biyolojik risk etmenleri -...
TRANSCRIPT
AMAÇİşyerinde sağlığı ve güvenliği
olumsuz etkileyen biyolojik risk etmenleri hakkında bilgi sahibi olmak ve bu etmenlere karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini öğrenmek
ÖĞRENME HEDEFLERİ
Bu dersin sonunda katılımcılar;
• Çalışma ortamında risk etmeni olarak karşılaşılabilecek bakteriler,virüsler, mantarlar ve parazitleri tanımlar.
• Çalışma ortamında risk etmeni olarak karşılaşılabilecek mikroorganizmaların özelliklerini açıklar.
• Biyolojik risk etmenlerinden korunma yöntemlerini sıralar
TANIM
Çalışma ortamında bulunarak,
çalışanların sağlığı için tehlike oluşturan
canlılar, eylemleri yada ürünlerine işçi
sağlığı ve güvenliği alanındaki BİYOLOJİK
ETMENLER denir.
BİYOLOJİK ETKENLER
• İşyerlerinde gerek işin niteliğinden , gerekse işyerinde temizlik konusunda yeterli özenin gösterilmemesinden ya da çevresel faktörlerden dolayı mikroorganizmalar, bakteriler, parazitler, mantar ve virüsler bulunabilir.
• Bu mikroorganizmalar insan sağlığını etkileyen faktörlerdir. İşyerinde haşerelerle mücadele edilmediği taktirde bunların oluşturduğu bir takım bulaşıcı hastalıklara rastlanabilir.
• İşyeri çevresinde enfeksiyon kaynağı olabilecek çöplük, açık kanalizasyon bataklık gibi yerler mevcutsa buralarda yayılacak mikroorganizmalarda işçi sağlığını tehdit eder.
• Biyolojik faktörlerin etkili olmasında, işyeri ve çevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece önemlidir.
Biyolojik etmenler>Her yıl dünyada yaklaşık 320.000 çalışan , viral,
bakteriyel, böcek ve hayvanların neden olduğu bulaşıcı hastalıklardan ölmektedir. Bu ölümlerin büyük bölümü gelişmekte olan ülkelerde olmasına rağmen, yaklaşık 5.000 ölüm Avrupa Birliği ülkelerinde görülmektedir.
>2001 yılında, AB ülkelerinde biyolojik ajanların neden olduğu yaklaşık 1.900 meslek hastalığı vakası tanımlanmış,
>Fransa'da 2003 yılında, 2.6 million işçi biyolojik ajanlara maruz kalmış ve bunların %15 ine çalışırken tanı konmuştur.
>Bu yüzyılda ortaya çıkan en büyük sorunlardan biri global epidemilerle ilgili mesleki risklerdir. SARS (severe acuterespiratory syndrome) gibi yeni patojenlerle olabileceği gibi, kolera veya sarı humma gibi yeniden salgınlar şeklinde ortaya çıkabilir. Patojen ortaya çıktığında, uluslararası ticaret ve trafiğin hızlanması sebebiyle, saatler içerisinde yeni bir pandemi başlayabilir.
Çalışma yaşamında biyolojik risk etkenleri;
Biyolojik Etmenler; Herhangi Bir Enfeksiyona, alerjiye Veya Zehirlenmeye Neden Olabilen(genetik Olarak Değiştirilmiş Olanlarda Dahil)
- Mikroorganizmalar: Genetik MateryalıReplikasyon Veya Aktarma Yeteneğinde Olan Hücresel Veya Hücresel Olmayan Mikrobiyolojik Varlıklardır.
- Hücre Kültürleri: Laboratuar Ortamında Çok Hücreli Organizmalardan Türetilmiş Hücrelerin Geliştirilmesidir
- İnsan Parazitleri’ dir.
Mikroorganizmalar
• Bakteriler:Çok küçük oldukları için hava ve su yardımıyla tüm evrene taşınabilirler,bölünerek çoğalırlar
• Virüsler:En küçük basit yapılı organizmalardır,mecburi parazit olup canlı hücreye girdiğinde çoğalabilir
• Mantarlar:Tamamı tüketici olarak beslenir,spor üreterek çoğalırlar
• Protozoalar:Sulu ortamlarda ve canlıların vücudunda yaşayabilirler
Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar?
