201 1

CESTE

CESTESKRIPTAMATERIJALI ZA PRIPREMANJE ISPITA

Predmet: C E S T EHOTI KENAN

HOTI KENAN GRAEVINSKI FAKULTET SARAJEVO Page 1 14. juni 2011 godine

CESTEMATERIJAL (I) prvi dio 1.)ISTRAIVANJE SAOBRAAJA Istraivanje saobraaja ima za cilj utvrivanje sadanjeg intenziteta saobraaja, kako na pojedinim dionicama cestovne mree tako i na ukupnoj mrei. Do tih podataka ae dolazi brojanjem vozila i anketiranjem. Vrste brojanja: a.) Viednevno runo brojanje b.) Jednodnevno runo brojanje c.) Automatsko brojanje saobraaja Viednevno runo brojanje izvodi se 20 puta u godini, ima strukturu brojanih vozila. Jednodnevno runo brojanje izvodi se tokom 12 ili 24 asa, to zavisi od vanosti lokaliteta. Automatsko brojanje vri se putem GSM modema.

-

2.)SAOBRAAJNA ISTRAIVANJA ANKETIRANJEM Istraivanje saobraaja se vri u mjerodavnim mjesecima (april, maj, septembar i oktobar), anketiranje se vri dopisnim putem ili direktnim intervjuom na licu mjesta. Uobiajene ankete kod ispitivanja saobraaja su: a.) Anketa vozaa na razmatranom koridoru b.) Anketa vozaa u razmatranom regionu c.) Anketa vlasnika putnikih automobila d.) Anketa vlasnika teretnih automobila e.) Anketa vozaa na spoljnom koridoru Obrada anketa Od snimljenih osam tipova vozila, pri obradi ankete vozila su grupisana u tri (3) tipa i to: PA, BUS i TV.

-

3.)POKAZATELJI SAOBRAAJA

HOTI KENAN

Page 2

CESTEU pokazatelje saobraaja spadaju: a.) Intenzitet saobraaja b.) Teina saobraaja c.) Gustina saobraaja d.) Faktor vrnog asa Intenzitet saobraaja izraava se brojem vozila na dan ili as koji proe presjekom ceste ili trake. PGDS Prosjeni godinji dnevni saobraaj je ukupan broj vozila koji proe kroz presjek ceste u godini dana, podjeljen sa brojem dana u godini, a rauna se:

Ng broj vozila presjekom u godini g broj dana u godini

PDS Prosjeni dnevni saobraaj je ukupan broj vozila koji proe presjekom ceste u razdoblju brojanja koje je manje od godinu dana, podjeljen sa brojem dana brojanja

Np broj vozila u vremenu snimanja P broj dana snimanja

VS Volumen saobraaja je broj vozila koji je proao kroz presjek ceste ili saobraajne trake u vremenu od jednog asa

PGTS Teina saobraaja je bruto teina svih vrsta vozila koje u odgovarajuem intenzitetu prou presjekom puta

GS Gustoa saobraaja izraena je brojem vozila na jedinicu duine (kilometru) u bilo kom asu

HOTI KENAN

Page 3

CESTESVS Saobraajni vrni as najvei broj vozila koji pree presjekom ceste ili trake u jednom asu nazivamo vrnim asom. Imamo izvedeni vrni as (IVS) i maksimalni izvedeni vrni as (MIVS)

Faktor vrnog asa predstavlja odnos vrnog asa i maksimalnog izvedenog vrnog asa

-

Mjerodavno saobraajno optereenje zadaje se projektnim zadatkom ili se odreuje preko faktora n-tog asa i PGDS-a

4.)CESTOVNA MREA Se sastoji od vorova i dionica ceste koje spajaju ti vorovi. Cestovnu mreu moemo podjeliti na izvan gradsku i unutar gradsku cestovnu mreu Podjela javnih cesta se vri prema drutvenom i privrednom znaaju, prema vrsti saobraaja, prema saobraajnoj funkciji, prema prostornoj fukciji, prema tehnikoj podjeli, prema nainu funkcionisanja cesta, prema saobraajnom optereenju, te se prema drutvenom i privrednom znaaju, a prema zakonu o bezbjednosti saobraaja na putevima u BiH, dijele na: Magistralne ceste, Regionalne ceste, Lokalne ceste, Ulice u naseljima. Podjela cesta prema vrsti saobraaja: Ceste za saobraaj motornih vozila, Ceste za mjeoviti saobraaj. Cestovna mrea gradskih saobraajnica dijeli se na: Primarna mrea, Lokalna mrea. Primarnu mreu formiraju: gradska autocesta, gradske magistrale, gradske saobraajnice i sabirne ulice, dok sekundarna mrea obuhvata: sabirne ulice, pristupne ulice i parkiralita. Page 4

