İbn teymİyye’nİn ŞİÎ karŞitliĞinda bazi parametreler · İbn teymİyye’nİn ŞİÎ...

133

ÖzetHicri Yedinci ve sekiz asırlarda Bağdat ve çevresinde Şiilerle Sünnîler arasında ilişki-

lerin sürmesini sağlayan araçlardan birisi de karşılıklı yazılan reddiyelerdir. Bu dönem-de, Moğollardan destek gören Şii âlimler, Şiiliğin entelektüel çatısını oluşturacak eserler üretmişlerdir. Sünnîler, Şiilerin bu tarz eserlerine cevap vermeye mecbur kalmıştır. İbn Teymiyye’nin Minhacü’s- Sünne’si, Şia’ya reddiye kapsamında yazılan en ağır eleştiri-lerden birisi olarak kabul edilmiştir. İbn Teymiyye’nin esas amacı, Allâme Hillî’nin İs-lam toplumu ve siyasetindeki etkisini kırmaktır. Bu makale İbn Teymiyye’nin Minhâcü’s-Sünne’de Allâme Hillî’nin şahsında Şia’ya yönelttiği eleştirileri incelmektedir.

Anahtar Kelimeler: İbn Teymiyye, Allâme Hilli, Şia, Rafiziler, İlhanlılar, Reddiye.

Some Parameters of İbn Taymiyyah in the Contrary to Shia Abstract

The existence of polemical writings produced by Shi’i and Sunnî scholars in and around Baghdad during the seventh and eighth centuries contributes to the interrelation between these groups. As Shi’i scholars, during the period, obtained greater access to patronage through the support of Mongol benefactors. In this period, Shi’i scholars produced some works that would prove foundational for later intellectual developments. Sunnî scholars were compelled to respond directly to these works. Ibn Taymiyah’s Minhâj al-Sunnah is one of the works produced by Sunni scholors and it was accepted as scathing counter-refutation work. The main purpose of Ibn Taymiyyah is break al-Hillî’s influence on the Islamic society and in politics. This article gets criticisms were directed by Ibn Taymiyyah to Shia at the personality of al-Allâmah al-Hillî.

Keywords: Ibn Taymiyah, Al-Allâmah al-Hillî, Shia, Râfidites, Ilkhanids, Refutations.

İBN TEYMİYYE’NİN ŞİÎ KARŞITLIĞINDABAZI PARAMETRELER

*) Yrd.Doç.Dr.,KTÜİlahiyatFak.İslamMezhepleriTarihiÖğretimÜyesi. (e-posta:[email protected])

Hanifi ŞAHİN (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 16 Sayı: 51 (Bahar 2012)

134 / Yrd. Doç. Dr. Hanifi ŞAHİN EKEV AKADEMİ DERGİSİ

Giriş Hicrîyedincivesekizinci,miladionüçüncüveondördüncüasırlardaBağdat’taŞiîve

Sünnîâlimlerinbirbirlerinieleştirentarzdaeserlerortayakoymaları,herikigruparasın-dakarşılıklıbirilişkininolduğunugöstermektedir.MoğollardanönemlidestekgörenŞiîâlimlerin,sonrakidönemlerdeŞiadüşüncesininentelektüelgelişiminekatkısağlayacakönemlieserlerortayakoymaları,Sünnîâlimleribueserlerecevapvermeyemecburbırak-mıştır.Şiî-Sünnîâlimlerarasındakireddiyesistemi,herikiekolarasındakarşılıklıolarakbilgiaktarımınınyapılmasına,mezhepleringörüşlerininçeşitlenmesineveentelektüelbi-rikiminoluşmasınakatkısağlamıştır.BuasırlardayazılanbirçokŞiîeser,Sünnîgelenekmodelalınarakyazılmıştır.Şiîâlimler,SünnîlerdenaldıklarıkavramlarıŞiîideolojisineuygunşekildeyenidenyorumlamışlardır.

ŞiîlerdenAllâmeHillî(v.726/1325) ileSünnîlerdenİbnTeymiyye(v.728/1328)’ninMinhâc’larıbuasırlardadikkatçekenönemlieserlerdir.AllâmeHillî,OlcaytuSultan’ınisteğiüzerine,diğeritikadîmezheplerindüşünceyapılarınıeleştirdiğibazıeserleryaz-mıştır (Tahrânî, 1983: II, 32,XVIII, 69-70,XXIV,416; Emin, 1983: IX,23-32;Hürel-Âmilî,1965:II,82-85;Öz,1998:XVIII,37).OlcaytuSultan’ındiğerekollerindüşün-celerineyönelikreddiyetarzıeserleryazılmasınıistemesiayrıcadüşünülmelidir.Kâşânî(v.736/1335)’ye bakılırsa Olcaytu, gerçekten ilme düşkün bir sultandır. O, seyyar birmedreseinşaettirmiş,yöneticiliğineAllâmeHillî’yiatamıştır.Medreseyi,gittiğiheryereberaberinde götürmüş, medresenin taşınmasına bizzat katılmıştır (Kâşânî, 1992:143).Olcaytu’nunbuilgisininarkasındadini-siyasiveyaentelektüelgerekçeleredayanankay-gılarınınvarlığıdadüşünülebilir.Bunagöreo,İslammezhepleriniiyiderecedetanımak-ta,mezheplerinfarklılıklarındankendi toplumununilmiseviyesiniyükseltmek içinbirsinerjiyaratmakistemişolabileceğigibi,ŞiîliğimezhepolarakseçtiktensonraŞiîliğinİslamtoplumundayayılmasınıdaistemişolabilir.

MoğollardönemindeBağdatveçevresindeilmimeclislerdeŞiîâlimlerSünnîmeslek-taşlarıilebirarayagelmeyebaşlamışlardır.Dahaönceleributartışmalıilmitoplantılar,SünnîamelifıkhîmezhepleriarasındayapılırkenİlhanlıhükümdarıGazanHanveözel-likleOlcaytuSultandönemlerindeŞiîâlimlerbumeclislereaktifolarakkatılmışlardır.Olcaytu’nunSünnîliğibırakıpŞiiliğegeçmesibileSünnîâlimlerileŞiiâlimlerarasındayapılan bir tartışmaya bağlanmaktadır (Kâşânî, 1992: 96).Bu toplantılar, Sünnîlerdenetkile-nenyenibirŞiîâlimtarzınınoluşmasınadakatkısağlamıştır.Muhammedb.İdris(v.598/1201),MuhakkıkHillî(v.676/1277)veAllâmeHillîgibibazıŞiiâlimleringörüş-lerindeSünnidüşünceninizlerigörülebilmektedir(Tabatabaî,1984:47-48;Uyar,2004:84).

MakaledeİbnTeymiyye’ninMinhâcü’l-Kerâme adlıeserindeAllameHillî’ninşah-sındaŞia’yayönelttiğibazıeleştirilerincelen-mektedir.Dokuzciltlikbireserinsadecekonubaşlıklarıbilemakalekapsamınıaşacakniteliktedir.AyrıcaİbnTeymiyye’ninŞia’yayönelikbazıeleştirilerimüstakilolarakdaçalışılmıştır(bk.,Demir,2005;85-102;Ge-dikoğlu,2008,41-191;Karabiber,2009:93-108).Buçalışma,İbnTeymiyye’ninönemliolarakaddettiğimizbazıgeneleleştirileriylesınırlıolacaktır.

135İBN TEYMİYYE’NİN ŞİÎ KARŞITLIĞINDA BAZI PARAMETRELER

I. Allâme Hillî ve Minhâcü’l-Kerâme AllâmeHillî, akli venakli ilimlerdedönemi içinŞîa’nınulaştığı “sonnokta” (İbn

Dâvud,1972:119-120), Şia’nın zekâsının göstergesi (İbnHacer, 1931: II,188-189), İl-hanlı döneminde Şiîliğin “tek temsilcisi” olarak kabul edilmektedir (Mazzaoui, 1972:27).AllâmeHillîilahiyat,felsefe,mantık,gramervediğerbirçokalandaeserlervermiş,Şiîentelektüelgeleneğinoluşmasındaönemlirolalmıştır(Bahrânî,1968:212;Öz,1998:XVIII,37;Uyar,2004:80-93).OaynızamandaSünnîakademikçevrelerdeŞiîpotansiyelgücününortayakonulmasındasembolikbirörnektir.BunedenleİbnTeymiyye,AllâmeHillî’yimuhatapalmıştır.O, tekbaşınabirŞii âlimdeğildir.Temsilettiğibirzihniyetvardırvebuzihniyetdevleteyenişeklinivermektedir.BunedenleAllâmeHillîileİbnTeymiyyearasındakitartışmalar,aynızamandahemkişiselprestijhemdeideolojikbirmücadeleşeklindedeanlaşılabilir.