• Maruz kalma yolları
Gözler
Solunum Yolu
Deri
Ağız
Enjeksiyon
Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar?
• Birçok mikrop faydalıdır ve hastalığa sebep olmaz
• Birçok mikrop da insanlarda, hayvanlarda ve bitkilerde hastalıklara sebep olur
• Hastalığa sebep olan mikroplar “patojenler” olarak adlandırılır
Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar?
>Patojenler insanlar, hayvanlar ve bitkilerde hastalık veya ölüme sebep olabilir
>Boyları nedeniyle tespit etmek zordur
>Hızlı büyürler
>Üreyebilirler>Laboratuarda yapay
ortamda yetiştirilebilirlerAgar Ortamında Laboraturda
Yetiştirilmiş Bakteri
Kültüründe Koloniler
Mikroplar Nasıl Hastalıklara Yol Açar?
Patojen mikrop özellikler
– Gecikmeli etkiler doğurur
– Açık yer olmayan deriye giremez
-Buharlaşmaz
– Bazı biyolojik türev toksinler ağırlık olarak kimyasal maddelerden daha toksiktir
Mikrobik Büyüme
• Tüm canlıların temel ihtiyaçları vardır>Büyüme ve üreme için uygun beslenme
>Büyüme için uygun çevre koşulları
• Patojen mikroplar büyüme ihtiyaçlarını şunlarda bulabilir:>Bir konakçıda
• İnsan• Hayvan• Bitki
>Laboratuarda– Doğal koşullar taklit edilerek• Enkübatör• Organizmanın tercih ettiği besinler sağlanarak– Büyüme ortamı
Büyüklük ve ŞekilMikro-organizma Büyüklük Şekil
Bakteriler 0.2 - 2.0 mikron* Küre, çubuk, sarmal Mantarlar 1-60 mikron Çeşitli Mikoplazmalar 0.25 - 1 mikron Küre Rickeler 0.25 - 2 mikron Çubuk Virüsler 0.02 - 0.1 mikron Çeşitli Kırmızı kan hücreleri
7 mikron Disk
*1 mikron = 10-6
metre; insane saçı yaklaşık 100 mikron kalınlıktadır
ENFEKSİYON ETKENLERİ
AsellülerPrionlar (<5nm)Viroidler (<5nm)Viruslar (20-300nm)
Tek hücrelilerProkaryotikler (200-2000nm)
BakterilerKlamidyalarMikoplazmalarRiketsiyalar
Ökaryotikler (>2000nm)Mantarlar (maya)Protozoonlar
Çok hücrelilerMantarlar (küf)HelmintlerArtropodlar
Bakteriler
Helmintler
Mantarlar
Artropodlar
BiYOLOJİK RİSK ETMENLERİ
• Mesleki infeksiyonlar, bakteri, virus, mantar ve parazitleri içeren mikrobial ajanların iş ilişkili maruziyetinin sebep olduğu insan hastalıklarıdır.
• Bir enfeksiyona mesleki diyebilmek için, biyolojik aktif organizma ile temas eden çalışma ortamları içeren mesleklerde görülmelidir.
MESLEKİ BİYOLOJİK RİSKLERE MARUZ KALINAN SEKTÖRLER
1.Tarım ürünün yetiştirilmesi ve hasadı, (Tarım sektöründe çalışanlar:Kr. Bronşit, astım, hipersensitif pnömoni, organik toz sendromu, KOAH, konjunktivit, rinit, alerjik dermatit.)
2.Tarım ürünlerinin işlenmesi,
a)Gıda paketleme,
b)Depolama: tahıl siloları, tütün vb.
