2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU31

GüncellenmişYeni

Baskı

PSİKOLOJİKDANIŞMA ve

REHBERLİK

ALAN BİLGİSİALAN EĞİTİMİ

Komisyon

ÖABT Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-938-1Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

8. Baskı: 2017, Ankara

Proje-Yayın: Ümit DilaverDizgi-Grafik Tasarım: Gamze Şahin

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: pegem@pegem.netİnternet: www.pegem.net

ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Alan Bilgisi Testi (ÖABT-Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar...

PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Adaylarının Alan Bilgisi (Temel Psikolojik Kavramlar, Psikolojik Danışma Kuram İlke ve Teknikleri, Davranış ve Uyum Problemleri, Bireyi Tanıma Teknikleri, Bireyle ve Grupla Psikolojik Danışma , Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı, Psikolojik Danışma ve Rehberlikte %6 Araştırma ve Program Geliştirme, Meslek Etiği ve Yasal Konular) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a. Temel Psikolojik Kavramlar

b. Psikolojik Danışma Kuram İlke ve Teknikleri

c. Davranış ve Uyum Problemleri

d. Bireyi Tanıma Teknikleri

e. Bireyle ve Grupla Psikolojik Danışma

f. Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı

g. Psikolojik Danışma ve Rehberlikte % 6 Araştırma ve Program Geliştirme

h. Meslek Etiği ve Yasal Konular

% 16

% 16

% 10

% 10

% 10

% 8

% 6

%4

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2014-2017 PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜMTEMEL KAVRAMLAR

Psikolojinin Amaçları ........................................................................................................................................................3Psikolojide Ekoller ve Yaklaşımlar ....................................................................................................................................3Psikolojinin Alt Dalları .......................................................................................................................................................6Davranışın Fizyolojik Temelleri .........................................................................................................................................8Duyum ve Algılama ........................................................................................................................................................15Algı .................................................................................................................................................................................17Zekâ Gelişimi ve Kuramları ............................................................................................................................................20Modern Zekâ Yaklaşımları ..............................................................................................................................................22Güdülenme .....................................................................................................................................................................25Kişilik ..............................................................................................................................................................................26Kişilik Kuramları ..............................................................................................................................................................27Sosyal Psikoloji Temel Kavramlar...................................................................................................................................34Sosyal Uyum ..................................................................................................................................................................34Tutum .............................................................................................................................................................................37Sosyal Algı......................................................................................................................................................................39Çözümlü Test ..................................................................................................................................................................43Çözümler ........................................................................................................................................................................46Kaynakça ........................................................................................................................................................................48

2. BÖLÜMPSİKOLOJİK DANIŞMA KURAMLARI

Kuram Nedir? .................................................................................................................................................................51Psikanalitik Kuram ..........................................................................................................................................................52Analitik Terapi .................................................................................................................................................................60Bireysel Psikoloji.............................................................................................................................................................65Varoluşçu Terapi .............................................................................................................................................................72Varoluşçu Yaklaşım ........................................................................................................................................................72Birey Merkezli Terapi ......................................................................................................................................................78Gestalt Terapi .................................................................................................................................................................82Davranışçı Terapi............................................................................................................................................................91Bilişsel Terapi..................................................................................................................................................................96Akılcı Duygusal Davranışçı Terapi ................................................................................................................................103Transaksiyonel Analiz Kuramı ......................................................................................................................................109Gerçeklik Terapisi ......................................................................................................................................................... 112Çözüm Odaklı Kısa Süreli Terapi.................................................................................................................................. 118Feminst Terapi ..............................................................................................................................................................123Öyküsel (Anlatımsal) Terapi..........................................................................................................................................128Duygu Odaklı Terapi .....................................................................................................................................................132Çözümlü Test ................................................................................................................................................................139Çözümler ......................................................................................................................................................................141Kaynakça ......................................................................................................................................................................142

vi

3. BÖLÜMPSİKOLOJİK DANIŞMA İLKE VE TEKNİKLERİ

Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri ............................................................................................................................147

Terapötik Beceriler ........................................................................................................................................................147

Yapılama .................................................................................................................................................................147

Yakından İlgilenme .................................................................................................................................................148

Konuşmaya Açık Davet ..........................................................................................................................................148

Asgari Düzeyde Teşvik ...........................................................................................................................................149

Duygu Yansıtması ..................................................................................................................................................150

