STAN SEKTORA BANKOWEGO

W GOSPODARKACH WSCHODZ¥CYCH

– ZNACZENIE PRYWATYZACJI

61

Publikacja jest kontynuacją serii wydawniczej Zeszyty PBR-CASE

CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa

00 – 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12

BRE Bank SA

00 – 950 Warszawa, ul. Senatorska 18

Copyright by: CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa i BRE Bank SA

Redakcja Zeszytów

Redakcja naukowa

Ewa Balcerowicz

Sekretarz Zeszytów

Krystyna Olechowska

Autorzy

Kurt Geiger

Alicja Kornasiewicz

Wojciech Kostrzewa

Iwona Pugacewicz-Kowalska

Opracowanie graficzne

Agnieszka Bury

DTP

SK Studio

ISSN 1233-121X

Wydawca

CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa, 00 - 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12

Nakładca

BRE Bank SA, 00-950 Warszawa, ul. Senatorska 18

Oddano do druku w sierpniu 2002 r. Nakład 600 egz.

SPIS TRE�CI

WPROWADZENIE 5

Wojciech Kostrzewa – STAN SEKTORA BANKOWEGO W GOSPODARKACH WSCHODZĄCYCH

– ZNACZENIE PRYWATYZACJI 7

1. Wstęp 7

2. Mały wachlarz papierów dłużnych 7

3. Znaczenie rynku akcji 8

4. Dostęp do środków finansowych 8

5. Poziom usług bankowych 10

6. Prywatyzacja sektora bankowego 11

Alicja Kornasiewicz, Iwona Pugacewicz-Kowalska – ZNACZENIE PRYWATYZACJI DLA ROZWOJU

POLSKIEGO SEKTORA BANKOWEGO 13

1. Negatywna ocena prywatyzacji przez polskie społeczeństwo 13

2. Główne fazy prywatyzacji sektora bankowego 13

3. Sektor bankowy jako czynnik rozwoju gospodarczego Polski 16

4. Wskaźniki efektywności 16

5. Prywatyzacja po polsku 19

6. Podsumowanie 23

Kurt Geiger – DOŚWIADCZENIA PRYWATYZACYJNE W SEKTORZE BANKOWYM

EUROPY ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ 25

1. Wstęp 25

2. Dlaczego prywatyzacja? 25

3. Warunki sprawnego sektora bankowego 26

4. Znaczenie silnych akcjonariuszy dla sektora bankowego 27

5. Prawidłowa działalność sektora bankowego po prywatyzacji 28

6. Przyszłość 28

Krystyna Olechowska – DYSKUSJA 31

Romuald Adamowicz BRE LeasingRafał Antczak Fundacja CASEIwona Antowska-Bartosiewicz Bank Handlowy SAEwa Balcerowicz Fundacja CASEHenryk Bąk Kancelaria Prezesa Rady MinistrówPiotr Bielski BZ WBK SABarbara Błaszczyk Fundacja CASEPiotr Bujak Fundacja CASEMichał Chałaczkiewicz SGHMichał Charyński PiSTomasz Chmielewski Szkoła Główna HandlowaMarek Dąbrowski Fundacja CASEMałgorzata Dobrzyńska AmerBank SAMirosław Dusza Narodowy Bank PolskiMichał Dwurzyński Kredyt Bank SADariusz Filar Pekao SAKurt Geiger EBORMałgorzata Golik Narodowy Bank PolskiMarta Gołajewska Narodowy Bank PolskiEwa Gucwa-Leśny WNE UWDariusz Jagiełło Szkoła Główna HandlowaMałgorzata Jakubiak Fundacja CASEWiesława Janiszewska Narodowy Bank PolskiAnna Jaros Ambasada USALeszek Jasiński INE PANMałgorzata Kalicka MSPJakub Karnowski Narodowy Bank PolskiPiotr Kazimierczyk BISEDariusz Kazimierski BR TUP SALeszek Kąsek Ministerstwo FinansówGrzegorz Klima Szkoła Główna HandlowaKrzysztof Kluza Bank Handlowy SAPaweł Kłosiewicz Narodowy Bank PolskiBożena Komar Szkoła Główna HandlowaWojciech Kostrzewa BRE Bank SAJan Kowalczyk RCSSZygmunt Królak Wyższa Szkoła Handlu i PrawaMikołaj Kruczyński DWZMaciej Krzak Bank Handlowy w Warszawie SAAdam Lipowski INE PANRyszard F. Ławniczak Kancelaria Prezydenta RPJan Macieja INE PANGabriela Machura-Bocian Narodowy Bank PolskiGrzegorz Maliszewski BIG Bank Gdański SAWaldemar Markiewicz ProCapitalKrzysztof Markowski PKO BP SAAndrzej Matuszczak Akademia EkonomicznaPaweł Michalik PTE Skarbiec – Emerytura SATomasz Mietiułka Szkoła Główna HandlowaJanusz A. Milewski Narodowy Bank PolskiWojciech Mondiewicz Szkoła Główna Handlowa

Tomasz Myszkorowski BHWIgor Nowak ŻycieKrystyna Olechowska Fundacja CASEArtur Ostrowski Bank Handlowy SAJulian Pańków ISP PANMałgorzata Pawłowska Narodowy Bank PolskiSzymon Pawłowski LPR

Piotr Perlański Deutsche Bank Polska SAKrzysztof Piech Szkoła Główna HandlowaKatarzyna Piętka Fundacja CASEMarta Postnik Ministerstwo FinansówJerzy Pruski Rada Polityki Pieniężnei NBPIwona Pugacewicz-Kowalska CA IBAndrzej Pyszkowski PARRArtur Radziwiłł Fundacja CASEŁukasz Rawdanowicz Fundacja CASEWojciech Rogowski Narodowy Bank BolskiPiotr Rożek PAPIzabela Sewerynik Kredyt Bank SAAndrzej Sławiński Narodowy Bank PolskiAleksander Sobczak Fundacja CASEPaweł Sobkiewicz WSUiBJan Solarz Narodowy Bank PolskiMałgorzata Sosnowska AmerBank SAPiotr Sota Ministerstwo FinansówPiotr Sperka PKO BP SAKrzysztof Stachacz NOBEDanuta Stasiak Narodowy Bank PolskiAndrzej Stec Gazeta WyborczaMichał Szczurek PTE Nationale Nederlanden Polska SAAdam Szejnfeld Sejm RP Komisja GospodarkiKrzysztof Szewczyk Komisja Papierów Wartościowych

i GiełdPiotr Szpunar Narodowy Bank PolskiKazimierz Ślubowski BCCAndrzej Śniecikowski IBD Zmiany SAAnna Świerczyńska Szkoła Główna HandlowaPiotr Tefelski WBC SAWojciech Vogtt Ministerstwo Gospodarki

Ewa Wilk Narodowy Bank PolskiJacek Wiśniewski Pekao SAGrażyna Wojciechowicz Fundacja CASEMaciej WróblewskiBohdan Wyżnikiewicz Instytut Badań nad Gospodarką

RynkowąKatarzyna Zajdel Citibank PolandMarzena Zaremba Narodowy Bank PolskiAnna Ząbkowicz INE PAN

LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM

5

Silny sektor bankowy i rozwinięty rynek kapitałowy uznawane są za czynniki determinujące rozwój gospodarki.