3.Hayvancılık,
4.Hayvan tüyleri ve derilerinin işlenmesi,
5.Balıkçılık,
6.Ormancılık,
7.Ağaç işleme: marangozhaneler,
8.Tekstil fabrikaları,
9.Laboratuvar hayvanlarının bakımı, 10.Sağlık bakımı: (Hastane çalışanları: HIV, Hepatit B,
Herpes virüs, Rubella ve Tbc.) •Tıbbi hasta bakımı, •Klinik ve araştırma laboratuarları, •Dental muayene, •Hastane atıkları ve yok edilmesi,
11.Kişisel bakım: •Saç bakımı, •Vücut bakımı,
12.Biyoteknoloji üretim işlemleri, 13.Farmasötik, 14.Günlük bakım merkezleri, 15.Bina onarımı işleri, 16.Katı ve sıvı atıkların yok edilmesi,
•Endüstriyel atıkların yok edilmesi,
BAKTERİYEL ENFEKSİYONLAR
VİRAL ENFEKSİYONLAR
MANTARENFEKSİYONLAR
1. Tüberküloz,2. Menengokoksik,3. Menenjit,4. GİS Enf,5. Lejyoner Hast,6. Difteri,7. Boğmaca,
1. Hepatit-B, 2. AIDS, 3. Kızamık, 4. Kızamıkçık, 5. Kabakulak, 6. Suçiçeği,7. Herpes Enf, 8. Sitomegalovirüs
1. Histoplazmosis,2. Candidadis,
SAĞLIK ÇALIŞANLARINDA EN SIK GÖRÜLEN BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ
PARAZİTENFEKSİYONLAR
1. Ankilostomiasis,2. Necatoriasis,
Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğündeyer alan Meslek Hastalıkları listesi
D grubu’nda «Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar» yer almaktadır.
• Bu gurupta 4 sıra halinde ve 30 mesleki enfeksiyon hastalığı bulunmaktadır.
Yükümlülük süresi: zararlı mesleksel etkinin sona ermesi ile hastalığın ortaya çıkması arasında geçebilecek, kabul edilebilir en uzun süredir.
Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğünde Mesleksel Bulaşıcı Hastalıklar(D)Grup
HastalıkYükümlülük Süresi
Riskli İşler
D-1 HelminthiasisAnkilostomiasisNecatoriasis
3 ay3 ay
Tünel yer altı, maden işleri, killi ve nemli toprakta çalışma
D-2 Tropik Hastalıklar
MalaryaAmebiasisSarı HummaVebaRekürrent AteşDankLeismaniasisFramboesiaLepraLekeli HummaRiketsiyoz
40 gün30 gün10 gün10 gün12 gün10 gün7 ay8 hafta25 yıl20 gün20 gün
Bu hastalıklarla ilgili sağlık kuruluşları ve ilgili laboratuarlar
D-3 Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklar
BrusellozTetanozŞarbonSalmonella enf.Weil HastalığıKuduzOrnithozlar,PsittakozRekürrent AteşŞap HastalığıÇiçekQ HummasıLekeli HummaEkinokok HummasıRuamBovin tipi Tüberküloz
6 ay30gün30 gün30 gün14 gün2 yıl30 gün12 gün10 gün12 gün30 gün20 gün1 yıl1 ay1 yıl
Hayvan bakıcılığı, hayvan ürünleri ile ilgili işler, hayvan hastaneleri, veteriner klinikleri,Kasap, sakatat işleri, süt ve süt ürünleri işleme tesisleri
D-4 Meslek gereği enfeksiyonhastalıklarına özellikle maruz kişilerdeki enfeksiyon hastalıkları
Viral HepatitTüberküloz
6 ay1 yıl
Hastane , dispanser,poliklinikAraştırma laboratuarı
GRUP A•AIDS
•AKUT GASTROENTERİT
ENFEKSİYONU
•BOĞMACA
•BOTULİSMUS
•BRUSELLOZ
•CHİKUNGUNYA ATEŞİ
•DİFTERİ
•GONORE
•HIV ENFEKSİYONU
•KABAKULAK
•KIZAMIK
•KIZAMIKÇIK
•KOLERA
•KUDUZ
•KUDUZ RİSKLİ TEMAS
•MENİNGOKOKSİK HAST.
