Br. 7. U Zagrebu 15. srpnja 1898. God. XX.

List izlazi jedanput na mjesec na podrug do dva arka. — Članovi ga dobivaju bezplatno. Predplata za nečlanove na godinu 6 for., na pol godine 8 for.

Članarina, predplata i sve ostale uplate imaju se poslati „Mjenjačnici hrv. eskomptne banke" u Zagrebu Jelačieev trg br. 3.

Reklamacije radi „Liečničkogu Viestnika" imađu se upraviti na Dioničku tiskaru u Zagrebu, Gundulićeva ulica br. 18.

Dopisi se šalju predsjedništvu sbora ili uredničtvu lista (dru. M. pl. Čaokov iću , Gajeva ulica br. 7. Telefon br. 296).

Za oglase plaća se po đvostupačnom redku ili prostoru 15 nova.

Ludjačka umors tva , nazvana ,,la fol ie rouge". P i š e dr . I. Žirovčić.*

Povjest ljudska pisana je crvenom tintom, vlastitom ljudskom krvi. Kao motto, na čelu te povjesti, zabilježeno je bratoumorstvo, počinjeno od prvoga sina prvih ljudi. Bio taj čin historička priča ili istinit dogodjaj, svakako ne može biti sgodnijeg obilježja kasnijih dogodovština. Zloban jal pokrenuo je surovu silu i ona je uništila bratski život. To sjeme urodilo je obilnim plodom, te nam povjest ljudska prikazuje čitav niz silovita krvoprolića, more krvi, u kojem je napried koracao ljudski rod. 1 plašt kulture, kojim je zaodjelo ljudstvo svoju živinsku sramotu, protkan je obilnimi niti grimizne, krvlju natopljene boje. Glas pojedinih genija čovječanstva, koji se je podigao iz nizina ljudske potiš-tenosti i nevolje, da mu objavi uzvišene, spasonosne ideje, da toplim žarom lnedjusobne ljubavi i snošljivosti zagrije ljudsku biedu, i taj glas bio je za malo ugušen jalom i zlobom, a začetnik najplemenitijih misli morao je svoju smionost životom platiti. Začetnik je poginuo, ali plemenito sjeme, što ga je zasijao, palo je na plodno zemljište, te je ovo, opet zagnojeno riekami ljudske krvi, napokon ipak urodilo liepim i koristnim plodom. Pojam čovječnosti za­dobio je dohvatljiv oblik, te je postao glavnim štitom čovječanstva, njegovim čvrstim uporištem i pouzdanim oslonom. Najveća ta stečevina ljudskoga roda je zrno i glayni sadržaj svega njegovoga napredka, jer življenje mu je sve što ima, a syeobće priznanje načela čovječnosti zajamčuje mu taj njegov posjed i njegovu nepovriedivost.

Nu ako je oštećivanje i uništivanje ljudskoga života u današnje doba i rjedje postalo, ipak nije posve- prestalo, jer vrelo toga zločinstva nije još zatr­pano. Kainova baština nije se još zatrla, ljudska zloba, sve divlje strasti po­kreću još mnogom ljudskom dušom na smrtonosno zlodjelo — a i ludost.

Svaki dan se čita po novinah razne grozote, nesreće i umorstva, dogodjaje, koji su na dnevnom redu, te se samo zato pričinjaju tako mnogobrojni mi, jer se lahko saznavaju od svih strana bezbrojnoga pučanstva svieta našega. Ljudstvo

LIEČNIČKI VIESTNIK

* P r e d a v a o n a s k u p š t i n i sbo ra l iećn ika d n e 28 . ožu jka 1898.

226 Liečnički Viestnik 1898. Br. 7.

našega vremena priučilo se je tim grozotam, jer one imaju svoje motive u ne­voljan svakdanjega života, koje se nevolje posvuda jasno i očito iztiču. Nu od vremena do vremena uzrujavaju dušu našu viesti o groznih i nepojmljivih umorstvih, počinjenih bez svakoga shvatljivoga motiva, umorstva en masse, bez dokučivog uzročnoga saveza i pojmive svrhe, pa se svakomu odmah namiče misao, da se tu radi o djelu ludjaka.

Motrenje tajinstvenoga duševnoga života umobolnih ljudi poučuje nas ipak, da i njihovi najgrozniji čini nisu bez motiva, da i njihovimi čini upravlja miš­ljenje i čuvstvovanje. Eazlika je samo u tom, što mišljenje i čuvstvovanje du­ševno zdravih ljudi stoji u skladu ili bar u jasnom uzročnom savezu s realnimi obstojnostmi vanjskoga svieta; dočim u mišljenju i čuvstvovanju duševnoga bolestnika vlada nesuglasje ili podpuna opreka s realnim svietom, njegovi čini potiču onda iz nezdravih čuvstava ili nezdravoga mišljenja.

* Dva su moćna, životinji i čovjeku prirodjena nagona, koja uvjetuju ob-

stanak individua i vrsti, nagon hranitbeni i spolni. Obstojnosti ljudskoga roda danas su takove, da se zahtjevu hranitbenoga

nagona bez velikih potežkoća zadovoljiti može; s toga puki taj nagon nije često pokretačem silovitoga djelovanja, a u duševnom oboljenju pogotovo ne iztiču se zablude toga nagona, osim u podpunöj duševnoj tuposti, gdje pomanjkanje viših motiva ljudske duše potiskuju čovjeka na niveau glupe životinje.

Nasuprot je spolni nagon i čestim pokretačem silovita zlodjela i izvržen mnogobrojnim zabludam. Spolni nagon životinje često dovadja do smrtonosne borbe, a i čovjeka može poživinčiti, dapače još niže potisnuti, kad zabludi stran­puticom groznog uništivanja. U životinje je provala spolnoga nagona samo epizoda; u čovjeka je trajno gorući vulkan. Spolni nagon čovječji rodi toliko opjevanim mirisavim cvietom spolne ljubavi, pa ipak se taj cviet tako često izrodi u nezdravi plod sentimentalne malodušnosti, a mirisavi čar njegov se izvrgne u opojni zadah jednostrukog ili dvostrukoga samouništenja. Kao što je bilinski cviet u svojem razvitku najviše izvržen vanjskim nepogodnim uplivom, tako je i za čovječji spolni nagon najopasnije doba njegovoga prvog ili preura­njenoga razvitka; njegov cviet trpi i od ledenoga mraza moralnih nepodobština i od crva ljudskih opačina, a iz tako izkvarena cvieta nastaje nezdrav plod. Cesto je i tlo, na kojem se taj cviet razvija, porieklom nezdravo. Tako dolazi do spolnih zabluda na temelju prigojena izopačenja, ili prirodjene živčane nezdravosti, a takove spolne zablude čestim su motivom nerazumljivih čina, počam od sitnih i čudnih ljudskih slabosti i zlih navika, pa sve do užasnih krvavih nedjela.

S gnojišta, na kojem raste drač ženske propalosti, odkriva kriminalistika groznih stvari. U živahnoj uspomeni bit će svim affaira bečkoga „Händelmann-a" i tajinstvena umorstva nepoznatoga još londonskoga „Jacka-razparača". Porieklo tih zločina nalazi psychologija u promienjenom spolnom ćućenju, koje postizava svoj ejaculatarni spolni ergasmus davljenjem životinja, mrcvarenjem ženskoga tiela, okrutnim krvoprolićem kao ekvivalentom za normalnu spolno-erotičnu ekstazu.

Alkohol, taj tješitelj i kriepitelj čovjeka, može biti pokretačem najgroznijih zločina. Kao što je pas vjeran i koristan drug i prijatelj čovjeku, a biva mu

Br . 7. Liečnički Viestnik 1898. 227

strašnim zatornikom užasnom bolešću bjesnoće, koje je nosiocem; takov je i alkohol prijatelj čovjeku, ali postaje strašnim demonom, kad otrovno prevlada ljudskom dušom. Alkohol je najopasniji psychopaticnim ljudem, a baš oni mu često bivaju vjerni podanici, bezvoljni robovi. Patholožko pijano stanje i alko­holni delir čine čovjeka groznim strašilom, bjesnećim razornikom, koji nožem i sjekirom, a osobito puškom, navaljuje na tudji život, budi da se baci proti umišljenim, u snatrenju vidjenim i čuvenim napadačem, budi da si naprosto strašna unutarnja živčana napetost probije provalu djelotvornom mišićnom trza­vicom. Ohronični alkoholizam izopačuje sve tkanine ljudskoga tiela, najpače njegov najviši i najsastavljeniji organ, možgjane, truje njegovu dušu, smućuje njezine najviše stečevine, ethične pojmove, slabi najvišu snagu ljudsku, volju. Prvi učin chroničnog alkoholizma jest kućna i obiteljska nesuglasica; obitelji pridružio se je suvišan i opasan kućni prijatelj, alkohol, kojemu biva gospodar kuće robom; iz tih nesuglasica razvija se dramatični zaplet, golema nevolja, koju žalostni junak drame, pijanica, često završuje silovitim činom, usmrćenjem žene, djece, rodbine i sebe samoga. Patholožka čuvstva, koja prevladaju u alko­holnoj psychozi, imadu svoje skromno posliednje porieklo takodjer u spolnom nagonu; alkoholisti iztiču se ludim ljubomorstvom. Prekomjerni užitak alkohola oslabljuje ne samo hranitbeni, nego i spolni nagon; posliednji pako proizvadja u alkoholiste, uslied vlastite spolne slabosti, umišljenu bračnu nevjeru, ljubo­morne sumnje, koje bivaju podkrepljene erotičnimi hallucinacijami izvanredno realističnoga vida i tjeraju alkoholističnog umobolnika na progonstvo su­pruge, odnemarenje obitelji i silovite čine — Alkoholista, osobito koji pe­riodično loče, vraća se s odurnoga svog izleta kući i pada u produljeni patho-ložki mamurluk, u kojem nastaje buran metež nejasnih bolnih čuvstava; iz ovih radjaju se mutni duševni porivi; opojena mamurna pijanica zagleda djetešce u koljevci i u tren oka zabode nedužnomu djetetu nož u srce. Zašto? — Pija­nica dodje k sebi, osviesti se i znade, što je počinio; sgraža se nad činom i žali ga ; ali zašto je to učinio, toga ne zna. Pošto krvoločtvo alkoholističnih umo­bolnika traži svoje žrtve obično u vlastitoj odnosno ženinoj obitelji, može se i tu tražiti zadnji pokretač silovitih čina u mutnih spolnih čuvstvih.

Alkoholizam često rodi epilepsiju, to jest, epileptici često potiču od rodi­telja alkoholiste. Zlo radja zlo; a ne zna se, što je strasnije, roditelj ili rodjenik ! I epileptičar pocinja u ludilu strašan pokolj, te je u psycholozkoj analyzi zlo­činstva iztražitelju vasda na umu sablast epilepsije, koju naslaćuje iza zastora, što no pokriva tajinstvena umorstva, bez jasnoga motiva.

Biće epilepsije može se naznačiti tako, da u živčevlju epileptičnih ljudi nastaje neka nutarnja napetost, koja se sve više kupi i raste, te od vremena do vremena provali sveobćom trzavicom mišičja. — Dok stvar tako stoji, na­zivamo bolest epileptičnom neurozom. Nu ta napetost može se razviti i na­rasti u duševnom životu: tada se razvijaju epileptične psychoze i psychicne provale. Aktivna bezsvjestica, delir i bjesnilo mogu biti psychični ekvivalent epileptične provale, trajući jedan čas, uru, dane, ili još dulje vremena. Pomu-ćenje duševnoga stanja očituje se kod epileptičara i nekim mamurnim, polu-snenim stanjem, u kojem je omamljena sviest, a duševno djelovanje provaljuje razornom, sliepom, bezsmislenom akcijom. Napokon postoji stanje epileptičnoga

228 Liečnički Vies tn ik 1898. Br. 7.

somnambulizma ili automatizma, u kojem epileptičari tjedne i mjesece okolo lutaju, te automatično obavljaju raznovrstne čine, često i zločine, sve pod pri­kazom normalnih ljudi; a na jednom se probude iz toga sanenoga stanja, dodju k sviesti, ali ne znaju ništa, što se je s njimi sbivalo u vrieme izvanrednoga stanja. Kako je već mišićna trzavica epileptičua strašna vidjeti, tako je i epileptični delir strašan svojim sadržajem, pa i s toga proizlazeća provala silovitoga nasrtaja veoma pogibeljna. Hallucinatorne vizije c r v e n e boje karakteristične su za epi-leptika. Psychopathicni epileptičari odavaju i u svojem karakteru silovitu ćud, ujedljivu razdražljivost, prkositu zakopčanost, tiransku nesnošljivost, naginju na tmasto religiozno snatrenje, te se iztiču okorjelim egoizmom. Tako ustrojene individualnosti imaju sve uvjete, da budu ljudskomu družtvu pogibeljne.

U blažih formah akutnoga duševnog oboljenja, u melankoliji, maniji, hal-lucinatornoj smetenosti i akutnoj ludosti, ima manje uvjeta za provalu razorne silovitosti. Samoponizivanje turobna melankolika uvjetuje okrivljivanje, progonstvo i uništenje vlastite osobnosti: kod melankolika dolazi kadkada do indirektnoga samoubojstva time, da počine pokolj u svrhu, da budu smrću kažnjeni. Manija očituje se veselo uzbudjenim čuvstvovanjem, živahnom mienom i visokim po­letom ideja, a njezina akcija šaljivim, nestašnim, objestnim, podrugljivim pravcem. U hallucinatarnoj smetenosti bolestnik je žrtvom bujnih illuzija i hallucinacija, njegova energija kao utučena, psychomotorna djelatnost naginje na svezanost. ukočenost ili podpunu tupu inaktivnost. Akutna ludost sa svojimi jasno izraže-nimi stalnijimi tlapnjami ne razvija se vasda pravcem silovite provale. Nu sve ove duševne bolesti mogu takodjer narasti do žestoke silovite agresivnosti, do melankoličnoga raptusa, maniakalnoga bjesnila, delirantnoga silovitoga ludovanja. Nu sve ove bolesti tako su izrazite, polaganim svojim razvitkom i svojimi po­javi očevidne, da nije težko zapriečiti silovitih čina shodnim osiguranjem bo­lestnika; dočim se to kod alkoholiste, epileptika i pritajenoga degeneriranoga ludjaka mnogo laglje i češće propušta.

U pogledu socialne pogibeljnosti od najveće je važnosti chronična ludost, koja se očituje ili kao izrazita paranoia ili kao degenerativna duševna bolest s pojavi težke neurasthenije. Obje bolesti imaju zajedničkim obilježjem: heredi-tarno obterećenje u pravcu degenerativnom, originarnost i neizliečivost.

Duševno biće paranoika jasno je, pravosliedni razvitak pojava bolesti posve razumljiv. Temelj bolesti jest hyperaesthezija i hypertrophija vlastite osobnosti, koja raste uzporedno s individualnim duševnim i tjelesnim razvitkom, iz te egoistične preosjetljivosti nastaje samoprecienjivanje, nadalje samouzvisivanje. Odavle do umišljenoga malouvažavanja, neprijateljstya i progonstva sa strane vanjskoga svieta, stanovitih osoba, samo je jedan korak, koji se tim sigurnije učini, pošto slušne hallucinacije neprijateljskoga sadržaja potvrdjuju jlluzionarno maštanje bolestnika. On je sad kao progonjena divljao u trajnoj uzrujanosti, u strahu i sdvojnosti bježi i sakriva se, te se pripravlja na odpor — postao je progonjenim progoniteljem. Puškom u ruci pripravan je, da se brani, da se osveti pogrdnim riečim, koje u noćnoj tišini čuje iz zidina, stropa i poda svoje sobe; umišljene i hallucinatorno čuvene uvriede sa strane pojedinih osoba do­vode ga do krvnoga napadaja; a žestoki delir, koji kadkada plane iz burne du­ševne uzrujanosti s raznimi slikami silne neprijateljske navale, strašnih prikaza,

Br. 7. Liečnički Vies tn ik 1898. 229

elementarnih grozota, vatre, gromova, rušenja, sveobće propasti, uvjetuje bjesni njegov odpor i razorno uništivanje. Kako je u paranoika proces mišljenja ne­pomućen, pamćenje i pravosliedno spajanje misli dapače neobično zaoštreno, te on iz svojih ćutilnih varka i ludih utvara stvara za čudo konsekventne zaključke, biva njegovo ludo mišljenje tim pogibeljnije integritetu i životu ljudskom. Pa­ranoik zna se vješto pritajiti u dvostrukom pravcu, na ime pomno prikrivati lude misli, što no pokreću njegovom dušom i potajno razpresti svoje odporne namjere; na takav pako postupak nije ljudstvo pripravno od ludjaka, prividno nepogibeljna, pa s toga bude kadkada grdo iznenadjeno.

TJ drugoj vrsti chronične ludosti nije psycholožki razvitak tako proziran; s te strane nas kadkada iznenadjuju tajinstveni, nerazumljivi, neočekivani silo­viti efekti. I tu imamo posla s psychopathičnimi individualnostmi, koje se ab origine iztiču razuovrstnim zastranjenjem od poprečne duševne normalnosti ori-ginalostmi, čudnimi navikami, nerazumljivimi osebujnostmi, idiosynkrazijami, defektnostmi, normainimi zabl udarni,. uz nepomućenu inteligenciju, često dapače uz veliku obdarenost, koja ih u socijalnom životu postavlja na odlična mjesta.

U ovu hrpu ne spadaju moralni idioti, ljudi s prirodjenom majkavo raz­vijenom sposobnosti za ćudoredno ćućenje : ovi nisu umobolni, nisu ludjaci, već su ljudi defektni, ljudi niže vrsti, nepodpuni. S toga ne ćemo ovdje o njih go­voriti, gdje imademo na umu samo djela pravih ludjaka.

Bolest posliednjih, o kojih govorismo, naziva se naprosto hereditarnom ili degenerativnom psychozom, a može se nazvati i konstitucionalnom ili hereditarnom neurasthenijom, jer je obilježena neurastheničnimi pojavi. Ovo degenerativno psychopatbicno stanje je nezdravo tlo, na kojem se razvijaju takodjer sexualne psychopathije, zablude spolnoga nagona, obratno spolno ćućenje, ö čemu u po­četku govorismo. Neurasthenične fobije, slutnje, dvojbe, prisiljne misli muče takove bolestnike i dovadjaju ih kadkada do silovitih čina. Medju takvimi Ijudmi ima ih, koji se nalaze u nekom trajno melankoličnom tmastom razpoloženju, odlučuju se od ljudstva, šutljivi su i zamišljeni, te se rado podavaju vjerskomu sanjarenju, razmišljaju o zagonetnih tajinstvenih pitanjih i dvojbah, živu u ne­prestanom snatrenju i dvoumlju, napinjući se, da dokuče nešto nejasna, neiz-vjestna, neizreciva, što ih muči, te im se silom namiće. Iz takovoga impulziv­noga sanjarenja razvijaju se kadkada posve nerazumljive eksplozije, tajinstvena umorstva, a da se ne može njihov trag pronaći u nesumljivoj ludosti progon-stvenoj, već se jedino mogu tumačiti kao provale neke nutarnje napetosti, pro­vale, odapete iz tmastoga komešanja burnih misli, dvojba, impulzivnih podražaja. Takovi umoritelji dobro znadu, što su počinili i žao im je toga, ali oni, ako i ne znaju reći, zašto su umorstvo počinili, ipak osjećaju neki mir, kao da je činom zadovoljeno njihovomu duševnomu komešanju. Sjećam se jednoga tako­voga seljaka, koji je iz čista mira sjekirom zatukao svoju ženu i motivirao to stereotipnim odgovorom, da je moralo tako biti, da je sada „smireno". On je bio tih, miran, šutljiv čovjek, uredan, dosta inteligentan, veoma osbiljan, pri­jazan i susretljiv; melankoličan, bez samoponizivanja i bez samoobtuživanja; bez svakoga traga samouzvisivanja ili progonstvenoga umišljanja; jedino je odavao, da ga muče misli i dvojbe religioznoga sadržaja, kojih nije znao for­mulirati, ali se je iz njegovoga govorenja moglo razabrati, da bi želio sjediniti razne vjeroizpovjesti. U ludnici bio je ponovno pokušao, da se usmrti.

230 Liečnički Viestnik 1898. Br. 7.

U progresivnoj paralyzi, koja se klinično sastoji iz raznih faza već spo­menutih depresivnih i ekspanzivnih psyehoticnih slika, ima takodjer podražu-jućih momenata na silovitu djelatnu provalu, i to već u prvom začetku bolesti, gdje često manično podpirena inteligencija obasjava utrnuli pepeo prijašne ethične vatre. I u periodičnih psychozah plane često iznenada bolest provalom silovitih djela.

U svih duševnih bolestih dakle nalazimo nutarnje motive, koji nam do­nekle raztumačuju umorstvene čine umobolnika; motive, izviruće iz nezdrayoga spolnoga ćućenja; iz groznih strasti, koje podpiruje, iz prikaza, koje stvara bolest; iz nagona samouzdržavanja proti umišljenim opasnim navalam, iz odpora proti ćutilnim varkam; iz normalnih čustava, bolešću razdraženih i pojačanih : iz burnih žestokih prisilnih misli i podražaja. S toga nije opravdano, da se po­stavi posebna neka umorstvena vrst psychoze, neka „umorstvena manija" ili „ f o l i e r o u g e * . Davno je već dokazano, da specijalne manije ne obstoje kao posebna bolest, pa se naziv takovih monomanija samo symptomaticno zlorabi. Folie rouge može se dopustiti kao poetična oznaka krvoločnoga ludovanja, ali kao kliničan kompleks symptoma ona ne obstoji; vasda se umorstveno ludo­vanje temelji u kojoj sveobćoj i klinično poznatoj psychozi.

Kako da se doskoči pogibelji, prietećoj ljudskomu životu od nutarnjih du­ševnih poriva ludjaka? Oni se ne kazne za svoje zločine, pošto u njih ne ima one duševne slobode, koja se pripisuje zdravoj duši, na ime slobodne volje. U duševnom djelovanju nastaju iz čuvstava i misli težnje, koje može viša duševna snaga, volja, svojom većom ili manjom zalihom ustaljenih moralnih i ethičnih protumotiva razbirati, razrediti, snzpregnuti i do razumnoga, cilju shodnog očitovanja dovesti. U duševnoj bolesti je ta viša snaga oslabljena, a provale čuvstava ili misli nadvladaju ju elementarnom silom. Kazna je takodjer preslab protumotiv djelovanju umobolna čovjeka. Ona bi bila puka socijalna osveta bez ine ethične vriednosti ili praktične svrhe.

Duševnih bolesti ne možemo izkorjeniti; mogli bi ih umanjiti, kad bi se povratili k prvobitnijemu načinu življenja, nu to je neizvedivo.

Ali mi možemo prophylakticno zlo zapriečiti, ako pogibeljnog umobol­nika za vremena suztegnemo u njegovoj slobodnoj akciji. Ni to sredstvo ne može se radikalno provesti, jer su provale bolestne duše često nagle i iznena-djujuće, dok još pojavi bolesti nisu očiti.

Kadgod se obćinstvo uzruja strašnimi viestmi, da se je ovdje ili undje pojavila neka ljudska neman, koja ludjačkim biesom ili himbenom tajinstvenom hladnokrvnošću kolje i davi nedužne ljude, pa se pripovieda, da je ta neman već jednom u ludnici bila i odmah navali na liečnike, kako su mogli tako pogibeljna ludjaka na slobodu pustiti.

S druge opet strane podpiruje se u javnosti neprestano sumnja, kao da psychiatri nepovlastno zatvaraju zdrave ljude u ludnici, i stvaraju se zakoni, kojim je temeljna misao nepouzdanje u ludničke glavare, ljude visoka znanja i čistoga čovjekoljublja; zakoni, koji imaju svrhu, da umire neopravdane bojazni obćinstva, a rode uspjehom, da osujete pravodobno smještenje bolestnika u zavod.

Br. 7. Liečnički Viestnik 1898. 231

Osobito u Njemačkoj imaju se zavodski ravnatelji neprestano boriti za neporočan glas požrtvovnoga svojega zvanja. A odkuda potiče to potvorno sumnjičenje? Ponajviše od ludjaka samih, kojim obćinstvo više vjeruje, nego liečnikom. Sulud, nemoralan, raztrošan, nepriličan, često i pogibeljan čovjek bude na želju obitelji u ludnici interniran, ne bi li se tuj izliečio. On kopa i ruje svom snagom svoje još sačuvane, te zlobom i ograničenjem slobode podpirene inteligencije, i podje mu za rukom da uteče, obično podporom iz vana. Sad nastane hajka na lieč-nike, koji da su iz osobnog interesa ograničili slobodu čovjeka. Nadje se od­vjetnika, koji se zauzmu za quaerulanta, osobito ako je iz porodice odlične imenom ili novcem; razpredu se tužbe i parnice, a novinstvo eieloga svieta stostrukimi trubljami razglasuje senzacionalnu affairu i producira za dokaz po­činjene nepravde — protuslovna liečnička mnienja (!); napokon stvar umukne, pošto je obično začetnik i povod sve te huke i buke iznova gdjegod u ludnici zatihnuo, ali sva ta halabuka ostayila je trajnu sjenu sumnje glede pravilnosti ludničkog interniranja. Mnogi paranoici su najneugodniji i najnesnosniji sta­novnici ludnice.

Bitnost bolesti paranoika je precjenjivanje vlastite osobe i umišljeno pro­gonstvo. Sad ga silom zatvoriše u ludnicu, eto jasnoga dokaza, da je zaista progonjen. Sto bi dakle imao biti liek proti bolesti, još podpiruje ludu ideju bolestnika. Za većinu paranoika ludnica zaista nije ništa drugo, nego zatvor, da ne budu na nepriliku i pogibelj ljudskomu družtvu; a ovo je radi svoje sigur­nosti svakako ovlašteno na takovu preventivnu mjeru, brineći se ujedno za pristojnu obskrbu bolestnika, koji na slobodi svojom ludom glavom udara o mnogostruke protivštine i često u neprekidnoj ludoj borbi proti cielomu svietu kukavno nastrada. Takav paranoik, nadvisujući ostalu ludničku družinu kao umni gorostas svojom sačuvanom inteligencijom, sije nemir medju bolestnici, dodi-java neprestanim tužakanjem, spisavanjem, kriomčarenjem, denuncijacijami, dok mu napokon ne podje za rukom, da se bjegom ili kojim inim načinom oslobodi lud­nice. Sad se on tekar razmahao tužbami, da se osveti za počinjenu mu nepravdu, a komu drugomu nego ravnatelju zavoda. U Njemačkoj, gdje svaki inteligentni čovjek napiše bar jednu naučnu knjigu kakve takve znanosti, baci se i ludjak na pisanje brošura, kojimi svietu objavlja počinjenu krivicu. Kako neuki ljudi misle, da ne može biti duševno bolestan čovjek, koji zna razumno govoriti, da­pače nešto pisati, koji odaje dobro pamćenje i oštro mišljenje, nadje takovo lite­rarno ludovanje dosta vjerujućih, a krivi ostanu ludnički ravnatelji.

Bivši ravnateljem dobio sam u zavod jednoga quaerulanta (paranoia quae-rulans). Bio je to čovjek, koji je porad svoje lude nemirne glave s častničkoga zvanja sbačen i odsjedio kaznu zatvora, a napokon se dao na bunjenje seljaka, uznemirivanje svih oblasti tužbami i denuncijacijami. Napokon dodijalo oblasti te ga, nakon nedvojbeno ustanovljene njegove parničarske ludosti, poslala u ludnicu, sapeta, u pratnji dvojice oružnika i jednog oboružanoga stražara. Tu je nastavio svoju borbu bezkrajnim pisanjem, tužbami do najviših instancija, da­pače se je obratio na francuzki senat molbenicom za pomoć, za koju da će od­vratiti uslugom, pripravan da odkrije neke austrijske ratne osnove. Pošlo mu za rukom, te je nekoje takove spise i na poštu prekriomčario. Jedina osoba njegova roda, koja se je za njega popitavala, bijaše njegov stric, viši častnik i taj

232 Liečnički Vies tn ik 1898. Br . 7.

čovjek nije vjerovao, da mu je sinovac duševno bolestan, premda sam ga o tom uvjeravao, a sam je čitao njegova luda pisma; već mi je pisao pisma, pro-kljinjujući me, što držim zdrava čovjeka u ludaici.

Ludnički ravnatelji odpuštaju bolestnika iz zavoda, čim je ozdravio ili se primirio, te su prestali razlozi njegovog interniranja; ili pako još bolestna čo­vjeka na zahtjev ovlaštene osobe uz pismenu obvezu, da preuzima odgovornost za bolestnika. Više ne mogu psychiatri učiniti, oni ne mogu pratiti daljnu sud­binu odpuštena bolestnika, oni imadu dosta brige sa stanovnici zavoda. Ne­opravdano je dakle kriviti psychiatra za čine ludjaka, počinjene nakon odpusta iz zavoda.

Bolestnici iz zavoda kadkada uteku. To se ne da vasda zapriečiti: jer mi dandanas ne zatvaramo naših bolestnika u debele zidine, za željezne rešetke, u željezne gajbe, niti ih sapinjemo okovi, već im puštamo donekle slobodno gi­banje, koje oni uz najveću pazku znadu izrabiti za bieg.

U naših sadanjih ludnicah, koje su redovito i prepunjene, nakuplja se svega i svašta: izliečivi akutni umobolnik i neizliečivi paralytik, dobroćudni idiot i opasni epileptik, sirota mirni slaboumnik i bestialni nepopravljivi zlo­činac, dobričina smušeni seljak, ne imajući izvan ludnice kamo da položi biednu svoju glavu i pogibeljni, siloviti, expanzivni paranoik. A sve te stotine raz­vratnih elemenata valja čuvati s nestalnim, nevjesti m, zlo plaćenim i lošo organizovanim čuvarskim osobljem, dakako bez sile i oružja, a u na pol otvo­renih zavodih !

Istina je dakle, da naše ludnice ne zadovoljavaju podpuno svrsi, da budu i lječilištem izliečivih i utočištem neizlječivih i zatvorom družtveno pogibeljnih bolestnika. Ali nisu tomu krivi liečnici, nego manjkavo uredjenje ludnica i ne­dostatnost sredstava za bolje uredjenje.

Ludnice po našoj želji — i nadajmo se, ludnice budućnosti — bit će razdieljene prama posebnoj svojoj svrsi. Jedne će se baviti samo liečenjem, a to će biti u užjem smislu bolnice za duševne bolestnike; druge čuvat će samo neizliečive pogibeljne bolestnike, te će prema tomu imati shodnije uredjenje. Izlučit će se iz ludnica mirni, neizliečivi, za rad nesposobni umobolnici u po­sebne nemoćnice; opasni umobolni zločinci u posebne zavode; a za rad spo­sobni neizliečivi, manje opasni bolestnici nastanit će se u otvorenih, slobodnijih naselbinah u svrhu obradjivanja polja i zajedničkoga zadružnoga življenja pod shodnim nadzorom.

Uz valjano uredjenje zavoda za duševne bolestnike i uz valjano vršenje službe upravnih i redarstvenih organa u nadzoru umobolnika izvan zavoda, bit će manje nesreća od smrtonosnih ludjačkih nasrtaja.

Da li će ikada prestati ono krvavo ludovanje, koje se kao crvena nit pro­vlači kroz povjest čovječanstva, krvoproliće, pokrenuto sukobom ljudskih težnja, koje pod legitimnim barjakom iziskuje hekatonibe ljudskih žrtava — vrlo je dvojbeno, jer ne ima izgleda, da bi čitavim bezbrojnim ljudstvom moglo za­vladati jednako čuvstvovanje, jednako mišljenje.

