biuletyn nr 8 issu 120dpi

M U Z E U M N A R O D O W E G O W G DA Ń S K U

NR 1 (8)2016

ISSN 2353-5040

REDAKTOR NACZELNY: WOJCIECH BONISŁAWSKI

REDAKCJA: ZESPÓŁ

PROJEKT I SKŁAD: AGNIESZKA GAWĘDZKA

KOREKTA: HANNA NEGOWSKA

WYDAWCA: ©MUZEUM NARODOWE W GDAŃSKU

1 . 1 . K S I Ę G O Z B I Ó R 71 . 2 . A R C H I WA L I A 2 31 . 3 . B I B L I OT E K A D Z I Ś 3 1

2 . 1 . AT E L I E R N O W O S I E L S K I C H 3 52 . 2 . B E ATA C Z A P S K A 4 12 . 3 . K U LT U R A L U D O WA P O D H A L A 4 72 . 4 . M I Ę D Z Y S ŁO WA M I 4 92 . 5 . S K A R B Y Ś R E D N I O W I E C Z A 5 52 . 6 . P R Z E S T R Z E N I E A B S T R A K C J I 5 92 . 7 . P O D R U G I E J S T R O N I E 6 5

BIBILIOTEKA I ARCHIWUM MUZEALNE

ZAPOWIEDZI WYSTAW I WYDARZEŃ

KSIĘGARNIA MNG

7 GRZECHÓW WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA 7 8

I /

I I /

I I I /

IV /

3 . 1 . N O W O Ś C I 7 03 . 2 . K ATA LO G I W Y S TAW 7 2 3 . 3 . P O L E C A N E 7 4

BIBLIOTEKAI ARCHIWUM MUZEALNE

I / 1 NR 8 / E-BIULET YN MUZEUM NARODOWEGO W GDAŃS KU

WIDOK PÓŁNOCNEJ STRONY WIRYDARZA MUZEUM MIEJSKIEGO Z LAT 80. XIX W. , KIEDY KUSTOSZAMI BYLI MALARZE SY I STRYOWSKI. NA PIERWSZYM PIĘTRZE ZNAJDOWAŁO SIĘ

MIESZKANIE SŁUŻBOWE KUSTOSZA, OBECNIE PO LEWEJ STRONIE CZTERY OKNA NALEŻĄ DO BIBLIOTEKI MNG, SZEŚĆ OKIEN OD STRONY WIEŻYCZKI NALEŻY DO DZIAŁU KONSERWACJI.

7

P o wielu latach starań otwarcie w 1872 roku w po-

franciszkańskim klasztorze Muzeum Miejskiego

(Stadtmuseum) w Gdańsku należy uznać za po-

czątek działalności biblioteki muzealnej.

Od początków działalności Muzeum Miejskiego funkcję bi-

bliotekarza, w ramach etatu kustosza i konserwatora zbio-

rów muzealnych, pełnił zatrudnio-

ny od 5 kwietnia 1871 roku malarz

Louis Friedrich SY (1815–1887).

W 1888 roku funkcję tę po zmar-

łym L. Sy objął Wilhelm August

STRYOWSKI (1834–1917), zna-

ny malarz rodzajowy i pejzażysta.

Według nowych przepisów opra-

cowanych w 1891 roku przez

zarząd Muzeum kustosz był zo-

bowiązany do pełnienia raz w ty-

godniu dyżuru w bibliotece, osoby

z zewnątrz mogły z jej księgozbio-

ru korzystać w środy. Jeżeli zaszła-

by taka konieczność, do obowiąz-

ków kustosza należało również udzielanie czytelnikom

wszelkich informacji, pozostały czas miał poświęcać na

porządkowanie księgozbioru.

W pierwszym, obszernym inwentarzu muzealnym zało-

żonym w 1887 roku biblioteka została wpisana jako dział

IV Muzeum, z informacjami o pierwszych nabytkach do

zbiorów bibliotecznych. Już te pierwsze wpisy informują,

jak ważna dla nowo otwartej placówki muzealnej była

podstawowa literatura o artystach działających na prze-

strzeni wieków. Zostały wówczas

zakupione: monumentalna praca

A. von Bartscha Le Peintre Gra-

veur wyd. w latach 1854–1870

w 21 tomach (obecnie brak to-

mów 1. i 5.), H.A. Müllera Bio-

graphisches Künstler-Lexicon der

Gegenwart, wyd. w 1882 roku,

trzy tomy wydanego w latach

1857–1864 opracowania F. Mül-

lera Die Künstler aller Zeiten und

Völker, trzy tomy słownika arty-

stów J.R. Füsslego pt. Allgeme-

ines Künstlerlexicon wyd. w 1806

roku w Zurychu. Z ciekawością

czyta się informację podaną w inwentarzu, że w 1891 roku

ze spuścizny po A. Springerze, wybitnym historyku sztuki,

zakupiono kolejne podstawowe opracowania o artystach:

KSIĘGOZBIÓR

HELENA KOWALSKA

NR 8 / E-B I U L E TY N MU ZE U M NARODOWEGO W GDAŃS KU

G.K. Naglera Neues allgemeines Künstler Lexicon wyd.

w latach 1835–1852 w 22 tomach (brak tomu 8.) i tego

samego autora Die Monogramisten wyd. w latach 1858–

–1879 w 15 tomach (brak tomu 2.). Wpisy w inwentarzu

informują, że księgozbiór powiększał się również dzięki

darczyńcom. W ten sposób Biblioteka zyskała między in-

nymi opracowanie W. Lübkego o architekturze na prze-

strzeni dziejów i 2-tomowe przekrojowe opracowanie

o rzeźbie oraz inne publikacje z zakresu historii sztuki

i malarstwa, 6 tomików J. Winckelmanna Sämtliche We-

rke z 1825 roku, H.G. Hotho Geschichte der deutschen und

niederländischen Malerei wyd. w 1842 roku, J.G. Meuse-

la Archiv für Künstler und Kunstliebhaber wyd. w Dreźnie

w 1803 roku, prace J. Burckhardta, na przykład Der Cice-

rone wyd. w Leipzig w 1869 roku czy monografie poszcze-

gólnych artystów, między innymi A. Neumonta Andrea

del Sarto wyd. w Lipsku w 1835 roku. Do Biblioteki prze-

kazywano również inne opracowania o historii ubiorów,

historii kultury materialnej, sztuki antycznej czy ikonogra-

fii świętych, na przykład J.E. Wessely`ego Iconographie

Gottes und der Heiligen z 1874 roku.

W kolejnych latach księgozbiór powiększał się dzięki

wymianie, darom z wydawnictw, przekazom z innych

muzeów niemieckich i w dalszym ciągu dzięki darom in-

dywidualnych osób. Dzięki magistratowi miasta Gdańska

zbiory powiększyły się o cenne dary książkowe: w 1894

roku otrzymano Die Silberbibliothek Herzog Albrecht`s

von Preussen w opracowaniu P. Schwenke i K. Lange wyd.

z okazji 350-lecia Uniwersytetu w Królewcu.

W 1881 roku powstało w Gdańsku Muzeum Rzemiosł Ar-

tystycznych (Provinzial-Kunstgewerbemuseum). Mieściło

się w zachodnim skrzydle byłego klasztoru franciszkań-

skiego i posiadało własny księgozbiór ukierunkowany

na opracowania z rzemiosła artystycznego. Książki mia-

ły znaki własnościowe Muzeum Rzemiosł Artystycznych

i oddzielną numerację. Z upływem lat zbiory obu muzeów

zostały połączone, z zachowanego wykazu książek Mu-

zeum Rzemiosł Artystycznych wynika, że do wspólnego

księgozbioru zostało przekazanych 352 woluminów. Pew-

na liczba książek w Bibliotece ma naklejki z oznaczeniem

V. S. - Verein Sammlung – proweniencja wskazuje na To-

warzystwo Sztuk Pięknych. Niewielka liczba książek jest

oznaczona podłużną tuszową pieczątką Kabrunsche Sam-

mlung, małą suchą pieczątką lub skrótem Kbr. od nazwiska

JACOBA KABRUNA (1759–1814) – najbardziej zasłużo-

nego dla Gdańska kolekcjonera malarstwa holenderskiego,

który swoją kolekcję obrazów, grafiki i rysunków, a także

liczący około 2 tysięcy księgozbiór zapisał miastu. Książki

z oznakowaniem Kabrunsche Sammlung były zakupione

z funduszy pochodzących z oprocentowanego legatu Fun-

dacji Kabrunowskiej utworzonej przez darczyńcę.

Księgozbiór Biblioteki Muzeum Miejskiego był ukierunko-

wany na gromadzenie książek z zakresu szeroko pojętej

I / 1

« „DIE SILBERBIBLIOTHEK HERZOG ALBRECHT`S VON PREUSSEN” »

9

historii sztuki, rzemiosła artystycznego i nauk pomoc-

niczych, jak ikonografia, numizmatyka, sfragistyka czy

heraldyka. Z numizmatyki na uwagę zasługują zwłaszcza

prace E. Bahrnfeldta i F.A. Vossberga. Z dawnego księ-

gozbioru zachowały się wydawane całe serie opracowań

ogólnych: Handbuch der Kunstwissenschaft, Propyläen

Kunst Geschichte, A. Springera Handbuch der Kunstge-

schichte, 5 tomów Die Meisterzeichnung, opracowania

W. Lübkego, M. Semraua czy G. Dehio. Z opracowań do-

tyczących rzemiosła artystycznego są prace M. Rosenber-

ga, A. Rhodego, E. Hinzego, E. von Czihaka i wielu innych.

Z kolei z podstawowej literatury o rzeźbie ważne są mo-

nografie i opracowania

W. Pindera, W. Bodego czy

C.H. Classena. Wiele jest

pięknych i cennych opraco-

wań o sztuce starożytnej,

warto tu wspomnieć pracę

H. von Hermana Hercula-

num und Pompeji z 1841

roku wyd. w 6 tomach

i wzbogaconą licznymi ry-

cinami. Ofiarodawcą publi-

kacji był radca i wieloletni

członek zarządu Muzeum

O. Bischoff. Dla muze-

alników ważne są materiały i opracowania związane

z początkami muzealnictwa polskiego, między innymi

z Muzeum w Rapperswilu, muzeów we Lwowie i Krakowie,

opracowania o muzealnictwie europejskim i historii kolek-

cjonerstwa (J. v. Schlosser) czy omawiające zagadnienia

ochrony i konserwacji zabytków, jak seria Die Bau- und

Kunstdenkmäler. Z dawnych zbiorów zachowały się rów-

nież materiały źródłowe, na przykład tak ważne dla histo-

ryków sztuki dotyczące malarzy holenderskich, opracowa-

ne i sukcesywnie wydawane przez wiele lat przez H. de

Groota. W Bibliotece jest pewna część dawnych katalogów

aukcyjnych, katalogów kolekcji muzealnych i zbiorów zna-

nych kolekcjonerów prywatnych, takich jak: A. von Lanna

z Pragi, O. Huldschinsky z Berlina, K. Rothschild z Frank-

furtu n/Menem, S. Stroganow z Leningradu, Galeria kró-

la Stanisława Augusta, F. Basner z Sopotu, L. Giełdzinski

z Gdańska oraz katalogi mniejszych prywatnych kolek-

cji (F. Burchardt, J. Model i S. Salz z Berlina, B. Geiger

z Wiednia, A. Kolasinski z Warszawy, A. Kirchberger z Ems,

P. Osterman).

Wiele spośród książek z dawnych zbiorów Muzeum Naro-

dowego jest przeznaczonych do kontemplowania w bi-

bliotekach z prawdziwego zdarzenia. Starannie wydane

z oryginalną oprawą z epoki, zawierają ciekawe infor-

macje o proweniencji, stare

pieczątki, znaki własno-

ściowe i ekslibrisy. Część

ilustracyjną tych książek

stanowią często wysokiej

klasy miedzioryty, ryciny

i heliograwiury zabezpie-

czone delikatną bibułą.

Wśród wydań z XIX wieku

są piękne publikacje z gra-

fikami znanych artystów,

między innymi Roberta Re-

inicka, L. Richtera, Maksa

Klingera, Maksa Slevogta,

obecnie niestety część z nich to destrukty. W wielu daw-

nych książkach, oprawianych nie tylko przez gdańskich

introligatorów, wklejone są mikroskopijne naklejki iden-

tyfikujące książkę z daną introligatornią.

