1

BÖLÜM 2 DONANIM – İÇ DONANIM –

Günümüzde yaygın olarak kullanılan bilgisayarlara “Kişisel Bilgisayar” anlamında PC

adı verilmektedir. İlk PC, 1981 yılında IBM firması tarafından üretildi.

Bilgisayar sisteminin düzgün çalışabilmesi için gerekli olan, sabit disk, disket ve CD/DVD sürücüleri, monitör, fare, vs. gibi her türlü fiziksel araca donanım (hardware) adı verilir.

Bilgisayarı oluşturan parçaların içine takıldığı ve parçaları bir arada tutan metal kutuya Bilgisayar Kasası adı verilmektedir. Kasalar şekil itibariyle iki çeşittir: Yatay kasalar (Slim Case) ve Dik kasalar (Tower Case). Slim case ve tower case arasındaki fark kasanın birinde dikey olarak monitörün yanında veya yerde, diğerinde de yatay olarak monitörün altında durmasıdır. Bir bilgisayarı oluşturan donanım birimlerini incelerken kasanın içinde yer alanlar (iç donanım) ve dışında kalanlar (dış donanım) diye ayıracağız.

İç Donanım Birimleri: Bu kısımda anakart, işlemci, ekran kartı, bellek, sabit diskler, ses kartı, CD/DVD sürücüleri, disket sürücüleri, CD yazıcılar, faks modem, ethernet kartı gibi dahili donanım birimleri açıklanacaktır.

Anakart - Mainboard

Anakart üreten şirketler, konnektörler, işlemci soketleri, portlar, işlemci fanı bağlantıları ve hatta vida deliklerinin yerleşimi için genel rehberleri uygularlar. Bunu yapmalarının nedenini, daha geniş kullanıcı kitleleri tarafından tercih edilmek istemeleri ve piyasada rekabet şansı ile bir standart yakalamak olarak belirtebiliriz. Unutmayalım ki tüm anakartların özelliklerini anlatmak mümkün değildir, ancak genel bir bakış ile anakartların temelde ne görevi olduğunu açıklayabiliriz. Anakart, mikro işlemci de dahil olmak üzere en temel parçaların takıldığı veya üzerine monte edildiği parçadır. Anakart üzerinde bilginin biryerden başka bir yere taşınabilmesi için veri yolları bulunmaktadır. RAM ve ROM gibi bellek türleri, ses kartı, faks/modem kartı gibi bileşenler anakart üzerindeki genişleme yuvalarına takılmaktadır.

Bilgisayarda bilgiler mikro işlemci tarafından bellekte işlenir, harddiskte ve diskette saklanır, ekranda görüntülenir. Bu açıdan bilgilerin bellekten hard diske veya ekrana gönderilmesi gerekir. Bilgisayarın bileşenleri arasında yapılan bilgi transferi işlemi sırasında,

2

bilgilerin taşındığı hatlara (veri yolu) değişik adlar verilmektedir. En eski ve en çok kullanılan bilgi taşıma tekniğine ISA (Industry Standard Architecture) adı verilmektedir. ISA bilgi taşıma teknolojisi çok hızlı işlemciye sahip bilgisayarlar piyasaya verilinceye kadar (1990’ların ortaları) yeterli oluyordu. Mikro işlemcilerin hızları artmaya başlayınca ISA teknolojisi yetmemeye başladı. Bu olayı tek şeritli uzun bir yolda spor bir arabanın rampa çıkan yüklü bir TIR’ı izlemesi olayına benzetmek mümkündür.

Bu dar boğazı aşmak için 1993 yılı başlarında önce VESA Local Bus (VLB) adında veri taşıma teknolojisi kullanılmaya başlandı. VESA Local Bus’ın piyasaya verilmesinden kısa bir süre sonra en büyük mikro işlemci üreticisi konumundaki Intel, PCI (Peripheral Component Interconnect) adı verilen yeni veri yolu teknolojisini üretti. Günümüzde bu veri yolu teknolojisini kullanan bilgisayarlar daha iyi performans sağlamaktadır. Günümüzde üretilen Modem ve Ses kartları 16 bitlik ISA genişleme yuvalarına takılabilirken, grafik ve TV kartları PCI genişleme yuvalarına takılmaktadır.

Anakart ile birlikte hard disk ve disketleri anakart arasında bağlantı kurmada kullanmak üzere yassı kablolar verilmektedir. Kablonun bir ucu ana kartın IDE1 olarak adlandırılan çıkışına, diğer ucu ise hard diske takılır.