Br. 7. Liečnički Viestnik 1898. 233

Haemoglobinuria p a r o x y s m a l i s . P r i o b ć u j e dr . Ivan Matković ml . , p r iva tn i l i ečn ik u Z a g r e b u . *

Glavno je obilježje haeinoglobinurije, da se mokraćom izlučuje haemoglobin t. j . boja crvenih, krvnih bobičica, a da u mokraći bobičica nema, te tako naliči ova mokraća bojom mokraći haematurije. Nastupi li haemoglobinurija iznenada bez vidljivih uzroka bolesti, dakle ni raznimi otrovi, ni zaraznimi bolestmi, ni spaljenjem kože, ni uslied transfuzije, tada govorimo o h a e n l o g l o b i n u r i a p a r o x y s m a l i s

Ova u obće riedka bolest napada dotada podpunoma zdrave, u svako doba godine, ali najčešće u proljeću i jeseni, a povod je pojedinim napadajem kratko­trajna nizka temperatura, koja ni ne treba djelovati na čitavu površinu tiela, već je dovoljno da djeluje, n. pr. samo na ruke ili noge. Dulji boravak u hladnom zraku prouzroči češće napadaje, dočim još nikad nisu nastupili u jed­nakoj umjereno-toploj temperaturi, kao n. pr. u toplini kreveta. U nekih se slučajevih opazilo, da je svejedno, da li je bolestnik lahko ili toplo odjeven, da li je hodao ili se vozio, da li se radom izmučio ili nije, svagda kad bi tempe­ratura pala na — 5" 0 , nastupio je velikom točnosti napadaj, a tome je po svoj prilici bio povod udisanje ovoga za dotičnoga prehladnoga zraka. Reć bi, da je jedino zima povod napadaju haeinoglobinurije, kad no se pojaviše slučajevi i kod visoke vanjske temperature; dapače nekoji bolestnici ni ne okrivljuju temperaturu, već naporni rad od nekoliko sati ili naporniju šetnju, gdje se tada napadaji odmah ili nakon nekoliko sati pojaviše. Ne može se označiti u koliko upliva temperatura, a u koliko naporni fizieni rad na proizvadjanje napadaja haeinoglobinurije.

Kod bolestnika s nagnućem na haemoglobinuriju može se pokusno na­padaje izvesti i samim mrzlim kupanjem nogu ili ruku, dapače držanjem jednoga jedinoga prsta kroz 7 4 sata u ledenoj vodi: bolestnik počne na jednom zebsti, lice početkom cyanoticno probliedi, kadkad se opaža urticarija, bolestnik često zieva, nastupi velika bol u čelu. u slabinah ili u prsih, trzanie u udih, kadkada i grčevi, napokon bljuvanje. Svrši li se napadaj ovako, tad govorimo o a b o r -t i v n o m p a r o x y s m u L i c h t h e i m ; takovi su se napadaji opazili takodjer kod djece. Napreduju li symptomi, tad tjelesna toplina poskoči na 38—39 - 0°, puštanje mokraće veoma žeže, a mokraća množinom umanjena poprimila je tamno crvenu, dapače crno crvenu boju, ali ne sadržaje crvenih krvnih bobičica; specifična joj je težina abnormalno umanjena, reakcija je riedkom iznimkom kisela; boja postaje obično poslije nekoliko sati sve svjetlija, a nakon 2—S dana normalna. Pokazuje li mokraća za vrieme napadaja sve druge Symptome osim boje, a može li se haemoglobin (Hb) spektroskopski dokazati, tad govorimo o l a t e n t n o j h a e m o g l o b i n u r i j i . — Takve slične pojave nalazimo i kod životinja, osobito kod konja, a živinarom poznata je ta bolest imenom „Colica haemorrhagica" ili „Haemoglobinuria rheumatica B o l l i n g e r " .

Promatrajmo pojedine Symptome pobliže, te nastojmo doći do njihovih uzroka. Eksperimentalno sam proizveo napadaj kod već poznatoga haemoglobi-nuričnog individua umakanjem prsta u ledenu vodu; nastao je veliki collaps,

* P r e d a v a o n a s k u p š t i n i s b o r a l iečn ika d n e 28. ožu jka 1898.

234 Liečnički Vies tn ik 1898. Br. 7.

no iztraživanjem krvi nisam našao pozitivnih kriterija, da mogu ustanoviti uzrok napadaju. Poslije nekoliko dana obnovio sam pokus, ali tom preinakom, da sam prije gumijevim vezom podvezao prst ; ovaj put napadaj je izostao, ali iz toga prsta dobivena krv znatno se promienila: capillarna cievčica tom krvlju napu­njena i eentrifugirana pokazuje odielenje sgrušene krvi od seruma, ali serum nije normalno žućkast, već crven. Spektroskopski iztražen pokazuje za oxyhaemo-globin karakteristične absorbtivne pruge kod Prauenhoferovih crta D i E — dokaz, da se u serumu nalazi haemoglobin slobodan. Takvu krv nazivlje R o l l e t boje laštila (lackfarben), a nalaz takve krvi u organizmu nazivljemo haemoglobin-aemijom. Iz takvoga prsta dobiveni nativni krvni preparat pod sitnozorom iztražen pokazuje uz normalne krvne bobičice njihovih sjenka (Bluttsehatten), poikilocyta, mikrocyta, mononuclearnih stanica, Riessovih raztrganih bobičica; množina krvnih bobičica je umanjena, jednom riečju vidimo znakove znatno pretvorene krvi.

Napadaja kod podvezanoga prsta nije bilo iz toga razloga, što ovi proizvodi pretvorene krvi ne predjoše u kolanje; predju li pako oni u kolajuću krv, tada brzo raztvaraju još nepromienjenu krv, osobito, ako zima još dalje djeluje, te prouzroče tipični napadaj, kod kojega se izgubi ono malo promienjenih bobičica u ogromnoj množini nepromienjenih, te ih ne možemo sitnozorom ustanoviti i dobivamo svagda normalne mikroskopske preparate za napadaja haemoglobinurije. Postojeću haemoglobinaemiju možemo spektroskopski dokazati, umanjenu množinu krvnih bobičica možemo konstatovati (prije napadaja 3.560,000, za vrieme na­padaja 2.890,000, poslije napadaja 3.810,000); sadržaj haemoglobina po F l e i ­sen, l u mjeren za sve je stadije napadaja isti.

Do nedavno mislilo se, da slobodni haemoglobin sam po sebi krvne bobičice dalje raztvara i da on sgrušava krv, no najnoviji pokusi nisu to doka­zali. Krv boje laštila najviše škodi sa svojimi pretvorenimi crvenimi i bielimi bobičicami, jer sasvim čista raztopina haemoglobina dobivena od životinja više­kratnom kristalizacijom i filtracijom kroz „Berkefeldfilter" i uštrcana istoj vrsti ili drugoj vrsti životinje bilo pod kožu, bilo u trbušnu utlinu, bilo u vene, i to u množini, koja vodi do haemoglobinurije, ne raztvara krvnih bobičica i ne sgrušava krv. Ona prelazi dielom u žuč, u sekrete crievlja i potrbušnice, a dielom se zaustavlja u slezenih, jetrih, bubrezih i inih žliezdah, te u mozgovini kostiju, gdje se pretvori, što zaključujemo nalazom željeza, koje možemo mikro­skopski vidjeti i kemički dokazati. Željezo (0 - 42%) i bjelankovina (16 - 17%) haemoglobina izrabe se u organizmu koli životinje, toli čovjeka, koji onoliko tih sastavina pridrži, koliko potrebuje. Na temelju tih raznih pokusa izliečio je docent S t a r k u Kielu podkožnimi injekcijami 1/4% konjskoga haemoglobina anaemiju i chlorozu.

Haemoglobin dakle ne raztvara krvnih bobičica; pošto takovih nalazimo u krvnom preparatu, to zaključujem, da su se raztvorile pod uplivom nizke temperature, uslied koje je i haemoglobin izašao iz krvnih bobičica, te se tim procesom izluče još nekoje nepoznate tvari, koje polagano razvijaju fibrinferment. Povećanom adhaezijom krvnih bobičica na stienke žilica usporuje se kolanje krvi i time nastaje venozna staza u velikih žilah trbušne utline. Kroz to desna klietka srdca ne može toliko krvi dovadjati u plućno kolanje, a posljedica je

Br. 7. Liečnički Viestnik 1898. 235

toga nedostatno punjenje lieve Metke , toga radi malokrvnost živčanih centra i s time nastaju prodromalni symptomi: bljedoća, glavobolja, bljuvanje, grčevi. Kada je u kolanju previše haemoglobin a, tad se on izlučuje kroz bubrege, tim postaje haemoglobinurija kao posljedica haemoglobinaemije.

Jošte moram spomenuti, da se u napadaju haemoglobinurije čvrsti mokraćni sastavi iz organizma ne izlučuju; s toga je specifična težina mokraće umanjena, što nekoliko dana traje. Pošto haemoglobin sadržaje 16 -17% bjelanka, to ima i ovoga u mokraći, ali u obliku, koji se razlikuje od serumalbumina; nije u malih pahuljicah sgrušen, već je u velikoj gromadi smedje bojadisan, upravo onako, kano da bi krv boje laštila kuhali. Množina bjelanka odgovara množini haemoglobina. Mokraćni talog je tamno crven, pokazuje mikroskopski crveno žute kapljice i zrnašca haemoglobina poredana u hrpice ili u bubrežne valjke, nadalje nalazimo haematoidinovih ledaca (klinorhombičke prizme) žuto crven­kaste boje; nadje li se još stanica, tad ove sadržavaju zrnašca haemoglobina.

Autori su u shvaćenju bitnosti ove bolesti razcjepkani u dvoje. L i c h t h e i m i S i l b e r m a n n drže ovu bolest za primarnu krvnu:

č v r s t o ć a k r v n i h b o b i č i c a je umanjena, bobičice propadaju, tim se izluči haemoglobin, koji dielom bubrezi odvode, a dielom ostaje u tielu, te vodi pre-lazom u žuč do hepatohematogenog ictera. M u r r i drži, da b o l e š ć u p r o -m i e n j e n i k r v n i o r g a n i umanjuju čvrstoću nekolicine krvnih bobičica za zimu, možda takodjer za ugljični dvokis; k tome opaža povećanu osjetljivost vasomotorskih centra refleksije dakle nervozni moment, koji prouzrokuje raz­širenje žilja, uslied kojega se kolanje krvi usporuje; time se ohladi krv, prena-puni ugljičnim dvokisom, a ovaj raztvara krvne bobičice. Obje se ove teorije u tome slažu, da predpostavljaju n e p o s t o j a n o s t n e k o l i c i n e k r v n i h b o b i č i c a , te to odgovara kliničnome izkustvu, a ne treba se držati „nervoz­noga momenta", da sve Symptome razjasnimo.

Ne obazirući se na autore, koji ne luče medju nephritidom i haemoglobi-nurijom, ima takovih, koji posliednju u obće ne priznavaju krvnom bolesti, već

J u smatraju bubrežnom. Dokazuju to jakimi boli u okolišu bubrega, negativnim nalazom krvi, vele, da su symptomi ovisni od podražaja bubrega i da se izlu­čivanje haemoglobina nalazi takodjer kod sasvim zdravih individua. U Bnglezkoj nekolicina priznaje samo haematuriju, a ta da dovodi nekakovimi osobitimi odnošaji do raztapljanja krvnih bobičica u mokraći. Dok se ovi „osobiti odno­šaji" ne odkriju i pobliže ne razjasne, težko je odlučiti se za ovu teoriju.

Ne može se ipak naprosto zaniekati, da i bubrezi prisustvuju kod proizva-djanja symptoma haemoglobinurije, jer gotovo isti symptomi nastaju kod lahke uraemije ili bolje rekući kod privremeno umanjenog i prekinutog izlučenja mokraće; nastaje li pako normalna funkcija bubrega, tad nestaje symptoma otrovanja. Da i bubrezi sudjeluju kod napadaja dokazom je i to, što je speci­fična težina mokraće .za vrieme napadaja umanjena.

Dovoljno imade dokaza, da je kod haemoglobinurije krv bolestna, a možda će se pronaći odnošaji, koji će dokazati nepostojanost nekolicine krvnih bobičica u kolajućoj krvi, kako ih se već dovoljno našlo kadkad za menstruacije i nakon pretrpljene malarije i syphilisa. Kod ovih se bolesti kadkad h a e m o -g l o b i n u r i a p a r o x y s m a l i s reć bi uslied tih t o x i c a pojavi i plamenom bukne, kad se dotični bolestnik izvrgne uplivu nizke temperature.

236 Liečnički V i e s t n i k 1 8 9 8 . Br . 7.

U slučajevih, gdje se je odkrio savez s malarijom ili syphüisom specifično je liečenje uspješno djelovalo n. pr. u slučaju S t r a u s s o v u , gdje je bilo mo­guće pojedine napadaje kupirati chininom. Mnoge druge haemoglobinurije ne možemo nikakvim liekom izliečiti (željezo, tannin, amylnitrit, secale bili su bezuspješni), jedina stalna toplina kreveta polučila je dobar uspjeh, dok je bolestnik ležao.

Sto se prognoze tiče, takov je bolestnik za sav svoj život u mrzlije doba godine nesposoban za rad, premda se opazilo, da krvne bobičice godinami postaju čvršće i s time ti napadaji rjedje dolaze. U napadaju lethalni svršetak bolestnika nije konstatovan. već haemoglobinuriji podvrženi bolestnici podlegnu intercurrentnim bolestim.

Ovoj razpravici nadovezujem slučaj iz prakse. A n a m n e z a . N e ž e n j a I. P. , 45 g o d . s tar , ro li telji m u u m r i e š e ostar je l i , a o d t r i n a e s t e r o

b r a ć e u m r l o j e 5 u dječje d o b a n a n e p o z n a t i h bo les t ih . Bo les tn ik p r e p a t j o j e p r e d n e k o l i k o g o d i n a g o n o r r h o e u , u p a l u p l u ć a i po reb r i ce , a j e d n o m d u g o t r a j n u obs t ipac i ju . U l i s t o p a d u 1896, opaz io j e posl i je t e ž k o g a r a d a ve l iku s l abos t i i m a o j e ve l ike bo l i u p r s ih i l e d j i h ; u p ros incu o d m a r a o se posl i je t r o s a t n o g a r a d a k r o z j e d a n sat , a k a d a z a t i m h t j e d e o p e t na djelo, s p o p a n e g a nesvjes t , s l a b o s t i z imica , a njegovi d r u g o v i opaziše , d a j e v e o m a b l i e d . N a k o n 1/2 s a t a pus t i v o d u , t a g a j e s i lno p e k l a i bi la j e t a m n o c rvena . K a d j e b o l e s t n i k 8 d a n a ležao u t o p l o m k reve tu , p r e s t a n e bol i m o k r a ć a i zgub i c r v e n o t a m n u boju , t e us l i ed t o g a ode b o l e s t n i k o p e t n a p o s a o ; no j e d v a p r o d j u dva d a n a , on iznoyice dob i j e isti n a ­pada j s g lavobo l i i i c t e r o m , š to g a p r i n u k a , d a po t raž i k l i n i k u .

S t a t u s p r a e s e n s . Bo les tn ik j e k r j e p k o g k o š ć a n o g us t ro ja , v e o m a j a k i h mi š i ca , d o b r o u g o j e n , s l abe i c t e r i čne boje , n o r m a l n i h n u t r a š n j i h o r g a n a .

K r v . M i k r o s k o p s k i p r e p a r a t j e n o r m a l a n ; u 1 m m 3 b ro j i lo se c rven ih k r v n i h b o b i č i c a 4,270.000, d a k l e m a n j e , a biel ih 10.200, d a k l e n e š t o više. H a e m o g l o b i n po F l e i s c h ! u p o ­kazu je 7 0 % ; i n d e k s boje j e 0 85 . U s e r u m u cen t r i fugac i j om d o b i v e n o m v i d i m o s p e k t r o -s k o p s k i a b s o r b t i v n e p r u g e u F r a u e n h o f e r o v i h c r t a h D i E .

M o k r a ć a . M n o ž i n a j e za t r i s a t a 5 0 c m 3 , specif ična t ež ina 1014, r eakc i j a k ise la , boja t a m n o crvena , b je lan jak s l abo poz i t ivan , h a e m o g l o b i n m i k r o s k o p s k i i s p e c t r o s k o p s k i j a k o poz i t ivan , n e m a k r v n i h bobič ica , i n d i c a n a ni s l ado ra .

Pos l i j e n a p a d a j a p o v e ć a l a se m n o ž i n a i z lučene m o k r a ć e , n o r m a l n a se specif ična t ež ina povra t i l a , m o k r a ć a b iva la j e sve svjet l i jom, a za 6 d a n a b i l a j e o p e t s a sv im n o r m a l n a .

P o š t o su se razn i l i ekov i b e z u s p j e š n o upo t r eb l j ava l i , o s t a o j e b o l e s t n i k u j e d n a k o j topl in i k r e v e t a , t e j e p r i v r e m e n o ozdrav io .

XXVII. kongres njemačkoga druž tva za chirnrgiju, n Berl inu od 13. do 16. t ravnja 1898.

(Svrše tak . )

3 . dan, 15. travnja.

Jordan ( H e i d e l b e r g ) : Izkustvo, o Schedeovoj thoracoplastici. N a C z e r n y e v o j k l in ic i o p e r i r a n o j e 20 s luča jeva zas tar je l ih e m p y e m a . O s t a n e li fistula iza p r i m a r n e ope rac i j e , ni je to u sv ih s luča jevih pos l jed ica n e d o s t a t n o g a l iečenja , već j o j j e pes to uz rokom c h r o -n i č k a bo les t p luća . D a se i z ravna n e s u g l a s j e m e d j u r e t r a h i r a n i m i p l u ć i i o p o r o m p r o s t o r u u t h o r a x u , p o s t u p a se na dva nač ina , u j e d n o m se g l e d a p l u ć a m p o m o ć i , d a se o p e t r a z -š i re ( D e l o r m o v način) , u d r u g o m se k u š a sman j i t i s t i e n k e p r s a . E s t l a n d e r o v n a č i n , gd j e se r e b r a s u b p e r i o s t a l n o ods t r an ju ju , a p l e u r a os ta je nepov r i ed j ena , i m a d e s l a b e u s p j e h e (od 8 E s t l a n d e r o v i h s luča jeva 2 i zbečena ) . U zas tar je l ih s luča jevih j e d i n o m o ž e i m a t i u s p j e h a S c h e d e o y nač in , j e r se n j egov im k u s o m m o ž e doći do svih fistula, s g o d n o

Br. 7. Liečnički Viestnik 1898. 237

j e t akod je r , š t o se l o p a t i c a o d k l o p i . Resekc i j a m o r a d a b u d e r a d i k a l n a , j e r j e d n o r e b r o , ko j e se os tav i , m o ž e uč in i t i ope rac i ju b e z u s p j e š n o m . K u s m o r a b i t i d o s t a vel ik, d a se m o ž e u n u t r a p r i l e g n u t i ; o t v o r e n o l iečenje r a n e j e na jbol je . 9 s luča jeva j e i zbečeno , 5 fistula bez ve l ike sekrec i je , 3 b o l e s t n i k a s t a k o v o m m o g u radi t i . 1 se j o š lieči, 1 j e u m r o u col-l a p s u iza ope rac i j e . D j e t i n s k o d o b a ni je k o n t r a i n d i k a c i j a , d a p a č e se k o d djece m u o g o p o ­vol jn i je i z j ednaču je , nego k o d o d r a s l o g a ; i s to t a k o n e izk l jučuje t u b e r c u l o z a ope rac i ju , s a m o t r e b a paz i t i n a o b č e s t an je . D e l o r m o v nač in , gd je se e m p y e m š i roko o tvor i , p l e u r a p u l m o n a l i s p r o r e z e , n a o l j e s t r a n e odl juš t i , z a t i m r e p o n i r a i d ra in i r a , p o k u š a o j e u k o m b i n a c i j i s S c h e d e o v i m u j e d n o m s luča ju s e m p h y s e m o m i a s t h i n o m , t e j e u s p j e h bio d o b a r . U l i t e r a tu r i i m a p o D e l o r m u 27 s luča jeva s 11 izl iečenja.

Perthes ( L i p s k o ) : K liečenju empyema. Izcie l jenje e m p y e m a iza operac i j e o teže , š to se r e t r a h i r a n a p l u ć a n e m i g u d o s t a t n o razši r i t i . D a t o p o s t i g n e , k o n s t r u i r a o j e P . a p a r a t , ko j im se izvadja t r a jna asp i rac i j a u t h o r a x u . A p a r a t sastoj i u g l a v n o m od B u n -senove z r a č n e s i sa l jke , ko j a se p r i čvrs t i n a v o d o v o d ; ona j e u savezu s p o s u d o m za g n o j , ko j a i m a d e m a n o m e t a r i u ko ju ulazi ciev, koja j e p r o d u ž e n j e d r a i n a u p leur i . R a n a se za ­t v a r a m e m b r a n o m o d g u m m e , kroz ko ju pro laz i d ra in . Ovaj j e nač in p r o k u š a n u 3 zas tar je la i u 9 svježih s lučajeva , sve s na jbol j im u s p j e h o m . P l u ć a su uv iek s l iedi la nega t ivn i t l ak , d isanje j e pos t a lo po l agan i j e , l a k š e ; sekrec i ja j e u p o č e t k u bi la v e o m a obi lna . D o iz l iečenja j e t r e b a l o d o 55 d a n a . Ovaj j e n a č i n o sob i to s g o d a n za zas t tr jele s lučaje .

Karewski ( B e r l i n ) : Kazuistični prinosi chirurgiji pluća i pleure. K o d a sep t i čn ih p r o c e s a m o ž e se bez pogibel j i k roz p l e u r u poć i u p luća , k o d z a p a l n i h m o r a bi t i a d h e z i j a ; n u j e r ove. n isu t a k o r i e d k e , to j e ope rac i j a j e d v a pog ibe l jn i j a od operac i j e e m p y e m a . K r v a r e n j e n e m o ž e p o s t a t i p o g i b e l j n o . Izv ješću je o svoj ih s luča jevih . J e d n o j j e ženi s e m -p y e m o m , p e r i p l e u r i t i s t u b e r c u l o s a i t u b e r c u l o z n i m ogn j i š t em u d o l j n e m režnju i zdašno r e s e -c i rao s t i e n k e t h o r a x a , i z g r e b a o i i zpa l io bo l e s tno mjes to u p luć ih , t e j e o n a ozdrav i l a . 8 g o d . d j ečak z a d o b i o j e iza in f luence ognj i š te u p lućno j vršiki , ko je j e K . o tvo r io . I z a 4 t j e d n a s ov im k o m u n i c i r a j u ć i ab sce s u vrš ik i s rdea , a z a t i m s m r t od a b s c e s a u možg jan ih . K o d sekc i je se j e p o k a z a l o , d a j e b i la g n o j n a s t r u m i t i s s u b s t e r n a l i s , koja se j e spoj i la s p l u ć i i s r d c e m , te p r o d r l a u v e n u cavu , p r o u z r o č i l a med ia s t i n i t i s a n t e r . e t pos t e r . i m n o g o b r o j n e m e t a s t a z e . K o d j e d n e žene e m p y e m a r r o d i r a o p l u ć a i k ra l j ežn icu , K. j e r e -sec i rao , bo l e s tn i ca ozdrav i l a . J e d a n s lučaj a e t i n o m y e o z e p luća izbečen je o b s e ž n o m resek­c i jom p luća , t e j e P a q u e l i n o m o d s t r a n j e n vel iki k o m a d p luća . P o k a z u j e 3 djece, koju j e ve l ik imi resekc i jami t h o r a x a izl iečio od s ta r ih e m p y e m a . K . misl i , d a i n t r a t h o r a c a l n e p r o m j e n e p r o u z r o č u j u de fo rmi t e t , a n e š to se j e veliki k o m a d p r s n i h s t i e n k a o d s t r a n i l o .

L a u e n s t e i n ( H a m b u r g ) čes to j e izliečio zas tar je le e m p y e m e s više pa rc i e ln ih operac i j a . N e o d o b r a v a S c h e d e o v nač in , d a se o d s t r a n e sve meko t i , jer a k o o s t a n u k o m a d i pe r ios t a , to se t v o r e obod i kos t i , koji učv r šću ju t h o r a x . P o z d r a v l j a P e r t h e s o v nač in , a n e m o ž e se p r ik l juč i t i K a r e w s k o m u . — G a r r e ( R o s t o c k ) : D e l o r m o v nač in pr ič inja se iz-v r s t u i m , ali ne p o m a ž e m n o g o , j e r p l u ć a o s t a n u r e t r a h i r i n a ; s a s v i m j e n u z g r e d n o , d a se u r e z u p l e u r e t i č n e kožur ice , g l avno j e r e sekc i j a t h o r a x a . — S c h u c h a r d t ( S t e t t i n ) : P o ­gibel j k r v a r e n j a kod t h o r a c o p l a s t i k e se m o ž e obići , a k o se podvežu vel ik imi l i g a t u r a m i m i ­šice, p r i j e n o š to se p r o r e z u ; is to t r e b a uč in i t i i n a r eb r ih i m e d j u r e b r e n i h p ros to r ih . — H ö f t m a n n ( K ö n i g s b e r g ) veli, d a se m o g u uk lon i t i fistule k o d e m p y e m a , n u n e s m i j e s e k o d p r i m a r n e ope rac i j e d ra in i r a t i , zarez m o r a se nač in i t i n a n a j d u b l j e m mjes tu i bo les t ­nici m o r a j u h o d a t i . — F r i e d r i c h (Lipsko) v id io j e s lučaje , ko j e su d rug i p o S c h e d e u oper i ra l i , p a su v e o m a nepovo l jno proš l i . On misl i , d a t r e b a po m o g u ć n o s t i uzdrža t i p l e u r u cos ta l i s , a c ie lu p l o h u r ane , d a j e s g o d n o d ra in i r a t i g a z e o m , koj i se o p r e z n o i pos tup ice izvlači . — S c h e d e ( H a m b u r g ) : R a d i t o g a š to se u z p r k o s o p e t o v a n i m o p e r a c i j a m nije p o ­s t ig lo iz l iečenje , b i lo se j e pr is i l jeno, d a se o d s t r a n e sve m e k o t i . R e s e c i r a n a s t r a n a p r sa uv iek se j o š n e š t a p o v e ć a v a , j e r se s v r e m e n o m p l u ć a o p e t r a z š i r e , k a d a izcieli šup l j ina od e m p y e m a . — K o e n i g (Ber l in) p ro t iv i se n a v o d u u S t i n t z i n g o v o m djelu, k a n o d a j e n e i z p r a v a n za ope rac i ju e m p y e m a s t ražnj i zarez, k a k o g a j e p r e p o r u č i o . — S c h e d e ( H a m ­b u r g ) vel i , d a j e ovaj n j egov n a v o d o p r a v d a n , j e r t r e b a k o d s t r ažn jega zareza p o K ö n i g u v e o m a o p r e z n o p o s t u p a t i , i n a č e d a j e usp jeh s l ab . — L e n h a r t z ( H a m b u r g ) i m a o j e od P e r t h e s o v o g a n a č i n a i zvrs tan u s p j e h k o d t u b e r c u l o z n o g e m p y e m a sa z n a t n o m k o m p r e ­s i jom p luća . N e p r e p o r u č a o t v o r e n o l iečenje iza r e sekc i j e t h o r a x a .

238 Liečnički Vies tn ik 1898. Br . 7.

Gerulanos (Greifswald) izvješćuje o s luča ju sarcoma pluća, i to s r edn jeg i do l j nega režnja . Ope rac i j u j e u č i n i o H e l f e r i c h , a j e r ni je t u m o r bio s r a š t e n s m e d i a s t i n o m , t o j e u sp je lo podveza t i h i l u s sve do b r o n c h i j a i žila g o r n j e g a režnja i od reza t i . B o l e s t n i k j e u m r o za 25 sa t i .

Walzberg ( M i n d e n ) : Ductus omphulo-meseruicus kano uzrok incarceracije crieva. O p e r i r a o j e d v a s luča ja , a o b a p o k a z i v a l a su j a s n u s l iku pe r i t on i t i de , a n i s u b l a t n o b l ju -vala . M u k l i n a od k o n g l o m e r a t a cr ieva, u desno j s t r an i t r b u h a , p r ič in ja la j e Pe r i t yph l i t i s . Cr ievo nije bilo s t r a n g u l i r a n o , t e se j e l a h k o os lobod i lo iz inca rce rac i j e . U oba s luča ja su bo les tn ic i u m r l i , k a o i svi u l i t e r a tu r i objavl jeni . N a p r e l a z u d ive r t i cu la u cr ievo n a s t a l a j e n e k r o z a s t i enka cr ieva , p a j e odav le p ro i zaš l a infekci ja .

p l . Stubenrauch ( M ü n c h e n ) p o k a z u j e invaginaciju ilea, p r o u z r o č e n u s u v r a ć e n j e m M e c k e l o v o g a d ive r t i cu l a . D jevo jč i ca od 5 1/2 g o d . a k u t n o j e obol i la , z a d o b i l a ko l ike , n a g o n n a s to l icu , a iz lazi la j e s a m o k rvava , b l a t n o b o j a d i s a u a s luz , t r b u h j e bio n a d u t . P o p r . u cr t i , ko ja spa ja obje sp inae a n t . s u p e r i o r e s ću t io se j e va l jkas t i t u m o r . K o d l a p a r o t o m i j e na š l a se j e i n tu suscepc i j a n a uz lazećem i leu, k a d a se j e k u š a l o os lobodi t i , t o se j e c i rku-l a rno p r o t r g a l a , — b i la je p o s v e g a n g r a e n o z n a , t e se j e cr ievo m o r a l o r e sec i r a t i . S m r t u co l l apsu . S luča j j e o sob i to zan imiv , j e r j e suv raćen j e d ive r t i cu l a s l iedi la da l jna i nvag inac i j a c r ieva . — S p r e n g 1 (Draždjan i ) i K a d e r (Vra t i s l ava ) p r i o b ć u j u dva s l i čna s lučaja .

p l . Zoege-Manteuffel ( Jur jev) : 0 okretu coecuma oko osi. Cr ievo se m o ž e o k r e n u t i o k o svoje osi, k a o i o k o osi mesen te r i j a . U p r v o m s luča ju n e t r e b a š te tova t i h r a ­njenje cr ieva, doč im u d r u g o m us l i ed k o m p r e s i j e m e s e n t e r i a l n i h ži la l a h k o n a s t a j e g a u -g r a e n a . P r e d l a ž e d a se smje r o k r e t a nazivl je „ l ievo-" odn . „ d e s n o o k r e n u t o m s p i r a l o m " , j e r su nazivi u l i t e r a tu r i ne jasn i . Ae t io log i j a ove a n o m a l i j e j e ne j a sna . U j e d n o m od n jegovih s luča jeva se j e b o l e s t n i k tuž io u j u t r o n a boli u t r b u h u , koje su iza s to l ice p re s t a l e , k a ­snije j e i g r a o l awn- t enn i s , j a k o z a m a h n u o r u k o m i o d m a h o ć u t i o s i lne bol i u d e s n o m t r b u h u ; l i ečn ik n a š a o iza 2 s a t a t u m o r n a desno j s t r an i i naskoro se p o k a ž u s y m p t o m i o k r e t a o k o osi. D r u g i b o l e s t n i k se j e b r v a o i z a t i m se vozio 20 verst i d a l e k o n a z lom p u t u , t e j e od d r m a n j a uv iek n a p r i e d p a d a o . K l in i čk i pojavi su d o s t a obće n a r av i , za to su čes to k r ive d i agnoze . V a ž a n j e a k u t n i p o č e t a k , t u m o r i u z d r ž a n a p e r i s t a l t i k a , pos l i edn j e d o d u š e k a d k a d a n e ima . T u m o r j e v e ć i n o m d e s n o . U n j e g o v o m p r v o m s luča ju nije bilo b l juvanja , mis l i lo se j e , d a j e z a p r e k a v isoko, nu k o d ope rac i j e našlo se je, d a j e o k r e t u na jdo l j nem d ie lu t a n k o g a cr ieva i k o n v u l u t j e k o m p r i m i r a o d u o d e n u m , t e j e za to m a n j ­k a l o b l juvanje . N a flexuri l i ena l i s n e dolazi o k r e t , t a m o tvori z a p r e k u ob ično c a r c i n o m . W a h l o v Symptom z n a d e m a n j k a t i , a k o j e cielo c r ievo o k r e n u t o . N e i m a li p e r i s t a l t i k e , t o se n e smi je zakl juči t i , d a pos to j i P e r i t o n i t i s ; ovakav j e na l az s a m o d o k a z k l j e n u t i c r i eva , n e t r e b a š e d a k l e plaši t i operac i je . Od 20 s luča jeva j e 13 e x p e c t a t i v n o l i ečeno , svi su u m r l i ; 7 je o p e r i r a n o , i to dvojici uč in jen a n u s p r a e t e r n a t u r a l i s (oba umr la ) , a 5 p u t l a p a r a t o m i j a (2 umr la ) . U 3 p r e d a v a t e l j e v a s luča ja u č i n j e n a j e 2 p u t a l a p a r o t o m i j a i 1 p u t anus p r a e ­t e r n a t u r a l i s ; u s p j e h d o b a r .