AllâmeHillî,felsefeveakliilimlerdehocasıNasîrüddînTûsi(v.672/1274)’den;ke-lamvefıkıhalanındaHilleekolünemensupönemliUsûlîâlimlerdenistifadeetmiştir.On-lardaneldeettiğibirikimlerini,Şiadüşüncesininrasyonelboyutunudahadagenişletmekamacıyla devreye sokmuştur. Önceleri hadisler sahih-zayıf kategorilerine ayrılmışkenAllâmeHillîhadisi;sahih, hasen, muvassak ve zayıfolmaküzeredörtlübirtaksimetabitutmuştur(Hânsârî,1972:II,266).Böyleceo,Şiidüşüncesindeeksikolanhadisusulünü,Şiîdinidüşüncehayatınasokmuştur.BunedenleŞiadüşüncesindedirayetilmininmetodveterminolojisini,Sünnîmodeldendeistifadeederekkuranşahısolmapayesionaveril-miştir(Uyar,2004:84,87).

AllâmeHillî,ictihadkavramınayüklediğiyenianlamlahükümçıkarmakiçinsadeceimamlardangelenrivayetlerininzahiriniyeterligörmemiş,müctehidinistidlalmetodunadabaşvurmasıgerektiğini ileri sürmüştür.AllâmeHillî, fıkhınkonularınıSünnîlerdekigibitasnifetmiş,ictihadısistemleştirerekimamîfakihinaktifhalegelmesinisağlamıştır.Bunu,velayet-i fakih’inaltyapısınıoluşturacakbirteoriyle,niyabet-i amme(imamınge-neltemsilcisi)kavramıylagerçekleştirmiştir(Uyar,2004:85).

AllâmeHillî’ninençokeleştirileneseri,Minhâcü’l-Kerâme fī Marifeti’l-İmâme’dir.Bu ismikitabınabizzatkendisivermiştir(AllâmeHillî,1421:29).709/1309’daOlcaytuSultan’ın isteğiüzerineyazılaneserinkonubaşlıklarınabakıldığındaonun temelama-cınınSünnîhilafetinyanlışlığınıortayakoymak;Şiîimametdoktrininhakoluşunuizahetmekolduğugörülmektedir.BueserdeAllâmeHillî imameti, imanunsurlarındanbiriolarakgöstermiştir (AllâmeHillî,1421:27-28).AncakMinhâcü’l-Kerâme’dekelamındiğerkonularınadayerverilmiştir.O,buözelliğinedeniyleSünnîliküzerineenciddieleştirilerinortayakonulduğubireserolarakkabuledilmiştir(Laoust,1997:299).

Farklı tarihlerde ve yerlerde basımı gerçekleştirilen eser (Yavuz, 2005:XXX,111)mukaddimeilebirlikte,Allâme’ninfasılşeklindetaksimettiğialtıbölümdenoluşur.Mu-kaddimedekitabınyazılışgayesianlatılır.Birincifasıldaimametingerekliliğivebuko-nudamezhepleringörüşleri;ikincifasıldaimamiyyemezhebineuymanınzaruretiişlenir.Üçüncü fasıldaHz.Ali’nin imâmetinin delilleri dörtmenhac başlığı altında ele alınır.Dördüncü kısımda on iki imam konusu; beşinci kısımdaHz.Ali dışındaki halifelerinhilâfetlerinin geçersizliğini işlenir.Altıncı bölümde Ehl-i Sünnet’in Hz. Ebu Bekir’in


imametiileilgilidelilleritartışmayaaçılır,bunlarçürütül-meyeçalışılır(Salim,1986:I,99-105).

II. İbn Teymiyye ve Minhâcü’s- Sünne Şia’nınimametkonusundakiiddiaları,Sünnîkelamdaheptartışılmış(Eş‘arî,1990:

39;Şehristânî,1993;I,23),onlarıniddialarınıçürütenreddiyeler(bk.Bâkıllanî,1986;el-İsbehânî,2001)yazılmıştır.AncakhicrîyedincivesekizinciasırlardabukonudamüstakilbirkitapyazarakAllâmeHillî’yisertifadelerleeleştirenkişiİbnTeymiyyeolmuştur.İbnTeymiyyeŞia’nınimametkonusundakidüşüncelerineyöneliktepkisiniMinhâcü’s-Sünne adlıeserindeortayakoymuştur.İbnTeymiyye’ninbueserininMısır’dahapishayatıyaşar-ken710’dayazılmışolabileceğiifadeedilmektedir.AncakİbnReceb,İbnTeymiyye’ninMısır’daykenyazdığıeserlerisayarkenMinhâc’s-Sünne’denbahsetmemektedir(İbnRe-ceb,1952:II,409-410).LoustherhangibiratıfdabulunmaksızınMinhâc’s-Sünne’nin ya-zılıştarihiolarak 716/1316’yıvermektedir(Laoust,1986:III,952). Minhâcü’s-Sünne’ninyazmavematbuörneklerivardır.Süleymaniye(ReîsülküttâbMustafaEfendi,nr.559)veNûruOsmaniye(nr.2138)kütüphanelerindeyazmanüshalarıbulunmaktadır.EnsonM.ReşadSalimtarafındandokuzciltolarakbasılmıştır.

BirçokdinigrubareddiyeyazanİbnTeymiyye, 700/1300ve704/1305yıllarındaikidefasavaştığıŞia’yakarşıda(İbnKesîr,1981:XIV,40)reddiyeyazmıştır.Minhâcü’s- Sünne, onun fikridüzeydeŞia’yıdoğrudanhedefaldığıeseridir.Eserintemelhedefi,Al-lâmeHillî’niniddialarınıKur’an,Sünnetvesahabeuygulamalarıylareddetmektir.

İbnTeymiyye,Şia’yakarşıreddiyeyazmasını,ilgiliayetlereatıflaAllahyolundacihad(el-Hac,22/78);bumücadeleninverilmemesinihakkıgizlemek(el-Bakara,2/140),hak-kınduyurulacağınadairAllah’averilensözeihanet(Al-iİmran,3/187)olaraksunmak-tadır.Özellikle“yeninesil,öncekinesillerelanetetmeyebaşladığındabilgisiolanherkesonuortayakoysun.KimbugöreviyapmazsaAllah’ınMuhammed’eindirdiğinigizleyenkimsegibiolur”(İbnMâce,İlim,24)hadisineatıfladuruşunuizaheder(İbnTeymiyye,1986:I,17).İbnTeymiyye’yegöreöncekinesillerdenmaksat,sahabedir.Hangikesim-dengelirsegelsin,sahabeyeyönelikeleştiriler,mutlakakarşılığınıbulmakdurumundadır.Çünküsahabe,buümmetiçerisindedinitasdikeden,öğrenen,yaşayanvetebliğedenilknesildir.Ohaldeonlarıeleştirmek,dinieleştirmektir(İbnTeymiyye,1986:I,18).

İbnTeymiyye’ninhayatboyuortayakoyduğumücadeleninikiönemlimotivasyonuvardır.Bunlar;‘bidatlerekarşısavaşmak’ve‘sahabe-ikiramıkorumak’tır(İbnTeymiy-ye,1986:II,90,III,460).Bunlar,birdininsafiyetinikorumasındayapılabilecekenönemliişlerdir.Buradaamaç,bid’atlerledininotantikliğinimuhafazaetmek;Hz.Peygamber’intedrisinden geçen sahabenin yaşadığı İslam’ın saf haline dönülmeyi sağlamaktır. (bk,Uludağ,1986:27-31;Yazıcı,1998:27-30).BuanlayıştanolsagerekİbnTeymiye,tevhidprensibineaykırılıklarbarındırantasavvufu;İslam’ıntemelkaynaklarınatersdüşüncelerortayakoyanfelsefevekelamı;Ehl-iSünnetdışıekollerinkendigelenekvegörenekleriniİslam’ataşımalarınışiddetlereddetmiştir.İbnTeymiyye’yegöredininsafiyetinindevamettirilmesiiçinyapılacaktekşeyvardır:Sünnet’esarılmak.ÇünküSünnet,bid’atinpan-


zehiridir.Bunlar,imanlaküfürgibi,aslabiraradaduramayanunsurlardır(İbnTeymiy-ye,1986:III,403).

