buhÂrÎ’nİn el cÂmİ‘us sahÎh’İnde rİvÂyetİ bulunan kadin...

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/5 Spring 2014, p. 849-866, ANKARA-TURKEY

BUHÂRÎ’NİN EL-CÂMİ‘US-SAHÎH’İNDE RİVÂYETİ BULUNAN KADIN SAHÂBİLER*

Sinan ERDİM**

ÖZET

Hicri üçüncü asrın büyük muhaddislerinden biri olarak kabul

edilen Buhârî’nin el-Câmiu’s-Sâhîh isimli eseri yazıldığı dönemden itibaren ilmî çevrelerde büyük bir ilgiyle karşılanmıştır. Buhârî’nin,

hocası İshâk b. Râhûye’nin tavsiyesi üzerine altı yüz bin hadis

arasından seçerek on altı yılda meydana getirdiğini söylediği bu eser

gerek hadis dünyasında ve gerekse diğer ilmî çevrelerde önemli bir

mevkie sahip olmuştur. Hadis aleminin kâhir ekseriyetinde en sahîh eser ünvanına sahip olduğu gibi İslam dünyasında da Kur’ân-ı

Kerim’den sonraki en sahîh kaynak olarak kabul görmüştür. el-

Câmiu’s-Sahîh’in, belli konular gözetilerek onlarla alakalı yeterli sayıda

ve sadece sahîh hadislere yer verilerek oluşturulması ve kendi has bazı

üslupları onu bu mevkie yükselten önemli etkenlerden bazılarıdır.

el-Câmiu’s-Sahîh’in bu konumu onun İslâmî ilimlerde kendisine sık sık müracaat edilen bir eser olmasına ve hem içerik hem de yapısal

olarak anlaşılması amacıyla üzerine bir çok çalışma yapılmasına neden

olmuştur. Öyle ki üzerine en fazla çalışma yapılan eserlerden biri haline

gelmiştir. Sahîh’in yüzden fazla şerhi yapılmış, tekrar hadisleri

çıkarılarak özetleri oluşturulmuş, senedlerine göre hadisleri ele alınmış, konuları ve konu başlıkları incelenmiş, râvîleri hakkında müstakil

eserler vücuda getirilmiş ve bunun gibi nice çalışmalar yapılmıştır. Biz

de bu çalışmamızda Sahîh’de hadisleri bulunan râvîler bağlamında

sahâbe üzerinde duracağız. Sahîh’te hangi sahâbînin ne kadar rivâyeti

bulunduğuna, bunların ne kadarının kadın olduğuna değinecek ve

kadınların Hz. Peygamber dönemi olaylardaki konumlarını ve ilmî faaliyetlerdeki yerlerini tespite çalışacağız.

Anahtar Kelimeler: Buhârî, el-Câmi’us-Sahîh, Kadın Sahâbîler,

Hadis.

*Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir. ** Dr., El-mek: [email protected]

850 Sinan ERDİM

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/5 Spring 2014

WOMEN SAHABIS WHO ARE MENTIONED IN BUHARI'S WORK CALLED EL CAMI'US SAHIH

ABSTRACT

Regarded as one of the great hadith scholars of the third century AH, Bukhari’s al-Jaami' al-Sahih has been met with great interest in

science circles as of the period it was written. This work, which Bukhari

said to had brought forth in sixteen years by selecting among six hundred thousand hadiths on the recommendation of his teacher, Ishaq

b. Rahuyah has had a significant position in the hadith world as well as

other science circles. As it holds the title of the most authentic work in

the overwhelming majority of the hadith world it has also been

considered the most authentic source after the Quran in the Islamic world. al-Jaami' al-Sahih’s consisting of only authentic (sahih) and

sufficient number of hadiths considering particular issues associated

with them and its own specific styles are some of the important factors

that raises it to this position.

This position of al-Jaami' al-Sahih has been the cause to its often

being a work of reference among Islamic sciences and a lot of work to be

done in order to comprehend it both as content and structure. So much so that it has become one of the most studied works. Over a hundred commentaries have been written on Sahih, summaries have been

formed by omitting recurring hadiths, its hadiths have been discussed

according to their chains of transmission (sanads), its chapters and

chapter headings have been examined, individual works have been

produced about the narrators included in it, and likewise many works have been done. In this study we will focus on the Prohet (pbuh)’s

Companions (Sahaba) with respect to their being hadith narrators whose traditions are found in Sahîh. We will touch on subjects as which

Sahaba transmitted how many traditions, how many of them were

women, and we will try to identify women' position in the events and

their roles in scholarly activities at the time of the Prophet (pbuh).

Key Words: Buhârî, el-Câmi’us-Sahîh, Women Sahabis, Hadith.

Giriş

Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî el-Buhârî’nin (ö. 256) el-Câmi‘us-

Sahîh isimli hadis kitabı asırlardır İslâmî çevrelerin büyük çoğunluğu tarafından Kur’ân’dan sonraki en güvenilir kitap ve kaynak eser olarak kabul edilmektedir.1 Bu eserin, oluşturulurken

bünyesinde sadece sahîh hadisleri bulundurmasının amaçlanması, tertibi ve kendine has üslûpları

onu bu mümtaz mevkie yükselten özelliklerden bazılarıdır.2

1 İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî, Ma’rifetu Envâı Ulumi’l-Hadîs, Mektebetü’l-Farâbî,

Beyrut, trs. I, 18. 2 Kandemir, M. Yaşar, “Buhârî mad.” DİA., VI, 370.

Buhârî’nin El-Câmi‘us-Sahîh’inde Rivâyeti Bulunan Kadın Sahâbiler 851



Buhârî’nin altı yüz bin hadis arasından seçerek on altı yılda3 meydana getirdiğini söylediği

bu eser 4 İslam literatüründe hiç şüphesiz üzerine en fazla çalışma yapılan kitaplardan biridir. Yüz

civarında şerhi, terâcimleri, ta’lîkâtları, sülâsiyâtları, muhtasarları, râvîleri, muallak hadisleri,

müstahrecleri ve hadis fihristleri konularında bir çok çalışması yapılmıştır.5

“el-Câmiu’s-Sahîh” hadis dünyası için hiç şüphesiz son derece önemlidir. Râvîleri, rivâyet

uslûpları, kitapları, ve bab başlıkları gerek yaşadığı asrın ve gerekse kendinden önceki dönemlerin

ilmî, itikâdî, siyâsî vb. konulardaki temel yaklaşımlarını ve kaynaklarını bünyesinde

barındırmaktadır. Fuad Sezgin’in, Buhârî’nin eserini oluştururken kendisinden önceki nesle ait,

hepsi de malzemenin sistematize edilmesinde ileri bir aşamayı temsil eden iki yüz kadar kitabı

özetlediğini ifade etmesi de Sahîh’in bu kapsayıcı yapısı hakkında fikir vermektedir.6 Modern

dönemde hadis üzerindeki tartışmaların yoğunlaşması ile birlikte de bu kıymetli eserin nasıl vücuda

geldiğinin ve nasıl bir mahiyete sahip olduğunun anlaşılması amacıyla yeni çalışmalar

yapılmaktadır. Biz de bu amaçla Sahîh’teki sahâbî isimlerini ve rivâyet sayılarını verdikten sonra

kadın sahâbîler üzerinde durmaya çalışacağız.

A. Sahîh’te Rivâyeti Bulunan Sahâbîler ve Rivâyet Sayıları

Hz. Peygamber’in ashâbının ve hadis rivâyet eden sahâbenin sayısı hakkında farklı görüşler

bulunmaktadır.7Bununla beraber hadis kitaplarından hareketle muhaddis sahâbe sayısının bin küsûr

olduğunu söylenebilir. İbn Hibbân (ö. 354) “Târîhu’s-Sahâbe ellezine ruviye anhumul-ahbâr” adlı

eserinde 1.608 ismi sayar.8 Mizzî (ö. 741) Kütüb-i Sitte’deki hadisleri sahâbî adlarına göre

derlediği eserinde 1.391 ismi zikreder.9 İbn Hazm’ın (ö. 456) Bakî b. Mahled’in (ö. 276)

Müsned’inden hareketle tespit ettiği sahâbe sayısı 1.002’dir. Buradan hareketle de kendilerinden

hadis nakledilen sahâbe sayısının toplam sahâbe sayısına oranın yüzde bir olduğu ifade

edilmektedir.10 Bakî b. Mahled’in Müsned’indeki hanım sahâbî adedi 122’dir. İbn Asâkir’in (ö.571)

Ahmed b. Hanbel’in Müsned’in hareketle verdiği sayı ise 125’tir.11

Buhârî’nin Sahîh’indeki râvîleri ve şeyhleri üzerine yirmiye yakın klasik çalışma

mevcuttur. İbn Adiyy el-Cürcânî’nin (ö. 365) Esâmî men Ravâ anhumu’l-Buhârî, Dârekutnî’nin (ö.

358) Zikru Esmâ‘i’t-Tâbiîn ve men ba’dehum mimmen Sahhat Rivâyetuhu mine’s-Sikât inde

Muhammed b. İsmail el-Buhârî, Kelâbâzî’nin (ö. 398) Esmâu Ricâli Sahîhi’l-Buhârî, Abdurrahman

b. Cezzî’nin (ö. 562) Tehzîbu Ricâli’l-Buhârî, Süleymân b. Halef el-Bâcî’nin (ö. 474) et-Ta’dîl

ve’t-Tecrîh li men Harrece anhu’l-Buhârî, Sağânî’nin (ö. 650) Esâmî Şuyûhi’l-Buhârî, İbn

Hacer’in (ö. 852) Fevâidu’l-İhtilâf fi Ahvâli’r-Ricâl el-Mezkûre fi’l-Buhârî isimli eserleri bunlardan

bazılarıdır.