İçerik Yansıtması ....................................................................................................................................................151

Kişiselleştirme.........................................................................................................................................................151

Özetleme ................................................................................................................................................................152

Paylaştırma.............................................................................................................................................................153

Bağlama .................................................................................................................................................................154

Sessizlik..................................................................................................................................................................154

Terapötik Koşullar .........................................................................................................................................................155

Empati ....................................................................................................................................................................155

Saygı ......................................................................................................................................................................156

Saydamlık ...............................................................................................................................................................157

Somutluk.................................................................................................................................................................158

İlişkinin Şimdi ve Buradalığı....................................................................................................................................159

Kendini Açma .........................................................................................................................................................159

Yüzleştirme .............................................................................................................................................................160

Psikolojik Danışma Süreci ............................................................................................................................................161

Danışanla İlişkinin Kurulması .................................................................................................................................161

Danışanın Problemlerinin Değerlendirilmesi ..........................................................................................................162

Psikolojik Danışmada Amacın Oluşturulması .........................................................................................................165

Stratejilerin Belirlenmesi ve Müdahalelerin Seçimi .................................................................................................166

Sonlandırma ve İzleme ...........................................................................................................................................168

Sevk Etme ..............................................................................................................................................................168

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................169

Çözümler ......................................................................................................................................................................172

Kaynakça ......................................................................................................................................................................172

vii

4. BÖLÜMDAVRANIŞ VE UYUM PROBLEMLERİ

Davranış Problemleri ....................................................................................................................................................175

Kaygı Bozuklukları ..................................................................................................................................................175

Saplantı ve Zorlantı Bozukluğu...............................................................................................................................181

Bedensel Belirti Bozuklukları ve İlişkili Bozukluklar ................................................................................................184

Özeyabancılaşma Kişiliksizleşme/Gerçekdışılama Bozukluğu...............................................................................187

Duygudurum Bozuklukları ......................................................................................................................................188

Psikotik Bozukluklar................................................................................................................................................191

Kişilik Bozuklukları ..................................................................................................................................................193

Cinsel Bozukluklar ..................................................................................................................................................203

Organik Ruhsal Bozukluklar ...................................................................................................................................204

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ............................................................................................................206

Otizm ......................................................................................................................................................................208

Öğrenme Güçlükleri................................................................................................................................................210

İletişim Bozuklukları ................................................................................................................................................213

Davranım Bozuklukları ...........................................................................................................................................215

Karşıt Olma/Karşı Gelme Bozukluğu ......................................................................................................................217

Beslenme ve Yeme Bozuklukları ............................................................................................................................217

Uyum Problemleri .........................................................................................................................................................223

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................224

Çözümler ......................................................................................................................................................................227

Kaynakça ......................................................................................................................................................................228

5. BÖLÜMBİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ

Bireyi Tanıma Teknikleri ................................................................................................................................................233

Psikolojik Testler ...........................................................................................................................................................235

Psikolojik Testlerin Tanımı ......................................................................................................................................235

Psikolojik Testlerin İşlevleri .....................................................................................................................................236

Psikolojik Testlerin Sınıflandırılması .......................................................................................................................237

Çeşitli Psikolojik Testler ..........................................................................................................................................238

Yeteneklerin Ölçülmesi .................................................................................................................................................239

İlgilerin Ölçülmesi .........................................................................................................................................................241

Tutum ve Değerlerin Ölçülmesi ....................................................................................................................................242

Kişiliğin Ölçülmesi.........................................................................................................................................................242

Projektif Testler .............................................................................................................................................................244

viii

Test Teknikleri ...............................................................................................................................................................246

Maksimum Performans Testleri ..............................................................................................................................246

Davranış Testleri .....................................................................................................................................................248

Test Dışı Teknikler ........................................................................................................................................................252

Gözleme Dayalı Teknikler .......................................................................................................................................252

Kendini Anlatma Teknikleri .....................................................................................................................................260

Başkalarının Görüşlerine Dayalı Teknikler..............................................................................................................267

Etkileşime Dayalı Teknikler .....................................................................................................................................274

Diğer Teknikler ........................................................................................................................................................277

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................282

Çözümler ......................................................................................................................................................................286

Kaynakça ......................................................................................................................................................................288

6. BÖLÜMGRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA

Giriş ..............................................................................................................................................................................291

Grup Türleri ..................................................................................................................................................................295

