C))r1

-JJ)

—J

Zr

(n

z”

5o-l

NmN-I

WmN.111C)Om

N

WmZ-łOCI)Om

Nm1

WmNp111

O-<C.)I

cnIOCOOCZC.)I

J)-łN

-

_ _________

WmN-1 —

UJ —E

O. Om<W

P m-ILiCI,O

m

Od

Autora

Redaktor:

JanIgor

Rybak

Niniejszy

zeszytjest

jednymz

seriiopracow

ańdotyczących

poszczególnychgrup

systematycznych

bezkręgowców

wodnych.

Zaw

ieraon

opisyi

rysunkiniektórych,

najważniejszych

taksonóww

ystępującychw

naszychw

odach.Spośród

dużejliczby

Zdjęcie

naokładce:

gatunkówzam

ieszkującychróżne

ciekii

zbiornikiw

odnenaszej

streł”klim

atycznej,tylko

Tom

aszSzczuka

niewielka

ichczęść

występuje

często,czy

niekiedym

asowo.

Pozostałe,to

ww

iększości

przypadkówte

taksony,które

znajdywane

sąrzadko

lubw

ystępująw

specjalnych

Lśrodow

iskach,nierozpow

szechnionei

niepospolite.Interesują

onezw

ykletylko

faunistów,

Redaktor

techniczny:system

atyków,

morfologów

czyzoogeografów

,a

więc

tych,którzy”

wsw

oichbadaniach

Zbigniew

Tarabuła

posługująsię

opracowaniam

ispecjał istycznym

i,szczegółow

oom

awiającym

iokreśloną

grupęzw

ierząt.Sporadycznie

występujące

gatunkinie

mają

zwykle

istotnegoznaczenia

w

badaniachekologicznych,

rybackich,dotyczących

zagadnieńzanieczyszczeń

wód

itp.

Badania

testanow

iązdecydow

anąw

iększośćw

działalnościnaukow

eji

praktycznejw

zakresiehydrobiologii,

absorbująw

ielupracow

nikównaukow

ych,pracow

nikówróżnego

rodzajusłużb

zajmujących

sięszeroko

pojętąochroną

środowiska,

rybakówpraktyków

,

studentówróżnych

kierunkówstudiów

biologicznych,a

nawet

młodzież

szkól

ponadpodstawow

ych.D

onich

niniejszeopracow

aniejest

skierowane.

Przyopisie

cechidentyfikacyjnych,

tamgdzie

wym

aganajest

znajomość

hermetycznej

(dlaniespecjalistów

)term

inologii,lub

tamgdzie

wyróżnienie

jakiejścechy

systematycznej

może

przysporzyćtrudności,

lubw

ręczdoprow

adzićdo

mylnych

ustaleńosoby

nie

Copyright

byP

aństwow

aInspekcja

Ochrony

Środowiska

przygotowane

specjalistycznie,odstępow

ałemod

dokładnegoopisu

iom

ówienia

danego

Warszaw

a1996

taksonu.W

niektórychprzypadkach,

przyopisach

i narysunkach

pominąłem

również

cechy

drugorzędnedla

zmniejszenia

dom

inimum

możliw

ościom

yłki,pozostając

przyw

yróżnieniu

ISBN

83-87166323iw

skazaniucech

najistotniejszych.C

echyporów

nywane

muszą

byćbezw

zględniezgodne

na

badanymokazie

zcecham

iopisanym

ilub

narysowanym

i.T

ylkow

takimprzypadku

można

Wydanie

I.N

akład1000

egzForm

atB5

mieć

pewność

prawidłow

ejidentyfikacji.

Przyjakichkolw

iekw

ątpliwościach

należy

bezwzględnie

odstąpićod

dokładnejanalizy,

poprzestającna

określeniujednostki

TIN

TA

systematycznej

wyższeao

rzędu.iJruK

ioprawa:.

teł.(071)48

6739

Wcześniej

ukazałysię

zeszytypośw

ięconeC

ladocera,C

opepoda,R

otatoriai C

iliata.

L

TypO

ligochaeta(skąposzczety)

Ciało

skąposzczetówjest

najczęściejsilnie

wydłużone,

robakowate,

zbudowane

zlicznych

segmentów

.D

ługośćciała

i liczbasegm

entówjest

bardzozm

ienna.D

ługośćciała

waha

sięod

około0,5

mm

dokilku

centymetrów

.L

iczbasegm

entówod

kilkudo

kilkuset.Segm

entacji

zewnętrznej

odpowiada

segmentacja

narządóww

ewnętrznych.

Często

napow

ierzchniciała

występuje

wtórna

segmentacja,

zwłaszcza

wprzednich

segmentach

ciała.Poszczególne

segmenty

podzielonesą

wtedy

na2

do5

pierścieni(rys.

Ia).

Wprzedniej

częściciała

występuje

płat głowow

yróżnej

wielkości

i kształtu(b), przylegający

doI segm

entu(gębow

ego).

Rzadko

jestzredukow

anylub

niewykształcony.

Unasady

płatagłow

owego

występują

niekiedy

plamki

oczne.O

twór

gębowy

położonyjest

nastronie

brzusznejI

segmentu

(c).Przew

ód

pokarmow

yw

postacirurki

ciągniesię

wzdłuż

ciała.N

akażdym

segmencie,

oprócz

pierwszego,

występują

szczecinkiw

czterechpęczkach

-dw

óchgrzbietow

ych(d)

idw

óch

brzusznych(e). N

iekiedyna

kilkuprzednich

segmentach

szczecinkigrzbietow

enie

występują.

Podstawow

ymi

formam

i sąszczecinki

włosow

ate(rys.

2A

)i dw

uząbkowe

(rys.2

B),

zwykle

esowato

wygięte,

zdw

oma

ząbkami

wszczycie,

najczęściejróżnej

wielkości.

Szczecinkite

u

różnychgatunków

mogą

ulegaćzm

ianom.

Mam

yw

tedydo

czynieniaze

szczecinkami

igłowatym

i,w

achlarzowatym

i,pałeczkow

atymi

iin.

Uosobników

dojrzałychpłciow

o

najczęściejw

ystępującharakterystyczne

szczecinkipłciow

epołożone

obokotw

orówpłciow

ych

(rys.2C

).

Dla

skąposzczetówcharakterystyczne

jestzróżnicow

anieciała

nasegm

entylarw

alne(z

przoduciała)

Ipostlarw

alne.W

każdymsegm

enciepow

tarzasię

tensam

schemat

budowy

systemu

nerwow

ego,krw

ionośnego,w

ydalniczego(z

wyjątkiem

segmentów

larwalnych).

Układ

rozrodczy,herm

afrodytyczny,koncentruje

sięnajczęściej

wkilku

przednich

Postlarwalnych

segmentach

ciała.W

jegoskład

wchodzą

gonady,gonodukty

męskie

(lejki

nasienne,nasieniow

ody,kanały

wyprow

adzającenasienie

iaparaty

kopulacyjne),gonodukty

zeńskie(lejek

ijajow

ód),w

oreczkinasienne

ijajow

e,zbiorniki

nasienne,gruczoły

kopulacyjne.G

onadym

ęskiew

ystępująw

segmentach

znajdującychsię

przedsegm

entami

gonadami

żeńskimi.

Zapłodnienie

krzyżowe.

Jajaskładane

sądo

kokonówjajow

ych

utworzonych

zw

ydzielinygruczołów

siodełkowych,

tworzących

t. zw.

siodełko,obejm

ujące

segmenty

zukładem

rozrodczym.

