Nr. 143 | 2014Botim periodik i Qendrs Rajonale t Mjedisit (REC) - Shqipri

MJEDISI SOTsht nj botim periodik i Qendrs Rajonale t Mjedisit (REC) Zyra n Shqipri. N kt botim periodik do t gjeni informacion pr probleme mjedisore, lajme t przgjedhura, opinione e komente pr shtje t mjedisit nga vendi dhe rajoni, informacione pr aktivitete pr mjedisin nga vendi dhe bota etj. Versionin elektronik t ksaj reviste mund ta gjeni n faqet: http://albania.rec.org dhe www.mjedisisot.info

Pr t marr Mjedisi Sot, e prditshme elektronike, me post elektronike apo revistn MJEDISI SOT (botim periodik), drgoni emrin dhe adresn tuaj pran REC Shqipri, n:info.albania@rec.org www.mjedisisot.info, ose telefononi n Tel/Faks: 04 223 29 28.

sht nj organizat ndrkombtare jopar-tizane, joavokate, jofitimprurse me mision mbshtetjen pr zgjidhjen e problemeve mje-disore n Europn Qendrore e Lindore (EQL). Qendra e prmbush misionin e saj duke nxitur bashkpunimin ndrmjet organizatave joqeveri-tare, qeverive, bizneseve dhe aktorve t tjer mjedisor, si dhe duke mbshtetur shkmbimin e lir t informacionit dhe pjesmarrjen e publi-kut n vendimmarrjen mjedisore. REC sht krijuar n 1990 nga Shtetet e Bashkuara, Komisioni Europian dhe Hungaria. Sot REC bazohet ligjrisht n Kartn e REC, nnshkruar nga 29 vende dhe Komisioni Euro-pian dhe n nj marrveshje ndrkombtare me qeverin hungareze. REC ka zyrn qendrore n Szentendre, Hungari dhe zyrat e vendeve n secilin prej 17 vendeve prfituese, t cilat jan: Shqipria, Bosnja-Hercegovina, Bullgaria, Kroa-cia, Republika eke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, RIJ e Maqedonis, Polonia, Rumania, Serbia, Mali i Zi, Sllovakia, Sllovenia dhe Turqia. Donatort m t fundit jan Komisioni Evropian dhe qeverit e Shqipris, Austris, Belgjiks, Bosnje-Hercegovins, Kanadas, Kroacis, Re-publiks eke, Danimarks, Estonis, Finlands, Gjermanis, Hungaris, Italis, Japonis, Leton-is, Lituanis, RIJ t Maqedonis, Hollands, Norvegjis, Polonis, Serbi-Malit t Zi, Sllo-venis, Suedis, Zvicrs, Mbretris s Bashkuar dhe Shteteve t Bashkuara, si dhe organizata t tjera ndrqeveritare dhe institucione private.

Numr 143 | 2014

Kan kontribuar pr kt numr:

Molnar Kolaneci Besjana Guri Raimond Kola Arben PalushiAlminda Mema Eduart CaniBesnik Baka Agim Blloshmi

Stafi Editorial

Mihallaq Qirjo Eduart Cani Besnik Baka Daniela RuiGenta Hoxha Rezart Kapedani

EDITORIAL 3T gjith lumenjt (vshtir) t rrjedhin AKTUALITET 4 - 5Hidrocentralet, gangrena q po shkatrron mjedisin

n rrethin e Librazhdit

Lulzimi i cianobaktereve n liqenin e Fierzs

AKTIVITETE OJF 6T drejtat mjedisore n fokusin e komunitetit t Uznovs

AKTIVITETE REC 7Rikonceptimi i menaxhimit t ujrave n Shqipri

TEMA E NUMRIT 9-16Lumenjt q rrjedhin n harresn e shtetit

Planet greke pr devijimin e Vjoss dhe lufta e mjedisorve

Letr pozicionimi Pr zhvillimin e qndrueshm t sektorit t ujit si burim natyror dhe si e mir publike

T ruajm Vjosn, perln e Evrops

PROFIL PROJEKTI 17Arritja e prshtatshmris pr komunitetet vendore pr zhvillim t qndrueshm n pellgjet ujmbledhse ndrkombtare si ai i lumenjve Drin dhe Drina

NGA BOTA 18-1924 ort e Realitetit me 24 Arsye pr t Shpresuar

19 Gusht 2014 - Dita e Deficitit Ekologjik

N kt Numr

Mbshtetur nga: n kuadr t programit

Opinionet e shprehura n shkrimet e ksaj reviste nuk paraqesin domosdoshmrisht opinionet e Qendrs Rajonale t Mjedisit (REC)

apo t Qeveris Suedeze

N kopertiN - tubacioNe t shtrira N parkuN e shebeNikut pr thithjeN e ujit Nga zoNa e mbrojtur - Ndrtimi i ktij hidroceNtrali u aNullua Nga miNistria e eNergjis pas protestave t shoqris civile dhe baNorve t zoNs - Foto agim blloshmi

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 3

Edito

rial

Shqipria konsiderohet nga vendet me pasuri hidrike m t mdha n rajon e n mbar Evropn. Lumenjt me uj t bollshm e t pastr, liqenet dhe burimet e shumta nnujore jan bekim pr tokn dhe njerzit e ktij vendi, duke i dhn jet e harmoni njerzve dhe habitatit t larmishm t flors dhe fauns. Shqipria ngjason ende me nj parajs hidrike, duke zn vendin e par n rajon dhe n gjith Evropn pr rezervat ujore. Rreth 80% e lumenjve n Shqipri jan ende t gjall, q do t thot se shtrati i lumenjve sht i paprekur, dinamikat e lumit jan aty, ndrsa ndotja e tyre sht nj problem teknik i zgjidhshm. E megjithat, Shqipria e lumenjve t pastr e t paprekur mund t kthehet n nj mit, si pasoj e shfrytzimit pa kriter, abuzimit me ndotjen dhe paprgjegjshmris s organeve kompetente.

Prdorimi i ujrave pr nevojat n rritje t popullsis (pr uj t pijshm dhe pr higjien personale), pr ujitje, n industri, si dhe pr qllime t tjera, ka shkaktuar dy probleme t mdha pr popullatn: mungesn e ujit dhe ndotjen e lart. N vendin ton mbetjet urbane, ato industriale e deri tek mbetjet spitalore vazhdojn t hidhen sistematikisht n uj, qofshin lumenj a dete, duke ndotur dhe burimet nnujore. Sot, t gjith jemi dshmitar se si pjesa drrmuese e plazheve shqiptare t Adriatikut ndotet nga ujrat e lumenjve. Lumenjt prshkojn qytetet e Shqipris duke hyr t pastr, por dalin shum t ndotur prej tyre. Kjo shkakton ndryshimin e gjendjes natyrale t ujit, prbrjen kimike, fizike dhe shijen e tij. Studimet tregojn se rrezikun m t madh pr

T gjith lumenjt (vshtir) t rrjedhin

sistemin lumor, e pr pasoj pr ekosistemin, e prbn ndotja kimike. Specialistt shprehen se niveli i nitrateve n ujrat e lumenjve sht n nivele optimale, por jo ai i fosfateve, q sht m i lart se duhet. Kjo pasi njerzit prdorin shum detergjent pr larjen e rrobave, t enve, t duarve etj., sidomos n qytete. Rrjedhimisht, kto ujra transportohen pr n det.

Lumenjt cilsohen si elementi m i rndsishm i ujrave toksor, pasi jan modeluesit kryesor t relievit, por edhe burimi m i rndsishm pr zgjidhjen e problemeve t ndryshme t furnizimit me uj. E megjithat, zhvillimi i industris dhe i biznesit, historikisht ka ln n hije mbrojtjen e burimeve natyrore dhe t mjedisit. N Shqipri, q nga viti 2010 jan dhn, pa asnj kusht, koncesione pr ndrtimin e mbi 418 hidrocentraleve t vegjl, ndrkoh q n t gjith vendin po planifikohet ngritja e 11 digave t reja me fuqi m t madhe se 1 MW. Studimet flasin qart pr efektet shkatrruese t digave tek lumenjt, duke i krahasuar njlloj si me efektin e bllokimit t arteries kryesore t qarkullimit t gjakut tek njeriu. Organizata RiverWatch, me seli n Vien, dhe organizata gjermane EuroNatur, me seli n Bonn, kan lshuar sinjalin SOS pr t mos lejuar ndrtimin e digave n lumenjt q prshkojn Shqiprin e Ballkanin. Por, pavarsisht alarmeve dhe kmbanave q bien, duke paralajmruar degradimin e vendit t fundit n Evrop ku lumenjt rrjedhin t lir, masat jan larg, ndrkoh q ndotja shtohet dhe ndrhyrjet n shtratet e lumenjve thellohen

rr

jed

ha

e l

um

it k

ir, s

hk

od

r

- Fo

to -

e.c

aN

i/re

c

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 4

Aktualitet

Po kalon viti i dyt dhe komuniteti n rrethin e Librazhdit vazhdon t jet i shqetsuar mbi problemet q kan hasur, por ky vit ka qen shum ndryshe dhe shum problematik.