Umocnienie pozycji banków w gospodarce wymaga dopływu kapitału, co następuje przede wszystkim poprzez prywa-

tyzację. Tymczasem z badań opinii publicznej wynika, że aż 9 na 10 Polaków uważa, że Polska wyszła na prywatyza-

cji źle lub bardzo źle. Czy negatywna ocena Polaków może być słuszna w przypadku banków? Jak prywatyzacja wpły-

nęła na stan sektora bankowego w gospodarkach wschodzących? Na pytania te poszukiwali odpowiedzi paneliści i go-

ście 61 semianrium BRE-CASE. Zorganizowane wspólnie przez Fundację CASE i BRE Bank SA, w ramach stałego

cyklu spotkań panelowych, seminarium odbyło się w Warszawie w czerwcu 2002 roku.

Wojciech Kostrzewa, prezes BRE Banku SA stwierdził, że silne banki będą uczestniczyć w procesie rozwoju go-

spodarki przede wszystkim za pośrednictwem rynku kapitałowego. Jednak rynek finansowy Europy Środkowej

i Wschodniej nie jest nawet w zbliżonym stopniu tak rozwinięty jak rynek krajów Unii Europejskiej. Jakie są tego przy-

czyny? W Niemczech kapitalizacja rynku akcji wynosi 67 proc. PKB, w Polsce – 20 proc., na Węgrzech – 25 proc.,

w Czechach – 22 proc. Ponadto możliwości pozyskiwania kapitału poprzez emisje akcji są ograniczone. Rynek papie-

rów dłużnych zdominowany jest przede wszystkim przez instrumenty państwowe, natomiast rynek korporacyjnych pa-

pierów dłużnych jest nadal niewielkich rozmiarów, bo ustawodawca od lat dyskryminuje indywidualnych potencjalnych

nabywców obligacji nierządowych. Mówiąc o procesach prywatyzacyjnych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej

W. Kostrzewa podkreślił, że ich poziom zaawansowania zależy przede wszystkim od przyjętej strategii prywatyzacji.

Proces prywatyzacji sektora bankowego najszybciej dobiegł końca w krajach, w których został poprzedzony restruktu-

ryzacją banków. Liderem w tym zakresie są Węgry, gdzie prywatyzacja banków została ukończona w drugiej połowie

lat 90. W wyniku prywatyzacji w większości krajów Europy Środkowej dominującą rolę w sektorze bankowym zyskał

kapitał zagraniczny.

Alicja Kornasiewicz, prezes CA IB Polska i Iwona Pugacewicz-Kowalska, główna ekonomistka CA IB Polska stwier-

dzają, że obecność kapitału zagranicznego przyczynia się do rozwoju strukturalnego polskiej gospodarki. W ciągu

ostatnich pięciu lat wzrósł udział aktywów netto, depozytów i kredytów udzielonych gospodarstwom domowym i przed-

siębiorstwom w relacji do PKB, co oznacza wzrost znaczenia sektora bankowego w gospodarce. Obecnie kredyty zło-

towe stanowią około 30% PKB, zaś depozyty złotowe i walutowe niecałe 40% PKB. Jest to poniżej standardów w kra-

jach rozwiniętych: na przykład wartość aktywów netto w sektorze bankowym na koniec 2001 roku stanowiła w Polsce

66% PKB wobec 265% PKB w krajach euro. Mimo że rynek kapitałowy funkcjonuje w Polsce od 1991 roku, sektor ban-

kowy nadal stanowi główne źródło finansowania rozwoju przedsiębiorstw. Pokazuje to porównanie aktywów netto sek-

tora bankowego do kapitalizacji warszawskiej giełdy. W 2001 roku wartość kredytów złotowych udzielonych przedsię-

biorstwom przez system bankowy była 1,6 razy wyższa niż kapitalizacja całej GPW. Dodatkowo, kredyty udzielane sek-

torowi publicznemu stanowiły w 2000 roku 34% kredytów udzielonych przez sektor bankowy, wobec 29% średniej

w krajach kandydujących do Unii Europejskiej oraz 21% w krajach strefy euro. Co zatem sprawia, że prywatyzacja jest

tak negatywnie oceniana przez Polaków? Przede wszystkim brak elementarnej wiedzy o znaczeniu efektywnego i ela-

WPROWADZENIE

stycznego sektora bankowego dla funkcjonowania gospodarki rynkowej. Po drugie, nierozumiejący procesów gospo-

darczych politycy, a za nimi media, rozdmuchują pojedyncze niekorzystne decyzje prywatyzacyjne lub wskazują jako

przykłady prywatyzacyjnych porażek przedsiębiorstwa, którym nie powiodło się w wyniku błędnego zarządzania no-

wych właścicieli. Należy także pamiętać, że prawie każda prywatyzacja oznacza zmniejszenie wpływów uprzywilejo-

wanych grup gospodarczych, przez co kolejnym rządom, uwikłanym w polityczne zależności trudno zdobyć się na

obiektywną ocenę rzeczywistych ekonomicznych korzyści wynikających ze zmniejszania stopnia własności państwa.

Kurt Geiger, dyrektor Departamentu Instytucji Finansowych EBOR-u stwierdził, że prywatyzację sektora bankowe-

go traktuje się jako sposób na zwiększenie jego efektywności. Kiedy państwo jest właścicielem przedsiębiorstwa, to –

jak dowodzi tego także przykład krajów Europy Zachodniej – istnieje silna pokusa interweniowania z powodów politycz-

nych. Banki w Europie Środkowej i Wschodniej potrzebują kapitału i know-how, co powinna im zapewnić prywatyza-

cja. Jest oczywiste, że najlepiej takie potrzeby banków mogą spełnić inwestorzy zagraniczni. Dla kraju zainteresowa-

nego kapitałem nie jest ważne, jakiej narodowości są inwestorzy (zwłaszcza, że mamy tak naprawdę do czynienia z ka-

pitałem coraz bardziej międzynarodowym, a nie „narodowym”), ważne jest dlaczego chcą inwestować w danym kraju

i jakie mają plany inwestycyjne: czy chcą rozwijać działalność w danym kraju, czy chcą uczyć i promować lokalne ka-

dry czy też raczej wolą przywieźć swoich specjalistów itd. Rola państwa w tym procesie wzmacniania i rozwijania sek-

tora bankowego powinna polegać na tworzeniu sprzyjającej rozwojowi biznesu regulacji prawnej, budowaniu i wzmac-

nianiu instytucji egzekwujących przestrzeganie i stosowanie prawa. Oceniając doświadczenia krajów Europy Środko-

wej i Wschodniej w prywatyzacji banków K. Geiger zwrócił uwagę na duże zróżnicowanie kosztów prywatyzacji: naj-

niższe były one w Polsce – 5–8% PBK, najwyższe w Czechach – 20% PBK.