Uniektórych

skąposzczetów(przede

wszystkim

u

3

Ł

Aeolosom

atidaei

Naididae)

występuje

rozmnażanie

bezpłciowe,

polegającena

podzialeosobnika

iregeneracjibrakujących

częściciała.

Skąposzczetyw

ystępująw

ew

szystkichrodzajach

wód,

głównie

wosadach

dennychlecz

również

wperyfitonie,

wśród

roślinoraz

wtoni

wodnej,

niekiedyw

dużychilościach.

Głów

nymi

cechami

taksonomicznym

iuw

zględnionymi

wniniejszym

opracowaniu

są:w

ielkośćikształtciała,

kształt,rodzaj,

liczbai m

iejscew

ystępowania

szczecinekoraz

niektóre

cechyukładu

rozrodczego.

Rodzina

Aeolosom

atidae

Gatunki

drobne.Segm

entacjaciała

niewyraźna

(rys.3

A).

Ciało

grzbieto-brzusznie

spłaszczone.Przy

bardzoczęstym

rozmnażaniu

bezpłciowym

przezpodział,

tworzy

sięłańcuch

osobników.

Płatgłow

owy

duży,bez

widocznej

bruzdyprzy

połączeniuz

Isegm

entem(rys.

3

B)lub

oddzielonyod

niegow

yraźnąbruzdą

(rys.3

C),

znabłonkiem

rzęskowym

nabrzusznej

stronie.W

pęczkachbrzusznych

igrzbietow

ychtrzy

lubw

ięcejszczecinek

włosow

atych,

wyjątkow

ow

śródnich

szczecinkidw

uząbkowe. T

ylnykoniec

ciałanie

wyciągnięty

ww

yrostek.

Wyodrębnionych

gonadbrak.

Aeolosorna

he;nprichiE

hrenberg-

rys. 4

Długość

łańcuchaosobników

do10

mm

.C

iałospłaszczone

grzbieto-brzusznie.Segm

entacja

słabow

ykształcona(rys.

4A

). Na

grzbietowej

stronieciała

barwne

gruczoły,w

yraźniew

iększe

iliczniejsze

niżna

stroniebrzusznej.

Płatgłow

owy

zdrobnym

iw

ioskami

czuciowym

ina

przednimbrzegu,

duży,zaokrąglony,

trójkątny,szerszy

odpozostałych

segmentów

,nie

oddzielonyod

segmentu

Ibruzdą

międzysegm

entalną(rys.

48).

Nabłonek

rzęskowy

na

brzusznejstronie

płatagłow

owego.

Wpęczkach

wyłącznie

szczecinkiw

łosowate,

zprostym

lublekko

zagiętymkońcem

.W

pęczku3-5

długichi3-5

krótkichszczecinek

(rys.4

C).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,często

wśród

roślin.

4

Rodzina

Naididae

Gatunki

drobne.C

iałonajczęściej

przezroczystelub

opalizujące,żółte

lubbrązow

e,

szczecinkiróżnie

ułożone(rys.

5A

).Przy

bardzoczęstym

rozmnażaniu

bezpłciowym

przez

podział,tw

orzysię

łańcuchosobników

.Piat

głowow

yodzielony

wyraźną

bruzdąod

segmentu

I (rys.5

B).

Dw

uząbkowe

szczecinkibrzuszne

występują

odsegm

entuII.

Wprzedniej

części

ciała, postronie

brzusznejzaw

szew

ięcejniż

dwie

szczecinkiw

pęczku.N

astronie

grzbietowej

szczecinkidw

uząbkowe,

igłowate

(bezząbków

),często

włosow

ate.N

arządyrozrodcze

(rys.5

C)w

ystępująwkilku

segmentach

wprzedniej

częściciała.

Gonady

męskie

iżeńskiew

ystępują

pojednej

parzew

segmencie.

Gonady

męskie

(a)w

IV,V

lubw

VII,

żeńskiew

V,

VI

lubw

VII

segmencie

ciała.N

asieniowód

zakończonylejkiem

nasiennym(b),

średniejdługości,

często

skręcony.A

trium(c)

owalne

lubgruszkow

ate.Parzyste

zbiornikinasienne

(d)w

IV,

Vlub

w

VII

segmencie

ciała.W

oreczkinasienne

(e)nieparzyste.

Penisabrak.

Męskie

otwory

płciowe

prawie

zawsze

parzyste.

Chaetogasier

diaphanus(G

ruithuisen)-

rys.6

Długość

łańcuchaosobników

do25

mm

.C

iałogrube,

krótkie,przezroczyste.

Szczecinek

grzbietowych

brak(rys.

6A

).Płatgłow

owy

zredukowany

(rys.6

B).

Szczecinkidw

uząbkowe,

szczytowy

ząbekdłuższy

niżząbek

dolny(końcow

aczęść

szczecinkiII

segmentu

-rys.

6C

,V

I

segmentu

-rys.

6D

).N

ajdłuższeszczecinki

IIsegm

entuponad

200„im

,najkrótsze

do145

„im.

Wbrzusznych

pęczkachsegm

entuli

po2-20,

wpozostałych

po2-10

dwuząbkow

ych

SzczecinekSzczecinek

płciowych

3-5w

pęczku.Nasieniow

óddość

krótki,rozszerzenie

atrium

owalne

(rys.6

E).Form

ydrapieżne.

Występuje

wśród

roślin,rów

nieżw

wodach

słonawych.

1

1JIAB

C

2

B3

4B

AC

A

67

L

Chaetogaster

diastrophus(G

ruithuisen)-

rys.7

Długość

łańcuchaosobników

do1,5

mm

.C

iałogrube,

krótkie,przezroczyste

(rys.7

A).

Płat

głowow

ydobrze

wykształcony,

trójkątny,pokryty

dlugimi

włoskam

i.Szczecinek

grzbietowych

brak.Szczecinki

dwuząbkow

e,szczytow

yząbek

dłuższyniż

ząbekdolny,

koniecszczecinki

nieznaczniew

ygięty,zgrubienie

wczęści

dolnejlub

środkowej

szczecinki(rys.

7B

).Najdłuższe

szczecinkiII

segmentu

krótszeniż

125lim

.W

pęczkach11

segmentu

4-8,w

pozostałych3-7

szczecinek.Szczecinek

płciowych

2-3w

pęczku.N

asieniowód

długi,rozszerzenie

atrium

owalne,

wydłużone

(rys.7

C).

Występuje

wśród

roślinirozkładających

sięszczątków

roślinnychw

różnychtypach

wód.

Chaetogaster

langiB

retscher-

rys.8

Długość

łańcuchaosobników

do2

mm

.C

iałogrube,

krótkie,przezroczyste

(rys.8

A).

Płat

głowow

yzredukow

any.Szczecinek

grzbietowych

brak.Szczecinki

dwuząbkow

e,szczytow

y

ząbekdluższy

niżząbek

dolny,koniec

szczecinkiw

ygięty,zgrubienie

bliskośrodka

szczecinki

(rys.8

B).

Najdłuższe

szczecinkisegm

entuII

(do100

lim).

Wpęczkach

IIsegm

entu3-9,

w

pozostałych3-6

szczecinek.Szczecinek

płciowych

2w

pęczku.N

asieniowód

krótki,

rozszerzenieatrium

owalne

(rys.8

C).

Występuje

wśród

roślin,w

różnychtypach

wód.

.—

—.-—

.--—

-.—

—---—

—

-.

.-

—..

A

BC

dab

ce

A

E

I6

.78

c

8

I9

Pristina

longisetaE

hrenbergrys.