Nj nga problemet m kryesore, me t cilin jan prballur n kto dy vite banort e rrethit t Librazhdit, ka qen ndrtimi i HEC-eve, t cilat kan mbir si nj ferr e keqe, si nj krpudh helmuese n rrethin e Librazhdit. Pas protesave dhe prplasjeve t dhunshme n Polis, jan banort e fshatit Dardh, s bashku me banort e fshatit Spathar, t cilt kan protestuar kundr ndrtimit t nj HEC-i q ka nisur punimet n vendin e quajtur Gurr Bardh. Ky burim furnizon me uj dy fshatra dhe sht i vetmi burim jetese, i cili prdoret si pr vaditje ashtu dhe pr uj t pijshm. Banort e ktyre zonave shprehen se, nse merret ky uj, gjithka do t thahet, nuk do t ket m prodhime bujqsore si m par (ndrkoh q bujqsia sht i vetmi faktor prmes t cilit sigurojn bukn e gojs pjesa drrmuese e banorve), nuk do t ket m uj pr t pir. Ky ndrtim do t shkatrroj gjithka.

Banort vazhdojn t protestojn, protestojn por askush nuk del n mbrojtje t t drejtave t tyre. sht vrtet pr t ardhur keq!

Nj dit, duke udhtuar n furgon,

Hidrocentralet, gangrena q po shkatrron mjedisin n rrethin e Librazhdit

Agim BlloshmiShoqata Egnatia Librazhd

rastisa me disa banor t fshatit Spathar. Ata ishin tepr t shqetsuar mbi kt shtje dhe veshi m kapi shum fjal, por ajo q m trhoqi vmendje ishte pyetja e nj zonje: Po kryeplaku i fshatit pse nuk bn dika? Nga sht ky?!

Athere fillova t mendoj dhe un mbi kt pyetje. Vrtet po ky kryeplak pse nuk reagon? Pse nuk bn dika? A sht ky ai q fshati ka zgjedhur si prfaqsuesin e tij? Ashtu si bn kryeplaku i fshatit Dardh, kryepleqt e fshatrave t tjer, t cilt jan n mbshtetje t popullit q i ka zgjedhur. Athere dhe ky, s bashku me banort e tij, duhet t ngrej zrin, madje ky duhet ta ngrej akoma m shum zrin se ndaj e kemi zgjedhur. Po ku sht? far po ndodh? Pse po hesht? Reago dhe ti. Sepse heshtja sht frik, ose bashkpunim me koncesionarin!

Ne nuk duhet t kemi frik nga asgj, ndaj reago edhe ti s bashku me ne, sepse dje ishit ju ata q kishit nevoj pr ne, dhe ne (banort) t ndihmuam. Tani jemi ne ata q kemi nevoj pr ju sot, jo vetm pr ju, por edhe pr deputetin e zons, ndaj s bashku bni dika, reagoni, e dini ju se ku shkoni, e dini ju se kujt i drejtoheni, ne krkojm nga ju q ta ndaloni kt masakr q po bhet, sepse jeni ju ata q duhet t reagoni t part, jo ne, jeni ju ata q duhet t dilni bashk me ne n protest. Ju duhet t ecni para dhe

ne vijm mbas jush, sepse ndaj ju kemi zgjedhur, pr t na zgjidhur problemet dhe jo pr t na i shtuar ato. Nj protest u shtyp me dhun n Polis, duke burgosur tre gra. Kur populli nuk dgjohet, kur populli nuk pyetet, kur popullit i mohohet e drejta pr pronn, pr ujin e jets, kur populli provokohet, far duhet t bj, a nuk duhet t protestoj? Ndaj reagoni prfaqsues, se populli ju ka dhn votn dhe besimin, mos heshtni, mos bni sikur nuk dini gj sepse sht e vrteta lajmi m par kalon tek ju pastaj vjen tek ne. Me vuln tuaj, q ju ka dhn populli, mos heshtni dhe mos e shprdoroni pr individualitet. Ndaj, ju lutemi, mos heshtni por reagoni, sepse heshtja sht frik ose bashkpunim, por ne nuk duhet t kemi frik dhe nuk duhet ti trembemi askujt, aq m tepr kur bhet fjal pr nj burim uji q mban dy fshatra gjall. Pr nj burim mijra vjear, ku t part tan kan ngritur shtpit aty, pr at uj, pr at bujqsi, pr t jetuar. Ndaj reago dhe ti, s bashku me ne! Mos hesht!

Jan mbi 84 HEC-e n rrethin e Librazhdit, nga kto vetm n 47 cop n Parkun Kombtar. Ministri i Energjitiks, Damian Gjiknuri, anulloi katr cop n Parkun Kombtar. Ka akoma vend pr tu rishikuar koncesionet, zbatimi i projektit sipas legjislacionit mjedisor n Shqipri.

Foto

a. b

llos

hm

i

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 5

Aktualitet

N liqenin artificial t Fierzs, n do sezon veror, pas shirave t pranvers, vihet re gjallrimi i cianobaktereve. Cianobakteret jan grupime t mdha algash njqelizore, q bhen t dukshme vetm kur formojn masa t mdha t kolonive t tyre, duke zn hapsira e volume t konsiderueshme ujore.

Gjat ciklit t shkurtr jetsor t tyre, kur gjejn kushte optimale zhvillimi, ato e ngjyrosin ujin n nuanca t forta, duke filluar q nga e bardha te e verdha, te jeshilja e deri tek portokallia dhe kafja e errt n fund t ciklit. Si rrjedhoj, formojn nj mas vegjetative q lundron mbi uj ose n t gjith masn e ujit dhe n fund t ciklit bien posht, pr t rifilluar ciklin vitin tjetr, kur t plotsohen kushtet e ciklit vegjetativ.

Shpesh her kjo mas vegjetative lundruese bhet shkak pr uljen sasis s gazrave t tretura n uj, duke sjell rregullime t forta t zinxhirit ushqimor n at ekosistem. Kto alga jan objekt studimi i shkencs s Limnologjis dhe jan pasqyr direkte e eutrofizimit t ekosistemeve ujore. N studimet e ofruara, tregohen pr her t par t dhna interesante pr ujrat e mbla shqiptare lidhur me lulzimin e cianobaktereve Aphanizomenon flos-aquae (deri rreth 33 mij trikoma/ml) n liqenin e Fierzs.

Prgjat muajit korrik 2014, n liqenin e Fierzs, n zonn e lugins s Drinit t Bardh, n luginn e Drinit t Zi, si dhe n pellgun e Kuksit, sht vn re nj mas e madhe jargore n uj, n formn e nj pelteje ngjyr jeshile, e shoqruar me shkumzim t bardh. Shenja t tilla jan vrojtuar s largu edhe n korrik t vitit 2012 nga A. Miho dhe n korrik 2013 nga B. Hallai e A. Palushi. Specialistt e peshkimit pohojn se kjo gjendje sht vrojtuar prej vitesh n muajt e vers dhe menjher pas shirave t fundit t vers, pas shplarjes s

Lulzimi i cianobaktereve n liqenin e Fierzs

Arben PalushiBiolog i mjediseve ujore

tokave. Kur verat jan t thata dhe Drini i Bardh ka prurje t pakta, fenomeni sht shum m i zbeht.