Türkçe eserler arasında Fuad Sezgin’in Buhârî’nin Kaynakları, Mehmet Eren’in

Buhârî’nin Sahîh’i ve Hocaları’nı sayabiliriz. Ayrıca Mehmet Eren Sağânî’nin Esâmî Şuyûhi’l-

3 Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1413, XII, 405;

İbn Hacer, Şihâbüddîn Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali, Fethu'l-Bârî fî Şerhi’l-Câmi’i’s-Sahîh li’l-Buhârî, Dâru’l-Ma’rife,

Beyrut, 1379, I, 489. 4 İbn Hacer, a.g.e., I, 7. 5 Uğur, Mücteba, Hadis İlimleri Edebiyatı, TDV, Ankara, 1996, s. 238-262. 6 Sezgin, Buhârî’nin Kaynakları, Kitabiyât, Yay., Ankara, 2000. s. 49. 7 Sahâbenin sayısı 70, 100 ve 114 bin gibi tahmini rakamlarla ifade edilmeye çalışılmıştır. Bkz., İbn Kesîr, İmâdüddîn

Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer, el-Bâisu’l-Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi’l-Hadîs, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Mektebetu

Dâri’t-Turâs, Kahire, 2003, s. 153 vd. 8 Karataş, Mustafa, Hadislerin Sayısı, Nun Yayıncılık, İstanbul, 2008, s. 146. 9 Mizzî, Tuhfetu’l-Eşrâf bi Ma’rifeti’l-Etrâf, el-Mektebetu’l-İslâmî, 1403. 10 Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 147. 11 Eren, Mehmet, Kadınların Hadis İlmine Katkıları, AÜİFD, C. XLIV (2003), S. 1, s. 85

852 Sinan ERDİM



Buhârî isimli eserini Radıyyüddîn es-Sağânî ve Buhârî’nin Hocalarına Dair Kitabı adıyla

neşretmiştir.

Buhârî’nin Sahîh’inde hadislerine yer verdiği şeyhleri üzerine bilinen müstakil çalışma el-

Hasen b. Muhammed es-Sağâni’ye aittir. Bu eserde üç yüz küsur şeyhin ismini vermiştir. Mehmet

Eren ilgili çalışmasında Sahîh’teki Buhârî şeyhlerinin sayısını üç yüz on olarak belirlemiştir.12

Buhârî’nin Sahîh’inde kendisinden hadis naklettiği sahâbîlerle ilgili ise Mücteba Uğur’un

râvîsi meçhul diye verdiği es-Sahâbe ellezine Harrece lehumu’l-Buhârî fi Sahîhi isimli eser hariç

başka bir müstakil çalışma mevcut değildir.13

Ancak İbn Hacer’in Buhârî’deki sahâbî râvîleri ve rivâyet sayılarını tek tek verdiğini

görmekteyiz. Onun verdiği bilgilere göre Sahîh’te oyuz biri kadın olmak üzere yüz seksen üç

sahâbînin rivâyeti mevcuttur.

Sahîh’teki rivâyet sayısına gelince İbn Salâh’ın (ö. 643) verdiği bilgilere göre Sahîh’te mükerrerlerle

beraber 7275, tekrarsız ise 4 bin hadis vardır. Bu dört bin hadis içerisinde sahâbe ve tâbiûn âsârının

da olduğu ve iki ayrı isnadla gelen bir hadisin bazen iki rivâyet olarak kabul edildiğini söyler.14 İbn

Hacer ise bu sayımı eleştirmiş ve Sahîh’te, mevkûf ve maktû hadisler hariç mükerrerler ile birlikte

7397 müsned, 1341 muallak ve 341 mütabi hadis olmak üzere 9082 rivâyet olduğunu ifade etmiştir.

İbn Hacer, tekrarsız ise toplam 2602 merfû ve 159 muallak hadis olduğunu, her ikisi birlikte

Sahîh’te 2761 hadis olduğunu ifade eder. Bu aradaki farkı ise İbnu’s-Salâh’ın ihtisar hadisleri ayrı

rivâyetler olarak sayması şeklinde açıklar. 15

İbn Hacer’in belirlediği Sahîh’teki otuz bir tanesi hanım olmak üzere yüz seksen üç

sahâbînin isimlerini ve rivâyet sayılarını İbn Hacer’in verdiği sıralamaya göre aşağıdaki tabloda ele

aldık.

12 Eren, Mehmet, Buhârî’nin Sahih’i ve Hocaları, Nükte Kitâb, Konya, 2003, s. 197. 13 Uğur, Mücteba, a.g.e., s. 258. 14 İbnu’s-Salâh, a.g.e., I, 20 15 İbn Hacer, a.g.e., I, 477.