İbnTeymiye’yegöreselef,sapasağlambirdinortayakoymuştur.Onlarıeleştirmek,dinieleştirmektir.Şia’nınfikirlerinecevapvermemek,onlarındinleriveimanlarıkonula-rındaeleştirilmelerinigerektirir.Allah’ınhakolarakgönderdiğidindendönmelerenedenolabilir.İştebunedenleŞia’nınneolduğuortayakonulmalıdır.ÇünküAllâmeHillî’ninamacı,Allah’ınyolunu tıkamak,Resul’ününgetirdiklerini iptal etmektir (İbnTeymiy-ye,1986:I,17-18).

İbnTeymiyyedini,rivayetvegeçmişinizindengitmekolarakgörmektedir.Bututumonunlabaşlamışbirsüreçdeğildir.Ondanöncedeçoksayıdaâlim,buvurguyuyapmış-tır.İbnTeymiyye’denönce ehlü’l-eser, ashabu’l-hadis, selef taifesi, selef mezhebi gibikavramlar,dinirivayetveilkneslinanladığışeyolarakkabuledeninsanlarıtanımlamaküzerekullanılmıştır(bk,Taberî,ty:I,356,416,II,665;Beyhakî,2003:II,13,457,IV,480;İşcan,2006:17-29).AncakİbnTeymiyye’ninbudüşüncebiçiminitemsilenkullan-dığıselefkavramı,diğerkavramlarınkapsamınıdaiçinealacakşekilde,yenibirideolojikçerçeveyle sunulmuştur.Selefmezhebi, ilkbir ikineslindinde tuttuklarıyoldeğilde,sonradangelenlerinonlaranispetleoluşturduklarıbirtavır,esere,rivayetedayalıbirdinanlayışıolduğuiçin,buyönelişieniyiifadedenkavram,selefenispetianlamolarakiçin-debarındıran“selefiye”dir.SelefiyekavramınabukavramsaliçeriğiverenilkkişinindeİbnTeymiyye’ninolabileceğiifadeedilmiştir(İşcan,2006:28).

İbnTeymiyye’ninsünnet’edönüşvurgusunda rey, tefsirve tevilgibiaklın faaliyetalanlarındaüretilendinanlayışındanuzakdurulmasıistenmektedir.Butavır,Şia’nınyan-lışasürüklenmesinevedinanlayışlarındabölünmesinenedenolmuştur(İbnTeymiyye,1986:III,405).Dinrivayettirvedelillerdeneldeedilir.Bunedenlerivayetlerinmuhteva-larıtartışılmadantevilvetefsireyönelmedenkabuledilmelidir.“Nedenvenasıl”soruları,delillerinanlaşılmasınadeğil,aklınfaaliyetegeçmesinenedenolacaktır.Budainançtabirliğibozacakveböylecedetoplumunbölünmesineyolaçacaktır.Yapılmasıgerekense-lefin,eskilerinyolunauymaktır.Aksihaldedin,insanaklınahavaleedilirseihtilaflardankurtulmakimkânsızbirhalalır(İşcan,2006:20).

İbn Teymiyye doğrunun tek kriteri olarak kabul ettiği selefi, ehl-i sünnet ve’l-cemaat,‘ehl-i hadis, sünnet-i mahza’ gibi kavramlarla karşılamaktadır. Selefin temelözelliğinin hülefa-i raşidini tartışma-mak,Allah’ın sıfatlarını kabul etmek;Kur’an’ınmahlûk olmadığını ikrar etmek;Allah’ın ahirette görüleceğini ve kaderi kabul etmekşeklindesıralamaktadır(İbnTeymiyye,1986:II,221).BütünbunlarabakıldığındaİbnTeymiyye’ninsahih din anlayışını tek elde, selefte topladığı, farklıklara izinvermedi-ğigörülecektir.MeselaKur’an’ınmahlûkolduğunukabuletmek,onunilahidüzleminitartışmamayaaçacaktır.BudaKur’an’ıntefsirvetevilininkolaylıklayapılabileceğian-lamına gelecektir.Bu nedenle İbnTeymiyye, aklın faaliyet alanlarına kapı açabilecekhiçbirgirişimeonayvermemiştir.Çünkübudurum, tıpkıRafızîlikteolduğugibidininparçalanmasınayolaçacaktır(İbnTeymiyye,1986:II,222).

İbnTeymiyyeŞia’yakarşıverdiğimücadeleningerekçesini,onlarınsahabeyevediniyaralamalarınanedenolaneylemleriolarakgöstermektedir:“Eğerbuzalim,haddiniaşan


kişi, nebilerden sonraAllah’ın seçkinkullarınadini yaralayacak tarzda saldırmasaydı;kâfir vemünafıklara güç, birçokmümine şüphe ve zafiyet vermeseydi, onun sırlarınıdeşifreetmemevegizemperdeleriniyırtmamaihtiyaçkalmazdı”(İbnTeymiyye,1986:VII,292)demektedir.

İbnTeymiyye’yegöre,AllâmeHillîtambircahildir.Çünküo,Hz.Peygamber’itanı-mamaktadır.Yalanolduğuaçıkçabelliolanşeylerihadisolarakrivayetetmektedir.Eğero,bunlarınbilerekrivayetediyorsaozamanHz.Peygamber’in“kimbendenyalanol-duğunubilerekbirşeyrivayetederseoyalancılardanbiridir”(Müslim,Mukaddime,1)sözünemuhatapolur.Eğerbuhadistenhaberdardeğilsebudurumonuncehaletiniortayakoyar(İbnTeymiyye,1986:IV,127-128).

İbn Teymiyye’ninAllâme Hillî’ye yönelik eleştirileri zaman zaman hakarete var-maktadır.İbnTeymiyyeBirifadesindeAllâmeHillî’yi“eşek”olaraknitelendirmektedir.O,AllâmeHillî’yi,Kur’an’da “ciltlerlekitap taşıyan eşeğe”benzetilen (Cum’a, 62/5)Yahudibilginlerindendahaahmakolaraksunmaktadır (İbnTeymiyye,1986:VII,290).BubakışaçısındandolayıolsagerekİbnTeymiyye,halkarasındarevaçbulan“Rafızî,Yahudi’nineşeğidir”ifadesininmazurgörülmesigerektiğinibelirtmektedir(İbnTeymiy-ye,1986:VII,291).

İbnTeymiyye’ninAllâmeHillî’nineserinialgılamatarzındaideolojik1kaygılargö-rülmektedir.O,Allâme’nin“imametitanımadayücemetod”olaraksunduğu“Minhacü’l-kerâme fi marifeti’l-imame” adlı eserini “pişmanlıkmetodu” olarak sunmaktadır. İbnTeymiyye,bukitabınkusurlarını,kendisinin“istikametmetodu”dediğiselefîanlayışlaortayakoyduğunuifadeetmektedir(İbnTeymiyye,1986:I,57).İbnTeymiyyebenzerbirtahrifatıAllâme Hillî’nin künyesinde de yapmıştır.Allâme Hillî’nin İbnü’l-Mutahhar (saf,arınmıştemiz)olankünyesini,İbnü’l-Münecces (pis,kirli)şeklindesunmuştur(İbnTağriberdî,t.y:IX,267).

İbnTeymiyyeileAllâmeHillî’nindoğrudantemashalindeolupolmadıkları,birbir-lerinitanıyıptanımadıklarıkonusunetdeğildir.Bukonudaikifarklırivayetvardır. BirkaydagöreAllâmeHillî ile İbnTeymiyyebirbirlerini tanımaktadırlar.AllâmeHillî o,ömrününsonlarınadoğrugittiğihacziyaretindeİbnTeymiyyeilekarşılaşır.Aralarındafikritartışmageçer.İbnTeymiyyekonuşmasınıbeğendiğikişiye:“senkimsindeyince,AllâmeHillî:“senin“İbnü’l-münecces”dediğinkişiyim”der.Bununüzerinearalarındagüzelbirdostlukoluşur(İbnHacer,1972:II,72).Fakatbubilgidiğerkaynaklarcateyitedilmemektedir.Kaldıki,buyıldaİbnTeymiyye’ninhacziyaretindebulunduğudatespitedilememiştir(Loust,1986:III,952;Schmidtke,1991:34).