W lektorium Biblioteki zgromadzono gedanensia – pod-

stawową literaturę dotyczącą Gdańska. Do najciekawszych

należy być może jedyny zachowany egzemplarz dysertacji

doktorskiej inż. E.Ch. Schwennickego Die Baugeschichte

der Bartholomäikirche in Danzig. Bildliche Darstellungen

obronionej w 1935 roku w Wyższej Szkole Technicznej

w Gdańsku. W zbiorach bibliotecznych znajdują się wyda-

ne w 1. połowie XIX wieku prace G. Löschina traktujące

WIELE SPOŚRÓD KSIĄŻEK Z DAWNYCH ZBIORÓW MUZEUM

NARODOWEGO JEST PRZEZNA-CZONYCH DO KONTEMPLOWANIA W BIBLIOTEKACH Z PRAWDZI-WEGO ZDARZENIA. STARANNIE WYDANE Z ORYGINALNĄ OPRAWĄ Z EPOKI, ZAWIERAJĄ CIEKAWE INFORMACJE O PROWENIENCJI, STARE PIECZĄTKI, ZNAKI WŁA-SNOŚCIOWE I EKSLIBRISY.

NR 8 / E-B I U L E TY N MU ZE U M NARODOWEGO W GDAŃS KUI / 1

« PRZYKŁADY STARANNYCH OPRAW: WYTŁACZANEJ Z 2. POŁ. XIX W. I OPRAWY SECESYJNEJ (NA STRONIE OBOK) »

11

o historii Gdańska, kroniki bieżących wydarzeń Gdańska,

opracowania gdańskiego historyka i archiwisty T.S. Hir-

scha, zwłaszcza monografia kościoła Mariackiego w Gdań-

sku, Gdańska Kronika C. Weinreischa wyd. w Berlinie

w 1855 roku, opracowania z historii Gdańska i historii

kultury A. Brandtstättera, J.N. Pawlowskiego, P. Simsona

i E. Keysera, opracowania

z historii gospodarczej

i społecznej, publika-

cje dotyczące kościołów

gdańskich często na-

pisane przez pastorów

(P. Schmidt, A. Blech),

monografie cechów gdań-

skich i szkół wydawane

przy okazji jubileuszy.

W lektorium można się

zapoznać z opracowania-

mi ogólnymi z zakresu

budownictwa architek-

tury i ochrony zabytków

(O. Kloeppel, G. Cuny,

E. Volmar), opracowania-

mi o Ratuszu Głównym,

Dworze Artusa i innych

zabytkach architektury,

a także dotyczącymi sztu-

ki gdańskiej. Znajdziemy tu również pracę J.C. Schultza

Ueber alterthümliche Gegenstände der bildenden Kunst in

Danzig czy Danzig und Seine Bauwerke z 1841 roku, Dan-

ziger Barock wyd. w 1909 roku, prace M. Gumowskiego,

T. Kruszyńskiego, M. Bersohna, dawnych pracowników

muzeum: I. Koski i G. Brutzera, wreszcie katalogi zbiorów

Muzeum Miejskiego (opracowania H.F. Seckera) oraz kata-

logi wystaw zorganizowanych przez Muzeum lub pokazy-

wanych w jego gmachu (W. Mannowsky, W. Drost).

W sprawozdaniach rocznych Muzeum wymieniany był

przyrost księgozbioru Biblioteki, podawano do wiadomo-

ści tytuły najbardziej wartościowych nabytków, w prasie

codziennej przy omawianiu działalności placówki wspo-

minani byli również jej sponsorzy. W archiwum zachował

się wykaz ofiarodawców, z podaniem szacunkowej war-

tości ich daru. Księgozbiór systematycznie się rozrastał,

w okresie od 1919 do 1924 roku powiększył się o 315 ty-

tułów, a w latach 1924/25

o kolejne 203 tomy, osią-

gając liczbę 4100 tomów.

Odnotowano 25 tytułów

czasopism, w tym okre-

sie sporządzono również

sześć tomów katalogu

systemowego.

Podczas II wojny świato-

wej znaczną liczbę ksiąg

wywieziono do Żelisławek

(Senslau) k. Pszczółek.

Dokładnie nie wiadomo,

w jakim stopniu ucierpiał

księgozbiór Biblioteki,

ponieważ nie zachowały

się inwentarze. Braki są

widoczne w księgozbiorze

druków XIX-wiecznych,

zwłaszcza w wydawnic-

twach seryjnych lub cią-

głych, gdzie brakuje niektórych tomów. Tuż po wojnie

pewna partia książek została wypożyczona na rewers do

Warszawy i już nie powróciła. Część ksiąg, zwłaszcza du-

żego formatu, to często destrukty, brakuje w nich części

ilustracyjnej lub tekstowej, jak również dużych plansz.

Wiele tych ksiąg nosi ślady żołnierskich butów. Po wojnie

proweniencja książek w Bibliotece uległa znacznej zmia-

nie, trafiły tu egzemplarze z różnych składnic książek,

na przykład ze zbiornicy księgozbiorów zabezpieczonych

w Stalinogrodzie (Katowice) czy składnicy Ludowego Woj-

ska Polskiego w Malborku. Nie wiadomo, według jakich


kryteriów do biblioteki muzealnej trafiły książki ze zbio-

rów zamku malborskiego, a szczególnie część pięknego

księgozbioru BERNHARDA SCHMIDA, konserwatora

i rzecznika odbudowy zamku. Księgozbiór Schmida wy-

różnia się jednolitą, staranną oprawą z wytłoczonym su-

perekslibrisem. Historia i odtworzenie stanu tej kolekcji

stały się tematem opracowania prof. W. Sieradzana pt.

Księgozbiór prywatny niemieckiego konserwatora zamku

w Malborku, wyd. w 2011 roku w Malborku.

Obecnie księgozbiór Biblioteki MNG liczy około 22 000

woluminów i 445 tytułów czasopism z zakresu muzealnic-

twa i konserwatorstwa, a także tytuły regionalne. Biblio-

teka kontynuuje profil przedwojennych zbiorów, gromadzi

głównie wydawnictwa z zakresu historii sztuki dawnej,

rzemiosła artystycznego, historii kultury materialnej

i wybrane tytuły z zakresu religioznawstwa, muzealnictwa

i konserwatorstwa, gromadzi katalogi wystaw, wydaw-

nictwa własne oraz gedanensia. Z inicjatywy Bibliote-

ki Muzeum ma własny ekslibris zaprojektowany przez

WOJCIECHA JAKUBOWSKIEGO, wielokrotnie nagra-

dzanego artysty specjalizującego się w tej formie grafiki.

Ekslibris jest wklejany w bardziej znaczące wydawnictwa

własne MNG.

OBECNY EKSLIBRIS BIBLIOTEKI MNG ZAPROJEKTOWANY PRZEZ ZNANEGO

GRAFIKA WOJCIECHA JAKUBOWSKIEGO

13

PRZYKŁADY EKSLIBRISÓW I INNYCH ZNAKÓW WŁASNOŚCIOWYCH Z KSIĘGOZBIORU BIBLIOTEKI MNG

PIECZĄTKI TUSZOWE W KSIĄŻKACH ZAKUPIONYCH DZIĘKI ŚRODKOM FINANSOWYM Z FUNDACJI KABRUNOWSKIEJ

SUPEREKSLIBRIS BERNARDA SCHMIDA, KONSERWATORA I INICJATORA ODBUDOWY

ZAMKU KRZYŻACKIEGO W MALBORKU

SUPEREKSLIBRIS JACOBA KABRUNA


EKSLIBRIS ZNANEGO KOLEKCJONERA Z SOPOTU FRIEDRICHA BASNERA

W zbiorach Muzeum Miejskiego (Stadtmuseum) znajdowały się nie tylko książki z proweniencją Basnera,

ale przede wszystkim wyroby rzemiosła artystycznego, meble i malarstwo.

EKSLIBRIS I PIECZĄTKA TUSZOWA MUZEUM MIEJSKIEGO (STADTMUSEUM)

I / 1


EKSLIBRIS ANNY GOSIENIECKIEJ, WIELOLETNIEJ KUSTOSZ MALARSTWA OBCEGO I GDAŃSKIEGO W MNG

17

PRZYKŁADY NAKLEJEK WKLEJONYCH DO KSIĄŻEK, INTROLIGATORNIE I KSIĘGARNIE Z GDAŃSKA I INNYCH MIAST


STARODRUKI

W bibliotece muzealnej znajduje się 150 starodruków,

stanowi to 210 pozycji inwentarzowych. W zbiorach bi-

bliotecznych przypuszczalnie było więcej starodruków,

sądząc po brakujących egzemplarzach tytułów wieloto-

mowych, na przykład brak 1. tomu J. Bernoulliego Reisen

durch Brandenburg, Pommern, Preussen, Curland, Russland

(Leipzig 1780), tego, w którym podróżujący zamieścił

między innymi opis prywatnych kolekcji w Gdańsku.

Egzemplarz muzealny Bernoulliego jest z exlibrisem

F. Basnera, trudno uwierzyć, żeby ten wytrawny ko-

lekcjoner nie posiadał całego wydania Reisen durch

Brandenburg… Z literatury wiadomo, że w 1970 roku

Biblioteka Gdańska PAN otrzymała w darze z Muzeum

Pomorskiego w Gdańsku (wcześniejsza nazwa Muzeum

Narodowego) 92 tomy druków z XVI wieku, 379 dru-

ków z XVII wieku oraz 632 druki z XVIII wieku, łącznie

1103 tomy. Nie wiemy, czy dar ten obejmował druki

z dawnych zbiorów Muzeum, czy przekazano je z in-

nych bibliotek lub stanowiły własność osób prywatnych,

może przez przypadek zawieruszoną od czasów wojny.

Zbiór dawnych druków jest bardzo zróżnicowany pod

względem tematycznym, ilustracyjnym i edytorskim,

najwcześniejsze wydania prawdopodobnie pochodzą

z początku XVI wieku, najpóźniejsze – z ostatniego dzie-

sięciolecia XVIII wieku. Najwięcej woluminów jest w ję-

zyku niemieckim, mniej po łacinie, francusku i angielsku,

pojedyncze egzemplarze są w języku holenderskim i pol-

skim. Zakres tematyczny jest dosyć szeroki, obejmuje lite-

raturę moralizatorską i piękną (historie rycerza Zygfryda,

bajki Ezopa i F. Hagedorna, tłumaczenia M. Opitza poezji

J. Barclaya), zagadnienia z zakresu techniki wojennej i mi-

litarnej (Kriegs Discurs von Bestellung des gantzen Krieg-

swesens, Frankfurt 1593, G. Adlerfeld Historie Militaire de

Charles XII Roi de Suede, Amsterdam 1740), nauki przy-

rodnicze (I.L. Kuttenpeitscher Neueste Naturgeschichte

des Moenchthums beschreiben im Geiste der Linnaeischen

Sammlungen, J.C. Eichhorn Beytraege zur Natur-Geschich-

te der kleinsten Wasser-Thiere). Niektóre z dawnych dru-

ków zaliczyć można do szeroko pojętej historii kultury

materialnej i obyczajowej. Ciekawostką jest encyklopedia

perukarska zilustrowana kilkudziesięcioma rodzajami pe-

ruk obowiązujących w świecie mody (M. Beaumont L`En-

ciclopedie Perruquiere. Ouvrage curieux a lussage de toutes

sortes de tetes, Paryż 1762). Jak wiadomo, moda na picie

kawy przyszła do Europy z Bliskiego Wschodu przez Wło-

chy – warto tu wymienić starodruk opisujący dom kawy

(kawiarnię) i obyczaje związane z jej piciem (Das Curieu-

se Caffe-Hauss zu Venedig, Freyburg 1698). Osobliwością

w zbiorach bibliotecznych jest również kompendium wie-

dzy tajemnej, liczące około 1300 stron, słynnego doktora

Fausta (J.M. Faustij Compendium Alchymist novum sive

Pandora. Explicata figuris Illustrata, Frankfurt i Lipsk 1706).

Najstarsze egzemplarze starych druków spośród znajdują-

cych się w Bibliotece pochodzą prawdopodobnie z pierw-

szych lat XVI wieku. Są to dwa wydania pełnych humoru

przygód ludowego prześmiewcy Dyla Sowizdrzała pt.

Eulenspiegel oraz Der Land- und Bauers Leute Practic Reich

zu werden. Również proste ryciny, wykonane z drzeworyt-

niczego klocka, świadczą o ich wczesnym pochodzeniu.