Sıra

No

Râvî İsmi Hadis

Sayısı

Sıra

No

Râvî İsmi Hadis

Sayısı

1 Übeyy b. Ka’b 7 94 Ali b. Ebî Tâlib 29

2 Üsâme b. Zeyd b. Hârise 16 95 Ammâr b. Yasir 4

3 Useyd b. Hudayr 1 96 Hz. Ömer 60

4 Eş’as b. Kays 1 97 Ömer b. Ebî Seleme 2

5 Enes b. Mâlik 268 98 Amr b. Umeyye 2

6 Ehbân b. Evs 1 99 Amr b. Tağlib 2

7 Berâ b. Âzib 38 100 Amr b. el-Hâris 1

8 Bureyde b. el-Husayb 3 101 Amr b. el-Âs 3

9 Bilal b. Rebâh 3 102 Amr b. Avf 1

10 Sâbit b. ed-Dahhâk 2 103 İmrân b. Husayn 12

11 Sâbit b. Kays 1 104 Avf b. Mâlik 1

12 Câbir b. Semura 2 105 Ebu’d-Derdâ 4




13 Câbir Abdullah 90 106 Alâ b. el-Hadramî 1

14 Cübeyr b. Mut’im 9 107 Fadl b. el-Abbâs 3

15 Cerir b. Abdullah 10 108 Katâde b. Nu’mân 1

16 Cündüb b. Abdullah 8 109 Kays b. Sa’d 2

17 Hârise b. Vehb 4 110 Ka’b b. Acr 2

18 Huzeyfe b. Yemân 22 111 Ka’b b. Mâlik 4

19 Hazn b. Ebî Vehb 2 112 Mâlik b. Huveyris 4

20 Hassan b. Sâbit 1 113 Mâlik b. Rebîa 4

21 Hakîm b. Hizâm 4 114 Malik b. Sa’sa’a 1

22 Hâlid b. Zeyd 7 115 Mücâşi’ b. Mes’ûd 1

23 Halid b. Velid 2 116 Mücâhid b. Mes’ûd 1

24 Habbâb b. Eret 5 117 Muhammed

b.Mesleme

1

25 Hufâf b. Îmâ 1 118 Mahmûd b.er-Rebî’ 1

26 Râfi’ b. Hudeyc 6 119 Mirdâs b. Mâlik 1

27 Rifâe b. Râfi 3 120 Mervân b. el-Hakem 2

28 Zübeyr b. Avvâm 9 121 Musavvir b.

Mahreme

8

29 Zeyd b. Erkâm 6 122 Müseyyib b. Hazm 3

30 Zeyd b. Sâbit 8 123 Muâz b. Cebel 6

31 Zeyd b. Hâlid 5 124 Muâviye b.Ebî

Süfyân

8

32 Zeyd b. el-Hattâ 1 125 Ma’kil b. Yesâr 2

33 Zeyd b. Sehl 3 126 Ma’n b. Yezîd 1

34 Sâib b. Yezîd 6 127 Muaykıb ed-Devsî 1

35 Sürâka b. Mâlik 1 128 Muğire b. Şu’be 11

34 Sa’d b. Ebî Vakkâs 20 129 Mikdâd b. el-Esved 1

37 Ebû Saîd el-Hudrî 66 130 Mikdam b. Ma’d 2

38 Said b. Zeyd 3 131 Nadle b. Ubeyd 4

39 Süfyân b. Ebî Züheyr 2 132 Nu’mân b. Beşîr 6

40 Selmân b. Amir 1 133 Nu’mân b. Mukrin 1

41 Selmân el-Fârisi 4 134 Nufeyl b. el-Hâris 14

42 Seleme b. el-Ekvâ 20 135 Nevfel b. Muâviye 1

43 Seleme el-Curmî 1 136 Ebû Burde b. Neyyâr 1

44 Süleymân b. Sard 1 137 Vâsile b. el-Eskâ’ 1

45 Semura b. Cünâde 1 138 Vahşi b. Harb 1

46 Semura b. Cunde 3 139 Vehb b. Abdullah 7

854 Sinan ERDİM



47 Suneyn Ebû Cemile 1 140 Ya’lâ b. Umeyye 3

48 Sehl b. Ebî Hasme 3 141 Ebû Beşîr el-Ensârî 1

49 Sehl b. Hanîf 4 142 Ebû Sa’lebe el-

Huşenî

3

50 Sehl b. Sa’d 41 143 Ebû Cehm b. el-

Hâris

2

51 Süveyd b. en-Nu’mân 1 144 Ebû Humeyd es-

Sâidî

4

52 Şeddâd b. Evs 1 145 Ebû Zerr el-Ğifârî 14

53 Şeybe b. Osmân 1 146 Ebû Râfî 1

54 Sahr b. Harb 1 147 Ebû Said el-Muallâ 1

55 Ebû Umâme el-Bâhili 3 148 Ebû Şureyh 3

56 Sa’b b. Cüsâme 3 149 Ebû Katâde 13

57 Talha b. Ubeydullah 4 150 Ebû Lübâbe 1

58 Züheyr b. Râfi’ 1 151 Ebû Hureyre 446

59 Âmir b. Rebia 2 152 Ebû Hâke 1

60 Aîz Amr 1 KADIN

SAHABİLER

61 Ubâde b. es-Sâmit 9 1 Esmâ bnt. Ebî Bekr 16

62 Abbas b. Abdulmuttalib 5 2 Esma bnt.Umeys 1

63 Abdullah b. Ebî Evfâ 15 3 Ümmü Hâlid 2

64 Abdullah b. Büsr 1 4 Hafsa bnt.Ömer 5

65 Abdullah b. Sa’lebe 1 5 Hansâ bnt.Hizâm 1

66 Abdullah b. Ca’fer 2 6 Havle bnt. Kays 1

67 Abdullah b. Revâha 1 7 Rubeyyi’ bnt.

Muavviz

3

68 Abdullah b. Zübeyr 10 8 Ümmü Habibe 2

69 Abdullah b. Zema’a 1 9 Zeynep bnt.Cahş 2

70 Abdullah b. Zeyd b. Âsım 9 10 Zeynep bnt.Ebî

Seleme

2

71 Abdullah b. Selâm 2 11 Zeynep es-Sekâfî 1

72 Abdullah b. Abbâs 217 12 Subey’a bnt.Hâris 1

73 Hz. Ebû Bekr 22 13 Sevde bnt.Zem’a 1

74 Abdullah b. Ömer 270 14 Safiyye bnt. Huyey 1

75 Abdullah b. Amr 26 15 Safiyye bnt.Şeybe 1

76 Ebû Musa el-Eş’ârî 57 16 Hz. Âişe 242

77 Abdullah b. Mâlik 4 17 Ümmü Hani 2

78 Abdullah b. Mes’ûd 85 18 Fâtıma bnt.Kays 1

79 Abdullah b. Muğaffel 8 19 Hz. Fâtıma 1




Bu tabloya göre Sahîh’te yüzden fazla rivâyeti olan beş sahabî mevcut olup biri kadındır:

Ebû Hureyre, 446, Abdullah b. Ömer, 270, Enes b. Mâlik, 268, Hz. Âişe, 242, Abdullah b. Abbas

217 rivâyet. Bu beş sahâbînin rivâyetlerinin toplamı 1443 etmektedir ki bu da toplam rivâyetlerin

yüzde elli beşini oluşturmaktadır. 153 sahâbîden ise onun altında rivâyet mevcuttur. Yani onun

üzerinde rivâyeti olan 30 sahâbî mevcuttur.

Rivâyet Sayısı Râvî Sayısı Rivâyet Sayısı Râvî Sayısı

1 65 20 2

2 29 22 2

3 19 26 1

4 13 29 1

5 5 38 1

6 5 41 1

7 5 57 1

8 5 60 1

9 7 66 1

10 2 85 1

11 2 90 1

12 1 217 1

13 1 242 1

14 2 268 1

15 1 270 1

16 3 446 1

80 Abdullah b. Hişâm 3 20 Ümmü’l-Fadl 2

81 Abdullah b. Yezîd 2 21 Meymûne bnt. Hâris 7

82 Abdurrahman b. Ebazî 1 22 Nesibe bnt. Ka’b 5

83 Abdurrahman b. Ebî Bekr 3 23 Ümmü Seleme 16

84 Ebû Abs b. el-Cebr 1 24 Ümmü Haram 2

85 Abdurrahman b. Semura 1 25 Ümmü Rumân 2

86 Abdurrahman b. Avf 9 26 Ümmü Süleym 2

87 Itbân b. Mâlik 1 27 Ümmü Şerik 1

88 Osman b. Affân 9 28 Ümmü’l-Alâ 1

89 Adiyy b. Hâtim 7 29 Ümmü Kays 2

90 Urve b. Ebî’l-Ca’d 2 30 Ümmü Külsüm 1

91 Ukbe b. el-Hâris 3 31 Bnt. Hufâf b. Îma 1

92 Ukbe b. Amir 9 Topl

am

93 Ukbe b. Amr 11 183

râvî

2602

hadis

856 Sinan ERDİM



Otuz bir hanım sahâbîden gelen toplam rivâyet sayısı 328 olup bunun Sahîh’teki toplam

rivâyete oranı ise yüzde on ikidir.

B. Sahîh’te Rivâyeti Bulunan Kadın Sahâbîler

Sahîh’te rivâyeti olan bu otuz bir hanım sahâbînin kimler olduğunu, ne kadar rivayetlerinin

mevcut olduğunu ve hangi konularda Hz. Peygamber’den nakilde bulunduklarını İbn Hacer’in

listesindeki sıraya göre ele alacağız.

1-Esmâ bnt. Ebî Bekr: Hz. Ebû Bekr’in kızı, Hz. Âişe’nin kız kardeşi, Abdullah b. Zübeyr

ve Urve b. Zübeyr’in anneleri, Zübeyr b. Avvâm’ın ise eşidir. Hz. Âişe’den on yaş kadar büyük

olup hicret edenler arasında ismi geçmektedir. 16 Kendisinden oğulları Urve b. Zübeyr, Abdulah

b. Zübeyr ve Abdullah b. Abbâs, Abdullah b. Ebî Müleyke, Abdulah b. Keysân, Safiyye bnt.

Şeyma ve Fâtıma bnt. el-Münzir rivâyette bulundu. Oğlu Abdullah b. Zübeyr ile bir süre Mekke’de

yaşadı. Yüz yaşlarında h. 73 yılında Mekke’de vefat etti.17 Nevevî (ö. 676) kendisinden 65 hadis

nakledildiğini söyler.18 İbn Hazm (ö. 456) ise Bakî b. Mahled’in (ö. 276) Müsned’inden hareketle

bu bu sayıyı 58 olarak vermiştir.19

Buharî’de on altı rivâyeti mevcut olup bunlar farklı konulara dağılmaktadır: Vudû, 36,

Sıfâtu’s-Salât, 8, Cumua, 27, Kusûf, 10, Cenâiz, 85, Zekât, 21, Umre, 11, Savm, 45, Müsâkât, 10,

Hîbe, 28, Hums, 19, Fedâil, 54, Nikâh, 106, Akîka, 1, Zibâh, 24, Tıb, 27, Libâs, 81, Edeb, 7, Rikâk,

53.

2-Esma bnt. Umeys: Esma bnt. Umeys b. Ma’d b. Temîm b. el-Hâris Mekke’de Dâru’l-

Erkâm’da iman edenlerdir. Eşi Ca’fer b. Ebî Tâlib ile Habeşistan’a hicret etti. Ca’fer h. 8’de

Mute’de vefat edince Hz. Ebû Bekr ile evlendi. Hz. Ebû Bekr de vefat edince Hz. Ali evlendi. Hz.

Ali’nin vefatından kısa bir süre o da vefat etti. Esmâ, Hz. Peygamber’in eşi Meymûne’nin kız

kardeşidir. Kendisinden Hz. Ömer, Ebû Musa el-Eşarî, İbn Abbas, oğlu Abdullah b. Ca’fer, torunu

Kasım b. Muhammed, Urve b. Zübeyr ve İbnu’l-Müseyyib rivâyette bulundu.20Kendisinden 60

hadis nakledilmiştir.21

Buharî’de bir rivâyeti mevcuttur: Fedâilu’s-Sahâbe, 66.

3-Ümmü Hâlid: Emetu bnt. Hâlid b. Saîd b. el-Âs b. Umeyye ilk müslümanlardan Hâlid b.

Sâid’in kızıdır. Kardeşi Saîd b. Hâlid ile Habeşistan’da dünyaya geldi. Zübeyr b. Avvâm’la

16 İbn Abdilberr, Ebû Amr Yusuf b. Abdullah b. Abdullah, el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb, y.y, trs, I, 158. 17 İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d, et-Tabakâtu’l-Kübrâ, Dâru’s-Sâdır, trs, VIII, 249; Kelâbâzî, Ebû Nasr

Ahmed b. Muhammed b. el-Hüseyin b. el-Hasan, el-Hidaye ve’l-İrşâd fi Ma’rifeti Ehli’s-Sika ve’s-Sedâd, Dâru’l-

Ma’rife, Beyrut, 1407, II, 848; İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Abdulkerîm el-Cezerî, Üsdü’l-Ğâbe, y.y,

trs, I, 1309; Ziriklî, Hayruddin Muhammed b. Ali b. Mumammed b. Fâris, el-A’lâm, Dâru’l-İlm, Beyrut, 2002, I, 305;

Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekr, İsâfu’l-Mubattâ b. Ricâli’l-Muvattâ, el-Mektebetü’t-Ticâriyye, Mısır, 1969, I, 34; İbn

Hacer, Takrîbu’t-Tehzîb, Dâru’r-Reşid, Suriye, 1986. I, 743; Tehzîbu’t-Tehzîb, Dâru’l-Fikr, 1404, XXXV, 124. 18 Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Şeref, Tehzîbu’l-Esmâ ve’l-Lüğât, Dâru’l-İlm, Beyrut, trs., I, 919. 19 İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Saîd, Cevâmi’u’s-Sire ve Hamsu Resâili Uhrâ li İbn Hazm, tahk., İhsan Abbas, Dâru’l-

Meârif, Mısır, 1900, I, 279; İbnu’l-Cevzî, Cemâluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman,Telkîhu Fuhûmi Ehli’l-Eser fî Uyûni’t-

Târih ve’s-Siyer, Dâru’l-Erkâm, Beyrut, 1997, s. 265. 20 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 280; İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî, Kitâbü’s-Sikât, Dâru’l- Fikr, 1975;

III, 24; Mizzî, Cemâlüddîn Ebû’l-Haccâc Yusuf, Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1980,

XXXV, 127; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1311; Zehebî, el-Kâşif fi Ma’rifeti Men lehu Rivâyetun fi’l-Kütübi’s-Sitte, Dâru’l-

Kıble, Cidde, 1992, II, 502; Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1413, II, 282; İbn Hacer, Takrîb, I,

743, Tehzîb, I, 921; Ziriklî, a.g.e., I, 306. 21 İbn Hazm, a.g.e., s. 279; İbnu’l-Cevzî, a.g.e., s. 265.




evlendi. Kendisinden Musa b. Ukbe ve Said b. Amr rivâyette bulundu. Çok uzun yaşadığı rivâyet

edilmiştir.22 Kendisinden yedi hadis nakledilmiştir.23

Buhâri Sahîh’inde onun iki rivâyetini farklı kitaplarda tekrarlamak suretiyle tahrîc etmiştir:

Cihâd, 184, Libâs, 21, Edeb, 17, Deavât, 36.