-

-

HOTI KENAN

CESTE

-

Odreivanje kategorije terena teren se dijeli u etiri (IV) kategorije:

I.) Ravniarski II.) Breuljkasti III.) IV.) Brdovit Planinski

5.)PSIHO FIZIKI FAKTORI VOZAA a.) Vidno polje b.) Brzina reakcije vozaa c.) Podnoljivosti promjene ubrzanja, usporenja i bonog udara Vidno polje predstavlja podruije koje voza obuhvata jednim pogledom. Vrijeme reakcije iznosi izmeu 0,7 i 2,5 sekunde. Bono ubrzanje uslovljava udobnost vonje, imamo udobnu vonju, prihvatljivu i graninu. Boni udar - se uzima u granicama 0,30X0,95. Poduno ubrzanje - uslovljava takoe udobnost vonje, pa imamo udobnu, neudobnu i posebne uslove vonje. Poduni udar predstavlja promjenu ubrzanja.

6.)OTPORI Otpori koji djeluju na vozilo u pokretu su: a.) Otpor vonje b.) Otpor vazduha c.) Otpor tromosti d.) Otpor krivine e.) Otpor nagiba

-

Otpor vonje (osnovni otpor) sastoji se od trenja kotrljanja izmeu toka i kolovoza, trenja izmeu toka i osovine, sila potrebnih za Page 5

HOTI KENAN

CESTEsavladavanje neravnosti i deformacija kolovozne povrine i sila koje prouzrokuju deformacije pojedinih dijelova vozila. Otpor vazduha kod malih brzina je bez uticaja a kod veih brzina znatno utie. Otpor tromosti javlja se kod vozila koje prelazi iz stanja mirovanja u stanje kretanja i kod promjene brzine sa V1 na V2, zbog ubrzanja masa ili usporenja sa V2 na V1. Otpor krivine nasataje usljed zaokretanja tokova oko vertikalne osovine koja je okomita na povrinu kolovoza. Otpor nagiba pri vonji uz uspon djeluje komponenta sile tee u smjeru nagiba puta i to kao otpor uspona, a pri padu dodatna sila ubrzanja, te se pri tom javlja otpor nagiba.

-

-

Ponaanje vozila pri vonji na konkretnoj cesti, vozilo prolazi trajektorijom kretanja gdje moe naii na:

I.) II.) III.) IV.)

Vonju na pravcu Vonju na usponu Vonju kroz krivinu i, Vonju pri zaustavljanju

-

Vonja vozila na pravcu vozei vozilo po pravcu, zapazie se da vozilo odstupa lijevo desno i tu pojavu nazivamo vijuganjem vozila a ono ovisi od stanja i ravnosti kolovoza, vozila injegove starosti, vozaa i njegove psihofizike kondicije i vijetra. Duina pravaca izmeu krivina duina pravaca izmeu dvije suprotno smjerne krivine iznosi 2Vr, a izmeu isto smjernih krivina 4Vr, ako se nemoe ispuniti uslov onda se veu krivina jedna na drugu. Vonja vozila na usponu potrebno je projektovati dodatnu kolovoznu traku za spora vozila, za kretanje uzbrdo ili nizbrdo. Vonja vozila kroz krivinu pri kretanju vozila kroz horizontalnu krivinu djeluje centrifugalna sila, a pri kretanju kroz vertikalnu djeluje sila potiska (smanjuje se ili poveava sila gravitacije). Ponaanje vozila pri zaustavljanju imamo forsirano koenje, forsirano zaustavljanje, slobodno zaustavljanje i zaustavljanje vozila pri nailasku na prepreku. Page 6

-

-

-

HOTI KENAN

CESTE

7.)OSNOVE ZA ODREIVANJE ELEMENATA CESTE Brzina je vozno dinamika veliina od koje zavise udobnost vonje i bezbjednost saobraaja Imamo slijedee vrste brzina: a.) Stvarnu brzinu kretanja vozila (Vv) b.) Dozvoljenu brzinu vonje na cesti (Vdoz) c.) Prosjenu brzinu vonje na cesti (Vput) d.) Planiranu brzinu putovanja (planirana prosjena brzina) (Vpl) e.) Predviena brzina za pojedine kategorije ceste (Vpred) f.) Projektna brzina u slobodnom toku (Vpro) g.) Brzina vozila u bonom smijeru (radijalna) (Vrad) h.) Raunska brzina koja se koristi za proraun tehnikih elemenata ceste (Vr)

-

Otpornost na klizanje izraava se koeficijentom trenja klizanja (KTK ili g) izmeu kolovoza i guma na istom i mokrom kolovozu.