Grubun Planlanması ve Oluşturulması .........................................................................................................................298

Grubun Evreleri ............................................................................................................................................................303

Başlangış Evresi .....................................................................................................................................................303

Geçiş Evresi ...........................................................................................................................................................304

Eylem Evresi...........................................................................................................................................................306

Sonlandırma Evresi ................................................................................................................................................306

Grup Üyeleri ve Üyelerde Zor Davranışlar ...................................................................................................................307

Grupla Psikolojik Danışmada Liderlik ...........................................................................................................................309

Grupla Psikolojik Danışmada Terapötik Beceriler.........................................................................................................314

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................318

Çözümler ......................................................................................................................................................................320

Kaynakça ......................................................................................................................................................................322

7. BÖLÜMMESLEKİ REHBERLİK VE KARİYER DANIŞMANLIĞI

Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığına Giriş .....................................................................................................326

Kariyer Gelişimini Etkileyen Faktörler ...........................................................................................................................326

Psikolojik Faktörler .................................................................................................................................................327

Sosyolojik Faktörler ................................................................................................................................................333

Cinsiyet ..................................................................................................................................................................333

Politik ve Ekonomik Faktörler .................................................................................................................................334

ix

Mesleki Gelişim ve Kariyer Danışmanlığı Kuramları ....................................................................................................335

Özellik-Faktör Uyumlu Kuramlar.............................................................................................................................335

Psikodinamik Yaklaşımlar .......................................................................................................................................343

Karar Kuramları ......................................................................................................................................................351

Gelişimsel Yaklaşımlar ...........................................................................................................................................353

Sosyal Bilişsel Kuramlar .........................................................................................................................................363

Kariyer Danışmanlığında Ölçme ve Değerlendirme .....................................................................................................368

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................371

Çözümler ......................................................................................................................................................................374

Kaynakça ......................................................................................................................................................................376

8. BÖLÜMOKUL REHBERLİK HİZMETLERİ

Okul Rehberlik Hizmetleri ve Özel Eğitim Hizmetleri ....................................................................................................379

Rehberlik Modelleri .................................................................................................................................................379

Rehberlik Hizmet Alanları .......................................................................................................................................382

Doğrudan Öğrenciye Sunulan Hizmetler ................................................................................................................383

Dolaylı Olarak Öğrenciye Sunulan Hizmetler .........................................................................................................389

Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programı Hazırlama...................................................................................390

Kapsamlı Rehberlik Programları.............................................................................................................................391

Rehberlik Türleri ...........................................................................................................................................................396

Rehberlik Hizmetlerinde Örgütlenme Sistemi ...............................................................................................................417

Ülkemizde Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi ........................................................................................................418

Özel Eğitim Hizmetleri ..................................................................................................................................................427

Kaynaştırma Eğitimi ve Rehberlik.................................................................................................................................447

Özel Eğitim Sınıfları, Destek Eğitim Odası ve Evde Eğitim ..........................................................................................450

Bireyselleştirilmiş Eğitim Program Hazırlama ve Öğretimin Bireyselleştirilmesi ..........................................................452

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................454

Çözümler ......................................................................................................................................................................457

9. BÖLÜMPSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE ARAŞTIRMA

Bilim ..............................................................................................................................................................................461

Bilimin Tanımı ve Tarihsel Arka Planı .....................................................................................................................461

Bilimin Özellikleri ....................................................................................................................................................462

Bilimin İşlevleri ........................................................................................................................................................463

Bilimsel Araştırma Süreci .......................................................................................................................................463

x

Bilimsel Araştırma Türleri ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������464

Betimsel Araştırmalar ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������464

Deneysel Araştırmalar ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������464

Korelasyonel Araştırmalar ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������465

Veri Türleri ve Verileri Elde Etme Yolları �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������467

Evren ve Örneklem �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������468

Ölçme Aracında Bulunması Gereken Özellikler �����������������������������������������������������������������������������������������������������������469

İstatistik ve Bilim �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������472

Çözümlü Test ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������478

Çözümler ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������480

Kaynakça ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������482

10. BÖLÜM MESLEK ETİĞİ VE YASAL KONULAR

Etik, Ahlak, Meslek Etiği �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������485

Etik, Ahlak ve Hukuk Kuralları Arasındaki İlişkiler ��������������������������������������������������������������������������������������������������������486

Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Etik ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������487