Prezentowane w Zeszycie teksty są rozszerzonymi wersjami wystąpień wygłoszonych na czerwcowym seminarium.

Zostały przygotowane specjalnie na potrzeby seminarium i niniejszej publikacji, za co ich Autorom organizatorzy skła-

dają serdeczne podziękowanie.

6

1.Wstęp

Czynnikiem determinującym rozwój gospodarki

jest silny sektor bankowy i rozwinięty rynek kapitało-

wy. Tezę tę potwierdza również stan rozwoju gospo-

darek naszego regionu, w tym polskiej. Jak zwykle,

wybór ma miejsce między rozwiniętym i sprawnym

rynkiem kapitałowym a takim samym systemem

bankowym. Wydaje się jednak, że rozwój systemu

bankowego jest znacznie większy niż rozwój rynku

kapitałowego. Zależność tę determinuje fakt, że to

właśnie system bankowy jest i powinien być postrze-

gany jako główny motor rozwoju polskiej gospodarki.

Ogromną rolę w rozwoju systemów bankowych kra-

jów kandydujących do Unii Europejskiej odegrał

i nadal odgrywa kapitał pochodzący z krajów Unii

Europejskiej, w znacznie mniejszym stopniu z USA.

Silne banki będą uczestniczyć w procesie rozwoju

gospodarki przede wszystkim za pośrednictwem

rynku kapitałowego. Aby umocnić pozycję banków

w gospodarce, niezbędny jest dopływ kapitału, co

następuje przede wszystkim poprzez prywatyzację.

Rynek finansowy Europy Środkowej i Wschodniej

nie jest nawet w zbliżonym stopniu tak rozwinięty jak

rynek krajów Unii Europejskiej. Jakie są tego przy-

czyny? Na początek porównajmy kapitalizację rynku

akcji ze wszystkimi aktywami sektora bankowego.

Wydaje się, że odpowiednim wskaźnikiem użytecz-

nym przy tej ocenie będzie kapitalizacja rynku akcji

w stosunku do PKB. Zauważmy, że nawet w Niem-

czech, których obywatele nie są fascynatami giełdy,

kapitalizacja rynku akcji wynosi 67 proc. produktu

krajowego brutto. Wskaźnik ten u nas wynosi

20 proc., na Węgrzech – 25 proc., w Czechach –

22 proc. Ponadto możliwości pozyskiwania kapitału

poprzez emisje akcji są ograniczone.

2. Mały wachlarz papierów dłużnych

Rynek papierów dłużnych zdominowany jest

przede wszystkim przez instrumenty państwowe, na-

tomiast rynek korporacyjnych papierów dłużnych jest

nadal niewielkich rozmiarów. Ustawodawca z upo-

rem godnym lepszej sprawy od lat dyskryminuje in-

dywidualnych potencjalnych nabywców obligacji nie-

rządowych. Rządy wszystkich orientacji politycznych

od lat odmawiają unormowania tej sytuacji, mimo że

z punktu widzenia fiskalnego uszczerbek byłby mini-

malny, natomiast niewątpliwie z punktu widzenia za-

rządzania ryzykiem, zwiększania rynku mogłoby to

spowodować znacznie szybszy wzrost i pchnąć rów-

nież przedsiębiorstwa w stronę rynku kapitałowego.

Niestety, nie wiadomo ile jeszcze lat trzeba będzie

czekać na zniesienie dyskryminacji podatkowej. Być

może dopiero w Unii Europejskiej doczekamy się ta-

kiego rozwiązania. Dzisiaj potrzeby finansowe przed-

siębiorstw zaspokajane są najczęściej przez sektor

bankowy lub bezpośrednie inwestycje zagraniczne.

Kapitalizacja polskiego rynku papierów dłuż-

nych – właśnie przede wszystkim ze względu na

niedorozwinięty rynek papierów korporacyjnych –

7

STAN SEKTORA BANKOWEGO W GOSPODARKACH WSCHODZ¥CYCH� ZNACZENIE PRYWATYZACJI

Wojciech Kostrzewa

jest w relacji do tego samego rynku niemieckiego

jeszcze mniejsza. Wskaźniki dla regionu Europy

Środkowej wynoszą między 14 a 28 proc. w porów-

naniu ze 111 proc. w przypadku Niemiec. Polska

z 23-proc. wskaźnikiem jest w regionie krajem środ-

ka – z tym, że nasz rynek jest zdominowany przez

papiery skarbowe.

3. Znaczenie rynku akcji

Największe parkiety giełdowe w Europie Środko-

wej to Warszawa, Budapeszt i Praga. Swój sukces

giełdy zawdzięczają przede wszystkim liberalizacji

portfelowych inwestycji zagranicznych oraz znaczne-

mu wzrostowi gospodarczemu w minionych latach.

Poziom kapitalizacji rynkowej pokazuje, jakimi

środkami rynek papierów wartościowych może zasi-

lić gospodarkę, natomiast skala obrotów jest wska-

źnikiem płynności rynku. Porównując te dane dla

Węgier, Polski i Czech zobaczymy, jakie znaczenie

dla rozwoju gospodarki i całego systemu bankowego

ma rynek akcji w tych krajach (wykres 2).

O płynności rynku akcji decydują obroty na

rynku, stosunek liczby sprzedających do kupują-

cych, jak również i to, na ile dana giełda jest roz-

wiązaniem pro forma przypominającym giełdę

w Luksemburgu, gdzie notowania odbywają się po

to, aby uzyskać swoisty certyfikat spełniania for-

malnych warunków notowania, a nie po to, by

sprzedawać czy kupować akcje. Z analizy wykresu

3 wynika, że najczęściej zmieniają właścicieli ak-

cje na węgierskiej giełdzie. Warto byłoby zbadać,

czy jest to wynik niższych niż u nas opłat transak-

cyjnych, czy też wynik temperamentu węgierskich

inwestorów.

4. Dostęp do środków finansowych

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne i dostęp do

międzynarodowych rynków finansowych mogą

w pewnym stopniu zminimalizować trudności w po-

zyskiwaniu finansowania wewnętrznego.

Utrzymanie inwestycji i wzrostu gospodarczego

wymaga działań systemowych na rynkach gospoda-

8

Wykres 1. Kapitalizacja rynku papierów dłużnych (procent PKB)

rek wschodzących, tj. przekształcenia wewnętrznych

oszczędności w inwestycje prowadzone przez

uczestników tych rynków.

Kraje kandydujące do UE mają nieco mniejsze

oszczędności (21 proc. PKB) niż członkowie Unii

(22 proc. PKB). Stopień zamożności społeczeństwa

oraz relatywnie niska skłonność do oszczędzania

powodują, iż depozyty bankowe per capita mierzo-

ne wartością siły nabywczej w krajach kandydują-

cych stanowią 18 proc. unijnych.

W większości krajów Europy Środkowej istnieje

duża różnica pomiędzy poziomem oszczędzania

a wysokością depozytów bankowych. Znaczna ilość

środków pozostaje poza systemem bankowym, jest

reinwestowana w działalność gospodarczą lub trzy-

mana „pod materacem”.