Häckel ( S t e t t i n ) : Volvulus flexurae sygmoideae. K o d n u t a r n j e i nca r ce r ac i j e , ko ja j e 7 d a n a pos to ja la , n a š a o se j e d v o s t r u k i o k r e t f l exurae s y g m . s p o s v e m a š n o m g a n g r a e n o m vel ikoga k o m a d a crieva. N i j e m o g a o k r a j e v e z d r a v o g a cr ieva spoj i t i , s t o g a j e n a č i n i o a n u s p r a e t e r n a t u r a l i s , nu m o r a o j e dio g a n g r a e n o z n o g a cr ieva os tav i t i n a mjes tu . O m o t a o g a j e u gaze , a za 12 d a n a j e o d p a o .

W. Müller ( A a c h e n ) : K pathologiji predjela sliepoga crieva. I z m e d j u oba l i s ta mesen t e r i j a enuc l e i r ao j e M . cys t icn i t u m o r . Ovakov i t u m o r i p ro i z l aze iz mezgovn ica , k a d ­k a d a i iz žl iezda, t e se v e ć i n o m nalaze n a m e s e n t e r i j u t a n k o g a cr ieva . U o v o m s luča ju b i l a j e cy s t a med ju s l iep im c r i evom i a p p e n d i x o m , koji j e bio ch ron i čk i zapa l j en , t e i m a o u sebi k a m e n a c . O v a k o v e cys t e i m a d u riedko ep i the l , n u ovdje j e b io cy l indr icn i , d a k l e se oč i to r ad i o zab lud jeno j kl ici cr ieva.

Häckel (S te t t in) p o k a z u j e p r e p a r a t mesenterialnih cysta; k o d 5 god . d ječarca naš lo se 5 cys t a r a z n e vel ič ine u m e s e n t e r i j u t a n k o g a cr ieva. N i j e se m o g l o saši t i , bo ­l e s tn ik j e u m r o ; r e sekc i jom t a n k o g a c r ieva bi b io m o g a o bo le s tn ik ozdrav i t i . C y s t e bi le su s t a ro o č a h u r e n o gno j en j e m e d j u l is tovi m e s e n t e r i j a ; t u b e r c u l o z a se ni je m o g l a dokaza t i .

Br . 7. Liečnički Vies tn ik 1898. 239

Grasser ( E r l a n g e n ) p o k a z u j e p r e p a r a t n e o b i č n e stenoze crieva. S t i e n k a c r ieva bi la j e v e o m a odeb l j a l a , t e se j e mis l i lo , d a se rad i o c a r c i n o m u , n u k o d ope rac i j e se j e p o ­kaza lo , d a j e t o više s a sv im bl iz ih d ive r t i cu l a i k o l o s a l n a h y p e r t r o p h i j a mišičja .

Franke ( B r a u n s c h w e i g ) govor i o prirodjenom zatvoru tankoga crieva i n j e g o v o m o p e r a t i v n o m l iečenju e n t e r o a n a s t o m o z o m . O v a j e d o s t a t ežka , j e r su s t i e n k e cr ieva p r o -t a n j e n e .

Krön lein ( Z ü r i c h ) : 0 uspjesih serotherapije kod diphtherije. O d s t u d e n o g a 1894. rab i s e r u m u svih s luča jev ih bez i z n i m k e , k o d l ahk ih , a i k o d m o r i b u n d n i h . Svi su s lu-čaji bac t e r io ložk i i z t r ažen i , t e se j e b a c t e r i o l o ž k a d i agnoza p o d u d a r a l a s k l i n i č n o m . L o ­k a l n o n i je l iečio, j e d i n o d a v a o inha l i ra t i . P r i j e s e ro the rap i j e u m r l o j e od 1336 s luča jeva 554 = 3 9 % , a o d k a d a se rab i s e r u m od 437 s a m o 5 5 = 1 2 % . R a č u n a li se s lučaje , koji n i su ope r i r an i , t o j e p r i j e s e r u m a o d 614 bol . u m r l o 96 = 1 4 % , s n j im od 336 s a m o 19 = 5%. O d o p e r i r a n i h pr i je s e r u m a od 662 u m r l o 438 = 6 6 % , s nj im od 101 s a m o 36 = 3 8 . 8 % -Sl i čn i pos l j edc i bili su i i zvan bo ln ice u c ie lom k a n t o n u . K. s ab i r e p o s l j e d k e s t a t i s t i ke u s l i edeće t o č k e : 1. o d k a d a je u v e d e n o l iečenje s e r u m o m spao j e u z i i r i škom k a n t o n u p o m o r , d o k j e pobo l o s t a l a is ta , 2. i s to se j e opaz i lo n a k l in ic i , 3 . p o m o r o p e r i r a n i h je s p a o , 4 . p o m o r j e s p a o za sva r a z d o b j a života, 5. p r i j e se m o r a l o p r e k o po lov ice p r i m l j e n i h o p e ­r i ra t i , d o č i m j e s a d a spao bro j o p e r i r a n i h . Pobo l j š i ca se pokazu je u p o j e d i n o m s l u č a j u : 1. obće s t an je se b rzo pobol jša , 2. v ruć ica se smanj i , 3 . m e m b r a n e o d p a d a j u i s ek rec i j a iz n o s a p re s t a j e , 4. o tok ž l iezda p o p u š t a , 5. z a p r e č u j e se , d a p r o c e s pre laz i n a d u š n i k , 6. za­p r e č u j e se s t enoza , 7. n e i m a d iph the r i j e r a n e k o d t r acheo tomi j e , 8. r an i j e se m o ž e c a n u l a izvadi t i . G o v o r n i k j e uv je ren , d a j e ovo l iečenje izvrs tno . J o š se u v i e k n a v a d j a , d a su usp jes i l iečenja bol j i , j e r su s luča jno ep idemi j e blaže, a n e r ad i s e r u m a . D a se t o d o k a ž e , t r e b a l o bi u s t anov i t i , d a j e u is toj mjer i s p a o p o m o r u bo ln i cah , gd j e se n e lieči s e r u m o m .

p l . Bramann ( H a l l e ) : Prognoza resekcije crieva radi raka. O d 32 b o l e s t n i k a s c a r c i n o m o m o p e r i r a n a su 14. O s i m j e d n o g a s luča ja ( sc i r rhus n a s i lazećem co lonu ) bi l i su c a r c i n o m i v e o m a razš i r en i , u 5 s luča ja b io j e i l eus , 6 j e u m r l o p o s r e d n o ili n e p o s r e d n o iza operac i j e , 8 i z l i ečeno ; o d ovih živi j o š 7 ( jedan 6, dva 4, j e d a n 3 , dva 2 i j e d a n 1 god.) O d p r e d s t a v l j e n i h j e j e d a n zan imiv , gd j e je uč in j ena d i a g n o z a e c c h i n o c o c c u s p lene , a k o -p r e m j e ve l ika b o l n o s t t u m o r a p ro t i t o m u govor i la . M e h k o e las t ičn i p o k a z a o se j e pos l i je ope rac i j e k a n o s a r c o m t a n k o g a cr ieva , koji j e bio u n u t r i n i o m e k š a n i u koji j e iz c r ieva vir io s t r u č a k m a j o r a n a ; s t r an i p r e d m e t bio je oč i to u z r o k , d a j e t u m o r b r ž e r a s a o i b io bo lan .

G u s s e n b a u e r (Beč) p r iobću je , d a j e n jegov r a d i Carcinoma flex. s y g m . ope r i r an i s luča j , k o g a j e M a r t i n i u d r u ž t v u p r e d s t a v i o , 13 g o d i n a živio zd rav bez me ta s t aza , a u p r o s i n c u 1897. u m r o od s r d č a u e k a p i . U Beču uč in io je s l iedeće r e sekc i j e : 6 p u t a c o e c u m (2 p u t a r ad i t u b e r c u l o z e , 4 p u t a radi Carcinoma), 1 u m r o ; 9 p u t a colon, 4 u m r l a . O p a ž a o j e j e d a n s luča j , gd je se j e mis l i lo , da j e c a r c i n o m , a b io j e d iver t ike l . — I C a d e r ( V r a t i -s i ava) : Po j av i i leusa , p o m a n j k a n j e pe r i s t a l t i ke , lokalna n a d u t o s t i p r o k v a š e n j e ne na laz i se s a m o k o d s t r a n g u l a c i j e cr ieva, n e g o k o d svih boles t i , gd je i m a s m e t n j a c i rkulac i je , a da nije lumen c r i eva sužen n. pr . k o d t h r o m b o z e a r t . ili ven. mesent . s u p . B r a u n o v p o ­s t u p a k j e najbolj i , p r e p o r u č a t a m p o n a d u . — K ö r t e (Berlin) p r iobću je , d a j e od n j egov ih ope r i r an ih j edan s c a r c i n o m o m f lexure s a d a 6 1/2, drugi s c a r c i n o m o m p o p r e č n o g a colona s a d a 5 1/2 god . bez r ec id iva . — pl . Z o e g e - M a n t e u f f e l (Jur jev) mis l i , d a se m o g u i ok re t i c r ieva o d v r n u t i ; opažao j e t o u 12 s lučaja , j e d a n p u t se j e u p r a v o vidjelo k r o z s t i e n k e t r b u h a . K l y s m a t a , čes to i n a r k o z a ko r i s t e u t a k o v i h s luča jevih . — H o c h e n e g g (Beč) upozoru je , d a m o ž e bit i u z r o k o m inca rce rac i j e t a n k o g a cr ieva c h r o n i č k a s t enoza d e ­b e l o g a cr ieva , ko ja se m o ž e k o d ope rac i j e p rev id i t i . J e d a n bol . , k o j e g a j e ope r i r ao rad i in -c a r c e r i r a n e p u p č a n e ki le , t e koj i j e zadob io rec id iv , obol io j e i z n e n a d a , k a d a j e m n o g o h o d a o ; i m a o j e ve l ike bol i , t e j e m o g a o s i g u r n o naves t i , d a he r n i j a nije bi la i n c a r c e r i r a n a . P o j a v i i nca rce rac i j e su se pojačal i , a k o d l a p a r o t o m i j e se j e n a š l o vo lvulus flex. s y g m . S t a z a u c r i evu p r o u z r o č i l a j e ponovnu i n c a r c e r a c i j u p u p č a n e ki le . — H e s s e (Draždjan i ) p o k a z u j e preparate Carcinoma cr ieva.

Lauenstein ( H a m b u r g ) : Predlog za operaciju starih prirastenih pupčanih kila. P r e p o r u č a , d a se g r l j a k k i l e obreže, vreća s uv ra t i i s ada , g d j e j e t r b u š n a u t l i na sasvim z a t v o r e n a , o d r i e š e adhez i j e . T a j j e p o s t u p a k s l i čan B r u n s o v o j o m p h a l e k t o m i j i .

240 Liečnički Vies tn ik 1898. Br. 7.

pl . Bramann ( H a l l e ) : 0 primarnoj i sekundarnoj resekciji crieva kod gangrae-noznili hernijah. Od 245 na njegovoj k l in ic i p r iml j en ih kila, bi le su 66 g a n g r a e n o z n e . P o ­gibel j g a n g r a e n e cr ieva ne pr ie t i s a m o od inanic i je , n e g o osob i to od sepse . Z n a č a j n o j e , da i m a d e k o d incarceriranih k i la čes to k o m p l i k a c i j a o d p luća , ov im su če s to u z r o k o m ma le embol i je od sep t i čuoga mate r i j a l a cr ieva. T r e b a š to pr i je o d s t r a n i t i inf 'ekciozui materijal, š to se može s a m o pos t ić i , ako se nač in i a n u s p r a e t e r n a t . , a ne resekc i ja i p r i m a r n a šav. Za b ran jen je j e važno, k a k o j e to M e r i n g svoj imi p o k u s i d o k a z a o , d a p r e s t a n e pe r i s t a l ­t i ka že ludca , č im j e t a n k o cr ievo p u n o , a k a d a se ovo i zp razn i z a p o č n e o p e t p e r i s t a l t i k a .

Prutz ( K ö n i g s b e r g ) : K operaciji Carcinoma gužnjaka. P r e t r a ž i o j e iza 1—2 g o d . bo les tn ike , kojim j e iza resekci je r ad i Carcinoma uč in jen o k r e t g u ž u j a k a , da se n a d o m j e s t i s p h i n c t e r ; nije n a š a o ni t r a g a o k r e t u P r e p o r u č a i p a k ta j nač in , j e r p o m a ž e b o l e s t n i k u u p rvo v r i eme iza operac i je , d o k se izvježba i nauč i , d a si u red i s to l i cu . P r e p o r u č a G u s s e n -b a u e r o v u t e m p o r a r n u resekc i ju k r s t ače , j e r i m a d e k o d nje dos t a m je s t a i bez p o t e ž k o ć e š a v o m zaciel i .

F e d o r o v (Moskva) pokazu je s l ike , koje j e d o b i o rectoskopom, te iz t iče z n a m e n o ­vanje r e c to skop i j e za d i a g n o z u i t he rap i ju . Može se vidjet i g o r n j a g r a n i c a Carcinoma, k o j a se p r s t o m n e može dokuč i t i , p a p i l l a r n e eksk rescenc i j e , p o l y p i se m o g u c a u t h e r i z o v a t i ili s g a l v a n o c a u t h e r o m ods t r an i t i , č i rove se m o ž e cau the r i zova t i i t o do 30 c m . n a d š u p k o m .

H o c h e n e g g (Beč) j e 104 p u t a uč in io t i p i č n u resekciju \krstače, a d a nije i m a o š te tn ih p o s l j e d i c a ; s ac ra lne j e hern i je opažao 3 p u t a , ali iz d r u g i h r az loga , n . pr . j e r je p o p u s t i l a šav. Čini m u se, d a j e i to p r ednos t , j e r a k o p o p u s t i šav g u ž n j a k a , t o se na j ­bol je može p o s t u p a t i prot i b l a tno j p h l e g m o n i . N e p rav i više o k r e t , j e r j e u j e d n o m slučaju nas ta l a g a n g r a e n a , val jda us l ied p r e j a k o g o k r e t a . P r i š i j e r e s e c i r a n o cr ievo n a k r s t a č u , a t a k o je m o g u ć e , da se kasni je nosi pe lo t t a .

4. dan, 16. travnja. P e t e r s e n ( H e i d e l b e r g ) : K chirurgiji jetara i žučnih prohoda. G o v o r i o i zkus tv ih ,

koja su s t e č e n a k o d 162 n a klinici u H e i d e l b e r g u izvedenih ope rac i j a n a j e t r i h i ž u č n i h p r o h o d i h . U 28 od 29 i z t r ažen ih s luča jeva na laz i la se j e r e d o v i t o u m o k r a ć i r e d u c i r a j u ć a tva r , n u t r e b a j o š iz t raž ivat i , da li j e ima uv iek k o d boles t i žučn ih p r o h o d a . Š e s t p u t a n i su žučn i k a m e n c i d i a g n o s t i c i r a u i . Cis ta Cholecystitis bes s r a s t a n j a i k a m e n a c a bi la j e u 10 s luča jeva , u 6 od t ih je pr i je bilo k a m e n a c a . 65 p u t a p r a v l j e n a j e c h o l e c y s t o t o m i j a u j e d a n m a h s 2 smr t i (kompl ikac i j a ca rc inom) , 1 p u t cys to tomi ja , u d v a m a h a ; 6 p u t a dia-lyza bez smr t i , ;i p u t a cho lecys topex i j a , 10 p u t a c h o l e c y s t e c t o m i j a s 2 smr t i , 20 p u t a chole-doco tomi j a s 4 smr t i . C h o l e d o c o d u o d e n o s t o m i j a 11 p u t a , i t o 4 p u t a s M u r p h y e v i m p u c e t o m . N o r m a l n o m operac i jom i m a d e se s m a t r a t i ona u j e d a u m a h , ec tomi j a j e i n d i c i r a n a k o d p r o m j e n a s t i enka žučn ih p r o h o d a i m a l i g n i h novo tvor ina , d ia lyza j e n a p u š t e n a . U 2 s lu­čaja izlazili su j o š k a m e n c i iza cho l ecys to tomi j e , u os ta l ih ni je b i lo rec id iva . U 2 0 % na­s ta la je t r b u š n a ki la , ž u č n a fistula z aos t a l a j e u 8 s l u č . ; fistula izosta je , o d k a d a se p o d k o n a c operac i j e u m e ć e d ra in , a t e k o n d a saši je s p a r i e t a l n i m p e r i t o n e j o m . Ž u č j e u 50 s luč . bac t e r io ložk i p r e g l e d a n a , te j e 46 p u t a dob iven poz i t ivn i pos l j edak , na jčešće j e n a d j e n b a c t e r i u m co l i ; iza operac i j e j e žuč , š to j e t e k l a iz fistule, p o m a l o pos t a l a s t e r i l na . U 2 s lu­čaja n a s t a l a j e g n o j n a s m r t n a p e r i t o u i t i d a , gd je j e žuči p r o d r l o u t r b u š n u ut l inu . J e d n o m u dje te tu , ko jega su k o l a p revez la , t e k l a j e 5 t j e d n a ž u č n e p r e s t a n o u p e r i t o n e a l n u šup l j inu , a d a nije doš lo do p e r i t o n i t i d e . Od on ih 16;) s luč . naš lo se j e u 30 c a r c i n o m , a u 3 sar-c o m j e t a r a . D a se ustavi k rva ren je iz j e t a r a , ob i čno su dovol jn i d u b o k i šavovi i t a m p o n a d a ; P . p r e p o r u č a u t u sv rhu još vrući z r a k s H o l l ä n d e r o v i m a p p a r a t o m .

P o p p e r t (Giessen) : O tehnici cholecystotomije. P . n e fiksira žučn i m j e h u r n a t r b u š n e s t i enke , n e g o ga ureze i u m e t n e d u g i d r a i n od g u m m e , o k o ko je t o č n o saši je r a n u . Ž u č n i m j e h u r spus t i u t r b u h , t a m p o n od j o d o f o r m o v o g a g a z e a o rna t a d r a i n od v r š k a m j e h u r a , Ciev se n a kožu pr ičvrs t i j e d n i m šavom, t e s v e d e u p o s u d u n a p u n j e u u t e k u ć i n o m . Šav m j e h u r a drži 10 12 dana , t a d a već inom pro laz i sekre t , ali g r a n u l a c i j e p r i eče , d a ud je u t r b u š n u u t l i nu . D r a i n se izvadi za 3—4 t j edna . Od g o d . 1896. ope r i r ao j e n a ta j n a č i n d o b r i m u s p j e h o m u 57 s luč . Ovaj nač in p r e p o r u č a P . r ad i j e d n o s t a v n o s t i o sob i to za m a l e ž u č n e m j e h u r e , koji leže iza j e t a r a i za t akove , gd je su s t i e n k e p r h k e . Z a p r e č u j e se t i m e

Br . 7. Liečnički V i e s t n i k 1 8 9 8 . 241

p e r i t o n i t i d a i p o t e z a n j e ž u č n o g a m j e h u r a us l ied s raš l en ja s t r b u š u i m i s t i e n k a m i , jer se o n iza ope rac i j e m o ž e vra t i t i u svoj n o r m a l n i po loža j .

H e i d e n h a i n ( W o r m s ) p o k a z u j e p r a e p a r a t Carcinoma žučnoga mjehura u vel ičini t rešn je , koji j e i zvad io k o d p r i v i d n o zdrav ih j e t a r a . B a n a j e izciel i la za 3 t j edna . 5 t j e d n a kasni je j e b o l e s t n i k u m r o od Carcinoma j e t a r a .

H a a s l e r ( H a l l e ) : 0 chirurgiji žučnih prohoda. Od god . 1890 . o p e r i r a n o j e u a kl inici u H a l l i 70 p u t a , te j e 18 p u t a uč in j ena cho ledoco tomi ja . R e t r o d u o d e n a l n a fiksacija k a m e n c a uv je tu je t ip i čn i nač in ope rac i j e . D u o d e n u m se n a 2 — 3 cm. odl juš t i , pre loži n a l ievo, za t im se t u p o , ili i nožem, p r o d j e k roz p a n c r e a s . U 3 s luča ja b io j e k a m e n z a b r t v e n u p a p i l l a r n o m k r a j u p r o h o d a , 2 p u t a j e več p r o š a o u cr ievo, 1 p u t a j e d u o d e n u m pro-rezan , t e k a m e n izvadjen, p a j e r a n a g l a d k o zaciel i la . A k o n i su žučn i p r o h o d i zapa l j en i , t o o d m a h šije i s p u š t a . V a n j s k i zarez p rav i p a r a l e l a n l u k u r e b a r a .

H o l l ä n d e r (Berlin) p o k a z u j e a p a r a t za v ruć i z rak , ko j im je k o d l u p u s a p o s t i g a o d o b r e u s p j e h e i ko j im j e us tav io k rv u j e d n o m s luča ju , gd je j e rad i Carcinoma sasvi»i izvadio žuču i m j e h u r i r e sec i r ao j e t r a ; bo le s tn i ca je ozdrav i la . — K a d e r ( V r a t i s l a v a ) p r e p o ­r u č a za us t av l j ivan je k r v i k o d ope rac i j a n a j e t r i h a c u p r e s s u r u s t u p i m i ig l ami . U p o z o r u j e na n e o b i č n e po j ave iza o b s e ž n i h operac i j a n a j e t r i h , koji s jećaju n a a k u t n u žutu a t roph i ju j e t a r a , t e u p o j e d i n i h s luča jevih p r o u z r o č e s m r t za 48 sa t i . — S t e r n (Düsse ldo r f ) p o k a ­zuje p r e p a r a t p r i r o d j e n e s t e n o z e p y l o r a kod d j e t e t a od b' t j e d a n a . U č i n j e n a j e gastroentero­s t o m i j a ; d i e t e j e u m r l o iza 24 sa t i . — H o c h e n e g g ( B e č ) : K o d operac i j e ve l i koga t u m o r a j e t a r a z a d e r a n a j e veća vena , s m r t j e n a s t u p i l a 2 , / s s. iza ope rac i j e od embol i je z raka . H . misl i , d a j e z r a k u n i š a o u venu , k a d a se j e čvrs to t a m p o n i r a l o s g a z e o m , ko j i j e s a d r ž a v a o z r a k a . J e d a n bo le s tn ik , k o j e g a je pr i je 3 god . o p e r i r a o r a d i Carcinoma jetara, u m r o j e uz i c te rus , a d a n i su b i l a j e t r a p o v e ć a n a . — R i e d e l ( J e n a ) : Usp jes i k o d opera­cija n a j e t r i h b iva ju bolji , š to j e t e h n i k a savršen i j a i pog l av i t o š to se s a d a n e operira to l iko k o d b o l e s t n i k a , gdje j e žuč inf ic i rana. D a li je žuč inf ic i rana, n e m o ž e se s igurno u s t a n o v i t i . O b i č n o j e a s e p t i č n a , t a k o d a n e s m e t a , a k o u t r b u h t eče . In f i c i r ana žuč j e m u t n a ; t a k o v i b o l e s t n i c i su j a k o s labi , ć u t e se z lo , d o č i m se bo le s tn i c i sa zdravom žuči o d m a h d o b r o ću t e , č im j e n a p a d a j p r o š a o . Boles tn ic i , gd je j e ž u č inf ic i rana, j e d n a k o su izgubl jen i , d a li se o p e r i r a ili n e . — K r a u s e (Al tona) d a us t av i k rva ren j e , i zvuče j e t r a iz r a n e , t e daje s r u k o m k o m p r i m i r a t i , p a p o d v e ž e ar te r i je , ko je se iz t iču, jer s u i m s t i enke debe l e , z a t i m šiva i t e k s a d a p o p u s t i k o m p r e s i j u . — K ü m m e l ( H a m b u r g ) p r e p o ­r u č a i d e a l n u cho l ecys to tomi ju , j e r b rže zaciel juje . — F r a n k e ( B r a u n s c h w e i g ) : I n t e r n i s t i s u p reporuč iva l i , da se iz t i sne žučn i m jehu r , k a k o bi se k a m e n c i ods t r an i l i . U j e d n o m s lu ­čaju, gd j e se j e t a k o p o s t u p a l o , ozl iedi l i su k o m a d i k a m e n a c a m j e h u r i p r o h o d , pa j e doš lo d o a b s c e s a u j e t r i h . — H o l l ä n d e r (Ber l in) ni je i m a o u s p j e h a od K r a u s e o v o g a nač ina , t e j e m o r a o u p o r a b i t i l o k a l n u vapor izac i ju . — L ö b c k e r (Bochum) , po tv rd ju j e R i e d e l o v e n a v o d e , n u veli , d a se žuč m o ž e i k o d operac i je inficirati . O n uv i ek d r a i n i r a žučni m j e h u r , d a o d s t r a n i pog ibe l j infekci je . O p a ž a o j e , d a su n a s t a l i p r i m a r n i ca rc inora i od pod raža j a žučn ih k a m e n a c a . — G e r s u n y (Beč ) : N i j e p ravo , da se p r i n c i p i e l n o o d l u č i za ovaj ili onaj nač in o p e r a c i j e ; i s to t a k o se m o r a p r e m a s luča ju od luč i t i , d a li se rana i m a d e za tvor i t i ili os tavi t i o t vo rena .

p l . B r u n s ( T ü b i n g e n ) : 0 nečovječnih tanetih u ratu. E n g l e z k a vo jna u p r a v a rabi u ind i j sk ih r a t o v i h t a n e t a , gd j e j e š i l jak ovoja o d n i k l a o d b r u š e n (t. zv. d u m - d u m taneta). O v a dje lu ju u p r a v o g rozno , j e r o lovo n a o t v o r u ovoju p r o v r e u sl ici gl j ive i razbi je ovo j , te t a d a t a n e u ž a s n o raza ra , r a z t r g a kožu i miš i ce , izbi ja ve l ike šku l j e iz kos t i ju .

T i l m a n n ( G r e i f s w a l d ) : 0 puščanih osljedah mozga. I z da l j ine od 2500 met . o s t a n e t ane u luban j i , iz m a n j i h da l j ina od 2000 m e t . j u p rob i je . P u c a li se n a m o z a g izvan lu­banje , t o se isti raz le t i , a a k o j e u p l a t n o o m o t a n , t o o s t a n e c i e l ; p o k r i j e li se s v o d o m lu­banje , to se ovaj k o d h i t c a m a l o p o d i g n e , a m o z a k se n e razprš i , ali se n a d m e . M a n j a k u m o z g u se i zpun i k a š a s t o m m o z g o v i n o m , s t i enke k a n a l a od h i t c a su h r a p a v e , siva m o z g o ­vima j e j a č e r a z o r e n a n e g o b ie la , r a d i a r n o od h i t č a n o g a k a n a l a i d u r azde r ine . P o k u s i na psih su dokaza l i , da najviše k r v a r i u bl izini k a n a l a od h i tca , a z a t i m r a d i a r n o biva manje. K a n a l od h i t ca . koji j e k o d 9 m m . t a n e t a b l izu u l aza 1 5 — 2 0 m m . povećava se do s r e d i n e m o z g a d o 40 m m . , a za t im o p e t sman ju je . Ozl jede p u š k o m p r o u z r o č u j u na tezan je m o z g a

2

242 Liečnički Vies tn ik 1898. Br. 7.

u r a d i a r n o m smjeru , k a k o to n e čini n i j e d n a d r u g a oz l jeda m o z g a . S luča jev i , gd je j e t a n e zaos ta lo u luban j i k o d u laza , ne i m a d u se broj i t i u m o ž g j a n s k e h i tce , nego u i m p r e s i v n e p r e l o m e .

K ü m m e l ( H a m b u r g ) : Liečenje lupusa Röntgenovimi zrakami i koncentrovanim svjetlom. P o k a z u j e b o l o s t n i k e , ko je j e izl iečio x - z r a k a m i . P o g i b e l j , d a se p r e j ak im dje lo­van jem svje t la opal i , u m a n j u j e se t i m e , d a se svjet lo pos tav i na jpr i je n a 40 c m . da l j ine , p a p o l a g a n o pr ib l ižu je . P u s t i li se d je lovat i n a g l avu , to se ova obloži s t an io lom, te s a m o n a o n o m m j e s t u pus t i o tvor , gd j e t reba , d a svjet lo dje luje X - z r a k e n e djeluju n a l u e t i č n e č i rove . K . j e p o s t i g a o t a k o d j e r d o b r e u s p j e h e s k o n c e n t r o v a n i m sv je t lom.

S a l z w e d e l (Ber l in ) : 0 trajnih vovojih žestom. Ovaj povoj d o b r o dje luje k o d za-pa ln ih p r o c e s a kože i p o d k o ž n o g a v e z i v a ; k o ž a n e š t e tu je , j e d i n o , a k o j e b i l a v lažn imi povoj i r a z m e k š a n a , a t a d a j u t r e b a pos ipa t i b i s m u t o m . I k o d inf ic i ranih r a n a kor is t i povoj že s tom, t e j e s g o d a n za povo je u n u ž d i .

p l . F e d o r o v ( M o s k v a ) : Pokusna craniotomija i neka razmatranja o procesu cie-Ijenja kod operacija na lubanji. Izvješćuje o 3 s luča ja , gd j e j e o p e r i r a o z lob i t ne t u m o r e s v o d a l u b a n j e i o p o k u s i h n a ž ivot in jah . P o k a z a l o se j e , d a m o z a g p o d n a š a v e o m a vel ike m a n j k e l uban j e . K o d z lob i tn ih t u m o r a t r e b a d a l e k o u z d r a v o m oper i r a t i , a k o j e d u r a s u m ­nj iva i m a se ods t r an i t i , m a n j a k m o ž e bi t i p r e k o po lov ice k o n v e k s i t e t a . M o r a se pazi t i , d a p rev i še n e k rva r i . P r e p o r u č a , da se r e sec i r a k r u ž n o m p i l o m i e l e k t r i č n i m m o t o r o m .

B a r t h ( D a n z i g ) : 0 operaciji empyema čelne šupljine. O s t e o p l a s t i č n a ope rac i j a po C z e r n y u i K ü s t e r n o d s t r a n i l a j e već inu š t e tnos t i d r u g i h m e t o d a , n u d r a i n a ž a u n o s se l a h k o začepl ju je . T r e b a nač in i t i d o s t a vel ik o tvor . B. p r o c i e p a n o s n u kos t i n o s n i n a ­s t a v a k če lne kos t i , t e učini š i roki spoj n o s n e i če lne šup l j ine t i m e , da o d s t r a n i o k a n c a kos t i r e še tn i ce . K a n u saši je, p o š t o j e i zvad io svu s luzn icu . Ovaj nač in da je d o b r e koz-m e t i č n e r e z u l t a t e , n e previd i se, a k o su o k a n c a r e š e t n i c e b o l e s t n a i š t i t i na jbo l je od r e ­c id iva .

B r a u n (Gö t t i ngen ) misl i , d a j e ovaj nač in p rev i še k o m p l i c i r a n ; a k o se j e d n o s t a v n o d l i e lom o tvor i , zaciel i b r zo za 14 d a n a , te su za to i k o z m e t i č n i r ezu l t a t i dob r i .

L u d e w i g ( H a m b u r g ) : Ch i rur žko liečenje chroničkoga gnojenja srednjeg uha. P r e -p o r n č a , d a se b u b n j i š t e od s l u š n o g a p r o h o d a i zp razn i , d a se izvadi k l e p a l n i c a i n a k o v a l -n i c a ; ovo pos l i edn j e j e j e d i n o k o n t r a i n d i c i r a n o , ako pos to j i ca r ies s l j epočn ice s cho l e s t ea -t o m o m . N j e g o v j e nač in osob i to d o b a r , d a se o d s t r a n e os t a t c i p r o š l o g a gno jen ja , gd je v l a k a n c a s l u š n o g a ž ivca a t roph i ra ju us l i ed p r i t i s k a r e t r a h i r a n i h fiksiranih s lušn ih košć ica . Izv ješćuje o p r v o j s to t in i (u s v e m u o p e r i r a n o 250) s luča ja , gd j e j e i zvad io k l e p a l n i c u i n a k o v a l n i c u ; 80 i z b e č e n o , 8 ne iz l i ečeno , o s t a t a k n e p o z n a t ; 75 p u t a se j e s luh z n a t n o p o ­b o l j š a o .