Psikolojik Danışmada Etik İlkeler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������488

Psikolojik Danışmanların Etik İlkelerinin Kaynakları �����������������������������������������������������������������������������������������������������489

Psikolojik Danışmada Etik Standartlar��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������489

Genel Standartlar ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������489

Psikolojik Danışma İlişkileri ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������490

Ölçme ve Değerlendirme ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������492

Araştırma ve Yayın �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������493

Konsültasyon ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������493

Mesleğe Hazırlık �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������494

Özel Çalışma ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������494

Personel Yönetimi ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������495

Psikolojik Danışmada Sözleşme ve Bilgilendirilmiş Onay ��������������������������������������������������������������������������������������������495

Psikolojik Danışma Sürecinde Etik İkilemler�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������496

Etik Karar Verme Kuramları ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������496

Etik Karar Verme Modelleri �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������498

Çözümlü Test ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������500

Çözümler ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������503

Kaynakça ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������504

1. TEMEL KAVRAMLAR

3

PSİKOLOJİDE TEMEL KAVRAMLARTE

MEL

KAV

RA

MLA

R

Zekâ Gelişimi ve Kuramları

Duyum ve Algı

Davranışın Fizyolojik Temelleri

Psikolojinin Alt Dalları

Psikolojide Yaklaşımlar

Psikolojinin Amaçları

Güdülenme

Kişilik

Sosyal Psikolojide Temel Kavramlar

PSİKOLOJİNİN AMAÇLARI Diğer bilim dallarında olduğu gibi psikolojinin de temel birtakım amaçları vardır. Psikoloji bu amaçlar çerçeve-sinde insan davranışının temellerini anlamaya çalışır. Bu amaçların neler olduğunu kısaca ele alalım.

Betimleme: Davranışları betimlemek psikolojinin ilk ve en temel amacıdır ve betimleme davranışların tanımıdır. Davranışların keşfedilerek tanımının yapılması betimle-menin ilk aşamasıdır.

ÖRNEK

"Davranış nedir? Uyarıcı nedir?" gibi sorular sorularak bunların tanımı yapılmaya çalışılır. Bu betimlemelerden sonra tanımlanan kavramlar sınıflandırılır ve son aşama-da ise kavramlar arasındaki sebep-sonuç ilişkileri ortaya konulur.

Açıklama: Burada kuramların derinlemesine izahı ve kuramsal ilke ve yasaların açıklanması söz konusudur.

ÖRNEK

Örneğin, olaylar beklediğinizden farklı geliştiğinde neden gülersiniz? Hangi şartlar kişiyi intihara yönlendirir?

Yordama (Öngörü): Yordama, olayların önceden tahmin edilmesidir. Yordama, araştırma sonuçlarına dayanarak yapılabilir. Yordama; yasa ve ilkelerde, kuramlarda belir-tilen ilişkiler kullanılarak da yapılabilir.

ÖRNEK

Sınıf arkadaşınızın utangaç olduğuna inanıyorsanız, proje sunumu için kalabalık sınıfın önünde konuşması gerektiğinde arkadaşınızın çok rahatsız olacağını tahmin edersiniz.

Kontrol: Yordama sayesinde (yani olaylar, davranışlar önceden kestirilerek) olaylar veya davranışlar kontrol al-tına alınmaya çalışılır.

ÖRNEKPsikoji kuramlarından bazıları insanlara psikolojik faktör-leri nasıl kontrol altında tutup sigara içmek gibi sağlıksız davranışlardan uzak durabileceklerini öğretir.

PSİKOLOJİDE EKOLLER VE YAKLAŞIMLAR

Psikolojinin Tanımı

Psikoloji, psyche (nefes, ruh, zihin) ve logos (düzenli söz, bilgi) kelimelerinin birleşmesin-den meydana gelmiştir. Kelime anlamı “ruh bilgisi”dir. Ancak değişik tanımlar verilmesine rağmen o, en genel anlamda “insan davranışlarını ve zihin-sel süreçleri ile birlikte bunların altında yatan nedenleri inceleyen bilim dalıdır.”

Tarihsel Süreç

1879’da Alman Psikolog Wilhelm Wundt tarafından Leipzig’de kurulan psikoloji laboratuvarı ile psikoloji, de-neysel bilim dalı olma unvanını kazanmıştır. İlk psikoloji deneyleri burada yapılmıştır. Daha sonra Avrupa’nın de-ğişik yerlerinde ve Amerika’da da birçok psikoloji labora-tuvarı açılmıştır.