Satın alacağınız anakart ile birlikte hard disk ve CD-ROM kablosundan başka disket sürücüsünü, seri ve paralel çıkışları karta bağlamada kullanabileceğiniz kablolar verilmektedir.

CPU- Mikro İşlemci

CPU, bilgisayarın en önemli parçası veya bileşenidir. Buna bilgisayarın beyni de denilmektedir. Bütün karşılaştırmalar, matematiksel işlemler CPU tarafından yapılır.

Dünyada daha çok üç firmanın ürettiği CPU’lar tercih edilmektedir. Bu üç firma Intel, Cyrix ve AMD’dir. AMD işlemcileri de tercih edilmelerine rağmen en çok kullanılan işlemci Intel firmasının ürettiği işlemcilerdir.

Piyasada bulunan bütün mikro işlemciler gösterebilecekleri performans hariç Intel tarafından üretilenlerle uyumludur.

Günümüzdeki işlemcilerde Centrino teknolojisi de yaygın olarak kullanılmaktadır. Daha çok taşınabilir bilgisayarların işlemcileri artık centrino teknolojisinden faydalanmaktadır (Centrino, Intel tarafından dizüstü bilgisayarlar için geliştirilmiş platformun adı olup, işlemci, anakart çipseti ve kablosuz ağ kartı içeren bir kombinasyondan oluşur).

Ses Kartı

Standart olarak bilgisayarın içinde zil sesini çıkarmak, kullanıcıyı uyarmak amacıyla kullanılan kısıtlı özelliklere sahip bir hoparlör bulunmaktadır. Eğer bilgisayarınıza ses özelliği vermek istiyorsanız, eğer yoksa, bilgisayarınıza bir ses kartı eklemeniz veya ses kartı içeren bir bilgisayar edinmeniz gerekir.

Bilgisayara takılan ses kartı sayesinde kelime işlem programları ile hazırlanan yazılara ses bilgisi ekleyebilir, oyun

3

programlarının ses efektlerini net ve kaliteli bir şekilde duyabilir ve bilgisayarınızı bir ses kayıt aracı olarak kullanabilirsiniz. Piyasada değişik tip ve özellikte ses kartları var.

Bellek

Bellek, bilgisayara girilen bilgilerin geçici olarak saklandığı elektronik ortamdır. Bilgiler bellekte elektrik ile tutulmaktadır. Elektrik kesilir kesilmez bellekte tutulan bilgiler kaybolur. Günümüzde satışı yapılan bilgisayarlar en azından 128 MB’lık belleğe sahiptir. DOS ortamı için yazılan çok sayıda ticari program için 1 MB’lık bellek yeterli olmaktadır. DOS ile çalıştırılan PC’lerde belleğin ilk 640KB’lık kısmına standart bellek, 1 MB’ dan sonrasına ise genişletilmiş bellek adı verilmektedir. Bilgisayarda ROM ve RAM olmak üzere

2 türlü bellek bulunmaktadır.

Rom Bellek (Read Only Memory)

İçeriği kullanıcı tarafından değiştirilemeyen ve yalnızca okunabilen bellek türüdür. Bu tür bellekte tutulan bilgiler, bilgisayarın üretimi sırasında kaydedilir. Rom bellekte bilgisayarın açılışı sırasında çalışan kısa programlar bulunur. Bu programlara BIOS

adı verilmektedir. BIOS, bilgisayar parçaları ile işletim sistemi arasında köprü görevini üstlenen programdır.

Ram Bellek (Random Access Memory)

Bilgisayardaki bütün bilgilerin geçici olarak saklandığı, işletim sistemi ve diğer programların çalıştırıldığı elektronik ortamdır. Çalıştırılmak istenen program belleğin o sırada boş olan kısmına sığmıyorsa programın çalışması mümkün değildir. Ram belleğe bazı kaynaklarda Ana Bellek adı verilmektedir. Günümüzde standart özelliklere sahip bilgisayarlarda ortalama 128 ve 256 MB bellek bulunmaktadır.

Bilgisayarın belleği ne kadar olursa olsun ek teknikler kullanılmadan DOS, belleğin ancak ilk 640 KB’lık kısmını kullanabilmektedir. Bu nedenle bilgisayar belleğinin ilk 640 KB’lık kısmına Conventional (geleneksel bellek) adı verilmektedir. Bilgisayar belleğinin 641-1024 arasında kalan 384 KB’lık kısmına ise Uzatılmış bellek adı verilmektedir. Bu belleğin kullanılabilmesi için HIMEM.SYS gibi özel bir programa gerek duyulur. Bilgisayar belleğinin 1024 KB’ tan Sonrasına ise Genişletilmiş bellek adı verilmektedir. Bu belleği Windows kullanabilmektedir.