4-Hafsa bnt. Ömer: Hafsa bnt. Ömer b. el-Hattâb Mekke’de dünyaya geldi. Huneys b.

Huzâfe ile evlendi. Eşi ile birlikte müslüman oldular ve Medine’ye hicret ettiler. Eşi vefat edince h.

iki veya üçüncü yılda Hz. Peygamber ile evlendi. h. 41 veya 45 yılında Medine’de vefat etti.

Kendisinden kardeşi Abdullah b. Ömer ve Hâris b. Vehb rivâyette bulundu. 24 Hz. Peygember’den

60 hadis nakletmiştir.25

Buhâri kendisinin beş rivâyetini nakletmiştir: Fedâilu’l-Medine, 11, Ezân, 12, Hac, 33,

İhsâr, 18, Meğâzî, 73, Libâs, 67.

5-Hansâ bnt. Hizâm: Hansâ bnt. Hizâm b. Vedîa Evs kabilesindendir. Kendisinden

Mecma’ b. Yezid rivâyette bulundu. 26 Hz. Peygamber’den sekiz hadis nakletmiştir.27

Buhâri onun bir rivâyetini tahrîc etmiştir: Nikâh, 43, İkrâh, 3, Hiyel, 10.

6-Havle bnt. Kays: Ümmü Habîbe Havle bnt. Kays en-Neccârî el-Ensâri Hz. Hamza’nın

eşidir. Ondan Nu’mân b. Ayyâş rivâyette bulundu.28 Kendisinden sekiz hadis nakledilmiştir.29

Buhârî onun bir hadisine yer vermiştir: Hums, 7.

7-Rubeyyi’ bnt. Muavviz: Rubeyyî’ bnt. Muavviz b. Afra en-Neccâriyye el-Ensâriyye

Rıdvân Biatında bulunan kişilerden olup Hz. Peygamber döneminde bir çok savaşa katıldı.

Kendisinden Süleymân b. Yesâr, Ebû Seleme b. Abdurrahman, Hâlid b. Zekvân, İbn Ömer’in

mevlası Nâfi, Ubâde b. es-Sâmit rivâyette bulundu. Hicrî 45 yılında vefat etti.30 Kendisinden 21


Buhârî Sahîh’inde onun üç rivâyetine yer vermiştir: Savm, 46, Cihâd, 66, Meğâzî, 9,

Nikâh, 49.

8-Ümmü Habibe: Ümmü Habibe Remle bnt. Ebî Süfyân Hz. Peygamber’in eşi, Muâviye

b. Ebî Süfyân’ın ise kız kardeşidir. Mekke’de Müslüman oldu. Eşi Ubeydullah b. Cahş ile

Habeşistan’a hicret etti. Eşi Hıristiyan olunca ondan ayrıldı. Hz. Peygamber onu Habeşistan’da

iken kendine nikâhladı. Zeynep bnt. Cahş’dan rivâyette bulundu. Kendisinden ise Zeynep bnt. Ebî

22 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 234; İbn Hibbân, a.g.e., III, 25; İbn Abdilberr, a.g.e.,, II, 77; Kelâbâzî, a.g.e., II, 848; Mizzî,

a.g.e., XXXV, 129; İbn Hacer, Takrîb, I, 743, Tehzîb XII, 351. 23 İbn Hazm, a.g.e., s. I, 287; İbnu’l-Cevzî, a.g.e., s. 269. 24 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 81; İbn Hibbân, a.g.e., III, 98; Bâcî, Ebû’l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa’d b. Eyyûb, et-Ta’dîl

ve’t-Tecrîh limen Harrace anhu’l-Buhârî fi’l-Câmii’s-Sahîh, Vezâretü’l-Evkâf, el-Mağrib, trs., III, 1485; İbn Mencûye,

Ali b. Ali Ebû Bekr el- İsbehânî, Ricâlu Sahîhi Müslim, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1407, II, 414; Nevevî, a.g.e., I, 931;

Mizzî, a.g.e., XXXV, 153; Kelâbâzî, a.g.e., II, 841; İbn Hacer, Takrib, I, 745, Tehzîb, XII, 36. 25 İbn Hazm, a.g.e., s. 279; İbnu’l-Cevzî, a.g.e., s. 265. 26 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 456; İbn Hibbân, a.g.e., III, 116; Kelâbâzî, a.g.e., II, 849; Nevevî, a.g.e., I, 934; İbnu’l-Esîr,

a.g.e., I, 320; Zehebî, el-Kâşif, II, 506; İbn Hacer, el-İsâbe fi Temyîzi’s-Sahâbe, Beyrut, 1412, VII, 611. 27 İbn Hazm, a.g.e., s. 286; İbnu’l-Cevzî, a.g.e., s. 265. 28 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 444; İbn Hibbân, a.g.e., III, 115; Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshâk b. Musa b.

Mihrân, Ma’rifetu’s-Sahâbe, I-XXV, Dâru’l-Vatan, Riyâd, 1419, VI, 3310; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1345; Mizzî, a.g.e.,

XXXV, 164; İbn Hacer, İsâbe, VII, 625, Takrib, I, 746, Tehzîb, XII, 366; Kelâbâzî, a.g.e., II, 849. 29 İbn Hazm, a.g.e., s. 287; İbnu’l-Cevzî, a.g.e., s. 265. 30 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 447; Buhârî, et-Târîhu’l-Kebîr, Dâru’l-Fikr, Beyrut, trs, III, 147; İbn Hibbân, a.g.e., III, 132;

Kelâbâzî, a.g.e., II, 849; Nevevî, a.g.e., I, 935; Mizzî, a.g.e., XXXV, 172; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1349; İbn Hacer, İsâbe,

VII, 641, Tehzîb, XII, 368. 31 İbn Hazm, a.g.e., s. 282; İbnu’l-Cevzî, a.g.e., s. 266.

858 Sinan ERDİM



Seleme, kardeşi Muâviye ve Utbe rivâyette bulundu. H. 59 senesinde vefat etti.32 Kendisinden 65


Buhârî Sahîh’inde onun iki rivâyetine yer vermiştir: Nikâh, 10, Talâk, 48.

9-Zeynep bnt. Çahş: Zeynep bnt. Cahş b. Riâb b. Ya’mer el-Esediyye Hz. Peygamber’in

eşlerindendir. Mekke’de Müslüman oldu ve Medine’ye hicret etti. Annesi Ümeyme Hz.

Peygamber’in halasıdır. Genel görüşe göre hicrî 5 yılında Hz. Peygamber ile evlendi. Kendisinden

Ümmü Habibe, Zeynep bnt. Seleme rivâyette bulundu. Hz. Peygamber’den sonra ilk vefat eden

hanımıdır. Vefat tarihi h. 20’dir. 34 Hz. Peygamber’den 11 hadis nakletti.35

Buhârî Sahîh’inde onun iki rivâyetine yer vermiştir: Menâkıb, 22, Fiten, 4, Tevhid, 22.

10-Zeynep bnt. Ümmü Seleme: Zeynep bnt. Ümmü Seleme b. Abdul’esed el-

Mahzûmiyye Hz. Peygamber’in eşlerinden Ümmü Seleme’nin kızıdır. Habeşistan’da dünyaya

geldi. Hicrî 73 yılında vefat etti. Annesinden, Zeynep bnt. Cahş’dan, Ümmü Habibe ve Hz.

Âişe’den rivâyette bulundu. Ondan ise Urve b. ez-Zübeyr, Ebû Seleme, Hamid b. Nâfi ve Kuleyb

b. Vâil rivâyette bulunmuştur.36 Kendisinden 7 hadis nakledilmiştir.37

Buhârî Sahîh’inde onun iki rivâyetine yer vermiştir: İlim, 50, Hayz, 4, Hac,73.

11-Zeynep es-Sekafiyye: Zeynep bnt. Muâviye b. Attâb, Abdullah b. Mes’ûd’un eşidir.

Eşi ile beraber Kûfe’de yaşadı. Hz. Peygamber’den, İbn Mes’ûd’dan ve Hz. Ömer’den rivâyette

bulundu. Ondan ise oğlu Ebû Ubeyde ve Amr b. el-Hâris rivâyette bulundu.38 Kendisinden sekiz


Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: Zekât, 43.

12-Subey’a bnt. Hâris: Subeyya bnt. Hâris el-Eslemiyye, Sa’d b. Havle’nin eşidir. Bedir

savaşına katılan hanım sahâbîlerdendir. Kendisinden Amr b. Abdullah b. el-Erkam, İbn Ömer ve

Mesrûk b. el-Ecda’ rivâyette bulundu.40 Kendisinden on iki hadis nakledilmiştir.41

Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: Talâk, 37.

13-Sevde bnt. Zem‘a: Sevde bnt. Zem‘a b. Kays el-Kureyşiyye cahiliye döneminde

Sekrân b. Amr ile evliydi. Önce kendisi sonra kocası Müslüman oldular ve Habeşistan’a hicret

ettiler. Habeşistan’dan Mekke’ye dönünce eşi vefat etti. Sonra Hz. Peygamber ile evlendi. Hz.

Peygamber’in Hz. Hatice’den sonra evlendiği ilk kadındır. Medine’ye hicret etti. Çoğunluk Hz.