Pięknym przykładem renesansowej oprawy książki jest

Eneida Wergiliusza wyd. we Frankfurcie w 1562 roku, opra-

wiona w białą skórę ozdobioną ornamentem rozetowym,

w narożach z miniaturowymi medalionami przedstawia-

jącymi reformatorów kościoła: Martina Lutra, Phillippa

Melanchtona, Jana Husa. Książkę zdobi superekslibris Pau-

lusa von Prauna z Norymbergii, znanego renesansowego

zbieracza, właściciela słynnej Kunstkamery, którą z zain-

teresowaniem zwiedzało wielu podróżujących po Europie. W epoce renesansu ciekawość świata, poznawa-

nie nowych, egzotycznych krajów sprawiły, że wielką

19

« „BIBLIA O MALARZACH” CARELA VAN MANDERA (1548–1606) „HET SCHILDER-BOECK” Z 1604 R. , ZBIÓR BIOGRAFII 175 NAJWYBITNIEJSZYCH MALARZY DZIAŁAJĄCYCH W WIEKACH XV I XVI. »


popularnością zaczęły się cieszyć opowiedziane z hu-

morem opisy podróży Adama Oleariusa – w zbiorach Bi-

blioteki są dwie księgi z jego wypraw do Persji i na Bliski

Wschód wyd. w Hamburgu w 1660 i 1696 roku. Z XVIII

wieku pochodzi wydany w języku francuskim przewodnik

po Italii Ch. Barbieri Direction tour les Voiageurs en Italie

(Bolonia 1779), w którym zamieszczono rozkładane map-

ki z zaznaczonymi trasami zachęcającymi do peregrynacji.

Matthäus Merian ojciec i syn znani byli w XVII wieku z wy-

sokiego kunsztu wykonywanych miedziorytów. W zbio-

rach Muzeum zachowały się topografie Bawarii, Galii i He-

sji z rytowanymi przez nich

licznymi widokami miast,

mapami i planami. Inny wy-

bitny miedziorytnik Joachim

Sandrart (1606–1688) wy-

konał panteon bogów sta-

rożytnych do Iconologii De-

orum (Norymberga 1680),

z kolei w dziele Academia

Nobilissimae Artis Pictoriae

(Norymberga 1683) zosta-

li przez niego uwiecznieni

malarze żyjący na przestrze-

ni wieków. Sculpturae vete-

ris admiranda (Norymberga 1680) zawiera dużego forma-

tu całostronicowe wizerunki postaci świata starożytnego,

bogów i półbogów, również rytowane przez Sandrarta.

Z zagadnień dotyczących sztuki ogólnej należy wy-

mienić przede wszystkim dzieło życia flamandzkiego

malarza Carela van Mandera (1548–1606) Het Schil-

der-Boeck z 1604 roku określane „biblią o malarzach”,

ponieważ jest zbiorem biografii 175 najwybitniej-

szych malarzy działających w wiekach XV i XVI. Het

Schilder-Boeck przez stulecia uważane było za cenne

źródło informacji o ówczesnym życiu artystycznym.

Spośród dzieł pochodzących z XVIII wieku należy

wspomnieć o wielokrotnie wydawanej pracy bada-

cza i propagatora sztuki greckiej J. Winckelmanna pt.

Historia sztuki starożytnej (Drezno 1764) oraz o roz-

ważaniach na temat sztuki przeznaczonych dla jej mi-

łośników autorstwa L. Tiecka pt. Phantasien ueber

die Kunst, für Freunde der Kunst (Hamburg 1799).

Ze starych druków poświęconych historii kościoła czy za-

gadnieniom teologicznym można wymienić: C. Fleury’ego

historię powszechną kościoła pt. Algemeine Kirchenge-

schichte des Neuen Testaments (Frankfurt 1752–1755),

F. Strady’ego Historie de la Guerre de Flandrie (Antwerpia

1705) oraz przybliżenie historii kościoła greckokatolickie-

go w Turcji autorstwa J. El-

snera Neueste Beschreibung

derer Griechischen Christem

in der Türckey (Berlin 1737),

w zbiorach jest również Bi-

blia Martina Lutra z 1684

roku ilustrowana manie-

r y s t yc z ny m i m i e d z i o r y -

tami H.J. Schollenbergera. Ze zbiorów heraldyki w MNG

najpiękniejszym egzempla-

rzem jest ręcznie ilumino-

wany starodruk C. Corthoysa

Meyntzische Chronik, von

Anfang d. Statt Mayntz Erbawung biss auff die Regierung

dess Hochwürdigsten Herrn J. Schweicharden Ertzbischof-

fen (Frankfurt 1613). Starodruk z ekslibrisem pochodzi

z księgozbioru kupca H. Abegga, filantropa i pomysło-

dawcy budowy tanich domów dla robotników. Ponadto

w zbiorach są ważne dla heraldyki opracowania niemiec-

kiego historyka J.Ch. Gatterera Abriss der Heraldik oder

Wappenkunde i tegoż autora wydanie o genealogii i he-

raldyce XVIII-wiecznych rodów europejskich. Liczne herby

(21 sztuk) i genealogiczny dodatek o osobach z cesarskie-

go otoczenia zawiera kieszonkowy kalendarz z 1766 roku.

Z kolei herby rycerzy ewangelickiego zakonu joannitów

komturii brandenburskiej są zawarte w Nachrichten vom

ZBIÓR DAWNYCH DRU-KÓW JEST BARDZO ZRÓŻNI-

COWANY POD WZGLĘDEM TE-MATYCZNYM, ILUSTRACYJNYM I EDYTORSKIM, NAJWCZEŚNIEJ-SZE WYDANIA PRAWDOPODOB-NIE POCHODZĄ Z POCZĄTKU XVI WIEKU, NAJPÓŹNIEJSZE – Z OSTATNIEGO DZIESIĘCIOLE-CIA XVIII WIEKU.

21

Johanniterorden, insbesondere von dessen Herrenme-

isterthum opisanych i zestawionych przez J.E. Hassego

(Berlin 1767), uzupełnieniem są tablice genealogiczne.

W zbiorach Biblioteki znajdują się podstawowe prace

G. Lengnicha, między innymi wielotomowe dzieło Ge-

schichte der preussischen Lande Königliche-Polnischen

Antheils (Danzig 1723–1755) i Polnische Geschichte von

dennen Zeiten Lechian biss auf den Tod August des II (Dan-

zig 1741), a także opracowanie C. Schütza z 1599 roku pt.

Historia Rerum Prussicarum i M. Hartknocha Alt- und neu-

es Preussen oder Preussischer Historien (Frankfurt 1684).

Starodruki dotyczące Gdańska to przede wszystkim hi-

storia napisana przez sekretarza miejskiego R. Curickego

zatytułowana Der Stadt Danzig Historische Beschreibung

(Amsterdam – Danzig 1687), trzy tomy Historii Gdań-

ska D. Gralatha wyd. pod koniec XVIII wieku. W zbiorach

jest również historia Gdańska z opisem Wisłoujścia wyd.

w Amsterdamie w 1735 roku w języku holenderskim, ksią-

żeczka z 1709 roku poświęcona zarazom w Gdańsku, ode-

zwa dowódcy wojsk rosyjskich C.B. Münnicha z 1734 roku

wzywająca gdańszczan do poddania się, trzy egzempla-

rze wilkierzy gdańskich (1761–1783), kilka egzemplarzy

kalendarzy gdańskich z lat 1696, 1730 i 1754 wydanych

przez F. Bütnera i H. Kühna z licznymi dopiskami na mar-

ginesach. Najciekawsze dopiski znajdują się w kalendarzu

z 1696 roku, gdzie nieznany gdańszczanin zanotował

dzienną datę śmierci Jana III Sobieskiego – króla cie-

szącego się w Gdańsku dużym uznaniem, zwłaszcza

po jego sukcesach militarnych; pod datą 24 maja od-

notował również ślub drugiej córki Jana Heweliusza

z Ernstem Lange. Inny gdański kupiec w swoim Kaufmaen-

nisches Handbuch zum Behuf der Danziger Handlung (Dan-

zig 1782) zanotował operacje giełdowe, ceny towarów

i inne drobne uwagi. W kalendarzu zamieszczono w ukła-

dzie alfabetycznym wykaz wszystkich spichrzów i mapkę

z ich rozmieszczeniem na Wyspie Spichrzów. W podob-

nym charakterze wydany był w Gdańsku w 1756 roku

wykaz spichrzów z liczbą zatrudnionych pracowników

Speicherbuch, oder Verzeichniss aller Speicher in Danzig,

und wie viel Mann ein jeglicher Raum setzt przeznaczony

dla kupców zbożowych. W zbiorach – z licznymi uzupeł-

nieniami doprowadzonymi w układzie chronologicznym

do początków XIX wieku – są dwa egzemplarze wyka-

zu kaznodziejów z terenu Gdańska i okolic, między in-

nymi profesorów Gimnazjum Gdańskiego, na przykład Danziger Lehrer Gedaechtniss (Danzig u. Leipzig 1760).

W księgozbiorze mamy też polonica: W. Madalińskie-

go Inwentarz Constituciy Koronnych od roku pańskiego

XDL aż do roku M.DC.XLIII uchwalonych (Warszawa 1644)

i dramatyczna historia ucieczki z Gdańska króla Stanisława

Leszczyńskiego (wyd. amsterdamskie z 1758 i stokholm-

skie z 1737 roku). Do polonicum zaliczyć można słownik

polsko-niemiecki Enchiridion Polonicum oder Polnisches

Hand-Buch ułożony przez kaznodzieję J. Monetae (Dan-

zig 1771); tu oprócz słowniczka są również rozmówki.


« WNĘTRZE BIBLIOTEKI MNG W 1950 R. , Z CZYTELNI KORZYSTA ETNOGRAF IRMINA KUCHARSKA »

23

ARCHIWALIA

Z achowane w Muzeum archiwalia stanowią w du-

żej części uzupełnienie zasobów akt z Archiwum

Państwowego w Gdańsku o sygn. APG 1384, a do-

tyczących szeroko pojętych zagadnień ochrony zabytków

z terenu Gdańska i okolic. W Bibliotece znajduje się pewna

część archiwaliów dotycząca muzealnictwa gdańskiego,

głównie powstania i działalności Muzeum Miejskiego.

Archiwalia podzielono na osiem działów tematycznych,

wzorując się na Archiwum Państwowym w Gdańsku.

I DZIAŁ – gromadzi przede wszystkim rękopiśmienne

inwentarze muzealne dotyczące zbiorów. Z 1856 roku

pochodzi najstarszy rękopis kolekcji malarstwa J. Kabru-

na, jego graficzne zbiory zostały opracowane przez J.C.

Blocka i dr. Duisburga około 1860 roku – w archiwum jest

rękopis tego opracowania. Pierwszy w rękopisie inwen-

tarz Muzeum Miejskiego założono w 1887 roku, kolejne

inwentarze są z lat 1902, 1910 i z czasów powojennych

(1945–1947). W zbiorach archiwum jest również inwen-

tarz Muzeum Rzemiosł Artystycznych (Provinzial-Kun-

stgewerbemuseum) z 1882 roku, w dziale inwentarzy

mamy także spisany ołówkiem wykaz nowych nabytków

ze zbiorów A.W. Stryowskiego.

II DZIAŁ – przechowuje regulaminy i przepisy, sprawy

organizacyjne i personalne (wykazy członków różnych

stowarzyszeń i adresy.)

HELENA KOWALSKA

III DZIAŁ – obejmuje informacje o nowych nabytkach,

zapiski dotyczące współpracy z domami aukcyjnymi i fun-

datorami.

IV DZIAŁ – gromadzi wszelką korespondencję w spra-

wach wydawniczych, głównie z lat 30., dotyczącą między

innymi inwentaryzacji zabytków, wypożyczeń obrazów,

książek i fotografii. W korespondencji z okresu wojny są

sprawozdania z działalności muzeów regionalnych, moż-

na też znaleźć ważne uzupełniające informacje o przygo-

towaniach i miejscach ewakuacji zabytków.

V DZIAŁ – dotyczy wystawy i wystawiennictwa. Znajdu-

ją się tu archiwalia odnoszące się wystaw zorganizowa-

nych przez Muzeum Miejskie lub pokazywanych w gma-

chu Muzeum, ale organizowanych przez Związek Artystów

lub Towarzystwo Sztuk Pięknych (Kunstverein).