8.)ELEMENTI CESTE Dimenzije elemenata ceste se odreuju na osnovu: a.) Tehnike grupe ceste b.) Predviene brzine (Vpred) c.) Definisanog nivoa usluge ceste na kraju planskog perioda

-

Uticaj rezultujueg nagiba kolovoza rezultujui nagib kolovoza je vektor podunog i poprenog nagiba.

9.)ELEMENTI SITUACIONOG PLANA Situacioni plan prikazuje tok trase koji je definisan u horizontalnoj ravni koordinatama X i Y. Geometrijski oblik situacionog plana sastavljen je kombinacijom pravaca, prelaznih i krunih krivina. Page 7

HOTI KENAN

CESTEPravci se projektuju samo u posebnim uslovima i na dionicama gdje je potrebno omoguiti duinu za bezbjedno preticanje, vremenom vonje po pravcu od 5 sekundi, ili ako nema zahtjeva pri projektovanju ceste pravci se projektuju bez ogranienja. Nedostaci teko se uklapaju u teren, oteana procjena brzine vozila iz suprotnog smijera, dugi pravci zamaraju vozaa, nedovoljna preglednost. Uslov projektovanja dugih pravaca prikljuni horizontalni radijus, vertikalni tok trase ko istosmjernih krivina 4VpredLp2Vpred i kod suprotno smjernih 2VpredLp20Vpred. Krune krivine izvode se radi prilagoavanja trase terenu, najprostiji oblik krivine je kruni luk ija je zakrivljenost konstantna. Radijuse treba odrediti tako da se omogui predviena brzina (Vpred). Minimalni radijus horizontalne krivine odreuje se iz vozno dinamikih uslova, a maksimalni radijus nema ogranienja. Krune krivine trebaju biti priblino usklaene tj . Duina luka zavisi od: trajanja vonje, estetskog izgleda trase, vozno dinamikih uslova i uslova u prostoru. Popreni nagib u krivini iznosi: Rminqmax=R1q1. Prelazne krivine da bi se ublaio uticaj centrifugalne sile, projektuju se prelazne krivine, koje moraju zadovoljiti slijedee uslove: a.) Prelaz iz pravca do poetka prelazne krivine mora se izvesti kontinuirano b.) U krajnjoj taki prelazne krivine mora biti zajednika tangenta sa krunim lukom c.) Promjena zakrivljenosti prelazne krivine mora imati odreeni zakon ravnomjernosti (l:Dk:lk1:1:1).

-

-

-

Duina tangente: Tg=(R+R)tg Duina bisektrise: Bs=(R+R)(sec Duina disektrise: Dkl=

Vertikalna krivina:

s=s1s2 Tg=R HOTI KENAN Page 8

CESTED=2Tg Apscisa: Xp=Xt-Tg Xk=Xt+Tg Ordinata: Yp=YtTgs1 Yk=YtTgs2

Predmet: C E S T E MATERIJAL (II) drugi dio

KAPACITET I NIVO USLUGE CESTEZa utvrivanje kapaciteta i nivoa usluga ceste, neophodno je poznavati: veliinu saobraajnog toka, strukturu saobraaja, raspodjelu saobraajnog toka po smjerovima vonje i faktor vrnog asa. Norman u HCM u 1965, definie operatvne uslove na est nivoa usluge: A;B;C;D;E i Fkoji su proizvod zdruenih faktora: brzine, vremena putovanja, slobode manevrisanja i udobnosti vonje. Nivo usluge A predstavlja uslove slobodnog toka sa malom gustinom saobraaja, velikim brzinama i velikom slobodom manevrisanja. Ovi saobraajni uslovi se pogoravaju za nie nivoe usluga, te za nivo usluge F imamo, usiljen tok, gdje su male brzine i esta zaustavljanja.

-

-

OSNOVNI PARAMETRI SAOBRAAJNOG TOKA Su: 1.) Veliina saobraajnog toka q (voz/h) 2.) Prosjena brzina toka, odnosno srednja prostorna brzina Vs (km/h) 3.) Gustoa g (voz/km) RAVNOTENO STANJE TOKA q = Vs g iji grafiki prikaz predstavlja osnovni dijagram saobraajnog toka. Veliina saobraajnog toka jednaka je nuli, kad: 1.) Nema vozila na cesti HOTI KENAN Page 9

CESTE2.) Je gustoa toliko velika, da sva vozila moraju stati (gustoa zaguenja gmax) Kapacitet saobraajnog toka (max) je kada produkt gustoe i brzine daje maksimalnu veliinu toka.

ANALIZA PROPUSNE MOI Sastoji se iz dva koraka i to: 1.) Odreivanje kapaciteta dionice kao kvantitativne mjere, odnosno stepena zasienja (x = q/c) 2.) Nivoa usluge NU Ciljevi metodologije Metodologija podrazumjeva analizu propusne moi za dva tipa segmenata, dvotranih, dvosmjernih cesta.