Ömer’in hilafetinin son yıllarında bazıları ise h. 55 yılında Muâviye döneminde vefat ettiğini

32 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 96; İbn Hibbân, a.g.e., III, 462; Kelâbâzî, a.g.e., II, 844; Nevevî, a.g.e., I, 952; İbn Hacer, İsâbe,

VII, 651, Takrîb, I, 747, Tehzîb, XII, 369. 33 İbn Hazm, a.g.e., s. 279; İbnu’l-Cevzî, a.g.e., s. 265. 34 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 102; İbn Hibbân, a.g.e., III, 144; Kelâbâzî, a.g.e., II, 841; Nevevî, a.g.e., I, 938; İbn Abdilberr,

a.g.e., II, 98; Zehebî, Kâşif, II, 508; İbn Hacer, İsâbe, VII, 667; Takrîb, I, 747; Tehzîb, XII, 371; Suyûtî, a.g.e., I, 34. 35 İbn Hazm, a.g.e., s. 287; İbnu’l-Cevzî, a.g.e., s. 268. 36 Kelâbâzî, a.g.e., II, 850. 37 İbn Hazm, a.g.e., s. 287; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 310. 38 İbn Hibbân, a.g.e., III, 145; Kelâbâzî, a.g.e., II, 850; Nevevî, a.g.e., I, 938; Mizzî, a.g.e., XXXV, 188; Zehebî, el-Muîn

fi Tabakâti’l-Muhaddisîn, Dâru’n-Neşr, Amman, 1404, I, 6; İbn Hacer; Tehzîb, XII, 373, İsâbe, VII, 680. 39 İbn Hazm, a.g.e., s. 287; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 309. 40 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 287; İbn Hibbân, a.g.e., III, 185; Nevevî, a.g.e., I, 939; Zehebî, Kâşif, II, 504; Kelâbâzî, a.g.e., II,

850; İbn Hacer, İsâbe, VII, 692; Takrîb, I, 748; Tehzîb, XII, 375. 41 İbn Hazm, a.g.e., s. 285; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 307.




söylerler. Hz. Peygamberden beş rivâyet nakletti. Ondan Abdullah b. Abbas nakilde bulundu. 42

Kendisinden beş hadis nakledilmiştir.43

Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: Eymân, 20.

14-Safiyye bnt. Huyey: Safiyye bnt. Huyey b. Ahtab en-Nadrî soylu bir Yahudî aileden

olup önceleri Selâm b. Mişkem el-Kurazî ile evli idi. Ondan ayrıldıktan sonra Kinâne b. Ebi’l-

Hakîk en-Nadrî ile evlendi. Kocası Hayber’de ölünce Hz. Peygamber ile evlendi ve Müslüman

oldu. H. 50 yılında Medine’de vefat etti. Hz. Peygamber’den on hadis nakletti. Kendisinden İshâk

b. Abdullah b. el-Hâris ve Alî b. Hüseyin b. Ali rivâyette bulundu.44 Hz. Peygamber’den on hadis

nakletti.45

Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: İ’tikâf, 8.

15-Safiyye bnt. Şeybe: Safiyye bnt. Şeybe b. Osman el-Kureyşiyye Hz. Âişe, Ümmü

Seleme, Ümmü Habibe ve Esmâ bnt. Ebî Bekr’den rivâyette bulundu. Kendisinden Ubeydullah b.

Abdullah b. Ebî Sevr, Mansûr b. Abdurrahman (oğlu), el-Hasan b. Müslim ve Meymûn b. Mihrân

nakilde bulundu. Velid b. Abdulmelik dönemine kadar yaşadı.46 Kendisinden beş hadis

nakledilmiştir.47

Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: Cenâiz, 19.

16-Hz. Âişe: Âişe bnt. Ebî Bekr b. Ebî Kuhâfe et-Teymîyye el-Kureyşiyye Hz.

Peygamber’in eşi, Hz. Ebû Bekr’in ise kızıdır. Hz. Peygamber’den en fazla rivâyeti olan kadındır.

Ayrıca babasından, Hamza b. Amr, Hz. Ömer, Hz. Fâtıma ve Sa’d b. Ebî Vakkas’tan rivâyette

bulundu. Kendisinden kız kardeşi Esma, Urve b. ez-Zübeyr, Mesrûk, Esved, Kasım b. Muhammed,

Seleme b. Abdurrahman, İkrime, Mücahid, Ubeydullah b. Abdullah, İbn Ebî Müleyke, Süleyman b.

Yesâr, Amra bnt. Abdurrahman, Safiyye bnt. Şeybe rivâyette bulundu. H. 57 veya 58 yılında vefat

etti.48 Kendisinden 2210 hadis nakledilmiştir.49

Buhârî Sahîh’inde onun iki yüz kırk iki rivâyetine yer vermiştir. Hz. Âişe’nin Sahîh’teki

kitâpların büyük çoğunluğunda rivâyeti mevcuttur: Bed’u’l-Vahiy, İmân, Vudû, Güsl, Hayz,

Teyemmüm, Salât, Mesâcid, Mevâkîtu’s-Salât, Ezân, Cumua, Sıfâtu’s-Salât, İdeyn, Vitr, İstiskâ,

Kusûf, Taksîru’s-Salât, Teheccüd, Tatavvu’, Cenâiz, Zekât, Hac, Umre, Fedâilu Medine, Savm,

İtikâf, Buyû, Selem, Şuf’a, İcâre, Muzâraa, İstikrâz, Husumât, Mezâlim, Rehn, İtk, Hîbe, Şehâdât,

Sulh, Vesâyâ, Cihâd, Hums, Cizye, Bed’u’l-Halk, Enbiyâ, Menâkıb, Fedâilu’s-Sahâbe, Meğâzî,

Tefsîr, Fedâilu’l-Kur’ân, Nikâh, Talâk, Nefekât, Et’ime, Akîka, Zebâih, Edâhî, Eşribe, Tıb, Libâs,

Edeb, İsti’zân, Deavât, Rikâk, Eymân, Nuzûr, Ferâiz, Hudûd, Diyât, İkrâh, Ta’bîr, Tevhîd.

17-Ümmü Hânî: Ümmü Hânî bnt. Ebî Talib el-Hâşimîyye Peygamberimizin amcası Ebû

Tâlib’in kızıdır. Mekke’nin fethedildiği sene Müslüman oldu. Abdurrahman b. Ebî Leyla ve Ebû

42 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 52; İbn Hibbân, a.g.e., III, 183; Nevevî, a.g.e., I, 940; Mizzî, a.g.e., XXXV, 200; Kelâbâzî,

a.g.e., II, 835, İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 371; İbn Hacer, İsâbe, VII, 720; Takrîb, I, 718; Tehzîb, XII, 377. 43 İbn Hazm, a.g.e., s. 289; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 312. 44 İbn Hibbân, a.g.e., III, 197; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 120; Kelâbâzî, a.g.e., II, 845; Nevevî, a.g.e., I, 941; Mizzî, a.g.e.,

XXXV, 210; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1375; Zehebî, Kâşif, II, 511; İbn Hacer, İsâbe, VII, 735, Takrib, I, 749, Tehzîb, XII,

380. 45 İbn Hazm, a.g.e., s. 285; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 308. 46 İbn Hibbân, III, 197; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 469; Kelâbâzî, a.g.e., II, 855; Nevevî, a.g.e., I, 941; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I,

1376; İbn Hacer, İsâbe, VII, 743; Takrîb, I, 749, Tehzîb, XII, 381. 47 İbn Hazm, a.g.e., s. 289; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 312. 48 İbn Hibbân, a.g.e., II, 323; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 58; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1383; İbn Abdilberr, a.g.e., I, 15; Kelâbâzî,

a.g.e., II, 838; Mizzî, a.g.e., XXXV, 227; İbn Hacer, Takrîb, I, 750, Tehzîb, XII, 384. 49 İbn Hazm, a.g.e., s. 276; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 301.

860 Sinan ERDİM



Mürre kendisinden rivâyette bulundu. Muâviye’nin halifeliği döneminde vefat etti.50 Kendisinden

46 hadis nakledilmiştir.51

Buhârî Sahîh’inde onun iki rivâyetine yer vermiştir: Hums, 9, Meğâzî, 48.

18-Fâtıma bnt. Kays: Fatıma bnt. Kays b. Hâlid el-Kureyşiyye ilk muhâcirlerdendir.

Dahhâk b. Kays’ın kardeşidir. O Kufe’de emir iken kardeşinin yanına geldi. Şa’bi orada ondan

hadis dinledi. Ebû Amr b. Hafs ile nikahlı idi. Ondan boşanınca Üsâme b. Zeyd ile evlendi.

Kendisinden İbnu’l-Müseyyib ve Urve hadis dinledi. Hz. Muâviye’nin halifelik günlerine kadar

yaşadı.52 Ondan 34 hadis nakledilmiştir.53

Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: Talâk, 39.

19-Hz. Fâtıma: Fâtıma bnt. Muhammed b. Abdullah el-Hâşimîyye Resûlullâh’ın (s)

kızıdır. Hz. Peygamber’den sonra altı ay yaşamıştır. Kendisinden Enes b. Malik, oğlu Hasan, eşi

Ali, Hz. Âişe ve Ümmü Seleme rivâyette bulundu. 54 Kendisinden on sekiz hadis nakledilmiştir.55

Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: Kitâbu’l-Hums, 1.

20-Ümmü’l-Fadl: Lebâbe bnt. el-Hâris el-Hilâliyye, Abbas b. Abdulmuttalib’in eşi ve İbn

Abbâs’ın annesidir. Mekke döneminde Müslüman oldu. Hz. Hatice’den sonra Müslüman olan ilk

kadındır. Hz. Peygamber’in eşi Meymûne’nin kız kardeşidir. Enes b. Mâlik, oğlu Abdullah b.

Abbas ve mevlası Umeyr, ondan rivâyette bulunmuştur. Hz. Osman’ın halifeliği döneminde vefat


Buhârî Sahîh’inde onun iki rivâyetine yer vermiştir: Sıfatu’s-Salat, 16, Hac, 84.