VI DZIAŁ – obejmuje zagadnienia konserwacji i ochro-

ny zabytków. W dziale tym najciekawsze rękopiśmienne

archiwalia opracowane w połowie lat 30. dotyczą inwen-

taryzacji całych pierzei kamienic położonych w historycz-

nym centrum Gdańska, czyli na ulicach: Szerokiej, Św.

Ducha, Piwnej, Chlebnickiej, Długiej, Długim Targu i Ogar-

nej. Z uwagi na ogromne zniszczenia spowodowane „wy-

zwalaniem” miasta w marcu 1945 roku, gdzie śródmie-

ście Gdańska zostało zburzone w przeszło 80%, materiał

ten ma ogromną wartość dokumentacyjną i poznawczą,


opisuje bowiem historyczne miasto, jakie zostało bezpow-

rotnie utracone. Inwentaryzacje są coraz częściej wyko-

rzystywane przez historyków i historyków sztuki. W dziale

tym jest również teczka z protokołami posiedzeń rady ds.

ochrony zabytków, a także ochrony pomników przyrody.

VII DZIAŁ – odnosi się do okresu II wojny światowej.

Zawiera spisy i wykazy ewakuowanych zabytków i mate-

riały rewindykacyjne. Dział obejmuje wykazy zabytków

Gdańska, które zostały ewakuowane w okolice miasta,

następnie z powodu coraz większych zagrożeń militarnych

ewakuowane i ukryte na terenie Niemiec. W dziale tym

są również wykazy części zabytków odzyskanych w 1956

roku z terenów byłego ZSRR.

VIII DZIAŁ – dotyczy Biblioteki, zawiera inwentarze rze-

czowe i dawne karty katalogowe. Wśród rękopisów znaj-

duje się między innymi spis 61 książek zakupionych przez

Fundację Kabrunowską, oznaczoną tuszową, podłużną,

czerwoną pieczątką Kabrunsche Sammlung; do dzisiaj za-

chowały się 33 książki.

DZIAŁ DOKUMENTACJI MUZEALNEJ, wchodzący

w skład Biblioteki MNG, gromadzi dokumentację wystaw

(zaproszenia, metryczki, informacje prasowe, plakaty

i zdjęcia z wystaw itp.) oraz wszelkie inne informacje do-

tyczące działalności Muzeum Narodowego.

Również w ramach Biblioteki powstał DZIAŁ DAWNEJ POCZTÓWKI, który obejmuje karty pocztowe wydane do

roku 1945 na terenie Niemiec, Wolnego Miasta Gdańska

i Polski. Szczególnie cenne są kartki z przedstawienia-

mi eksponatów z dawnych zbiorów Muzeum Miejskiego

/Stadtmuseum/ obecnie zaginionych. Na kartkach pocz-

towych przedstawiano nie tylko najcenniejsze ekspo-

naty, ale również nowe nabytki pozyskane do zbiorów

muzealnych.

Dawna pocztówka jest ważnym materiałem ikonograficz-

nym, niezwykle pomocnym przy identyfikacji zaginionych

zabytków.

NA KARTCE POCZTOWEJ „PORTRET STARSZEGO MĘŻCZYZNY W CZARNYM UBRANIU” JACOBA VAN LOO

(VANLOO) Z KOLEKCJI JACOBA KABRUNA, OBECNIE ZAGINIONY

WYDANY PRZED WOJNĄ NA KARTCE KORESPONDENCYJNEJ „PORTRET MŁODEJ DAMY” (STYL A. VAN DYCK), OBECNIE W GALERII STAŁEJ

MALARSTWA FLAMANDZKIEGO W MNG

25

DAWNA POCZTÓWKA JEST WAŻNYM MA-

TERIAŁEM IKONOGRA-FICZNYM, NIEZWYKLE POMOCNYM PRZY IDEN-TYFIKACJI ZAGINIO-NYCH ZABYTKÓW.

SALA EKSPOZYCYJNA Z KOPIAMI RZEŹB ANTYCZNYCH W DAWNYM MUZEUM MIEJSKIM

W środku rzeźba Atena Lemnia (wys. 205 cm) wg oryginału Fidiasza z V w. p. n.e., obok Ateny po lewej

stronie Stojący dyskobol Naukidesa wg oryginału rzeźby z VI/V w. p. n. e. znajdującego się w zbiorach

watykańskich. Po lewej stronie (na brzegu kartki) umieszczono kopię antycznego kandelabru z trzema

czaplami wg marmurowego oryginału znajdującego się w Neapolu. Pokazane rzeźby stanowią stratę wojenną.


KARTKA POCZTOWA Z POCZ. XX W. WYDANA PRZEZ WYDAWNICTWO CLARY BERNTHAL Z GDAŃSKA

Na postumencie ustawiono gipsowy odlew bogini zwycięstwa Wiktorii, wykonany wg znajdującego się w Berlinie oryginału Christiana D. Raucha (1777–1857). Na pierwszym planie na ścianie po lewej stronie widnieje rzeźba z 1878

roku Żołnierze powracający z wojny do domu. Rzeźby, obecnie zaginione, znajdowały się na wystawie stałej w krużganku południowym Muzeum Miejskiego w Gdańsku.

Zakres tematyczny kolekcji kartek pocztowych można po-

dzielić na cztery podstawowe działy:

I. MUZEUM MIEJSKIE W GDAŃSKU (STADTMUSEUM, OBECNIE MUZEUM NARODOWE) ORAZ KOŚCIÓŁ ŚW. TRÓJCYDział obejmuje karty pocztowe przedstawiające bryłę ar-

chitektoniczną muzeum i kościoła wraz z najbliższym oto-

czeniem ulic Toruńskiej i Rzeźnickiej, wykonane technika-

mi litograficzną, fotograficzną i innymi. Do wspomniane-

go działu należy zaliczyć również widokówki prezentujące

wnętrza.

II. TRYPTYK „SĄD OSTATECZNY” HANSA MEMLINGA

Ten niezwykle cenny zabytek sztuki flamandzkiej, znajdu-

jący się prawie do końca wojny w kościele Mariackim, był

przez ówczesnych wydawców z terenu Niemiec chętnie

przedstawiany na kartach pocztowych.

III. ZABYTKI RUCHOME (OBRAZY, MEBLE, RZEŹBY) W ZBIORACH MUZEUM MIEJSKIEGOObrazy, meble, rzeźby reprodukowane na kartach poczto-

wych w seriach poświęconych zabytkom miasta Gdańska.

Możliwe rozszerzenie części zbiorów o karty pocztowe

przedstawiające zabytki z kościołów gdańskich.

IV. GDAŃSK W IKONOGRAFIISerie kart pocztowych z reprodukcjami obrazów, grafik

i rysunków poświęconych miastu Gdańsk. Dział ten będzie

uzupełniany o reprodukcje obrazów ilustrujące wnętrza

kościołów gdańskich, Domu Uphagena i Ratusza Główne-

go Miasta.

27

ZDJ. Z LAT 20. WNĘTRZA TZW. SIENI GDAŃSKIEJ (OK. 1630 R.)

Nad schodami zawieszono obraz Johanna L. Tietza Izaak błogosławi Jakuba wg Rembrandta lub Gerrita van Honthorsta [Kbr. 162] ze zbiorów Jacoba Kabruna, obecnie zaginiony. Po prawej stronie widoczny kominek ze sceną Ofiarowanie Izaaka, obecnie

w pomieszczeniach Biblioteki MNG.

WNĘTRZE TZW. SIENI GDAŃSKIEJ Z OK. 1630 R. Z WIDOKIEM NA DACH KAPLICY ŚW. ANNY PRZY KOŚCIELE ŚW. TRÓJCY. PO WOJNIE W NOWYM UKŁADZIE

PRZESTRZENNYM MUZEUM MIEŚCI SIĘ BIBLIOTEKA MNG


ARCHIWALNE ZDJĘCIE Z OK. 1920 R. Z RENESANSOWYM KOMINKIEM ZE SCENĄ

„OFIAROWANIE IZAAKA” (1630), PO BOKACH KOMINKA WIDOCZNE SĄ FLIZY HOLENDERSKIE

(NIEBIESKIE) ZE SCENAMI MORSKIMI I RZECZNYMI

W jednej z sal zajmowanych przez Bibliotekę MNG znaj-

duje się renesansowy kominek z 1630 roku, wykonany

z piaskowca przez nieznanego rzeźbiarza, z dramatyczną

sceną Ofiarowanie Izaaka. W zwieńczeniu kominka jest

przedstawiony Kurcjusz na koniu skaczący w płomienie.

Kominek stanowił jeden z elementów wyposażenia tzw.

sieni gdańskiej, znajdującej się przed wojną w części

Muzeum zajmowanej obecnie przez Bibliotekę. Kominek

został przeniesiony do Muzeum w 2. dekadzie XX wieku

z kamienicy przy ul. Ogarnej 123. Właścicielem kamienicy

przez długi czas był architekt miejski i kolekcjoner Wal-

demar Otto, również członek loży masońskiej Eugenia.

W swoim mieszkaniu zgromadził wiele cennych zabytków

sztuki: średniowieczne drzwi, piece, rzeźbione elementy

schodów i balustrad, ozdobne kraty i kominki, między

innymi jeden z czerwonego piaskowca. Po śmierci kolek-

cjonera wszystko zostało sprzedane, Muzeum zakupiło

wspomniany kominek, który jest jedynym zachowanym

obiektem pochodzącym z prywatnego wyposażenia ka-

mienicy dawnego Gdańska. Okazałe i bogato zdobione

kominki z Ratusza Głównego Miasta i Ratusza Staromiej-

skiego są przykładem wyposażenia gmachów użyteczno-

ści publicznej.

29

KOMINEK W BIBLIOTECE MNG PRZED KONSERWACJĄ

Pełny blask kominka został przywrócony rękami muzealnych konserwatorów pod kierunkiem Anny

Kriegseisen. Został poddany gruntownej konserwacji, odtworzono i scalano brakujące elementy kamieniarki,

odtworzono jego dawną kolorystykę. Po bokach kominka brakuje fliz (obecnie są w pracowni ceramiki MNG).

OBECNE ZDJĘCIE KOMINKA

31

B iblioteka MNG ma swoją siedzibę w budynku Mu-

zeum przy ulicy Toruńskiej 1. Zgromadzony na

przestrzeni lat księgozbiór, głównie o tematyce

z zakresu historii sztuki oraz historii Gdańska i regionu, li-

czy obecnie około 29 000 woluminów: druków zwartych

i czasopism. Zasób jest wciąż powiększany w drodze wy-

miany między instytucjami muzealnymi i uniwersyteckimi

w kraju i poza granicami oraz dzięki darom, zakupom i pre-

numeracie periodyków polskich i zagranicznych.

Wśród tytułów przychodzących regularnie są między inny-

mi „Biuletyn Historii Sztuki”, „Kwartalnik Historii Kultury

Materialnej”, „30 dni”, „Art&Business”, „Archiwa Biblioteki

i Muzea Kościelne”, „Ochrona Zabytków”, a z zagranicznych

pozycji: „Weltkunst”, „Master Drawings”, „Keramos”.

Biblioteka posiada kolekcję pocztówek poświęconych

Gdańskowi, ze szczególnym uwzględnieniem Muzeum

Miejskiego i jego zbiorów oraz najbliższych okolic, między

innymi kościoła Św. Trójcy. Znaczna część kart pocztowych

przedstawia Sąd Ostateczny Hansa Memlinga. Pozyskiwane

w drodze zakupu pocztówki podzielono ze względu na

chronologię:

Gdańsk do 1945 roku – 1438 szt.,

Gdańsk po 1945 roku – 660 szt.

Biblioteka jest ważnym miejscem dla pracowników MNG

oraz ludzi związanych ze sztuką i muzealnictwem. W przy-

szłości planowana jest jej komputeryzacja i wprowadzenie

katalogu elektronicznego, co znacznie ułatwi wszystkim

zainteresowanym korzystanie z zasobów bibliotecznych.

Rozważane jest stworzenie sieci bibliotecznej składającej

się z Biblioteki Głównej Muzeum Narodowego oraz prze-

kształconych podręcznych księgozbiorów oddziałów MNG

(Oddziału Etnografii – Spichlerz Opacki, Oddziału Sztuki

Nowoczesnej – Pałac Opatów, Działu Teatralnego, Muzeum

Hymnu Narodowego w Będominie, Muzeum Tradycji Szla-

checkiej w Waplewie Wielkim) w filie.