L o e w ( K ö l n ) : 0 novom nadomještaju gibivoga nosa. N a č i n i se vodo ravn i za rez p r e k o ko r j ena n o s a i dva p o s t r a n a za reza p r e m a dol je . K u s s k o ž o m i p o k o s t n i c o m se o k r e n e o k o 180°, t a k o d a k o ž a dod je u u n u t a r n j o s t nosa . U č in j en i m a n j a k se pokr i j e s čela. B a r d e n h e u e r j e n a taj n a č i n 5 p u t a u s p j e š n o o p e r i r a o k o d ve l ik ih r azo ren ja l u p u s o m .

G r o s s e (Ha l le ) p o k a z u j e i zbečen i s lučaj Carcinoma lica. Ope rac i j u j e 1893. izveo B r a m a u n , t e se j e m o r a l o ods t r an i t i o k o , a n t r u m H i g h m o r i d o s t r ažn j e s t i e n k e . Od 24 bol . o p e r i r a n a rad i Carcinoma l i ca os ta lo j e 16 bez rec id iva .

P a r t s c h ( V r a t i s l a v a ) : 0 temporarnoj resekciji nebca. Od l juš t i s l uzn icu , d l i e tom p rob i j e z u b n e n a s t a v k e go rn j e čel jus t i i znad s e p t u m a , t e ih p r e k l o p i dol je i t a k o dobi je mjes ta , d a t u m o r izvadi .

G a r r e ( R o s t o c k ) : 0 resekciji i plastici jednjaka. K o d exs t i rpac i j e d u š n i k a r ad i Carcinoma m o r a o je u dva s luča ja o d s t r a n i l i i d ie love j e d n j a k a , ko je j e k a s n i j e p la s t i čk i p o k r i o . U t r e ć e m s lučaju re sec i rao j e k o d is te operac i je p o pr . 5 cm. j e d n j a k a u ^cie lom o b s e g u , a t u j e m a n j a k t a k o pokr io , d a j e s l uzn i cu n o š č a s t o g a h r u s t a v c a (car t i l ag . aryth . ) s a š io s d r u g i m r u b o m re sec i r anoga ždr ie la i s u b g l o t t i č n u s luzn icu s g o r n j i m d ie lom j e d n j a k a .

R e h n ( F r a n k f u r t a. M. ) : Operacija na prsnom dielu jednjaka. M o g u ć e j e , d a se j e d n j a k o d s t r a g a os lobod i , t e t a k o ope r i r a m a n j e c a r c i n o m e i n e p r o l a z n e s t r i c t u r e . T r e b a o p e r i r a t i n a d e s n o j s t r a n i , r esec i ra t i n a j m a n j e 4 r e b r a , p a k a d a se od l juš t i p o g r u d n i c a , na -

Br. 7. Liečnički Viestnik 1898. 43

laži se j e d n j a k , koji j e u p r s i h s i g u r n o pomični j i , n e g o li n a v r a tu . T a k o j e o p e r i r a o k o d j e d n o g a bol . s n e p r o l a z n o m s t r i c t u r o m , te j e u rezao j e d n j a k u z d u ž n o , p a razš i r io s p i n c e o m . Bol . j e s l i edećega d a n a u c o l l a p s u u m r o .

p l . H a c k e r ( I n n s b r u c k ) p r e p o r u č a , da se o e s o p h a g o s k o p i j a više vrši , p o k a z u j e s t r a n e p r e d m e t e , koje j e i zvad io iz j e d n j a k a . Od 1887. n e p rav i više o e s o p h a g o t o m i j u , n e g o e x t r a -bi ra . — M ü l l e r (Erfur t ) p r e p o r u č a B ö n t g e n o v a p a r a t k o d ods t ran j ivan ja s t r a n i h p r e d m e t a iz j e d n j a k a

K ü t t n e r ( T ü b i n g e n ) : 0 syphilitičnoj strumi. N a kl inici u T ü b i n g e n u l i ečena su 2 bo l . S l i k a boles t i j o š j e m a l o p o z n a t a , t e j o š nije t emel j i to op i sana . Š t i t u l j a m o ž e ohol i t i kod svježe i k o d t e r c i j a rne Syphilide, t e je u pos l i edn j em s luča ju ob i čno k o m b i n i r a n a s v i s c e r a l n o m . P o k a z u j e se u is t ih obl ic ih k a n o n a j e t r i h i m u d u , na jčešće k a n o g u m m a , ali i u difuznoj fo rmi . G u m m a j e ili oš t ro ogran ičen ili p o m a l o pre lazi u oko l i cu . M o ž e se cieli p a r e n c h y m razs t ro j i t i , t a k o d a dolazi do m y x o e d e m a .

V u l p i u s ( H e i d e l b e r g ) : 0 liečenju kljenuti i transplantaciji tetiva. U s lučajevih , gd j e ne i m a s a m o k l jenut i , n e g o i fiksacija i s raš ten ja , t r e b a na jp r i j e r e d r e s i r a t i , za t im šivat i t e t ivu , načiniti povo j od s a d r e i n a p o k o n u p o r a b i t i g i m n a s t i k u . N a j p o z n a t i j e j e , da se k o d p l o s n e n o g e (pes p l anus ) za s u p i n a c i j u u p o t r e b i p e r o n e u s , n u i k o d r t a s t e i k l j u k a č k e noge (pes e q u i n u s e t ca lcaneus ) uč in jene su t r a n s p l a n t a c i j e . U l i t e ra tu r i j e op i s ano oko 40 s l u č a j e v a ; V . i m a 28 nov ih v las t i t ih . N a g n j a t u n a d o m j e s t i o j e q u a d r i c e p s sa r to r i j em. V a ž n i j a j e t r a n s p l a n t a c i j a t e t iva n a gorn jo j okra jn in i , gd j e se m o ž e funkc i ja p o p r a v i t i ili p a č e u s p o ­stavi t i . U j e d n o m s luča ju , gd je su bi le k l j e n u t e miš i ce s tezal ice prs t i ju , p r i š io j e V . flexor carp i r ad i a l i s n a flexor d ig i to r . sub l im i s , t e j e pos t i gao , d a j e bol . m o g a o g i b a t i ob imi krajuimi č lanci p r s t i ju .

F r a n k e ( B r a u n s c h w e i g ) p o k a z u j e bo l e s tn ika , k o j e m u j e s k r a t i o e x t e n s o r a c a r p i radial . , d a p o p r a v i k l j e n u t ž ivca p a l č e n i k a (n. r ad ia l i s ) .

S p r e n g e l ( B r a u n s c h w e i g ) : 0 traumatičnom odriešenju epiphyze bedrene glavice, te njegov odnošaj prema coxa vara. B e s e c i r a o j e u dva s luča ja s t a r a t r a u m a t i č n a odr ie -šenja e p i p h y z e , gd je se j e d i agnos t i c i r a l a c o x a vara , j e r se ni je t r a u m a u s t a n o v i o . Govor i l i su za t o i svi s y m p t o m i : t r o c h a n t e r j e b io v isoko, u j e d n o m s luča ju abdukc i j a , u d r u g o m addukc i j a , n i je b i lo s a m o s m e t a n o o k r e t a n j e u n u t r a , n e g o j e bi lo k r e t a n j e n a sve s t r a n e u m a n j e n o , t e g n j a t j a k o sv inu t . P r e p a r a t j e sasv im p o k a z i v a o s l iku c o x a e va rae , a k a d a se j e p rop i l io , p o k a z a l o se j e , da j e g lav ica p o m a k n u t a dol je i c a l l n s o m p r i čv r šćena . N i j e d a k l e m o g u ć e , d a se za ž ivota raz l iku je coxa v a r a od n e p o d p u n o g a t r a u m a t i č n o g od r i e -šenja e p i p h y z e , a n i t i R ö n t g e n o v o m s l ikom. V e ć K o c h e r kaže , d a i m a d e c o x a vara , ko j a p o l a g a n o i t a k o v a , k o j a i z n e n a d a nas t a j e . M o g u ć n o s t , d a n a s t a n e t r a u m a t i č k i , pos to j i u svih s luča jevih . G l e d e l iečenja rad i se k l i no l ika excizi ja ili resekc i ja , već p r e m a s t u p n j u sav inuća . O d l u č u j e na l az , k a d a se j e s g l o b o tvor io za r ezom n a vanjskoj s t r an i m . t enso r . fasciae l a t ae .

H o f m e i s t e r ( T ü b i n g e n ) p o k a z u j e pogr j e ške , ko je da je R ö n t g e n o v a s l ika t i m e , d a se bo le s tn ik ili svjet lo m a n e z n a t n o p o m i č e ; o sob i to t r e b a op reznos t i k o d s n i m a n j a gr l jka g n j a t a . Vješ t i m o t r i o c m o ž e ove p o g r j e š k e p r o r a č u n a t i . P r a k t i č n o j e važno, d a se p rav i s l ika s a m o ako n o g a r a v n o stoji ili a k o j e u n u t a r o k r e n u t a , t e k a d a svjet i l jka stoji o k o m n o . — H o f f a ( W ü r z b u r g ) na l az i , d a j e nač in i ve l ič ina k u t a m e d j u g r l j k o m i g n j a t o m s r eds tvo , d a se us tanov i c o x a vara . — J o a c h i m s t h a l (Ber l in) iz t iče , d a se k o d s v i n u ć a g r l j ka m o r a j u s l ike p rav i t i , k a d a j e o k r a j n i n a k o l i k o m o g u ć e u n u t a r o k r e n u t a . N a d a l j e izvješćuje J . , d a se k u t g r l j ka z n a t n o s m a n j u j e k o d p r e l o m a u s red in i d i a p h y z e g n j a t a s j a k o m a d d u k c i j o m dol jnega f r a g m e n t a , to j e znak , da se gorn j i d io kos t i p r i l agod ju j e p r o m i e n j e n o m po loža ju ciele ok ra jn ine .

D o y e n ( P a r i s ) : Novi način, da se krvavo uravna prirodjeno izčašenje u bedrenom sglobu. O p e r a c i j a sas to j i od 3 d i e l a : 1. odr ieš i se g l av ica , 2. nač in i se n o v a časka , 3 . u r a v n a se sg lob . O n os lobod i p s e u d a r t h r o z u i g l av i cu u c ie lom o b s e g u g r l jka . P r i k a ž e si p r a v u č a s k u p o m o ć u k v a k e i zpod m. rec t . femor i s . N a mjes to ča ske pos t av i šupl j i c i l inder , koji i m a d e n a d o l j n e m k r a j u če t i r i z a v i n u t a zubca , t e j u i z d u b e . A s i s t e n t v u č e n o g u , a s oba p a l c a p r i t i š t e n a veliki t r o c h a n t e r i g l av icu , t e ovu u t i s n e u č a s k u . N e uspi je li t a k o r e -pozicija, to j u načini a p a r a t o m , k o j e g a p o k a z u j e . P o v o j od s a d r e pravi u okvi ru od g i -

244 Liečnički Vies tn ik 1898. Br . 7.

b iv ih m o t k a . O p e r i r a n a n o g a dolaz i u l a h k i po loža j a b d u k c i j e ; povoj o d s a d r e m o r a se nač in i t i o d p r s a do i zpod ko l j ena . S l iedeć i d a n se povoj t a k o po jaču je , d a se u nj u m e t n u dvie š ibke od kov ine . P a s i v n o se p o č i m a k r e t a t i iz 3—4 t j edna . D . navadja , d a su k o d njegovih operac i j a o s t anc i s g l o b n e č a h u r e bil i 5—6 m m . debe l i , a d a j e m a s a kos t i , k o j u j e ods t r an io , d a nač in i n o v u ča sku , b i l a t o l i ka k a n o g l av i ca gn ja t a . K a ž e d a n e razumi je , k a k o se n e k r v a v i m n a č i n o m m o ž e uč in i t i repozic i ja , j e r k r v a v a j e j ed in i u sp je šn i p o s t u p a k k o d p r i r o d j e n o g izčašenja b e d r e n o g a sg loba .

M ü l l e r (Aachen ) p o k a z u j e p r e p a r a t rumenoga sgloba, gd je j e p o s t o j a l o hubituelno izčašenje, ko je j e p r o u z r o č i o m a n j a k s t ražn je van j ske p l o h e g lav ice n a d l a k t i c e . D v o j b e n o j e , d a li j e taj n a s t a o t r a u m a t s k i ili u s l i ed Osteochondr i t i s d i s secans .

K o l l i k e r ( L i p s k o ) : Stečeno visoko stanje lopatice. U l i t e ra tu r i j e p o z n a t o 20 p r i r o -d jenih s lučajeva , s tečeni n i j edan . K . j e t a k o v o g a l iečio. N a r h a c h i t i č n o m t e m e l j u pos to j a l a j e deformaci ja l o p a t i c e s p r e v i n u ć e m n a p r i e d , č a s k a j e b i la više n a p r i e d o k r e n u t a , p r o c . coraco id . p ro d u l j en . Kl in ičk i se j e p o k a z a l o , d a l o p a t i c a stoji n e o b i č n o v i soko , dol jui u g a o b io j e u n u t r a p o m a k n u t , r a m e se j e spus t i l o n a p r i e d i u n u t r a , s u p r a c l a v i c u l a r n a d u b i č i n a b i l a j e d u b o k a , r u k a se j e m o g l a d i g n u t i s a m o do p r a v o g a k u t a . U the rap i j i i m a d e se r e ­sec i ra t i p r o c . coraco id . i l o p a t i c u e l a s t i č n o m s p r a v o m dol je i n a t r a g povlač i t i .

Rosenberger ( W ü r z b u r g ) : 0 operativnom postupku kod refrakcije ivera. K o d j e d ­n o g a s luča ju s d i a s t a z o m od 7 c m . r e sec i r ao j e vrh d o l j n e g a o k r a j k a , p l o s n o p r o p i l i o g o r n j i i p r e k l o p i o dol je . K o s t j e zaciel i la .

Hoffa ( W ü r z b u r g ) : 0 habituelnom izčašenju u doljnem radio-ulnamom sgloba i njegovo liečenje. O p a ž a o j e 2 t a k v a s luča ja t r a u m a t s k o g a por iek la , j e d n o j e b i lo v o l a r n o , d r u g o d o r s a l n o , oba su zacie l i la za 14 d a n a j e d n o s t a v n o m a r t h r o d e z o m i š a v o m č a h u r e sa s r e b r n o m ž icom.

Wilms ( L i p s k o ) : Forcirano liečenje gonorrhoičke zapale sglobu toplinom. T r a j n o m t o p l i n o m pos t i z avao j e i zv r s tne u sp j ehe , bol i o d m a h p r e s t a j u . R a b i cievi od olova, ko je se l a h k o savi jaju, t e ih m e ć e c i r k u l a r n o o k o sg loba , a p o l a ž e n a t a n k i sloj s a d r e , koj i i h izol i ra i t o p l i n u j e d n o m j e r n o razd ie l ju je .

K r a u s e (Al tona) u p o t r e b l j u j e k o d c h r o n i č k i h bo les t i s g l o b o v a s i zv r s tn im u s p j e h o m vruć i zrak . K o ž a p o d n a š a t op l i nu do 120° O , a k o se zaš t ićuje w a t t o m ili a s b e s t o m . V r u ć i z r a k p r i p r a v l j e n a p l a m e n o m od šp i r i t a i Q u i n c k e o v i m d i m n j a k o m , t e s t ru j i k r o z va l jak o d a sbes t a .

Levy-Dorn (Berl in) p o k a z u j e n a p r a v e , ko je i z t raž ivaoca zaš t ićuju p r o t i llöntge-novim zrakam i koja da ju o š t r u s l iku . R ö n t g e n o v a ciev se p r i čv r šću je š k r i p a l i c o m u o r m a ­r iću , koj i visi n a s t a t ivu . S t i e n k a o rmar i ća , ko j a leži n a p r o t i a n t i k a t h o d i , p o k r i t a j e o l o v n o m p l o č o m , ko ja j e u s red in i iz rezana , p a se m o ž e ovaj o tvor p r e m a p o t r e b i sman j i t i . K o d fluo­r e s c e n t n o g a z a s l o n a sgad ja ju i z t r až ivaoca s a m o one z rake , ko je p r o l a z e k r o z b o l e s t n i k a i n j e g o v u na jb l ižu oko l i cu . D a se g a i p r o t i ov im zaš t i t i , p r i č v r š ć e n a j e n a z a s l o n u i znad fluorescentnoga s loja 9 m m . d e b e l a p loča od z rca la , ko j a p r o p u š t a fluorescentno svje t lo , ali R ö n t g e n o v i m z r a k a m se z n a t n o o d u p i r e . R ö n t g e n o v e z r a k e k a m o g o d s t ižu p r o u z r o č u j u nova ognj i š ta z raka , p a za to p o s t a j u s l ike ne j a sne . O p i s a n a n a p r a v a z a p r e č u j e d i fuzne z r a k e cievi. D a se o d k l o n e z r a k e iz u z d u h a , p r e p o r u č i o j e W a l t e r , d a se b o l e s t n i k a položi u o lovnu škr in ju s n a p r a v o m za zasjenj ivanje. L . -D . p r e p o r u č a o l o v o m p o k r i t u d a s k u s p o d n o ž j e m , ko j e se m o ž e pomica t i , d a se m o ž e nač in i t i j e d n a k o p o v o l j n e o d n o š a j e k o d suh ih i debe l ih , m a l i h i ve l ik ih osoba .

Dührssen (Ber l in ) : Uporaba pare, da se ustavi krvarenje iz maternice. P o k a z u j e s t ro j za vapor izac i ju , gd je p a r a s t ru j i k r o z m a t e r i č n i c a t h e t a r . R a d i se b e z n a r k o z e , n e i m a bol i , d je luje o d m a h . M a t e r n i c a se pr i je p r e m a p o t r e b i razš i r i i i zp ipa . D a se n e opa l i g r l j ak t r e b a c a t h e t e r o m o t a t i z l im vod ičem top l i ne . I za vapor izac i je od 2 č a s a s luzn ica s a s v i m n e k r o z i r a . K o d mlad j ih o soba vapor i zu j e se 1/4 časa , j e r se t a d a n e razor i u t l i n a m a t e r n i c e . Ta j j e p o s t u p a k i nd i c i r an k o d m e n o r r h a g i j a , k r v a r e n j a k o d m y o m a , svježo g o -n o r r h o e a e m a t e r n i c e , o d n . p u e r p e r a l n e e n d o m e t r i t i d e , d a se u n i š t e cocci .

G r o s s e (Hal le) p o k a z u j e dermoid jajičnjaka, koji j e p r o d r o u g u ž n j a k i o d s t r a n j e n r e s e k c i j o m g u ž n j a k a .

Br. 7. L i e č n i č k i V i e s t n i k 1 8 9 8 . 245

W i l m s ( L i p s k o ) : Dermoid i mješoviti tumori muda. U m u d u i m a d e a n a l o g n i h tvor ina k a n o u j a j i č n j a k u ; d e r m o i d i i mješovi t i t u m o r i su t v o r b a z a m e t k a . O d d e r m o i d a n e m o g u n a s t a t i t e r a t o m i . U o b ć e vr iedi p rav i lo , d a se u t u m o r i h na laz i s a m o o n a k o v o tk ivo , ko je se j e na jp r i j e razvi lo , j e r ono u n i š t u j e kasn i j e sve, koje se j e poče lo razvi ja t i .

p l . Kryger ( E r l a n g e n ) : 0 multiplih tumorih kosti i hrskavice. O p a ž a o j e t r i s lu­čaja, p a mis l i , da j e u svih u z r o k o m e m b r y o n a l n a s m e t n j a razvoja . 1. Myos i t i s ossif icans p rog re s s iva , ko j a j e k o d s a d a 34. god . d jevojke p o č e l a u d rugo j g o d i n i , t e j e b i l a s p o j e n a s m i k r o d a c t y l i j o m . 2. K o d d jevojke od 15 god . razvijaju se o d pe t e g o d i n e m n o g o b r o j n e h r u s t a v e e x o s t o z e ; d o t i č n e kos t i su k r a ć e , skr iv l jene , go rn j e t i e lo j e du l j e od d o l j n e g a . N a s l i e d s t v a n e i m a . 3 . M n o g o b r o j n i c h o n d r o m i osobi to u bl iz ini sg lobova , s luča j j e k o m ­p l i c i r an a n g i o m i , o d koj ih nek i i m a d u p h l e b o l i t h e . I ovdje su gd jeko je kos t i b i le sk r iv -l jeue. A n g i o m e s m a t r a s e k u n d a r n i m i . R h a c h i t i s j e i zk l jučena .

B e s s e l - H a g e n ( C h a r l o t t e n b u r g ) s jeća n a svoja i z t r až ivan j a , d a j e skr iv l jenje k o d exos toza r i edko , a a k o g a i m a , to d a m u j e u z r o k o m , š to su se r a n o s top i l e su ­s jedne kos t i .

S c h ü t z (Berl in) p o k a z u j e dva s lučaja izcašenja od više kosti srednje ruke t i m e , d a j e r u k a j a k o s t i snu ta . B u k a j e s k r a ć e n a , b a z a p r s t i j u k a n o d a p o č i v a na zap ješću , r u k a se m o ž e s a m o u m j e r e n o s t e g n u t i .

D o y e n ( P a r i s ) : 0 chirurgiji mozga. P o k a z u j e pop rav l j en i i n s t r u m e n t a r i j i govor i o o p e r a t i v n i h r e z u l t a t i h . H e m i c r a n i e c t o m i j a g o t o v o d a ni je npojena s pog ibe l j i ; do laz i s a m o u obzi r t ež ina m o z g o v n e ozl jede , ko ju t r a ž i m o . K r v a r i li j a k o iz kos t i , to j e na jbol je p r e k o nje k o ž u saši t i i d u r u o tvor i t i t e k za 6 —7 dana . A k o j e d u r a u s l i ed z n a t n o g a t l a k a u n u t a r l u b a n j e j a k o n a p e t a , t o o d m a h p re s t a ju s y m p t o m i , a k o se s a m o u reže , t a k o se n a pr . bi lo k a d k a d a b rzo d i g n e od 45 n a 80 u d a r a c a . S a d a o p a ž a veći b ro j i d io t a i m i k r o -cepha la , t e j e bez dvo jbe , d a i m se j e s t an j e iza operac i je poprav i lo . O p a ž a t a k o d j e r ep i ­l ep t i ča r a , k o j e m u j e m n o g o bol je ina operac i j e . K o d s luča ja s J a c k s o n o v o m ep i l eps i jom, gd je n e na laz i oz l jede m o z g o v n e ko re , p o t r a ž i e p i l e p t o g e n o s r ed i š t e t i m e , d a e l ek t r i čno p o d r a ž u j e pov r š inu m o z g a i t a d a izreže do t ičn i d io . U 2 filučaja j e t a k o p o s t i g a o d o b a r usp jeh . I z v r s t n e u s p j e h e i m a o j e k o d exs t i rpac i j e ve l ikoga , t u b e r c u l o z n o g a s u b c o r t i c a l n o g a t u m o r a i k a d a j e o tvor io više d u b o k i h absce sa , ko je j e m o g a o nać i t e k k a d a j e uč in io o b s e ž n u c r a n i e c t o m i j u , t e k o d Cyste n a d e s n o m m o t o r i č n o m s r e d i š t u k o r e s l i e v o s t r a n o m p a r e z o m i n a p o k o n k o d s luča ja o c c i p i t a l n e m e n i n g i t i d e k o d o d r a s l e žene . K o d ove j e n a č i n i o c r a n i e c t o m i j u m a l n e in e x t r e m i s ; bo l e s tn i ca j e ozdravi la . S a d a se bav i t i m e , da n a d j e n a č i n k a k o bi se doš lo do t u m o r a n a d u u l u b a n j e , t e se nada , d a će usp je t i .

Z a g o d . 1890. i z ab ran j e p r e d s j e d n i k o m n j e m a č k o g a d ruž tva za ch i ru rg i ju E . H a h n (Ber l in) . Č.

Bilježile iz prakse . Pijavica u ždrte lnjaku.

J e d n o g a l j e t n o g a d a n a 1892. (te s a m g o d i n e b io k o t a r s k i l i ečn ik u J . u B u g a r s k o j ) u m o l i o m e n a ul ic i j e d a n čovjek, d a g a l i ečn ičk i p r e g l e d a m . U d j e m s n j im u ob l i žnu lje­k a r n u , a on m i reče , d a već k a k v i h 1 2 — 1 4 d a n a k r v u m a n j o j mje r i b a c a , a d a j e pr i je n e k o l i k o d a n a p i t a o g r a d s k o g a l i e čn ika za savjet . Ovaj m u n a k o n p r e g l e d a n j a izjavi, d a boluje od p r s n e boles t i (haemoptys i s ) , p a m u j e p r e p o r u č i o l i ekove , ko j e m u n e p ruž i še n i k a k v u p o l a k š i c u . U j e d n o se po tuž io , d a k a d k a d a t e ž k o g u t a , d a p r i g u t a n j u os jeća boli i d a m u čes to p u t a n e š t o pač i d iha t i .

N a v a d j a , d a j e pr i je 1 2 — 1 4 d a n a , p u t u j u ć i p ješ ice od j e d n o g a se la u d r u g o , uz svoja dva sa k o t l a r s k o m r o b o m n a t o v a r e n a konja , k o d j e d n o g m a l o g izvora, k ra j p u t a s tao , t e v e o m a žedan l e g n u o p o t r b u š k e n a zeml ju i iz v re la p io vodu . N a k o n n e d u g a v r e m e n a os jećao n e u ­g o d n o s tan je u g r l u , ali j e mis l io , d a se j e m o ž d a p r e h l a d i o . R a d i sve t o više se pojavl ja-j u ć i h n e u g o d n o s t i p o š a o posl i je više d a n a u g r a d t raž i t i p o m o ć k o d g r a d s k o g a l i ečn ika .

246 Liečnički V i e s t n i k 1898 . Br. 7.

B o l e s t n i k ( z a m e t n u o s a m bi l ježnicu , u ko jo j b i jaše i m e i d a n p r e g l e d b e označen) u s redn j ih j e g o d i n a h , čv r s t a mišič ja , b l i eda l ica , ko j e j e i z ražava lo n e k i n e o b i č n i s t r ah , n a c i e lom t ie lu j e d r h t a o , oči su m u u p a l e .

P r e g l e d a v š i m u u s t a i p r i t i snuvš i ž l icom jez ik , o p a z i m n a l ievoj s t r a n i ž d r i e l n j a k a n e k o tud je , c rno t ie lo. N a t e m e l j u p r i p o v i e d a u j a b o l e s t n i k o v a b io s a m o d m a h n a č i s tom, d a to m o r a b i t i p i javica . S oveć imi k l ieš t i ( K o r n z a n g e ) pod je mi za r u k o m n a k o n d v o k r a t n o g o p r e z n o g a p o k u š a j a i zvad i t i p i jav icu u veličini i debl j in i m a l o g a p r s t a r u k e . T a j e p i jav ica p r i sp je l a u ždr ie ln jak , k a d a j e p io v o d u iz izvora .

TJ ž d r i e l n j a k u s a m k o n s t a t o v a o n e k o l i k o manj ih i ovećih r an ica , od ko j ih su n e k o j e k r v a r i l e . N a t ih mjes t i h j e p i j av i ca s isa la .

V e o m a z a n i m i v a b i j a še p r o m j e n a izražaja l ica bo l e s tn ikova , ko j e je u j e d a u m a h odražava lo i veselje i zadovo l j s tvo .

Taj n a s slučaj t a k o d j e r n u k a , uznas to j a t i sviet, a osob i to se l jake , r a t a r e p o d u č i t i , n e k a n e pi ju vodu iz s v a k o g izvora, a a k o već h o ć e pi t i , n e k a v o d u p r o c i e d e kroz r u b a c ili i n u k a k v u t k a n i n u . Običaj j e , da r a t a r i n a p o s a o p o n e s u v rčeve i d r u g e p o s u d e s vodom. C e p p o s u d e m o ž e l a h k o izpas t i , a p i jav ica ili ina koja ž ivot in ja u p o s u d u uć i ; n i š t a d a k l e nije lagl je , n e g o d a pijući p r o g u t n u k a k v u ž ivot in ju , ko ja i m m o ž e nan ie t i vel iku š t e t u p o zdrav l je . F. Gundrum (Križevci) .

Sta l i ške i j a v n e prilike. Razgledači mrtvaca .

P i š e dr . Milan Kovačević, kr . k o t a r s k i l i ečn ik u V r b o v s k o m .

B a z g l e d a v a n j e m r t v a c a j e s t d io zd ravs tva i to t a k o važan , d a se o n j e m u izrazuje d r ž a v n o m i n i s t a r s t v o , o d p i s o m od 6. o ž u j k a 1 8 6 1 . br . 817. o v a k o : „ D i e L e i c h e n b e s c h a u i s t in san i t ä t spo l i ze i l i che r B e z i e h u n g e ines de r w ich t ig s t en Geschä f t e , u n d es h ä n g e n so e r n s t e I n t e r e s s e n des M e n s c h e n u n d d e r g a n z e n Gese l l schaf t von e iner r i ch t igen u n d s o r g s a m e n A u s ü b u n g de r se lben a b , d a s s d ie eifr igste A n e i g n u n g d e r d a z u n o t h w e n d i g e n K e n n t n i s s e u n d d ie g e n a u e s t e B e f o l g u n g der diesfal ls b e s t e h e n d e n Vorsch r i f t en d ie he i l igs t e Pf l i ch t de r m i t de r L e i c h e n b e s c h a u zu b e t r a u e n d e n I n d i v i d u e n i s t " .

Z a d a ć a r a z g l e d a v a n j a m r t v a c a j e s t : 1. us t anov i t i , d a li j e sbi l ja m r t v a p r e g l e d a n a o s o b a ; 2. d a li j e p r e g l e d a n a o s o b a u m r l a od ko je p r i l j epč ive boles t i i 3 . d a li j e po ­g i n u l a č i jom k r ivn jom.

T u z a d a ć u m o ž e i zpun i t i sk roz d o s l o v n o j e d i n o l iečnik , koj i j e o s o b u i m a o p r e d oč ima u č a s u smr t i , za t im onaj l iečnik , ko j i j u j e k r o z zadn j e v r i e m e m o t r i o , n a p o k o n l iečnik, koj i j u j e došao r azg l eda t i , j e li u m r l a . H o ć e li ne l i ečn ik p r i b l i ž n o d o b r o i z p u n i t i i s tu dužnos t , m o r a da je ili spec i a lno od l i ečn ika u r a z g l e d a v a n j e m r t v a c a p o d u č e n ili d a j e u obće vrlo i n t e l i gen t an . U j e d n o m i d r u g o m s luča ju m o r a t a k a v r azg l edao m r t v a c a bit i n a o b r a ž e n , j e r i n a č e ili n e će n i k a k o shva t i t i p r e d m e t a ili će g a vr lo l a k o k r i v o razu­mjet i . R a z g l e d a v a n j e m r t v a c a d a k l e l a k a j e i j e d n o s t a v n a s tva r u mjes t ih , gd je i m a l ieč­n i k a ; t a k o v i h mjes t a i m a d e m o d o d u š e s a d a s a s m a dos t a , n u o p e t p r e m a on im, gd j e raz­g l e d a v a n j e m r t v a c a obavl ja ju nel iečnic i , na l aze se u r a z m j e r u k a n o 1 : 8, a k o n e i više .

N e l i e č n i k m r t v o z o r j e s t e ona j , s ko j im n a m se j e bavi t i . G e n e z a n j e g o v a j e s t j e d n o ­s t avna , k a k a v j e i on s ä m ; n a poz iv k o t a r s k e ob las t i , d a se n a d j e n e t k o u obćin i , koji bi b io s p o s o b a n za razg ledača , nad je se sbi l ja „ n e t k o " i ta j „ n e t k o " k o d p r v e p o u k e , k o j u m u da je l iečnik , t r s i se j a k o , d a se p o k a ž e čim p a m e t n i j i m , p a s tav l ja p i t an ja l i e čn iku , na ko ja n e bi odgovor i lo s to m u d r a c a . V a l j a n a i m e zna t i , da j e on svrš io p u č k u ško lu , k o d vojske b io k a p r a l , pa se s a d a bavi po l jod je l s tvom, a d o b a r j e pr i j a te l j , m o ž d a i k u m o b ć i n s k o m p a n d u r u . Osob i to m u se svidja o d r e d b a , k o j o m se n e smije za n i k o g a k a z a t i , d a j e u m r o „od n a r a v n e s m r t i " , a mi lo m u j e , d a čovjek u m r e s a m o n a 27 nač ina , n u i p a k n e m o ž e dokuč i t i , k a m o bi b io u p i s a o svoga p o k o j n o g a sus j eda , koji j e i m a o r a k a n a j e z i k u ili svoju s t r inu , ko ja se j e nabo l a , p a jo j j e t e k a r iza p a r d a n a o t e k l a r u k a i

Br. 7. Liečnički Viestnik 1898. 247

„ u d a r i l o k s r d c u " , p a j e u m r l a ili n e k o g a m o m k a , k o g a se on d o b r o sjeća, ko j i se je u g rčev ih t a k o znao svijat i , da bi m u se izpod led ja m o g l o b i lo „p rovuć i d i e t e " i t. d.

