BYOLOJK ETLLK-DOA KORUMA VE SRDRLEBLR KALKINMA

Filiz Demirayak* tarafndan TBITAK VIZYON 2023 Projesi evre ve Srdrlebilir Kalknma Paneli iin hazrlanmtr.

Aralk 2002

* Doal Hayat Koruma Dernei

TUBITAK, ARALIK 2002

VIZYON 2023, Biyolojik eitliliin Korunmas ve Srdrlebilir Kalknma

2

indekiler

KISALTMALAR...................................................................................................................... 3

BLM I. GR ..................................................................................................................... 4 1.1. SRDRLEBLR KALKINMA VE BYOLOJK ETLLK ARASINDAK LK .................. 4 1.2. TRKYENN BYOLOJK ETLL .............................................................................. 5 1.3. TARIMSAL BYOLOJK ETLLK VE EKOLOJK TARIM................................................... 7

1.3.1.Tarmsal Biyolojik eitlilik...................................................................................... 7 1.3.2. Ekolojik Tarm ve Hayvanclk ................................................................................. 8

1.4. BYOLOJK GVENLK .................................................................................................... 11 1.5. BYOLOJK ETLLE YNELK TEHDTLER ............................................................... 12 1.6. BYOLOJK ETLLK VE SRDRLEBLR KALKINMA BALAMINDA DEERLENDRME.............................................................................................................................................. 14

BLM II. TRKYEDE BYOLOJK ETLLN KORUNMASI VE SRDRLEBLR KALKINMA KAPSAMINDA VAROLAN DURUM.................... 17

2.1. BYOLOJK ETLLK VE SRDRLEBLR KALKINMA YOLUNDA TRKYENN ULUSLARARASI SORUMLULUKLARI....................................................................................... 17 2.2. BYOLOJK ETLLK VE SRDRLEBLR KALKINMA YOLUNDA TRKYENN ULUSAL YAKLAIMI............................................................................................................................ 17

2.2.1. Politikalar............................................................................................................... 18 2.2.2. Kalknma Planlar .................................................................................................. 18 2.2.3. UEP...................................................................................................................... 19 2.2.4. Stratejiler................................................................................................................ 19 2.2.4.1. Ulusal Biyolojik eitlilik Stratejisi ve Eylem Plan........................................... 19 2.2.4.2.Ulusal Gndem 21................................................................................................ 19 2.2.4.3.Trkiye lleme le Mcadele Ulusal Eylem Program (Taslak) ...................... 20 2.2.5. Yasal ve Kurumsal Yaplanma ............................................................................... 20

2.3. DEERLENDRME ........................................................................................................... 22

BLM III. GELECEK N NERLER ....................................................................... 25

EK I : RO ZRVES BELGELER..................................................................................... 29 LTERATR............................................................................................................................ 30

TUBITAK, ARALIK 2002

VIZYON 2023, Biyolojik eitliliin Korunmas ve Srdrlebilir Kalknma

3

KISALTMALAR BM Birlemi Milletler ED evresel Etki Deerlendirmesi EKL evre ve Kltrel Deerleri Koruma Vakf CITES Nesli Tehlike Altnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas

Ticaretine likin Szleme DHKD Doal Hayat Koruma Dernei DIE Devlet statistik Enstits DPT Devlet Planlama Tekilat GDO Genetik Yaplar Deitirilmi Organizmalar GEF Kresel evre Fonu IUCN The World Conservation Union-Dnya Doay Koruma Birlii KAD Ku Aratrmalar Dernei OECD Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat KKB zel evre Koruma Kurumu Bakanl KK zel evre Koruma Blgesi SAD-AFAG Sualt Aratrmalar Dernei-Akdeniz Foku Aratrma Grubu STK Sivil Toplum Kuruluu TV Trkiye evre Vakf TEMA Trkiye Erozyonla Mcadele Vakf TTKD Trkiye Tabiatn Koruma Dernei TBTAK Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu TDAV Trk Deniz Aratrmalar Vakf UBSEP Ulusal Biyolojik eitlilik Stratejisi ve Eylem Plan UEP Trkiye Ulusal evre Stratejisi ve Eylem Plan UNEP Birlemi Milletler evre Program UNDP Birlemi Milletler Kalknma Program WWF Dnya Doay Koruma Vakf

TUBITAK, ARALIK 2002

VIZYON 2023, Biyolojik eitliliin Korunmas ve Srdrlebilir Kalknma

4

BLM I. GR

Bu raporda hazrlanmasnda, Johannesburg Srdrlebilir Kalknma Zirvesi iin hazrlanan, Biyolojik eitlilik ve Srdrlebilir Kalknma raporu (TDAV, 2002) editr ve koordinatr1 tarafndan, hkmet ile sivil toplum kurulular (STK) ve akademisyenlerin geni katlm sonucu elde edilen gncel ktlardan faydalanlmtr. Sz konusu ktlarn VZYON 2023 projesine, tm taraflarn gnceldeki gr ve nerilerini aktarmak asndan nemli bir katk salayaca dnlmektedir. Bu rapordaki Deerlendirme Blmleri raporun yazarna aittir. Deerlendirmeler, prensip olarak, srdrlebilir kalknma ve biyolojik eitliliin korunmas alanlarna odaklanarak; ulusal ve uluslararas mevzuat, politika ve programlar dikkate alarak, biyolojik eitlilik-srdrlebilir kalknma etkileimi kapsamnda Trkiyede kamu, sivil toplum kurulular ve zel sektrce gerekletirilen/srmekte olan almalar nda; varolan politikalar ve ulusal stratejiler arasndaki ilikileri inceleyerek yaplm ve srdrlebilir kalknma balamnda biyolojik eitliliin korunmasn salayacak uluslararas lekte kabul gren politika yaklamlarna deinilmitir. 1.1. Srdrlebilir Kalknma ve Biyolojik eitlilik Arasndaki liki