BirbaşkarivayetegöreİbnTeymiyyeileAllâmeHillîarasındadolaylıyollardanbirtemasolmuştur.AllâmeHillî,İbnTeymiyye’ninkendisinereddiyeyazdığıhaberiulaşın-ca“eğero,benimsöylediğimianlamışolsaydıelbetteonacevapverirdim”diyerek,İbnTeymiyye’yikendisinianlayamamaklasuçlamış(İbnHacer,2002:III,216),onunkendi-sinibilgininmerkeziolaraksunantavrınıdabirşiirleeleştirmiştir(Emin,1983:V,398).

1) Birçoktanımıolanideoloji,bumakalede:“siyasivetoplumsaleylemiyönlendirendüşünce,inançvegörüşlersistemi;birtoplumabirdönemeyadatoplumsalbirsınıfaaitinançlarbütünü”anlamındakullanılmıştır(Cevizci,2000:439).


HedefindeimametdoktrininidevletdüzeyindeanlatmaçabasıolanAllâmeHillî’ninde ideolojikkaygılarıvardır. İlhanlılardönemi,Şiaadına tarihlerindekiönemlikırılmanoktalarından birini temsil etmektedir. Bu dönem, Şia’nın Büveyhîler (334-467/945-1055)’densonraikincidefatakiyyedençıkıpaktifsiyasetekatıldıklarıbirdönemdir.ŞeyhMüfid(v.413/1022)’inbaşlattığısiyasetleuzlaşmasüreci,İlhanlılardönemindeİbnTavus(v.664/1266),MuhakkıkHillîveAllâmeHillîgibiöndegelenUsûlîâlimlertarafındandevamettirilmiştir.Onlar,ictihadkavramınayenianlamlaryükleyerekİmamîbirfakihinetkinliğiniartırmışlardır.Buetkinliğinarkasında,siyasetlekurulanuzlaşıetkiliolmuştur.

İbnTeymiyye,Şia’ya,mutlaka içerisindebia’atlervebatıldüşüncelerolmayanse-lefmetodununhâkimolduğubirbakışaçısıylacevapverilmesigereğineinanmaktadır.ÇünküEhl-iSünnetuleması-nınbirçoğu,Mu’tezîle,Rafızîvediğerbid’atehlinindü-şüncelerini reddetmeçabası içindeolmuşlardır.Ancakonlar -tıpkı reddettikleriekollergibi-kelammetodunukullanarakonlarakarşıdurmuşlardır.Oysa‘Sünnet ve selef imam-ları’bukelammetodunuvekelamcılarıeleştirmiş,bumetodunkullanılmasınacevazver-memişlerdir.BuendişeyidikkatealanİbnTeymiyye,bizzatkendisinin“Minhâcü ehli’s-sünnet’in-nebeviye fi nakzı kelâmi’ş-Şiya‘ı ve’l-Kaderiyye ismi-ni verdiği eserini telifetmekzorundakaldığınıifadeetmektedir(İbnTeymiyye,1986:II,342).

İbnTeymiyyeŞia’yayönelikserttutumununeleştirilebileceğininfarkındadır.O,“Benşahsibirkusurdandeğil,birdüşünceninayıplarındanbahsediyorum”diyerekbukonu-dakitutumunundininaslarlaörtüştüğünüdüşünmektedir.OnagöreAllahveResulü’nünmetodu da budur. ZiraKur’an’da ve hadislerde kötülenenler şahıslar değil, eylemler-dir(İbnTeymiyye,1986:V,147-149).AyrıcaİbnTeymiyye,Şia’yıeleştirmesininnedeniolarakonlarınyanlışfikirlerinigösterir.Onunhareketnoktası,birdüşünceninhakolupolmadığıdır.Hakoluşunkriteriise“selefindinanlayışı”dır.EğerbirdüşüncehakiseisterYahudi isterHıristiyan tarafından söylensin, onu kabul etmek gerekir (İbnTeymiyye,1986;II,342).

III. İbn Teymiyye’ye göre Şiî/Rafızî Şiîliği;Hz.Alitaraftarıolan,Hz.EbuBekirveHz.Ömer’iHz.Ali’ninönünekoyan;

ancakHz.OsmankonusundaihtilaftaşıyangrupşeklindetanımlayanİbnTeymiyye,ilkdönemdehiçkimseye“imamiverafızi”şeklindebir isimlendirmeyapılmadığını ifadeeder.Rafızîismininçıkışını,Zeydb.Ali.b.Hüseyin(v.122/740)iletaraftarlarıarasındagerçekleşenayrılmaolayınadayandırır.OnagörebuolaydansonraŞiatoplumu,Rafıza, İmamiyye veZeydiyyeşeklindeüçgrubaayrılmıştır(İbnTeymiyye,1986: II,96).

İbnTeymiyye,Ğaliyye’yiiseHz.Alihakkındaaşırıfikirleribenimseyen,onunilahlı-ğınıveyapeygamberliğiniiddiaedenlerşeklindetanımlamaktadır(İbnTeymiyye,1986: III,470).BiryerdeĞâliyye’yiRafızîliğinbirkoluolaraksunmakta,her ikigrubundaŞia’yamensupolduklarınıvebunlarınŞiidüşünceleredayandığını,onlarınkâfiroldukla-rınıifadeetmektedir(İbnTeymiyye,1986: I,482,II,5140;III,470).

İbnTeymiyye’nin eserlerindeŞii toplumunu tanımlamaküzere kullanılan kavram-lararasındageçişlergörülmektedir.O,aynıtoplumuRafızî, Ğali, İmami, Zeydi gibibir-


dençokkavramlakarşılamakta,bazenonları aynıgrupolarak sunmakta,bazendebutopluluklararasındaayrımyapmaktadır.Ancakbutoplumayönelikeleştirilerinisunar-kenRafızîveĞalikavramlarınıkullandığıdikkatiçekmektedir.NitekimİbnTeymiyye,Minhacü’s-Sünne’deŞiayerinebirçokyerdeyasadeceRafizakelimesiniveya“İmamî-Rafızi” terkibinikullanmak-tadır.O,bueserdeAllâmeHillî’yeikiyüzondörtyerde“buRafızîdediki”şeklindeatıftabulunmaktadır.

İbnTeymiyye’ninŞiaiçin“Rafızî”isminikullanmagerekçesi,bukavramınınİslamtoplumundaçağrıştırdığıolumsuzanlamolabilir.İbnTeymiyye,siyasianlamdaçalkan-tılarınyaşandığıMoğollardönemindeyaşamıştır.BudönemdeŞiilersiyaseteyönvermeiradesinekavuşmuş,budurum,Sünnîliğingeriplanadüşmesinenedenolmuştur.BöylebirortamdaİbnTeymiyye’ninRafızı,ĞalikavramlarındanhareketleŞia’yıeleştirmesian-laşılabilirbirdurumdur.Çünküİslamdünyasındabukavramlarınınçağrıştırdığıolumsuztasavvurlar,Şiaveİmamiyyekavramlarınaoranladahafazladır.İbnTeymiyye,rafızikav-ramınınolumsuzreferansalanınasahipolduğununfarkındadır.Bunudiğerbireserindeşöyleifadeetmektedir:Birinsan“BenSünnî’yimdediğizamanbununlao,“BenRafızîdeğilim”demekister(İbnTeymiyye,2005: III,356).

IV. İbn Teymiyye’ye göre Rafızîliğin özellikleri İbnTeymiyye’yegöreRafızîlik,Hz.Ali’ninkendilerinicezalandırdığıvebirgrubunu

dayaktığımünafıkzındıklarınvarettikleribirmezheptir (İbnTeymiyye,1986: I,11).OnlarzındıklıktaHaricîlerdendaha ilerdedirler.Rafızîliği ilkortayaatanYahûdîasıllızındıkmünafık,Abdullahb.Sebe’dir(İbnTeymiyye,1986:1,23).Şia,çıkışıitibariylecehaleteveyalanadayanmaktadır.BunedenleŞia’dantüreyenkollarıngörüşlerideceha-leteveyalanadayanmaktadır.İbnTeymiyye,ŞiaileilgilibugenelyaklaşımındanbazenİmamiyyeveZeydiyye’yiistisnatutmaktadır(İbnTeymiyye,1986:1,57).