BAZNI USLOVA Predstavljaju najbolje mogue uslove ceste.

NIVO USLUGE NU Je definisan za N minutno vrno optereenje, na segmentu dvotrane ceste, odreene duine. Razlikuje se est (6) nivoa usluge od A do F: 1.) A najbolji nivo usluge 2.) B saobraajni tok sa brzinom 80 km/h 3.) C saobraajni tok sa brzinom 70 km/h 4.) D nestabilni uslovi saobraajnog toka 5.) E saobraajni tok sa brzinom 40 km/h 6.) F uslovi zaguenja PROCJENA NIVOA USLUGE Vri se na osnovu odreivanja brzine slobodnog toka (FFS) FFS brzina slobodnog toka (km/h) odreuje se na dva naina: 1.) Mjerenje na terenu 2.) Procjena na temelju preporuka Mjerenje na terenu sastoji se od minimalno 100 vozila i rauna se formulom: Page 10

HOTI KENAN

CESTEFFS = + 0,0125

- srednja brzina mjerena na terenu (km/h) izmjerena veliina toka za period mjerenja brzina korekcioni faktor tekih vozila Procjena na temelju preporuka FFS = BFFS -

-

BFFS bazna brzina saobraajnog toka (km/h) - korekcioni faktor irine traka i bonih smetnji - korekcioni faktor gustoe

ODREIVANJE VELIINE TOKA Oznaava se sa Vp, a rauna se po formuli: Vp =

KOREKCIONI FAKTOR TEKIH VOZILA Oznaava se sa = , a rauna se po formuli:

PROSJENA BRZINA PUTOVANJA Oznaava se sa ATS, a rauna se po formuli: ATS = FFS 0,0125 -

POSTOTAK IZGUBLJENOG VREMENA U KOLONI Oznaava se sa PTSF, a rauna se po formuli: PTSF = BPTSF + BPTSF bazni postotak izgubljenog vrementa u koloni za oba smijera

AUTOCESTADefinie se kao cesta sa dva odvojena kolovoza od kojih svaki kolovoz ima dvije ili vie traka, te po jednu zaustavnu traku u oba pravca.

KAPACITET SEMAFORISANIH RASKRSNICAHOTI KENAN Page 11

CESTEOdreuje se po grupama traka, proraun kapaciteta za pojedine vrste traka rauna se po formuli: Ci = Si (gi/C) (voz/h) Ci kapacitet grupe traka Si veliina zasienog toka za grupu traka gi/C odnos efektivnog vremena i ciklusa za grupu traka

NIVO USLUGE SEMAFORISANE RASKRSNICE Definisan je vremenskim gubicima na raskrsnici zbog zaustavljanja vozila (oko 15min).

PRELAZNE RAMPEPredsatavljaju povrinu na kojoj se vri vitoperenje.

VITOPERENJEPredstavlja prelaz i poprenog nagiba u pravcu, u popreni nagib u krivini. (Vri se postepeno). Vitoperenje se vri na duini prelazne krivine i to na na cestama: 1.) Sa dvije (2) saobraajne trake, vitoperenje kolovozne povrine oko osovine ili ivica kolovoza. 2.) Sa etiri (4) i vie saobraajnih traka, razdjelom traka oko ose ili ivica razdjeljenih traka. NAINI VITOPERENJA Zavise od vozno dinamikih uslova, raspoloive duine vitoperenja, dozvoljenog nagiba rampe i oblika poprenog profila.

PROIRENJE KOLOVOZA U HORIZONTALNIM KRIVINAMAPri kretanju vozila kroz krivinu, prednji tokovi opisuju vei radijus od zadnjih, ova razlika u radijusima, znaajna je kod malih radijusa krivina, pa se radi bezbjednosti saobraaja, kolovoz proiruje u zavisnosti od veliine radijusa. Proirenje se mora izvoditi za sve radijuse krivine manje od 200m. Tipovi proirenja mogu biti: sa unutranje strane krivine, sa vanjske strane krivine, i sa obadvije strane.

-

-

Proraun proirenja P Opti sluaj proirenja Kod veih radijusa P= + =(R+P (m)

/2R (m) Page 12

HOTI KENAN

CESTEKod manjih radijusa (R25%, za tehniku grupu A; Pp>15%, za tehniku grupu BiC.

SERPENTINEPostavljaju se za savladavanje velikih visinskih razlika i zbog ogranienog najveeg uzdunog nagiba. To su zapravo krivine malog radijusa i velikog skretnog ugla 180. Za tehnike grupe puta A i B i van naselja sa Vpred>70km/h ne postavljaju se serpentine. Rmin = 11,5 m uz uslov 2Rs