21-Meymûne bnt. Hâris: Meymûne bnt. Hâris b. Hazn el-Hilâliyye Hz. Peygamber’in en

son evlendiği eşidir. Hz. Peygamber’den önce Ebû Rahm b. Abdu’luzza ile evli idi. H.7. yılda

(umre yılında) Resûlullah ile nikâhlandı. Ondan yeğeni İbn Abbas, Süleyman b. Yesâr, Atâ b.

Yesar, Abdullah b. Şeddâd ve İbn Abbâs’ın mevlası Kureyb rivâyette bulunmuştur. H. 51’de

Mekke yakınlarındaki Serif’de vefat etti.58 Kendisinden 76 hadis nakledilmiştir.59

Buhârî Sahîh’inde onun yedi rivâyetine yer vermiştir: İlm, 41, Vudû, 35, Güsl, 11, Libâs,

69, Hibe, 14, Sütre, 17.

22-Ümmü Atiyye: Ümmü Atiyye diye meşhurdur. İsmi Nesîbe bnt. Ka’b veya Nesîbe bnt.

Hâris el-Mâzeniyye’dir. Ensardandır. Hz. Peygamber’den ve Hz. Ömer’den rivâyette bulundu.

Enes b. Mâlik, Abdulmelik b. Umeyr, İbn Sirin ve kızı Hafsa ondan rivâyette bulunmuştur.

50 İbn Hibbân, a.g.e., III, 440; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 151; Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer, Zikru Esmâi’t-Tâbiîn ve

Men Ba’dehum, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 1985, II, 286; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1466; Kelâbâzî, a.g.e., II,

852; Mizzî, a.g.e., XV, 389; İbn Hacer, İsâbe, VIII, 312, Takrîb, I, 759, Tehzîb, XII, 429. 51 İbn Hazm, a.g.e., s. 280; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 304. 52 İbn Hibbân, III, 336; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 273; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1400; Nevevî, a.g.e., I, 946; Mizzî, a.g.e.,

XXXV, 264; Zehebî, Kâşif, II; 515; İbn Hacer, Takrîb, I, 751; Tehzîb, XII, 393. 53 İbn Hazm, a.g.e., s. 281; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 304. 54 İbn Hibbân, a.g.e., III, 334; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 19; Nevevî, a.g.e., I, 945; Mizzî, a.g.e., XXXV, 247; İbn Abdilberr,

a.g.e., III, 112; Zehebî, Siyer, II, 118; İbn Hacer, Takrîb, I, 751, Tehzîb, XII, 391. 55 İbn Hazm, a.g.e., s. 283; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 306. 56 İbn Hibbân, a.g.e., III, 361; Kelâbâzî, a.g.e., II, 853; Nevevî, a.g.e., I, 947; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 409; İbn Abdilberr,

a.g.e., II, 117; Mizzî, a.g.e., XXXV, 297; Zehebî, Kâşif, II, 516; İbn Hacer, Tehzîb, XII, 399. 57 İbn Hazm, a.g.e., s. 281; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 304. 58 İbn Hibbân, a.g.e., II, 140; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 132; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1416; İbn Abdilberr, a.g.e., II, 120;

Kelâbâzî, a.g.e., II, 845; Nevevî, a.g.e., I, 948; Mizzî, a.g.e., XXXV, 312; Zehebî, a.g.e., II, 518; İbn Hacer, İsâbe, VIII,

126, Takrîb, I, 753, Tehzîb, XII, 402. 59 İbn Hazm, a.g.e., s. 278; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 303.




Basra’da sahâbe ve tâbiîn ondan hadis nakletti. Medine’de ölen bayanları o yıkardı. Bunlar

arasında Hz. Peygamber’in kızı Zeynep de mevcuttu. Hz. Peygamber’le birlikte yedi savaşa

katılmıştır.60 Kendisinden 40 hadis nakledilmiştir.61

Buhârî Sahîh’inde onun beş rivâyetine yer vermiştir: Zekât, 30, Vudû, 30, Hayz, 7, İdeyn,

15, Cenâiz 8.

23-Ümmü Seleme: Hind bnt. Ebî Ümeyye el-Müğire el-Kureyşiyye Hz. Peygamber’in

eşlerinden olup lakabı Ümmü Seleme’dir. Hz. Peygamber’den evvel Ebû Seleme b. Abdul’esed ile

evli idi. Kocası ile birlikte Habeşistan’a ilk hicret edenlerdendir. Hicri ikinci yılda Hz. Peygamber

ile evlendi. Hz. Peygamber’den Ebû Seleme’den ve Hz. Fâtıma’dan nakilde bulundu. Kendisinden

Urve b. Zübeyr, Abdullah b. Abdurrahman b. Ebî Bekr, Osman b. Abdullah, kızı Zeynep bnt. Ebî

Seleme ve Hind bnt. el-Hâris rivâyette bulundu. H. 62’da vefat etti. Hz. Peygamber’in en son vefat

eden eşidir.62 Kendisinden 378 hadis nakledilmiştir.63

Buhârî Sahîh’inde onun on altı rivâyetine yer vermiştir: İlm, 40, Hayz, 4, Mevâkîtu’s-Salât,

32, Sıfatu’s-Salât, 22, Eşribe, 27, Tıb, 34, Libâs, 30, Hiyel, 9, Mezâlim, 17, Hîbe, 7, Şehâdât, 27,

Enbiyâ, 2, Menâkıb, 22.

24-Ümmü Haram: Ümmü Harâm bnt. Milhân en-Neccâriyye el-Ensâriyye Ubâde b. es-

Sâmitîn eşi Enes b. Mâlik’in ise teyzesidir. Savaşlara katılırdı. Enes b. Mâlik ve Umeyr b. el-Esved

ondan rivâyette bulundu. Hz. Osman zamanında h. 27’de Kıbrıs seferi için sahile çıkışında

hayvanından düşerek vefat etti.64 Kendisinde 7 hadis nakledilmiştir.65

Buhârî Sahîh’inde onun iki rivâyetine yer vermişti:. Cihad, 8, İsti’zân, 41.

25-Ümmü Rumân: Ümmü Rumân bnt. Âmir b. Uveymir el-Kinâniyye Hz. Ebû Bekr’in

eşi, Hz. Âişe’nin ve Abdurrahman’ın ise anneleridir. İlk muhacirlerdendir. Kendisinden Mesrûk b.

el-Ecda rivâyette bulundu. H. 6. yılda vefat etti. Hz. Peygamber onun kabrine indi ve ona dua etti.66

İbn Hazm kendisinden bir hadis nakledildiğini söyler.67 Ancak İbn Hacer’in de işaret ettiği üzere

Sahîh’te onun iki hadisi mevcuttur.

Buhârî Sahîh’inde onun iki rivâyetine yer vermiştir: Enbiyâ, 21, Tefsîr, 178.

26-Ümmü Süleym: İsmi Rümeysâ bnt. Milhân b. Hâlid en-Neccâriyye olup Ensardandır.

Ebû Talha’nın eşi ve Enes b. Mâlik’in annesidir. Uhud ve Huneyn savaşlarına katıldı. Ondan oğlu

Enes, İbn Abbas, Hz. Âişe ve Ümmü Seleme rivâyette bulunmuştur. Hz. Osman döneminde vefat


60 İbn Hibbân, a.g.e., III, 423; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 455; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1419; İbn Abdilberr, a.g.e., II, 122;

Zehebî, Kâşif, II; 518; Kelâbâzî, a.g.e., II, 853; İbn Hacer, İsâbe, VIII, 261, Takrîb, I, 754, Tehzîb, XII, 404, Suyûtî,

a.g.e., I, 36. 61 İbn Hazm, a.g.e., s. 280; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 304. 62 İbn Hibbân, a.g.e., III, 439; İbn Sa’d, VIII, 68; Kelâbâzî, a.g.e., II, 839; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1423; İbn Abdilberr, II,

122; Nevevî, a.g.e., I, 956; Mizzî, XXXV, 317; İbn Hacer, İsâbe, VIII, 150; Takrîb, I, 754, Tehzîb, XII, 404. 63 İbn Hazm, a.g.e., s. 276; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 301. 64 İbn Hibbân, a.g.e., III, 132; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 434; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1432; İbn Abdilberr, a.g.e., II, 126;

Kelâbâzî, a.g.e., II, 851; Mizzî, a.g.e., XXXV, 338; İbn Hacer, İsâbe, VIII, 198; Takrîb, I, 755, Tehzîb, XII, 411. 65 İbn Hazm, a.g.e., s. 287; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 310. 66 İbn Hibbân, a.g.e., III, 459; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 276; İbnu’l-Esîr, a.g.e., I, 1438; İbn Abdilberr, a.g.e., II, 128;

Kelâbâzî, a.g.e., II, 859; Mizzî, a.g.e., XXXV, 359; Zehebî, Kâşif, II, 524; İbn Hacer, İsâbe, VIII, 206, Takrib, I, 756,

Tehzîb, XII, 416; Mizzî, a.g.e., XXXV, 365. 67 İbn Hazm, a.g.e., s. 314; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 337. 68 İbn Hibbân, a.g.e., III, 461; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 424; İbnu’l-Esir, a.g.e., a.g.e., I, 1356; İbn Abdilberr, a.g.e., II, 130;

Kelâbâzî, a.g.e., II, 849. 69 İbn Hazm, a.g.e., s. 284; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 307.

862 Sinan ERDİM



Buhârî Sahîh’inde onun iki rivâyetine yer vermiştir. Enbiyâ, 2, İsti’zân, 46.

27-Ümmü Şerik: İsmi Ğaziyye veya Ğuzeyle bnt. Cabir b. Hakim el-A’miriyye olup

Kureyşlidir. Ensâr’dan veya Devs kabilesinden olduğu da söylenilmiştir. Ondan Câbir b. Abdullah,

Şehr b. Havşeb, Urve b. Zübeyr ve İbnü’l-Müseyyib rivâyette bulunmuştur.70 Kendisinden bir hadis

nakledilmiştir.71

Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: Enbiyâ, 11.