•NEONATAL TETANOZ
•SARI HUMMA
•SİFİLİZ
•SITMA
•SU ÇİÇEĞİ
•ŞARBON
•ŞARK ÇIBANI
•TETANOZ
•TİFO
•TÜBERKÜLOZ
•AKUT VİRAL HEPATİTLER
•Hepatit A
•Hepatit B
•Hepatit C
•Hepatit D
•Hepatit E
GRUP C
•AVİAN İNFLUENZA (H5N1)
•BATI NİL VİRUS ENFEKSİYONU
•EKİNOKOKKOZ
•EPİDEMİK TİFÜS
•HANTA VİRUS ENFEKSİYONU
•H. INFLUENZA Tip b (Hib) ENF.
•İNFLUENZA(GRİP BENZERİ HASTALIK)
•KALA-AZAR
•KENE KAYNAKLI ENSEFALİT (TİCK
BORNE ENSF)
•KIRIM KONGO KANAMALI ATEŞİ
•KONJENİTAL RUBELLA
•LAYM HASTALIĞI
•LEJYONER HASTALIĞI
•LEPRA
•LEPTOSPİROZ
•İNVAZİV PNÖMOKOKKAL HASTALIK
( STREPTOCOCCUS PNEUMONİA)
•SSPE
•ŞİSTOZOMİYAZ
•TOKSOPLAZMOZ
•TRAHOM
•TULAREMİ
•VARYANT CREUTZFELDT-JAKOP
HASTALIĞI
•VEBA
•VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
•Q ATEŞİ
GRUP D
•CAMPYLOBACTER
JEJUNI/COLİ
•CHLAMYDIA
TRACHOMATIS
•CRYPTOSPORIDIUM SP
•ENTAMOEBA
HISTOLYTICA
•ENTEROHEMORAJİK
E.COLI
•GIARDIA INTESTINALIS
•SALMONELLA SP.
•SHIGELLA SP.
•TRİŞİNOZ
•LISTERIA
MONOCYTOGENES
•YERSİNİA SP.
•NOROVİRUS
•ROTAVİRUS
•İNFLUENZA
GRUP B
•ÇİÇEK
•AKUT
SOLUNUM
YETMEZLİĞİ
SENDROMU
(SARS)
•POLİOMİYELİT
•YENI BIR ALT
TIPTE INSAN
GRIBI (HUMAN
INFLUENZA
BİLDİRİMİ ZORUNLU BULAŞICI HASTALIKLAR
Enfeksiyon Riski
•Enfeksiyon hastalığı; enfeksiyon etkeni ile duyarlı kişi arasındaki ilişkiden kaynaklanır.
• Etken ve duyarlı kişinin arasına bulaşma yolları konulduğunda enfeksiyon zinciri tamamlanmış olmaktadır.
Etken, kişinin kendisinde yerleşik ise iç kaynaklı
(endojen),
dışarıdan alınmışsa dış kaynaklı (ekzojen)enfeksiyondan bahsedilir.
ENFEKSİYON ZİNCİRİ (biyolojik bir etkenin sağlıklı bir kişide enfeksiyona
yol açması)
• Enfeksiyon Etkeni: patojenite- virülans• Bulaşma Yolları: Temas, ortak kullanılan cansız
maddeler, hava ve vektörler.
• Duyarlı Kişi (Konakçı) zincirin son halkası
• Çevre etmeni: Isı değişiklikleri, nem, radyasyon, hava basıncı, hava akımının hızı, kimyasal maddeler, gazlar ve toksinler.
Enfeksiyon zincirinin halkaları
1. Enfeksiyon Etkeni:Bir enfeksiyon etkeninin hastalık yapabilme
yeteneği patojenite;etkenin ağır veya öldürücü bir hastalık tablosuna
yol açma yeteneği ise virülans olarak tanımlanır.Sağlık hizmeti verilen birimlerde, özellikle hastanelerin belirli bölümlerinde patojenitesi ve virülansı çok yüksek dirençli mikroorganizmaların varlığı ve yoğunluğu iyi bilinen ve araştırmalarla saptanmış bir olgudur. Hastane enfeksiyonu etkenleri hastalarla birlikte, sağlık çalışanlarını da tehdit eder.
2. Bulaşma Yolları:
>Çalışma ortamı ve hava, >Temas, >Ortak kullanılan, giysi,araç ve gereçler >Vektörler (etkeni taşıyan canlı konakçılar)>Kan ve kan ürünleri
Çalışma ortamı; -- Enfeksiyon zincirinin tüm halkalarını
içermesi nedeniyle önemli bir rol oynamaktadır.