Por, ndryshe nga vitet e tjera, kt vit masa ka qen shum m e madhe n nj siprfaqe ujore prej rreth 24.7 km2 dhe i tr trupi ujor sht ngjyrosur n jeshile. Sidomos lugina e Drinit t Bardh. N fillesat e liqenit, n afrsi t fshatrave Vermic (Fusha e Vermics [Kosov]) dhe Morin (Fusha e Shalqinit [Shqipri]), n nj siprfaqe ujore, prej rreth 5 km2 trashsia e shtress s cianobaktereve shkonte deri n 70100 mm. Dalngadal, kilometr pas kilometri, duke ardhur drejt pellgut t Kuksit, shtresa cianomakterike e algave blu dhe t gjelbra fillon t hollohet dhe kolonit bhen m t rralla, duke u ndrthurur me shtresat e ujit n formn e shtjellave. Pothuajse do dy jav sht vrejtur nj lulzim i ujrave.

Nga analizat e nj mostre uji t marr posht urs s Drinit t Bar-dh, Kuks, me sy t lir dallohen fi-jza q formojn turbulli t theksuar me ngjyr jeshile. Nga vzhgimi mi-

kroskopik u vu re se kto ishin koloni fijzore (trikoma) qelizash deri n 2 mm t gjata, m pak t veuara dhe m shpesh t grupuara n tufa fij-zore deri n 15-20 fije secila, t cilat mendohet se i prkasin cianobakterit Aphanizomenon flos-aquae. Gjith bashksia fitoplanktonike thuajse sundohej nga trikomat e cianobakter-it, me prani shum t rrall t ndonj alge silicore t gjinis Cyclotella ose Fragilaria. Nga nj matje e prafrt u vu re se dendsia e fijzave t Aphani-zomenon n uj shkonte deri rreth 33 mij trikoma/ml.

Duket se burimi kryesor i fenomenit sht ndotja gjithnj e m tepr e ujrave t Drinit t Bardh dhe sasia e madhe e reshjeve t ksaj vere, t cilat kan br edhe shplarjen e tokave prreth luginave, duke pasuruar shum ujrat me azot e fosfor.

N kt kuadr, nevojitet marrja e masave konkrete ndaj prhapjes s cianobaktereve n Liqenin e Fierzs, pr ti dhn srish jet dhe harmoni ekosistemit t ktij burimi natyror.

cia

No

ba

kte

re

t N

l

iqe

NiN

e F

ier

zs

- Fo

to a

. pa

lus

hi

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 6

Aktivitete OJF

N vazhdn e zbatimit t projektit S bashku, nj sy pr mjedisin, Qendra e Informacionit Aarhus Shkodr (AIC Shkodr), n bashkpunim me pjestart e tjer t rrjetit t vigjilencs mjedisore, ka nisur nj program informimi dhe trajnimi mbi t drejtat mjedisore pr komunitetet e prekura nga kompanit ndotse n disa qytete t Shqipris (Elbasan, Berat, Fush-Kruj, Vlor).

N kt kuadr, AIC Shkodr, n bashkpunim me shoqatn Pr mirqnie sociale dhe mjedisore-Berat realizuan n korrik 2014 trajnimin e par me komunitetin e Uznovs (Berat). Komuniteti i Uznovs sht ndr m t prekurit nga ndotjet q shkakton fabrika e lkurs, e cila ndodhet n po t njjtn zon.

Objektivi kryesor i ktij trajnimi ishte ndarja e informacionit dhe dhnia e instrumenteve, t cilat jan n dispozicion t komunitetit, pr t mundsuar zbatimin e t drejtave t tyre mjedisore. E gjith kjo, me qllimin final q komuniteti t ndrgjegjsohet dhe t mobilizohet pr t krkuar t drejtat dhe pr tu br pjes aktive e puns s organizatave mjedisore pr prmirsimin s bashku t mjedisit ku jetojm.

Trajnimi u fokusua mbi prak-tikat dhe hapat konkrete q du-hen ndrmarr pr krkimin e infor-macioneve mjedisore, pr prfshirjen e komunitetit n vendimmarrje mje-disore dhe pr procedurat e ankimimit

T drejtat mjedisore n fokusin e komunitetit t Uznovs

Alminda Mema Qendra e Informacionit Aarhus Shkodr

administrativ dhe gjyqsor.

Gjat veprimtaris, shtja e fabriks s lkurs ishte n plan t par dhe u diskutua gjat nga pjesmarrsit pr mundsit e prmirsimit t kushteve mjedisore n zon. Fabrika shkakton ndotje n ajr, n lum, n tokat bujqsore, etj. Pjesmarrsit prmendn edhe faktin e lkundjeve t panumrta q psonin shtpit e tyre, pr shkak t makinerive t rnda t cilat prpunojn lkurn. Pavarsisht nga dshira dhe nevoja pr ti dhn zgjidhje t menjhershme situats, t gjith ran dakort se hapat q duhen ndrmarr pr adresimin e situats, duhet t jen t

njpasnjshme, t qndrueshme, duke ndjekur rrugn ligjore, dhe n ann tjetr t sensibilizojn opinionin dhe strukturat qeverisse pr respektimin e t drejtave t tyre.

Sipas informacioneve, si pasoj e presionit qytetar dhe e organizatave mjedisore, kjo fabrik ka investuar pr zvoglimin e ndotjes s ajrit me an t nj sistemi t sofistikuar filtrimi.

Ky projekt sht br i mundur nga nj grant i REC Shqipri, n kuadr t programit SENiOR-A Mbshtetje pr Organizatat Mjedi-sore t Shoqris Civile n Shqipri, financuar nga Qeveria Suedeze.

Komuniteti i Uznovs sht ndr m t prekurit nga ndotjet q shkakton fabrika e lkurs, e cila ndodhet n po t njjtn zon.

Ng

a tr

ajN

imi m

e k

om

uN

ite

tiN

e u

zNo

v

s -

Foto

aic

sh

ko

d

r

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 7

Aktivitete REC

Prfaqsues t shoqris civile u takuan m 16 Korrik 2014, me par-lamentart dhe antart e Komisionit Parlamentar t Veprimtarive Pro-dhuese, Tregtis dhe Mjedisit mbi shtjet emergjente t sektorit t ujit. N kt takim, prve deputetve t t gjitha forcave politike, merrnin pjes edhe prfaqsues t Kryeministris, Sektretariatit Teknik pr Ujin, si dhe Zv/ministri i Transportit dhe Infrastrukturs, z. Ylli Manjani.

Gjat takimit, prfaqsuesit e sho-qris civile, deputet dhe prfaqsues t institucioneve qendrore diskutuan shqetsimet dhe sfidat q paraqiten n sektorin e ujit n Shqipri. Grupimi i shoqris civile doli n nj z t prbashkt, nprmjet dorzimit t letrs s pozicionimit pr sektorin e ujit, rezultat i nj procesi t gjat diskutimesh ekspert, prfaqsues t organizata jofitimprurse mjedisore dhe profesionist t fushs s mjedisit dhe ujrave n veanti.

N deklaratn e parqaqitur n kt komision nga grupimi i shoqris civile, i organizuar nga REC Shqipri dhe prfaqsuar nga z. Mihallaq Qirjo, z. Eduart Cani, z. Xhemal Mato, znj. Zana Vokopola, znj. Ermelinda Mahmutaj dhe z. Zamir Dedej, theksohet se .me besimin se shprehim qndrimin e m shum se 40 organizatave aktive n sektorin e mjedisit dhe t m shum se 250 grave dhe burrave nga 6 basenet lumore t Shqipris, t cilt na kan prkrahur t prcjellim tek ju opinioin dhe kndvshtrimin e tyre n sektorin e ujit dshirojm t ndajm me ju vizionin ton pr burimet ujore pr disa nga shtjet q ne shohim si me m shum interes n kt sektor, si dhe krkojm pr nj zhvillim m t integruar dhe realist t tyre.

Rikonceptimi i menaxhimit t ujrave n Shqipri

Seanc dgjimore me parlamentart dhe antart e Komisionit Parlamentar t Veprimtarive Prodhuese, Tregtis dhe Mjedisit

Eduart CaniQendra Rajonale e Mjedisit (REC) Shqipri

Ekspertt vijn n fund t nj rrugtimi prej afro 6 muajsh n t gjitha basenet lumore, ku jan takuar me profesionist t ndryshm dhe kan dal n disa prfundime e rekomandime, t cilat krkojn t adresohen sa m par.

Problematika sht prmbledhur n nj letr pozicionimi, pr tju prcjell zyrtarisht 7 institucioneve n nivel t lart n vend, rekomandimet e ekspertve t pavarur dhe t shoqris civile mbi ruajtjen dhe rehabilitimin e sektorit t ujrave n vend.