Przeznaczeniem Biblioteki jest pomoc pracownikom MNG

w ich pracy merytorycznej, a także umożliwienie korzy-

stania z księgozbioru osobom zainteresowanym z ze-

wnątrz. Dla czytelników niebędących pracownikami MNG

Biblioteka jest czynna w poniedziałki i środy w godzinach

10.00–15.00. Korzystanie z jej zasobów w innym terminie

jest możliwe po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym

lub e-mailowym.

Wszystkich zainteresowanych sztuką oraz Gdańskiem za-

praszamy do czytelni Biblioteki MNG. Nie prowadzimy

punktu kserograficznego, za to umożliwiamy sfotografo-

wanie wypożyczonych zbiorów własnym sprzętem – tylko

na własny użytek. Serdecznie zapraszamy!

ANNA SZCZĘSNA

BIBLIOTEKA DZIŚ

ZAPOWIEDZI WYSTAW I WYDARZEŃ

I I / 1 NR 8 / E-BIULET YN MUZEUM NARODOWEGO W GDAŃS KU

35

ATELIERNOWOSIELSKICH11.03 – 22.05.2016

O D D Z I A Ł Z I E LO N A B R A M ADługi Targ 2480-828 Gdańsk

+48 58 307 59 [email protected]

K U R A T O R K A W Y S T A W Y :Joanna Szymula-Grygiel

W S P Ó Ł P R A C A K U R A T O R S K A : Elżbieta Modrzewska-Manno

P A T R O N A T H O N O R O W Y :Mieczysław StrukMarszałek Województwa PomorskiegoVincenzo MannoAmbasador Suwerennego Zakonu Kawalerów Maltańskich w PolsceArtur TusińskiBurmistrz Miasta Podkowa Leśna

W ystawa jest prezentacją bogatej i różnorodnej

twórczości dwojga artystów, którzy stworzyli

własną wizję świata i sztuki. Wśród wielu dys-

cyplin artystycznych, którymi zajmowali się Hanna i Le-

szek Nowosielscy, ceramika była tą najważniejszą.

Zaczęli od dekorowania naszkliwnego gotowych wyrobów

porcelanowych (pater, wazonów i serwisów) z wytwórni

przemysłowych w Ćmielowie, Wałbrzychu czy Chodzieży.

Następne realizacje były związane z architekturą – roz-

budowane kompozycje reliefowe złożone z wielu cera-

micznych paneli o charakterze narracyjnym oraz abstrak-

cyjnym, zarówno monumentalne (Bitwa pod Wiedniem,

Zwycięstwo pod Wiedniem, Biesiada, Bachanalia czy Hi-

roszima), jak i kameralne (abstrakcyjne Kompozycje, cykl

Cyrk). Uzupełnieniem eksperymentów formalnych z faktu-

rą są obrazy Leszka z nurtu abstrakcji niegeometrycznej.

Hanna Modrzewska-Nowosielska specjalizowała się

w ceramicznej rzeźbie kameralnej – na wystawie ujrzy-

my figurki z cyklów: Balet / Taniec, Kostiumologia, Fauny

i Nimfy, Holokaust, a także oryginalne formy-wazony in-

spirowane kształtami natury.

To pierwsza tak bogata prezentacja twórczości Hanny

i Leszka Nowosielskich na Pomorzu. Na ekspozycji zoba-

czymy około 90 prac z kolekcji rodziny artystów oraz jedną

ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku. To Kompo-

zycja ceramiczna zakupiona po Międzynarodowej Wysta-

wie Ceramiki w 1973 roku (ekspozycja w Pałacu Opatów

CERAMICZNY ŚWIAT HANNY I LESZKA NOWOSIELSKICH


w Oliwie; Leszek był uczestnikiem trzech Triennale –

w 1970, 1973, 1976 roku).

Innym akcentem „gdańskim” jest obraz namalowany przez

Leszka Nowosielskiego w odniesieniu do wydarzeń Grud-

nia’ 70, również pierwszy raz pokazywany w Gdańsku.

Niewątpliwie oryginalnym dziełem, jakie stworzyli, był

Dom-Galeria z pracownią, otoczony ogrodem, w którym

również eksponowali swoją twórczość. Chcemy odtworzyć

klimat ich świata i pokazać między innymi warsztat arty-

stów: zachowane formy do wypalania ceramicznych paneli,

drobne elementy gliniane (charakterystyczne dla Nowosiel-

skich motywy dekoracyjne), narzędzia i materiały, jak rów-

nież dyplomy, nagrody i plakaty ich licznych wystaw.

I I / 1

« H. I L . NOWOSIELSCY, „ZWYCIĘSTWO POD WIEDNIEM”, 1980 (DETAL) »

Wystawę w trakcie jej trwania wzbogacą: program edu-

kacyjny (warsztaty plastyczne i lekcje muzealne) oraz wy-

darzenia towarzyszące, jak wykłady i prelekcje. Przygoto-

wany został także katalog wystawy Atelier Nowosielskich.

Ceramiczny świat Hanny i Leszka Nowosielskich (teksty:

Wojciech Bonisławski, Elżbieta Modrzewska-Manno, prof.

Juliusz Chrościcki, prof. Andrzej Rottermund, Joanna Szy-

mula-Grygiel).

Na wystawie zaprezentowane zostaną obrazy na płótnie

oraz rysunki. Będą fizycznym dowodem procesu myślowe-

go artysty posługującego się językiem geometrii, którego

wysiłek twórczy nie jest zamierzony na dojście do celu, ale

na ciągłe bycie w drodze, w poszukiwaniu.

37

« H

. I L

. NO

WO

SIEL

SCY,

„AD

AM I

EW

A”, 1

978

»


«LESZEK NOWOSIELSKI „GDAŃSK 1970”, LATA 70. XX W. , OLEJ, TEMPERA NA PŁÓTNIE »

39«H. I

L. N

OW

OSI

ELSC

Y „C

YRK”

, 199

0 (D

ETAL

) »

41

16.03 – 22.05.2016

BEATA CZAPSKA

B eata Czapska – rzeźbiarka, architektka, designer-

ka i malarka. Mieszka i tworzy w Paryżu. Studio-

wała architekturę na Politechnice Śląskiej oraz

w École Nationale Supérieure des Beaux Arts w Paryżu.

Projektowała i realizowała budynki mieszkalne, małą ar-

chitekturę, wnętrza, meble, tworzyła malowidła ścienne

oraz plakaty. Pod koniec lat 80. Czapska skierowała swoje

zainteresowania ku rzeźbie; warsztat rzeźbiarski doskona-

liła w pracowni René Coutelle’a.

Artystka swoją twórczość prezentuje od 1992 roku. Brała

udział w ponad 80 wystawach we Francji, Polsce, Wielkiej

Brytanii, Belgii, Szwajcarii, również w galeriach pary-

skich, londyńskich, warszawskich i krakowskich. Jej prace

znajdują się w kolekcjach prywatnych i publicznych we

PODRÓŻ W GŁĄB NATURY

Francji, w Polsce, Belgii, Niemczech, Izraelu, USA, Wielkiej

Brytanii, Luksemburgu, Egipcie, Chinach i na Węgrzech.

Beata Czapska rzeźbi metodą taille-directe (kucie bez-

pośrednio w materiale, bez uprzedniego modelowania

w glinie) w kamieniu, między innymi w granicie, mar-

murze, wapieniu, a także w drewnie oraz wykonuje od-

lewy w brązie. Jej twórczość obejmuje przede wszystkim

obszar flory i fauny. Szczególnie pociąga ją świat dzikich

zwierząt, uchwycenie tak właściwego ich naturze wyra-

zu niezależności (Silver Back, Eggs). Dzięki mistrzowsko

opanowanej technice oraz trafnemu wyborowi materiału

tworzy formy odzwierciedlające niesamowitą wrażliwość

na otaczającą naturę, pełne ekspresji, a jednocześnie pro-

ste i harmonijne. W specyficznej interpretacji połączonej

K U R A T O R K A W Y S T A W Y :Małgorzata Ruszkowska-Macur

P A T R O N A T H O N O R O W Y :Mieczysław StrukMarszałek Województwa Pomorskiego

O D D Z I A Ł Z I E LO N A B R A M ADługi Targ 2480-828 Gdańsk

+48 58 307 59 12 [email protected]

NR 8 / E-B I U L E TY N MU ZE U M NARODOWEGO W GDAŃS KUI I / 2

z wyjątkową umiejętnością syntezy i skupienia daje swo-

im pracom niespotykaną siłę wyrazu (Wolf 's Dream, Green

Woman). Rzeźbiąc postać ludzką, artystka stara się od-

krywać wnętrze i charakter swojego modela, przeniknąć

w jego życie (Nuit, Pose, Portret syna). Za bardzo trafne

uważa porównanie jej osoby do szamanki, bo tak jak sza-

manka przeżywa to, co czuje model, a tworząc, przekazuje

to, czego on doświadcza. To zaś, czego – według niej – nie

sposób wykuć w kamieniu, artystka pastelami i węglem

przelewa na papier. Sztuka Beaty Czapskiej jest uniwer-

salna, poza wszelką modą, zrozumiała w każdej kulturze.

« BEATA CZAPSKA „FIVE DREAMS”, 2009, ODLEW ALUMINIOWY NUMEROWANY, F. LOMONT »

« BE

ATA

CZAP

SKA

„SNO

W L

AND”

, 201

5, G

YPSU

M, F

. LO

MO

NT »

W ciągu ostatnich dwóch tygodni trwania wystawy Beata

Czapska poprowadzi zajęcia w formie wykładów i warsz-

tatów. Podczas zajęć artystka będzie rzeźbiła, poza tym

oprowadzi zwiedzających po wystawie, opowie o stoso-

wanych technikach i używanych materiałach.

NR 8 / E-B I U L E TY N MU ZE U M NARODOWEGO W GDAŃS KUI I / 4

« BEATA CZAPSKA „PROSPERITY”, 2005, M

ARMU

R, F. LOM

ONT »

45

« BEATA CZAPSKA „GREEN WOMAN”, 1996, SERPENTYNIT, F. LOMONT »

«BEATA CZAPSKA „SILVER BACK”, 1998, GRANIT, F. LOMONT »

47

19.03 – 13.06.2016

U PODNÓŻA TATR

O D D Z I A Ł E T N O G R A F I ISpichlerz OpackiCystersów 1980-330 Gdańsk


K U R A T O R K A W Y S T A W Y : Zuzanna Łaga


KULTURA GÓRALI PODHALAŃSKICH

W ystawa „U podnóża Tatr. Kultura górali pod-halańskich” prezentowana od 19 marca 2016 w Oddziale Etnografii Muzeum Narodowego

w Gdańsku powstała ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego im. dr. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem oraz zdjęć gdań-skiego fotografika Lecha Pękalskiego z wesela góralskiego w Dzianiszu na Podhalu w latach 70. XX wieku. Założeniem wystawy jest zaprezentowanie najbardziej charakterystycz-nych elementów kultury ludowej Podhala, takich jak: wypo-sażenie wnętrza chałupy góralskiej (sień i czarna izba), stroje ludowe, instrumenty muzyczne, szałas pasterski i wyroby związane z pasterstwem, łowiectwem, ciesielstwem oraz obróbką skóry.

Na ekspozycji znajdziemy drewniane obiekty z bogato zdobioną snycerką, przykłady codziennego i odświętnego

podhalańskiego stroju ludowego z przełomu XIX–XX wieku z biżuterią oraz sprzęty niezbędne w każdym szałasie pod-czas wypasu owiec. Górale są znani ze swojego zamiłowa-nia do muzyki, dlatego na wystawie nie może zabraknąć różnych instrumentów, takich jak: basy, dudy podhalańskie, złóbcoki oraz piszczałki.

Podczas trwania wystawy organizowane będą różne zaję-cia edukacyjne dla dzieci i młodzieży, na których uczestnicy poznają historię i kulturę materialną, duchową i społeczną górali podhalańskich, dowiedzą się, do czego służyły i w jaki sposób były używane prezentowane obiekty. Prowadzone będą warsztaty ze stroju podhalańskiego i biżuterii.