N j e g o v a izvjedl j ivost k l o n e t e k onda , k a d a m u s t a n e l iečn ik t u m a č i t i m r t v a r s k u r a z g l e d n i c u ; on se t rs i , d a r a z u m i j e p a s u s o z a n i m a n j u , n u uza lud , t e se k o n a č n o s l ieč­n i k o m ut ješ i , d a će g a u p u ć i v a t i — n i t k o d rug i n e g o obć insk i p i sar , koj i d a „ sve" r a z u ­mi je . Z a č u d o j e i p a k n j egova r a z g l e d n i c a ; s k u p a s p i s a r o m on kaže , da j e d ie t e t o g a i t o g a „ k r š t e n o u u t r o b i " (na t u o k o l n o s t po laže osob i tu v a ž n o s t ) ; d a j e d i e t e o d tri ili m a n j e ili v i še mjesec i „ n e o ž e n j e n o " , a d r u g o o p e t „ n e v i n o " , d a j e u m r l o o d „ f raza" , „ f ras ta" , „t ifusa u g l a v i " ili od „ d i h t e r i j e " ; o t a c d a m u j e „ k m e t " i t . d. Z a ž e n u vel i , d a j e u m r l a od „ n e n a r a v n e s m r t i " ( i zpada la j o j j e m a t e r i c a ) , od „ d u g a č k o g a c rva" , o d , ,na-gažen j a " i t. d. Gdjeko j i m o m a k u m r e od „ m a t e r i c e " , djevojci se m o ž e d o g o d i t i , t e p o ­g i n e o d „ g u t i c " , g l u n t i c " , p a č e i od „ s m r a d a " , a t k o j e p reva l io š e s tdese tu , taj n e k a b u d e uvjeren , d a j e u m r o od „ s t a r a č k e s l abos t i " . L i e č n i k d a k a k o ni je l iečio n i k o g a , j e r d a j e l iečio, b io bi izl iečio — t o l i k o v je ru je r a z g l e d a č m r t v a c a u l iečn ika , n e g o j e m r t v o r o d j e n o d ie te l ieči la „So lana" p r ima l j a , a k o d u m i r a n j a u s l i ed k r v o t o k a iza p o r o d a n e k e žene p o ­m a g a l a j e o b ć e p r i z n a t a b a k a N . N . — M r t v o z o r d a d e s v a k o g a p o k o p a t i iza 4 8 sat i , n u sgodi se, d a g a u k u ć a n i z a m o l e , da smi ju pr i je p o k o p a t i , j e r „ m r t a v k o m r t a v " , i on — pr i ja te l j čov ječans tva — p o p u s t i ; t k o j e n a g l o u m r o , ta j j e u m r o od d v a d e s e t e bo les t i , ko ja se zove „ k a p " . „ K a p " ili „ k a p l j a m u j e p a l a " va l jda n a „oč i " ili „na s r d c e " , p a g a t a k o va l jda s t ig la k a z a n božja , a t o n e t r e b a pr i javi t i s u d u .

U r e d o v n i l i ečn ik vra t i obćin i t e m r t v a r s k e r a z g l e d n i c e n a i z p r a v a k ; za k r a t k o on ih dob i j e n a z a d i p o z n a p i s m o bi l ježnika ili n a č e l n i k a . S v a j e r a z g l e d n i c a t o č n o i z p u n j e n a , p a se izmjenju ju nazivi bo les t i k a n o bo je u d u g i ; z a n i m a n j a su j a s n a , j e r j e sve „ b o g č i j a " ; l iečnici su beč i l i već inu p o k o j n i k a ; b a k e N . N . j e ne s t a lo .

P r v o m p r i g o d o m p o d u č i l i ečn ik r a z g l e d a č a i z n o v a ; z a t i m g a p o z o v e u svoje s j ed i š t e i tu g a o p e t p o d u č i , t o zap i sn ičk i k o n s t a t u j e , p a t a k o j e d n o m ili dva p u t a , n u za to su i p a k n j egove r a z g l e d n i c e j e d n a k o sas tav l jene . I z n e n a d a u h v a t i g a l i ečn ik , d a j e i zdao raz ­g l e d n i c u , a ni je n i v id io m r t v a c a . O p o m e n a , z a t i m k a z n a , poz ivanje p r e d k o t a r , d o k t o n e dosadi o b o j i c i ; m r t v o z o r se o d r e č e svoje s lužbe , p a dod je n a n j e g o v o mjes to n j egov koji z n a n a c i „ p o s a o " z a p o č i m a š n j im i z n o v a ; l i ečn ik b u d e ' p r e m j e š t e n , p a nas tav l j a ta j „ p o s a o " n a d r u g o m m j e s t u i t a k o da l je u cr t i , ko ja j e u v i e k j e d n a k o d a l e k o od j e d n e točke , a t a t o č k a j e s t za u r e d o v n o g a l i e č n i k a : dob r i r a z g l e d a č m r t v a c a .

T o ni je n i k a k o v a k a r i k a t u r a , d a p a č e o b r a t n o : to j e p r o t o t i p , p a će m i t o p o t v r d i t i svi oni l iečnici , koji su i m a l i s l u ž b e n o g a p o s l a s r a z g l e d a č i m r t v a c a .

M r t v a r s k e r a z g l e d n i c e d a k l e n e m a j u u vr lo m n o g o s luča jeva n i k a k o v e ni z n a n s t v e n e ni s t a t i s t i čke v r i ednos t i , d a k l e n e u d o v o l j u j u one fak to re , koji n a njih g r a d e .

N i j e od p o t r e b e kaza t i , o d k o l i k e j e važnos t i p o n a s u r e d o v n e l i ečn ike m r t v a r s k a r azg ledn ica , a k o o d g o v a r a n a š i m z a h t j e v o m ; s p o m e n u t i mi j e s a m o uvjerenje , d a s t a t i s t i č k i u r e d baz i r a n a m r t v a r s k o j r azg ledn ic i z a k l j u č k e , koji bi imal i p r ikaz iva t i s l iku z d r a v ­s tven ih o d n o s a , p a u t o i m e i zdava ju se n a r e d b e i t i s k a n i c e za m r t v a r s k e r a z g l e d n i c e , koje svo jom p o d p u n o š ć u i s av r š enošću f rap i ra ju m n o g o g a od nas , a p o g o t o v o n a š e raz -g l e d a č e ne l i ečn ike .

N a s l u ć u j e m , d a se j e n a š s t a t i s t i čk i u r e d u toj s tvar i p o v e o za d r u g i m i z e m l j a m i , j e r n e m o g u v je rova t i , d a su današn j i zaht jevi t o g a u r e d a proizaš l i o r g a n i č n o t. j . d a su u r edovn i l iečnici oću t i l i p o t r e b u p r o m j e n e u r a z g l e d a v a n j u i izv ješć ivanju i to za to , j e r n j ihov im z a h t j e v o m n i su n i t i do s a d a m o g l i udovol j i t i ne l i ečn ic i r a zg l edač i . P r i z n a j e m u os t a lom, d a j e n a č i n r a z g l e d a v a n j a m r t v a c a , k a k o g a zah t i eva s ta t i s t i čk i u r e d n a visini m o d e r n e z n a n o s t i i l i ečn ičke i s t a t i s t i čke , m a d a se n e m o g u spr i ja te l j i t i s d v a d e s e t i s e d a m n a č i n a s m r t i .

R a z g l e d a v a n j e j e d a k l e m o d e r n o , n u va ra se s v a t k o , koji mis l i , d a su i naši r az ­g ledač i pos ta l i za to m o d e r n i ; ne , n e g o oni su o n a k o v i , k a k a v j e ona j inače čest i t i k a p r a l , k o g a s a m i m a o čas t m a l o pr i je p r e d s t a v i t i , i to iz j e d n o s t a v n o g a raz loga , što naš i r azg le ­dači n i su n a o b r a ž e n i .

U z a l u d se t rs i t a k a v m a k a r inače i n t e l i g e n t a n sel jak, da p r o n i k n e ta jne m r t v a r s k e r a z g l e d n i c e ; t a jne o s t a n u t a jne , za n j ega j e s a m o j a s n o , d a postoj i fraz, ko le ra , t ifus, a

243 Liečnički Vies tn ik 1898. B r . 7.

z a š to i za k o g a on sab i r e p o d a t k e , t o j e n j e m u t a k o n e p o z n a t o , k a n o za n a s M a r s o v a b ića . U p r a v o n a m se smi l i , k a d a g a n a t e ž e m o a m o i t a m o , k a d g a p r e s l u š a v a m o , k a d g a k a z ­n i m o , j e r on d e facto u m n o g o s luča jeva ni je kr iv , š to n e r a z u m i j e o n o , š to bi r a z u ­mje t i m o r a o .

M i d a k l e m o ž e m o s ta t i s t i čk i u r e d uvjerava t i , d a p a č e , a k o želi , s l u ž b e n o uvjer i t i , d a j e j a l o v n jegov posao , a k o drži iz jave svih r a z g l e d a č a za i s t i n u ; m i z n a m o d o b r o , d a t o m u nije t a k o i zak l jučc i s t a t i s t i č k o g u r e d a u p o g l e d u r a z g l e d a v a n j a m r t v a c a za n a s l i ečn ike n e m a j u v r i eduos t i , a m i s l i m d a j e inače i r e l e v a n t n o , za k o g a d r u g o g a i m a d u v r i ednos t .

I m a d e m o li n a se lu i zob ražen ih l j u d i , koji bi se dal i poduč i t i u r a z g l e d a v a n j e m r t v a c a , t e vrši t i svoju z a d a ć u m n o g o bol je , n e g o li d o s a d a u j i ? I m a m o : — uči te l je .

J a s a m d o d u š e opaz io , d a i m a d e m „ s m o l u " u s tav l jan ju p r e d l o g a , n u od na rav i s a m u z t r a j a n u t o m p o s l u i r a d o ih s t av l j am, i t o iz uvjerenja , a u nad i , d a će „ s m o l a " p r e s t a t i m a k a r s k u p a sa m n o m , p a se za to n e t r e b a čud i t i , a k o j a o p e t s t av im p r e d l o g , k a k o se ni j a n e ću čud i t i , a k o m e i ovaj p u t „ s m o l a " n e iznevjer i . S t av l j am d a k l e p r e d l o g od p e t r i e č i : p u č k i uči te l j i n e k a b u d u m r t v o z o r i .

P r o t u r a z l o z i j e s u o v i : a) p u č k i uči te l j i m o r a l i bi t e k n a u č i t i , k a k o se r a z g l e d a v a j u m r t v a c i , a m n o g o m u se t o i n e r a č i ; b) n a r e d b a kr . h rv . - s l av . -da lm. zem. v l ade , od je la za bogoš tov j e i n a s t a v u od 10. s iečnja 1896., br . 19.993 ex 95. , k o j o m se iz s a n i t a r n i h obz i ra opozivl je n a r e d b a od 16. t r avn ja 1894. br . 4 6 9 1 . Uči te l j i n a i m e bili su p o u z d a n i c i o k r u ž n e b l a g a j n e n a t e m e l j u pos l i edn je n a r e d b e , n u t o i m ni je više dozvol jeno p r e m a re ­čenoj p rvo j n a r e d b i , j e r oni „ m o r a j u u t o m svojs tvu pohad ja t i b o l e s t n e č l a n o v e b l a g a j n e , k a d se u d o m a ć o j njezi n a l a z e . P o š t o t a k o v i bo les tn ic i m o g u b o l o v a t i n a za razn ih i p r i ­l jepčivih bo les t ih , pos to j i o p r a v d a n a bo jazan , d a se t a k o v e bo les t i n e s a m o m e d j u ško l sku m l a d e ž , n e g o i n a do t i čn i oko l i š p ren ie t i m o g u " .

Z a p u č k e uč i t e l j e l a k o bi s a s t av io koji od n a s t o č n u u p u t u u r a z g l e d a v a n j e m r ­tvaca , op i sao n e k e bo les t i — osob i to pr i l j epč ive — p r e m a n j ihov im s y m p t o m o m ; oni bi l a k o p r e d m e t r azumje l i t i m v e ć m a , š to bi i m l iečnici s vese l j em a d ocu lo s t u m a č i l i . U o s t a l o m u t o m je s m j e r u već p o k u š a n o . B u d u ć d a n a m j e žao — m e n i i m o m p r e d s t o j ­n i k u — što p u t n i p a u š a l za mo ja p u t o v a n j a bo lu je n a neiz l iečivoj bo l e s t i suš ic i , ko ja r a -p i d n o n a p r e d u j e , t e će g a s i g u r n o sv lada t i do k o n c a ove g o d i n e , t o s a m se b i o od luč io , d a u p u t i m o b ć i n s k a p o g l a v a r s t v a i n a r o č i t o uči te l je , k a k o i m a d u pr i jav l j iva t i n a s t u p pr i ­l jepč iv ih bo les t i . O n i n a i m e i m a d u m o t r i t i . B u d u ć da s a m uv je ren , d a su oni k a n o n a o -b ražen i l judi sposobu i za m o t r e n j e , t o oni n e će više j av l j a t i , d a su se po jav i le g u t e ili g u š e n a djeci, n e g o će m i i m a t i o d g o v o r i t i : 1. T k o je b o l e s t a n ? 2. K a k o d u g o ? 3 . G d j e g a b o l i ? 4. K a k o v a j e p r o m j e n a n a b o l e s t n o m o r g a n u ? 5. J e li već t k o od i s t e bo les t i u m r o ? 6. U ko l iko d a n a ? i 7. Mn ien j e , ko ja j e t o b o l e s t ? — Bez da l jne p o u k e j a s a m uvjeren , d a će oni m o j e n a d e op ravda t i i d a ću j a k o d s v o g a p i s a ć e g a s to la moć i n a t e ­mel ju n j ihovih p r i j ava s tavl jat i va l j ane d i a g u o z e . N e rač i li se k o j e m u od uč i te l ja p reg le ­dava t i m r t v a c e , t o će se m o ž d a i p a k p r iuč i t i , i l i a k o j e t o čuvs tvo j a k o razvi to , to d a k a k o t a k a v g o s p o d i n n e će bi t i za n a š p o s a o , n u t a k o v i h će b i t i i z v a n r e d n o ma lo , j e r će o s im rieči l i ečn ika bit i tu j i n a g r a d a u novcu , ko j a će i p a k n e š t o s a m o z a t a j i d o p r i n i e t i .

T e ž e j e s r e č e n o m n a r e d b o m v lade , j e r j e n a r e d b a — n a r e d b a , n u j a mis l im, da n a m j e poći sa s t anov i š t a , d a t a n a r e d b a nije s a s t av l j ena n a in ic i j a t ivu l i e čn ika . T a koji b i l iečnik m o g a o kaza t i , d a bi uč i te l j k a n o r a z g l e d a č m r t v a c a m o g a o okuži t i š k o l s k u d jecu , d a p a č e cieli oko l i š ! Z a r se t o i s to n e b i m o r a l o k a z a t i i za d o š a d a n j e r azg l edače , za l ieč­n ike , koji l ieče, za svećen ike , koji i zpov i eda ju b o l e s t n i k e n a s a m r t n o j pos te l j i , za svoj tu b o l e s t n i k a i t. d.? Z a r ne bi m o r a o čovjek izb jegava t i r a z g l e d a č a m r t v a c a , l i ečn ika i sve­ć e n i k a k a n o nos ioce kuži la , j e r se n e k u p a j u u ca rbo lu i s u b l i m a t u ? P a k a k o se r a z n a -ša ju bo l e s t i ? Z a r t a k o , d a n e m o g u b i t i n i g d a s i g u r a n , d a ću k a n o l i ečn ik , l iečeći bo -l e s t n o g o d d iph the r i j e uč in i t i njih s to i v iše b o l e s t n i m i ? D o i s t a n e . D i p h t h e r i j a , ko j e s m o se do n e d a v n a najviše bojal i , pojavi se u r a z m a k u od 10 i b o g zna ko l iko k i l o m e t a r a , a od nje i n e obo l e sva djeca u o k u ž e n o j kuć i ili o k u ž e n o m m j e s t u ; s rdobo l j a , ko j a n a m t a k o ­djer zada je pos la , m o ž e se uz č i s toću l a k o u k l o n i t i ; k o l e r e i n e m a ; šk r l j e t j e r i e d a k ; ba-binje g r o z n i c e r a z g l e d a č m r t v a c a n i k a k o ne r a z n a š a ; d o b r a c ne t r e b a p r e n a š a t i , j e r on zahva t i d jecu u z p r k o s sv im k a u t e l a m i t . d. i t. d.

Br . 7. Liečnički Viestnik 1898. 249

K a d a bi uč i te l j i bi l i mr tvozo r i , t o bi se d a p a č e s k r o z p r o t i v n o d o g a d j a l o : on b i pos je t io b o l e s t n o d i e t e ili p r e g l e d a o m r t v o , p a bi znao , k a k o v a j e bo les t n a d j e t e tu i — ako j e p r i l j epč iva — s mje s t a l i ečn iku j av io , koj i b i o d m a h k o d p r v o g a s luča ja uč in io svoju d u ž n o s t , a n e bi m o r a l o t e k če tve ro -pe t e ro djece u m r i e t i , a j o š više n j ih obol je t i , d o k bi se on odvaž io pr i javi t i obć in i ili k o t a r u ! Rezu l t a t b io bi uz išto volje i p o m n j e u p r a v o idea lan .

K a k o bi i m a o p o s t u p a t i , d a sbil ja n e bi svo jom n e s p r e t n o š ć u p ren jeo boles t , t o n e m a r i m raz jašnj iva t i l i e č n i k o m , ko j i t o z n a d u d o b r o i bez m e n e , n u n a g l a š u j e m , d a j e taj p o s t u p a k t a k o n a r a v a n , d a će g a svaki učitel j s m j e s t a r azumje t i i obd ržava t i , j e r proizlazi iz s ä m e s tvar i .

K o l i k o m i j e žao , š to r e č e n a n a r e d b a obstoj i , t o l i k o mi j e mi lo , š to s a m uv j e r en , da j o j o t ac nije l iečnik, n e g o laik, k o g a vodi j e d i n o p a t r i o t s k o čuvs tvo z a b r i n u t o s t i . N u n e k a b u d e uv je ren , da s t va r n i je t a k o s t r a š n a , j e r bi o n d a l iečnici bi l i na jnes re tn i j i s tvo ­rovi n a sv ie tu , b u d u ć i da bi svoju v l a s t i t u d jecu okuž iva l i , t e n e bi imal i po rod i ce , a i oni s a m i bi m o r a l i i zkus i t i sve bo l i od b a r e m po l t u c e t a pr i l j epč iv ih bo les t i . T o m u p a k o ni je t a k o : n a š e se p o r o d i c e d ižu sk roz n o r m a l n o , a mi s a m i — osob i to gd jeko j i n a la ­danju — h v a l a b o g u zd rav i s m o i j a k o d o b r o i z g l e d a m o .

S lavni o d b o r n a š e g a s b o r a mo l im, n e k a t o p i t a n j e u z m e u p re t res , a j a s a m pr i ­p r a v a n uč in i t i sve, š to bi se od m e n e zah t i eva lo u s v r h u riešenja i u n a p r e d j e n j a t o g a p i t a n j a ; s a m o m o l i m , n e k a se n e m e t n e to p i t an je a d ac ta , j e r j a o n d a n e b ih m o g a o zna t i , j e li moj p r e d l o g sk roz pao , š to bi m e i s to t a k o u m i r i l o , k a n o d a j e p r o š a o — j e r b ih b io r iešen , p a b ih o n d a m o g a o s tavi t i o p e t koji novi p r e d l o g , j e r : d e t a u r i s d ic i t a r a to r , uav i t a d e ven t i s , q u o d m e d i c o r u m es t , p r o m i t t u n t m e d i c i .

R a s p r a v n e viesti. Mjesečna skupština sbora liečnika kraljevina Hrvatske i Slavo­

nije dne 27. lipnja 1898. P r i s u t n i : p r e d s j e d n i k dr . L R a k o v a c ; p o d p r e d s j e d n i k dr . I . M a t k o v i ć st. b i ­

l ježnik dr . M. pl . č a č k o v i ć , knj ižničar dr . D . S c h w a r z , t e r edov i t i č lanovi d r i . : F . G u t s c h y , I . H a s l i n g e r , G. K o c z y n s k i , I . K o s i r n i k , A . K u h n , I . M a i x n e r , D . M a n c e , I . M a t k o v i ć ml . , A . M ü l l e r , I . S c h o l l e r , L . S i n g e r , O. W e i s s i T . W i k e r h a u s e r .

Z a p i s n i k p roš l e s k u p š t i n e ovjerovljuje se bez p r i m j e t b e . P r e d s j e d n i k : P r i o b ć i t i mi j e , d a je d n e 13 . o. m j . d r ž a n a o d b o r s k a s jednica , i da

su n a njoj razprav l jen i sl iedeći p r e d m e t i : P r i o b ć i o sam, da su p o p u n j e n a djela S c h m i d t ' s J a r h b i i c h e r d e r ges . in- u . a u s l ä n d i s c h e n Med ic in i V i r c h o v - H i r s c h ' s J a h r e s - B e r i c h t ü b e r die L e i s t u n g e n u n d F o r t s e h n t e de r ges . M e d i c i n , da i m a d e m o vr lo povol jnu p o n u d u za p o p u n j e n j e časop i sa „ D e u t s c h e Zei t schr i f t für C h i r u r g i e , " p a k s m o zakl juči l i , d a se i to djelo nabavi . N a d a l j e t r a ž i m o p o n u d u , d a m o ž e m o p o p u n i t i L a n g e n b e c k s „ A r c h i v für k l i ­n i sche C h i r u r g i e " .

T o m p r i g o d o m mol i o d b o r p r i s u t n e ovdje i os ta le č l anove sbora , d a a k o i m a d u po­j e d i n e teča jeve ili su i t e časop i sa , a n j im n e t reba ju , d a ih n a m p o k l o n e za knj ižn icu . S b o r bi o n d a t e č a sop i s e p r e m a po t r eb i p o p u n i o .

P o š t o se i ove g o d i n e vrlo s p o r o u p l a ć u j e č l a n a r i n a t a k o , d a i m a d e za pr i jašn je go ­d ine još 643 for., a za ovu 816 for. n a d u g u , zakl juči l i s m o , d a s v a k o g a p o j e d i n o g od s tar i j ih d u ž n i k a j o š j e d a n p u t p i s m e n o o p o m e n e m o , a t ko n e up la t i d u g do k o n c a s iečnja 1899., od n j ega d a u t j e r a m o s u d b e n i m p u t e m .

P o š t o će s b o r s l i edeće g o d i n e doživjeti 25-god išn j i cu svoga o b s t a n k a , t o se j e .u o d b o r u razprav l j a lo p i tan je , k a k o d a se ova s g o d a p ros lav i . Z a k l j u č i s m o , d a t u s g o d u s v a k a k o svečano p ros l av imo . O n a č i n u p ros lave j o š će o d b o r razprav l j a t i , t e donie t i g lavnoj s k u p š t i n i g o t o v p r e d l o g . Za s a d a m o g u s a m o pr iobć i t i , d a se misli n a to, k a k o bi se pozva la s u s j e d n a l i ečn ička d r u ž t v a i uz ine ob iča jne svečanos t i obdržava la p r e d a v a n j a n a nač in k o n g r e s a .

250 Liečnički Vies tn ik 1898. Br . 7.

G. dr . N i k o l a j e v i ć p red lož io j e , d a se u s b o r u us t ro j i p o s e b a n p o d o d b o r za s t a -l iške odnoša je . Pos l i je odu l j e d e b a t e zak l juć io j e odbor , d a se pozovu svi vanjsk i ć lanovi , d a p o d n a š a j u k o n k r e t n e p r e d l o g e g l e d e s t a l i šk ih p i t an ja , ko ja ć e m o š t a m p a t i u .,L. V . " i s tavl ja t i n a dnevn i r ed s k u p š t i n a . D o g o s p o d e će bi t i , da p o h a d j a j u s k u p š t i n e i da sud j e ­luju k o d t a k o v i h r azp rava . N a t e m e l j u t o g a i s t o m m o ć i ć e m o s h o d n e k o r a k e p o d u z i m a t i , a k o se p o k a ž e p o t r e b n i m .

N a š e m u s b o r u p r i s tup i l i su k a o redovi t i ć lanovi gg . d r i . M i h a e l M u s u l i n i D r a g a n M a n c e u Z a g r e b u .

N a p o k o n m i j e i z p u n i t i ž a lo s tnu d u ž n o s t i j av i t i , d a j e j o š u veljaći o. g. u M i t r o ­vici u m r o od a p o p l e x i j e n a š č lan g r a d . fizik dr . S t j e p a n P a i ć . Ž a o mi j e , da m o ž e m o t e k t a k o k a s n o s p o m e n u t i s m r t n jegovu , n u sazual i s m o i s t o m ovih d a n a s luča jno za to , raz-p i tavajuć i se , k a d a s m o vidjel i , d a j e za t o mjes to r azp i san na t ječa j . G r a d . ko t . l i ečn ik dr. M o j i ć p i sao n a m j e d o d u š e , n u mi t o g a p i s m a n i s m o dobi l i . Mi ć e m o u „L . V . " d o n i e t i n e k r o l o g , a s a d a m o l i m , d a u p o č a s t p o k o j n i k u u s t a n e t e i k l i k n e t e s l a v a ! (Slava m u ! )

T o m s g o d o m m o l i m g o s p o d u č l anove , da š to pr i je j a v e p r e d s j e d n i č t v u s b o r a ili u redniČtvu „ L . V . " s v a k u p r o m j e n u , ko ja se n j ihove osobe t iče i svaki dogad ja j , koji se u nj ihovoj oko l in i des i , a od i n t e r e s a j e po sbor .

N a p r e d s j e d n i č t v o j e s t i g a o j e d a n dop i s s p red lož i , o koj ih će se r azp rav l j a t i u eveu-t u a l i j a h .

D r . D . S c h w a r z : Neuralgia rami III. nervi trigemini. B o l e s t n i k L a z o K a l u d j e r o v i ć , 56 g o d . s ta r , iz D u b r a v e k ra j O g u l i n a , b io j e na jp r i j e u j e s e n i g o d 1895. u našo j bo ln ic i r ad i neu ra lg i j e u d r u g o j g r a u i t r i g e m i n a o p e r i r a n . N a č i n j e n a j e n e u r e x a i r e s i s u. in f raorb i t a l , po T h i e r s c h u . G o d i n u d a n a i m a o j e s a d a b o l e s t n i k m i r a , a t a d a o p e t ž e s t o k a r e c i d i v a , g r o z n e boli od go rn j ih zubi d e s n e s t r a n e p r e m a o k u . 5 . ožujka 1897. r e sekc i j a d r u g e g r a n e n . t r i g e m i n i n a iz lazu iz l u b a n j e k o d f o r a m e n r o t u n d u m p o K r ö n l e i n u. P r i m a i n t e n t i o (vidi „L iečn ičk i V i e s t n i k " , 1897. b r . 4) . ,

M e d j u t i m s a d n a m se b o l e s t n i k o p e t p o v r a t i o i p r i pov ieda , d a g a o k o božica 1897 . poče lo o p e t a t r g a t i i t o od l a loke p r e m a g lav i . U p o d r u č j u d r u g e g r a n e n e m a o d zadn je ope rac i j e n i k a k o v i h bol i . Bo les tn ik želi , d a se š to pr i je o p e r a c i j a i zvede , d a se rieši svo j ih ve l ik ih m u k a . 2 1 . 6 . 1898. nač in im resekci ju t r e ć e g r a n e n. t r i g e m i n i a d f o r a m e n ova le po K r ö n l e i n u , režuć i u s ta ro j b razgo t in i . D a n a s , šest i d a n iza operac i j e , r a n a j e p e r p r i m a m zaras la , a bo l e s tn ik od časa ope rac i j e l išen svoj ih bol i . I z t r až ivan je s ens ib i l i t e t a i motSli-t e t a p o k a z u j e o b i č n e s m e t n j e iza ove ope rac i j e .

K a d bi i s a d doš lo d o rec id ive , n e bi p r e o s t a l o n o i n t r a c r a n i e l n o e x s t i r p i r a t i g a u g l i o n G a s s e r i .

D r . M . pl . č a č k o v i ć : Neuralgia mandibularis dextra. Neurectomia retrubuccalis sec. Krönlein n. mandibularis.

D a n e M. , 47 g o d . s ta r , t r p i od 7 g o d i n a n a neura lg i j i u desno j dol jnoj čel jus t i . P r i j e 5 god . t r e p a n i r a p m u j e p r i m a r n i l i ečn ik dr . W i k e r h a u s e r do l jnu če l jus t bl izu n jez inoga k u t a , t e i z t r g n u o živac. 3 g o d i n e i m a o j e m i r a , a za t i m su o p e t z a p o č e l e bo l i , t e b iva le sve j a č e , a u zadn je su v r i e m e sko ro n e p r e s t a n e . Bol . os jeća bol i s a m o u do l j no j 1

čel jus t i , u l icu i j e z i k u n e i m a n i k a k o v i h .

19./4. o. g. po t r až io s a m r e t r o b u c c a l n i m n a č i n o m po K r ö n l e i n u ž ivac k o d f o r a m e n ovale , t e g a d je lomice š k a r a m i izrezao, d je lomice p i n c e o m i z t r g n u o . Ovaj se n a č i n ope rac i j e izvadja t a k o , d a se nač in i r avn i zarez k r o z kožu i p o d k o ž n o vezivo p o č a m 1 cm. iza u s t n o g a k u t a do 1 cm. p r e d ši l jak u s n e r e s i c e ; m . b u c c i n a t o r i u s i s luzn ica us t i ju os ta je n e p o v r i e -d jena . M. m a s s e t e r a se p r o r e z u p r edn j e dvie t r eć ine , p a r o t i s i d u c t u s S t e n o n i a n u s n e smi ju d a dod ju p o d nož. P r o c e s s u s c o r o n o i d e s do l jne čel jus t i se os lobod i , t e n a d n u G i g l i j e v o m p i l o m prop i l i , p o š t o se j e u n jega i u dol jnu če l jus t p r o v r t a l a škul ja . Z a t i m se o š t r o m k v a k o m p r o c . co rono id . za jedno sa s l j epočnom m i š i c o m g o r e p o v u č e . P i n c e t t o m se izvadi m a s t ob raza , p o t r a ž i l i ngu la i o s lobode nn . m a n d i b u l a r i s i l i ngua l i s . U n a z o č n o m s luča ju nije to b i lo l ahko , j e r j e dol jni dio če l ju s tnoga živca već b io i z t r g u u t , t e se ni je m o g l o po p ro ­p i su k o d l i n g u l e naći živac. S t o g a s a m k r j epko p o v u k a o g o r e m. p t e r y g o i d e u s extern . , -t e s a m pošao p r e m a d n u luban je k o d f o r a m e n ovale , t a m o ž ivac po t r až io , p a g a djelo-

Liečnički V i e s t n i k 1 8 9 8 . 251

mice izrezao, a d j e lomice i z t rgao . Z a t i m s a m j a k i m sv i len im k o n c e m p r i čv r s t i o p r o c . co ro- , noides na svoje mjes to , saš io m a s s e t e r , d r a in i r ao i saš io k o ž u .