Ng

a ta

kim

i i s

ho

q

ris

c

ivil

e m

e k

om

isio

NiN

- Fo

to r

ec

sh

qip

r

i

Rrnojate nj krimiNga prishjet e Ndrtimeve pa leje N tiraN - Foto - gazeta dita

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 9

tema e Numrit

1. Si sht zhvilluar studimi i situats hidrike n Shqipri?

Deri n vitet 90, t dhnat mbi situatn hidrike n Shqipri kan qen t mirorganizuara. Mbas 90-s kemi nj situat ku studimi i ujrave psoi nj goditje t rnd, si shum fusha t tjera. Kjo u pasqyrua edhe nga mungesa e angazhimit t njerzve q punonin n terren. Kjo sht e rndsishme, pasi n ndryshim nga puna n institucione, t dhnat baz sigurohen nga njerzit n terren, vrojtuesit. Pas vitit 90-t, dalngadal situata nisi t prkeqsohet dhe informacioni q vinte nga terreni ishte i kufizuar e jo cilsor. Edhe informacioni q vinte nuk analizohej e dokumentohej m si m par. Buletini i fundit mbi situatn hidrike n vend ka qen i vitit 1988-t dhe, m pas, me shum prpjekje kemi arritur ti ruajm t dhnat kompjuterike deri n vitin 1993-1994. Pas ksaj periudhe, studimet n fush jan sporadike dhe informacioni sht i kufizuar. Nj goditje t rnd rrjeti i monitorimit t ujit e mori n vitin 1997-t, ku gati t gjitha stacionet u shkatrruan. Pas vitit 1997-t, pati prpjekje pr t rehabilituar infrastrukturn e monitorimit dhe t studimit t ujrave, por pa mundur t rimkmbet. Si pasoj e mungess s infrastrukturs s nevojshme, edhe t dhnat e mbledhura ndrkoh nuk jan t besueshme. Me reformn n strukturn akademike n vitin 2005, sistemi i monitorimit mori nj tjetr goditje, pasi personeli teknik u largua nga strukturat e monitorimit. Si rrjedhoj, 8 vitet e fundit kan qen t vshtira, duke ndikuar n trsi n mungesn e informacionit dhe t analizs s ujrave n Shqipri.

Prpjekjet pr t rimkmbur sistemin e monitorimit t ujrave

Lumenjt q rrjedhin n harresn e shtetit

Intervist me Molnar KolaneciEkspert pr shtjet e ujit

n Shqipri nuk kan munguar. N kuadr t emergjencave civile t vitit 2007-t, Shqipria prfitoi nj projekt t Banks Botrore, pr t fuqizuar Institutin e Studimeve Hidrike dhe infrastrukturn e sistemit t monitorimit. Si pasoj e reforms s pasuksesshme n strukturn e Institutit, dhe shkurtimit t stafit, projekti e pati t vshtir t realizohej. Aktualisht kemi arritur n pikn ku jan instaluar prej kohsh t gjitha aparatet e monitorimit n 20 stacione prkatese n gjith vendin. Por, nuk jan vn n pun q prej nj viti e gjysm, duke rrezikuar amortizimin e shkatrrimin pa u prdorur asnjher.

N trsi vrehet nj munges e vmendjes nga ana e strukturave shtetrore, prsa i prket sistemit t monitorimit t ujrave. Edhe me ndryshimet q solli Ligji pr Arsimin e Lart, duke lejuar q Instituti i Monitorimit t Ujrave t drejtohet nga Universiteti, nuk mundet q nj universitet t menaxhoj sistemin e monitorimit t ujrave pa patur mbshtetjen dhe ekspertizn e duhur. Ndrkoh, drejtuesit e drejtorive dhe t departamenteve n strukturat kye kan qen t paaft pr t reformuar dhe rimkmbur kt sektor ky. Realisht studiues t ujrave n Shqipri jan shum pak, ndrkoh q nuk ka nj brez t ri studiuesish n fush q t zvendsoj brezin n ikje. Ka nj

hendek t madh n personel. Ndaj, me keqardhje, do t na duhet ta nisim gjithka nga fillimi nse vazhdojm ta lm pas dore kt fush.

2. N studimin e ujrave n Shqipri, mund t flitet pr faktorin klimatik dhe ndryshimet klimatike n trsi?

Pr Shqiprin, mund t vihen re raste t ndikimit n sjelljen e ujrave si pasoj e faktorve klimatik. P.sh. nga t dhnat e viteve 2006-2007, n Presp ndodhi nj fenomen i uditshm, ku niveli i ujit ra me 7-8 metra si pasoj e faktorit klimatik, pr shkak t mungess s bors pr 2-3 vite rresht. Si rrjedhoj, liqeni nuk mund t furnizohej me uj. Pra, mund t ket anomali n sistemet ujore, por n nj cikl t caktuar q njihet. Kto jan fenomene q un smund ti quaj ndryshime klimatike, sepse ndryshim klimatik sht q t kalosh nga nj status n nj status tjetr. Ekziston mundsia q kto luhatje klimatike t jen pjes e nj cikli t caktuar. Realisht, t dhnat mbi klimn jan ruajtuar vetm n 60 vitet e fundit, duke na ln pak mundsi t vlersojm nj periudh t gjat kohe. Ndryshimet klimatike jan trajtuar

Buletini i fundit mbi situatn hidrike n vend ka qen i vitit

1988-t dhe, m pas, me shum prpjekje kemi arritur ti ruajm t dhnat kompjuterike deri n

vitin 1993-1994.

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 10

tema e Numrit

edhe nga media si nj krcnim, duke dal n skenar t frikshm. Nga organizata dhe studiues t ndryshm kjo sht kthyer tashm n nj industri t realizimit t projekteve t ndryshme. Por, realisht, nse bazohemi n studime, mund t flasim pr ngrohje globale, por vshtir pr ndryshime klimatike.Edhe n nivel rajonal, marrim si shembull rajonin e Alpeve ose vendet e Ballkanit n trsi, nuk sht se e kam ndjer shum efektin e ndryshimeve klimatike tek burimet ujore. Realisht, pr rajonin ton, mund t flitet se sht prekur nga ngrohja globale, por jo nga ndryshimet klimatike. N fakt, kjo tem ngjason si nj luft edhe mes studiuesve t ujrave, t cilt hedhin posht tezn e ndryshimeve klimatike, ndrkoh meteorologt e mbshtesin.

3. Si jan menaxhuar burimet hidrike n Shqipri gjat 20 viteve t fundit?

Administrimi ujor le shum pr t dshiruar. Nevojat pr uj t pijshm po shtohen gjithmon e m shum, ndrkoh q rezervat tona jan prekur. Realisht mungojn strategji dhe politika t administrimit t ujrave. Strategjia e fundit e Ujrave daton n vitin 1997-t, ndrsa strategjia e re ka mangsi n t dhna. Nevojat e qytetarve pr uj po rriten. Pra, e ardhmja do na prball me mjaft sfida n burimet ujore, t cilat duhet t adresohen n koh pr t shmangur situata emergjente.

Rezervat ujore n Shqipri po keqmenaxhohen, sidomos kur flasim pr devijim t lumenjve. Si p.sh. rasti i Fanit t Vogl q sht devijuar tek Fani i Madh. Kanioni i rrall i Langarics po shkatrrohet, pasi uji po devijohet. Ajo bukuri e rrall do t prishet.

Nga ana tjetr, bazuar n t dhnat q vijn nga hidrocentralet, mund t vrehet se ka ndodhur nj rregullim i shprndarjes s ujrave t lumenjve gjat vitit, por vlera mesatare e tyre nuk rezulton t ket ndryshim dhe sasia mesatare e ujrave t rrjedhshm sht n nivele t qndrueshme. Mund t themi se 10 vjeari i fundit ka patur vite t thata, por pa ndonj tendenc t dukshme

pr t krijuar rregullime. Vitet e fundit nuk ka patur ndonj katastrof natyror hidrike n Shqipri.