9

Długość

łańcuchaosobników

do5,5

mm

.B

arwa

ciałabiaław

a.Płat

głowow

ydobrze

wykształcony,

wyciągnięty

wdługi

czułek(rys.

9A

).W

pęczkachgrzbietow

ychszczecinek

występujących

odII

segmentu

szczecinkiigłow

atei

włosow

ate.Szczecinki

włosow

ateIII

segmentu

znaczniedłuższe

(600-800lim

)niż

szczecinkiw

łosowate

pozostałychsegm

entów(120-285

jim),

szczecinkiigłow

ate-proste

(rys.9

B).

Wgrzbietow

ychpęczkach

1-4szczecinki

włosow

atez

drobnymi

ząbkami

pojednej

stronie(rys.

9C

)i2-S

igłowatych.

Wbrzusznych

3-9szczecinek

dwuząbkow

ych.Z

ąbekszczytow

yw

yraźniedłuższy

niżząbek

dolny(rys.

9D

).Szczecinki

płciowe

wyraźnie

zgięte,po

I-2w

pęczku.R

ozszerzenieatrium

owalne,

wydłużone

(rys.9

E).Form

yruchliw

e.

Występuje

wśród

roślin,w

różnychtypach

wód.

Pristin

afbreli

Piguet

-rys.

10

Długość

łańcuchaosobników

do6,5

mm

.C

iałoprzezroczyste.

Płatgłow

owy

dobrzew

ykształcony,w

yciągniętyw

czułek(rys.

10A

).W

pęczkachgrzbietow

ychszczecinek

występujących

odII

segmentu

szczecinkiigłow

atei

włosow

ate.Szczecinki

włosow

atew

szystkichsegm

entówrów

nejdługości,

ząbkowane

(rys.10

B).

Wgrzbietow

ychpęczkach

1-4w

łosowate

il-4

igłowate

szczecinkinieznacznie

wygięte,

zkrótkim

iząbkam

irów

nejdługości

(szczecinkiw

idłowate)

(rys.10

C).

Wbrzusznych

pęczkach2-8

szczecinekdw

uząbkowych.

Brzuszne

szczecinkiIł

segmentu

wyraźnie

dłuższeniż

pozostałe.S

zczecinkibrzuszne

II-VII

segmentu

zząbkiem

szczytowym

dłuższymniż

ząbekdolny

(rys.10

D),

wpozostałych

segmentach

równej

długości(rys.

10E

).

Występuje

wstrefie

brzegowej

zbiornikóww

odnych,na

dniepiaszczystym

iw

wodach

interstycjalnych.

B/

D1E510

A

B

11

1011

Siylaria

lacustris(L

innć)-

rys.II

Długość

łańcuchaosobników

do18

mm

.Płat

głowow

ydobrze

wykształcony,

wyciągnięty

wdługi

czułek,um

ieszczonyw

wyraźnym

zagłębienium

iędzydw

oma

bocznymi

płatami.

Oczy

najczęściejw

ystępują(rys.

11A

).G

rzbietowe

szczecinkiw

ystępująod

VI

segmentu,

wśród

nichw

łosowate

i igłowate.

Wgrzbietow

ychpęczkach

l-3w

łosowatych,

długich(do

1050um

)

i 3-4prosto

zaostrzonych,igłow

atychszczecinek.

Wbrzusznych

4-7dw

uząbkowych

szczecinek

zsilnie

wygiętym

ząbkiemszczytow

ymi

zredukowanym

ząbkiemdolnym

.D

olnaczęść

szczecinekbrzusznych

podwójnie

zgięta(rys.

11B

).Form

yruchliw

e.

Występuje

wśród

roślinw

różnychtypach

wód.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

3-m

ezosaprobowych.

Ripistesparasita

(Schmidt)

-rys.

12

Długość

łańcuchaosobników

do7,5

mm

.B

arwa

ciałado

IXsegm

entuczerw

onobrązowa.

Płatgłow

owy

dobrzew

ykształcony,w

yciągniętyw

czułeko

długości0,2-0,3

mm

.O

czy

występują

(rys.12

A).

Grzbietow

eszczecinki

występują

odV

Isegm

entu.W

pęczkach

grzbietowych

VI-V

IIIsegm

entu2-6

krótkichi2-16

bardzodługich

szczecinekw

łosowatych,

kilkakrotnieprzekraczających

długośćszczecinek

włosow

atychw

ystępującychna

pozostałych

segmentach

(1-3w

pęczku)oraz

10-18delikatnych

szczecinekigłow

atych.B

rzusznepęczki

szczecineksegm

entuIIi

IIIzłożone

z2-7

szczecinekIw

uząbkowych

zząbkiem

szczytowym

;

dłuższymniż

ząbekdolny

izgrubieniemw

dolnejczęści

szczecinki(rys.

12B

).W

pęczkach

brzusznychpozostałych

segmentów

3-8dw

uząbkowych

szczecinekz

ząbkiemszczytow

ym

nieznaczniekrótszym

niżząbek

dolny,zgrubienie

wgórnej

częściszczecinki

(rys.12

C).

WIV

iwV

segmencie

brzuszneszczecinki

niew

ystępują.

Występuje

wśród

roślinw

jeziorachiw

rzekach.

12

Dero

(Dero)

digitata(O

.F.

MtilIer)

-rys.

13

Długość

łańcuchaosobników

do32

mm

.Płat

głowow

yzaokrąglony

lubzaostrzony.

Grzbietow

eszczecinki

występują

odV

Isegm

entu.W

pęczkachgrzbietow

ychjedna

włosow

ata

szczecinka(240-390

urndługości)

ijednadw

uząbkowa

(86-121urn

długości)z

ząbkiem

szczytowym

dwa

razydłuższym

niżząbek

dolny.W

brzusznychpęczkach

11-Vsegm

entu3-6

dwuząbkow

ychszczecinek

zeszczytow

ymząbkiem

dwa

razydłuższym

niżząbek

dolny,

zgrubienieblisko

środkaszczecinki

(rys.13

A).

Na

pozostałychsegm

entach2-5

szczecinek

krótszych,grubszych

isilniejw

ygiętychniż

nasegm

entachII

-V

(rys.13

B).

Na

końcuciała

jednapara

drobnychskrzel

grzbietowych

(rys.13

C)

i trzypary

płatowatych

bocznych.Z

biornik

nasiennyow

alny,rozszerzenie

atriumw

orkowate

(rys.13

D).

Występuje

wśród

roślinina

dniepiaszczysto-m

ulistymw

różnychtypach

wód.

Dero

(Dero,)

obtusad”U

dekem-

rys.14

Długość

łańcuchaosobników

do17

mm

.Płat

głowow

yzaokrąglony

lubzaostrzony.

Grzbietow

eszczecinki

występują

odV

Isegm

entu.W

pęczkachgrzbietow

ychjedna

włosow

ata

szczecinka(98-182

smdługości)

i jednadw

uząbkowa

(50-75jsm

długości)z

ząbkami

równej

diugości.W

brzusznychpęczkach

11-Vsegm

entu2-5

dwuząbkow

ychszczecinek,

ze

szczytowym

ząbkiemdw

arazy

dłuŻszymniż

ząbekdolny,

zgrubieniew

dolnejczęści

szczecinki

(rys.14

A).N

apozostałych

segmentach,

wpęczkach

3-6krótszych

i grubszychszczecinek

niż

nasegm

entachII-V

,z

ząbkami

równej

długości,zgrubienie

wgórnej

częściszczecinki

(rys.14

B).N

akońcu

ciałajedna

paradrobnych

skrzelgrzbietow

ych(rys.