9

Wykres 2. Kapitalizacja rynku akcji (procent PKB)

Wykres 3. Obroty rynku akcji

5. Poziom usług bankowych

W Europie Środkowej sektor bankowy odgrywa

dominującą rolę w zaspokajaniu potrzeb finansowych,

ale nadal poziom tych usług jest niezadowalający.

Porównując, jaki procent PKB stanowi wartość

oferowanych kredytów widać, że sektor bankowy

w Europie Środkowej jest słabo rozwinięty w porów-

naniu z sektorem krajów unijnych.

W krajach UE wartość udzielonych kredytów wy-

nosi około 50 proc. PKB, natomiast na Węgrzech 32

proc., w Polsce 30 proc., w Czechach 37 proc.

Dzisiaj banki są dominującymi instytucjami fi-

nansowymi, ale, jak oceniają analitycy, za pięć lub

sześć lat sytuacja ulegnie radykalnej zmianie, po-

nieważ czeka nas rewolucja związana z wejściem

na rynek finansowy funduszy emerytalnych

(wykres 4).

Dominujące banki mają różne wskaźniki efektyw-

nościowe w zależności od tego, w którym kraju dzia-

ła bank. Oceniając dane z tabeli 1 warto byłoby po-

równać je ze stopą akredytacji inwestorów zagra-

nicznych. Tabela 1 wskazuje, że Węgry mają najwyż-

szy wskaźnik ROA i chociaż jest to stosunkowo kon-

kurencyjny rynek mają także najwyższą marżę od-

setkową netto, co mogłoby sugerować wysoki sto-

pień oligopolizacji rynku. Wskaźniki charakteryzują-

ce czeski sektor w pewnym stopniu są pochodną

kryzysu bankowego i głębokiej restrukturyzacji tam-

tejszego sektora.

Tabela 1. Podstawowe wskaźniki charakteryzujące

sektor bankowy

Analiza relacji aktywów i kredytów do PKB (wy-

kres 5) wskazuje na niemal identyczny wskaźnik

polskiego i węgierskiego sektora. Oceniając

znacznie wyższy wskaźnik czeskiego sektora

można spekulować, czy jest to efekt działalności

państwa, które było już w pierwszej połowie XX

wieku najbardziej rozwiniętym państwem regionu,

czy też dlatego, że Czechy odmiennie od Polski

i Węgier, nie dotknęła stosunkowo wysoka inflacja,

a nawet superinflacja, która była przyczyną głębo-

kiej demonetyzacji gospodarek tych krajów.

10

Wykres 4. Udział aktywów banków w aktywach ogółem instytucji finansowych

6. Prywatyzacja sektora bankowego

Poziom zaawansowania procesów prywatyzacyj-

nych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej zależy

przede wszystkim od przyjętej strategii prywatyzacji.

Proces prywatyzacji sektora bankowego najszyb-

ciej dobiegł końca w krajach, w których został po-

przedzony restrukturyzacją banków. Liderem w tym

zakresie są Węgry, gdzie prywatyzacja banków zo-

stała ukończona w drugiej połowie lat 90.

W wyniku prywatyzacji w większości krajów Eu-

ropy Środkowej dominującą rolę w sektorze banko-

wym zyskał kapitał zagraniczny.

Udział aktywów banków kontrolowanych przez in-

westorów zagranicznych w aktywach ogółem sekto-

ra bankowego kształtuje się następująco: Czechy –

95 proc., Polska – 70 proc., Węgry – 63 proc.

Według danych PAIZ na koniec 2001 roku łączne

inwestycje zagraniczne w sektorze usług finanso-

wych w Polsce wyniosły 12,3 mld USD, czyli około

22 proc. całości inwestycji bezpośrednich w Polsce.

Według danych GINB inwestycje zagraniczne

w kapitale zakładowym polskich banków wyniosły na

koniec 2001 r. 5,8 mld zł, co stanowiło 58,5 proc. ca-

łego kapitału zakładowego banków. W latach 1995 –

2001 kapitał ten wzrósł blisko dziesięciokrotnie.

W strukturze kapitału zagranicznego na koniec

2001 r. największy udział miał kapitał pochodzący

z Niemiec – 22,4 proc., następnie z USA – 20 proc.,

Holandii – 9,2 proc., Irlandii – 8,8 proc. i Portugalii –

8,7 proc.

Przykładem współpracy z kapitałem niemieckim

jest BRE Bank, którego największym akcjonariu-

szem (50,0 proc. kapitału akcyjnego) i partnerem

strategicznym jest Commerzbank. Inwestor niemiec-

ki uczestniczy aktywnie w zarządzaniu bankiem po-

przez swoich przedstawicieli w radzie nadzorczej

oraz współpracę polskich i niemieckich ekspertów

i account managerów przy obsłudze klientów z grup

target. Dzięki umowie strategicznej BRE Bank korzy-

sta z szerokiej pomocy technicznej i szkoleniowej;

dostępu do sieci Commerzbanku oraz jego zagra-

nicznych korespondentów; informacji o klientach

Commerzbanku działających w Polsce oraz dostępu

do krótko- i długoterminowych środków finansowych.

Osiem lat współpracy pozwoliło BRE Bankowi osią-

gnąć radykalną zmianę pozycji w polskim sektorze –

11

Wykres 5. Aktywa banków i kredyty w relacji do PKB

z 1-proc. udziału w rynku do 5-proc. pod koniec

2001 r. Po I kwartale 2002 r. na podstawie analizy bi-

lansów skonsolidowanych BRE Bank znalazł się po

raz pierwszy pod względem łącznych aktywów

w pierwszej piątce banków działających w Polsce.

Na koniec 2001 roku wśród 69 banków działają-

cych na polskim rynku 46 było kontrolowanych przez

inwestorów zagranicznych. W bankach tych znajdo-

wało się: 70 proc. aktywów, 80 proc. funduszy wła-

snych, 71 proc. udzielonych kredytów, 64 proc. depo-

zytów klientowskich polskiego systemu bankowego.

Wydaje się, że bieżący rok będzie ciekawym do-

świadczeniem zachowania się banków w warunkach

pogarszającej się sytuacji makroekonomicznej kraju.

Reakcja, jak się wydaje, będzie uzależniona od

struktury własności banków i stylu zarządzania. Są-

dzę, że reakcje i wrażliwość na ryzyko kredytowe bę-

dą bardzo zróżnicowane. Obawiam się, że będziemy

mieli do czynienia ze zrozumiałą mikroekonomicznie

nadreakcją banków i zmniejszeniem wolumenu kre-

dytów dostępnych dla przedsiębiorstw. Zmiana na-

stawienia do ryzyka kredytowego jest wręcz

podręcznikowa. Powoduje odrzucanie wniosków kre-

dytowych, które jeszcze rok temu nie budziłyby żad-

nych wątpliwości. Podręcznikowe uwrażliwienie z ko-

lei powoduje, że wszelkie pozytywne strony poten-

cjalnego kredytobiorcy są negowane, a negatywne

wyolbrzymiane.