Bio s a m se o d l u č i o n a ovaj način operaci je , j e r mi se j e č inio na j sgodni j i i j e r se na jman je d i r a u c je lovi tos t d ie lova . M an je z a m a š n e operac i je k a n o L u c k e - S o n n e n b u r -g o v a bi le su i zk l jučene , j e r j e već ž ivac u svom dol jnem die lu b io i z t r g n u t , i n t r a b u c c a l n a m e t o d a po L i z a r s u i P a r a v i c i n i u ne m o ž e se p r e p o r u č i t i , j e r se m o r a o tvor i t i s luzn ica iz us t i ju , pa se t i m e o tva ra ju š i roka v ra ta infekciji . N a č i n i po C r e d ć u , S a l z e r u i U l l m a n n u t raže , d a se t e m p o r a r n o resec i ra p r o c e s s u s z y g o m a t i c u s s a m ili i p r o c e s s u s oo-r o n o i d e u s , a M i k u l i c z e v o d u . M a d e l u n g o v , d a se t e m p o r a r n o reseci ra do l jua če l jus t . T h e o r e t i č n o , a i k o d p o k u s a na lješini č inio mi se najsgodnij i K r ö n l e i n o v r e t r o b u c c a l n i nač in , p a s a m g a za to i izveo. N u k o d operac i j e s a m e osvjedočio s a m se o p r o t i v n o m ; j o š bi m o ž d a l a h k o bi lo k o d n o r m a l n i h oko lnos t i , ali ovdje, gdje j e m a n j k a o dol jni d io živca k o d l ingu le , koji bi mi i m a o biti vod ičem, bi lo j e težko. N a a n a t o m s k o m m j e s t u živca ni je se n a l a z i l o , n i š t a nego t k i v n a spo j ina , koja se j e p ro teza la od l i n g u l e u smje ru živca G l a v n a p a k o p o t e ž k o ć a bi la je ta , š to j e p r o s t o r operac i j e v e o m a uzak , a m o r a se radi t i u d u b i n i , te v e o m a s m e t a p r o c . z y g o m a t i c u s . T e h n i k a j e težka , a u ovakovih s lučajevih nije ni o r i en tac i j a naj lagl ja , j e r n e i m a p r e g l e d a . U č i n i o s a m zarez ne š t a niže, n e g o t o K r ö n ­l e i n p r o p i s u j e , p a i p a k mi se j e dogod i lo , da s a m za rezao u na jdol jn i kraj p a r o t i d e .

T e č a j iza ope rac i j e b io j e u r e d a n , b o l e s t n i k i m a o j e n a d a n operac i j e p o p o d n e 38", s l iedeći d a n po p . 37,5, a kasn i j e n e p r e s t a n o n o r m a l n u t e m p e r a t u r u . Ozl jeda p a r o t i d e bi la j e p o v o d o m , d a j e n a o t v o r d r a i n a p rvo v r i eme d o s t a j a k o iz t ica la sl ina, nu t a sekrec i ja j e p o m a l o s a m a o d sebe p re s t a l a , te d a n a s i m a d e b o l e s t n i k s a m o n a mjes tu d r a i n a mal i g r a m i l o m , koji će s i g u r n o za n e k o l i k o d a n a zaciel i t i . N a u s p j e h operac i j e g l e d e bol i m o ­rali s m o dos ta d u g o čeka t i , j e r su o n e po t r a j a l e n e k o l i k o d a n a u n e p r o m i e n j e n o j žes t in i , a z a t i m p o l a g a n o pro laz i le , t a k o d a s m o d a p a č e već pomišl ja l i , d a n e će bit i u sp j eha , n e g o , d a ć e m o m o r a t i exs t i rp i ra t i u l u b an j i g a n g l i o n Gasse r i , k a d a zacieli r a n a od o p e ­raci je . N u a k o j e i u s p j e h k a s n o (posli je koj ih 16 dana ) na s tup io , to j e i p a k p o d p u n , t e b o l e s t n i k s a d a n e i m a n i k a k o v i h bol i . Osjećaj i o k u s k o d b o l e s t n i k a os t ao j e sasv im n e -p romien jen , t e on sasv im d o b r o os jeća d o d i r u l icu, n a j e z i k u i n a s luzn ic i lica, a o k u s k ise loga , s l a n o g a , s l a d k o g i g o r k o g a n a desno j j e polovici j e z i k a sasv im u z d r ž a n .

D r . D . S c h w a r z : J a b ih i m a o pr imje t i t i . d a se sa g. dr . č a č k o v i c e m s lažem, d a j e ova m e t o d a p r iv idno j ednos t avn i j a od one , š to s a m j u j a izveo, a k o i i m a d e u i s t inu ml iogo n e d o s t a t a k a . B r a z g o t i n a k o d one m e t o d e m n o g o j e veća, t e zna tn i je nag rd ju j e čo vjeka, o s im t o g a k o d nje j e v e o m a težko doći do živca, gd je j e to već d o s t a t e g o t n o k o d nač ina , k o j i m s a m ja r a d i o . N u ovdje b a r e m vidi se f o r a m e n ovale , t e se m o ž e i zp repa -r i ra t i , a t a m o se r ad i u t a m n o m , u d u b i n i . U o v o m slučaju nije t r e ć a g r a n a p o s v e m a od­s t r an jena , š to se v id i oda t l e , d a m a s t i k a t o r n e miš ice djeluju i d a j e l i ngua l i s u z č u v a n .

Dr . I . M a i x n e r : 1. Pemphigus vulgaris chronicus. M. S., 66 g o d i n a s ta ra , p r i m l j e n a j e 6. /3. 1898. u bo ln icu m i l o s r d n i h ses ta ra . U prol jeću g o d . 1896 poče lo j u n a g r u d n o j kos t i n a j e d n o m svrbi t i , to mjes to pocrveni , a iza t o g a j e opazi la , k a k o se j e m j e h u r u veličini filira u z d i g n u o . Ta j bi se m j e h u r d r u g i d a n p r o k i n u o , iz n j ega bi p r o c u r i l a s ivkas t a t e ­kuć ina , t e b i j u posl i je t o g a s i lno p e k l o .

K a s n i j e su jo j se i s to t a k i m j e h u r i nač in i l i n a v r a t u , n a lievoj n a d l a k t i c i i p o d l a k ­t ici , z a t i m n a d e s n o j ; a kasn i j e n a l i evom b e d r u . Za to v r i eme nije i m a l a z imnice , ni v ruć ine , u obće j o j t a bo l e s t nije do s a d a m n o g o škodi la , s a m o bi j u u t e ž e m r a d u n e š t o sp rečava l a , p o š t o j u j a k o peče , k a d se m j e h u r i p r o k i n u . Njez in i su rodi te l j i bili zdravi , doživjel i su v i soku s ta ros t , o t a c j e b io po t a to r . U obitel j i nije n i t k o i m a o t a k o v u ili s l i čnu , a ni ž i včanu bo les t .

U 16. god . u r e d n o m e n s t r u i r a l a , s a m o su m e n s e s bili k r a t k o t r a j n i . U 40. god in i ugr izao j u j e p a s u desn i l ist , p a k j e d o b i l a us l ied t o g a ve l iku r a n u , ko ja j e d u g o t r e ­ba la , d o k j e zaciel i la , (nu n a t o m m j e s t u nije kasn i j e dob i la m j e h u r e ) .

S t a t . p r a e s . Bo les tn i ca j e s r e d n j e g uz ra s t a , d o b r o ugo jena , prsni su o rgan i u r e d n i . U m o k r a ć i n e m a b j e l a n k o v i n e ni šećera . N a desno j s t r a n i v r a t a p r e m a s red in i , p a k go re sve do o b r a d k a , a dol je do d e s n e kos t i k l juč ice koža t a m n o - c r v e n a , n a nekoj ih mjes t ih u ve­l ičini filira d o k r u n e l i šena pokož ice , l a h k o k rva r i . N a d d e s n o m kos t i k l juč icom su žl iezde

252 Liečnički Vies tn ik 1898. Br. 7.

t v r d e i inf i l t rovane. N a kos t i g r u d n i c i i zmed ju sisa i n a d nj imi i m a d e m j e s t a od r a z n e veličine, gd j e j e koža tarano-3medje p i g m e n t o v a n a . T a k o i s to n a l ievoj i desno j p o d l a k t i c i i nad l ak t i c i . O s i m t o g a i m a d e j o š n a desno j n a d l a k t i c i i p o d l a k t i c i c rven ih m j e s t a l i šen ih pokož ice , ko j a l a h k o k r v a r e . Z a t i m se n a l a z e n a gorn jo j t reć in i d e s n e p o d l a k t i c e n a nje­zinoj r ad ia lno j s t r a n i 2 m j e h u r a , k o j i m s t i e n k e n i su n a p e t e , već n a v o r a n e , a o b l i k a su d u g o l j a s t o g a ( 4 — 5 cm.) . S l ičn i s t a t u s n a l i evom b e d r u , s a m o d a n e m a m j e h u r a . TJ oč ih (conjunc t iva) , u us t ih , u nosno j šupl j in i , k a o i n a spo lov i lu n i š t a a b n o r m a l n o g a . G l a s jo j nije h r a p a v , ni t i j e i k a d a b io . N e s jeća se, d a bi j u k a d u d u š n i k u i u p r s ih p e k l o ; d a bi kad bi la k rv baca l a , ili d a bi j u pek lo u j e d n j a k u , k a d bi h r a n u g u t a l « . S a m o p roš l e g o ­d ine , k a d j e b i l a u našoj b o l n i c i s i s t o m boles t i , dob i l a j e j e d a n p u t j a k i ep i s l ax i s , t a k o d a s m o j o j m o r a l i i z t a m p o n i r a t i n o s n u š u p l j i n u .

D i a g n o z a : Pemphigus vulgaris chronicus, za s a d a j o š benignus, poš to j e os t ao pr i l ično loka l i zovan , a s l u ž a v k e su j o š n e t a k n u t e , in te rva l i , u koj ih n a d o l a z e n o v e e r u p ­cije, n i su p r e g u s t i , a o b ć e s t an je b o l e s t n i c e d o s a d a d o b r o .

T h e r a p i j a : i n t e r n o ( jodov ka l i j , i zmjen ice s a r s e n o m ) , l oka lno (kupel j i , oblozi s B u r o w o v o m r a z t o p i n o m , acid . b o r i ć , e m p l a s t r u m c i n e r e u m ) .

2. Liehen ruber planus. A . G., 9 god . , 23. /6 . 1898. p r i m l j e n u b o l n i c u m i l o s r d n i h ses t a ra . P r e d 1 1/2, g o d i n e opaz io j e bo les tn ik , d a m u se p o č i m a izpod us t i ju dol je o p i s a n i os ip p o l a k o razvi ja t i . K a s n i j e t akv i isti n a ob ih r u k u h i p r s t i h (na dorsa lno j i vo la rno j s t r an i ) , a najposl i je n a d d e s n i m ko l j enom. Sv rb i l a su g a t a mje s t a vr lo m a l o . Bo le s tn ik se j e d a o l ieči t i ( in te rno d o b i o j e kap l j ice , koj ih j e 2 p u t a n a d a n d o 6 u z i m a o — i r a z n e mas t i ) . Rod i t e l j i m u žive, š to se s jeća , u v i e k zdrav i . I m a d e 14 b raće , 7 j e u m r l o , a o s t a l a su zd rava . N a v o d n o ni je n i t k o od n jegovih bo lovao na o v a k o v o m ili s l i čnom k o j e m o s i p u . P o t a t o r i u m i d u š e v n e boles t i n e v l ada ju u obi te l j i . B o l e s t n i k i m a o j e t r a e h o m , a p r o š l e g o d i n e d o b i o j e p o č i t a v o m t ie lu mozu l j e , koj i su se s a m i p r o k i n u l i , t e j e iz njih gno j cur io . C h o r y z u i m a d e već p r e k o g o d i n u d a n a , i n a č e j e bio uv i ek zd rav .

S t a t . p r a e s . : B o l e s t n i k j e g r a c i l a n , ali n e s u h ; p r s n i i t r b u š n i o rgan i p r iv idno zdrav i . U m o k r a ć i n e m a b j e l a n k o v i n e ni šećera . N o s n e šup l j ine p o k a z u j u iz raz i te z n a k o v e c h r o n i č n e cho ryze . U u s t i h j e s l u ž a v k a p o s v u d a n o r m a l n a . N a l icu i zpod do l jne u s t n e p a k sve n e š t o m a l o p r e k o o b r a d k a na laze se m a l e n i čvorčići , koj i su sol idni , c r v e u o - s m e -d jega ko lor i t a . N a neko j ih mje s t i h p re laze is t i u š i re inf i l t rovane , n e š t o n a d p o v r š i n u k o ž e u z d i g n u t e p r u g e , ko je su n a neko j ih mjes t ih p r e k i n u t e , a n a d r u g i h se u r a z n i h s m j e r o v i h s t iču . U o b ć e s k u p i n e ovih k o n g l o m e r i r a n i h čvorčića su r a z n o g ob i ika . N a perifer i j i p a k ovog os ipa sa svake n j egove s t r a n e na l aze se po jed in i čvorčić i u inače već n o r m a l n o j koži, n e š t o svjet l i jega k o l o r i t a i čini se k a o da b i u s red in i bili n e š t o u t i s n u t i . Čvorč ić i su so­l idn i , n e d a se iz nj ih n i š t a i z t i snu t i . P r e d j e li se l a h k o r u k o m p r e k o t ih mjes ta , to bi se d o b i o u t i sak , k a o d a se p r o d j e r u k o m p r e k o t a n k o g a r ibeža . T a g a mje s t a n e š t o sv rbe . N a če lu i n a j a b u č i c a h l ica i m a d e l en t ig ines .

N a dorsa lno j s t r an i r u k u i n a p r s t i h i m a d e n e k o l i k o čvorč ića , koj i su t a m n i j e boje , n e š t o širi i p losna t i j i . N e š t o n a d d e s n i m k o l j e n o m i m a d e t a k o d j e r n e k o l i k o čvorč ića , koj i su vel iki baš k a o k o n o p l j e n o zrno , crveni , a neko j i od njih p o k a z u j u p r i l i čno t o č n o u d u ­b i n u , t e se iz n j ih n e da n i š t a i z t i s n u t i ; a d r u g i o p e t od ove s k u p i n e d a d u i z t i snu t i m a l e n i c o r p u s c u l u m , s l ičan o n o m u od m o l l u s c u m c o n t a g i o s u m . N a p r s t i h n o g u p o k a z u j e koža n e k o l i k o t e leang iek taz i j a .

D i a g n o z a : r a d i se ovdje v a l j d a o „Teichen ruber planus v e r r u e o z n e f o r m e " , p r e m d a n i su sva s tyg ina t a ove kožne bo les t i p r e g n a t n o iz ražena . O v a j e f o r m a n e š t o ne ­povo l jna za the rap i ju ( in te rno ili p o d k o ž n o a r s e n u većoj dozi , a uz to l o k a l n o l iečenje) .

D r . S c h w a r z : P o m o j e m uvje ren ju n e m a ovdje baš n i k a k v o g a kr i t e r i j a , d a se s tavi d i a g n o z a l iehen r u b e r p l anus , t e m a n j k a g lavn i n a i m e voš tan i sjaj e f lo rescenc i ja ; u s u p r o t mi ovdje v id imo, d a su ef lorescenci je t a m n e , p i g m e n t o v a n e , d a n e m a j u n i k a k v o g a sjaja, već s u d a p a č e m u t n e . Svaka po jed ina ef lorescenci ja k o d l i ehen r u b e r p l a n u s i m a d e u s re ­dini dep res i ju , t a k o , d a K a p o s i veli „ k a o d a se j e i g lom u b o l o u v o š t a n u p l o č u " . D o ­ista, k a d čovjek vidi j e d n o m l i ehen r u b e r p l a u u s , o n d a se osvjedoči , d a j e to sbilja i zvrs tna p r i s p o d o b a . U n a z o č n o m se s luča ju p i g m e n t i r a n e ef lorescenci je n e raz l iku ju od ve r rucoze i j a b ih r e k a o , d a j e t o j e d n o s t a v n a ve r rucoza . I loka l izac i ja govor i za t o ;

Br. 7. Liečnički "Viestnik 1898. 253

bo les tn ik i m a d e p u n e p r s t e ; n a s luzn icah n e m a n i k a k v o g a t r a g a , d a j e t a m o bi la eflo-rescenci ja .

D r . M a i x n e r : J a b a š mis l im, d a ovdje p red i l ekc i j a govor i za l i ehen , j e r j e o b u ­zeto l ice i I jesica r u k e . U d u b i n a n e m o r a bi t i , one se s v r e m e n o m t a k o d j e r m o g u i zgub i t i .

D r . S c h w a r z : Š t a p r eos t a j e poz i t ivnoga , da se s tavi d i agnoza n a l i ehen r u b r e p l a n u s ?

D r . M a i x n e r : č v o r č i ć i sami su sol idni , n e š t o g a j e svrbi lo . U os t a lom će m i k r o ­s k o p k o n a č n o od luč i t i .

D r . S c h w a r z : K l i n i č k i n e m a n i š t a za d i a g n o z u : n i t i j e rube r , n i t i j e p l a n u s . D r . G u t s c h y : Č u d n o v a t o j e , d a te Verrucae već t a k o d u g o pos to j e , p a k d a su

uv iek j e d n a k e . D r . S c h w a r z : V e ć se j e više p u t opaža lo , d a Verrucae k r o z g o d i n e os ta ju uv i ek

j e d n a k e . D r . M a t k o v i ć st . T r e b a l o bi pa l i t i s a ac id . ace t ic . conc . p a bi za 4 8 sat i o d p a l e

eflorescencije , i v idjelo bi se p a p i l a r n i sas t av . P r e d s j e d n i k : N a d n e v n o m j e r e d u p r e d a v a n j e g. d ra . Ž i r o v č i ć a . D a n a s t ik

p red s k u p š t i n o m d o b i o s a m od g. d o k t o r a s l iedeći d o p i s : B i l j e ž n i k ( č i t a ) :

Z a g r e b , 27 . l ipn ja 1898. V i s o k o c i e n j e n i g o s p o d i n e p r e d s j e d n i č e !

M o l i m na ju l judn i j e , d a izvol i te k o n a č n o s d n e v n o g a r e d a sk inu t i m o j e p r e d a v a n j e , koje j e bez mo je k r ivn je već d v a p u t o d g o d j e n o , a s a d a e to prot i mojoj na roč i to j želji p o t r e ć i p u t u p r o g r a m s k u p š t i n e u v r š t e n o .

R a d n j u p r i l a zem n a izvoljivo r a z p o l a g a n j e , a v i sokoc ien jenu s k u p š t i n u m o l i m , d a n a m j e s t o m o j e g a č i t an ja u z m e u r a z p r a v u ova dva p r ed loga .

1. za p r e d a v a n j a u s k u p š t i n a h n e k a se uč in i r a z p o r e d o n i m r e d o m , ko j im se j e t k o n a j a v i o ; a taj r ed n e k a se o n d a i obdržava , j e r se i n a č e p o j e d i n a c p u n i m p r a v o m s m a t r a zapos t av l j en im, a k o se n j egovo p r e d a v a n j e — d a p a č e ponovno — šu teć i mimoi laz i .

2. k o d r e p r o d u c i r a n j a r a d n j a u „ V i e s t n i k u " n a š e g a s b o r a n e k a se t a k o d j e r u v e d e s t a l an r ed , j e r se u r e d n i č t v o l is ta n e drži ni j e d n e a l t e r n a t i v e o n o g a p rav i l a , š to g a j e s a m o p rog la s i lo u b r . 3 . od ove g o d i n e , n a i m e : „jer se u b u d u ć e k o d p r iobć ivan ja u „ L . V. 1" n e ć u više drža t i r eda , k o j i m s e p r e ­d a v a n j a n a s k u p š t i n i o b d r ž a v a j u , n e g o r eda , k o j i m m i n a ­p i s a n a p r i s p i j u . "

T e m o j e p r e d l o g e p o d k r e p l j u j e i d r u ž t v e n a obz i rnos t i z n a n s t v e n i k a r a k t e r od l i č ­n o g a n a š e g a sbora , k o j e g a č lanov i su p r a v o m i dužnos t i svi j e d n a k i .

K o n a č n o m o l i m , d a se ovo moje p i s m o uvrs t i u z a p i s n i k za i zp r iku n e d o b r o v o l j n o g a m o j e g a k r z m a n j a .

S a ve l e š tovan jem D r . Ž i r o v č i ć .

P r e d s j e d n i k : U p i t n o j e p r e d a v a n j e do i s t a već t reć i p u t n a d n e v n o m r e d u i j a ću raz loži t i , k a k o j e d o t o g a doš lo . P r v i p u t su d e m o n s t r a c i j e b o l e s t n i k a z a p r e m i l e m n o g o v r e m e n a , a j e r bi p o izjavi g o s p . p r e d a v a l e l j a t r e b a l o za s a m o č i tan je 3 / 4 sa ta , i poš to se m o r a l o oček iva t i , d a će se o t a k o v a ž n o m i z a n i m i v o m p i t a n j u r a z p r e s t i d u g a d e b a t a , t o s a m u m o l i o g o s p . dra . Ž i r o v i ć a , neka bi dozvol io o d g o d u p r e d a v a n j a d o s l iedeće m j e s e č n e s k u p š t i n e . N a to j e on i p r i s t a o . K o d s l i edeće s k u p š t i n e z a p r e m i l a su ope t p r e d a v a n j e van j sk ih č l anova , ko j a se k a o t a k o v a n i su m o g l a o d g o d i t i , m n o g o v r e ­m e n a ; g o s p o d a su već p o č e l a od laz i t i , p a k s a m o p e t s i s t ih r az loga , k a o prv i p u t a od­god io p r e d a v a n j e g. d r a . Ž i r o v č i ć a , koji je d o d u š e izraz io o t o m svoje n e g o d o v a n j e , ali s am g a shva t io , d a j e u i n t e r e s u s a m o g a p r e d a v a n j a s t i m s p o r a z u m a n . J a s a m govor io s g o s p . k o l e g o m , d a se za d a n a s o d r e d i p r e d a v a n j e , č e m u j e on pr ivol io , n u izrazio želju, d a se n e ob jav i n a d n e v n o m r e d u s k u p š t i n e . I j a za t o ovd je iz javl ju jem, d a j e p r e d a ­vanje g. d r a . Ž i r o v č i ć a „ m o ž e li se p a r a l y t i č k a d u š e v n a b o l e s t iz l ieči t i" pro t i n j egovo j izričuoj želji o g l a š e n o n a d n e v n o m r e d u d a n a š n j e s k u p š t i n e . M e n i j e vr lo žao, t o m o r a m

254 Liečnički V i e s t n i k 1 8 9 8 . Br . 7:

ovdje nag la s i t i , a k o s e j e g. dr . Ž i r o v č i ć ič im našao uvr i ed jen im ili z a p o s t a v l j e n i m , j e r t a k o v e n a m j e r e n i t k o i m a o nije. D r ž i m d a t a k o v u zadovo l j š t inu g o s p . d r u . Ž i r o v -č i ć u m o g u i m o r a m da t i , i r a d o j u d a j e m .

D r . Č a č k o v i ć : N a p rvu t o č k u i p rv i p r e d l o g g. d ra . Ž i r o v č i ć a o d g o v o r i o j e g. p r eds j edn ik , p a k ću s a m o j o š n e š t o n a d o v e z a t i . R e d na s k u p s t i nah , k a k o g a zah t jeva g. p r e d l a g a t e l j , nije m o g u ć za t o , j e r g g . iz b o l n i c a ne m o g u mjesec d a n a u n a p r i e d zna t i , k a k a v će i m se s lučaj des i t i za d e m o n s t r a c i j u i ne m o g u se svaki p u t p r a v o d o b n o pr i ­j av i t i . M n o g i z a n i m i v s luča j m o r a se o d m a l i d e m o n s t r i r a t i , j e r do s l i edeće s k u p š t i n e se m o r a oper i r a t i , ili se d o g o d i , d a o d e iz b o l n i c e ili d a u m r e ; p r e p a r a t i se ne m o g u uv i ek spravl ja t i , p a k j e za t o n u ž d n o , d a se na s k u p š t i n a h daje p r e d n o s t d e m o n s t r a c i j a m .

N e z n a m k a k o m o ž e g. dr . Ž i r o v č i ć kaza t i , da se ja kao u r e d n i k , ,L. V . " n e d rž im r eda , š to s a m g a u b r o j u 3 . oglas io , j e r on se nije k o d m e n e in formi rao , ko l iko i k a k v o g ma te r i j a l a i m a m i k a d a mi j e s t igao . O n oči to misl i ovdje n a p r e d a v a n j e g. d r a . K a l ­c i ć a , ko je s a m o d m a h p r iobć io . Z a t o s a m i m a o raz loga , n a i m e d a mi j e g o s p . p r e d a -vatelj svoje c l ichće s a m o n a o d r e d j e n o v r i e m e p r e p u s t i o , p a k sam m o r a o o d m a h pr iobći t i p r e d a v a n j e , ko je bi bez s l ika i zgubi lo m n o g o n a r a z u m i e v a n j u . J a s a m t a k o d j e r n a j e d n o j s k u p š t i n i k a z a o i svi su bili s p o r a z u m n i s t ime , d a se č l a n k o m van j sk ih č l anova daje p r e d n o s t , k a k o bi ih se t i m e po t i ca lo n a š to izdašni j i r ad . U s l i e d t o g a p r iobć io s a m d o s t a b rzo , a k o i n e o d m a h , č l a n a k g. d ra . G l ü c k a , koje ni je bio p r e d a v a n j e , d a k l e u ovom pi tan ju n e dolazi u obzir .

G o s p . dr . Ž i r o v č i ć piše ovdje , k a o d a i m a nek i a n i m o z i t e t p ro t i n j e m u ; nu j a to m o r a m i u i m e svoje i m i s l i m u i m e svih n a s odbi t i , a d rž im t akod je r , d a n a m se n e m o ž e spoč i tnu t i , da n e p a z i m o n a d r t i ž tvene obz i r e i ko l eg i j a lnos t . D a se j e g o s p . dr . Ž i r o v č i ć o s tvar i i n f o r m i r a o v id io b i , d a n e i m a r a z l o g a s m a t r a t i se z a p o s t a v l j e n i m .

D r . S c h w a r z : I m e n e s e j e n e u g o d n o do jmi lo , k a d a se j e to p r e d a v a n j e ne ­p r e s t a n o odgad ja lo , ali v id im, d a se nije m o g l o inače . U svih d ruž tv ih , u Beču , u G r a d c u najpr i je se d rže d e m o n s t r a c i j e , a za t i m s l i ede p r e d a v a n j a , p a k se i t a m o d o g a d j a , d a se p o j e d i n o p r e d a v a n j e o d g o d i . I s t i na , ond je to ni je to l iko n e u g o d n o , j e r se s k u p š t i n e svaki t j edan obdržava ju . Boles tn ic i n e m o g u čeka t i do s l i edeće s k u p š t i n e , p r e p a r a t i se uv iek n e m o g u n a t a k o d u g o konze rv i r a t i , p a za to p r e d l a ž e m , n e k a se o s t a n e k o d d o s a d a š ­n jega r e d a , ali n e k a se u s luča ju , a k o p r e d a v a t e l j n e želi, d a m u se p r e d a v a n j e odgod i n a s l iedeću r e d o v i t u s k u p š t i n u , iza n e k o l i k o d a n a sazove i z v a n r e d n a s k u p š t i n a u sv rhu , d a se svrši d n e v n i red .

P r e d s j e d n i k : P r e d a v a n j e g. d ra . Ž i r o v č i ć a p r iobć i t će se u „ L . V . " , a j a ću g a u m o l t i , n e k a dozvol i , da se d i skuz i ja o n jem stavi n a dnevn i r e d u kojo j od slje­deć ih s k u p š t i n a .

Š t o se t iče p r e d l o g a g. d ra . S c h w a r z a , j a g a p r i h v a ć a m , p a k ću p r e m a t o m u , b u d e li s j edn ica t r a j a l a 2 ili više sat i , a d n e v n i red n e b u d e izc rp l jeu , d o t i č n o g a g o s p o d i n a p i t a t i , želi li o d g o d u do s l iedeće r e d o v i t e s k u p š t i n e ili d a se n a s t a v i za n e k o l i k o d a n a . ( P r i m a se) .

D o s a d a se ob ično ni je d rža la s k u p š t i n a ni t i u s r p n j u n i t i u ko lovozu , n u za ovu se g o d i n u n a p r e d s j e d n i k o v up i t n a k o n k r a t k e r a z p r a v e zak l juču je , d a se o b d r ž a j e s k u p š t i n a u s rpn ju , a u ko lovozu d a j e ne b u d e .

P o š t o j e dnevn i r e d izcrp l jen , čes t i t ao j e dr . I . K o s i r n i k u i m e č l anova p r e d s j e d n i k u s b o r a d ru . R a k o v c u k i m e n d a n u , k o j e g a d a n a s s lavi , t e m u požel io , da j o š m n o g o g o d i n a prož iv i ovako čil i k r j e p a k n a d o b r o b i t s b o r a i n a čas t d o m o v i n i . ( B u r n o : živio p r e d s j e d n i k ! )

P r e d s j e d n i k s r d a č n o se j e zahva l io g o v o r n i k u i sv im č l a n o v o m n a o v o m d o k a z u pr i ja te l j s tva , t e zak l juč io s k u p š t i n u .

K n j i ž e v n e viesti. E. Ludwig. Sumporovita banja Il idše hod Sarajeva u Bosni. U Beču. 1898.

I z d a n o t r o š k o m zema l j ske v lade za B o s n u i H e r c e g o v i n u . P i s a c c r t a na jpr i je t opogra f sk i položaj I l i dža a za t im n a v a d j a M o j s i s o v i ć e v a

g e o l o ž k a iz t raž ivanja , iz kojih v id imo , d a r avn ica , u kojoj leži ovo k u p a l i š t e , sas toj i iz

Br. 7. Liečnički Viestnik 1898. 255

sasvim m l a d i h s lo jeva š l junka , i zpod koj ih se p r o v l a č e te rc i ja rn i t a lož i ; ovi s ižu k r o z d o ­l inu B o s n e od Z e n i c e do Sara jeva , t e č ine ve l iko t e rc i j a rno kor i to , na jveću dep re s i j u u Bosn i . N i z č i t av j u g o z a p a d n i k ra j ovoga k o r i t a p ro t ežu se kisel jaci , a k o d S a r a j e v a ili— d ž a u s k e top l i ce . O b s e g top l i ca i l i džansk ih j e p r e k o 20 h e k t a r a i obi l ježen j e b ie lom k r i -s t a l i n i čnom s e d r o m , ko j a se j e iz luč i la iz t e r m a l n e vode , t e j e mje s t imice d e b e l a do 7 m . ; gd je se o n a p r o v r t i izvire t e r m a l n a voda .

I l idže bi le su već p o z n a t e i c ien jene za r i m s k i h v r e m e n a , n u a k o i m j e kasn i j e g l a s os tao ist i , t o n i su n a p r e d o v a l e , a osob i to za o t o m a n s k i h v r e m e n a bi le su d o s t a z a p u š t e n e i s l abo u r e d j e n e .

G o d . 1886., p o š a o j e L . prv i p u t u I l idže , da izpi ta t e r m a l n u vodu , t e j e izveo p r v u ana l i zu n a vre lu , a t a d a se j e započe lo i življe rad i t i o k o u red jen ja k u p a l i š t a . U t u su se sv rhu p rovr t a l i 1892. i 1893. novi o tvor i , j e r j e bi lo za m n o g o b r o j n e pos j e tn ike p r e m a l o vode . T a j j e p o s a o bio v e o m a t e g o t a n , t e j e t r e b a l o m n o g o m u k e , d o k j e n a p o k o n b i o o k r u n j e n p o d p u n i m u s p j e h o m . G o d . 1893. iz t ražio j e L . i v o d u iz ovih nov ih izvora , te n a š a o , d a jo j j e s a s t av isti k a n o onoj iz s t a r ih . N e ć e m o navad ja t i p o t a n k e ana l ize , već s a m o i z t i čemo, d a se t e r m a l n a voda I l idža k a r a k t e r i š e z n a t n i m sadrža jem g l a u b e r o v e soli i ch lor ida , d v o s t r u k o u g l j e n o - k i s e l o g a v a p n a i s l o b o d n e ug l j i čne k i s e l i n e ; s u m p o r n o g a vod ika i p o d s u m p o r a s t e k i se l ine i m a m a l o . T e m p e r a t u r o m (57.5° C) i c h e m i č k i m s a s t a v o m i l idžanska voda os im željeza vrlo je s l ična vodi u izvoru F i c o n c e l l a u Civi tavecchi j i . L . još s ravnju je i l i džansku v o d u s b a d e n s k o m , t e v id imo , d a su si one u m n o g o m s l ične . I z svega t o g a zak l juču je L . , d a se i l i džauske t o p l i c e i m a d u ubro j i t i m e d j u v ruće m i n e r a l n e izvore o s o b i t e v r i e d n o s t i ; p o s v o m c h e m i j s k o m s a s t a v u v a n r e d n o j e d o b r a za k u p a n j e , a po t o m što i m a d e s a m o m a l o s u m p o r o v o d i k a , a m n o g o g l a u b e r o v e soli , ch lo r ida , t e b icar -b o n a t a ca lc i ja i m a g n e z i j a , i zv r s tna j e i za pi jenje .

