bizi funtzioak

IRAKURGAIA

ESKEMA

BALIABIDEAK

INTERNET

Bizia iraunaraztea

Lehen irakurgaiaAntzinarotik gaur egun arte, bizitza nola sortzen den enigmari erantzuteko hipotesi asko formulatu dira.1640an, Jan Baptista van Helmont zientzialaria, arratoiak sortzeko errezeta bat proposatzera heldu zen: “Zorriak, kaparrak, arkakusoak eta zomorroak bezalako izakiak gure ostalariak eta auzokideak dira, baina gure errai eta gorotzetatik jaiotzen dira. Zeren eta izerdiz bustiriko arropa gariarekin batera aho zabaleko ontzi batean jartzen badugu, hogeita bat egunen buruan usaina aldatzen da, eta legamiak, barruko arropatik sortua eta gariaren azalak zeharkatuz, garia arratoi bihurtzen du”. Van Helmonten arabera, giza-izerdiak ezinbesteko indar gisa jokatzen zuen garia arratoi bihurtzeko.Ideia hau “berezko sorrera” kontzeptuan oinarritua sortu zen, denbora luzez iraun zuena. Berezko sorreraren kontrako lehenengo esperientzia zientifikoa Francisco Redik burutu zuen 1668an, eta honek, deskonposizioan zeuden haragi-ontzietan agertzen ziren zomorro zuriak euli larbak zirela eta ontziak estali gabe zeudenean bakarrik agertzen zirela erakutsi zuen. Hala ere, zientzialari askok ez zituzten Rediren ondorioak onartu zomorroak oxigeno ezagatik agertzen ez zirela uste baitzuten, funtsezko “ezinbesteko printzipioa” animalia hauen garapenerako.

Van Helmont

Edukien eskema

Bizia iraunaraztea

Izaki bizidunak eta bizi-funtzioak

Izaki bizidunen konposizio kimikoa

Ezaugarriak

Zelula

HistoriaNeurria eta formaEgitura eta konposizioaMotak

Elikadura zelularra

EzaugarriakAutotrofoaHeterotrofoa

Zelula- ugalketa

EzaugarriakSailkapenaGai genetikoaMitosia HASIERA

Izaki bizidunak

Izaki bizidunen bizi-funtzioak

IZAKI BIZIDUNON ANTOLAKETA

ELIKADURA

ARNASKETA

HONDAKIN-SUSTANTZIAK ASKATZEA

BIZI-FUNTZIOAK

INGURUNE-ALDAKETEIERANTZUTEA

HAZKUNTZA

UGALKETA

Izaki bizidunak


ELIKADURA

ENERGIAGAIA

ITZULI

Izaki bizidunak


ARNASKETA

Oxigenoa

Ura

Gai organikoa

Karbono dioxidoa

Energia

ITZULI

Izaki bizidunak


HONDAKIN-SUBSTANTZIAK

ASKATZEA

Karbono dioxidoa

Ura

Amoniakoa

Arnas-aparatua

Iraitz-aparatua

ITZULI

Izaki bizidunak


INGURUNE-ALDAKETEI

ERANTZUTEA

EGUNA

GAUA

ITZULI

Izaki bizidunak


HAZKUNTZA

ITZULI

Izaki bizidunak


UGALKETA

ITZULI

Izaki bizidunen konposizio kimikoa

Ura

Gatz mineralak

BIOMOLEKULA INORGANIKOAK BIOMOLEKULA

ORGANIKOAK

Gluzidoak Lipidoak

Proteinak

Azido nukleikoak

Polisaka-ridoak

Monosaka-ridoak

Gantza

Glizerola

Gantz-azidoak

Aminoazidoak

Proteina

Nukleotidoa

Azido nukleikoa

Zelularen ezagutza historikoa

1666

Robert Hooke

Mikroskopioa

1675

Anthony van Leeuwenhoek

Mikroskopioa

Animaliakuloak

1838

Matthias J. Schleideneta

Theodor Schwann

TEORIA ZELULARRA

Zelula da:

- Izaki bizidunen egitura-unitatea

- Izaki bizidunen funtzio-unitatea

1855

Rudolf Virchow3.

printzipioa TEORIA

ZELULARRA

-Zelula oro, zatiketagatik, aurretik existitzen den beste

zelula batetik dator.