Srdrlebilir kalknma, insanolunun paras olduu ve varln srdrebilmesi iin temel destei salayan ekosistemlerle uyumlu ve denge iinde, yaam kalitesinin ykseltilmesi ve gelitirilmesi olarak tanmlanabilir. Biyolojik eitlilik Szlemesinin 2.maddesi biyolojik eitliliin srdrlebilir kullanmn, biyolojik eitlilik unsurlarnn, uzun dnemde biyolojik eitliliin azalmasna yol amayacak ekilde ve oranda kullanm ve bylece biyolojik eitliliin bugnk ve gelecekteki nesillerin ihtiyalarn ve zlemlerini karlama potansiyelini muhafaza etmesi anlamndadrifadesiyle tanmlamaktadr. Bu balamda ele alndnda, biyolojik eitliin srdrlebilir kullanm, bir yandan bugnk kuaklarn gereksinimlerini karlarken blgeler arasndaki eitliin gzetilmesi, dier yandan da gelecek kuaklarn haklarnn gvence altna alnm olmasn iermektedir. Srdrlebilir kalknmann temel bileenleri; ekonomik olarak uygulanabilirlik, sosyal eitlik ve evresel srdrlebilirliktir. Biyolojik eitlilik, ekosistemlerin insanln gnenci iin elzem olan yaam destek srecini srdrebilme yeteneinin ve salkl evrenin bir gstergesidir. Biyolojik eitlilik nemli paradan oluur ki yaplmakta olan alma kapsamnda bu parametrelerin tarm, balklk, ormanclk ve koruma alanlar gibi doa koruma olarak belirlenen alanda ele alnmas elzemdir. Genetik eitlilik: kaltsal olarak geen ve varoluun fiziki ve biyokimyasal karakteristiklerini belirleyen biyokimyasal paketler olarak tanmlanabilir. Genetik eitlilik belli bir tr, populasyon, varyete, alt-tr ya da rk iindeki gen farkllyla llr. Bu tr farkllklar,

1 Filiz Demirayak, evre ve Doa Ynetimi Danman, Doal Hayat Koruma Dernei Bakan, WWF-Trkiye Ynetim Kurulu yesi.

TUBITAK, ARALIK 2002

VIZYON 2023, Biyolojik eitliliin Korunmas ve Srdrlebilir Kalknma

5

rnein, evcil hayvanlar ve tarmsal rnlerin retilmesini ve yaban hayatnda deien koullara uyum salamasn salar. Tr eitlilii: Bir grup organizma genetik olarak benzerlikler gsterir ki karlkl rer (interbreed) ve trler olarak adlandrlan retken (fertile) canllar yaratr. Tr eitlilii, genellikle belli corafi snrlar iindeki trlerin toplam says kapsamnda llr. Ekosistem eitlilii:Bir ekosistem bitkiler ve hayvanlar ile toprak, su, hava, mineraller gibi cansz varlklardan oluur. Topluluklar ve evreleri ile olan ilikileri arasnda ve iindeki fonksiyonel ilikiler karmaktr ancak, bunlar su sirklasyonu, toprak oluumu, enerji ak gibi ana ekolojik srelerin de mekanizmasn oluturur. Bu sreler canl topluluklar iin gerekli olan gday salar ve bylece kritik bir karlkl bamllk oluur (WWF, 1991). Bir anlamda bu bamlln srdrlebilir kalknma yaklamnn en temelinde yatan olgu olduunu sylemek yanl olmayacaktr. 20. yzyl, biyolojik eitliliin ve doal kaynaklarn, srdrlebilir olmayan gelime sonucu2, insanlk tarihinde hi grlmemi bir oranda tahrip edilmitir. Biyolojik eitlilik zerinde yaratlan tahribat, sadece arazi kullanmn dzenleyerek ve baz koruma alanlar belirleyerek telafi edilemez boyuttadr. klim deiiklilii, her trl evresel kirlenme ve doal kaynaklarn srdrlebilir olmayan kullanm biyolojik eitlilikle beraber insanolunun refah ve/veya minimum yaamsal gereksinimlerini karlamasn imkansz hale getirmektedir. Bu balamda, srdrlebilir kalknmay lkelerin politikas haline getirmek zere somut admlar atlmas zorunludur. Biyolojik eitliliin srdrlebilir kullanm bir politik uygulama arac olarak gerekli olup, sektrel politikalarn tmnn biyolojik eitliliin korunmas amacn gzetecek ekilde zgn politikalarla btnletirilebilmesi iin yapsal deiikliklerin gerekletirilmesi gerekmektedir. 1.2. Trkiyenin Biyolojik eitlilii Trkiye Avrupa ve Orta Dounun en zengin biyolojik eitlilie sahip lkesi olup, Avrupa ktasnda biyolojik eitlilik asndan dokuzuncu sradadr. lkenin 7 corafi blgesinin her biri ayr iklim, flora ve fauna zellikleri gsterir ve dnyann en nemli ekolojik blgesine sahiptir (Yal kolik ormanlaryla Kuzey-dou Anadolu kolik floras/ormanlar