FELIX MESECK (1883–1955)

SMOK, CZAROWNICA I ZŁOTY GARNEKilustracje do dzieł romantycznych


49

24.03 – 29.05.2016

MIĘDZY SŁOWAMI. FELIX MESECK (1883–1955)

„SMOK, CZAROWNICA I ZŁOTY GARNEK”. ILUSTRACJE DO DZIEŁ ROMANTYCZNYCH

K U R A T O R K I C Y K L U W Y S T A W :Alicja Andrzejewska-ZającMaja Baran


O D D Z I A Ł S Z T U K I DAW N E JToruńska 180-822 Gdańsk


W ystawa „Felix Meseck (1883–1955). Smok, cza-rownica i złoty garnek – ilustracje do dzieł ro-mantycznych” przybliża twórczość urodzonego

w Gdańsku malarza, grafika i rysownika, który studiował w Berlinie i Królewcu. We wczesnym okresie twórczości zajmował się głównie malarstwem, pozostając pod wpły-wem artystycznym grupy berlińskiej secesji. Przełomowym okresem dla jego twórczości okazała się I wojna światowa, podczas której walczył jako szeregowy żołnierz. To wówczas zajął się przede wszystkim tworzeniem rycin oraz ilustracji do dzieł literackich. W 1939 roku Meseck powrócił w rodzin-ne strony – zamieszkał na Pomorzu, w okolicach Gdańska. Wkroczenie Armii Czerwonej zmusiło go do ucieczki, osta-tecznie osiadł w Höxter na Pogórzu Wezerskim w Niemczech.

Największą popularność przyniósł artyście cykl ilustracji do utworów Johanna Wolfganga Goethego: Fausta (wyd. 1914) oraz Prometeusza (wyd. 1920). W swoim dorobku miał cykle sporządzone do Burzy Williama Shakespeare’a (wyd. 1922), utworów literackich niemieckiego romantyzmu, między innymi Hymnen an die Nacht Novalisa (wyd. 1919), Penthe-silei Heinricha von Kleista (wyd. 1919) oraz dzieł Ludwiga Thiecka, Clemensa Brentano czy Hermanna von Wedderkop-pa. Ponadto stworzył wiele innych, nigdy niewydanych cykli ilustratorskich, które chętnie wystawiał w rodzinnym Gdań-sku oraz Monachium.

Na wystawie „Smok, czarownica i złoty garnek” można oglądać prace Mesecka ze zbiorów Muzeum Narodowego


w Gdańsku. Są to przede wszystkim 44 rysunki, składające się na dwa cykle ilustracji: do Złotego garnka Ernsta T.A. Hof-fmana oraz Isabeli von Ägypten Ludwiga Achima von Arnima. Zaprezentowany jest również cykl ośmiu odbitek próbnych do nieukończonej powieści Novalisa Heinrich von Ofterdingen (wyd. 1920) oraz ośmiu odbitek próbnych na bibule do Bajki o Piejczyku i Kulejce Clemensa Brentano (wyd. 1920).

Prezentacja ilustracji Feliksa Mesecka inauguruje cykl wy-staw „Między słowami”. W ramach cyklu będą pokazywane rysunki i ryciny wybitnych artystów z różnych epok, których dzieła powstały jako ilustracje do wydawnictw literackich i muzycznych. Poza serią rycin Daniela Chodowieckiego ze

zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu, wszystkie prezento-wane dzieła znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku. Zapomniane, niepokazywane po 1945 roku, stanowią niezwykle cenny fragment kolekcji, gromadzonej z wielkim znawstwem i konsekwencją przez władze Stadt-museum Danzig jeszcze podczas II wojny światowej. Wspól-nym mianownikiem prezentowanych prac jest ich przezna-czenie jako ilustracje do popularnych utworów literackich i muzycznych. Dzięki temu stanowiły wyśmienitą okazję do zaprezentowania kunsztu artystycznego wielu uznanych twórców, zwłaszcza tych tworzących w tradycyjnie już ko-jarzonych z tą dziedziną sztuki stylach, takich jak secesja czy ekspresjonizm.

« FELIX MESECK, „BAJKA O PIEJCZYKU I KULEJCE”, MONACHIUM, 1922, BIBUŁA, SUCHA IGŁA »

I I / 4

51« FE

LIX

MES

ECK,

„BA

JKA

O P

IEJC

ZYKU

I K

ULE

JCE”

, MO

NACH

IUM

, 192

2, B

IBU

ŁA, S

UCH

A IG

ŁA »


« FELIX MESECK, „H

EINRICH VO

N OFTERDINGEN”, M

ONACH

IUM

, 1920, PAPIER CZERPANY, SUCH

A IGŁA »

53

DANIEL CHODOWIECKI (1726–1801)

ILUSTRACJE DO PODRĘCZNIKA JOHANNESA BERNARDA BASEDOWA,

czyli co każde dziecko wiedzieć powinno

1 . 0 6 – 3 1 . 0 7 . 2 0 1 6

KOLEJNA WYSTAWA Z CYKLU:


« OŁTARZ ŚW. ELŻBIETY, WARSZTAT CZESKI, OK. 1390, WARSZTAT GDAŃSKI, 1 ĆW. XV W. , WAPIEŃ, DREWNO, POLICHROMIA, MNG/SD/3/RZ »

55

13.04 – 15.09.2016

SKARBY ŚREDNIOWIECZA

SZTUKA GOTYCKA W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO W GDAŃSKU

Ś redniowiecze. Dziesięć wieków w dziejach Europy, które późniejsi historycy określili mianem średnich. Okres wypraw krzyżowych, inkwizycji, katedr, głodu

i zarazy, ale także etosu rycerskiego, formowania się państw, rozwoju filozofii, religii chrześcijańskiej i zakonów. Był to czas rozkwitu architektury i sztuki. Polichromowane figury, złocone ołtarze, malowane panele – dziś często uszkodzone, rozproszone, pozbawione pierwotnego kontekstu – są praw-dziwymi skarbami. Wraz z przykładami rzemiosła artystycz-nego są świadectwami historii, kultury, religijności, gustu.

Wystawa „Skarby średniowiecza” ma na celu zaprezen-towanie najcenniejszych zabytków wieków średnich ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku. Stanowi próbę odtworzenia splendoru średniowiecznej sztuki i rzemiosła artystycznego.

Kolekcja rzeźby gotyckiej Muzeum Narodowego w Gdańsku należy do najcenniejszych w skali całego kraju. Zachowane w niej eksponaty reprezentują najważniejsze zjawiska arty-styczne w rzeźbie na ziemiach zakonu krzyżackiego od XIII do XVI wieku. Wraz z kilkoma importami z innych ośrodków europejskich, jak Madonna na łożu z Kolonii czy figury ala-bastrowe z Nottingham, stanowią unikatowe świadectwo kształtu sztuki i gustu odbiorców tamtych czasów. Dziełem o niezaprzeczalnej wartości historycznej jest romańska Ma-donna Tronująca, jedna z najstarszych rzeźb drewnianych na terenie obecnej Polski. Równie cenne są zachowane dzieła sztuki złotniczej, wśród których znajdują się przedmioty uni-katowe: łódka na kadzidło, której forma powtarza wiernie budowę statku typu holk, oraz wilkom gdańskich żeglarzy morskich wykonany z rogu żubra oprawionego w miedź złoconą. Ewenementem są gotyckie cynowe ampułki

K U R A T O R W Y S T A W Y : Lech Łopuski


O D D Z I A Ł S Z T U K I DAW N E JToruńska 180-822 Gdańsk



mszalne; interesujący jest również zbiór gotyckich moździe-rzy i kilka przykładów średniowiecznego kowalstwa arty-stycznego. Na ekspozycji znajdują się także wybrane przykła-dy gotyckiego malarstwa tablicowego oraz zespół średnio-wiecznych paramentów liturgicznych. Całości dopełniają późnogotyckie meble o północnoeuropejskiej dekoracji i nowatorskiej konstrukcji.

« „MARIA W POŁOGU”, KOLONIA, POŁ. XIV W. , DREWNO ORZECHOWE, Z TYŁU DRĄŻONA, MNG/SD/4/RZ »

57

«ŁÓDKA NA KADZIDŁO, GDAŃSK (?) , 2 . ĆW. XV W. , MIEDŹ ZŁOCONA, MNG/SD/139/MT »

« WILKOM GDAŃSKICH ŻEGLARZY MORSKICH, GDAŃSK, 2. POŁ. XV W. , RÓG ŻUBRA, MIEDŹ ZŁOCONA, MNG/SD/142/MT »

ANNA CYRONEK-KALINOWSKA TADEUSZ KALINOWSKI ADAM KALINOWSKI

PRZESTRZENIE ABSTRAKCJITWÓRCZOŚĆ RODZINY KALINOWSKICH


59

17.04 – 05.06.2016

PRZESTRZENIE ABSTRAKCJI

TWÓRCZOŚĆ RODZINY KALINOWSKICH. ANNA CYRONEK-KALINOWSKA, TADEUSZ KALINOWSKI, ADAM KALINOWSKI

K U R A T O R Z Y W Y S T A W Y : Adam Kalinowski, Grażyna Szcześniak (MNG)


W Gdańsku niezwykle rzadko mamy okazję obej-rzenia twórczości artystów poznańskich. Taką możliwość stwarza wystawa Anny Cyronek i Ta-

deusza Kalinowskich oraz ich syna Adama Kalinowskiego. Choć Anna i Tadeusz często razem wystawiali swoje prace i oboje poświęcili swoją malarską twórczość abstrakcji, głównie w jej geometrycznej odmianie, to jednak każde z nich pozostawiło po sobie dzieła odmienne, o indywidual-nych rysach, oryginalne nie tylko w stosunku do twórczości małżonka, ale także w odniesieniu do dokonań polskiej abs-trakcji. Szczególnie twórczość Tadeusza Kalinowskiego swo-im poziomem artystycznym plasuje się na liście topowych polskich abstrakcjonistów.

W atmosferze artystycznego domu, w klimacie pracowni, wernisaży, dyskusji o sztuce wzrastał syn Kalinowskich – Adam. Jego działanie twórcze wyszło poza ramy obrazu, bo-gata wyobraźnia kazała mu tworzyć dzieła nie to że trójwy-miarowe – rzeźbiarzem w klasycznym sensie Adam nie jest – ale anektować przestrzeń za pomocą wielkogabarytowych instalacji: form budowanych z balonów, szyn kolejowych, sklejki czy roślin zielonych. Niezwykłym medium, któremu artysta poświęcił ostatnie kilkanaście lat, jest kolorowy piasek wypełniający płaskie naziemne formy, przybierające kształt zależny od danego projektu. Ważnym elementem tych dzieł jest fakt ich dostępności – po piasku można cho-dzić, bawić się nim niczym w piaskownicy, mieszać kolory.

O D D Z I A Ł S Z T U K I N O W O C Z E S N E JPałac Opatów w OliwieCystersów 1880-330 Gdańsk



Stąd pierwsze dzieła tego typu noszą nazwę Praktykowanie swobody. Artysta wykonał wiele realizacji z piaskiem w róż-nych miastach Polski i świata (Londyn, Katar).

Inspiracją do powstania jednej spośród instalacji był obraz ojca artysty Tadeusza Kalinowskiego, który syn przetranspo-nował w przestrzeń – ze ściany przeniósł na ziemię i rozbu-dował. Instalacja będzie udostępniona na wystawie, również z możliwością wejścia w jej obszar.

Na wystawie zostanie zaprezentowanych około 130 obrazów z najlepszych okresów twórczości Anny i Tadeusza Kalinow-skich oraz, oprócz wspomnianej instalacji, na wielkoforma-towych wydrukach będzie przedstawiona część dokonań artystycznych Adama Kalinowskiego.