Wojciech Kostrzewa jest prezesem BRE Banku SA

12

Wykres 6. Przychody budżetu z prywatyzacji (kapitałowej) banków w Polsce

1. Negatywna ocena prywatyzacjiprzez polskie społeczeństwo

Według majowego sondażu TNS OBOP (cytuje-

my za Polską Agencją Prasową) prawie 90% Pola-

ków uważa, że Polska wyszła na prywatyzacji źle

lub bardzo źle, 7% sądzi, że wyszła dobrze, nato-

miast odpowiedź „bardzo dobrze” znalazła się na

poziomie błędu statystycznego. Zdaniem 78% oby-

wateli państwo sprzedało za dużo firm, banków

i innych przedsiębiorstw. Prawie 70% ankietowa-

nych stwierdziło, że państwo powinno odkupywać

przedsiębiorstwa, które znalazły się w poważnych

kłopotach.

Sektor bankowy należy do najbardziej sprywaty-

zowanych działów gospodarki, kapitał prywatny sta-

nowił w ubiegłym roku 84% kapitału akcyjnego ban-

ków komercyjnych, zaś 72% należało do kapitału za-

granicznego. Czy negatywna ocena Polaków może

być słuszna w przypadku banków?

Nie umiemy dokładnie powiedzieć, jak obecnie

wyglądałby sektor bankowy, gdyby zachowano kon-

trolę państwa taką jak pod koniec lat 80. Czy dziś

mielibyśmy więcej bankomatów, kart kredytowych,

lepszy dostęp do konta poprzez Internet, doskonal-

sze usługi finansowe świadczone przez banki pań-

stwowe? Choć oferta największego banku państwo-

wego PKO BP jest w pewnych segmentach porów-

nywalna z jakością usług świadczonych przez banki

prywatne, bez wątpienia poprawa została wymuszo-

na przez konkurencję banków prywatnych.

Prywatyzacja banków państwowych przyczyni-

ła się do odpolitycznienia sektora bankowego, a co

za tym idzie – wprowadzenia przejrzystych zasad

funkcjonowania banków pod kątem oceny ryzyka

bankowego. Tym samym prywatny sektor bankowy

stał się negatywnym weryfikatorem tych pomysłów

biznesowych, które nie spełniały wymagań stawia-

nych efektywnym projektom inwestycyjnym, czyli

nie gwarantuje osiągnięcia oczekiwanej stopy

zwrotu przewyższającej koszt pozyskania kapitału.

Nie bez znaczenia są również dochody z prywa-

tyzacji, które nie tylko były źródłem finansowania

przeprowadzanych reform strukturalnych (na przy-

kład reformy emerytalnej), ale również finansowały

deficyt budżetowy, dzięki czemu środki finansowe

pozyskiwane z emisji długu publicznego mogły być

mniejsze, a tym samym korzystniej wpływać na sta-

bilizację deficytu budżetowego państwa.

2. Główne fazy prywatyzacji sektorabankowego

Mając ponaddziesięcioletnie doświadczenie

związane z prywatyzacją w sektorze bankowym

można ocenić, na ile pojawienie się kapitału prywat-

nego było korzystne dla sektora oraz które metody

prywatyzacji okazały się najbardziej efektywne dla

poszczególnych banków.

W historii rozwoju polskiego sektora bankowego

można wyodrębnić pięć głównych faz.

13

ZNACZENIE PRYWATYZACJI

DLA ROZWOJU POLSKIEGO

SEKTORA BANKOWEGO

Alicja Kornasiewicz, Iwona Pugacewicz-Kowalska

Pierwsza, którą można nazwać „pączkowanie”

obejmuje późne lata 80. i początki transformacji go-

spodarczej, w których najważniejszym wydarzeniem

było uniezależnienie banku centralnego od minister-

stwa finansów, a następnie wyodrębnienie ze struk-

tur NBP dziewięciu banków, przekształconych

w banki komercyjne.

W drugiej fazie przypadającej na lata 1989–92

powstały w Polsce liczne banki prywatne bądź pu-

bliczno-prywatne. Istotnym elementem zwiększania

konkurencji na rynku usług bankowych była tu dość

liberalna polityka przyznawania licencji bankowych.

Dynamiczny przyrost liczby funkcjonujących ban-

ków to jednocześnie dowód atrakcyjności rynku

oraz rosnącego zapotrzebowania na usługi banko-

we w rozwijającej się gospodarce rynkowej. Nowe

instytucje zostały poddane prawom rynku, część

nowych banków upadła, część przetrwała, inne zo-

stały przejęte przez silniejsze banki. W tym okresie

w Polsce pojawiły się pierwsze banki zagraniczne,

14

Wykres 1. Struktura własności w sektorze bankowym

Struktura własności w sektorze bankowym

Pączkowanie (do 1989): początki transformacji

gospodarczej, uniezależnienie NBP, wydziele-

nie 9 banków ze struktur banku centralnego.

Ekspansja (1989–1992): pierwsze banki komer-

cyjne publiczno–prywatne, rozwój organiczny,

upadki i przejęcia, pojawienie się banków za-

granicznych.

Zdobywanie kapitału na GPW (od 1992): de-

biut BIG SA w sierpniu, debiut BRE SA w paź-

dzierniku.

Prywatyzacja (1993–1999): sprzedaż udziałów

państwowych przedsiębiorstwom zagranicz-

nym.

Konsolidacja (od 2000): przejmowanie słab-

szych banków, zwiększanie udziałów inwesto-

rów zagranicznych, fuzje i przejęcia wynikają-

ce z połączeń spółek-matek.

funkcjonujące pod szyldem znanych marek zagra-

nicznych, które przede wszystkim świadczyły usłu-

gi swoim klientom zagranicznym, działającym na

polskim rynku. Z tego powodu konkurencja ze stro-

ny banków zagranicznych pojawiła się najpierw

w segmencie bankowości korporacyjnej, głównie

na rynku kredytów dla przedsiębiorstw.

Powstanie Giełdy Papierów Wartościowych

w 1991 roku zostało wykorzystane przez banki pry-

watne jako źródło pozyskiwania nowych kapitałów

oraz jako forma reklamy. Pierwsze banki: BIG i BRE

Bank zadebiutowały na GPW w 1992 roku. Pojawie-

nie się banków na GPW sprzyjało rozwojowi giełdy,

ponieważ instytucje finansowe stanowią znaczący

udział w jej kapitalizacji: obecnie kapitalizacja spółek

bankowych stanowi prawie 50% kapitalizacji giełdy.

Między rokiem 1993 a 1999 nastąpiła faza dyna-

micznej prywatyzacji banków państwowych połączo-

na ze sprzedażą pakietów mniejszościowych inwe-

storom zagranicznym.

Wreszcie w ostatnich latach mają miejsce zmia-

ny własnościowe wynikające z wewnętrznych proce-

sów w systemie bankowym, które polegają na zwięk-

szaniu udziałów przez inwestorów zagranicznych

poprzez fuzje i połączenia (na przykład Citibank

i Bank Handlowy) lub wynikają ze zmian właściciel-

skich na rynku europejskim (jak było w przypadku

połączenia BPH i PBK).