14C

),niekiedy

zredukowanych

idw

iepary

cylindrycznychskrzel

bocznych.R

ynienkaskrzelow

akrótka.

Zbiorniknasienny

owalny

lubw

orkowaty,

rozszerzenieatrium

duże,okrągłe.

Występuje

wgłębszych

partiachlitoralu

jeziornego,na

dniepiaszczystym

.

13

Dero

(Au/ophorus,)

fircata(O

.F.

MO

lier)[syn.

A.fżircalzis

(O.

F.M

Olier)]

-rys.

15

Długość

łańcuchaosobników

do20

mm

.B

arwa

ciałaczerw

onożólta.Płat

głowow

yokrągły.

Grzbietow

eszczecinki

występują

odIV

,V

lubV

Isegm

entu.W

pęczkachgrzbietow

ychjedna

szczecinkaw

łosowata

(85-200li

długości)ijedna

dwuząbkow

a(45-62

mdługości),

z

ząbkiemszczytow

ymw

yraźniekrótszym

niżząbek

dolny,zgrubienie

wgórnej

częściszczecinki

(rys.15

A).

Wpęczkach

brzusznych2-5

szczecinekdw

uząbkowych,

na11-IV

segmencie

z

jednakowej

długościząbkam

i(rys.

15B

).O

dV

segmentu

szczytowy

ząbekkrótszy

niżząbek

dolny(rys.

15C

).K

oniecciała

rozszerzony,z

2-3param

ipŁ

atowatych

skrzeli jedną

parą

palcowatych

wyrostków

(rys.15

D). Z

biorniknasienny

duży,ow

alny,rozszerzenie

atriumm

ałe,

wydłużone.

Występuje

wróżnych

typachw

ód,na

dniem

ulistym.

S/ayinaappendiculata

(d”Udekem

)-

rys.16

DŁugość

łańcuchaosobników

do20

mm

.B

arwa

ciałajasnobrązow

a.O

czyw

ystępują.Płat

głowow

ykrótki,

zaokrąglony.G

rzbietowe

szczecinkiw

ystępująod

VI

segmentu.

Wpęczkach

grzbietowych

1-2szczecinki

włosow

atei

1-2iglow

ate,niekiedy

nakońcu

rozszerzone(rys.

16A

).Szczecinki

włosow

ateV

Isegm

entukilkakrotnie

dłuższeniż

pozostałeszczecinki

włosow

ate.W

pęczkachbrzusznych

2-5szczecinek

dwuząbkow

ych,ząbek

szczytowy

nieznaczniecieńszy

idłuższy

niżząbek

dolny,zgrubienie

wdolnej

częściszczecinki

(rys.

16B

).Szczecinki

brzuszneli

segmentu

wyraźnie

dłuższeniż

pozostałeszczecinki

brzuszne.

Zbiorniknasienny

wydłużony,

przewód

wyprow

adzającydługi,

rozszerzenieatrium

duże(rys.

16C

).Występuje

wjeziorach

jw

rzekach,w

śródroślin

ina

dniestrefy

przybrzeżnejoraz

w

torfowiskach.

Niekiedy

wperyfitonie

nakamiennym

litoralujezior.

A

SC

12

A

13

A?B

M.W

14

1415

17V

ejdoyski”ellacom

ata(V

ejdoysky)-

iys.

Dlugość

łańcuchaosobników

do8

mm

.C

ialoprzezroczyste,

lekkoopalizujące,

białawe.

Grzbietow

eszczecinki

występują

odV

Isegm

entu.W

pęczkachgrzbietow

ych4-8

szczecinek

włosow

atych,nieznacznie

wygiętych.

zdw

oma

rzędami

drobnychząbków

pojednej

stronie

(rys.17

A)

II-8cienkich

szczecinekigtow

atych(rys.

17B

).W

brzusznych3-6

dwuząbko”ch

szczecinek,ząbek

szczytowy

nieznaczniedłuższy

niżząbek

dolny,zgrubienie

wczęści

dolnej

szczecinki(rys.

17C

).S

zczecinekbrzusznych

wV

segmencie

brak.S

zczecinkibrzuszne

II

segmentu

wyraźnie

dłuższei

grubszeniż

pozostałe.W

pęczkachbrzusznych

Vi/lub

na

następnychsegm

entachnie

występują

trój ząbkowe

szczecinki

olbrzymie,

którew

ystępująu

pokrewnego

gatunkuV.

intermedia

(Bretscher).

Rozszerzenie

atriumow

alne,nasieniow

ód

długi,skręcony

(rys.17

D).

Występuje

wróżnych

typachw

ód.

Nais

breischeriM

ichaelsen-

rys.18

Długość

łańcuchaosobników

do7

mm

.Przednia

częśćciała

ciemna.

Płatgłow

owy

wydłużony.

stożkowaty.

Grzbietow

eszczecinki

występują

odV

Isegm

entu.W

pęczkach

grzbietowych

ł-2szczecinki

igłowate

zdługim

irów

noleglymi

ząbkami

(szczecinkiw

idlowate)

(rys.I8

A)

iI

szczecinkaw

łosowata

dwukrotnie

d[uższaniż

szczecinkiigłow

ate.W

brzusznych

pęczkach2-7

szczecinekdw

uząbkowych.

Szczecinkisegm

entówII-V

węższe

i bardziejproste

niższczecinki

pozostałychsegm

entów.

Szczytowy

ząbeksilnie

wygięty,

dwukrotnie

dłuższy

niżząbek

dolny(rys.

18B

).O

dV

Isegm

entuszczecinki

brzuszneesow

atow

ygięteo

zróżnicowanej

długości(rys.

18C

).N

aV

II-XI

segmentach

szczecinkibrzuszne

większe

niżna

poprzednich,ząbek

szczytowy

2-3krotnie

dluższyniż

ząbekdolny

(rys.18

D),

niekiedydolny

ząbekzredukow

any(rys.

18E).

Zbiornik

nasiennyduży,

rozszerzenieatrium

niewielkie.

Występuje

wróżnych

typachw

ód,w

śródroślin,

wperyftonie

orazna

dniepiaszczystym

i

kamienistym

.

B

ID

C

15

(B

Cj

B5

16

A

A

C

17

JB

C

DE

18

1617

Naispseudobtusa

Piguet

-rys.

19N

aiscO

mflfl1

1tS

Piguet-

rys.21

Długość

łańcuchaosobników

do6

mm

.C

iałoprzezroczyste,

wprzedniej

częściżółte

lubD

ługośćłańcucha

osobnikówdo

12m

m.

Barw

aciala

brunatna.Płat

głowow

yw

ydłużony.brązow

eplam

ylub

smugi.

Płatgłowow

yw

ydłużony.G

rzbietowe

szczecinkiw

ystępująod

VIG

rzbietowe

szczecinkiw

ystępująod

VI

segmentu.

Wpęczkach

grzbietowych

ł-2szczecinki

segmentu.

Wpęczkach

grzbietowych

1-3jednoząbkow

eszczecinki

igłowate,

ostrozakończone,

włosow

ate, trzyrazy

dłuższeniż

szczecinkiigłow

atei

1-2dw

uząbkowe

szczecinkiigłow

atez

cienkie(rys.

19A

)iI-3

szczecinkiw

łosowate,

trzykrotniedłuższe

niższczecinki

igłowate.

Wkrótkim

irozchodzącym

isię

ząbkami

(szczecinkiw

jdlowate),

zgrubieniew

odległości1/3-1/5

brzusznychpęczkach

2-5szczecinki

dwuząbkow

e.Szczecinki

brzuszneII-V

segmentu

wyraźnieh

odkońca

szczecinki(rys.