« ANNA CYRONEK-KALINOWSKA, „ELIPSA AB”, 1969, OLEJ, PŁÓTNO, 110 × 130 CM »

I I / 6

61

« ADAM KALINOWSKI „PRAKTYKOWANIE SWOBODY I”, 2013 » WŁ. MAZOWIECKIEGO CENTRUM SZTUKI WSPÓŁCZESNEJ „ELEKTROWNIA” W RADOMIU

«ADAM KALINOWSKI „THE DREAM CITY”, KATAR, DOHA 2015 »


« TADEUSZ KALINOWSKI, „BEZ TYTUŁU”, OK. 1996, AKRYL, 120 × 120 CM »

63

« TADEUSZ KALINOWSKI, „BEZ TYTUŁU”, 1977, AKRYL, OLEJ, PŁÓTNO, 53,5 × 65 CM »

« TADEUSZ KALINOWSKI, „BEZ TYTUŁU”, 1967, OLEJ NA PŁÓTNIE, 84 × 149 CM »


« FO

T. A

D VA

N DE

NDER

EN, „

WIL

NO, L

ITW

A, 1

989”

»

65

G DA Ń S K A G A L E R I A F O T O G R A F I IDługi Targ 2480-828 Gdańsk

+48 58 307 59 12 / wew. 117, [email protected]

K U R A T O R Z Y W Y S T A W Y :Ad Nuis, Bert Verhoeff, Bert Spierz, Olaf Veenstra

W S P Ó Ł P R A C A K U R A T O R S K A :Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka

P A T R O N A T H O N O R O W Y :Adriaan PalmZastępca Szefa Misji Królestwa Niderlandów w Polsce Mieczysław StrukMarszałek Województwa Pomorskiego

Wystawa zorganizowana dzięki wsparciu finansowemu Ambasady Królestwa Niderlandów w Polsce we współpracy z Konsulatem Królestwa Niderlandów w Gdańsku i Akademią Sztuk Pięknych w Gdańsku.

21.04 – 26.06.2016

PO DRUGIEJ STRONIE

12 HOLENDERSKICH FOTOGRAFÓW ZA ŻELAZNĄ KURTYNĄ, 1979–1989

PIET DEN BLANKEN | HANS VAN DEN BOOGAARD | TON BROEKHUIS | AD VAN DENDEREN | LEO ERKEN | SABINE JOOSTEN | BERTIEN VAN MANEN | HANS VAN DER MEER | VINCENT MENTZEL | AD NUIS | BERT SPIERTZ | BERT VERHOEFF

9 listopada 1989 roku upadł mur berliński, drama-tyczny symbol żelaznej kurtyny, który przez blisko czterdzieści lat dzielił Europę na dwa bloki. Dzisiaj

– dwadzieścia siedem lat później – dwunastu holenderskich fotografów przypomina swoje fotografie wykonane w Euro-pie Środkowej i Wschodniej od roku 1979 do czasu przewro-tu około 1989. Premiera wystawy miała miejsce w Galerii Noorderlicht w Gronningen w 2014 roku.

Winston Churchill w swoim słynnym przemówieniu w Ful-ton (USA) w 1946 roku wprowadził pojęcie żelaznej kurtyny jako wyimaginowanego pogranicza komunistycznego bloku wschodniego i kapitalistycznego Zachodu: Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem żelazna kurtyna zstąpi-

ła na całym kontynencie. Po przemianach w Polsce i upadku muru berlińskiego system komunistyczny w Europie szybko dobiegł końca, a różnice między obu światami zaczęły się zacierać.

Dziś wystawa Po drugiej stronie / The Other Side ponad ćwierć wieku od tamtych wydarzeń łączy wybitnych holenderskich fotografów dokumentujących okres przed i podczas róż-nych przełomowych momentów w byłych krajach komuni-stycznych. Artyści – świadkowie tak ważnych momentów historycznych, jak powstanie w 1980 roku w Gdańsku pol-skiego związku zawodowego „Solidarność”, wspomnia-ny już upadek muru berlińskiego i rewolucja rumuńskiej 1989 – zapisali je na równi z ujęciami codziennego życia.


Oprócz bohaterów znaczących wydarzeń (m.in. Michaiła Gorbaczowa) na fotografiach zobaczymy zwyczajnych ludzi, pracujących i odpoczywających, handlarzy i wczasowiczów pośród architektury minionego systemu. Całość stanowi odkrywczy, zaskakujący i wieloaspektowy krajobraz bloku wschodniego w czasie ostatniej dekady transformacji.

Fotograficznym pracom analogowym, utrzymanym w czerni i bieli oraz w kolorze, towarzyszą komentarze autorów do-tyczące dokładnie momentów powstania zdjęć. Wystawa

I I / 7

« FOT. BERTIEN VAN MANEN, „ODESSA, 1991” »

The Other Side poza historycznymi odniesieniami jest tak-że szerokim przeglądem holenderskiego fotoreportażu lat 80. i początku 90. XX wieku. Wszyscy fotografowie nadal intensywnie pracują twórczo, a razem tworzą fundament nowej generacji europejskiej fotografii dokumentalnej i reporterskiej.

67

« FOT. HANS VAN DER MEER, „BUDAPESZT, 1985” »

« FOT. LEO ERKEN, „MICHAIŁ GORBACZOW, MOSKWA, 1993” »

KSIĘGARNIAMNG

NR 8 / E-B I U L E TY N MU ZE U M NARODOWEGO W GDAŃS KUI I I

SKARBY SZTUKIMUZEUM NARODOWE W GDAŃSKU

wydawnictwo Arkady(Gdańsk 2016)cena w sklepie internetowym: 59,00 zł Ten niezwykle piękny tom jest efektem pracy 30 kustoszy muzealnych zbiorów. Dokonanie reprezentatywnego wyboru z tak rozległej kolekcji nie było łatwe. Jak każdy wybór, także i tu dokonany ma charakter subiektywny. Autorzy żywią jednak nadzieję, że przedstawione w albumie muzealne skarby zachęcą do odwiedzenia galerii. Kolekcja muzealna została zaprezentowana zgodnie ze strukturą instytucji, w podziale na poszczególne oddziały i pracownie, tak aby wizyta w Muzeum mogła być kontynuacją i rozwinięciem wątków podjętych w niniejszej publikacji i zachętą do dalszego poznawania zbiorów.

ISBN ARKADY: 978-83-213-4864-3ISBN MNG: 978-83-63185-13-8format: 245 × 310 mmliczba stron: 312rok wydania: 2016oprawa miękkajęzyk polski

NOWOŚCI

71

HANS MEMLINGSĄD OSTATECZNY Z MUZEUM NARODOWEGO W GDAŃSKU

HANS MEMLINGTHE LAST JUDGEMENTNATIONAL MUSEUM IN GDAŃSK

Alicja Andrzejewska-ZającMagdalena Podgórzak

(Gdańsk 2015)cena w sklepie internetowym: 12,00 zł Polecamy książkę Hans Memling „Sąd Ostateczny” Alicji Andrzejewskiej-Zając i Magdaleny Podgórzak, historyczek sztuki z Muzeum Narodowego w Gdańsku. Autorki w zwięzłej i przystępnej formie przedstawiły najważniejsze, uwzględniające najnowsze wyniki badań historycznych, konserwatorskich i ikonograficznych informacje o obrazie i jego autorze. Walorem publikacji jest duża liczba ilustracji i reprodukcji dzieła z najciekawszymi detalami obrazu.

ISBN PL: 978-83-63185-29-9ISBN EN: 978-83-63185-37-4format: 160 × 200 mmliczba stron: 100rok wydania: 2015oprawa miękkajęzyk polski język angielski


ATELIER NOWOSIELSKICH

(Gdańsk 2016)cena w sklepie internetowym: 55,00 zł Katalog towarzyszący wystawie „Atelier Nowosielskich. Ceramiczny świat Hanny i Leszka Nowosielskich” prezentujący oryginalną i różnorodną twórczość małżeństwa artystów – Hanny Modrzewskiej-Nowosielskiej i Leszka Nowosielskiego. Oboje zajmowali się wieloma dyscyplinami sztuki, jednakże ich wspólnym zainteresowaniem i pasją była ceramika.

Wielką wartością osiągniętą przez małżeństwo artystów Hannę i Leszka Nowosielskich była kreacja własnego świata – zarówno w sztuce, jak i w idyllicznej przestrzeni domu otoczonego ogrodem, którą zamieszkali. Posiadłość przy ul. Helenowskiej w Podkowie Leśnej budowali samodzielnie od lat 50. z myślą o miejscu do życia, pracy, tworzenia, ale też, co absolutnie wyjątkowe, do ekspozycji własnej twórczości. Stworzyli warsztat, stopniowo wyposażany, oraz pawilon wystawowy. Zaprojektowali urzekający ogród z różnymi poziomami zieleni, mostkiem, strumykiem i oczkiem wodnym. Powstało miejsce niezwykłe, nie tylko z racji pięknego otoczenia, w które wpisali swoje dzieła, ale otwarcia na ludzi – znajomych i nieznajomych odbiorców ich sztuki. Atelier Nowosielskich stało się w końcu lat 60. jedną z pionierskich w powojennej Polsce prywatnych galerii, z plenerową ekspozycją prac, co jakiś czas modyfikowaną. [...]

Joanna Szymula-Grygiel

ISBN: 978-83-63185-49-7format: 320 × 215 mmliczba stron: 104rok wydania: 2016oprawa miękkajęzyk polski

KATALOGI WYSTAW

73

EXPORTING ZAGREB

(Gdańsk 2016)cena w sklepie internetowym: 28,00 zł

Katalog towarzyszący wystawie „Exporting Zagreb”.Po tym, jak Gdańsk wyeksportowano do Zagrzebia w 2015 roku, Zagrzeb przeniesiono do Gdańska. Niepotrzebne było jakiekolwiek pośredniczenie z „centrum” – uznano niepodważalny wkład obydwu miast w twórczość kulturową i artystyczną. Artyści w obu tych przestrzeniach to jednocześnie pełni entuzjazmu współtwórcy kultury, ale i komentatorzy życia społecznego. Krytykują postsocjalistyczne rzeczywistości nasiąknięte tendencjami neoliberalnymi, które objawiają się w codziennym życiu nowej Europy. Praktyka artystyczna i kultury wizualne są narzędziami, za pomocą których wystawa dotyka problematyki mniej lub bardziej splecionych ze sobą historii regionu, a także ich fragmentaryczności.

ISBN: 978-83-63185-45-9format: 210 × 264 mmliczba stron: 104rok wydania: 2016oprawa miękkajęzyk polski, angielski

BEATA CZAPSKAPODRÓŻ W GŁĄB NATURY

(Gdańsk 2016)cena w sklepie internetowym: 12,00 zł Katalog towarzyszący wystawie „Beata Czapska. Podróż w głąb natury”.

Beata Czapska to rzeźbiarka, architektka, designerka i malarka, która mieszka i pracuje w Paryżu. Jej zainteresowania twórcze koncentrują się wokół zwierząt, przyrody i człowieka. Natura stanowi szczególne źródło jej artystycznej filozofii. Rzeźby Czapskiej wykonane głównie w kamieniu, drewnie i brązie rzeźby są pochwałą wolności.[...]prof. S. RadwańskiISBN: 978-83-63185-53-4

format: 210 × 250 mmliczba stron: 80rok wydania: 2016oprawa miękkajęzyk polski, francuski


RYCINY DANIELA CHODOWIECKIEGORYCINY SZKOŁY NIEMIECKIEJ OD KOŃCA XV DO POCZĄTKU XIX WIEKU(CZĘŚĆ 2)

Kalina Zabuska

(Gdańsk 2015)cena w sklepie internetowym: 83,00 zł Tematem publikacji są ryciny Daniela Chodowieckiego z kolekcji Jacoba Kabruna, znajdujące się dziś w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku. Katalog ten stanowi drugą część tomu poświęconego sztuce niemieckiej.

Większość rycin Daniela Chodowieckiego z kolekcji Kabruna ocalała szczęśliwie po zniszczeniach i rozproszeniach II wojny światowej. Ten liczny zespół ma charakter reprezentatywny dla twórczości artysty, konsekwentnie budującego wizerunek Europy okresu oświecenia. Różnorodne tematycznie prace stanowią cenne dziedzictwo gdańskiego muzealnictwa. Niewielkie na ogół ryciny Chodowieckiego, kreujące wyrazisty obraz wieku rozumu, są niewyczerpanym źródłem wiedzy na temat idei przyświecających epoce, prądów literackich i artystycznych, a także kultury materialnej i życia codziennego.

ISBN: 978-83-63185-05-3format: 265 × 297 mmliczba stron: 356rok wydania: 2015oprawa miękkajęzyk polski

POLECANE

III

75

ZAPOWIEDZI

SĄD. SĄD OSTATECZNY (wydawnictwo „Universitas”)

3-tomowa publikacja wystawy „GRZECH. OBRAZY GRZECHU W SZTUCE EUROPEJSKIEJ OD XV DO POCZĄTKU XX WIEKU”

Tom 1. „Album”Tom 2. „Eseje i noty”Tom 3. „Grzech w sztukach plastycznych i w systemie wartościowania”.