İbnTeymiyye’yegöreRafızîliğinmeşrubirtemeliyoktur.O,zındıklığınönhazırlı-ğıdır.Rafızîlik,inkârcıgruplarınİslam’ıifsatetmekiçinkullandıklarıbirgirişkapısıdır(İbnTeymiyye,1986:VII,9,10,410,459).Rafızîlik,Müslümanlarınenazılıdüşma-nıdır,onlarİslam’amensupenkötügruptur(İbnTeymiyye,1986:IV,131). RafızîliğinkurucusuİbnSebe’ninasılamacı,İslamdininiifsatetmektir(İbnTeymiyye,1986:VIII,479).

İbnTeymiyye’yegöreRafızîlerin enönemliyanlışı,Peygamber- lerden sonrayer-yüzündekienhayırlı insanlarolansahabeyesaldırma-larıdır.Onlar,Hz.EbuBekirveHz.Ömer’eyönelikçoksertifadelerkullanmışlardır.AllahbütünsahabeninsevgisininMüslümanlarınkalbinekoymuştur.ÖzellikleHz.EbuBekirveHz.Ömer,sahabeninvetabiînintamamıtarafındansevilmekteydi.Onlar,nesillerinenhayırlısıdırlar.AncakHz.Aliiçinaynışeylersöylenemez.SahabeninvetabiininbüyükçoğunluğuHz.Ali’yekız-maktaidiler(İbnTeymiyye,1986:VII,137-138).

İbnTeymiyye,kimdengelirsegelsin,Hz.Ali’ninveüçhalifenin,eleştirilmesiniyanlışbulur.Onagöreilküçhalifeninsıralamasıvegörevtaksimitartışılamaz(İbnTeymiyye,1986:VII,385).İbnTeymiyyeHz.EbuBekirveHz.Ömer’inümmetinişlerinideruhteetmeleriniAllah’ınbirlütfuolarakgörür.Eğeronlardanbaşkalarıhilafetiüstlenmişolsa-


lardıbuikisikadarbaşarılıolamazlardı.Çünkübaşarıiçinikişeygereklidir:Tamgüçvetamirade.Hz.Ali’ninMuaviyeb.EbiSüfyanvetaraftarlarınakarşıbaşarılıolamayışınınnedeni,iştebuikiunsuruneksikolmasıdır.Hz.EbuBekirveHz.ÖmerdebuikiözellikolduğuiçinAllahonlarazafernasipetmiştir.OysaHz.Ali,diğerikiselefikadarbukonu-lardayetkindeğildi.Bu,resullerinbirkısmınındiğerbirkısmınaüstüntutulmasıgibibirdurumdur(İbnTeymiyye,1986:VII,470).

İbnTeymiyye’yegöreAllâmeHillîveondanöncekiRafızîlerinyaptıklarıhatırdatu-tulmalıdır.Çünküonlar,sahabeyediluzatmışlar,onlarabüyükiftiralaretmişler,iyilikle-rinikötügöstermişlerdir.Ğâlisi, İmamisi ve Zeydisidâhilolmaküzere,buişiyapanlarRafızîlerdir.İslam’amensupgruplarınhiçbiri-dalaletlerinevekötülüklerinerağmen-on-lardandahacahil,dahayalancıdahazalim,küfre,fıska,isyanadahayakınveimanhaki-katlerindendahauzakdeğildirler(İbnTeymiyye,1986:V,160).

İbnTeymiyye’yegöreRafizler,Kur’anveSünnet’edehakimdeğildirler.Onlarisnadıdikkatealmazlar;neyinşer‘î,neyinaklîdelilolduğunubilmezler.Onlaragörerivayetlerintamamı,rivayetzincirindeherhangibirkopukluğunolmadığımuttasıl senetlegelmiştir.Anlayışbuoluncakiminyalancılıkla,kiminçokhatayapmaklameşhurolduğubilinme-mektedir.Onlarbukonudaehl-ikitababenzemektedirler.Çünküonlarındaisnadzinciriyoktur.İsnadzinciribuümmete,müslümanlara,onlarıniçerisindedeEh-i Sünnet’eaitbirözelliktir(İbnTeymiyye,1986:VII,37).

İbnTeymiyye’yegöreRafızîliğindinikonularıanlamadaakliveşer‘îdelilivardır.AklikaynaklarıMu’tezîledir.Şia’nınbirkısmısadecefelsefikonularayönelmişvefelse-feciolmuştur.Diğerbirkısmıda,AllâmeHillî’ninyaptığıgibi,felsefeileitizalidüşünce-lerimezcedip,birdeonaRafızîliğieklemiştir.Bunlarİslam’danenuzakolangruplardır.Şer’ikaynaklarıiseEbûCaferel-Bakır(v.117/733)veCafer-iSadık(v.148/766)gibiEhl-iBeyt’emensupbazıâlimlerdir.KuşkusuzbunlarMüslümanlarınefendilerivedininimamlarıdırlar.Fakatonlardanyapılannakilleryalanveyanlıştır.Rafızîliğinsendkonu-sundauzmanlığıyokturkidoğruyuyanlıştanayırtedebilsinOnlar,ehl-ikitabınyaptığıgibi, seleflerindennakledilennevarsa,onukabul etmişlerdir (İbnTeymiyye,1986:V,162). Rafızîler, imamların- dan gelen nakillerin hangisinin sahih, hangisinin zayıf ol-duğunu,delillerini,kaynaklarınıbilmezler.Çünküonlartaklitehlidirler(İbnTeymiyye,1986:II,475,479).

İbnTeymiyye’yegöreRafizilik,fırkalariçerisindeHz.Peygamber’eyalanisnadıko-nusundaencesurolangruptur.Rafızîlik,İslamdininiifsatetmekiçinAllahResul’üadı-nahadisbileuydurmuştur(İbnTeymiyye,1986:VII,411).BunlarıntaşkınlıklarıKûfeveIrak’ıaşarakMedine’yekadarulaşmıştır.Halkbunlardangelenhadisrivayetlerindetereddütleryaşamış, İmamMalik (v.179/795)’inortayakoyduğubir çözümle rahatla-mışlardır.Oşöyledemiştir:Rafızilerinrivayetettiğihadisleri,ehl-ikitabınhaberlerigibikabulediponlarayaptığnızmuameleyiyapın:netasdikedinnedeinkaredin”(İbnTey-miyye,1986:II,467).

İbnTeymiyye’göreRafızîlik,eklektikbirmezheptir.AllâmeHillîveonungibisondönem imamiâlimlerineliyle,enkalitesizmezheplerdenalınanşeylerRafızîliğekatıl-mıştır.ÖrneğinsıfatlarkonusuCehmiyye’den;insanfiillerikonusuKaderiyye’den;ima-


metvetafdîlkonularıdaRafızîliktenalınarakbirarayagetirilmiştir(İbnTeymiyye,1986:VIII,10).

İbn Teymiyye’ye göre Rafızîlik, bilerek hakkı inkâr eden en büyük inkârcı grup-tur.Onların kabul edilemez bazı görüşleri vardır.Mesela,Hz.Hasan veHz.HüseyinSelman-ı Fârisî’nin oğullarıdır.Hz.Ali ölmemiştir. Hz. EbuBekir ileHz.Ömer,Hz.Peygamber’inyanınadefnedilmemişlerdir.Hz.Osman’ıneşleriRukiyeileÜmmüGül-süm,Hz.Peygamber’inkızlarıdeğildir.Onlar,Hz.Hatice’ninbirbaşkaerkektenolançocuklarıdır(İbnTeymiyye,1986:IV,368).

YineonlarınKur’anveSünnet’ezıtbirçokamellerivardır:Cumanamazınıterkeder-ler.Mescitlerekarşıilgisizdirler.Kabirlereaşırıilgiduyarlar,kabirziyaretinihacibadetiolarakalgılarlar.Namazlardasüreklicemuygulamasınıyaparlar.Talaktaşahidinbulun-masınışartkoşarlar.Müslümanlarınkazandıklarınınbeştebirini(humus)imamavermeyivacipkabulederler.Bütünbunlar,Allah’ınResulü’negönderdiğidinezıtolandüşünce-lerdir(İbnTeymiyye,1986:I,37).