21A

).W

brzusznychpęczkach

li-Vsegm

entu2-6

dwuząbkow

ychdłuższe,

cieńszeibardziej

prosteniż

szczecinkipozostałych

segmentów

.Z

grubienieponiżej[

szczecinek,ze

zgrubieniempo

środkuszczecinki,

wyraźnie

dłuższychi bardziej

cienkich(rys.

środkaszczecinki,

szczytowy

ząbek1,5

razadłuższy

niżząbek

dolny(rys.

198),

W21

B)niż

szczecinkina

pozostałychsegm

entach,w

tychostatnich

zgrubieniew

górnejczęści

szczecinkachna

pozostałychsegm

entachząbek

dolnygrubszy

niżząbek

szcow

y(rys.

19C).

szczecinki(rys.

21C

).Szczytow

yząbek

nieznaczniedłuższy

niżząbek

dolny.Z

biornikN

asieniowód

krótki,zbiornik

nasiennyow

alny,rozszerzenie

atriumdrobne,

kuliste(rys.

19D

),nasienny

duży,w

ydłużony,rozszerzenie

atriumokrągłe

(rys.21

D).

Występuje

wjeziorach

iwrzekach,

wśród

roślin.W

ystępujew

różnychtypach

wód,

wśród

roślin,rzadko

nanieporośniętym

dnie.

Nais

elingzeisO

.F.

MO

lIer-

rys.20

Długość

łańcuchaosobników

do12

mm

.Przód

ciałaz

brunatnymi

plamam

i.G

rzbietowe

szczecinkiw

ystępująod

VI

segmentu.

Wpęczkach

grzbietowych

I-4szczecinki

włosow

atei

2-4igłow

ate,z

długimi,

równoległym

iząbkam

i(szczecinki

widłow

ate)(rys.

20A

).W

brzusznychpęczkach

2-5szczecinek

dwuząbkow

ych.Z

ąbekszczytow

ydw

arazy

dłuższyniż

ząbekdolny

(rys.20

B).

Szczecinkibrzuszne

II-Vsegm

entudłuższe

icieńszeniż

szczecinkipozostałych

segmentów

.N

asieniowód

długi,rozszerzenie

atriumokrągłe,

przewód

wyprow

adzającynasienie

długi(rys.

20C

).W

ystępujew

różnychtypach

wód,

rzadkow

śródroślin.

Piguetielłab/w

ici(Piguet)

-rys.

22

Długość

łańcuchaosobników

do7

mm

.C

iałoprzezroczyste,

ubarwienie

słomkow

e.Płat

głowow

yow

alny.Plam

kioczne

występują.

Grzbietow

eszczecinki

występują

odV

Isegm

entu.

Wpęczkach

grzbietowych

l-3szczecinki

włosow

atei

2-6dw

uząbkowych

szczecinek

igłowatych

(rys.22

A),

podobnychdo

szczecinekbrzusznych.

Szczecinkiw

łosowate

na

wszystkich

segmentach

jednakowej

długości.Z

ąbkiszczecinek

igłowatych

tejsam

ejdługości

jakząbkiszczecinek

brzusznych,zgrubienie

powyżej

środkaszczecinki.

Wniektórych

pęczkach

Szczecinkiw

łosowate

mogą

niew

ystępować.

Wbrzusznych

pęczkach3-9

szczecinek

dwuząbkow

ych.Szczytow

yząbek

równy

lubnieznacznie

dłuższyniż

ząbekdolny.

Szczecinki

liSegmentu

nieznaczniedłuższe

niższczecinki

napozostałych

segmentach.

Szczecinkiplciow

e

podw

iew

pęczku,prosto

zaostrzonelub

zniedużym

ząbkiemszczytow

ym,

zgrubieniepo

środkuszczecinki

(rys.22

B). Z

biorniknasienny

bardzoduży,

nasieniowód

długi,rozszerzenie

atriumw

orkowate

duże(rys.

22C

).

Występuje

wróżnych

typachw

ód.

1819

Specariajo

sinae

(Vejdoysky)

-rys.

23

Długość

łańcuchaosobników

do10

mm

.B

arwa

ciałaróżow

az

żó

łtym

odcieniem.

Plal

głowow

yzaokrąglony,

lekkow

ydłużony.Plam

kioczne

niew

ystępują.G

rzbietowe

szczecinki

występują

odV

Isegm

entu.W

pęczkachgrzbietow

ych2-6

szczecinekw

łosowatych

i2-6[

dwuząbkow

ychigłow

atych,zgrubienie

wgórnej

częściszczecinki

(rys.23

A).

Wbrzusznych

pęczkach5-10

szczecinekdw

uząbkowych,

zgrubieniepo

środkuszczecinki.

Szczytow

yząbek

dłuższyniż

ząbekdolny

(rys.23

B).

Ząbki

szczecinekbrzusznych

dłuższeniż

ząbkiszczecinek

grzbietowych.

Na

wszystkich

segmentach

szczecinkijednakowej

długości.Z

biorniknasienny

drobny,okrągły,

rozszerzenieatrium

owalne

(rys.23

C).

Występuje

wróżnych

typachw

ódna

dniepiaszczysto-m

ulistymi w

śródroślin.

Uncinais

uncinaźa(O

ersted)—

rys.24

Długość

łańcuchaosobników

doI8

mm

.C

iałoku

końcowi

zwężające

się.Przednie

segmenty

zciem

nobrązowym

iplam

ami.

Płatgłow

owy

dobrzew

ykształcony,zaokrąglony.

Plamki

ocznew

ystępują.W

łosowatych

szczecinekbrak.

Grzbietow

eszczecinki

występują

od

VI

segmentu.

Wpęczkach

grzbietowych

2-4szczecinki

dwuząbkow

e,zgrubienie

wgórnej

częściszczecinki.

Ząbek

szczytowy

dłuższyicieńszy

niżząbek

dolny(rys.

24A

).W

pęczkach

brzusznych2-7

szczecinekdw

uząbkowych

podobnychdo

szczecinekgrzbietow

ych.Jedynie

szczecinkiII

segmentu

dłuższeniż

napozostałych

segmentach.

Zbiornik

nasiennyokrągły

lub

owalny

zdość

długimprzew

odemw

yprowadzającym

,rozszerzenie

atriumgruszkow

ate(rys.

24B).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,rów

nieżw

wodach

słonawych,

najczęściejna

dnieilastym

lubilasto-piaszczystym

,w

strefieprzybrzeżnej.

Ophid

onais

serp

en

hin

a(O

.F.

MO

lIer)-

rys.25

Długość

łańcuchaosobników

do36

mm

.P

rzedniesegm

entyciała

zpoprzecznym

i,

brunatnymi

lubbrązO

\yymi

smugam

i.Płat

głowow

yzaokrąglony

(rys.25

A).

Plamki

oczne

występują.

Szczecinekw

łosowatych

brak.G

rzbietowe

szczecinkiw

ystępująod

VI

segmentu.

Wgrzbietow

ychpęczkach

pojedyncze.grube,

pałeczkowate

szczecinkiz

dwom

adrobnym

i,

tępymi

ząbkami

lubbez

ząbków,

zgrubieniey

częścigórnej

szczecinki(rys.

25B

).W

pęczkachbrzusznych

2-6szczecinek

dwuząbkow

ychsłabo

wygiętych,

zząbkiem

szczytowym

cieńszymniż

ząbekdolny

(szczególniena

IIsegm

encie).Z

biorniknasienny

wydłużony,

nieregularny,nasieniow

óddiugi,

rozszerzenieatrium

owalne,

drobne(rys.