Spośród pięciu wyróżnionych faz trzy miały cha-

rakter spontaniczny, wynikający z potrzeb i rozwoju

rynku: faza dynamicznego wzrostu we wczesnych la-

tach 90., wykorzystanie giełdy papierów wartościo-

wych do zwiększania kapitału oraz ostatnia faza na-

turalnej konsolidacji rynku. Dwie pozostałe fazy były

konsekwencją decyzji politycznych, które zależały

od strategii gospodarczej kształtowanej przez po-

szczególne partie rządzące.

W wyniku tych przekształceń liczba wszystkich ban-

ków funkcjonujących na rynku stopniowo maleje, w cią-

gu trzech ostatnich lat liczba banków z przewagą kapi-

tału państwowego utrzymuje się na tym samym pozio-

mie, natomiast zwiększa się liczba banków z przewagą

inwestorów zagranicznych (wykres 2).Podobnym zmia-

nom podlega struktura własności poszczególnych grup

15

Wykres 2. Udział grup inwestorów w aktywach netto sektora bankowego

inwestorów w aktywach netto sektora bankowego, na

rynku depozytów i kredytów dla przedsiębiorstw niefi-

nansowych oraz osób prywatnych.

3. Sektor bankowy jako czynnik rozwoju gospodarczego Polski

Obecność kapitału zagranicznego przyczynia się

do rozwoju strukturalnego polskiej gospodarki.

W ciągu ostatnich pięciu lat wzrósł udział aktywów

netto, depozytów i kredytów udzielonych gospodar-

stwom domowym i przedsiębiorstwom w relacji do

PKB, co oznacza wzrost znaczenia sektora banko-

wego w gospodarce (stopnia monetyzacji gospodar-

ki). Obecnie kredyty złotowe stanowią około 30%

PKB, zaś depozyty złotowe i walutowe niecałe 40%

PKB, jest to poniżej standardów w krajach rozwinię-

tych: na przykład wartość aktywów netto w sektorze

bankowym na koniec 2001 roku stanowiła w Polsce

66% PKB wobec 265% PKB w krajach euro.

Mimo że rynek kapitałowy funkcjonuje w Polsce

od 1991 roku, sektor bankowy nadal stanowi główne

źródło finansowania rozwoju przedsiębiorstw. Poka-

zuje to porównanie aktywów netto sektora bankowe-

go do kapitalizacji warszawskiej giełdy. W 2001 roku

wartość kredytów złotowych udzielonych przedsię-

biorstwom przez system bankowy była 1,6 razy wyż-

sza niż kapitalizacja całej GPW. Dodatkowo kredyty

udzielane sektorowi publicznemu stanowiły w 2000

roku 34% kredytów udzielonych przez sektor banko-

wy, wobec 29% średniej w krajach kandydujących do

Unii Europejskiej oraz 21% w krajach strefy euro

(wykres 4).

4.Wskaźniki efektywności

Porównanie efektywności banków z przewagą ka-

pitału zagranicznego i banków państwowych jest dość

skomplikowane z tego względu, że zmiany w wartości

16

Wykres 3. Rosnące znaczenie sektora bankowego w gospodarce (% PKB) wobec wzrostu

obecności inwestorów zagranicznych (% aktywów netto)

wskaźników wynikają także z przemian w strukturze

własności. Dodatkowo ostatnie dwa lata, w czasie

których Skarb Państwa nie przeprowadził transakcji

prywatyzacyjnych w sektorze bankowym, zbiegły się

ze spowolnieniem gospodarczym, które negatywnie

odbiło się na wskaźnikach efektywności. Kolejnym

utrudnieniem jest brak dokładnej sprawozdawczości

banków państwowych, które nie podlegają takim rygo-

rystycznym obowiązkom informacyjnym jak spółki pu-

bliczne. Wreszcie porównania są zaburzone ze wzglę-

du na zmiany w regulacjach prawnych, takich jak nowe

zasady rozliczania odsetek od kredytów czy klasyfika-

cji kredytów niepracujących.

Warto jednak zwrócić uwagę na dwa wskaźniki

rentowności: zysk netto na pracownika oraz udział

należności zagrożonych w należnościach brutto

(wykresy 5 i 6). W pierwszym przypadku obserwuje-

my w ostatnich latach wyraźnie wyższy wskaźnik zy-

sku netto na pracownika w bankach z przewagą ka-

pitału zagranicznego. Nie wynika to jednak z dra-

stycznego spadku zatrudnienia w bankach kontrolo-

wanych przez udziałowców zagranicznych: w ciągu

dwóch ostatnich lat przeciętne zatrudnienie w tych

bankach wzrosło o około 30%, natomiast wynik fi-

nansowy netto wzrósł prawie dwuipółkrotnie.

Drugim interesującym wskaźnikiem jest udział

należności zagrożonych w należnościach brutto.

Choć w ostatnich latach wskaźnik ten rósł w całym

sektorze bankowym, w bankach z przewagą kapita-

łu polskiego sytuacja jest znacznie lepsza, co mo-

głoby sugerować, że efektywność banków polskich

jest znacznie lepsza niż zagranicznych. Czy rze-

czywiście? Z jednej strony doświadczenia związa-

ne z prywatyzacją Banku Zachodniego pokazują,

że banki zagraniczne stosują bardziej konserwa-

tywne metody oceny jakości kredytów. Z drugiej

zaś, więcej kredytów zagrożonych w przypadku

banków z przewagą kapitału zagranicznego w okre-

sie spowolnienia gospodarczego wskazuje, że ban-

ki te były bardziej skłonne finansować projekty

obarczone większym ryzykiem niż banki z przewa-

gą kapitału polskiego.

17

Wykres 4. Aktywa sektora bankowego wobec kapitalizacji GPW (mld zł)

18

Wykres 5. Zysk netto na pracownika

Wykres 6. Udział należności zagrożonych w należnościach brutto

5. Prywatyzacja po polsku

Na koniec warto przyjrzeć się efektywności po-

szczególnych sposobów prywatyzacji w polskim sek-

torze bankowym. Wnioski z naszej analizy mogą być

tym bardziej interesujące, że w najbliższym czasie

Ministerstwo Skarbu zapowiada częściową prywaty-

zację Banku Gospodarki Żywnościowej oraz najwięk-

szego polskiego banku detalicznego – PKO BP.

Można wyróżnić cztery zasadnicze metody pry-

watyzacji w Polsce.

Pierwsza, stosowana najwcześniej, polegała na

sprzedaży pakietu mniejszościowego inwestorowi fi-

nansowemu EBOiR. Przykładowo, tak sprzedano pra-

wie 30% akcji WBK w 1993 roku. Objęcie 5% akcji Pe-

kao w 1998 roku poprzedziło prywatyzację tego banku.