4. Sa jan prekur interesat hidrike t Shqipris nga mungesa e nj politike t mir rajonale n marrdhniet me shtetet fqinje?

Administrimi i ujrave ndrshtetrore sht nn kompetencat e Ministris s Mjedisit. N kuadr t strukturave rajonale ndr-shtetrore, duhet t ekzistojn edhe komisionet e prbashkta ujore me vendet fqinje. Para viteve 90-t, takimet e ktyre komisioneve kan qen t shpeshta, si n rang ministror edhe n rang teknik. Por, pas viteve 90-t, kjo praktik nuk u ndoq m. N vitet 2007-2008-t kto struktura u riformuan, por pr fat t keq nuk arritn t funksionojn. Si antar i Komisionit t prbashkt t Ujrave me Maqedonin, kemi realizuar vetm nj takim, ku u shprehn disa shqetsime, por nuk pati ndonj zhvillim t mtejshm.

Shqipria ndan lumenj t rndsishm me vendet fqinje, ndaj funksionimi i ktyre strukturave sht shum i rndsishm. Rasti i lumit Radika dshmon m s miri mungesn e politikave dhe t bashkpunimit rajonal pr burimet ujore, devijimi i t cilit do t kishte pasoja katastrofike pr rajonin e Dibrs e m gjer. Reagimi i strukturave prgjegjse kombtare ka qen i vakt.

5. Si mendoni pr ndrhyrjet n burimet hidrike n Shqipri, duke iu referuar hidrocentraleve?

Hidrocentralet kan m shum ndikim n mjedis dhe jo n rezervat hidrike. Mund t thuhet se sht shfrytzuar m shum se duhet rrjeti i lumenjve pr ndrtimin e hidrocentraleve n lumenjt e vegjl. Si pasoj e mungess s studimeve, projektet pr ndrtimin e ktyre hidrocentraleve bazohen n t dhnat para vitit 90-t, duke i br kto projekte aspak t besueshme. Vrehet se ka nj konflikt mes

biznesit agresiv dhe mjedisit, ku duket se i pari gjithmon ka dal fitimtar, pasi edhe ligjet n kt fush kan qen t vonuara.

Pr fat t keq, organi vendimmarrs pr hidro-centralet sht Ministria e Ener-gjitiks, e cila nuk ka shum lidhje me mjedisin. Mungojn ekspertt dhe prgjegjshmria e strukturave prkatse, t cilat vlersojn ndikimin e ktyre veprave madhore. N Agjencin Kombtare t Burimeve Naty-rore, prgjegjse pr lejet mje-disore t hidrocentraleve, nuk ka kapacitetet dhe vullnetin pr t patur nn kontroll situatn.

gr

yk

d

er

dh

ja e

lu

mit

ish

m

- Fo

to a

lba

Nia

ra

FtiN

g g

ro

up

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 11

tema e Numrit

Mbrojeni Vjosn, dashuria pr t nuk ka kufij

Planet greke pr devijimin e Vjoss dhe lufta e mjedisorve

Raimond KolaQendra Shqiptare pr Trashgimin, Mjedisin dhe Turizmin

Nj udhtim n Luginn e Vjoss, n ann greke, sht mbreslns n kt sezon, jo vetm prej bukurive natyrore, por edhe prej mundsive q ofron pr ushtrimin e sporteve ujore dhe malore. N zonat posht Konics, ftesat vijn nga grupe t vogla trajnersh q ofrojn rafting dhe ekskursione n ujrat e kristalta q zbresin nga malet magjepss t Pindit apo n Parkun Kombtar me t njjtin emr.

Vasili, shofer i nj mikrobuzi t vogl q transporton turist n kt zone, tregon se qeveria greke kurr nuk do tia arrij ta devijoj kt lum t mrekullueshm, pasi ai sht fryma e ksaj zone.

Prej gati nj viti n Greqi kan shprthyer reagimet pr planet e autoriteteve shtetrore pr devijimin e sasive t mdha t rrjedhs s Vjoss n Liqenin e Janins, si dhe n funksion t ndrtimit t hidrocentraleve t vegjl. Plani ka t bj me devijimin afr burimit t Vjoss, i cili prshkon 68 km n tokn greke para se t hyj n Shqipri, t 70 milion metrave kub uj nga fshati Vuvusa drejt liqenit t Janins. Nse kjo do t ndodhte, katastrofa pr ekosistemin, jo vetm n an greke, por edhe n at shqiptare, do t ishte shum afr. Kjo, pasi do t devijohej reth 80 % e gjith rrjedhs s Vjoss. Devijimi do t asgjsonte rreth 16 lloje t flors dhe fauns botrore, jeta e t cilave varet nga sasia dhe pastrtia e ujit t ktij lumi. Ky devijim do t pasonte at q ndodhi n vitin 1991, n masn 13 % t ujrave t Vjoss, me ndrtimin e hidrocentralit t Pigait, pran Mecovos.

Organizata mjedisore shqiptare dhe greke, bashkit e Prmetit dhe t Klcyrs, njsit vendore n ann shqiptare, si dhe bashkit e Konics

dhe Zagorit n ann greke, por edhe m gjer Universiteti i Mesdheut, emra t njohur profesorsh nga Universiteti i Janins, etj., jan bashkuar pr tu thn ndal ktyre planeve. Grupet e mbrojtjes s mjedisit n Greqi, Fondi Botror pr Natyrn - dega e Greqis, etj., kan drguar disa koh m par nj krkes drejtuar Kshillit t shtetit grek (analog si Gjykata Kushtetuese n Shqipri), pr anullimin e projektit t devijimit t Vjoss. Organizatat thon se me zbatimin e projektit shkelet ligji pr mbrojtjen e ujrave dhe i hapet rruga shkatrrimit t nj thesari unikal ekologjik, q i jep jet rajonit.

Zrat kundr projektit nuk jan dgjuar vetm n Greqi dhe Shqipri, por edhe n Bruksel. Eurodeputeti grek Nikos Krisogelos ka krkuar t dij nse shtetet antare t BE-s kan dijeni pr skemn e devijimit t Vjoss, ndrsa n korrik 2013 deputeti i pavarur Kristo Arsenis informoi Parlamentin Evropian mbi projektin e firmosur, t devijimit t paligjshm t lumit Vjos. Sipas tij, plani i qeveris sht i paarsyeshm dhe shkatrrues. Sekretarja e Prgjith-shme e Prefekturs s Janins, Vasiliqi

Eftaksa, pohoi pak koh m par n Gjirokastr se kto plane ishin t vjetra dhe nuk shihte m nj nxitje t tyre, por shpesh n shtypin grek dalin zra shqetsues pr devijimin e rrjedhs s Vjoss. Autoritetet greke, pr do vendimmarrje lidhur me rrjedhn e lumit Vjosa, duhet t kshillohen edhe me autoritetet shqiptare. N zbatim t Konvents s Ujit, pjes e s cils jan t dy vendet dhe q sht ratifikuar n vitin 2013, devijimi i lumit Vjosa duhet t kaloj prmes nj marrvshjeje dypalshe. Devijimi do t ishte i papranueshm nga pala shqiptare, pasi do t sillte katastrof mjedisore n ekosistemin e Vjoss n ann shqiptare, dme n bujqsi dhe n energjitik, si dhe cnim t vlerave natyrore mijvjeare. Kto vlera jan krijuar nga kjo rrjedh e pandalur e Vjoss, e rrall edhe n Evrop, ku nj lum pr mijra vjet ka rrjedhur i pashqetsuar n shtratin e tij. N udhtimin e saj prej gati 260 kilometr, 70 prej t cilave n territorin grek, Vjosa ia ka dal sfidave n mijra vjet dhe nuk do ta pranoj nj fund t papritur si ai i planeve qeveritare greke...

lug

iNa

e v

jos

s

N

aN

N

gr

ek

e- F

oto

r. k

ola

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 12

tema e Numrit

NE, rreth 250 prfaqsues, gra e burra t Shoqris Civile nga e gjith Shqipria, t profesioneve t ndryshme si biolog, kimist, fizikant, inxhinier, gjeolog, gjeograf, gazetar, punonjs social, psikolog, shkrimtar, agronom, pylltar, jurist, ekonomist, financier, student e qytetar, t cilt jemi prfshir n nj proces diskutimi dhe komunikimi n t gjith vendin, si dhe n partneritet me mbshtetjen nga organizatat e mdha n t gjith Evropn;

NE, q jetojm dhe punojm n 6 basenet lumore t Shqipris: Drin-Bun; Mat; Ishm-Erzen; Shkumbin; Seman dhe Vjos, e q njohim mir potencialin e jashtzakonshm t burimeve ujore, vlern natyrore dhe ekonomike t ujit;