25C

).

Występuje

\yróżn\”ch

typachw

ód,nąjczęściej

wstrefie

przybrzeżnejw

śródroślin

lubna

dniem

ulistym.

2021

Rodzina

Tubificidae

Gatunki

dużelub

średniejw

ielkości,rzadko

drobne,nitkow

ate.R

ozmnażanie

bezpkiowe

przezpodzia[

niew

ystępuje.C

iałonajczęściej

żółtawe,

różowe

lubczerw

one.S

egmentacja

ciaia

wyraźna

(rys.26

A).

Uw

iększościgatunków

dośluzow

atejw

ydzielinyprzyklejają

sięcząstki

osadówdennych

tworząc

rurkęw

okółciala.

Piatglow

owy

dobrzew

ykształcony,okrągły

lub

trójkątny,bez

widocznej

bruzdyprzy

połączeniuz

Isegm

entemciała

(rys.26

B)

lub

oddzielonyod

niegow

yraźnąbruzdą

(rys.26

C). N

abłonekrzęskow

yna

brzusznejstronie

płata

gębowego

niew

ystępuje.Plam

ekocznych

brak.S

zczecinkigrzbietow

ei brzuszne,

najczęściej

dwuząbkow

e,w

ystępująod

IIsegm

entu.C

zęstow

ystępująszczecinki

włosow

ate,niekiedy

delikatnieząbkow

anei szczecinki

wachlarzow

ate(rys.

26D

).N

aprzednich

segmentach

ciała

wpęczkach

występuje

zwykle

więcej

szczecinekniż

napozostałych

segmentach.

Gonady

u

większości

gatunkóww

X-X

Isegm

entachciała.

Męskie

gonoduktyi

otwory

płciowe

w

następnymsegm

encieza

segmentem

zezbiornikiem

nasiennym.

Atrium

krótkie,rozszerzone

lubrurkow

ate.U

wielu

gatunkówczęść

końcowa

atriumtw

orzynarząd

kopulacyjnyw

postaci

penisapołożonego

wtorebce.

Bran

chizw

aso

werb

yi

Beddard

-rys.

27

Długość

ciałado

185m

m.

Barw

aciała

żóltaworóżow

ado

purpurowej.

Płatgłow

owy

zaostrzony.N

akońcu

ciała,po

stroniegrzbietow

eji brzusznej

(l/3-I/5

końcowej

częściciała)

nitkowate

skrzela,zm

niejszającesię

kukońcow

iciała

(rys.27

A).

Grzbietow

eszczecinki

występują

odII

segmentu.

Wpęczkach

grzbietowych

I-8szczecinek

wosow

atychi

4-12

dwuząbkow

ych(niekiedy

jednoząbkowych),

wbrzusznych

pęczkachtylko

szczecinki

dwuząbkow

e(na

segmentach

środkowych

po4,

natylnych

po2).

Ząbek

szczytowy

szczecinek

Wróżnym

stopniuzredukow

any(rys.

27B

).N

aostatnich

segmentach

szczecinekbrak.

Atrium

długie,rurkow

ate(rys.

27C

).

Występuje

wosadach

dennychróżnych

zbiornikóww

odnych,częsty

ww

odachpodgrzanych.

D9)

19

A)5

5

21 A1))22

)B

)

AJ

2C

p

2223

B1

27

26

D

C

Potw

nothrix(syn.

Jlyodrilus)ham

moniensis

(Michae]sen)

-rys.

28

Długość

ciałado

45m

m.

Barw

aciała

oranżowoczerw

ona,lub

różowa.

Płatgłow

owy

zaokrąglony.S

zczecinkiw

ystępująod

lisegm

entuciała.

Wpęczkach

grzbietowych

2-5

gładkichszczecinek

wlosow

atychi 2-5

szczecinekw

achlarzowatych

zząbkiem

szczytowym

nieznaczniedłuższym

icieńszymniż

ząbekdolny,

z3-5

delikatnymi

ząbkami

środkowym

i(rys.

28A

).W

pęczkachbrzusznych

3-6szczecinek

dwuząbkow

ych,ząbek

szczytowy

cieńszyi

nieznaczniedłuższy

niżząbek

dolny(rys.

28B

).S

zczecinkipłciow

ew

ydłużone,w

części

górnejrozszerzone,

zpodłużną

rynienką(rys.

28C

).A

triumw

postacibardzo

długiejrurki

(rys.28

D).

Występuje

głównie

wosadach

dennychprofundalu

jezioreutroficznych,

rzadziejw

rzekach.

Potam

oihrix(syn.

Jlyodrilzo-)m

oldayiensis(V

ejdoyskyet

Mrazek)

-rys.

29

Długość

ciałado

40m

m.

Płatgłow

owy

krótki,zaokrąglony.

Szczecinki

występują

odII

segmentu

ciała.W

pęczkachgrzbietow

ychibrzusznych

7-9szczecinek

dwuząbkow

ych,ząbek

szczytowy

nieznaczniedluższy

niżząbek

dolny(rys.

29A

).S

zczecinekw

łosowatych

brak.

Szczecinki

płciowe

(Xi

Xl

segment)

wczęści

szczytowej

zpodłużną

rynienkąi

wyraźnie

zakrzywionym

szczytem(rys.

29B

),położone

w”linii

brzusznychszczecinek

orazdw

uząbkowe

(rzadziejjednoząbkow

e)z

prostymząbkiem

szczytowym

(rys.29

C).

Atrium

wpostaci

wydłużonej

rurki(rys.

29D

).

Występuje

wjezioracl-i

iwrzekach,

najczęściejna

dnieŻ

wirow

atymipiaszczysto-m

ulistym.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

-mezosaprobow

ych.

W

29

2425

Ilyoctri/us(syn.

Tubifx)

renipleloni(Southern)

-rys.

30

Długość

ciałado

14m

m.

Szczecinki

występują

od11

segmentu

ciała.W

pęczkach

grzbietowych,

wprzedniej

częściciała

1-4długie

włosow

ateszczecinki

i3-4

szczecinki

wachlarzow

atez

3-5delikatnym

iząbkam

iśrodkow

ymi

(rys.30

A).

Wpęczkach

brzusznych

3-4szczecinki

dwuząbkow

ez

ząbkiemszczytow

ymdłuższym

icieńszymniż

ząbekdolny

(rys.

30B

).B

rzusznychszczecinek

naX

lsegm

encieoraz

szczecinekpłciow

ychbrak.

Rozszerzenie

atriumdługie,

cylindryczne(rys.

30C

),penis

wpochew

ce(rys.

30D

).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,głów

niew

dniem

ulistym.

Pelosco/exferox

(Eisen)

-ry

s.3

I

Długość

ciałado

40m

m.

Ciało

pokrytedrobnym

i,ow

alnymi

brodawkam

ii

gruczołami

skórnymi,

ułożonymi

wpoprzeczne

rzędy.Płat

głowow

yiI

segment

wnicow

anydo

wnętrza

następnychsegm

entów(rys.

31A

).S

zczecinkiw

ystępująod

IIsegm

entuciała.

Wpęczkach

grzbietowych

przednich

segmentów

7szczecinek

włosow

atychi

3-5szczecinek

wachlarzow

atych(rys.

31B

),na

pozostałychsegm

entach2-4

szczecinkiw

łosowate

il-2

szczecinkidw

uząbkowe.