Piyasada kullanılan 32 pinli ramlar yanında son zamanlarda 168 pinli ve SDRAM olarak adlandırılan bellek modülleri yaygın olarak kullanılmaya başlandı.

Grafik Kartları (Ekran Kartları)

Grafik kartları bilgisayarın mikro işlemcisinden alınan bilgileri ekranda gösterilecek şekle dönüştürmeye yararlar. Yani grafik kartı bilgisayarın mikro işlemcisi, dolayısıyla ana kartı ile ekran arasında köprü görevi üstlenmektedir.

Bilgisayarın merkezi işlemci biriminden (CPU) gelen sinyalleri grafik kartı ne kadar hızlı bir şekilde ekrana gönderirse görüntüler o kadar hızlı ekrana gelir. Bundan 10 yıl

4

öncesine kadar bilgisayarlarda değişik ekran tipleri kullanılıyordu. Ancak son yıllarda hemen hemen bütün bilgisayarlarda VGA (Video Graphic Array) tipindeki grafik kartları bulunmaktadır.

Disketler ve Disket Sürücüleri

Bilgisayarın kapatılması veya elektriğin kesilmesi halinde bellekteki bilgiler silin-mektedir. Bellekte geçici olarak saklanan bilgileri kalıcı olarak saklayabilmek için bilgilerin manyetik bir ortama aktarılması gerekir.

En çok kullanılan manyetik ortamların başında hard disk ve disketler gelmektedir. Disketler bilgisayara takılıp çıkartılabilinirken, hard diskler bilgisayarda sabit olarak kalıyor. Disketlerin hem kapasiteleri hem de disketten bilgi okuma ve yazma hızı hard disklere göre son derece düşüktür. Ayrıca hard diskler disketlere göre daha dayanıklı ve uzun ömürlüdür. Hard diskler hakkında detaylı bilgi daha sonra verilecektir.

Disketler, boyutlarına göre ikiye ayrılmaktadır: 3.5” ve 5.25”. Aşağıda şekli verilen 3.5

inçlik disketlerin düşük ve yüksek kapasiteli olanları bulunmaktadır. Yüksek kapasiteli sürücüde hem yüksek hem de düşük kapasiteli disketlere okuma ve yazma işlemi yapılabilir.

3.5” disketlerin düşük kapasiteli olanlarına “DD” adı verilmekte ve bu disketler toplam 720 KB bilgiyi alabilmektedir. HD adı verilen yüksek kapasiteli 3.5”

disketler ise DD’lerin iki katı kadar yani 1.44 MB bilgiyi depolayabilirler. 5.25”

disket ve disket sürücülerinin de düşük ve yüksek kapasiteli olmak üzere iki türlüsü vardır. Düşük kapasiteli olanlara DD adı verilmekte ve 360 KB kadar bilgiyi saklayabilmektedir. HD adı verilen yüksek kapasiteliler 1.2 MB bilgi alabiliyorlar. Günümüzde artık 5.25” ve düşük kapasiteli olan (360 Kb) DD disketler kullanılmıyor.

Düşük bir ihtimal de olsa, birçok bilgisayar kullanıcısı hard disklerinin başına gelebilecek olası kötü olaylardan (ki bunlardan en önemlisi zararlı misafirler “virüsler” veya diğer teknik sorunlar) bilgilerini korumak amacıyla Hard disk’lerindeki bilgileri disketlere yedekliyorlar (kopyasını alıyorlar).

5

Sabit Diskler – Hard Diskler

Günümüzde bilgisayarlar sabit diskleri ile satılmaktadır. Bütün programlar hard diske ihtiyaç duymaktadır. Ancak bazı küçük programların da sabit disk üzerinden çalışmaya ihtiyaç duymadıklarını da unutmamakta fayda vardır. Kullandığımız işletim sistemlerine göre hazırlanmış sıradan bir program bile hard diskte 10-15 MB yer kaplamaktadır. Grafik arayüzlü programlar çalışırken daha çok kapasiteye ihtiyaç duyarlar.

Bilgisayarı boyama ve çizim işlemleri için kullananlara yüksek kapasiteli bir hard disk gerekebilir. Ancak Word ve Excel gibi programları kullananlar için piyasada bulunan düşük kapasiteli bir hard disk yeterlidir. Piyasada satılan en düşük kapasiteli hard disk 20-40 GB kapasiteli olanlardır.