Psikoloji felsefeden ayrılıp bağımsız bir bilim hâline gel-dikten sonra - kısmen de olsa- bazı filozofların düşünce biçimlerinin etkisinde kalmıştır. Sistem ve ekol olarak ge-lişen psikoloji akımları ortaya çıkmıştır. Ekoller genellikle tek yanlı görüşlerdir. İncelemek istedikleri konuyu temel ögeler açısından ele alırlar. Determinist anlayıştadırlar.

4

Yapısalcılık

Temsilcileri Wundt ve Titchener’dir. 1879’da Wilhelm Wundt’un psikoloji laboratuvarını kurması ile deneysel psikolojinin temelleri atılmıştır. Wundt, ilk çalışmalarında duyum ve imgeleri araştırmıştır. O ve izleyenler karmaşık zihinsel yaşantıların yapısını incelemeye çalışmışlardır. Bu nedenle bu ekole yapısalcılık denir. Örnek aldıkları bi-lim dalı kimyadır. Kimyada, nasıl bileşik maddelerin yalın elementlerden oluştuğu çözümleme ile anlaşılabiliyorsa karmaşık bilinç olaylarının yapısal açıdan çözümlenmesi ile de psişik olayların daha iyi anlaşılıp açıklanabileceğini ileri sürmüşlerdir. Onlara göre psikolojinin amacı, bilincin karmaşık yapısını çözümlemek, zihnin en yalın ögelerini araştırmak ve bunlar arasındaki ilişkileri bulup yasalar hâlinde formüle etmektir. Artık duyumlar, algılar, anılar laboratuvarda incelenmeye başlanmıştır.

Temel varsayımları;

İnsan zihni çeşitli bilinç ögelerine ayrılmıştır.

Psikolojinin konusu bilinçtir. Amacı ise bilince ait öge-leri belirlemek ve çözümlemektir.

Bunun için “içe bakış” yöntemi kullanılmalıdır.

İnsan davranışları kontrollü koşullarda gözlenmelidir.

İçsel duygular, sezgiler ve düşüncelere odaklanır.

Fonksiyonalizm (İşlevselcilik)

William James, James B. Angeli ve John Dewey gibi Ame-rikan filozoflarının ve eğitimcilerinin oluşturduğu ekoldür. Fonksiyonalistler, yapısalcıların görüşlerine karşı çıkmış-lardır. Onlara göre bilincin ne olduğundan çok, ne için olduğunu bilmek önemlidir. Yani bilincin amacı ve işlevini bilmek asıl amaç olmalıdır. Bunlara göre insan davranışla-rını anlamak için sadece bilinç olaylarını çözümlemek yo-luyla incelemek yeterli değildir. Bilinç incelenmelidir ama bunun yanında insanın çevresine uyumunda yardımcı olacak, öğrenme gibi uyum davranışları da incelenmeli-dir. İşlevselciler davranışı, çevreye uyum süreci olarak tanımlamışlardır. Bu ekolün amacı algılama, düşünme, duygulanma gibi içsel eylemlerin, hayatta karşılaşılan çeşitli problemlerin çözümlenmesine nasıl yardım ettiğini açıklamaktır. İşlevselciler eyleme ve yararcılığa dönüktür. Fonksiyonalistler, yöntem olarak iç gözlem ve gözlemi kul-lanmışlardır. Davranışları, özel olarak da öğrenmeyi açık-lamaya çalışmışlardır.

Temel varsayımları;

Zihinsel süreçleri yaşayan organizmaların kendilerini çevrelerine intibak ettirici bir iş görmesi bakımından ele almıştır.

Zihin ve davranışın işlevleri üzerinde durulmalıdır. Zihinsel yapıdan çok zihnin işlevi üzerinde dururlar. Öğrenme, motivasyon, problem çözme gibi çevreye uyumu kolaylaştıran konular üzerine çalışırlar.

Psikolojinin gündelik hayata uygulanmasına önem verirler. İçe bakış yöntemi kullanırlar.

Kişiliği ve davranışı çevreye uyum süreci olarak ele alırlar.

Davranışların incelenmesini beyin, sinir sistemi ve beyin hücreleri (nöronlar) arasındaki sinaps bağları-na göre ele alırlar.