NE, duke e konsideruar ujin si burim natyror jetik e si t mir publike dhe duke njohur deklaratn e Direktivs Kuadr t Bashkimit Evropian se Uji sht elsi i jets: nj burim i rndsishm pr njerzimin dhe pjesn tjetr t bots s gjall. Gjithkush ka nevoj pr t - dhe jo vetm pr t pir. Lumenjt tan, liqenet, ujrat bregdetare dhe detare, si dhe ujrat nntoksore jan burime t vlefshme pr tu mbrojtur;

Letr pozicionimi

Pr zhvillimin e qndrueshm t sektorit t ujit si burim natyror dhe si e mir publike

NE, duke njohur vullnetin, zhvillimet dhe planet m t fundit kombtare n mbrojtje t pasurive ujore dhe duke kuptuar drejt sfidat e mdha t kulturs s menaxhimit t ujit n nivel nevojash vetjake dhe pr prdorim t gjer; mundsit e kufizuara njerzore pr t menaxhuar me vmendje t lart burimet ujore dhe kontrolluar ndotjen e degradimin; mundsit e kufizuara financiare pr tiu prgjigjur krkesave pr zhvillim dhe prafrim me kuadrin m t avancuar evropian;

NE, duke kuptuar drejt nevojn pr zhvillim t vendit, ku nevoja pr burime ekonomike sht e madhe.

Dshirojm t sigurojm se:

Ekzistojn kapacitetet njerzore dhe intele-ktuale n shoqrin ton civile pr tu br pjes e zhvillimit t qndrueshm t vendit;

Kemi vullnetin e plot pr t kontribuar n t gjitha drejtimet dhe pr tu prballur me sfidat q paraqiten sot n sektorin e burimeve ujore dhe t ujit si e mir publike;

Ndajm nj vizion evropian pr menaxhimin

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 13

e ujit, i cili e konsideron at si vler natyrore, por dhe si aset pr nj zhvillim t qndrueshm;

Do t vijojm t rrisim m tej kapacitetet tona pr t qen pjes profesionale e zhvillimit, duke ofruar pjesmarrjen ton aktive n procesin e negociimit me Bashkimin Evropian.

Duke ndjekur me shqetsim gjendjen dhe zhvillimet aktuale sikundr jan:

1. Paqartsia institucionale, mungesa e koordi-nimit n t gjitha nivelet e qeverisjes dhe veanrisht n nivel baseni lumor;

2. Mbishfrytzimi i burimeve ujore pr prodhim energjie dhe rreziku q i kanoset bots s gjall dhe drejtprdrejt banorve t shum zonave n Shqipri;

3. Degradimi i cilsis s ujrave q rrjedhin n siprfaqe dhe nntok;

4. Reduktimi i sasis s ujit n burimet ujore, e ndikuar kjo nga faktori i drejtprdrejt njerzor dhe nga ndryshimet e klims, t cilat e prekin vendin ton n nivel t lart;

5. Rreziku q kanoset nga ndrtimi i digave nga vendet fqinje, veanrisht n basenin e Drinit dhe t Vjoss;

6. Shfrytzimi pa kriter i ujit nga individt dhe bizneset;

7. Kostot e shtuara nga keqprdorimi dhe humbja e burimeve, t cilat po i vidhen t ardhmes.

Dshirojm t ndajm me ju vizionin ton pr burimet ujore pr disa nga shtjet q ne shohim si me m shum interes n kt sektor, si dhe krkojm pr nj zhvillim m t integruar dhe realist t tyre:

1. Menaxhimi i ujit duhet t fokusohet n kto principe baz:

Principi ndotsi paguan dhe uji sht e drejt e njeriut duhet t udhheqin politikat e menaxhimit t ujit. Uji duhet ti mundsohet t gjithve dhe gjithsecili duhet t paguaj pr t;

Uji prbn nj ekosistem t gjall (nuk sht nj burim i kufizuar). N kt aspekt, politikat duhet t orientohen pr t

tema e Numrit

Drejtuar: Kshillit Kombtar t Ujit Komisionit Parlamentar pr Veprimtarit Prodhuese,Tregtin dhe Mjedisin Zv. Kryeministrit t Republiks s Shqipris Ministris s Mjedisit Ministris s Bujqsis, Zhvillimit Rural dhe Administrimit t Ujrave Ministris s Transportit dhe Infrastrukturs Ministris s Energjis dhe Industris Ministris s Shndetsis

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 14

tema e Numrit

respektuar t gjitha dimensionet biologjike t nj burimi natyror.

2. Pr t siguruar nj menaxhim t qndrueshm:

do nism n menaxhimin e nj burimi natyror dhe t ujit t veanti duhet t pararendet nga Vlersimi Strategjik Mjedisor, i cili sht pothuaj i neglizhuar n Shqipri;

Uji duhet t menaxhohet nga nj dor e vetme. Ngritja e nj Agjencie pr Menaxhimin e Burimeve Ujore mund t sjell n nj menaxhim m t qart ujin si burim natyror dhe ujin si e mir publike;

Ligji pr Menaxhimin e Integruar t Burimeve Ujore (111/2012) nuk duhet t veproj vetm pr t tashmen dhe t ardhmen, por dhe pr t shkuarn. Shum investime n HEC-e t vegjl duhet t rishikohen plotsisht n frymn e ktij ligji;

Ndryshimet klimatike jan nj fenomen sa i vrtet pr Shqiprin, po aq i pamar n konsiderat n t gjitha investimet q ndrmerren dhe lejet q jepen. Skenart e klims duhet t jen pjes integrale e projekteve n shkall t gjer;

N zhvillimin e politikave pr Menaxhimin e Integruar t Burimeve Natyrore, partneri i lumit, i cili sht laguna, duhet t konsiderohet pjes integrale e tij. Lagunat jan ekosisteme unike, t cilat, ve t tjerash mbrojn tokn pjellore nga erozioni i detit dhe futja e ujit t kripur n tokat bujqsore. Marrja e zhavorreve n lum dhe ndrtimi i digave ka tjetrsuar sot kto ekosisteme dhe deti po prparon me shpejtsi n t gjith Adriatikun.

Duke konsideruar dy aspektet m negative t ndrhyrjes n lumenj: a) HEC-et dhe b) marrja e zhavorreve fokusi i prdorimit t lumit pr t siguruar qndrueshmrin natyrore dhe ekonomike duhet t zhvendoset tek turizmi. Vetm turizmi mundson punsim afatgjat t banorve t zonave malore dhe siguron ruajtjen e balancs ujore n kto zona;

Lumenjt paraqesin nj interes t madh historik dhe arkeologjik. Ky aspekt i tyre

duhet mbajtur parasysh dhe zhvilluar m tej drejt shfrytzimit pr turizm;

Prgjegjshmria dhe sjellja e biznesit duhet fuqizuar m tej. T gjitha industrit q prdorin ujin duhet t sigurojn prdorim eficient t tij dhe trajtim prfundimtar t ujrave t prdorur;

Trajnim i vazhdueshm dhe mbrojtje e stafeve t kualifikuara sht e nevojshme pr konsolidimin e politikave n sektor. Vet shtjet e burimeve ujore jan pak t njohura nga zbatuesit e ligjit;

Edukimi i shoqris sht elsi pr t siguruar nj t ardhme t qndrueshme. Futja e m shum elementve t edukimit n shkolla dhe prfshirja e t rinjve dhe sidomos e studentve t shkencave natyrore dhe hidroteknike n veprimtari t gjithanshme pr ujin, do t siguroj q politika kombtare pr ujin t jet n frymn e asaj evropiane;

Roli i Kshillave t Baseneve Lumore duhet t forcohet m tej. Ky autoritet ka nj rol t jashtzakonshm pr t luajtur, por q aktualisht kufizohet vetm n shfrytzimin e burimeve ujore. M shum kapacitete dhe m shum fuqi n kt nivel do t siguronte nj kontroll m t drejt t burimeve;

Edukimi i qytetarve n prdorimin e ujit si e mir publike dhe rritja e eficiencs s ndrmarrjeve t ujsjells-kanalizimeve duhet t marr nj vmendje m t madhe. N kt sektor jetik krkohet nj prqasje tjetr m moderne;

N kushtet e nj prioriteti n rritje t sektorit t bujqsis, bazuar n faktin se uji pr ujitje sht i pakt, rritja e kapaciteteve ujmbajtse n rezervuar dhe prdorimi i ktyre t fundit si ishin parashikuar n formn e nj ekosistemi, do t lehtsonte krkesn n rritje pr uj. Rezervuart mund ti kthehen prdorimit t shumfisht si basene pr rritjen e peshkut;

M shum prpjekje duhen br n forcimin e ligjit dhe sundimin e ligjit n sektort e tjer. Lumenjt jan kthyer n transportues ideal t mbetjeve urbane dhe po degradojn do dit e m shum.