Optik Diskler ve Sürücüleri

Optik diskler temelde iki çeşittirler. CD’ler (compact disk) ve DVD’ler (Digital Versatile Disc). Optik diskleri okuyabilmek için optik disk sürücülerine ihtiyaç duyulur. CD-sürücülerinin ve DVD-sürücülerinin standart modellerinde bilgi yazabilme özelliği yoktur. Yani boş bir CD’ye yada boş bir DVD’ye bilgi kaydetmek için CD-yazıcısına veya DVD- yazıcısına ihtiyaç vardır. Görüntü itibarıyle CD ve DVD’ler birbirlerine çok benzerler. Hatta tamamen aynıdırlar bile diyebiliriz. Ancak kullanım amaçları ve kapasiteleri bakımından farklılıkları mevcuttur. DVD’ler yaklaşık olarak 7 tane CD kapasitesine sahiptir. Özellikle film ve müzik endüstrisinde sıklıkça tercih edilmekte olan optik disk tipi DVD’lerdir.

Optik diskler temelde üç ceşittir. Yalnızca okunabilir (ROM), üzerine bilgi bir kez yazılabilen (+R) ve istenildiği kadar yazılıp silinebilen (+RW) yani bildiğimiz standart diskler gibi kullanılabilen optik diskler. Bunları CD’ler için ve DVD’ler için şöyle sıralayabiliriz.

Compact Diskler (CD’ler)

DVD’ler

1-CD-ROM 1-DVD-ROM

2-CD+R 2-DVD+R

3-CD+RW 3-DVD+RW

Değişik okuma hızlarına sahip modelleri vardır. 8X, 16X, 24X, 32X, 40X, 48X ve 52X hızları vardır (X burada hızı ifade etmek için kullanılmaktadır). Yakın zamana kadar bilgisayarlar arası bilgi taşıma işlemi daha çok disketler aracılığı ile yapılıyordu. Şu anda bu ortamın yerini çok kullanışlı olan Flash Bellekler almıştır (Flash Memory). Yakın bir zamana kadar yazılımcı firmalar için programları satmak ve dağıtmak için disketler tek araçtı. Artık firmalar programları CD-ROM ve DVD-ROM’lar ile satışa sunmaktadır. En yüksek kapasiteli disket 1.44 MB bilgi alabilirken bir tek CD-ROM 650 MB civarında bilgiyi

6

depolayabilmektedir (450 tane 1.44 MB kapasitesinde disket). Bir çok yazılımcı firma artık programları CD-ROM içinde satmaya başladılar.

Disketten bilgi okumak için bilgisayarda disket sürücüsünün bulunması nasıl gere-kiyorsa, CD-ROM içinde gelen bilgilere erişebilmek için de CD-ROM sürücüsüne gerek vardır. Bildiğimiz CD-ROM sürücüleri disket sürücülerinden farklı olarak şimdilik yalnızca okuma yapabiliyorlar. Bilinen CD-ROM sürücüleri, CD-ROM’lara bilgi yazamazlar. Boş CD’ler üzerine bilgi kaydetmek için CD-yazıcıları kullanılır (CD-Writer). İstenildiği takdirde bilgisayarınız kasası üzerinde iki tane CD sürücüsü mevcut olabilir. Günümüzde bilgisayarlar CD-ROM sürücüsü ile birlikte satılıyor. Bir de CD-yazıcısı alınabilir veya CD-yazıcıları ayni zamanda okuma işlemi de yapabildikleri için CD-okuyucuları yerine CD-yazıcıları kasa üzerinde değiştirilebilir.

CD-ROM sürücülerinin bilgi okuma hızları disketlerden daha hızlı olmalarına rağmen hard disklere göre biraz düşüktür. CD-ROM sürücüleri temelde iki türlüdür. Dahili (Internal) ve Harici (External). Harici olanlar bir kablo ile bilgisayara bağlanırken, dahili olanlar disket sürücüleri gibi bilgisayarın boş bir yuvasına takılmaktadır. Harici olanları bir bilgisayardan söküp başka bir bilgisayara takmak kolaydır. Son birkaç yıldır harici CD-ROM sürücüleri ilgi görmektedir.

CD sürücüleri ve CD’ler gibi DVD sürücüleri ve DVD’ler de günümüzde sıklıkça kullanılmaktadırlar. Artık filmler ve büyük programlar DVD’ler içerisinde satışa sunulmaktadır. Eskiden bir film için iki CD veriliyordu. Ancak kapasite bakımından daha yüksek olan DVD’ler içerisine birden fazla film bile kaydedilebilir.