L . j o š n a v a d j a , k a k o j e b o s a n s k a v l a d a p o d i g l a i u r e d i l a t o k u p a l i š t e , n a s a d i l a p a r k , s ag rad i l a t r i h o t e l a i s g r a d u za g o s t i o n u , p r e u r e d i l a „ s t a r o " i s a g r a d i l a „novo k u p a t i l o " , t e p o s e b n o za m u h a m e d a n k e . D a se m o ž e pos t ić i top l ina , koja j e p o t r e b n a za k u p a n j e , načinjeni su vel iki bas in i za oh lad j ivan je vode . U r e d j e u o j e j o š i b l a t n o k u p a t i l o , p a se b la to za ovo donos i iz i zvrs tn ih b l a t n i h b i l jn ih s lo jeva k o d Ž e p č a . U Žel jeznic i u r e d j e n o je i h l a d n o k u p a l i š t e i p l iva l i š te . U okol ic i i m a d e k r a sn ih iz le ta i to osob i to n a vre lo Bosne, u H r a s n i c u , B u t m i r i t. d.

Ovoj r a z p r a v i d o d a o j e k u p a l i š t n i l i ečn ik d r . J o s i p G r ü n f e l d izvještaj za k u p a -l i š tnu s a i sonu 1897. I z o v o g a v i d i m o , d a su se u I l i d ž a h p o g l a v i t o beč i l e r a z n e fo rme r h e u m a t i z m a i ž ivčan ih boles t i , s c r o p h u l o z a , ž enske bo les t i i syphi l i s . Z a p i jenje u p o t r e b ­ljavala se j e v o d a u s p j e š n o k o d bo les t i c r ieva , a k o d c h r o n i č k o g a c a t a r r h a ždr ie la , d u š -u ika i p l u ć a za inha lac i ju . L i e č e n j e se j e p o d u p i r a l o m a s a ž o m i e l ek t r i zovan j em. P o d -neb je I l idža v e o m a j e povo l jno , t e j e u l je tu s r e d n j a t o p l i n a -f- 19 - 9° C, z r a k j e čist , n e ima u n jem p r a h a , b u r e i o lu je su r i e d k e .

N a k o n c u d o d a n j e ovoj knjižici pu tovod ja , gd j e su n a b r o j e n e na jbo l je sveze iz Beča, B u d i m p e š t e , T r s t a i E i e k e . S v e z a iz Z a g r e b a n i je n a p o m e n u t a , a t o ža l imo t a k o ­djer i za to , j e r bi se t a d a p ruž i l a p r i l ika upozor i t i n a k r a s n i p u t o d B a n j a l u k e do J a j c a i n a b o s a n s k i b i ser , n a J a j c e . Č.

M e d i c i n s k i s b o r n i k ; U r e d n i c i dr i . M. Z o l o t o v i ć i M . R u s e v G o d . I V . b r . 6. I . M e n i n g i t i s sp ina l i s h a e m o r r h a g i c a . O d d ra . V i t a n o v a . I I . N e k o l i k o k r i t i č k i h o p a -zaka o č l a n k u „ S p l e n e c t o m i a u 9 s luča jeva h y p e r t r o p h i a l ienis , o p e r i r a n i h od d ra . D . Iv. M i h a j l o v s k o g a " . N a p i s a o dr . S t , Z l a t a r o v . I I I . J e d a n s lučaj od „ L a e s i o s e m i l a t e -ral is m e d u l l a e sp ina l i s " . O d d r a . D . Iv . M i h a j l o v s k o g a . I V . Be fe ra t i . V . Z d r a v s t v e n o s tanje u g r a d o v i h knežev ine o d 13. '4 . do 16. sv ibnja 1898. V I . Izv ješće o r ad j an ju i u m i ­ran ju u sofijskoj g r a d s k o j obć in i od 13./4. d o 16./5. t. g o d . V I I . Razno . V I I I . J e li t r e b a m e d i c i n u p o p u l a r i z o v a t i ? O d dra . V i r e n i u s a . P r e v e o E . S p r o s t r a n o v . I X . Očuvan je od suš ice . O d d r a . R . X . 0 u m j e t n o m h ran j en ju do jenčad i , odbi jan je djece i t . d. (Nas t avak ) , od gdje . dr . G o l o v i n a . X I . U p l i v t r u d n o s t i i r ad jan ja n a bo les t i s r d c a . O d d ra . R . X I I . L iekovi za č išćenje zub i . O d d ra . R. X I I I . Iz d n e v n i k a j e d n o g a l i ečn ika ( N a s t a v a k ) , od d ra . V a s i l i e v a . X I V . Z d r a v s t v e n e o d r e d b e . X V . Nat ječa j i . X V I . Knj iževni od io . X V I I . Objave . X V I I I . A b o n e n t i . F. Gundrum (Križevci) .

256 Liečnički V i e s t n i k 1 8 9 8 . Br . 7.

S r p s k i a r h i v z a c e l o k u p n o l e k a r s t v o . U r e d n i k dr . J . D a n i ć . God . I V . Sv. 5. Ii O r i g i n a l n i r a d o v i . I n t u b a c i j a l a r i n k s a k o d k r u p a od dra . P a p a k o s t o p u -l o s a . N e k o l i k o u a p o m e u a k r e k r u t o v a u j u , od d ra . V . A. P o p o v i ć a. Sekc i j e t r e b a d a vrše po d v a l eka ra , od dra . I . L a z a r e v i ć a . — I I . P r e g l e d l i t e r a t u r e . — I I I . I z v e š ­t a j i o r a d u l e k a r s k i h z a j e d n i c a i u d r u ž e n j a . B a d s r p s k o g l e k a r s k o g d r u š t v a ; 18., 19. i 20 . r e d o v n i s a s t a n a k . — 16. n e m a č k i k o n g r e s za u n u t a r n j u m e d i c i n u . — I V . I z v e š t a j i o r a d u s a n i t e t s k i h v l a s t i . — V . Z a k o n i i n a r e d b e . — V I . V e s t i o s t r u č n i m z a v o d i m a i u s t a n o v a m a . — V I I . B e l e š k e . — V I I I . S t a l e š k e i l i č n e v e s t i . — D o d a t a k . E m o c i j a , l ud i lo i zločin, j e d a n s lučaj iz s u d s k e ps ih i j a t r i j e , od d r a V . M . S u b o t i ć a m l . — P r i l o g „ N a r o d n o z d r a v l j e " .

Sv . 6 I . O r i g i n a l n i r a d o v i : V r e m e i boles t i , j e d a n p r i l og za s tud i ju ovih od­nosa , od d ra . B . L a z a r e v i ć a . I n t u b a c i j a l a r i n k s a k o d k r u p a (Svrše tak) , od d r a . P a p a -k o s t o p u l o s a . — I I . P r e g l e d l i t e r a t u r e . — I I I . I z v e š t a j i o r a d u l e k a r s k i h z a j e d n i e a i u d r u ž e n j a : B a d s r p s k o g l e k a r s k o g d r u š t v a , 1. i 2. r e d o v n i s a s t a n a k g o d . 1898. Treć i i n t e r n a c i o n a l n i k o n g r e s za p r i m e n j e n u herni ju . I V . I z v e š t a j i o r a d u s a ­n i t e t s k i h v l a s t i . — V . V e s t i o s t r u č n i m z a v o d i m a i u s t a n o v a m a . — V I . B e ­l e š k e . — V I I . P a b i r c i . - V I I I . S t a l e š k e i l i č n e v e s t i . — I X . B i b l i o g r a f i j a . — D o d a t a k : E m o c i j a , lud i lo i z ločin, od d ra . V . M . S u b o t i ć a m l . ( na s t avak ) . — P r i l o g „ N a r o d n o zd rav l j e " .

Iz stranih, l istova. G . K o b l e r . 0 pojavili sa strane bubrega kod obstipacije i crievnih kolika. ( W i e n e r

k l in i sche W o c h e n s c h r i f t 1898. N r o . 20.) K . izvješćuje o 3 s lučaja , gd je se j e kod a k u t n i h i s u b a k u t n i h boles t i c r ieva bez

prol jeva, d a p a č e s o b s t i p a c i j o m p o k a z a l o , d a i m a d e u m o k r a ć i hya l in ih cy l indra , cyl iu-d ro ida i b u b r e ž n i h ep i the l i ja , k a d k a d a t a k o d j e r c r v e n i h i b ie l ih k r v n i h bob ič i ca , a da n e i m a u svih t ih s luča jevih uz t o t a k o d j e r a l b u m i n u r i j e . č i m bi obs t ipac i j a p r e s t a l a , i zg inu l e bi ove t v o r i n e iz m o k r a ć e . K o d a k u t n e i nca r ce r ac i j e c r ieva o p a ž a se a l b u m i n u r i j u i c y l i n d r e . K o d s v a k e zna tn i j e s m e t n j e u cr ievu t r e b a l o bi uv i ek p re t raž i t i m o k r a ć u , j e r m o ž e s nj imi započe t i n e p h r i t i s ; n u ova s a m o o n d a sbi l ja pos to j i , a k o n e i zg inu s p o m e n u t e tvo r ine , k a d a j e obs t ipac i j a p r e s t a l a . K o d bo ln ih n a s t u p a t r b u š n o g a po r i e t l a m o ž e se pojavi t i cy l in -d r u r i j a bez a l b u m i n u r i j e .

T . p l . O p e n c h o w s k i . K haematologiji abdominalnoga typha i pneumonije. ( K l i n i s c h - t h e r a p e u t i s c h e W o c h e n s c h r i f t 1898. N r . 1.)

K o d 22 god . m l a d i ć a , koj i j e bo lovao od t ip i čne t r b u š n e p o š a l i n e n a 12. d a n boles t i n a s t u p i k r v a r e n j e iz us t i ju i znakov i k r v a r e n j a u cr ievu. K r v a r e n j e u cr ievu us t av i lo se p o d a v a n j e m e rgo t i na , op i ja i l edom, ali k r v a r e n j e iz us t i ju , p o g l a v i t o iz l ieve s t r a n e j e z i č n o g a kor jena , n i j e se da lo n i k a k o us tav i t i , t e j e b o l e s t n i k p o s v e m a co l lab i rao . U noći o d 13 . n a 14. d a n pojavi se u u s t i h m a l a g r u š e v i n a , b i lo se d igne , k r v a r e n j e p r e s t a d e , uz t o se povisi t je lesna t op lo t a . S l i edećega d a n a k o n s t a t i r a se d e s n o s t r a n a l ib r inozna p n e u m o n i j a , K r v a r e n j e se nije ponov i l o , b o l e s t n i k j e ozdravio . 0 . t u m a č i ovaj s luča j , d a k a k o k o d t y p h a i m a s u b n o r m a l n i b ro j l e u k o c y t a , to se ni je m o g l a k r v s g r u š a t i , j e r g r u š e v n o s t k rv i zavisi o množin i g e n e r a t o r a fibrina u n j em, koji nas t a ju p o g l a v i t o r a z p a d o m l e u k o c y t a . K a d a j e n a s t u p i l a p n e u m o n i j a , t e t i m e n a s t a l a p o v i š e n a l e u k o c y t o z a , s t a la j e k rv , j e r se poveća l a g r u š e v n o s t krv i usl ied h y p e r l e u k o c y t o z e . S t o g a t r e b a k o d n e s u s t a v i v o g a k r v a r e n j a u n e k i h t ežk ih infekc ioznih bo l e s t i h t raž i t i o b ć a s r eds tva , d a se povis i l e u k o c y t o z a .

H u t i n e l . Bronchiopulmonalne komplikacije kod dobraca. ( P r e s s e m ć d i c a l e 1897. Ma i 10.)

D o b r a c č ine pog ibe l j n im k o m p l i k a c i j e sa s t r a n e p l u ć a , od kojih k a d k a d a u m i r e t r e ­ć ina obol je le djece. U z r o c i t o m u j e s u : 1. n e o b i č n a v i ru lenc i j a p y o g e n i h cocca, koji su uš l i u p l u ć a ; 2 . već pos to j eća bo le s t p luća , ko ja se us l i ed d o b r a c a brzo p o g o r š a v a ; 3. n a -n a k u p l j e n j e m obol je le d jece p r o u z r o č e n veći m a l i g m t e t b o l e s t i . K a n o k l i n i č k e f o r m e raz-

Br. 7. 257

l iku ju s e : 1. j a k o a k u t n a fo rma u slici c a t a r r h a sa suffokacijom, 2. ob i čna a k u t n a ' b r o n c h o -p n e u m o n i j a , 3 . forma, ko ja j e s l ična tube rcu loz i , t e se m o ž e nazva t i p s e n d o t u b e r c u l o z n o m p n e u m o n i j o m k o d d o b r a c a . Mje re , ko je se i m a d u p o d u z e t i , d a se p r e d u s r e t n e z a p a l a p l u ć a kod d o b r a c a , i m a d u bil i s l i e d e ć e : d jeca bez p n e u m o n i j e i m a d u se od os ta l ih osami t i , a i o na u p o č e t n o m s tad i ju i m a d u se izol i ra t i od one u k o n a č n o m . Osob i to se i m a d e čis to držat i koža , m o ž e b i t n e r ane , eczemi i t, d. U s t a se i m a d u u p i r a t i , nos n a m a z a t i s b o r o v i m vase l inom. H . j e tako . u svojoj bo ln ic i pos t i gao , d a j e p o m o r s p a o s 50 n a 1 2 % -

R o g e r i B a y e u x , Laryngitis kod kozica. (Bul le t in de la soc ie tć a n a t o m i q u e d e P a r i s 1897. N o . 9.)

D i e t e od 16. mjes . bolovalo j e od g a n g r a e n o z u e varicel le , t e j e i m a l o n e k o l i k o m j e ­h u r i ć a n a s luznici u s t n a , a s l o b o d n a us ta i ždr ie lo . Šest i d a n boles t i pojavi se h r a p a v o s t i Stridor. Po j av i s t enoze d u š n i k a pos ta ja l i su sve j a č i , t a k o d a se j e 7. dan m o r a l a uči­niti in tubac i ja , ali se s t an je nije pobol j ša lo , te j e j o š isti d a n n a s t u p i l a s m r t . K o d sekci je nad j ena j e p n e u r a o n i j a obi ju doljnih režnja , o t e k l i n a ep ig lo t t i de , d e s n e g las i l jne vezice, a na liovoj vezici ova lna , p o d r o v a n a e roz i ja . K o d b a c t e r i o l o ž k o g a p re t r až ivan ja n i su nad j en i niti Löfflerovi baci l l i , n i t i Streptococci ni s t aphy lococc i , t a k o d a pisci s m a t r a j u p r o m j e n e u dušn iku var ice l lom s luzn ice .

A , E . P e a r s o n i HL L i t l e v v o o d . Slučaj kasne gangraene obiju doljnih okraj-ninu kano komplikacija škrleta. ( L a n c e t 1897. J u l y 10.)

P i s c i p r i o b ć u j u s lučaj r i e d k e k o m p l i k a c i j e šk r l e t a , gd je je k o d 4 god . d j ečaka 9. dan n a s t u p i l a s u h a g a n g r a e n a obi ju do l jn ih ok ra jn ina , koja se j e do 22. d a n a n a d k o ­l jenom ogran ič i l a . O b o s t r a n o m a m p u t a c i j o m g n j a t a izciel i la j e g a n g r a e n a .

S a i m a n . Slučaj teškog oboljenja sglobova poslije škrleta. ( D e u t s c h e med iz in i s che W o c h e n s c h r i f t 1896. N r . 52.)

D o s a d a su r i edk i objavl jeni slučaji t ežk ih š k r l e t n i h zapa l a sg loba , t e S . p r i o b ć u j e svoja opažan ja k o d 21 g o d . vojnika , gd j e su se j av l j a l a m u l t i p l a obol jenja . U go rn j ih ok ra jn inah čini se, d a su b i la više s e r o z n e na rav i , a k o p r e m j e d u g o t r a j n a s m e t n j a gibi-vosti u j e d n o m r a m e u o m i l a k t e n o m s g l o b u i v i soka v ruć ica govor i l a za t o , d a j e e x s u d a t bio g n o j a n . Kasn i j e n a s t u p i i z apa l a b e d r e n o g a sg loba , gd j e su bile t ežke o b ć e po j ave , v isoka v ruć ica , j a k o znojenje , ve l ika s laboća , me teo r i za ra , k r v a v o bo jad i san i S p u t u m ; ex ­s u d a t b io j e g n o j a n , t e se j e p o d p u n o r e s o r b i r a o . Os im t o g a po jav i la se j e zapala k o -l jenoga s g l o b a i s t e s t r a n e , koja se j e p o k a z a l a k a n o p a r a a r t i c u l a r n a o t e k l i n a u formi t u m o r i s a lbi , ali nije bi la t u b e r c u l o z n e n a r a v i , te se j e z n a t n o pop rav i l a . U n a z o č n o m slučaju j e povo l jno dje lovao na t r . sa l icy l . , o sob i to na boli .

T h e r a p e u t i č n e crtice. M a r f a n . Liečenje choreae. ( P r e s s e m ć d i c a l e 1897. N r o . 44.) Oini se, d a se pos t izavaju k o d c h o r e a e najbol j i usp jes i p o d a v a n j e m a n t i p y r i n a i

a r sena . M . da je a n t i p y r i n u mje šav in i ; dnevn i o b r o k p o d a j e se u t r i d ie la k o d j e l a . U p o ­če tku se daje n a d a n 1'5, kasn i j e se daje d n e v n o 0 '5 više do 3 0 p r o d ie . Ova se d o z a daje dal je , d o k z n a t n o ne p o p u s t i cho rea t i čno uzbudjen je , t a d a se o p e t da je m a n j e o b r o k a do 1-5 d n e v n o . U z t a k o v o l iečenje se b rzo p o p r a v e sme tn j e k r e t a n j a ; pos l i je t j edan d a n a su boles tn ic i m n o g o mirni j i , n u p o d u p u n i m i r n a s t u p a i s t o m iza m j e s e c d a n a . I m a d e s lu­čajeva, u koj ih a n t i p y r i n n e djeluje, p a k o d t a k o v i h t r e b a p o d a v a t i a r sen , koj i se daje k a n o ac id . a r sen icos , u r a s t u ć i h obroc ih . S g o d a n j e t. zv. l i qne r de B o u d i n ( r az top ina acid . a r seu icos . 1 : 1 0 0 0 ; d a k l e 1-0 l i q u e r a i m a O'OOl a r s e n o v e suk i se l iue ) . D a j e se u p o č e t k u d n e v n o 4 0 l i q u e r a u mješav in i od 125'0, t e se da je svaki d a n 2 0 više, d o k n e n a s t u p e pojavi i n to l e ranc i j e , ali se n e smije p r eko rač i t i d n e v n i o b r o k od 0 '030 ac id . a r sen icos . Čim se s reds tvo više n e p o d n a š a dobro , daje se o p e t m a n j e o b r o k e ; pojavi ob ično p r e s t a n u , k a d a se j e d n e v n i o b r o k snizio za 4 0 ; a k a d a su p res t a l i m o ž e se o p e t više dava t i . I za 14 d a n a ob i čno bo les tn ic i ozd rave . D j e c a d o b r o p o d n a š a j u a r sen u v i sok ih obroc ih . I n t o -le ranc i ja r i e d k o n a s t u p a p r i j e 20.0 l i q u e r a d n e v n o . L i e č e n j e a r s e n o m ili a n t i p y r i n o m t r e b a

258 L i e č n i č k i V i e s t n i k 1 8 9 8 . Br. 7.

čes to p o d u p i r a t i p o d a v a n j e m h v p n o t i č n o g a s reds tva , d a m o g u bo les tu ic i spava t i . Na jbo l j e j e dava t i ch lo ra l ( 1 0 — 2 0 na večer.) Pos to j i li uz c h o r e u boles t s rdca , t o se n e sinije da­vat i ch lo ra l , već ka l . b r o m a t . s m a l o opija .

Wicherkiewicz. Xeroform u liečenju očiju. ( W o c h e n s c h r i f t für T h e r a p i e u n d H y g i e n e d e s A u g e s . 1898. N r o . 32.)

W . j e prv i p o č e o rab i t i Xeroform k o d l iečenja bo les t i očiju. O u u p o t r e b l j a v a p r a š a k , t e 5 i 1 0 % p o m a s t i . I z v r s t n o djeluje p o m a s t kod e ezema vjedja. Čini se, d a j e p r a š a k bolji od d r u g i h s r e d s t a v a kod fo l l i cu la rne i p u s t u l o z n e u p a l e s p o j n i c e . K o d c h r o n i č k o g a ca-t a r r h a s t a r ih l judi Xeroform k a n o p r a š a k u m a n j u j e sekrec i ju , kod k e r a t o m i l a c i j e povol jno djeluje. X e r o f o r m n e djeluje samo a n t i b a c t e r i e l n o , n e g o i s t y p t i č n o , rad i česa se u sp j e šno može u p o r a b i t i kod k r v a r e n j a iza enuc leac i j a , operac i j a n a vjedjah i td.

Iz s t ran ih d r u ž t a v a . Srpsko Iekarsko društvo u Beogradu. 1 vel jače 1897. S. S i m o n o v i ć :

Metrorrhagija i epistaxis. Žen i od 32 god . i zos ta ja la bi m je sečn ina 2 — 3 mjeseca , a t a d a bi n a s t u p i l a v e o m a j a k o , us l i ed česa bi v e o m a os lab i la . O b i č n a t a m p o n a d a nije kor is t i la , p a j e S . t a m p o n u m o č i o u razr ied jen i f e r rum s e s q u i c h l o r a t u m , n a š to j e m e t r o r r h a g i j a p r e ­s ta la , ali o d m a h n a s t u p i l o k rva ren j e iz nosa . K a d a se ovo zaus t av i o p e t p o č m e ž e n a k rvar i t i iz m a t e r n i c e . T o se n e k o l i k o p u t a ope tova lo , a n a p o k o n s a m o od sebe p r e s t a l o . P o s l i j e 15 d a n a p o n o v i se m e t r o r r h a g i j a . Ž e n a si s a m a t a m p o u i r a i n t r o i t u s v a g i n a e s ne raz r i ed j en im ferr. sesquich lor . , dobi je u ž a s n u zapa lu i g a n g r a e n u , t e u m r e .

15 . vel jače 1897. N . N i k o l i ć p o k a z u j e čvor pupkovine 8. m j e s e č n o g a foe tusa . P u p ­kov ina se zaveza la i nač in i l a čvor , š to j e b io uzrok , da j e p r e s t a l o k o l a n j e krvi i n a s t u p i l a smr t . P u p k o v i n a b i l a j e d u g a 90 c m . d a k l e m n o g o d u ž a n e g o ob i čno , pa j e va l jda us l ied a b n o r m a l n e m n o ž i n e p l o d u j e vode foe lus p r e š a o k roz z a m k u p u p k o v i n e , a ova se za t im s t e g n u l a i nač in i l a čvor .

J . J o v a n o v i ć izvješćuje o s luča ju extrauterine trudnoće. U bo ln icu p r i m l j e n a j e co l l ab i r ana , s e p t i č n a I. p a r a , ko ja se na laz i n a k ra ju t r u d n o ć e , t e j e j o š pr i je l 1/2 m je s . os jećala g iban je čeda , a od 2 mjeseca i m a d e boli u t r b u h u . T r b u h u desno j s t r a n i raz-š i ren , u njem t u m o r , koji obuz iml j e cielu d e s n u polovicu , t e pre laz i n a l i evo ; t u m o r n e ­r avan , sastoj i od većih i man j ih d ie lova . P o r t i o vag ina l i s ve l ika i d u g a , u p r edn j em i s t ražn jem fo rn ixu ću t i se t u m o r , koji j e u savezu s g o r n j i m . K o d l a p a r o t o m i j e , k a k o se p r o r e z e p e r i t o n e u m , iz teče ve l ika m n o ž i n a g u s t e , p u t r i d n e t e k u ć i n e . D i e t e se izvadi za noge , a z a t i m p l a c e n t a u c ie los t i . Šup l j ina , u kojoj j e b i lo d ie te , nije k o m u n i c i r a l a s pe r i -t o n e a l n o m u t l i n o m , n e g o se p o k a z i v a l a k a n o d e b e l a vreća , ko j a j e p r i r a s l a uz p e r i t o n e u m p a r i e t a l e . Š u p l j i n u j e i z p r a o b o r o v o m r a z t o p i n o m i t a m p o n i r a o p o Miku l i czu . S l i e d e ć e g a d a n a j e t j e lesna t o p l o t a spa l a n a 36", ali se b o l e s t u i c a ni je oporav i l a , već u noći u m r l a . K o d sekcije naš l i su se obći znakov i sepse . V r e ć a b i l a j e p o m o ć u p s e u d o m e m b r a n a s raš -t e n a s crievi , bi la j e dva p r s t a debe la , fibrozna. G l e d e vrst i e x t r a u t e r i n e t r u d n o ć e iz­jav l ju je se J . , d a j e val jda b i la a b d o m i n a l u a .

S. A t a n a s i j e v i ć izvješćuje o s luča ju haemochromatoze. U drž. bolnic i u m r o j e bo l e s tn ik , koji j e već duže v r e m e n a b o l o v a o od o b ć e g a h y d r o p s a i t e ž k o g a d isanja , n e -p h r i t i d e i a t h e r o m a t o z e a o r t e . K o d sekci je n a d j e n a j e v e o m a p i g m e n t o v a n a p l e u r a i per i ­t o n e u m , a i p l i cae ep ip lo i cae i m e s e n t e r i j a l n e ž l iezde. A . navad ja , da je prv i o v a k a v s lučaj op i s ao p l . R e c k l i n g s h a u s e u i nazvao h a e m o e h r o m a t o z o m .

15. ožu jka 1887. S. V u k č e v i ć p o k a z u j e monstrum noaorodjenoga djeteta, koje j e živilo 13 d a n a . Svi o rgan i , os im ok ra ju ina , su n o r m a l n i . L i e v a do l jna o k r a j n i n a j e ve l ika k a o d u g m e , d a k l e j e d v a n a z n a č e n a ; d e s n a j e d u g a za t r eć inu n o r m a l n e . L i e v a go rn j a o k r a j u i n a k a o okrn jak , d u g a do g o r n j e t r eć ine h u m e r a , d e s n a od n o r m a l n e duž ine , ali i m a d e s a m o 2 s ras la p r s t a .

17 . t r a v n j a 1897. V . S u b b o t i ć p o k a z u j e d i e t e c d 2 % g., k o j e m u j e pri je g o d i n u d a n a exstirpirao n a ko r j enu n o s a encephalocelu ve l iku k a n o o r a h . O t v o r u luban j i bio j e

Br. 7. Liečnički Vies tn ik 1898. 259

to l ik , d a j e m o g a o unidi ma l i prs t , a za tvor io g a j e n a ta j nač in , d a je. k o m a d pe r io s t a s d je t in je t ib i je t r a n s p l a n t i r a o n a r u p u . P e r i o s t je p r i r a sao , p r o d u c i r a o kos t i za tvor io r u p u .

3. sv ibn ja 1897. J . J o v a n o v i ć p o k a z u j e bo l e s tn i cu , ko ja bolu je od vesicovaginalne fistule, t e j o j s e k r o z ovu invertira gornja polovica mjehura u vag inu i vu lvu . M j e h u r se p o k a z u j e k a n o t u m o r u veličini j a b u k e , iu teuz ivno c rvene boje, mjes t imice j a č e in j ic i ran, m e k a n , na p r i t i sak osjetl j iv. T u m o r se d a d e r epou i r a t i k roz fistulu, ko ja j e o v a l n a i p r e k o 4 cm. d u g a .

E . M i h e i izvješćuje o dva s luča ja smrti uslied udisanja plinova u kanalu. N a l a z i su n a l ješ inah sasv im razl ič i t i . P r v i , koji j e ušao , b io j e c y a n o t i c a n i i m a o sve z n a k o v e u g u š e n j a ; d r u g i , koji j e un i šao , da spas i p r v o g a , bio j e sasv im bl ied i ni je p o k a z i v a o zna ­kova u g u š e n j a . M . t u m a č i ove r a z n e na l aze t a k o , d a se j e prvi uguš io od ud i savan ja sun i -p o r o v o d i k a , a d r u g i č im j e u š a o , t e u d a h n u o n e š t a p l inova , to j e o d m a h dje lovalo n a živ­čani s u s t a v (vagus i t r i geminus ) i r e f l ek to rno p r o u z r o k o v a l o shock , us l ied k o g a j e o d m a h pao i u m r o .

14. l ipn ja 1897. Z . M i h a j l o v i ć izvješćuje o dva s lučaja anomalnoga razcića kod odraslih. D j e v o j k a od 23 i m l a d i ć od 25 g o d . rod jen i su bez do l jn ih ok ra jn ina . O d m a h izpod b e d r a vide se okra jc i , na l ik n a a m p u t i r a n a u d a . Gorn j e o k r a j n i n e su k o d m u ž k a r c a p o d p u n o n o r m a l n e , k o d djevojke n a n i jednoj ne i m a s r e d n j e g a p r s t a , a n a desno j ruc i n i s r edn je m e t a c a r p a l n e kos t i . Rodi te l j i su i m n o r m a l n i , t e j e m a j k a d jevojke rod i l a 6, a ona m l a d i ć a 4 n o r m a l n e d jece .

D . N i k o l a j e v i ć izvješćuje o s luča ju malarije bez t i p i čn ih n a s t u p a , s a m o s pa lp i -tac i jami s r d c a i j a k o m m a l a k s a l o š ć u , š to je sve p r e s t a l o pos l i je neko l iko doza ch in ina . Za dokaz , da j e ovaj s lučaj i n t e r m i t t e n s , n a š a o j e p l a s m o d i j e .

A c a d e m i e d e m e d e c i n e . 9. ožu jka 1897. D i e u l a f o y govor i o kamencih i mrcinju crieva. K a m e n c i cr ieva se po jav l ju ju k a n o fino mrv in je , k a m e n č i ć i ili k a m e n i . Sa ­stoje iz o rgan i čk ih sas to j ina , v a p n a i m a g n e z i j e s t r agov i k r e m i č n e k i se l ine i u t om se razl ikuju od ž u č n i h k a m e n a c a . U v e l i k o m d ie lu s luča jeva do laze k a m e u c i s p s e u d o m e m -b rnnozn im c a t a r r h o m cr ieva ili se t eme l j e nz d rugo j l oka lno j bo les t i c r ieva k a n o t y p h u s , dysen te r i j a , kons t i pac i j a ili d i a r h o e a . U d r u g o m die lu r ad i se o k o n s t i t u c i j e l n o m u z r o k u , n a i m e o u ra t i čno j d ia thez i . K l i n i k a c r ievn ih k a m e n a c a j e o v a : p ro laz k a m e u a c a k r o z cr ievo j e k a d k a d a bez boli , ali već inom osjećaju bo les tn ic i s i lne boli , ko j e poč iml ju u ep igas t r i ju , t e se loka l izu ju p r e m a s l i e p o m crievu, nu čes to se j av l j a ju bez s t a lne lokal izaci je , t e su g l ede j a k o s t i s l ične d r u g i m t r b u š n i m k o l i k a m . K a d k a d a za laze bo l i i u p r s a i k u k o v e . P r o d r o m i su m l o h a v o s t i m e t e o r i z a m , t a d a p rova l i kr iza , koja t ra je neko l iko sa t i do j e d n o g a dana , t e se m o ž e o p e t o v a t i k roz n e k o l i k o d a n a i u is to v r ieme, n e k o l i k o p u t a u mjesecu ili u god in i . U b l a tu , ko j e za k r ize izlazi , nalazi se mrv in j e ili k a m e n c e čes to s m e m -b r a n a m i .