Prawie w całym okresie prywatyzacji, aż do 1998

roku, Skarb Państwa chętnie

sprzedawał swoje akcje w dro-

dze oferty publicznej. Zwykle

dążono do maksymalnego roz-

drobnienia akcjonariatu, czę-

sto limitując transze dla inwe-

storów instytucjonalnych,

w tym zagranicznych. W 1994

roku w trakcie sprzedaży akcji

Banku Śląskiego ING nabył

pakiet 26% akcji, a po trzech

latach był jedyną instytucją za-

interesowaną zakupem dal-

szych 28% akcji oferowanych

jako resztówka Skarbu Pań-

stwa. W Banku Gdańskim,

w którym Skarb Państwa

sprzedawał 86% akcji w 1995

roku, 24% zostało zakupione

przez BIG, który – poprzez sy-

stematyczne zwiększanie swo-

jego udziału poprzez giełdę –

wchłonął BG po dwóch latach.

Rozdrobnienie akcjonariuszy

instytucjonalnych przyświecało

Ministerstwu Skarbu przy prywatyzacji PBK w 1995 ro-

ku i Banku Handlowego dwa lata później.

W ostatnich latach prywatyzacji inwestorowi stra-

tegicznemu sprzedawano pakiet większościowy pry-

watyzowanego banku w drodze publicznego zapro-

szenia. Tak zmienił właściciela Bank Zachodni oraz

Bank Pekao.

5. 1. Prywatyzacja BRE Banku SA

Analizę skuteczności poszczególnych metod

prywatyzacji oraz ewentualnych korzyści z poja-

wienia się inwestora zagranicznego zacznijmy od

banku, który jako jeden z pierwszych pojawił się

na warszawskiej GPW. BRE Bank (wówczas Bank

Rozwoju Eksportu) zadebiutował na giełdzie

w 1992 roku emitując akcje, przeznaczone dla in-

19

Prywatyzacja po polsku

Sprzedaż pakietu mniejszościowego inwestorowi finansowemu

EBOiR 29% w WBK (1993), – 5% w Pekao w (1998)

Sprzedaż udziału mniejszościowego poprzez ofertę publiczną, kolejne

pakiety w następnych latach

Bank Śląski

– oferta publiczna (1994): ING 26%, drobni akcjonariusze 30%

– przetarg (1997) na 28% akcji: ING (w sumie 54%)

Sprzedaż pakietu większościowego poprzez ofertę publiczną

Bank Gdański

– oferta publiczna 86% akcji (1995): BIG 24%

Powszechny Bank Kredytowy

– oferta publiczna 70% akcji (1995): Warta, Kredyt Bank, Creditanstalt

po 13%

Bank Handlowy

– oferta publiczna 59% akcji (1997): 30% inwestorom instytucjonal-

nym (plus obligacje zamienne), 29% inwestorom indywidualnym

Sprzedaż udziału większościowego w drodze publicznego zaproszenia

Bank Zachodni

80% akcji kupuje AIB (1999)

Pekao

52% akcji kupuje konsorcjum Unicredito Italiano i Allianz (1999)

westorów instytucjonalnych i detalicznych, stano-

wiące 47% podwyższonego kapitału akcyjnego.

Po dwóch latach bank nawiązał współpracę strate-

giczną z Commerzbankiem, który początkowo ob-

jął 21% akcji BRE Banku, a następnie sukcesyw-

nie zwiększał swój udział do obecnych 50%.

Podstawowym obszarem działalności BRE

Banku był rynek kredytów korporacyjnych, na

którym, jak pamiętamy, najwcześniej pojawiła się

konkurencja ze strony banków zagranicznych. Mi-

mo to bank systematycznie zwiększał swój udział

w rynku, mierzony zarówno udziałem w aktywach

netto sektora bankowego oraz w kredytach i de-

pozytach ogółem (wykres 7).

Mimo że równocześnie obniżała się efektyw-

ność BRE Banku mierzona wskaźnikami ROE

i ROA, to wynik banku utrzymywał się powyżej

średniej rynku (która dla porównania w 2001 roku

wynosiła odpowiednio 12,9% i 1,0%) (wykres 8).

5. 2. Prywatyzacja Banku Handlowego

Bank Handlowy tradycyjnie był bankiem korpo-

racyjnym. W 1997 roku przyjęta przez rząd metoda

prywatyzacji zakładała, że upublicznieniu banku

będzie towarzyszyć sprzedaż 30% akcji pasywnym

inwestorom portfelowym z sektora bankowego

oraz 19% obligacji zamiennych na akcje (pozosta-

20

BRE Bank

1986 utworzenie Banku Rozwoju Eksportu

1992 oferta publiczna 47,4% akcji

1994 porozumienie strategiczne z Commerzban-

kiem: objęcie nowej emisji akcji (13,7%) i zakup

akcji na giełdzie (7,3%), w sumie 21%

1995-2000 zakupy akcji na giełdzie, obejmowanie

nowych emisji przez Commerzbank

Obecnie 50% udziałów BRE Banku należy do

Commerzbanku

Wykres 7. Pozycja BRE Banku na rynku bankowym

łe obligacje posłużyły do dokapitalizowania PZU

przez Skarb Państwa), które – po dość skompliko-

wanym procesie zamiany – dałyby tym udziałow-

com dodatkowy 6-proc. udział. Okazało się jednak,

że sprywatyzowanie banku wyłącznie poprzez

wprowadzenie inwestorów portfelowych nie przy-

czyniło się do poprawy efektywności oraz wzmoc-

nienia pozycji banku na rynku. Utrzymaniu udziału

w rynku kredytów i depozytów towarzyszył drama-

tyczny spadek efektywności mierzony wskaźnika-

mi ROE i ROA. Zarząd banku i inwestorzy portfelo-

wi wyszli z inicjatywą połączenia z BRE Bankiem

w 2000 roku, która jednak nie powiodła się. Po tej

nieudanej próbie fuzji z BRE Bankiem, inwestorzy

portfelowi sprzedali posiadane akcje Citibankowi,

który kupił także obligacje zamienne i w ten spo-

sób stał się inwestorem większościowym w Banku

Handlowym. Połączenie obu banków pozwoliło

Bankowi Handlowemu poprawić swoją pozycję na

rynku, natomiast nie udało się dotychczas popra-

wić efektywności połączonych banków.

5. 3. Strategie prywatyzacyjne Banku

Zachodniego i WBK

Wreszcie ostatni przykład, porównujący stra-

tegie prywatyzacyjne Banku Zachodniego i WBK.

Oba banki powstały z wydzielenia w 1989 roku ze

21

Bank Handlowy

1870 utworzenie Banku Handlowego

1997 oferta publiczna 59% akcji, 30% akcji kupują

tzw. inwestorzy stabilni

1999 nieudane połączenie z BRE Bankiem

2001 fuzja z Citibankiem

Obecnie Citibank posiada 92% udział w Banku

Handlowym

Wykres 8 Wskaźniki finansowe (efektywność) BRE Banku

struktur NBP i miały zbliżoną pozycję rynkową.