Wpęczkach

brzusznychprzednich

segmentów

2-5szczecinek

dwuząbkow

ychz

ząbkiemszczY

towym

dłuższymniż

ząbekdolny

(rys.31

C),

napozostałych

segmentach

znaczniegrubsze

iesowato

wygięte.

zząbkiem

szczytowym

cienkimiznacznie

krótszymniż

grubyi silnie

rozwinięty

ząbekdolny

(rys.31

D).

Szczecinek

płciowych

brak.

Nasieniow

óddługi,

rozszerzenieatrium

gruszkowate

(rys.3

IE

),penis

wpochew

ce(rys.

31F).W

ystępujew

różnychtypach

wód,

szczególnieczęsto

wjeziorach

i wrzekach.

pswm

noiyclicles(syn.

Psaminorycies)

barbalus(G

rube)-

rys.32

Długość

ciałado

60m

m.

Barw

aciała

ciemnoróżow

a.Płat

głowow

ytrójkątny,

zaostrzony.

Szczecinkiw

ystępująod

11segm

entuciała.

Wpęczkach

grzbietowych

przednichsegm

entów

ciała1-2

dwuząbkow

eszczecinki

włosow

atei

3-4szczecinki

wachlarzow

atez

szeroko

rozstawionym

i,cienkim

iząbkam

iskrajnym

io

jednakowej

długościi

zdużą

liczbąząbków

środkowych

(rys.32

A).

Szczecinkiw

achlarzowate

środkowych

segmentów

ciałaz

ząbkiem

szczytowym

nieznaczniegrubszym

idluższymniż

ząbekdolny,

z3-5

bardzocienkim

iząbkam

i

środkowym

i(rys.

32B

).W

brzusznychpęczkach

segmentów

przednichpo

3,w

środkowych

po2

szczecinkidw

uząbkowe.

Na

przednichsegm

entachciała

szczecinkicienkie

zząbkiem

szczytowym

dłuższymi

cieńszymniż

ząbekdolny

(rys.32

C),

napozostałych

segmentach

wyraźnie

grubsze,z

ząbkiemszczytow

ymkrótszym

i cieńszymniż

ząbekdolny

(rys.32

D).N

a

Xlsegm

encieczęsto

brakszczecinek

brzusznych.Szczecinki

płciowe

naX

segmencie,

wczęści

szczytowej

proste,xy

kształciew

ąskiejrynienki,

częśćdolna

zagięta(rys.

32E).

Nasieniow

ód

długi,w

ąski,rozszerzenie

atriumniew

ielkie(rys.

32F).

Penisw

chitynowej

rurce.

Występuje

wróżnych

typachw

ód,najczęściej

wpiaszczystych

im

ulisto-piaszczystych

osadachdennych.

Psarnrnoryciides(syn.

Psam

morycles)

albicoła(M

ichaelsen)-

rys.33

Długość

ciałado

35m

m.

Barw

aciała

różowa.

Szczecinkiw

ystępująod

Iłsegm

entuciała.

Wpęczkach

grzbietowych

2-3szczecinki

wachlarzow

ate(rys.

33A

)ii-3

ząbkowane

szczecinki

włosow

ate.Skrajne

ząbkiszczecinek

wachlarzow

atychprzednich

segmentów

ciałapraw

ie

jednakowej

długości,na

pozostałychsegm

entach-

ząbekszczytow

ynieznacznie

dłuższyniż

ząbekdolny.

Ząbek

dolnyw

szystkichszczecinek

wachlarzow

atychgrubszy

niżząbek

szczytowy

Wpęczkach

brzusznychl-3

szczecinkidw

uząbkowe.

Dolny

ząbekznacznie

grubszy

odząbka

szczytowego

(rys.33

B).

Na

Xl

segmencie

częstobrak

szczecinekbrzusznych.

Szczecinkipłciow

ena

Xsegm

encie,w

częściszczytow

ejproste,

wkształcie

ukośnieściętej

rynienki(rys.

33C

). Nasieniow

óddługi,w

ąski,atrium

zniew

ielkimrozszerzeniem

(rys.33

D).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,w

mulistych

imulisto-piaszczystych

osadachdennych,

Wstrefie

przybrzeŻnej.

2627

Tubfex

tubfex(O

.F.

MO

lier)-

rys.34

Długość

ciałado

100m

m.

Barw

aciała

jasnoczerwona

zżółtym

odcieniem.

Płatgłow

owy

lekkow

ydłużony.Szczecinki

występują

od11

segmentu

ciała.W

pęczkachgrzbietow

ych

przednichsegm

entówciała

2-5szczecinek

wachlarzow

atych(rys.

34A

)i

1-6dw

uząbkowych

szczecinekw

łosowatych,

nadalszych

segmentach

I-3szczecinki

dwuząbkow

ei

1-2krótkie

szczecinkiw

łosowate.

Niekiedy

szczecinekw

łosowatych

brak.W

pęczkachbrzusznych

przednichsegm

entówciała

4-6szczecinek

dwuząbkow

ych,z

ząbkami

równej

długości,ząbek

szczytowy

cieńszyniż

ząbekdolny

(rys.34

B). N

asieniowód

bardzodługi,

atriumw

ydłużone,

workow

ate,rozszerzone

wprzedniej

części(rys.

34C

).Penis

woskórkow

ejpochew

ce(rys.

34

D).W

ystępujew

różnychtypach

wód,

powszechny.

Wytrzym

ujew

arunkibeztlenow

e.G

atunek

charakterystycznydla

wód

poi isaprobowych.

Tubfex

ignotlis(Śtolc)

-rys.

35

Długość

ciałado

55m

m,

osobnikibardzo

cienkie(do

0,8m

m).

Barw

aciała

czerwona

(plamiście

czerwona)

lubżóltoczerw

ona.Płat

głowow

yzaokrąglony.

Szczecinkiw

ystępująod

IIsegm

entuciała.

Wpęczkach

grzbietowych

przednichsegm

entówciała

2-5szczecinek

włosow

atychi

2-3szczecinki

wachlarzow

ate(rys.

35A

).T

eostatnie

występują

takżen

J

segmentach

XIII-X

V.N

adalszych

segmentach

2-3bardzo

długieszczecinki

włosow

ate,około

5razy

dłuższeniż

średnicaciała.

Wpęczkach

brzusznych1-4

szczecinkidw

uząbkowe,

szczytowy

ząbekcieńszy

idłuższy

niżząbek

dolny(rys.

35B

).N

asieniowód

bardzodługi,

atriumrozszerzone

wkońcow

ejczęści

(rys.35

C).

Penism

ały,okrągły.

Występuje

wróżnych

typachw

ód,w

mulistych

i mulisto-piaszczystych

osadachdennych,

również

wśród

roślin.

30

AF

U31

F

J 33

A

AB

35

B

2829

Liznnodrhus

udekenijanusC

laparde-

rys.36

Długość

ciałado

70m

m.

Barw

aciała

różowa,

wkońcow

ymodcinku

zżółtaw

ymi

pasmam

i

Płatgłow

owy

krótki,lekko

zaostrzony.Przednie

segmenty

ciaładw

upierścienjowe

przedić

pierścieńszerszy

niżpierścień

tylny.Szczecinki

występują

od11

segmentu

ciała.XV

grzbietowych

ibrzusznychpęczkach

wyłącznie

szczecinkidw

uząbkowe,z

ząbkiemszcztow

ye

silniew

ygiętym,

dłuższymigrubszym

niżząbek

dolny(rys.

36A

).W

pęczkachprzedniej

częśo

ciała5-8,w

środkowej

do4,w

tylnejdo

2szczecinek.