28-Ümmü’l-Alâ: Ümmü’l-Ala bnt. el-Hâris b. Sâbit el-Ensâriyye, Osman b. Maz’ûn’un

cariyesi ve Zeyd b. Sâbit’in eşi olarak tanıtılmıştır. Hârice b. Zeyd el-Ensârî’nin annesidir. Hayber

savaşına katıldı. Ondan oğlu, Hizâm b. Hakîm ve Abdulmelik b. Umeyr rivâyette bulunmuştur.72

Kendisinden altı hadis nakledilmiştir.73

Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: Cenâiz, 3.

29-Ümmü Kays: Ümmü Kays bnt. Muhsan el-Esediyye Mekke’de ilk iman edenlerdendir.

Ukkâşe b. Muhsin’in kız kardeşidir. Ondan Ubeydullah b. Abdullah el-Basrî ve mevlaları Adiyy b.

Dinâr ve Ebûl-Hasan rivâyette bulundu. Çok uzun bir ömür sürdü. Medine’de vefat etti.74

Kendisinden 24 hadis nakledilmiştir.75

Buhârî Sahîh’inde onun iki rivâyetine yer vermiştir: Vudû, 59, Tıb, 10.

30-Ümmü Külsüm: Ümmü Külsüm bnt. Ukbe b. Ebî Muayt el-Emeviyye Mekke’de ilk

iman edenlerdendir. Medine’ye hicrî yedinci yılda hicret etti. Sahâbeden Zeyd b. Hârise,

Abdurrahman b. Avf ve Zübeyr b. Avvâm ile evlilik yaptı. Abdurrahman Avf’dan Hamîd ve

Abdurrahman isminde çocukları oldu. Oğlu Hamîd b. Abdurrahman ondan rivâyette bulundu. Hz.

Ali’nin halifeliği döneminde vefat etti.76 Kendisinden on hadis nakledilmiştir.77

Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: Sulh, 2.

31-Bnt. Hufâf b. Îma: Gifâr kabilesinden Hufâf b. İmâ el-Ğifârî’nin kızıdır.78

Buhârî Sahîh’inde onun bir rivâyetine yer vermiştir: Meğâzî, 33.

Yukarıda isimlerin verdiğimiz bu otuz bir hanım sahâbînin önemli bir kısmının tanınmış

kişiler oldukları görülmektedir. Bunlardan sekizi Hz. Peygamber’in eşleridir: Hafsa bnt. Ömer,

Ümmü Habibe, Zeynep bnt. Çahş, Sevde bnt. Zem‘a, Safiyye bnt. Huyey, Hz. Âişe, Ümmü Seleme

ve Meymûne bnt. Hâris.

İkisi üvey olmak üzere Hz. Peygamber’in kızlarıdır: Hz. Fâtıma ve Zeynep bnt. Ümmü

Seleme.

70 İbn Hibbân, a.g.e., III, 463; Kelâbâzî, a.g.e., II, 851. Mizzî, a.g.e., XXXI, 367; İbn Abdilberr, a.g.e., II, 313; Zehebî,

Kâşif, II, 525, İbn Hacer, Takrîb, I, 757, Tehzîb, XII, 419, İsâbe, VIII, 238. 71 İbn Hazm, a.g.e., s. 313; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 336. 72 İbn Hibbân, a.g.e., III, 461; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 59; Kelâbâzî, a.g.e., II, 867. Mizzî, a.g.e., XXXI, 376; İbnu’l-Esîr,

a.g.e., I, 452; Zehebî, Kâşif, II, 526, İbn Hacer, Takrîb, I, 757, Tehzîb, XII, 423, İsâbe, VIII, 238. 73 İbn Hazm, a.g.e., s. 288; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 311. 74 İbn Hibbân, a.g.e., III, 459; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 242; Kelâbâzî, a.g.e., II, 859; İbn Abdilberr, a.g.e., II, 133; Mizzî,

a.g.e., XXXV, 379; Zehebî, Kaşif, II, 527; İbn Hacer, İsâbe, VIII, 280; Takrîb, I, 758, Tehzîb, XII, 425. 75 İbn Hazm, a.g.e., s. 282; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 305. 76 İbn Hibbân, a.g.e., III, 458; İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 220; Kelâbâzî, a.g.e., II, 867; İbn Abdilberr, a.g.e., II, 134; Mizzî,

a.g.e., XXXV, 282; Nevevî, a.g.e., I, 955; Zehebî, Kaşif, II, 527; İbn Hacer, İsâbe, VIII, 291; Takrîb, I, 758. 77İbn Hazm, a.g.e., s. 285; Karataş, Mustafa, a.g.e., s. 308. 78 İbn Hacer, Fethu’l-Bârî, VII, 446; Aynî, Bedruddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed, Umdetu'l-Kârî Şerhu Sahîhi

'l-Buhârî, Kahire, 1972, XVII, 218.




Biri Hz. Ebû Bekr’in kızı ve Zübeyr b. Avvâm’ın eşi Esmâ bnt. Ebî Bekr’dir.

Biri Cafer b. Ebî Talib, Hz. Ebû Bekr ve Hz. Ali ile evlilik yapmış olan Esma bnt.

Umeys’dir ki aynı zamanda Hz. Peygamber’in eşi Meymûne’nin kız kardeşidir.

Bir diğer isim Abdullah İbn Abbâs’ın annesi Ümmü’l-Fadl’dır.

Bir diğeri Hz. Peygamber’in amcası Ebû Tâlib’in kızı Ümmü Hânî’dir.

Bir diğer hanım sahâbî Hz. Hamza’nın eşi Havle bnt. Kays’tır.

Bir diğer isim Abdullah İbn Mes’ûd’un eşi Zeynep es-Sekafiyye’dir.

Bir diğeri Ümmü Rumân’dır ki Hz. Ebû Bekr’in eşi ve Hz. Âişe’nin annesidir.

Bir başkası Zeyd b. Sâbit’in eşi Ümmü’l-Alâ’dır.

İkisi Enes b. Mâlik’in annesi Ümmü Süleym ve teyzesi Ümmü Haram’dır.

Bir diğer isim Zeyd b. Hârise ve Abdurrahman b. Avf ile evlilik yapmış olan Ümmü

Külsüm’dür.

Ümmü Hâlid, yine Zübeyr b. Avvâm’ın eşlerindendir.

Bir başkası Fatıma bnt Kays, Üsâme b. Zeyd’in eşidir.

Kimi ise farklı özellikleri sebebiyle şöhret bulmuştur. Örneğin Ensardan Ümmü Atıyye Hz.

Peygamber’le yedi savaşa katılması, Hz. Peygamber’in kızının ve birçok hanım sahâbînin

cenâzesini yıkamakla tanınmıştır. Yine Ensardan Rubeyyî’ bnt. Muavviz savaşlara katılması ve

Rıdvân Biatı’nda bulunması ile meşhurdur.

Esma bnt. Umeys, Ümmü Hâlid, Ümmü Habibe, Sevde bnt. Zem‘a ve Ümmü Seleme ise

Habeşistan’a hicret eden isimlerdendir.

Sahîh’teki hanım sahâbîlerin on ikisinden bir rivâyet gelmiştir: Esma bnt. Umeys, Hansâ

bnt. Hizâm, Havle bnt. Kays, Zeynep es-Sekâfîyye, Subey’a bnt. Hâris, Sevde bnt. Zem’a, Safiyye

bnt. Huyey, Safiyye bnt. Şeybe, Fâtıma bnt. Kays, Hz. Fâtıma, Ümmü Şerik, Bnt. Hufâf b. İma,

Ümmü Külsüm, Ümmü’l-Alâ

On râvîden ise ikişer rivâyet mevcuttur: Ümmü Hâlid, Ümmü Habîbe, Zeynep bnt. Cahş,

Zeynep bnt. Ümmü Seleme, Ümmü Hânî, Ümmü Haram, Ümmü Kays, Ümmü Süleym ve Ümmü

Rumân.

Üç rivâyeti olan sadece Rubeyyi’ bnt. Muavviz’dir.

Beş ve üzeri rivâyeti bulunan üç râvî mevcuttur: Meymûne bnt. Hâris 7, Hafsa bnt. Ömer 5

ve Nesibe bnt. Ka’b 5 rivâyet.

Onun üzerinde rivâyeti bulunan iki isim mevcuttur: Esmâ bnt. Ebî Bekr ve Ümmü Seleme

16’şar rivâyet.

Yüzün üzerinde nakilde bulunulan tek râvî ise Hz. Âişe olup Sahîh’te 242 hadisine yer

verilmiştir.

Rakamlara dikkat edilirse Buhârî’nin bu hanım sahâbîlerin rivâyetlerin çok az bir kısmına

yer verdiği görülecektir. Örneğin Hz. Âişe muksirûndan olup 2210 hadisinden sadece 242’sine

verilmiştir. Ümmü Seleme’den 378 hadis nakledilmişken Buhârî onun 16 rivayetini nakletmiştir.

Ümmü Habîbe’nin 60 rivayetinden sadece birine Sahîh’te yer verilmiştir. Bunun dışında

Meymûne’den 76, Esma bnt Umeys’den 58, Esmâ bnt Ebî Bekr’den 60, Hafsa’dan ve Ümmü

Habîbe’den 60 hadis nakledilmişken Sahîh’te bu hadislerin çok azına yer verilmiştir. Bu durum

864 Sinan ERDİM



Buhârî’nin eserini oluştururken gözettiği kıstaslarla alakalıdır. Bu da Buhârî’nin kendisinin de ifade

ettiği üzere bütün sahih hadisleri eserine almayı amaçlamaması ile alakalıdır.79

Sahîh’te rivâyetleri bulunan otuz bir hanım sahâbînin naklettiği hadislerin konuları ise

şöyledir:

Bir rivâyeti bulunan sahâbîlerin konuları şunlardır: Fedâilu’s-Sahâbe, Nikâh, Hums, Zekât,

Talâk, Eymân, İ’tikâf, Cenâiz, Talâk, Enbiyâ, Sulh.