Davranışçı Yaklaşım

Davranışçılığın temel ilkeleri 1913 yılında John B. Wat-son (1878-1958) tarafından formüle edilmiştir. 1913 yılın-da yapısalcılık ve işlevselciliğe karşı kökten bir tepki ha-reketi olarak ortaya çıkmıştır. Bilincin iç gözlem yöntemi ile incelenmesine kuşku ile bakmışlardır. Bilinç hâllerinin değil, gözlenebilir durumların yani davranışların incelen-mesi gerektiğini savunmuştur. Davranışçılara göre psi-kolojinin bilim olabilmesi için gözlenebilir, ölçülebilir feno-menlerin doğa bilimlerinde kullanılan objektif ve bilimsel yöntemlerle incelenmesi gerekir. Davranışçılar gerek yapısalcıların gerekse de işlevselcilerin kullandıkları iç gözlem yönteminin kullanılmasını bilimsel yönteme aykı-rı bulmuşlardır. Önde gelen temsilcileri Watson, Pavlov, Thorndike ve Skinner’dir.

Temel varsayımları;

İçe bakış yöntemini tümüyle reddeder. Doğal ve sis-tematik dış gözlem yapar.

Psikoloji bir doğa bilimidir ve subjektiflikten çıkıp ob-jektif temeller üzerine oturtulmalıdır.

Sadece gözlenebilen davranışlar incelenmelidir.

Davranışlar Uyaran- Tepki (U-T) zinciri içinde incelenir.

İnsan belirli uyaranlara tepki veren bir makine gibidir.

Davranışların neden oluştuğuna değil, nasıl oluştu-ğuna bakılmalıdır.

Öğrenme psikolojisine önemli katkılar yapmışlardır.

Psikoanalitik Yaklaşım

Sigmund Freud (1856-1939), Alfred Adler (1856-1939), Carl Gustav Jung (1875-1961), Erik Erikson (1902-1994)’un temsilciliğini yaptığı bu yaklaşıma göre bilinç olaylarını incelemek, ruhsal olayların içeriğini anlamak için yeterli değildir. Psikanalize göre psikoloji, bilinç dı-şını kendisine konu olarak almalı ve bilinç dışının ince-lenmesi psikolojinin temel uğraş alanı olmalıdır. Freud ve arkadaşları, psikoz ve nevrozların çoğunun, kişinin çocukluktan itibaren tatmin edilmemiş olan arzu ve ihti-yaçlarının baskı altına alınmasından, bilinç dışına itilme-sinden meydana geldiğini öne sürmüşlerdir.

5

Temel varsayımları;

İnsan davranışlarının temel nedeni bilinç dışıdır.

Önemli olan bilinç dışındaki unsurların açığa çıkarıl-masıdır.

Zihnin bölümleri id, ego ve süperegodur. İd; “ilkel ar-zuları” (cinsellik, saldırganlık, açlık vs.) saklayan, sü-perego; içselleştirilmiş norm, ahlak ve tabuları kapsa-yan ve ego; bu iki bölümün arabulucusu ve kendilik duygusuna yol veren bölümdür.

İnsanoğlunun doğuştan getirdiği iki temel dürtü var-dır; cinsellik ve saldırganlık.

Hastalarla terapi esnasında “aklınıza ilk gelen şeyi söyleyin’’ yönergesinin verildiği serbest çağrışım yöntemini kullanmıştır.

Psikoseksüel gelişim kuramına göre insanın kişilik gelişimi oral, anal, fallik, latent ve genital evre olmak üzere beş evrede tamamlanır.

Gestalt Yaklaşımı

Max Wertheimer, Kurt Kofka, Kurt Lewin gibi Alman psi-kologlarından oluşan psikoloji ekolüdür. Algı ve bellek konusunda incelemeler yapmışlardır. İç gözlem, gözlem ve deney yönteminden yararlanmışlardır. Görüşleri özel-likle eğitim alanında kullanılmıştır. Gestalt psikolojisinin temsilcileri davranışların bir bütün olduğunu, bunun par-çalara ayrılamayacağını savunmuşlardır. Gestalt psiko-lojisine göre parçaların bir bütünlük içinde anlam kazan-ması önemlidir. Örneğin bir tablo, tuval, boya ve renklerin toplamından çok daha farklı bir şeydir. Tek tek anlamı olmayan parçalar bütünlük hâlinde anlam kazanır.