Kortxoa

Arrautza

Mikroskopioa

Zelulen neurria eta forma

Zelula

Zelula

Mikrometro 1 (μm)

0,001 milimetro da (mm)

Kloroplastoa Lisosomak

Erretikulu endoplasmatiko

leuna eta izurtsua Zentrosoma

Bakuoloak

Golgi aparatua

Erribosomak

Mitokondrioa

Zelulen egitura eta konposizioa

Animalia-zelula

Landare- zelula

1

1

2

2

3

3

4

4

5

5

6

6

7

7

8

1

Mintz plasmatikoa

Zitoplasma

Material genetikoa 2

3 4

5 6

7 8 Mintz plasmatikoa

Material genetikoa

Pareta zelularra

Zitoplasma

Zelula motak

Zelula prokariotoa Zelula eukariotoa

Landare-zelula Animalia-zelulaBakterioa

Nukleoa

Material genetikoa

Material genetikoa

Ez dute nukleorik

Elikadura zelularraren ezaugarriak

Ameba

Mantenu-gaiak

FAGOZITOSIA

KATABOLISMOA

ANABOLISMOA

SAKATU IRUDIA HANDITZEKO


METABOLISMOA

Katabolismoa

Substantzia organiko

konplexuak Energia

Substantzia bakunak

ITZULI


METABOLISMOA

Anabolismoa

Energia

Substantzia organiko bakunak

Substantzia organiko

konplexuak

ITZULI

Elikadura autotrofoa

1

2

3

4

SAKATU ZENBAKIAK HANDITZEKO

Eguzki-argia O2

H2O

CO2

Gatz mineralak


Materiaorganiko bakuna

ITZULI

1

Elikagai inorganikoen sarrera

FOTOSINTESIA

O2


Materia organiko bakuna

ITZULI

2

Energia

Katabolismoa

ARNASKETA ZELULARRA

CO2


ITZULI

3

Karbono dioxidoa kanporatzea

Beste funtzio batzuk


Materiaorganiko konplexua

EnergiaMateria

organiko bakuna

ITZULI

Anabolismoa

4

Elikadura heterotrofoa

1

2

3

4

SAKATU ZENBAKIAK HANDITZEKO


1

Elikagai organikoen sarrera

ITZULI



2

ITZULI

Materiaorganiko bakuna

Katabolismoa

ARNASKETA ZELULARRA

O2

H2O

CO2

Energia


3

ITZULI

Karbono dioxidoa kanporatzea

CO2


4

ITZULI


Anabolismoa

Beste funtziobatzuk

Energia

Materiaorganiko

konplexua

Materia organikoa

Oxigenoa

Gatz mineralak

Ura

Eguzki-argia

Eguzki-argia

Karbono dioxidoa

Fotosintesia

CO2H2O

O2

ELIKADURA AUTOTROFOA

Karbono dioxidoa

Ura

Gatz mineralak

Materia organikoa

Oxigenoa

KLORO-PLASTOA

Materia organikoa Oxigenoa

Karbono dioxidoa Ura

Arnasketa zelularra

MITOKONDRIA

Karbono dioxidoa Ura

ELIKADURAHETEROTROFOA

ELIKADURA AUTOTROFOA

CO2H2O

O2

Energia

OxigenoaMateria organikoa

Energia

Ugalketa zelularra

ORGANISMO UNIZELULARRA

ORGANISMO PLURIZELULARRAK

Zelula ama

Zelula alabak

Biztanleriaren tamaina handitzea

Hazkundea

Zatiketa zelular motak

Bipartizioa Pluripartizioa

Gemazioa Esporulazioa

Esporak

Onddo, alga, goroldio eta garoetan

Protozoo batzuetan

Legamietan

Bakterio eta protozooetan

Zelula eukariotoa

Gai genetikoa eta kromosomak

Nukleoa

Kariotipoa (gizakia)

Kromatina

Zatiketa zelularra

baino lehen Kromosomak

46 kromosoma

Mitosia

M

I

T

O

S

I

A

R

E

N

F

A

S

E

A

K

bizi funtzioak

Documents