İki ve üç rivâyeti bulunanlar: Savm, Cihâd, İsti’zân, Enbiyâ, Tefsîr, Vudû, Tıb, Hums,

Meğâzî, Sıfatu’s-Salât, Hac, Nikâh, Talâk, Menâkıb, Fiten, Tevhid, İlim, Hayz, Libâs, Edeb,

Deavât.

Beş rivâyeti bulunanlar: Fedâilu’l-Medine, Ezân, Hac, İhsâr, Meğâzî, Libâs, Zekât, Vudû,

Hayz, İdeyn, Cenâiz.

Yedi rivâyeti bulunan: İlm, Vudû, Güsl, Libâs, Hîbe, Sütre.

On altı rivâyeti bulunanlar: Vudû, Sıfâtu’s-Salât, Cumua, Kusûf, Cenâiz, Zekât, Umre,

Savm, Müsâkât, Hîbe, Hums, Fedâil, Nikâh, Akîka, Zibâh, Tıb, Libâs, Edeb, Rikâk, İlm, Hayz,

Mevâkîtu’s-Salât, Sıfatu’s-Salât, Eşribe, Hiyel, Mezâlim, Şehâdât, Enbiyâ, Menâkıb.

İki yüz kırk iki rivâyeti bulunan Hz. Âişe’nin ise Sahîh’teki 97 kitabın80 seksen küsurunda

rivâyeti mevcuttur. Bu hiç şüphesiz onun fakîhliği ve hadisler konusundaki derin bilgisi yani ilmi

kişiliği ile alakalıdır.81

Hz. Peygamber’in eşi Ümmü Seleme de sahâbe ve tabiûnun birçok meselede soru sorduğu

isimler arasında zikredilmektedir.82

Sonuç

Yukarıda verdiğimiz bilgiler ışığında Buhârî’nin Sahîh’inde önemli sayılabilecek miktarda

kadın sahâbînin olduğunu söyleyebiliriz. Sahîh’teki yüz seksen üç râvînin otuz bir tanesi kadındır.

Bu da her altı râvîden birinin kadın olduğunu göstermektedir. Ayrıca iki bin altı yüz iki hadisin, üç

yüz yirmi sekizi kadın sahabelerden gelmektedir ki bu da toplam rivâyetin yüzde on ikisini

oluşturmaktadır. Sahîh’te yüzden fazla rivâyeti sahibi beş râvîden dördüncüsü yine bir kadın râvî

olan Hz. Âişe’dir.

Bu kadın sahâbîlerin büyük bir kısmı yaşadıkları dönemin tanınmış isimleridir. Örneğin

sekizi Hz. Peygamber’in eşleridir. Ayrıca meşhur sahâbîlerin eşleri, kızları, kız kardeşleri ve yakın

akrabaları bulunmaktadır. Kadın sahâbîlerin büyük bir kısmından sınırlı sayıda hadis

nakledilmiştir. On iki râvîden bir, on râvîden iki hadis nakledilmesi bu durumu ortaya koymaktadır.

Bu râvîlerden gelen rivâyetlerin konularının özellikle abdest, namaz, nikâh, boşanma, hac

ve fedâil gibi günlük yaşamda karşılaştıkları olaylar, Hz. Peygamber’e ihtiyaç hissederek

sordukları bazı sorular ve Hz. Peygamber’den gördükleri eylemler oldukları söylenebilir. Ancak

Hz. Âişe’den ise hemen hemen her konu ile ilgili nakledilen en az bir rivâyet mevcuttur.

Netice itibariyle Buhârî’nin Sahîh’indeki bu râvîler ve naklettikleri hadislerden hareketle

Hz. Peygamber’in çevresindeki kadınların, sahâbe eşlerinin ve kızlarının Hz. Peygamber dönemi

toplumunun bir parçası olduklarını, yaşanan somut olayların ve ilmi çalışmaların canlı şahitleri

olduklarını ve bunları kendilerinden sonraki nesillere aktardıklarını söyleyebiliriz.

79 Nevevî, el-Minhâc Şerhu Sahîhi’l-Müslim b. el-Haccâc, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1392, I, 24. 80 Uğur, Mücteba, a.g.e., 239. 81 İbn Sa’d, a.g.e., II, 375; Zehebî, Siyer, II, 130. 82 İbn Sa’d, a.g.e., VIII, 97.




KAYNAKÇA

AYNÎ, Bedruddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed, Umdetu'l-Kârî Şerhu Sahîhi 'l-Buhârî, I-

XX. Kahire, 1972.

BÂCÎ, Ebû’l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa’d b. Eyyûb, et-Ta’dîl ve’t-Tecrîh limen Harrace

anhu’l-Buhârî fi’l-Câmii’s-Sahîh, I-III, Vezâretü’l-Evkâf, el-Mağrib, trs.

BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmi’u’s-Sahîh, I-VI, tah. Mustafa Dîb el-Boğa,

Dâru İbn Kesîr, Beyrut, 1987.

……., et-Târîhu’l-Kebîr, I-VIII, Dâru’l-Fikr, Beyrut, trs.

DÂREKUTNÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer, Zikru Esmâi’t-Tâbiîn ve Men Ba’dehum, I-II,

Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 1985.

Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshâk b. Musa b. Mihrân, Ma’rifetu’s-Sahâbe, I-

XXV, Dâru’l-Vatan, Riyâd, 1419.

EREN, Mehmet, Buhârî’nin Sahih’i ve Hocaları, Nükte Kitâb, Konya, 2003.

…….., Kadınların Hadis İlmine Katkıları, AÜİFD, C. XLIV (2003), S. 1.

İbn Abdilberr, Ebû Amr Yusuf b. Abdullah b. Abdullah, I-II, el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb, y.y, trs .

İbnu’l-Cevzî, Cemâluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman, Telkîhu Fuhûmi Ehli’l-Eser fî Uyûni’t-Târih

ve’s-Siyer, Dâru’l-Erkâm, Beyrut, 1997.

İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Abdulkerîm el-Cezerî, Üsdü’l-Ğâbe, y.y, trs.

İbn Hacer, Şihâbüddîn Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali, Fethu'l-Bârî fî Şerhi’l-Câmi’i’s-Sahîh li’l-Buhârî,

I-XIII, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1379.

………., el-İsâbe fi Temyîzi’s-Sahâbe, I-VIII, Beyrut, 1412.

………., Takrîbu’t-Tehzîb, Dâru’r-Reşid, Suriye, 1986.

………., Tehzîbu’t-Tehzîb, I-XII, Dâru’l-Fikr, 1404, XXXV, 124.

İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Saîd, Cevâmi’u’s-Sîre ve Hamsu Resâili Uhrâ li İbn Hazm, tahk., İhsan

Abbas, Dâru’l-Meârif, Mısır, 1900.

İbn Mencûye, Ali b. Ali Ebû Bekr el- İsbehânî, Ricâlu Sahîhi Müslim, I-II, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut,

1407.

İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî, Kitâbü’s-Sikât, I-IX, Dâru’l- Fikr, 1975.

İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer, el-Bâisu’l-Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi’l-Hadîs,

thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Mektebetu Dâri’t-Turâs, Kahire, 2003.

İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d, et-Tabakâtu’l-Kübrâ, I-IX, Dâru’s-Sâdır, trs.

İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî, Ma’rifetu Envâı Ulumi’l-Hadîs,

Mektebetü’l-Farâbî, Beyrut, trs.

KANDEMİR, M. Yaşar, “Buhârî mad.” DİA, VI, 370.

KARATAŞ, Mustafa, Hadislerin Sayısı, Nun Yayıncılık, İstanbul, 2008.

KELÂBÂZÎ, Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed b. el-Hüseyin b. el-Hasan, el-Hidaye ve’l-İrşâd fi

Ma’rifeti Ehli’s-Sika ve’s-Sedâd, I-II, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1407.

866 Sinan ERDİM



MİZZÎ, Cemâlüddîn Ebû’l-Haccâc Yusuf, Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, I-XXXV,

Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1980,

………, Tuhfetu’l-Eşrâf bi Ma’rifeti’l-Etrâf, I- XIII, el-Mektebetu’l-İslâmî, 1403.

NEVEVÎ, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Şeref, el-Minhâc Şerhu Sahîhi’l-Müslim b. el-Haccâc, I-XVIII,

Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1392.

…….., Tehzîbu’l-Esmâ ve’l-Lüğât, I-III, Dâru’l-İlm, Beyrut, trs.

SEZGİN, Buhârî’nin Kaynakları, Kitabiyât, Yay., Ankara, 2000.

SUYÛTÎ, Abdurrahman b. Ebû Bekr, İsâfu’l-Mubattâ b. Ricâli’l-Muvattâ, el-Mektebetü’t-

Ticâriyye, Mısır, 1969.

UĞUR, Mücteba, Hadis İlimleri Edebiyatı, TDV, Ankara, 1996.

ZEHEBÎ, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed, el-Kâşif fi Ma’rifeti Men lehu Rivâyetun fi’l-

Kütübi’s-Sitte, I-II, Dâru’l-Kıble, Cidde, 1992,

…….., el-Muîn fi Tabakâti’l-Muhaddisîn, Dâru’n-Neşr, Amman, 1404

……., Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, I-XXIII, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1413.

ZİRİKLÎ, Hayruddin Muhammed b. Ali b. Mumammed b. Fâris, el-A’lâm, I-VIII, Dâru’l-İlm,

Beyrut, 2002.

buhÂrÎ’nİn el cÂmİ‘us sahÎh’İnde rİvÂyetİ bulunan kadin...

Documents