Temel varsayımları;

Yapısal ve davranışçı düşüncelere bir tepkidir.

İlgi, algı, düşünme, kavrama gibi süreçler irdelenme-lidir.

Davranış tek tek değil, bütün içinde incelendiğinde anlaşılabilir.

Bütün kendisini oluşturan parçadan farklı bir şeydir.

Ruhsal olayların meydana gelmesinde bütünlüğü hâkim unsur saymışlardır. Psikolojinin de bu bütün-lüklerle uğraşması gerektiğini savunmuşlar

Algı ve öğrenme konuları üzerinde durmuşlardır.

İnsancıl (Hümanistik) Yaklaşım

Çağdaş bir psikoloji akımıdır. Temsilcileri arasında Carl Rogers (1902-1987), Abraham Maslow (1908-1970), Charlotte Bühler (1893-1974) yer alır. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Amerikan psikolojisinde kendini iyice hissettirmiş ve dünyaya yayılmıştır. Varoluşçu felsefe-den etkilenmişler ve bu felsefi görüşü büyük çapta be-nimsemişlerdir. Bu yaklaşıma göre insan, özü itibarıyla

evrendeki en değerli varlıktır. Varoluşcu felsefenin ilke-lerini benimseyen hümanistik yaklaşıma göre, yaşamın belirleyicileri insanın geçmişi ve içsel dürtüleriyle sınır-landırılamaz.

Temel varsayımları;

İnsan doğasını olumsuzlayan yaklaşımların aksine; insanın “iyi” olduğunu söyler.

Benlik algısı bireyin kişiliğini ve davranışlarını belirle-yen önemli bir unsurdur.

Birey kendini gerçekleştirmek ister.

Davranışların temelinde ihtiyaçlar vardır.

Eğitim öğrenci merkezli olmalıdır. Bireylerin potan-siyellerinin ortaya çıkarılmasına ve kişisel gelişime yardımcı olunmalıdır.

Algı ve benlik kavramları üzerinde dururlar.

Geçmiş ya da gelecek değil, içinde yaşanılan an önemlidir.

Bilişsel (Kognitif ) Yaklaşım1950’lerden itibaren gündeme gelir. Bilişsel (Kognitif) psi-kologlar, insanı pasif bir yaratık olarak değil; algılayan, uyarıcıları işleyen, anlamlandıran aktif bir sistem olarak görmüşlerdir. Çünkü onlara göre insanı diğer canlılardan ayıran en belirgin özellik, insanın gelen uyarıcıları işleye-bilme, anlamlandırabilme yeteneği olmuştur. Bilişsel yak-laşım, nesnel yöntemlerle deneysel olarak bireyin zihnin-de yer alan bilişsel süreçleri inceler, bireyin dış dünyayı nasıl içselleştirip “iç dünya” olarak temsil ettiğini anla-maya çalışır. Çağdaş bilişsel yaklaşım içerisindeki bilgi işleme kuramı, insan zihnini çeşitli programlara göre bilgi edinmek, bilgiyi işlemek, depolamak ve kullanmak üzere tasarlanmış gelişkin bir bilgisayar sistemi olarak ele alır.

Temel varsayımları;

İnsanın bilgiyi işleme süreçleriyle ilgilenmişlerdir.

Zihinsel süreçler doğrudan gözlenmese de davranış-lar yoluyla dolaylı olarak tahlil edilebilir.

Gözlemlenebilir olan davranışlar gibi doğrudan göz-lemlenemeyen zihinsel süreçler de incelenebilir.

İnsan pasif bir yapı değil, anlamlandıran ve şekillen-diren aktif bir sistemdir.

Biyolojik Yaklaşım

Temsilcisi Amerikalı Adolf Meyer (1866-1950) dir. Biyo-lojik yaklaşım davranışın ve zihinsel süreçlerin altında yatan nörobiyolojik süreçleri açıklamaya çalışır. İnsan davranışları biyolojik ve nörolojik temellere dayanarak açıklanır. Biyolojik yaklaşım, davranışı, beden içerisinde gerçekleşen elektriksel ve kimyasal olaylarla ilişkilendir-meye çalışır. Beyin üzerinde yapılan çalışmalarla beynin farklı bölümlerinin hangi davranışlardan sorumlu olduğu açıklanmaya çalışılır.