30. ožu jka 1897. B r o s s a r d o p a ž a o j e u j e d n o m s luča ju , d a su nas t a l i kamenci crieva pos l i je p o d a v a n j a sa lo la . K a m e u c i sas toja l i su s a m o od m e d i k a m e n t a , koji se j e p o d speci f ičnim d je lovan jem cr ievn ih s e k r e t a spoj io u k r u g l j a s t e k o m a d e .

17 . k o l o v o z a 1897. R o b i n g o ori o albuminuriji kod dgspepsije. P r e t r a ž i v a o j e 300 d v s p e p t i č a r a i č e s t o n a š a o a l b u m i u u r i j u , kojoj n i je b i la u z r o k o m B r i g h t o v a bo les t , već j e do laz i la i n t e r m i t i r a j u ć e i od l i kova l a se p o s e b n i m i s y m p t o m i . Po jav i od ž e l u d c a j e s u : p r e k o m j e r n o iz luč ivanje k i se l ine , po jačan i tek, koji se n e s laže s m r š a n j e m b o l e s t n i k a , znakovi razš i ren ja ž e l u d c a ; za t im pos to j i povećan je j e t a r a , obs t ipac i j a , ne rvozn i s y m p t o m i i napada j i v r tog lav ice . A l b u m i n u r i j a se ne pokazu je u j u t r o u m o k r a ć i , već i s t o m pos l i j e p o d n e i n a večer , k o d n e k i h bo l e s tn ika svaki dan , k o d d r u g i h n e r e d o v i t o , i zčezne o b i č n o ako se daje d i ae t a m l i e k o m , a p o m n a ž a se k o d h ran jen ja m e s o m . B je l ankov ina sas toj i iz č is toga s e r u m a , n i k a d a iz g lobu l ina , t e se s a m o i z n i m n o na l aze hya l in i cy l indr i u m o -k i a ć i . Ova a l b u m i n u r i j a izčezava sasv im, a k o bo les tn ic i leže u k r e v e t u , a d a im se nit i n e u red i d i ae ta . P l u ć a p r ima ju m a n j e k i s ika i odava ju m a n j e ug l j i čne k i se l ine . R . misl i , d a ova a l b u m i n u r i j a pot iče iz n e r a z t v o r e n e b j e l a n k o v i n e h r a n e ; o n a se n e p r e t v a r a u t a k o v u b j e l aukov inu , ko j a se m o ž e ass imi l i r a t i , j e r j e p robava p o r e m e ć e n a . V e ć i n a b o l e s t n i k a ozdravi uz d i a e t u m l i e k o m (svaki t reć i s a t u m a l i h m n o ž i n a h ) ; os im t o g a p r e p o r u č a b laga čist i la i m i r u k r e v e t u , t e p o l a g a n i p r e l a z k n o r m a l n o j h r a n i .

260 Liečnički Viestnik 1898. Br. 7.

7. r u j n a 1897. L a n c e r e u x govor i o aetiologiji t. zv. ulkoholičke ecyrroze jetara. P r o m a t r a o j e 210 b o l e s t n i k a , t e n a š a o o v a k o v u c y r r h o z u s a m o k o d l judi , koj i pi ju v ino i p i v u , a n i k a d a k o d t a k o v i h , koji su užival i čist i a l koho l ( koncen t r i r ana a l k o h o l i č k a pića) . Ni je d a k l e a l k o h o l u z r o k o m te bo les t i , n e g o j e L., n a k o n m n o g o b r o j n i h p o k u s a n a ž ivo-t in jah, d o š a o do osv jedočenja , d a j u p r o u z r o č u j u ka l i jeve sol i , pog lav i to kal i jev b i s u l f a t ; u pivi i m a d e ka l i j evoga sulfata , o d a k l e c y r r h o z a k o d onih , koji m n o g o pive pi ju . K o d p o k u s a s a l k o h o l o m n a ž ivo t in jah vidi se, d a se n i k a d a ne mien ja vezivo, n e g o s a m o n a s t a j e sa-(asta degene rac i j a s t an ica . L . misl i , d a se n e bi smje lo u vino s tavl ja t i s ad re , j e r se t i m z n a t n o poveća je sadrža j ka l i j evoga su l fa ta .

22 . l ipnja 1897. P a n t e s c o i L a n c e r e u x izvješćuju o l iečenju aneuryzme aorte podkožnimi injekcijami gelatine. Oni su nmužkarcu od 46 god. , koji j e bo lovao od s i lne a n e u r y z m e aor te , na jp r i j e u š t r ca t i 50 c m . 3 s t i r i l i zovane 1% r a z t o p i u e g e l a t i n e (u 1 % N a C l r az top in i ) . S u b j e k t i v n e t e g o b e su p o p u s t i l e , ob jek t ivn i na laz n i je više bio t a k o o p a s a n , t e se j e m o g l o b o l e s t n i k a odpus t i t i , poš to m u se j o š 11 p u t a u š t r c a l o ge l a t i ne , te se j e a n e u ­r y z m ä p re tvor i l a u sol idni t u m o r , koji se j e d izao s y n c h r o n o s b i l o m a o r t e .

2 1 . p r o s i n c a 1897. Chipault govor i o osteomyelitidi kralježaka. Boles t dolazi u 1 -s luča jeva k o d o d r a s l i h m u ž k a r a c a . Po jav l ju je se n a j e d n o m , ali u j e d a n p u t n a više m j e s t a ; na jčešće obol i b e d r e n a kra l j ežn ica i to obluci k ra l j ežaka . N a mjes tu obol jenja po jave se ognojc i , koji k a d k a d a pre laze n a okol icu , te p r o u z r o č u j u m y e l i t i d u , n u češće se razš i ru ju n a o k o l n e m e k o t i i n a p r e d u j u n a r e t r o p h a r v n g e a l n o vezivo, n a m e d i a s t i n u u i , m. p soas , m a l o zdjel iš te i td , Ognojc i i m a d u ob ično ist i smje r k a n o k o d P o t t o v e boles t i , n u o b i č n o n e p r o d i r u a p o n e u r o t i č k e i s e rozne g ran i ce , a k o p r e m brzo n a p r e d u j u . Os t eomye l i t i s k ra l je ­žaka , os im pozna t ih obč ih s y m p t o m a os teo inye l i t ide , p r o u z r o č u j e i r a z n e l o k a l n e Symptome. A k o su t r u p c i bo les tn i , to j e k ra l j ežn ica u k o č e n a , r i e d k o sg rb l j eua . A k o j e b o l e s t a n vra tn i dio, to i i n a d e m o po jave r e t r o p h a r y n g e a l n o g abscesa , k o d p r s n o g a die la z n a k o v e ined ia -s t i n a l n p g a abscesa , a kod boles t i u b e d r e n o m dielu po jave a b s c e s a u p s o a s u , s t e g n u t i gn ja t i nape t i t r b u h . Myeliticni s y m p t o m i do laze s a m o u t rećini s luča jeva . P r o g n o z a j e a b s o l u t n o zla, j e r j o š nije n i j edan s a m o m e d i c i n s k i m ! s r eds tv i l iečeni b o l e s t n i k p rež iv io 30. dan boles t i . (C. j e s a k u p i o iz l i t e r a t u r e 28 s luča jeva) . Čim j e d i a g n o z a s tavl jena , t r e b a odvažno p o s t u p a t i , naći o g n o j a k i o tvor i t i g a . Tr i t a k o l i ečena bo l e s tn ika su ozdrav i la .

U istoj s jednic i govor i L u c a s - C h a m p i o n n i e r e o liečenju kostoloma nadlakta samo masažom. Navad ja , d a nije p o t r e b n o imobi l izova t i p r e l o m l j e n u kos t , već da se n a p r o t i v s l o b o d n e i m a s i r a n e kos t i m n o g o brže i bol je poprav l j a ju . Uz to m a s i r a n a o k r a j u i n a ni je odeb l j a la i m o ž e se o d m a h rabi t i , k a k o se j e k o s t učv r s t i l a . L . -O. misli , d a j e ovaj nač in osob i to s g o d a n za p r e l o m e u bl izini sg loba , j e r posli je l iečenja u imobi l i zu juć ih povo j ih čes to osta je sg lob d o s t a u k o č e n . P r e p o r u č a o sob i to m a s a ž u kod k o s t o l o m a j a k o m l a d i h i s t a r ih osoba , gd je su dos t a zle oko lnos t i za zaciel jenje .

Sitne viesti. N o v i č l a n o v i . N a š e m u sbo ru p r i s tup i l i su k a n o redov i t i č lanovi g d a . d r i . u n .

med . D r a g a n S l a n c e i Mihae l M u s u l i n , oba u Z a g r e b u . O s o b n e v i e s t i . K r . ko t . l iečnik u Z a g r e b u dr. J o s i p H a v l i č e k dod ie l j en j e

u svojs tvu k o t a r s k o g a l i ečn ika n a s lužbovan je kr . zem. z a v o d u za p ro izvad jau je a n i m a l ­n o g a cjepiva u Z a g r e b u . — O b ć i n s k i m i l iečnici posta l i su dr . M a t e J a k o v č i ć u K r a ­ljevici, bivši obć . l iečn ik u Semel jc ih dr . F r a n j o A n t o š u K a r l o b a g u i dr . Vi l im T a u s s i g u Gorn jo j Kiec i -Breznic i .

Umrli. U Mitrovic i u m r o j e d n e 17. ve l jače o. g. od apop lex i j e č lan na šega s b o r a gr . fizik d r . S t j epan P a i ć . Rod jen g . 1838. u N . P a z o v i , svrš io je m e d i c i n s k e n a u k e n a t adašn jo j jozef inskoj a k a d e m i j i u Beču . K a o m l a d i l i ečn ik p r a k t i c i r a o j e u Š a b c u u Srbij i , sud je lovao u s r b s k o - t u r s k o m ra tu , te j e za za s luge o d l i k o v a n t a k o v s k i m r e d o m . Iz Š a b c a se j e p rese l io u Mi t rov i cu i ovdje j e d o pos l i edu jega časa k a o g r a d s k i fizik, s u d s k i , k a z -nionički i že l jeznički l i ečn ik n e u m o r n o vršio svoje d u ž n o s t i . Med ju g r a d j a n s t v o m s t e k a o si j e za svoga 16-god išn jega s lužbovanja o b ć e š tovan je i p r iv rženos t . Os tav l ja za s o b o m

Liečnički V i e s t n i k 1 8 9 8 . 261

sina i t r i kće r i . — U G r a d c u u m r o je 20. l ipnja o. g. p rofesor p r i m a l j s t v a n a sveuč i l i š t u K a r l b a r u n R o k i t a n s k y u 59 . god . života. Bio j e m n o g o g o d i n a a s i s t e n t o m K. p l . B r a u n a , hab i l i t i r ao j e 1872. k a n o d o c e n t za pr i ina l j s tvo i g y n a e k o l o g i j u n a b e č k o m sveuči l i š tu , a 1830. pos t ao i z v a n r e d n i m p ro feso rom. Od g o d . 1875. do g. 1892. r a v n a o j e Marije Terez i je b o l n i c o m za žene . G. 1.892. i m e n o v a n j e r edov i t im profesorom svoje s t r u k e u G r a d c u . I z t a k n u o se j e m n o g i m i r a d n j a m i n a s v o m pol ju , t e j e bio obće š tovan k a n o l iečnik i k a n o čovjek. — U Vra t i s l av i u m r o je profesor b o t a n i k e F . C o h n u 70. g o d i n i života. On j e b io uz P a s t e u r a , N ä g e l i a i K o c h a j e d a n od osnova te l j a bak te r io log i j e .

S v e u č i l i š t n e v i e s t i . Bei. Izv. p rofesor A. K o l i s k o i m e n o v a n j e r edov i t im p ro fe so rom s u d s k e med ic ine . — D o c e n t s n a s l o v o m izv. p ro feso ra J . S c b e f f i m e n o v a n j e izv. p ro feso rom den t i s t i ke . — Z a ovogodišn j ih p r a z n i k a o b d r ž a v a t će ,se u ko lovozu i u r u j n u kurz i , koji će t ra ja t i 4 t j edna . U kolovozu p r e d a v a t će p a t h o l o ž k u ana tomi ju A l b r e c h t ; bak te r io log i ju G b o n ; p h a r m a k o g n o z i j u H o e k a u f ; med i c in sku chemi ju F r a e n k l ; nu ­tarn ju m e d i c i n u S c h l e s i n g e r i S c h m i d t ; dječje bolest i F r o n z ; p s y c h i a t r i j u i ž ivčane bolest i E l z h o l z ; ch i ru rg i ju E w a l d ; o č n e boles t i E l s c h n i g , S a c h s , K l e i n i F r ö h l i c h , l a ryngo log i ju i r h ino log i ju S t o e r c k s E b s t e i n o m , G r o s - s m a n n i R e t h i ; bo les t i u h a B i n g , A l t i H a m m e r s c h l a g ; d e r m a t o l o g i j u i syph i l ido log i ju R i l l e , U l l m a n n , K r e i -b i c h i M a t z e n a u e r ; p r i m a l j s t v o i ž enske boles t i p l . B r a u n , L u d w i g , S a v o r , N e u ­m a n n , S c h m i d t i H a l b a n ; d e n t i s t i k u L o o s . U rujnu a n a t o m i j u T a n d i e r , phys io logi ju F u c h s ; p a t h o l o ž k u a n a t o m i j u K o l i s k o ; h i s to log i ju C z i n u e r i S t o e r c k ; bak te r io log i ju G h o n ; p h a r m a k o g n o z i j u H o e k a u f : s u d s k u m e d i c i n u H a b e r d a ; m e d i c i n s k u chemi ju F r a e n k l ; n u t a r n j u m e d i c i n u K o v ä c s , P a l , S t e r n b e r g , M a g e r , S t e j s k a l i T ü r k ; dječje boles t i F r o n z ; h y d r o t h e r a p i j u S t r a s s e r ; p sych ia t r i j u i ž ivčane bo les t i F r i t s c h , pl. F r a n k l - H o c h w a r t , R e d l i c h i pl. S ö l d e r ; ch i ru rg i j u F r a e n k l , S c h n i t z l e r i pl. F r i e d l ä n d e r ; očne boles t i B e r n h e i m e r , E l s c h n i g , S a l z m a n n , W i n t e r ­s t e i n e r , H a n k e i B o n d i ; l a ryngo log i ju i rh ino logi ju S t o e r c k s K o s c h i e r o m , G r o s s -m a n n i R e t h i ; bo l e s t i u h a B i n g , A l t i H a m m e r s c h l a g ; d e r m a t o l o g i j u i syph i l i s R i l l e , U l l m a n n , K r e i b i c h i M a t z e n a u e r ; p r ima l j s tvo i ž enske boles t i H e r z f e l d , K n a u e r , N e u m a n n , S c h m i d t , H a l b a n i H ü h l . — Gradac. R a v n a t e l j zem. bo ln ice i rod i l i š ta V . F o s s e l i m e n o v a n j e izv. p r o f e s o r o m povies t i m e d i c i n e .

G r a d s k o k u p a l i š t e n a K o r a n i u K a r l o v c u . P roš l e j e g o d i n e gr . pog l a ­vars tvo u K a r l o v c u obdar i lo svoje g r a d j a n s t v o z n a m e n i t i m h i g i j e n s k i m i z d r a v s t v e n i m ured ja jem. S ve l ik im t r o š k o m od koj ih 70.000 for. s a g r a d j e n o j e n a Koran i g r a d s k o ku­pal iš te , koje o d g o v a r a sv im m o d e r n i m zah t j evom, t e bi m o g l o biti na d i k u i gd jeko jem ve l ikom g r a d u . . K u p a l i š t e nije u r e d j e n o s a m o za ob ično pl ivanje i k u p a n j e , već i za lie­čenje m r z l o m vodom, te ov im posl jednj im uprav l j a g r a d . kot . l iečnik dr. I . V i n s k i S t r o g i n a d z o r n a d k u p a l i š t e m vrši g r a d s k o pog lava r s tvo , ko j e j e u svojoj br iz i , d a b u d e u red jen je p o d p u n o , uč in i lo sve, t e d a p a č e da lo iz t raži t i v o d u K o r a n e n a m j e s t u kupa l i š t a . P ro f e so r dr. B o š n j a k o v i ć izveo j e ana l izu , p a e to p r i o b ć u j e m o n jegove p o s l j e d k e :

Kr. zemaljski kemijsko-analitički zavod u Zagrebu.

Bro j 19 e s 1897 .

N a l a z i m n i e n j e

o iz t raž ivan ju vode , u z e t e u r e d o v n o iz K o r a n e u g r a d s k o m k u p a l i š t u k a r l o v a č k o m d n e 13 . s t u d e n a 1897.

Us l i ed poziva g o s p o d . n a č e l n i k a s l o b o d n o g i kr . g r a d a K a r l o v c a p o d p i s a n i j e p r e d ­s tojnik d n e 12. r u j n a 1897. i d n e 13. s t u d e n a 1897. p r e g l e d a o v o d u K o r a n e u okol ini novo u r e d j e n o g a g r a d s k o g a k u p a l i š t a n e d a l e k o m l i n a n a č ig re u K a r l o v c u , t e r — u sv r hu za­h t j e v a n o g iz t raž ivanja i us tanov l jen ja , i m a d e li kakvoć i t e vode k a k o v a p r i g o v o r a , ne sadrža je li ona zdrav l ju škodl j iv ih sa s to j ina i koji j o j j e kva l i t a t ivn i i kvan t i t a t i vn i s ad rža j , — uzeo u redovno n u ž d n e o g l e d k e .

D n e 12. ru jna 1897. posl i je p o d n e iza v i š e d n e v n e k iše k o d pr i l i čno v i sokoga s tan ja K o r a n e v o d a j e u k u p a l i š t u b i l a s l abo m u t n a , d n o se je ko r i t a t ežko razab i ra lo , m u t e ž sas to ja la je od m i n e r a l n i h čes t ica .

262 Liečnički Vies tn ik 1898. Br . 7.

D n e 13. s t u d e n a 1897. pos l i je p o d n e k o d s r e d n j e g a s t an ja K o r a n e v o d a j e u k u p a ­l i š tu b i la p o s v e b i s t ra , u a 2 m e t r a dub l j ine k a m e č k i d n a t o č n o su se vidjel i , t e m p e r a t u r a u s red in i ko r i t a mje r i l a j e 12° C , u z r a k u n a oba l i 18° 0 .

T o g a d a n a uze ta j e u r e d o v n o iz s r e d i n e kor i t a , k a m o k u p a l i š t u e s t u b e s ižu, za p o t a n k o iz t raž ivanje p o t r e b n a voda i o d p r e m l j e n a o d m a h u kr . z em. k e m . - a n a l . zavod u Z a g r e b u .

P o d v r g n u t a i z t raž ivan ju p o d a l a j e s l i e d e ć i :

A. Nalaz. U 100.000 d ie lova v o d e n a d j e n o j e s u s p e n d i r a n i h čes t ica . 2 '932 ko je g u b e žeženjem 0 8 3 8

U o top in i p k o i z p a m o g o s t a t k a (180 ' C.) 1 9 0 0 3 g u b i t k a žežen jem 1 0 1 2 k r e m i č n e k i se l ine (Si 0_.) 0 7 0 7 a lumin i j eva t r o k i s a ( A l 2 0 3 ) 0-363 žel jezova t r o k i s a ( F e 2 0 3 ) . . . 0 4 6 1 m a n g a n o v a k i sa (Mn O) 0-020 v a p n i k o v a k i sa (Ca O) . . 6 808 mag n ez i j eva kisa (Mg O) P 6 2 5 ka l i jeva k i sa ( K 2 O) . 0 0 6 4 na t r i j eva k i sa ( N a 2 O) 0 1 7 3 a m o n i j a k a (N H 3 ) . 0 0 0 7 s u m p o r o v o g t r o k i s a ( S 0 3 ) . . . . 0 5 3 5 fosforovog p e t e r o k i s a ( P 2 0=,) 0 0 4 4 d u š i k o v o g p e t e r o k i s a ( N , 0 6 ) 0 0 9 8 cb lo ra (Cl) 0 1 6 3 j o d a (J) , . . . 0-008 ug l j i čne k i se l ine ( C 0 2 ) vezane . . 7 0 8 6

„ „ „ p o l u v e z a n e - . 7 0 8 6 o r g a n s k o g ug l j ika . 0 200 a l b u m i n o i d a m o n i j a k a 0 0 0 6 za oks idac i ju o r g a n s k i h tvar i p o t r o š e n o k i s ika . . . 0 0 9 0 U k u p n o v a g a n i h n e o r g a n s k i h sas to j ina 1 8 1 6 2 od t o g a ch lo ru i j o d u ekv iva l ena t k i s i k a 0 037 Os ta je svo ta 18.125 ko ja n a p r a m a žeženom o s t a t k u sa . . . . 1 7 9 9 1 p o k a z u j e r az l iku od . 0 1 3 4

B. Kontrola. P o m o ć j u su l fa ta p o k a z u j e

za n a d j e n i h 0 1 7 3 N a 2 O . 0 '3962 N a 2 S O , 0-064 K 2 O 0 1 1 8 5 K , S O , 6-808 C a O . 16 5337 C a S O , 1-625 M g O 4.8750 Mg S 0 4

0 4 6 1 F e 2 0 3 0 .4610 Fe.. O , „ 0 0 2 0 M n O 0 0 4 2 5 M n SO„

0-707 Si 0 2 0 7 0 7 0 Si 0 2

0-363 Al2 0 8 0 3630 A l , O3

U k u p n o r a č u n a n i h su l fa ta 23.4949 od t o g a za P 2 0 5 ekv iva lena t S O s . . . 0.0744

23-4225 D i r e k t n o opred ie l j en i sulfa t i 23 3992 Di fe renc i ja 0 0 2 3 3 iz n a l a z a pro iz laz i

B r . 7. Liečnički V i e s t n i k 1 8 9 8 . 263

C. Izkaz spojeva. U svak ih 100.000 d ie lova v o d e i m a :

s u s p e n d i r a n o 2-932 od toga o r g a n s k o 0 - 8 3 8

n e o r g a n s k o 2 0 9 4 r az top l j euo 26-181 od t o g a o r g a n s k o 1-012 p o l u v e z a n a ug l j i čna k i se l ina (CO.,) 7.086

n e o r g a n s k o 18.083

P o t o n j e sastoj i o d : na t r i j eva c h l o r i d a ( N a Cl) 0-268 na t r i j eva n i t r a t a ( N a N 0 3 ) 0-085 a m o n i j e v a n i t r a t a ( N H , N O , ) 0-033 ka l i j eva n i t r a t a ( K N 0 3 ) 0-041 ka l i jeva su l fa ta ( K , S O J 0 083 ka lc i jeva su l fa ta (Ca S O J 0 8 4 5 ka lc i jeva fosfata ( C a 3 [ P O J 2 ) 0 096 ka lc i jeva k a r b o n a t a (Ca CO;,) 11.443 magnez i j eva j o d i d a ( M g J 2 ) 0 '009 m a g n e z i j e v a k a r b o n a t a ( M g OO, ) 3 4 1 0 žel jezova k a r b o n a t a ( F e C 0 3 ) . . . . 0 .668 m a n g a n o v a k a r b o n a t a (Mn 0 0 3 " i . . 0 - 032 k r e m i č n e k i se l ine (Si 0 2 ) 0-707 a l u m i n i j e v a t r o k i s a (Al 2 O.,) 0.363

U k u p n o . . . 1 8 0 8 3 O d b i j e m o li od t o g a za t v o r b u N H , N 0 3 p o t r e b n u 1L ,0 sa 0,004

i d o d a m o k t o m u za p r e t v o r b u F e O u E , 0 ; ) po t r ebn i O sa . 0 '046 izkazu je se u k u p n a svo ta sa 18 '125 o d g o v a r a j u ć i svot i dob iveno j u na l azu .

M n i e n j e .

P r e m a t o m u n a l a z u m o r a se o iz t raženoj vodi iz K o r a n e p o d a t i na jpovol jn i je mnien je . V a n r e d u a č i s toća t e vode , njezina svježost i b i s t roća , uzevši u obz i r ine n u ž d n e u d e s b e , č ine j u s p o s o b n o m za m r z l e k u p k e p r v o g a r eda .

K r . z e m a l j . kern . -anal . zavod u Z a g r e b u .

U Z a g r e b u d n e 19. l ipnja 1898.

(M. P . ) P r e d s t o j n i k :

D r . Bošnjaković v. r.

M o r s k o k u p a l i š t e „ L i š a n j " u N o v o m . Ovo j e ob l jub l j eno m o r s k o k u p a ­lište u zadn j e v r i e m e o p e t z n a t n o p o k r o č i l o u a p r i e d . S a g r a d j e n i su n a L i š a u j u nov i ho te l i , t a k o d a ih i m a d e s a d a t a m o 4 s koj ih 60 o soba za gos te . U z m e li se, d a i m a d e u m j e s t u N o v o m t a k o d j e r s o b a p o sv ra t i š t ih i u p r iva tn ih k u ć a , t o j e dovol jno sk rb l j eno za vel ik i b ro j gos t i ju . L i ep i po loža j , še tn je n a sve s t r ane , osobi to u V i n o d o l , d o b r a o b s k r b a , a pog lav i to k u p a l i š t e , gd je j e čis ta , b i s t r a voda , a d n o p o k r i t o finim, b ie l im m o r s k i m p i e s -koin, č ine, d a se L i šan j sve više i sve r ad je pos jeću je .

P i s m o i z k u p a l i š t a . P i š u n a m iz R o g a t c a : N a p o k o n su se r a z d e r a l e g u s t e m a g l e i oblaci , koji su t a k o d u g o zast i ra l i obzor je n a š e k r a s n e dol ine , a t im j e ods t r an j eno ono , što j e naše gos tove t i š t i lo i muč i lo . Sve se oživljuje uz sjaj sunca , t e s l o b o d n o diše, gd je se n a r a v k a n o iz n o v a bud i . V e ć su bili p res ta ja l i gos t i dolazi t i , n u za to ih s a d a t o više pr i sp ieva . — I z m i e n j u j u se u b r z o m r e d u izlet i , t o m b o l e i k a z a l i š t n e p reds tave , t e d o n o s e život u naše k u p a l i š t e . U l iepoj kaza l i š tno j d v o r a n i p r i k a z u j u g l u m c i p o d u p r a v o m g d e . B ä u m l e r , K e r n r e u t e r i P l a n g , t e obć ins tvo v e o m a r a d o polazi p r e d s t a v e , j e r su dobr i i g l u m c i

264 Liečnički V i e s t n i k 1 8 9 8 Br: 7.

i i zbor k o m a d a . D r u ž t v o u R o g a t c u j e v e o m a b i rano , t e se na l aze m e d j u os ta l i in i n a lie­č e n j u : g ro f i grofica W e s t e r h o l t s grof in jom iz K o r u š k e , grof ica D r a š k o v i ć s u n u k o m iz D u g o g a sela, grof C h r i s t a l n i g iz G r a d c a , b a r u n i b a r u n i c a V r a n i c z a n y iz Ka r lovca , b a r u n H e l l e n b a c h , c. k r . k o m o r n i k iz Mar i j e Bis t r i ce , b a r u n i c a J o h n s b a r u u o v i c o m , p o d m a r š a l Scho l l ey iz Beča, p u k o v n i k b a r u n F u n k e l , p r e d s j e d n i k v r h o v n o g a sud i š t a vi tez S c h e u e r , dvorsk i sav je tn ik Mazi revicz , s ena t sk i p r e d s j e d n i k N e m s t h , g. i gd ja . pl . Szi ics iz B u d i m ­peš t e , p r e d s j e d n i k t r g o v a č k e k o m o r e u Z a g r e b u J a n k o Graho r , sav je tn ik n a m j e s t u i č t v a b a r u n Maroič ić , kr . sav je tn ik K r a e z u a y sa s u p r u g o m iz P e č u h a p o d u a č e l n i k A . p l . K ö m l o e y iz D e b r e c i n a , p rofesor F a b k o v i č iz Z a g r e b a , inž in i r E r n s t iz G r a d c a , gosp . i gdja . p l . Bokslaff iz Gor i ce i m n o g i dr . N a n o v o j e doš lo m n o g o pr i java, t e o č e k u j e m o j o š m n o g o gos tova . N a š ane ro id p r u ž a na jbo l je n a d e , te se n a d a m o , d a će u laž u t je ra t i F a l b o v a i L e d o h o w s k o v a p r o r o č a n s t v a .

K r e t a n j e p r i l j e p č i v i h b o l e s t i u g r a d u Z a g r e b u t e č a j e m l i p n j a 1 S 9 8 . D i p b t h e r i t i s p r e o s t a l o 0, p r i r a s lo 1, ozdrav i lo 0, u m r l o 0, p reos t a j e 1. S c a r -l a t i n a p r e o s t a l o 2, p r i r a s lo 3 , ozdravi lo 2. u m r l o 0, p reos t a j e 0. M o r b i l l i p r e o s t a l o ! ) , p r i ras lo 1, ozdravi lo 0, u m r l o 0, p reos t a j e 1. T y p h u s a b d o m i n a l i s p reos ta lo 4, p r i ras lo 24, ozdravi lo 14, u m r l o 0, p reos t a j e 14. D y s e u t e r i a p r e o s t a l o 0, p r i r a s lo 0, ozdra ­vilo 0, u m r l o . 0 , p reos ta je 0. S e p s i s p u e r p e r a l i s p r e o s t a l o 0, p r i ras lo 0, ozdrav i lo 0, u m r l o 0, p r eos t a j e 0. T u s s i s c o n v u l s i v a p r e o s t a l o (.), p r i ras lo 0, ozdrav i lo 0, u m r l o 0, p r eos t a j e 0.

N a t j e č a j za mjes to s e k u n d a r n o g a l i e č n i k a u bo ln ic i m i l o s r d n i h s e s t a r a u Z a g r e b u s g o d i š n j o m p l a ć o m od 600 for. M o l b e u p r a v i b o l n i c e do 3 1 . s rpn j a o. g

M j e s e č n a s k u p š t i n a „ s b o r a l i e č n i k a k r a l j e v i n a H r v a t s k e i S l a v o n i j e " u Z a g r e b u bi t će d n e 2 5 . s r p n j a 1898. u 6 s a t i p o s l i j e p o d n e u k r . s v e u č i l i š t u 'u s ena t sko j d v o r a n i ) s ovim d n e v n i m r e d o m :

1. Izv ješće p r e d s j e d n i k a . 2. D e m o n s t r a c i j a b o l e s t n i k a i p r e p a r a t a . 3 . D r . D . S c h w a r z : P r i l o g ehi rurg i j i žučn ih k a m e n a c a . 4 . Even tua l i j a .

Sbor liečnika kraljevina Hrva t ske i Slavonije u Zagrebu m o l i p. n . g d u . č l a n o v e , n a k o l i k o j o š n i s u s v o j u č l a n a r i n u z a o v u g o d i n u u p l a t i l a , d a to č im pr i j e u č i n e . G d a . č l a u o v i , k o j a j o š d u g u j u č l a n a r i n u za p r o š l e g o d i n e u p o z o r u j u s e n a za ­k l jučak o d b o r s k e s j e d n i c e , k o j e g a j e m j e s e č n a s k u p š t i u a o d 2 7 . l ipnja o d o b r i l a , d a s e n a u p l a t u o v i h z a o s t a t a k a p o č e k a j o š d o k o n c a s i e č n j a 1 8 9 9 . , a z a t i m s u d b e n i m p u t e m u t j e r a . Č la ­n a r i n a u p l a ć u j e s e k o d m j e n j a č n i c e h r v a t s k e e s k o m p l . n e b a n k e u Z a g r e b u , J e l ač i ćev t rg b r . 3 .

Odbor.

L i e č n i č k o g a v i e s t n i k a že l im kup i t i od god i š t a 1879. b ro jeve 1., 7. i 8., 1885. br . 2 . - 5 . i 8.—12., 1888. br . 5. i 9., 1887. br . 1 - 5. i 7—12. , 1889. br . 3 .—12. , 1890. br . 1. i 2., 1891 . br . 8-, 1893 . br . 6., ili o p e t p o l p u n a g o d i š t a od 1879. do uk l juč ivo 1894. , iz im g o d i š t a 1886. i 1892.

Dr. M. p l . Čačković , Z a g r e b , Ga jeva u l i c a b r . 7.

V l a s t n i k i i zdava te l j „ S b o r l i ečn ika k ra l j ev ina H r v a t s k e i S l avon i j e " . U r e d n i k dr. M. p l . Čačković . T i s a k D i o n i č k e t i s k a r e u Z a g r e b u .