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 15

tema e Numrit

3. N veanti:

Duke konsideruar vlern e jashtzakonshme q ka Lumi i Vjoss, si i vetmi lum n Evrop i pa prekur nga digat n t gjith gjatsin e tij, ku si n nj shembull t jashtzakonshm, banort e Shqipris dhe t Greqis bien dakort t ruajn lumin t paprekur, krkojm: a) ngritjen e vlerave t lumit n nivel ndrkombtar, duke e shpallur at pasurin m t veant ujore t vet Evrops; b) ndalimin e t gjitha planeve dhe lejeve pr prdorim t lumit; c) kthimin e prioritetit t prdorimit t lumit drejt turizmit, duke shfrytzuar mundsit e pafundme t kulturs kulinare dhe natyrore t zons; d) mbajtja e nj qndrimi t qart dhe intensifikim i marrdhnieve t fqinjsis s mir mes dy vendeve Shqipri dhe Greqi.

Pr t kontribuar m tej dhe prkthyer krkesat tona n aksion t vrtet, propozojm:

Organizatat e Shoqris Civile (OSHC) t marrin pjes n Kshillat e Baseneve pr ti kthyer fokusin ktij Kshilli n nj administrues t vrtet t burimeve ujore. Pjesmarrja t prcaktohet me prqindje, ku s paku nj antar t jet nga Shoqria Civile;

OSHC-t t mund t marrin pjes, me prfaqsim ekspertsh, n Kshillin Kombtar t Ujit, duke prdorur mekanizma t ndryshme q lejon e mundson kuadri ligjor n Shqipri;

OSHC-ve ti mundsohet bashkpunimi me institucionet shtetrore pr t bashkpunuar n nivel teknik dhe luajtur rolin e vigjiluesit dhe t raportuesit pr shkeljet n mjedis. N kt mnyr shoqria civile do t mund t lehtsonte m tej punn e agjencive t zbatimit t ligjit.

SI MASA T MENJHERSHME, PROPOZOJM:

1. Uji duhet t menaxhohet nga nj dor e vetme. Ngritja e nj Agjencie pr Menaxhimin e Burimeve Ujore dhe pr rrjedhoj nj Ligj i Integruar pr t gjith sektort mund t sjell n nj menaxhim m t qart n ujin si burim natyror dhe ujin si e mir publike;

2. Prgjegjshmria dhe sjellja e biznesit duhet fuqizuar m tej. T gjitha industrit q prdorin ujin duhet t sigurojn prdorim eficient t tij dhe trajtim prfundimtar t ujrave t prdorur dhe rehabilitim t burimit sa her sht e krkuar dhe e mundur;

3. Ndalimin e investimeve n vepra t mdha si hidrocentralet deri n prgatitjen e VSM dhe sigurimit t balancs ujore, kadastrs dhe strategjis s ujit.

N prfundim, ne besojm se e gjith kjo, nn dritn e prafrimit me Bashkimin Evropian, nn detyrimet dhe mundsit q jan shpalosur me marrjen e statusit n Qershor 2014, do t kontribuoj n qartsimin e politikave n sektorin e ujit dhe mbrritjen n standardet e familjes s madhe Evropiane n nj koh t shpejt.

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 16

T ruajm Vjosn, perln e Evrops

Besjana GuriShoqata pr Ruajtjen dhe Mbrojtjen e Mjedisit Natyror n Shqipri

Lumi Vjosa sht nj nga lumenjt e fundit t paprekur t Evrops. N rrugtimin e saj mbi 270 km, Vjosa rrjedh e pandikuar, n mnyr t natyrshme, e karakterizuar nga kanione t bukur, rrjedha t rrmbyeshme, ishuj dhe kthesa q krijojn gjarprime t mrekullueshme. N disa zona shtrati i lumit arrin nj gjersi m shum se 2 km. S bashku me degt e saj, Vjosa ofron nj ekosistem dinamik, thuajse natyror. Ky ekosistem unikal n kontinent, edhe pse i panjohur, prfaqson nj trashgimi t vrtet natyrore Evropiane.

Gjarprimet e rrjedhs s poshtme krijojn nj lugin t gjer me habitate ligatinore, q bhen streh pr peshqit, shpendt migrator dhe shum lloje t tjera. Rrugtimi i tij natyror prfundon n detin Adriatik, n veri t laguns s Narts - nj nga lagunat m t mdha dhe ekologjikisht m t pasura n bregdetin shqiptar, e prcaktuar si Rezervat Natyror i Menaxhuar.

Lumenjt e Gadishullit Ballkanik jan ndr lumenjt e ruajtur m mir n t gjith Evropn. M shum se 60% e tyre jan n gjendje t mir ose shum t mir hidromorfologjike.

Prve ksaj, kta lumenj prbjn njkohsisht pikat m t nxehta t biodiversitetit. Rreth 69 lloje peshqish jan endemike dhe m shum se 50% e t gjith llojeve t molusqeve t ujrave t mbla n Evrop, jan t prhapur n lumenjt e Ballkanit.

Pr kt arsye, organizmat ndrkombtar t shoqris civile Riverwatch dhe EuroNatur, n bashkpunim me disa organizata lokale partnere si Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes s Mjedisit Natyror n Shqipri (PPNEA) dhe shoqata t tjera n Ballkan, kan nisur fushatn T Shptojm Zemrn Blu t Evrops. Qllimi i ksaj fushate sht t mbroj lumenjt me potenciale t mdha natyrore, q shtrihen n Evropn Juglindore, nga shkatrrimi prmes zhvillimit t pakontrolluar t projekteve t hidroenergjis.

Sipas t dhnave, n lumin Vjos jan planifikuar tet projekte hidroenergjitike, ndrsa shum t tjera n degt e saj. Ndrtimi, qoft edhe i njrs prej tyre, do t shkatrronte n mnyr t pakthyeshme t gjith kt ekosistem lumor me vlera t pakrahasueshme.

Vjosa ka nj rndsi t jashtzakonshme nga pikpamja e biodiversitetit, veanrisht pr llojet e peshqve, molusqeve dhe specieve t tjera. Por, nevojitet ende t msojm shum pr proceset ekologjike dhe biodiversitetin e saj, -thot Spase Shumka, nj nga ekspertt e njohur t fushs.

Ulrich Eichelmann, i organizats Riverwatch, njkohsisht koordinator i fushats T shptojm Zemrn Blu t Evrops, tregon se pr shum shqiptar Vjosa mund t duket thjesht nj lum i zakonshm, por n perspektivn ndrkombtare Vjosa sht dika unike. Madje edhe ekspert t njohur botror t ujrave t mbla ende nuk e kan iden se n Evrop ekziston nj lum i till. Sipas Ulrich, ky sht si zbulimi i nj lloji q mendohej i zhdukur deri m tani.

E vetmja mnyr pr ta shptuar kt pasuri t madhe natyrore nga krcnimet q i kanosen sht shpallja e saj zon e mbrojtur dhe, m konkretisht, Park Kombtar. Kjo do t prbnte dhe rastin e par t shpalljes s nj baseni lumor Park Kombtar dhe hapjen e rrugs pr mbrojtjen e lumenjve t tjer me vlera t rralla tek ne.

lum

i i v

jos

s

- Fo

to w

eb

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 17

Profil Projekti

Arritja e prshtatshmris pr komunitetet vendore pr zhvillim t qndrueshm n

pellgjet ujmbledhse ndrkombtare si ai i lumenjve Drin dhe Drina

Agjencia zbatueseQendra Rajonale e Mjedisit pr Evropn Qendrore dhe Lindore (REC)

Partner n projektMinistria Italiane e Mjedisit, Toks dhe Detit (Italian Trust Fund)Agjencia e Shteteve t Bashkuara pr Mbrojtjen e Mjedisit

Prfituesit e projektitShqipria, Bosnje-Hercegovina, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia

Kohzgjatja: 60 muaj

Qllimi i projektitQllimi i prgjithshm sht t mbshtes komunitetet

lokale, administratat e tyre prkatse kombtare dhe sektorin e biznesit, pr t zbatuar n mnyr m efikase strategjit dhe planet lokale pr zhvillimin e qndrueshm.