İbnTeymiyye’yegörefırka-yı nâciyekesinlikleEhl-iSünnet’tir.Çünkübukonudakiölçü,Hz.Peygamber’in“benveashabımınyolundaolmak” ifadesidir (İbnTeymiyye,1986:III,457-458).BuvasıfsadeceEhl-i Sünnet ve’l-Cemaat’tebulunmaktadır.BunagöreRafıziler,aslaEhl-iSünnetve’l-Cemaatkategorisinegiremez.Çünküehl-i Sünnet ve’l-cemaatvasfı,ancakilküçhalifeninhilafetinionaylayanlaraverilir.Ayrıcabuvasıf-la,‘ehl-i hadis, sünnet-i mahza’dakastedilir.BuvasfıniçinegirebilmekiçinAllah’ınsıfatlarınıkabuletmek;Kur’an’ınmahlûkolmadığınıikraretmek;Allah’ınahirettegö-rüleceğinivekaderikabuletmekgibi,ehl-i hadis ve sünnetinortayakoymuşolduğudiniusulleribenimsemekgerekir.OysaŞia,Kur’an’ındaifadeettiğiüzere,dinleriniparam-parçahalegetirmişbirgruptur(İbnTeymiyye,1986:II,221).

İbnTeymiyye’yegöreRâfiziler,kaba,medeniyettennasipleri almamışkimselerdir.Onlarinançbakımındanzındıklar,münafıklarvemülhidlerleaynızeminipaylaşmakta-dırlar(İbnTeymiyye,1986:IV,133-34).Aklivenaklîilimlerdenhaberleriyoktur.Çünküonlar,çöllerdevedağbaşlarındayetişmiş,Müslümanlarınarasınakatılmamışlar,böyleceilimehlidindarkimselerleoturupkalkmaşansınasahipolamamışlardır.Ayrıca,cahiliyeçağındaolduğugibi,hevavehevesleriyleyada ırkçılıkderecesinevardırdıklarınesepayrıcalığıylamalve liderlikkazanmışkişilerinözelliklerinesahiptirler(İbnTeymiyye,1986:II,81).

İbnTeymiyye’yegöreRafızîler,cahildirlerveakıllarınoksandır(İbnTeymiyye,1986:I,59,89-90;IV,276)Münafıklıközellikleritaşımaktadırlar.Yalansöylemek,iftiraatmakve taassup en önemli özelliklerindendir (İbnTeymiyye, 1986: II, 467-68; IV, 137-38;VIII,13).Onların taassubumüşriklerinkinebenzemektedir.Çünküher ikisindededindeğil,nesebevurguvardır(İbnTeymiyye,1986:VIII,545).Rafızîlerindininasıllarındankabul ettikleri takiyye nifakın kılıfıdır.Oysa baştaEhl-i beyt olmak üzere, ilk dönemMüslümanlarınıntutumutakiyyedeğiltakvadır(İbnTeymiyye,1986:II,46,607;I,151;VIII,318).

İbnTeymiyye’yegöreRâfızîlik,bid’atçizümrelerarasındaKitapveSünnet’tenenuzakolangruptur.Rafızîler,halkgözündeSünnet’emuhalefetleriylemeşhurdurlar(İbn


Teymiyye,1986:III,433).Onlar,dinleriniparamparçaedipçoksayıdafırkalarabölün-müşlerdir.“Ehl-iSünnetve’l-Cemâat”vasfındanuzaklaşmış-lardır.Ehl-iSünnet,üçha-lifeyikabuledenkimsedemektir.Onlar,Hz.Aliharicindekidiğerhalifelerleilgilidüşün-celerinedeniylebuvasıftanuzakkalmışlardır(İbnTeymiyye,1986:II,221).

İbnTeymiyye’yegöreRafızîler,fikirlerinitemellendirmedeçelişkileryaşamaktadır-lar.BiryandanHz.Peygamber’ikabulederleröteyandanHz.Peygamber’iHz.Ali’yemuhtaçolaraksunarlar.HattaHz.Ali’yidininikamesindeAllah’aortakolarakgörürler(İbnTeymiyye,1986:VII,207;VIII,335).

İbnTeymiyye’yegöreRafızîlerbirbirlerinekılıççekmektevezulmetmektebirsakın-cagörmemişlerdir(İbnTeymiyye,1986:VI,390).Rafızîlik,İslamdüşüncesindemevcutfırkalarınensapığı,ençokbidatüreticisi,hayırlıişlerdenveimandanenfazlauzakdura-nı;küfür,fıskveisyanaenyakınolangruptur(İbnTeymiyye,1986:I,23,II,607).

İbnTeymiyye’yegöreRafızîler,fitnebayrağınıtaşımış,şervefesadadestekolmuş,özelliklesiyasetengüçlüolduklarıOlcaytusultandöneminde(1305-1316)Ehl-iSünnet’ibaskıaltınaalmayaçalışmışlardır(İbnTeymiyye,1986:IV,165).HerfırsattaMüslüman-larınaleyhinekâfirlereyardımdabulunmuşlardır(İbnTeymiyye,1986:IV,537).Onlar,görüntüitibariylekendilerineMüslümansüsüvererekmeşruzemineoturmayaçalışmış-lardır.Ancakİslâmdinininaçıkvenetemirlerinikaldırmaya,filozoflarındinini ikameetmeyeçalışmışlardır(İbnTeymiyye,1986:IV,166.)

İbnTeymiyye’ye göreRafızîler, fitnelerini toplumunher kesimine ulaştırmışlardır.HattabazıSünnîâlimlerbileonlarınyaydıklarıbidatlerdekimaksadıgöremeyerekonla-rıntuzaksorularınakanmışlardır.Nitekim“hutbelerdehalifelerinisimlerininokutulma-sınınhükmünedir?”sorusunamuhatapolanSünnîâlimler“vacipdeğildir”demişlerdir.Sünnîâlimleribuyanlışcevabaitenşey;onlarınniyetlerinibilmemeleri,onlardankork-malarıyadatakiyyeyapmışolmalarıdır.Ancakonlarbusorularınamacınıbilselerdiaynıfetvayıveremezlerdi.Onlarınamacıhutbelerdenhalifelerinisimlerinikaldırmak,onlarınyerineonikiimamınisimlerinikoymaktır(İbnTeymiyye,1986:IV,165-166).

İbnTeymiyye’yegöreRafızîlerkendidönemindeİslamtoplumununbirparçasıolarakkabuledilmemiştir.NitekimŞam’dasığındıklarıbirdağdaMüslümanlarınkanlarındö-küpmallarınaelkoyanŞiîbirgrubaMüslümanTürkmenlermüdahaleettiklerindeŞiîler:“bizlerMüslümanız”demişler,ancakonlara“hayır,sizlerMüslümandeğilsiniz,başkabirsınıfsınız”şeklindecevapverilmiştir”(İbnTeymiyye,1986:III,376).

İbnTeymiyye’ye göre Rafızîler,Moğolların en büyük destekçisi- dir. OnlarMüs-lümanların kanının akıtılmasındaMoğollara yardımcı olmuşlardır. Bağdat’ta Şiî vezirİbnü’l-Alkamî(v.656/1258)veonungibilerinindesteğioldukçabüyüktür.HıristiyanlarŞam’daMüslümanlarlasavaştıklarındaHıristiyanlarınenbüyükyardımcısıyineRafızîlerolmuştur.YahudilerIrak’tadevletkurduklarındaonlarınenbüyükyardımcılarıRafızîlerolmuştur.Rafızîler;müşrikler,HıristiyanlarveYahudilergibi,kâfirgruplarlaherzamandostolmuşlardır(İbnTeymiyye,1986:III,377-78).

İbnTeymiyyeŞia’nınMüslümanolmayandinigruplarladostolmasınıİmamŞa’bi’nindüşünceleriüzerindenhareketlefarklıbirgerekçeyedayandırır.İmamŞa’bişöyledemiş-


tir:“sizibusapıkgrupehlinden-kienkötüleriRafızîlerdir-sakındırırım.Onlarİslam’aneisteyereknedekorktuklarıiçingirmişlerdir.AksineMüslümanlarakötülükyapmakveonlarazulmetmekiçingirmişlerdir” (İbnTeymiyye,1986:I,23).