CD Yazıcı

CD'lere bilgi kaydetmemizi sağlayan cihazlardır. CD yazıcılar iki türde CD'ye kayıt yaparlar:

1-CD-R(yazılabilir)

2-CD-RW(tekrar tekrar yazılabilir)

CD-RW sürücü yalnızca CD üzerine yazmaya değil, CD okumaya da yarar. Böylece bu tür bir sürücü aynı zamanda bir CD-ROM sürücü olarak da kullanılabilir. CD-RW' in asıl avantajı ucuzluğu ve uzun ömürlülüğüdür. Yalnız çoğu CD-RW sürücü CD-ROM' ları çok yüksek hızda okumuyor.

CD yazıcıların hızı CD-ROM sürücülerde olduğu gibi x değerleri ile(yani 150kB/S kaç kat hızlı olduğuyla) gösterilir. Çoğunlukla okuma-yazma hızları farklıdır.

Örneğin 650 MB bilginin 2x hızında yazılması yaklaşık 30dk, 4x hızında ise 15dk'dır.

Modem

Modemler bilgisayarlar arası iletişimi sağlayan donanım elemanlarıdır. Modem digital sinyalleri analog sinyallere, analog sinyalleri de digital sinyallere çeviren aygıtlardır. Modemler telefon hattı üzerinde 300-3000 Hz arasında analog ses dalgaları iletir. Modem bağlantısı seri portlar vasıtası ile sağlanır. Modemlerdeki faks özelliği sayesinde dökümanları, resim ve grafikleri fakslayabilir; bize fakslanan bu tür bilgileri bilgisayarımıza alabilir ve yazıcıdan çıktı alabiliriz. İki tip modem vardır: Dahili modem ve harici modem.

7

Ethernet Kartı

Ethernet kartı, network (ağ) sistemlerinde kullanılan, bilgisayarla ağ arasında iletişimi sağlayan ağ arabirim kartıdır (NIC-Network Interface Card). Masaüstü bilgisayarlarda bir genişleme yuvasına takılan, dizüstü bilgisayarlarda bir PC Card (PMCIA) soketine takılan yahut bir paralel port aracılığıyla bağlanan karttır. Ethernet kartı gönderilecek verileri alır, paketlere böler, varış yerine iletir ve paketleri orijinal veri veya dosya yapısına geri çevirir. Yol boyunca kart üzerindeki yazılım, bilginin doğruluğunu garantilemek üzere iletim boyunca veri kaybının olup olmadığını anlayabilmek için hata kontrolü yapar.

Ethernet kartı ağa fiziksel olarak bağlanır. Her Ethernet kartın MAC adresi olarak adlandırılan 48 bitlik bir adresi vardır ve 00-23-c3-45-00-b3 şeklinde gösterilir. Piyasada çok çeşitli Ethernet kartları mevcuttur.

Bir PC'yi ağa bağlayabilmek için PC üzerine bazı ekran ve ses kartları gibi bilgisayar içerisindeki bölümlere (slot) Ethernet ağ kartı takılmalı ve bilgisayara kartın sürücü programı yüklenmelidir.

Ethernet ilk olarak 2.94 Mbps hızında tasarlandı, yalnız daha sonra gereksinimi karşılayabilmek amacıyla 10 Mbps, 100 Mbps (Fast Ethernet) ve 1000 Mbps (Gigabit Ethernet) hızlarında çalışan tipleri üretilmiştir.

Piyasada desteklediği hıza ve teknolojiye göre değişiklik gösteren Ethernet kartları mevcuttur. Ethernet kartları bağlanacakları ağ cihazlarının portları ile aynı teknoloji ve hıza sahip olmalıdır. Bu da bilgisayara takılı mevcut diğer kartlar ve modüllerin özelliklerine göre bir ayarlama yapmak zorunluluğudur. Örneğin 100 Mbps Ethernet portları olan bir HUB'a, 100 Mbps hızında bir Ethernet kartı bağlanmalıdır. Bazı kart veya cihaz üzerinde portlarda 'autosense' özelliği mevcuttur. Bu özellik karşı tarafın hızına uyum sağlayabilme özelliğidir. Ancak teknolojileri yine de aynı olmalıdır. Bu tip ayarların yapılabilmesi için çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Bu yöntemler Ethernet kartının tipine göre değişiklik göstermektedir. Kimi ayarlar kartın üzerinde bulunan bazı anahtar ve jumperlar (atlama) yardımı ile gerçekleştirilir. Bazı ayarlamalar ise kartın bilgisayara takılmasından sonra karta özel bir ayarlama yazılımının çalıştırılmasıyla yapılabilmektedir.