-Ayaktan ve yataklı tedavi kurumları, tanı ve araştırma laboratuvarları bu etkenlerin her türlü bulaşma yolu için elverişli ortamlardır.
3. Duyarlı Kişi (Konakçı):
Enfeksiyon zincirinin son halkasıdır.Çalışma koşulları gereği, çeşitli
mikroorganizmaların kişinin çeşitli yerlerindekolonize olma olasılığının yüksekliği yanında özgün olmayan ve özgün kişisel savunma mekanizmalarının, yine ağır çalışma koşullarının yarattığı stres ve normal nüfusa göre fazla olduğu gözlenen bazı sağlık bozucu alışkanlıkların da etkisiyle yeterince işlev göremediği durumlar söz konusu olabilir.
BULAŞMA YOLU(Vektör)
KAYNAK (Hasta Kişi)
ETKEN (Plazmodium)
KONAK (Sağlam Kişi)
SITMANIN İNFEKSİYON ZİNCİRİ
ÇALIŞMA ORTAMINDA BİYOLOJİK ETMENLER İLE TEMAS/KONTROL
•ÜRETİM SÜRECİNDE >Hammadde >Proçeste
>Ürün •ÜRETİM ÇEVRESİNDE
>İç çevre >Dış çevre
GİRİŞ YOLU KONTROLÜ
•Sağlık eğitimi
•Mekanik engeller
TAŞINMA YOLU KONTROLÜ
> Etkenin taşınma yoluna (hava, su, gıda vektörler) bulaşmasının önlenmesi- her türlü atık kontrol çevre temizliği> Bulaşma yolu ile temasın kesilmesi > Bulaşma yolunda etken yok etme
-Pişirme -Dezenfeksiyon -Sterilizasyon
ETKEN YOK ETME
•Kontrol Altına Alma •Eliminasyon •Eradikasyon
ÇIKIŞ YOLU KONTROLÜ
•Giysiler •Maske
•Kondom
DUYARLILIK KONTROLÜ
•Aşı •Serum
•Desensibilizasyon•Kemoterapi
BİYOLOJİK ETMENLERİN ROLÜ/SONUÇLARI
•Fizik Travma (ısırma –tepme- sünme) •Toksikasyon (yılan-akrep sokmaları) •Allerji (toz -kıl- bisinoz- KOAH) •Karsinojen etki (virüsler- mantarlar) •Aracılık etme ( konakçı ara konakçı-
zoonozlar)
•Enfeksiyon etkeni olma (uyuz-mikroplar)
SAĞLIK ÇALIŞANLARININ ENFEKSİYON RİSKİ
• Biyolojik riskler, tarihsel süreçte ilk kez sağlık çalışanında saptanmış.
• En büyük risk; hastane ve araştırma merkezlerinde çalışanlar için söz konusu.
• Riskin büyük olmasının nedenleri Hastane ve tıbbi araştırma merkezlerinde ciddi
tehlikelere karşın sağlık ve güvenlik kurallarının ihmali - Tanı ve tedavi amacıyla kullanılan iyonize
radyasyon, sitostatik ilaçlar, anestezik gazlar gibi yeni teknik ve ilaçların yan etkileri
Sağlık Çalışanlarınınİnfeksiyon Riski
• Kan veya kan içeren vücut sıvıları ile temas
– Hepatit B -Hepatit C -HIV -KKKA
• Hava yoluyla bulaşan infeksiyonlar
-Tüberküloz -Kızamık -Varisella (yaygın zona dahil) -Sars
• Damlacık yoluyla bulaşan infeksiyonlar
-Meningokok -Difteri -Boğmaca –Grip
Toplumda görülme oranında artışSağlık çalışanında riskte artış
Sağlık Çalışanlarında Sık Görülen Enfeksiyonlar
• Bakteriyel Enfeksiyonlar: Tbc, Menenjit, Sindirim Sistemi Enfeksiyonları, Lejyoner Hastalığı, Difteri, Boğmaca.