İbnTeymiyyeŞia’yıKur’an’ı tahrif;sebebinüzullerideçarpıtmaklasuçlamaktadır(İbnTeymiyye,1986:II,401,III,405).OnagöreŞia,ayetlerihepEhl-i beytçerçevesindedüşünmektedir.EleştirilerinolduğubazıayetleriEhl-iBeyt’edüşmanolarakkabulettiklerikişilerbağlamındadeğerlendirmektedir.O,Şia’nınyaptığıtahriflereilişkinbazıörneklervermektedir.BunagöreŞiîler,Rahmansüresi19.ayetindeki“ikidenizinbirleşmesi”niHz.Fâtıma ileAli’ninevliliği;Rahmansuresi22.ayetindeki“inci-mercan”ıHasanveHüseyin’şeklindeyorumlamışlardır.Yâsînsuresi12.ayetindeki“imam”danmaksat,Hz.Ali’dir.Âl-iİmrânsuresi33.ayetteki“Al-iİmran”terkibini,Talipoğlularışeklindeanla-mışlardır.ÇünküEbûTalib’inbirdiğeradı“Al-iİmran”dır.Tevbesuresi12.ayetindeki“küfrünelebaşları”olaraknitelendirilenlerdenmaksatTalhaveZübeyr’dir.İsrâsuresi60.ayetinde“lanetlenenağaç”,Emevilerdir.Zümersuresi65.ayetini(Ayetinmeali“…şayetsenAllah’aortakkoşarsan”şeklindedir)“şayetsenHz.EbûBekirileHz.Ali’yihilafetteortakyaparsan”şeklindeanlamışlardır(İbnTeymiyye,1986:III,404-405).

İbnTeymiyyegöreŞia,ayetlerin sebebinüzulünüortadankaldırmak içinsürelerinindiğimekânlarıdikkatealmamıştır.Şiasebebinüzullerianlamakiçinlafzınmanayade-laletiniyeterligörmektedir.ÖrneğinŞûrasüresi42/23ayetinde“…bensizdenakrabalıksevgisindenbaşkabirücretistemiyorum”ayetindeifadeedilenakrabalığıngereğiolarakHz.Ali-FatımaveonlarınçocuklarıHasanveHüseyin’isevmeninvacipolduğunuilerisürmüştür.Ancaksurelerinnazilolduğuyerdikkatealınırsabuhükmevermekimkânsız-dır.ÇünkübusureveayetMekkî’dir.Hz.Ali,hicretinikincisenesindeMedine’deevlen-miştir.Hasanhicrî3.senede,Hüseyinisehicri5.senededoğmuştur.HalböyleikennasılolurdaburadamaksatHz.Aliveonunçocuklarıolabilir?AyrıcaeğerburadaHz.Aliveonunçocuklarıkastedilmişolsaydı,İbnAbbas’ındayerindetespitiyle,

19

evliliği; Rahman suresi 22. ayetindeki “inci-mercan”ı Hasan ve

Hüseyin’ şeklinde yorumlamışlardır. Yâsîn suresi 12. ayetindeki

“imam”dan maksat, Hz. Ali’dir. Âl-i İmrân suresi 33. ayetteki “Al-i

İmran” terkibini, Talipoğluları şeklinde anlamışlardır. Çünkü Ebû

Talib’in bir diğer adı “Al-i İmran”dır. Tevbe suresi 12. ayetindeki

“küfrün elebaşları” olarak nitelendirilenlerden maksat Talha ve

Zübeyr’dir. İsrâ suresi 60. ayetinde “lanetlenen ağaç”, Emevilerdir.

Zümer suresi 65. ayetini (Ayetin meali “…şayet sen Allah’a ortak

koşarsan” şeklindedir) “şayet sen Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ali’yi

hilafette ortak yaparsan” şeklinde anlamışlardır (İbn Teymiyye, 1986:

III, 404-405).

İbn Teymiyye göre Şia, ayetlerin sebebi nüzulünü ortadan

kaldırmak için sürelerin indiği mekânları dikkate almamıştır. Şia

sebebi nüzulleri anlamak için lafzın manaya delaletini yeterli

görmektedir. Örneğin Şûra süresi 42/23 ayetinde “…ben sizden

akrabalık sevgisinden başka bir ücret istemiyorum” ayetinde ifade

edilen akrabalığın gereği olarak Hz. Ali-Fatıma ve onların çocukları

Hasan ve Hüseyin’i sevmenin vacip olduğunu ileri sürmüştür. Ancak

surelerin nazil olduğu yer dikkate alınırsa bu hükme vermek

imkânsızdır. Çünkü bu sure ve ayet Mekkî’dir. Hz. Ali, hicretin ikinci

senesinde Medine’de evlenmiştir. Hasan hicrî 3. senede, Hüseyin ise

hicri 5. senede doğmuştur. Hal böyle iken nasıl olurda burada maksat

Hz. Ali ve onun çocukları olabilir? Ayrıca eğer burada Hz. Ali ve

onun çocukları kastedilmiş olsaydı, İbn Abbas’ın da yerinde tespitiyle,

لذو القربي“ şeklinde değil, Enfal süresi 41. ayetinde olduğu gibi ”القربي“

şeklinde doğrudan akrabalığı ifade eden kelimelerle gelirdi (İbn

Teymiyye, 1986: IV, 24- 25).

Sonuç Minhacü’n- Nebeviyye ve Minhacü’s-Sünne bir birinin lazımı

olarak varlık bulmuşlardır. Birinin varlığı, diğerinin var olmasına

neden olmuştur. Bu nedenle bunlar, sadece bazı fikirlerin tartışıldığı

eserler olarak algılanamaz. Eserlerin yazılış amaçları ve gerekçeleri,

şeklindedeğil,Enfalsüresi41.ayetindeolduğugibi

19

evliliği; Rahman suresi 22. ayetindeki “inci-mercan”ı Hasan ve

Hüseyin’ şeklinde yorumlamışlardır. Yâsîn suresi 12. ayetindeki

“imam”dan maksat, Hz. Ali’dir. Âl-i İmrân suresi 33. ayetteki “Al-i

İmran” terkibini, Talipoğluları şeklinde anlamışlardır. Çünkü Ebû

Talib’in bir diğer adı “Al-i İmran”dır. Tevbe suresi 12. ayetindeki

“küfrün elebaşları” olarak nitelendirilenlerden maksat Talha ve

Zübeyr’dir. İsrâ suresi 60. ayetinde “lanetlenen ağaç”, Emevilerdir.

Zümer suresi 65. ayetini (Ayetin meali “…şayet sen Allah’a ortak

koşarsan” şeklindedir) “şayet sen Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ali’yi

hilafette ortak yaparsan” şeklinde anlamışlardır (İbn Teymiyye, 1986:

III, 404-405).

İbn Teymiyye göre Şia, ayetlerin sebebi nüzulünü ortadan

kaldırmak için sürelerin indiği mekânları dikkate almamıştır. Şia

sebebi nüzulleri anlamak için lafzın manaya delaletini yeterli

görmektedir. Örneğin Şûra süresi 42/23 ayetinde “…ben sizden

akrabalık sevgisinden başka bir ücret istemiyorum” ayetinde ifade

edilen akrabalığın gereği olarak Hz. Ali-Fatıma ve onların çocukları

Hasan ve Hüseyin’i sevmenin vacip olduğunu ileri sürmüştür. Ancak

surelerin nazil olduğu yer dikkate alınırsa bu hükme vermek

imkânsızdır. Çünkü bu sure ve ayet Mekkî’dir. Hz. Ali, hicretin ikinci

senesinde Medine’de evlenmiştir. Hasan hicrî 3. senede, Hüseyin ise

hicri 5. senede doğmuştur. Hal böyle iken nasıl olurda burada maksat

Hz. Ali ve onun çocukları olabilir? Ayrıca eğer burada Hz. Ali ve

onun çocukları kastedilmiş olsaydı, İbn Abbas’ın da yerinde tespitiyle,

لذو القربي“ şeklinde değil, Enfal süresi 41. ayetinde olduğu gibi ”القربي“

şeklinde doğrudan akrabalığı ifade eden kelimelerle gelirdi (İbn

Teymiyye, 1986: IV, 24- 25).

Sonuç Minhacü’n- Nebeviyye ve Minhacü’s-Sünne bir birinin lazımı

olarak varlık bulmuşlardır. Birinin varlığı, diğerinin var olmasına

neden olmuştur. Bu nedenle bunlar, sadece bazı fikirlerin tartışıldığı

eserler olarak algılanamaz. Eserlerin yazılış amaçları ve gerekçeleri,

şeklindedoğrudanakrabalığıifadeedenkelimelerlegelirdi(İbnTeymiyye,1986:IV,24-25).