Referaty wygłoszone na konferencji, Gdańsk, 13. – 14.01.2016

INFORMACJA:

Realizacja zamówienia następuje po przedpłacie na konto muzeum.Zamówienia przyjmuje telefonicznie lub e-mailowo Dział Marketingu (Paweł Burian):

58 301 70 61 wew. [email protected]

7 GRZECHÓW WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA


7 GRZECHÓW WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

IV

5 lutego 2016 ogłoszono wyniki konkursu literackie-go dla młodzieży pt. „Grzechy chodzą po ludziach – 7 grzechów współczesnego człowieka”, który był

częścią programu kulturalnego towarzyszącego wystawie „Grzech. Obrazy grzechu w sztuce europejskiej od XV do po-czątku XX wieku”, prezentowanej w Oddziale Sztuki Dawnej i Oddziale Zielona Brama od 7.11.2015 do 31.01.2016.Grzech jest motywem odnoszącym się do bogatej symboliki i daje możliwość wielorakich interpretacji. Grzech inspirował wielu artystów. W historii sztuki znajdujemy więc ogromną liczbę dzieł przedstawiających temat. Sposób interpretacji i charakterystycznych przedstawień był uzależniony od epoki, w której dzieło powstało. Proponując ten temat młodzieży, chcieliśmy się dowiedzieć, jak problem grzechu jest postrze-gany i interpretowany przez młodego człowieka w XXI wieku. Prace zgłoszone na konkurs charakteryzowały się zróżnicowa-nym potraktowaniem tematu i różnorodnością form ekspresji literackiej. Otrzymaliśmy opowiadania, poezję i dramaty.Na konkurs wpłynęło dwanaście prac z pięciu liceów:Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2 (XXIV Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Banacha) w Gdańsku,IX Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Gdyni,XIV Liceum Ogólnokształcące Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 5 im. Mikołaja Kopernika w Gdyni,X Liceum Ogólnokształcące im. Gdyńskich Nauczycieli Bohaterów II Wojny Światowej w Gdyni,Zespołu Szkół nr 1 (1 Liceum Ogólnokształcące ) w Nowym Dworze Gdańskim.

Jury konkursu w składzie: Barbara Czarnek (Dział Edukacji MNG) – sekretarz jury, Małgorzata Paszylka-Glaza (Oddział Sztuki Nowoczesnej MNG), Małgorzata Abramowicz (Dział Teatralny MNG), Anita Rzeszowska (V Akademickie Liceum Ogólnokształcące w Gdyni), Hanna Bembenek-Cisak (Ogólno-kształcąca Szkoła Muzyczna) wyłoniło zwycięzców konkursu:1. miejsce: Szymon Wierzchowski za wiersz Deszcz nie przestaje padać w mieście grzechu2. miejsce: Natalia Chłopkowiak za opowiadanie Smutna stacja benzynowa3. miejsce: Julia Lodańska za wiersz Ósmy

UZASADNIENIE PRZYZNANIA 1. MIEJSCA:

Wiersz Szymona Wierzchowskiego Deszcz nie przestaje padać w mieście grzechu zdecydowanie wyróżniał się na tle pozosta-łych prac zgłoszonych do konkursu. Utwór zachwycił jurorów dojrzałością, oryginalnym pomysłem, twórczym potraktowa-niem tematu grzechu oraz konsekwentną kompozycją. Wiersz można interpretować dosłownie, ale także metaforycznie, dzięki zaskakującej puencie. Pełen jest aluzji, przedstawione współczesne miasto przywodzi na myśl biblijne miasta Sodo-mę i Gomorę, a tytuł konkursu „Grzechy chodzą po ludziach” został ciekawie rozwinięty.

Gratulujemy zwycięzcom i wszystkim uczestnikom konkursu, życząc rozwijania swojego twórczego talentu.

KONKURS LITERACKI DLA MŁODZIEŻY

79

I MIEJSCE

SZYMON WIERZCHOWSKI „DESZCZ NIE PRZESTAJE PADAĆ W MIEŚCIE GRZECHU”

Deszcz nie przestaje padać w mieście grzechuBudynki płaczą za ludźmi, którzy w nich żyli

Ja jednak wciąż idę i słyszę tylko uderzenia kropellub gdy jakiś samochód wjeżdża w kałuże, które…

Krople wsiąkają we wszystkoCzasem spadną na neonowy znak

Zjedz, ile chcesz, nie martw się kasą, mówiA róż neonu odbija się w kałużach, które…

Wieczorny mrok zasłania tonące miastoJedynym człowiekiem jest bankier na billboardzie

Pożyczka zero procent, sto procent zysku, mówiWpatrując się ciągle w kałuże, które…

Mokry asfalt lśni w świetle ulicznych lampDeszcz pachnie śmiercią i ziemią

I tylko gdy przechodzę koło kolejnego burdelu, czuję piżmoGdy kolejne krople tworzą jeziora kałuż, które…

Gdy docieram do ciepłego domuKlękam, składam ręce do modlitwy

A na kaloryferze suszą się moje spodnieBo niebacznie wchodziłem w kałuże, które

kiedyś były ludźmi


II MIEJSCE

NATALIA CHŁOPKOWIAK „SMUTNA STACJA BENZYNOWA”

To ty czy osioł w garniturze? To ja w tym odbiciu czy czarny koń? To pudło po butach czy odludzie? To pistolet czy widły gniotą skroń?

Mam na imię Smutna Stacja Benzynowa, Latarnia językiem mnie trąca. Wygląda na rozkojarzoną. Ciekawe, co tak nurtuje smuklutką... Zwykła mówić mi sprośne dowcipy albo spowiadać się, kto pod nią spoczął, na ile i czy przypadkiem. Rozmawiam też z Bogiem. Kiedy ma dość boskich kremówek, schodzi do mnie po warkoczu z piór. Spędzamy wtedy długie godziny na analizowaniu rachunków, oglądaniu nagrań monitoringu i liczeniu dziennego utargu. A kiedy wznosimy toasty, zapraszamy chmury, zaprzyjaźnione gołębie i latarnię w nadziei, że przekonamy ją do „naprostowania” kontrowersyjnych zainteresowań. Gołąb spod zielonej (bo w mchu) żarówki zawsze mówi najwięcej. Dzisiejszy wieczór niczym nie różnił się od tych poprze-dzających go.– Jest taka dama, którą widuję nierzadko. Uwiodła mnie. Pierwotnie sięgającą do ziemi suknią, tkaną z trawy, i ustami nasączonymi sokiem z buraków. Bezbłędnym chodem zdobyła mnie niemal całego. Tak sunęła po tej naszej wiośnie, że dał-bym sobie skrzydła odgryźć, będąc przekonanym, że nikt tak jak ona po wiośnie sunąć nie umie. Idealna? Topiąc marzannę w zbiorniku retencyjnym, walczyła o prawa „milczących”. Naszyjnik z kości ludzkiej – troska o mniejszości. Przestrzegane zasady, wiara w dziesięć przykazań, „Chcę dobrze”. Kłamała...Tak gołąb spod zielonej (bo w mchu) żarówki nam mówił. Niegdyś cały w skowronkach, teraz pełen żalu i pretensji. Nagle latarniane oczy rozświetliły pobliski parking. Trzeba przyznać, że co jak co, ale oczy miała zjawiskowe.– Dokładnie wczoraj, tuż o świcie poznałam przyjaciółkę. Miała niedługie włosy, ale nogi jej dosięgały niebieskich bram...– Żadnych nóg nie zauważyłem – nieśmiało wtrącił Bóg, przerywając na krótką chwilę monolog Latarni.– A jednak było jak mówię. Zmartwiło mnie jedynie, że mlaskała udem o udo i językiem pocierała złote zęby. Nie oczekując odpowiedzi, zapytałam, czy marznie. Otworzyłam oczy, udając słońce. Spojrzała w górę, ale widząc, że jestem tylko marną kopią, postanowiła odejść, zostawiając mnie samą. Wsiadła do samochodu, którego rejestracji nie pamiętam. Przez dwie minuty byłam prawie tak samo smutna jak ty.Spojrzała znacząco w moją stronę. Tak, to prawda, jestem smutna. Śmiertelnie smutna. I nic mnie nie cieszy, bo choć u gołębia jest wiosna, a nad Latarnią zawsze świeci słońce, to mnie już lata temu zasypał śnieg, który nie topnieje.– Jako że jestem Bogiem, opowiem wam o mężczyźnie, którego już za moment, już za chwilkę przywitam, tylko jednak po to, aby dać mu szansę spotkać się ze swoim jedynym dzieckiem. Nasz „bohater” na świat przyszedł przed kościołem. Już wtedy polany mlekiem do kawy przez całe swoje dorosłe życie czcił kofeinę bardziej niż cokolwiek innego. Świętością były dla niego kasyna i zakłady, tracąc kolejne pensje, wzywał mnie, mając nadzieję, że będę w stanie mu pomóc. Pewnego dnia na jego drodze stanęła mądra, rozsądna kobieta. Macie racje, jeśli myślicie, że ani trochę do siebie nie pasowali. Dwa lata później pojawił się owoc tej miłości. Z okazji uro-dzin ojciec podarował mu astmę. W strachu przed podejrzliwą żoną zawsze zakradał się do pokoju chłopca i plótł wypalone papierosy w kłaki białego dywanu. Pieniądze przeznaczone na pomnik anioła przepił... Dlatego to moje anioły troszczą się i głaszczą zimną płytę... Powiedz, Smutna Stacjo, a co boli ciebie?

IV

81

Nigdy nie chciałam oceniać...

Starszy garbaty mężczyzna, zaglądając wątpliwie w przednią kieszeń swoich roboczych spodni, trzymał w łapie papieros. Może szukał zapalniczki, a może mniej klasycznej fajki. Chodnik vis-à-vis przemierzała niezła pięćdziesiątka. Niepodwa-żalnie kuriozalna istota. Nie chciał, by zauważyła jego blade, żylaste dłonie, więc w pośpiechu schował je do poszarpanej kieszeni. Póki kobieta nie przejdzie przez ulicę, aby ostatecznie rozpłynąć się w smrodzie aut, on nie zapali. Niech się nie śpieszy. Po dwudziestu minutach rzucił wypalony papieros w nagą glebę. Przeszło miesiąc temu osobiście siał tam trawę, wście-kły jednak, że ta nie ma zamiaru rosnąć, zaczął traktować miejsce jak potencjalny śmietnik. Z obrzydzeniem i nienawi-ścią kopnął oblepione taśmą drzwi. Potykając się o wyścielaną styropianem wycieraczkę z napisem „miłego dnia”, wszedł do mieszkania. – Dlaczego my się na to zgodziliśmy, jestem za stary na takie zabawy. Fetor farb, brud i kurz. To zawsze wygląda tak samo. Mogłem siedzieć na tym przeklętym zasiłku i oglądać dzień w dzień te same frustrujące programy. Rusz się, bo nigdy nie skończymy… - wściekał się starszy mężczyzna, niechlujnie machając pędzlem po równie jak on niezadowolonej ścianie. – Nie truj. Płacą od godziny.

Zamilkliśmy. Spojrzeliśmy na siebie. Każde z nas dotknięte strachem o jutro i nadzieją na to, że tej nadziei nie stracimy. Bóg wstał jako pierwszy i unosząc ku niebu kielich pomarańczowego soku, wysnuł toast.

– Drodzy moi, wznieśmy więc toast za tych wszystkich, którzy myślą, że usprawiedliwione grzechy spływają z deszczem.

Tej nocy chmury nie mogły przestać płakać...

***To ja, Smutna Stacja Benzynowa. Latarnia językiem mnie trąca. Nurtuje pytanie zapałki przy bramie, czy jestem wierząca.


III MIEJSCE

JULIA LODAŃSKA „ÓSMY”

Zawiązano do nogi kulę w hołdzie grawitacji,

wrzucono do morza z bólem, kawą, wódką, nutą dywagacji.

Miała utonąć.

Kiedy poderżnięto jej gardło, w pąki obrosła. Zakwitła. Wypuściła pędy, zaniosła się śmiechem gromkim,

spytała bezgłowa, bezusta: „Którędy do granic możliwości?”

Miała zdechnąć.

Nienawiści, cóż Ci, że zmartwychwstajesz w moich żyłach?

Rozcieńczona pływasz po krwiobiegu, kiedy zorientujesz się, że bywasz

zatorem? A bryła splątanej Ciebie zalega mi.

IV

biuletyn nr 8 issu 120dpi

Documents