• Viral Enfeksiyonlar: Hepatit-B, EBYS, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Su Çiçeği, HerpesEnfeksiyonları, Sitomegalovirüs Enfeksiyonları.
• Diğerleri
Türkiye’de Tüberküloz
• Toplumda 26 /100,000
• Sağlık çalışanlarında 96 /100,000
T.C. Sağlık Bakanlığı, 2005
HEPATİT-B
• Etken: Bir DNA virüsüdür.
• Epidemiyoloji: Kanla sık teması olanlar, homoseksüeller, iv- yolu kullanan ilaç bağımlıları, taşıyıcı anne bebekleri, huzurevi, düşkünler yurdu vb. yerlerde yaşayanlar daha çok risk altında
• Bulaşma: Kan ve kan ürünleri ile temas, cinsel ilişki.
• Aşılama ile % 90-95 korunmak mümkün
EDİNSEL BAĞIŞIKLIK YETERSİZLİĞİ SENDROMU (EBYS) ( AIDS)
• Etken: İnsan bağışıklık yetersizliği virüsü (Human Immun Deficiency Virüs- HIV)
• Bulaşma yolları ve risk altındaki gruplar Hepatit-B gibi
• Sağlık çalışanları için Hepatit-B’ye göre daha küçük risk
• Tanı: Serumda virüse karşı antikor gösterilmesi
• Tedavi: Özgün bir tedavi yöntemi yoktur.
• Korunma: -Henüz etkin bir aşı geliştirilememiştir.-Kan ve vücut sıvılarıyla bulaşan
hastalıklara karşı alınacak önlemlere benzeruygulamalar
ENFLÜENZA-A VİRÜSÜ
Etken: Enflüenza -A virüsü H7N7 alt tipi 2,risk sınıfında bulunan etken için koruma düzeyi en az 2 olmalıdır.
Biyolojik iş maddeleri kurulu(ABAS), Kümes hayvanları vebasından korunmak için sağlık ve güvenlik önlemlerini içeren biyolojik maddeler hakkında kararname yayınlamıştır.
Bulaşım şekli;Hastalanmış hayvanlarla yapılan işlemler.Kümes hayvanları ve insanların vücut sıvıları veya dışkıları ile temas,Kümes hayvanları vebası hastalığı doğrulanmış insanların taşınması muayenesi ve tedavisi sırasında gerçekleşmektedir.
İnfluenza Aşılaması•Türkiye tüm sağlık çalışanlarını çalıştıkları yerlerde
ücretsiz olarak influenza aşısı ile aşılamaktadır. Bu kişilere hastane içinde çalışan herkes dahildir (Güvenlik görevlileri, temizlik görevlileri..)
•İnfluenza aşısı risk gruplarına da ücretsiz yapılmaktadır:
– 65 yaş ve üzerindeki kişiler – Yaşlı bakımevi ve huzurevinde kalan kişiler – Astım dahil kronik pulmoner ve kardiyovasküler sistem
hastalığı, şeker hastalığı dahil herhangi bir kronik metabolik hastalığı, kronik renal disfonksiyonu, hemoglobinopatisi, immün yetmezliği olan kişiler
–İmmünsüpresif tedavi alan kişiler –6 ay- 18 yaş arasında olan ve uzun süreli asetil salisilik
asit tedavisi alan çocuk ve adolesanlar
ÖNLEME+KORUNMA
• Enfeksiyona neden olan organizmanın kontrolü için, infeksiyon yayılımı ve epidemiyoloji prensiplerininbiliniyor olması gereklidir.
• Biyolojik risk etmenlerine bağlı meslek hastalıklarının tanısını koyabilmek için çalışanların işe giriş ve aralıklı kontrol muayenelerinin düzenli ve sistematik olarak yerine getirilmesi gerekmektedir.
• Çalışma ortamındaki risklere maruziyetin neden olduğu sağlık etkilerini belirlemek için yapılması gereken tıbbi muayenelerin gerçekleştirilmesinde, genel ilkelerin yanı sıra spesifik işlemler de vardır.
-ÖNLEME -YOK ETME
-TEMAS KESME
ENFEKSİYON ZİNCİRİNİ KIRMA