WBK charakteryzował się jednak lepszą efektyw-

nością i jego prywatyzację rozpoczęto już w 1993

roku. W 1995 roku bank nawiązał współpracę stra-

tegiczną z AIB, który w kolejnych latach systema-

tycznie zwiększał swój udział w WBK i w efekcie,

w 1996 roku po zakupie akcji od Skarbu Państwa

i odkupieniu udziałów od EBOiR, stał się właści-

cielem większościowego pakietu.

Inaczej potoczyły się losy Banku Zachodniego.

Bank został sprywatyzowany dopiero w 1999 roku,

a opóźnienie wynikało z konieczności wcześniej-

szego wzmocnienia banku poprzez jego restruktu-

ryzację i poprawę efektywności. Dodatkowo nie-

22

Wykres 9. Pozycja Banku Handlowego na rynku bankowym

Bank Zachodni

1989 wydzielenie ze struktur NBP: 49 jednostek na

terenie Polski południowo-zachodniej

1999 sprzedaż 80% akcji AIB

2000 połączenie z WBK

Obecnie AIB ma 70,5% akcji BZ WBK

WBK

1989 wydzielenie ze struktur NBP: 41 jednostek

w środkowo-zachodniej części Polski

1993 publiczna sprzedaż akcji, EBOiR obejmuje

28,5%

1995 podwyższenie kapitału akcyjnego, AIB obej-

muje 16,3%

1996 AIB kupuje od Skarbu Państwa 20% akcji

1997 AIB odkupuje akcje od EBOiR i osiąga 60,2%

kapitału akcyjnego

2000 połączenie z BZ

chętny prywatyzacji był zarząd banku. W momen-

cie prywatyzacji okazało się, że bank nie tylko nie

wzmocnił swojej pozycji, ale dodatkowo, stosując

zbyt liberalną politykę rezerw, zawyżał swoje wyni-

ki finansowe. W efekcie, po przejęciu banku przez

AIB w 1999 roku, nastąpiła restrukturyzacja port-

fela kredytowego, utworzono niezbędne rezerwy,

które w konsekwencji wpłynęły negatywnie na

wskaźniki finansowe (tabela 1). Analizując dane

zamieszczone w tabeli widać wyraźnie, że proces

restrukturyzacji w BZ zakończył się fiaskiem.

6. Podsumowanie

Przykład Banku Zachodniego pokazał, że pań-

stwo nie było skutecznym właścicielem i kapitał pry-

watny jest bardziej efektywny niż państwowy. Przy-

kład Banku Handlowego dowodzi, że proste dokapi-

talizowanie banku – w tym przypadku pojawienie się

biernych inwestorów portfelowych – nie wystarczało,

aby można było efektywnie sprostać konkurencji na

rynku. Inwestorzy strategiczni dostarczali oprócz ka-

23

Wykres 10. Wskaźniki finansowe (efektywność) Banku Handlowego

1994–95 1998 1999 2000BZ WBK BZ WBK BZ WBK BZ WBK

Udział w aktywach nettosektora bankowego

2,5% 2,8% 2,5% 2,5% 2,2% 2,9% 2,2% 3,2%

Udział w rynku kredytów 4,9% 5,6% 4,5% 4,2% 3,6% 4,0% 3,5% 4,8%

Udział w rynku depozytów 3,2% 3,6% 3,2% 3,1% 2,8% 3,1% 2,8% 3,8%

Wartość księgowa (mld zł) 374,0 287,0 695,0 777,0 837,0 923,0 947,0 1105,0

ROE 4,1% 37,0% 3,8% 25,9% 0,4% 21,8% -10,1% 22,1%

ROA 0,4% 2,7% 0,3% 2,5% 0,0% 2,0% -1,0% 1,9%

Tabela 1. BZ WBK – wskaźniki finansowe

pitału również know-how, zarówno w zakresie nowo-

czesnych technologii jak i jakości zarządzania. Wre-

szcie dążenia Skarbu Państwa do rozproszenia ak-

cjonariatu szybko okazywały się nieskuteczne –

wcześniej czy później bank był przejmowany przez

inwestora strategicznego. Kontynuacją tego procesu

jest naturalna konsolidacja rynku, zmniejszająca

liczbę podmiotów operujących na rynku oraz

wzmacniająca ich pozycję. Globalizacja oraz wstą-

pienie Polski do Unii Europejskiej przyczynią się do

umocnienia tendencji konsolidacyjnych na rynku fi-

nansowym.

Czy zatem przytoczone na wstępie wyniki sonda-

żu dobrze oceniają skutki prywatyzacji sektora ban-

kowego dla polskiej gospodarki? Nasza krótka ana-

liza sugeruje, że nie. Co zatem sprawiło, że ocena

Polaków jest tak jednoznacznie negatywna? Przede

wszystkim brak elementarnej wiedzy o znaczeniu

efektywnego i elastycznego sektora bankowego dla

funkcjonowania gospodarki rynkowej. Po drugie, nie-

rozumiejący procesów gospodarczych politycy, a za

nimi media, rozdmuchują pojedyncze niekorzystne

decyzje prywatyzacyjne lub wskazują jako przykłady

prywatyzacyjnych porażek przedsiębiorstwa, którym

nie powiodło się w wyniku błędnego zarządzania no-

wych właścicieli. Należy także pamiętać, że prawie

każda prywatyzacja oznacza zmniejszenie wpływów

uprzywilejowanych grup gospodarczych, przez co

kolejnym rządom, uwikłanym w polityczne zależno-

ści trudno zdobyć się na obiektywną ocenę rzeczy-

wistych ekonomicznych korzyści wynikających ze

zmniejszania stopnia własności państwa. Dodatko-

wo w spadku po dziesięcioleciach socjalizmu pozo-

stała ułuda, że państwo może być lepszym właści-

cielem niż kapitał prywatny, choć przeczą temu przy-

kłady bardziej doświadczonych rynków. Można przy-

puszczać, że nowemu pokoleniu polityków wycho-

wanych w warunkach rynkowych uda się zmienić to

myślenie. Można mieć nadzieję, że na tę zmianę nie

trzeba będzie długo czekać, ponieważ w innym przy-

padku wszyscy na tym stracimy.

Alicja Kornasiewicz jest prezesem CA IB Polska

Iwona Pugacewicz-Kowalska jest główną ekonomistką

CA IB Polska

24

Wnioski z przeszłości, wymagania przyszłości

Prywatny kapitał jest bardziej efektywny niż państwowy (Bank Zachodni).

Inwestor strategiczny gwarantuje lepszy wzrost fundamentalny spółki niż inwestor portfelowy (Bank

Handlowy).

Prywatyzacja „rozproszona” (publiczna emisja) kończy się skupieniem akcji lub przejęciem przez inwesto-

ra strategicznego (PBK, Bank Handlowy).

Inwestorzy zagraniczni zwiększyli konkurencję na rynku, efektywność alokacji kapitału, dostęp do nowo-

czesnego know-how.

Nowe produkty i usługi: karty kredytowe, bankomaty, bankowość elektroniczna.

Odpolitycznienie banków, większa przejrzystość sprawozdań finansowych.

Globalizacja wymusi większą różnorodność i elastyczność ofert banków oraz dalszą konsolidację rynku.