Qllimi final i projektit sht t bj rajonet e pellgut ujmbledhs t lumenjve Drin dhe Drina shembuj t ndihms s koordinuar dhe efikase t zhvillimit ndrkombtar n vazhdim t nj prqasjeje tematike dhe praktike, e cila ndryshon vazhdimisht dhe prmirsohet pr tiu prshtatur nevojave t rajoneve prkatse.

Pritshmrit e projektit T pajis pjesmarrsit me njohuri dhe mjete

pr t prfshir qeverisjen mjedisore n politikat ekonomike dhe sektoriale;

T konsolidoj nj pamje globale t disa marrveshjeve shumpalshe mjedisore dhe objektivave t tyre me qllim pr t krijuar sinergji n zbatimin e ktyre marrveshjeve;

T forcoj dhe t nxis pranin dhe angazhimin e donatorve n rajonet e synuara, duke krijuar mundsi t reja bashkpunimi me aktort lokal, kombtar dhe rajonal;

T prqndrohet n rndsin e menaxhimit t qndrueshm shkencor t burimeve n mnyr q t garantoj paqe, marrdhnie t przemrta dhe zhvillim ekonomik afatgjat;

T adresoj dshtimet e qeverisjes dhe boshllqet e politikave nga perspektiva e zhvillimit t qndrueshm;

T pilotoj mjetet e qndrueshmris dhe analizat menaxheriale n nivel lokal, pr ti prsritur m pas n mbar botn.

Produktet e pritshme1. Vlersime dhe profile komunitare t palve

prfituesve t projektit.2. Zhvillim mjetesh - Programi dhe Kurrikula

e kursit e prshtatur pr nevojat e rajonit. Kto mjete do t identifikohen n bashkpunim me bashkit partnere. Futja e ktyre mjeteve n proceset e planifikimit strategjik do t rris analizn shkencore dhe matjen e aktiviteteve t planifikuara.

3. Materiale t botuara - manualet e trajnimit, broshurat dhe rastet studimore do t botohen ose t postohen n interne pr t shrbyer si baz pr referenca t ardhshme.

4. Faqe interneti kushtuar programit, si platform pr ndarjen e informacionit.

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 18

Nga Bota

Transmetimi i prvitshm i programit 24 ort e Realitetit, pjes e Projektit pr Realitetin e Klims (The Climate Reality Project), zhvillohet pr t katrtin vit radhazi, kt her n Bruklin, New York, n datat 16-17 Shtator. Ky program zgjat 24 or dhe kt vit sjell 24 arsye pr t shpresuar. Transmetimi i drejtprdrejt i ktij programi kt vit shnon nj kthes n lvizjen globale pr gjetjen e zgjidhjeve pr klimn, n luftn kundr ndryshimeve klimatike n mbar botn dhe nisjen e nj viti me veprime konkrete.

do or, ish presidenti amerikan Al Gore, njkohsisht kryetar dhe themelues i projektit pr Realitetin e Klims, do t paraqes nga nj arsye t re pr t qen optimist n zgjidhjen e ndryshimeve klimatike dhe do t ftoj shikuesit n mbar botn q t bashkohen n kt prpjekje dhe t kushtojn nj dit t vitit t ardhshm

24 ort e realitetit me 24 arsye pr t shpresuar

pr t ndihmuar n fundin e krizs klimatike.

Duke u transmetuar nj jav para Samitit t Kombeve t Bashkuara pr Klimn, programi i ktij viti 24 Ort e Realitetit do t ndaj lajmin e mir q batica sht kthyer prsri dhe zgjidhjet pr ndryshimin e klims jan m pran sot. do or fokusohet n nj moment historik t veant n prpjekjet pr t adresuar krizn - nga kostoja e paneleve diellore n rritjen e veprimeve pr klimn n nivel kombtar.

Ndotja nga karboni tashm ka nj ndikim t thell n klimn ton, por lajmi i mir sht se ne kemi t gjitha mjetet q na nevojiten pr ta kaprcyer kt sfid, thot Al Gore. sht koha q udhheqsit tan t mos pyesin m far mund t bjm ne? por Si mund t prshpejtojm kalimin n nj t ardhme t

qndrueshme mundsuar nga energjia e pastr dhe e rinovueshme, me nj bujqsi dhe pyje t qndrueshme?

24 Ort e Realitetit t ktij viti do t shnojn nj kthes n bisedimet globale pr ndryshimet klimatike, ku do t theksohen zgjidhjet aktuale dhe do t fuqizohen individt pr t ndrmarr veprime t thjeshta n ndihm t lufts globale pr klimn.

Transmetimi i par i ktij programi filloi me mendimin se shum gjra mund t ndryshojn n nj dit. Pr kt arsye, prmes ktij programi, do tju krkohet shikuesve ti kushtojn nj dit prpjekjeve pr t sjell ndryshim n luftn kundr klims. Prpjekjet e prbashkta nga t gjith shikuesit n mbar botn do ti shndrrojn 24 arsyet pr shpres n nj fillim t angazhimit global pr t prmirsuar komunitetet tona dhe pr t kaluar n nj t ardhme me energji t pastr.

Transmetimi drejtprdrejt n internet, pr t katrtin vit rradhazi, i programit do t kryhet n data 16-17 shtator, ku do t ndahen 24 arsye

pr t qen optimist pr t ardhmen ton dhe pr ti nxitur t gjith rreth bots q t angazhohen nj dit n veprimet pr klimn.

www.24hoursofreality.org

Mjedisi SOT 143 | 2014 | 19

Nga Bota

19 gushti 2014 ishte Dita e Deficitit Ekologjik pr kt vit. Kjo dit shnon pikrisht ditn kur njerzimi konsumon burimet natyrore q prodhon planeti, t cilat do t duhej ti konsumonte gjat t gjith vitit 2014.

Q nga viti 2000, deficiti ekologjik ka ardhur n rritje, sipas prllogaritjeve t Global Footprint Network. Si rrjedhoj, Dita e Deficitit Ekologjik sht zhvendosur nga viti n vit, nga fillimi i tetorit n 2000-n n 19 gusht kt vit.

Deficiti ekologjik global po shndrrohet n nj sfid pr shekullin e 21. Tejkalimi i aftsive rigjeneruese t planetit nuk sht vetm nj problem thjesht ekologjik, por edhe nj problem ekonomik dhe shoqror, thot Mathis Wackernagel, president i Global Footprint Network.

Sot, 86% e popullsis s bots jeton n territore q i krkojn m shum natyrs nga sa ajo sht n gjendje t ofroj. Sipas prllogaritjeve t Global Footprint Network, pr t plotsuar krkesat e sotme t njerzimit duhet edhe 1.5 planet Toke.

19 Gusht 2014 Dita e Deficitit Ekologjik

Footprint Network

N m pak se 8 muaj, Njerzimi ka tejkaluar buxhetin e Toks pr vitin 2014.

N 1961-in, njerzimi prdorte vetm tre t katrtat e kapacitetit t Toks pr prodhimin e ushqimit, drurit, rezervave t peshkut dhe thithnin gazrat ser. Shum vende kishin biokapacitete m t mdha sesa gjurma e tyre ekologjike. N fillim t viteve 1970-t, rritja globale ekonomike dhe demografike oi n rritjen e gjurms ekologjike t njerzimit prtej asaj ka mund t prodhonte planeti. N at moment kaluam n deficit ekologjik.

http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/earth_

overshoot_day/

Nga aksioNi pr NdalimiN e 85 mij m3 lNd drusore Nga miNistria e mjedisit e shqipris. - Foto miNistria e mjedisit

Dita kur gjurma jon ekologjike tejkaloi buxhetin vjetor t planetit

Sot, 86% e popullsis s bots jeton n territore q i krkojn m shum natyrs nga sa ajo sht n gjendje t ofroj.

Rrugt tona, zgjedhja jon16-22 Shtator