SonuçMinhacü’n- NebeviyyeveMinhacü’s-Sünne birbirininlazımıolarakvarlıkbulmuşlar-

dır.Birininvarlığı,diğerininvarolmasınanedenolmuştur.Bunedenlebunlar,sadecebazıfikirlerintartışıldığıeserlerolarakalgılanamaz.Eserlerinyazılışamaçlarıvegerekçeleri,onlarınyazıldığıdöneminzihniyetini, dönemindin algılarını, din-devlet ilişkilerinivesiyasi-itikadimezhepler arasındaki ilişkilerin tespitine katkı sağlayacakunsurları içer-mektedir.

AllāmeHillî,İbnTeymiyye’ninkendidönemindeŞia’yakarşıoluşturduğucoşkuluentelektüelvepolitikdirenmelerikarşısındaortayakoymuşolduğubilgiderinliğiileİbnTeymiyye’yekarşıdurmuştur.OSünnîakademikçevrelerdeŞiîpotansiyelgücününorta-yakonulmasındabirsemboldür.Busemboldevleteyenişeklinivermekte,Şiiliğinİslamdünyasınayayılmasıiçinuğraşverenbirkişilikolarakkabuledilmektedir.


İbnTeymiyekendisiniŞia’yakarşımücadeleyemecburhissetmiştir.Şiakarşısındabaşarılıolmanınyolu,dinirivayettenibaretolarakgörenselefdüşüncesineyönelmekte-dir.İbnTeymiyyeŞia’yakarşıyazdığıreddiyesini,birdüşünceninçürütülmesieksenindedeğil de adeta gayrimüslimlere karşı yapılması gereken bir cihad olarak temellendir-miştir.O,Şiailekendiarasındakifarkı,aynımedeniyetinortakhavzasındaoluşmuşikifarklıdüşünceekolüarasındakifarkolarakgörmemiştir.OnunbakışaçısındaŞia,“öteki”kapsamınabilegirememektedir.

İbnTeymiyye,AllâmeHillî’yecevapverirkendoğrudanŞiîliğitartışmakyerinediğerİslammezheplerineatıflardabulunmaktadır.BunuyaparkendeSünnîekollerarasındakiteorikvepratikfarklarıgörmezdengelmekte,Şiîliğibirbütünolarakkabulederekgenel-lemeyapmakta,SünnîliğitekbirblokolarakŞiiliğinkarşısınakoymaktadır.

İbnTeymiyye’nineserlerindeŞiatoplumunayönelikkullanılankavramlararasındara-hatlıklageçişlerinyaşanması,kavramlarınilkdefavazedilişlerindekireferansalanlarınındeğişmesinedeniyledir.KanaatimizceİbnTeymiyye’ninŞia’yakarşıverdiğimücadele-ninarkasındakitekiticigüç,onunbirhayatboyumücadelesinitemellendirdiği“bid’atlemücadeleveİslam’ınsafhalinikoruma”anlayışıdeğildir.Aksine,baştaMısırveŞamolmaküzere,ilmimahfillerdevesiyasialanlardaŞiîâlimleringiderekartanetkisinikırmaisteğidir.OnunŞiilerekarşıbizzatsavaşmasıdabuiddiamızıgüçlendirmektedir.

Kaynakça Bâkillanî,EbûBekrMuhammedb.Tayyibb.MuhammedBasri(1986).et-Temhidfi’r-

redale’l-mülhideti’l-muattıla.Beyrut.Beyhakî,EbuBekirAhmedb.el-Hüseyin. (2003).Şuabu’l-İman.Riyad:Mektebetü’r-

reşid.CevizciA.(2000).FelsefeSözlüğü.İstanbul:ParadigmaYayınları.Demir,A.İ.(2005)“İbnü’l-Mutahharel-Hillî’yeGöreİmâmet”.AnkaraÜniversitesiİla-

hiyatFakültesiDergisi,1,85-102.ed-Dımaşki, Şemseddin Muhammed b. Ebî Bekr İbn Nasırüddin. (1393/1973). er-

Reddü’l-Vafir.Beyrut.Emin,M.(1983).A‘yânü’ş-Şî’a.Nşr.Hasanel-Emin.Beyrut.el-Eş‘arî,Ebu’l-HasenAlib.İsmail(1990).Makalâtü’l-İslâmiyyîn.Beyrut.Gedikoğlu A. (2008). Kur’an Ayetleri Bağlamında İbnü’l-Mutahhar el-Hillî ve İbn

Teymiyye’yeGöreİmametAnlayışı. (YüksekLisansTezi).Konya.Hânsârî,M.(1972).Ravzâtü’l-CennâtfîAhvâli’l-Ulemâve’s-Sâdât.Tahran.Hürel-Âmilî,M.(1965).Emelü’l-Âmil.Bağdat.İbnHacer(1972).ed-Dürül-KâminefîAyani’l-Mieti’s-Samine.Beyrut:Daru’l-Ciyl.İbnHacer(2002).Lisânü’l-Mîzân.Beyrut.


İbnKesîr,Ebü’l-Fidaİmadüddinİsmailb.Ömer.(1981).el-Bidâyeve’n-Nihâye.Bey-rut.

İbnReceb,Ebü’l-FerecZeynüddinAbdurrahmanb.Ahmed.(1952).Kitâbü’z-zeylialâTabakâtel-Hanâbile.Kahire.

İbnTağriberdî,Ebü’l-MehasinCemaleddinYusuf.(Ty).en-Nucûmü’z-ZâhirefîMülûkiMısırve’l-Kâhire.Mısır.

İbnTeymiyye(1986).Minhâcü’s-Süneti’n-Nebeviye.Thk.M.R.Salim.Riyad:Müesse-setüKurtuba.

İsbehânî,EbûNuaym.(1422/2001).el-İmammeve’r-redala’r-Rafıza.Medine.İşcan,M.Z.(2006).Selefilik:İslamiKöktenciliğinTarihiTemelleri.İstanbul:KitapYa-

yınevi.Jamil, T. (2004). Cooperation and Contestaiıon in Medieval Baghdad (656/1258-

786/1384):RelationshipsBetweenShi’iandSunnîScholarsintheMadinatal-Salâm.(DoktoraTezi).Princeton:PrincetonUniversity.

Karabiber,N.K.(2009).“İmâmetTartışmalarıel-HillîveİbnTeymiyyeÖrneği”.HarranÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi,22,93-108

Laoust,H. (1986). “IbnTaymiyya”.Encyclopedioof Islam, (NewEditition).London:Brill.

Mazzaou,M.(1972).TheOriginsofTheSafawids:Sî‘ism,Sûfism,andtheGulât.Wi-esbaden.

Öz,M.(1998).“Hillî,İbnü’l-Mutahhar”.DİA,İstanbul.Schmidtke,S.(1991).TheTheologyofal-Allâmaal-Hillî.Berlin.eş-Şehristânî,Ebü’l-FazlCelaleddinAbdurrahmanb.EbîBekr. (1993). el-Milel ve’n-

Nihal.Beyrut:Dâru’l-Marife.TabatabaîH.(1984).AnIntroductiontoShi’iLaw:ABibliographicalStudy.London.Taberî,EbûCaferİbnCerirMuhammedb.Cerir.(ty).Tehzîbu’l-Âsâr,Thk.M.Muham-

medŞakir.Tahrânî,A.(1983).ez-Zerîa‘ilaTasânîfi’ş-Şia.Beyrut.Uludağ,S.(1986).“İbnTeymiyye”,İbnTeymiyyeKülliyatı.İstanbul:TevhidYayınları.Uyar,M.(2004).ŞiîUlemanınOtoritesininTemelleri:İmâmiyyeŞî‘ası’ndaUsûlîlikve

HiyerarşikYapılanması.İstanbul:KaknüsYayınları.YavuzS.S.(2005).“Minhâcü’s-Sünne”.DİA,İstanbul.Yazıcı,M.(1998). İbnTeymiyye’ninMecmmû‘u’l-FetâvâİsimliEserindeEhl-iBid‘at

FırkalarınaBakışı.(DoktoraTezi),Erzurum:A.Ü.SosyalBilimlerEnsti-tüsü.

İbn teymİyye’nİn ŞİÎ karŞitliĞinda bazi parametreler · İbn teymİyye’nİn ŞİÎ...

Documents