Szczecinekpłciow

ychbrak.N

asieniowód

długi,rozszerzenie

atriumow

alne(rys.

36B

).D

ługośćpochew

kipenisa

jestw

iększaniż

jej

szerokośćprzy

podstawie

niew

ięcejniż

4razy

(rys.36

C)

Występuje

wróżnych

typachw

ód,w

mulistych

osadachdennych.

Lim

nodrilushoffnzeisźerjC

laparćde-

rys.37

Długość

ciałado

60m

m.

Barw

aciała

czerwona

lubbrązow

oczerwona

Płatgłowow

ykrótki,

tępozakończony.

Szczecinkiw

ystępująod

11segm

entuciała.

Wgrzbietow

ychi

brzusznych

pęczkachw

yłącznieszczecinki

dwuząbkow

e,z

ząbkiemszczytow

ymnajczęściej

podobnej

długościlub

niecokrótszym

niżząbek

dolny(rys.

37A

).W

pęczkachprzedniej

iśrodkowej

częściciała

4-8,w

tylnej2-3

szczecinki.Szczecinek

płciowych

brak.N

asieniowód

długi,

rozszerzenieatrium

owalne

(rys.37

B).

Długość

pochewki

penisaw

iększaniż

jejszerokość

przypodstaw

ieokoło

10razy

(rys.37

C).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,szczególnie

liczniew

mulistych

osadachdennych.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

poli-

cc-mezosaprobow

ych

Liinnodritus

ciaparedeanusR

atzel-

rys.38

Długość

ciałado

60nim

.B

arwa

ciałaróżow

a,w

końcowym

odcinkużółtaw

a.Płat

głowoY

wydłużony.

Szczecinkiw

ystępująod

lisegm

entuciała.

Wgrzbietow

ychibrzusznych

pęczkach

wyłącznie

szczecinkidw

uząbkowe,

zząbkiem

szczytowym

dłuższymniż

ząbekdolny

(rys.38

A).

Wpęczkach

przedniejczęści

ciała5-10,

wtylnej

3-6szczecinek.

Szczecinekpłciow

ych

brak.N

asieniowód

długi,rozszerzenie

atriumow

alne(rys.

38B

).D

ługośćpochew

kipeniS3

większa

niżjej

szerokośćprzy

podstawie

ponad20

razy(rys.

38C

).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,w

mulistych

imulisto-piaszczystych

osadachdennych.

Isochaetides(syn.

Lim

nodrilus)new

aensis(M

ichaelsen)-

rys.39

Długość

ciałado

90m

m.

Szczecinkiw

ystępująod

lisegm

entuciała.

Wgrzbietow

ych

ibrzusznych

pęczkachw

yłącznieszczecinki

dwuząbkow

e,z

ząbkiemszczytow

ymbardzo

krótkim(rys.

39A

).W

grzbietowych

pęczkach4-8

szczecinek.W

brzusznychpęczkach

przedniejczęści

ciała3-4,

wdalszych

segmentach

2szczecinki.

Szczecinekpłciow

ychbrak.

Nasieniow

óddługi,

prowadzący

dokolbow

ategoatrium

(rys.39

B).

Penisw

krótkiej

oskórkowej

pochewce

(rys.39

C).

Występuje

głównie

wrzekach,

wpiaszczysto-m

ulistychim

ulistychosadach

dennych.

AulodriluspJe(rjseta

(Piguet)-

rys.40

Długość

ciałado

40m

m.

Barw

aciała

różowa.

Płatgłow

owy

krótki,stożkow

aty.N

a

końcuciała

niesegmentow

anyfragm

entpełniący

funkcjęorganu

oddechowego.

Szczecinki

występują

odII

segmentu

ciała.W

grzbietowych

pęczkach5-6

szczecinekdw

uząbkowych,

prawie

prostych,szczytow

yząbek

krótszyi

cieńszyniż

ząbekdolny

(rys.40

A)

i4-5

krótkichw

łosowatych

(rys.40

B),

dwukrotnie

dłuższychniż

Szczecinkidw

uząbkowe.

W

brzusznychpęczkach

13-17silnie

esowato

wygiętych

szczecinekdw

uząbkowych,

szczytowy

ząbekznacznie

krótszyicieńszy

niżząbek

dolny(rys.

40C

).M

ęskichgonad

trzypary

w

IV-V

Isegm

encieciała.

Nasieniow

ódkrótki,

rozszerzenieatrium

owalne

lubrurkow

ate(rys.

40D

).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,głów

niew

mulistych

osadachdennych

iwśród

szczątków

roślin.

30

L

31

Rodzina

Lurnbriculidae

Ciało

najczęściejsilnie

wydłużone,

typowo

segmentow

ane(rys.

41A

),niekiedy

bruzdy

międzysegm

entalnesłabo

wyrażone.

Barw

aciała

odczerw

onejdo

różowej

ibiałej.

Płat

głowow

yoddzielony

wyraźną

bruzdąod

Isegm

entu(rys.

41B

)lub

bezw

idocznejbruzdy

(rys.

41C

),rzadko

wyciągnięty

wkształcie

czułka.Plam

ekocznych

brak.Szczecinki

występują

od

IIsegm

entu.Szczecinkijedno

lubdw

uząbkowe,

zawsze

parzyste,po

czterypary

nasegm

encie

ciała,ząbek

szczytowy

szczecinkim

ocnozredukow

any.Szczecinek

włosow

atychi płciow

ych

brak.R

ozmnażanie

bezpłciowe

przezpodział

jestw

yjątkowe

idotyczy

wzasadzie

tylko

najczęściejspotykanego

inajbardziej

typowego

przedstawiciela

tejrodziny

-L

unibricu/us

yariegatus.L

iczbai

położeniem

ęskichgonad

bardzozm

ienne,najczęściej

wV

III-XIII

segmencie

ciała.A

triaróżnego

kształtu.Penisy

dobrzerozw

inięte,często

wpochew

kach.

Rhynchehnis

lirnosellaH

offmeister-

rys.42

Długość

ciałado

140m

m.

Barw

aciała

różowoczerw

ona,niekiedy

zodcieniem

fioletowym

.

Płatgłow

owy

wpostaci

czułka(rys.

42A

).Przednie

segmenty

wprzekroju

poprzecznym

owalne,tylne

trapezowate,

koniecciała

silniespłaszczony.

Szczecinkiw

ystępująod

lisegm

entu

ciała.W

pęczkachgrzbietow

ychibrzusznych

dwie,

wyłącznie

jednoząbkowe

szczecinkitępo

zakończone(rys.

42B

),esow

atow

ygięte.D

wie

parybardzo

długichnasieniow

odów,

sięgającychprzez

kilkasegm

entów,

otwierających

siędo

długich,cylindrycznych

atriów(rys.

42C

).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,w

śródroślin,

wm

ulistychosadach

dennych.

32

SiyIodriIUS

heringianusC

laparćde-

rys.43

Długość

ciałado

40m

m.

Barw

aciała

żółtawoczerw

ona.Płatgłow

owy

stożkowaty,

nakońcu

zaokrąglony.Szerokie

przednieiw

ąskietylne

pierścieniena

IVidalszych

segmentach

ciała

(rys. 43A

).Szczecinki

występują

odII

segmentu

ciała.W

pęczkachgrzbietow

ychi brzusznych

dwie,

wyłącznie

dwuząbkow

eszczecinki,

esowato

wygięte,

zeszczytow

ymząbkiem

silnie

zredukowanym

(rys.43

B).

Zbiornik

nasiennyow

alnyz

dośćdługim

przewodem

wyprow

adzającym,

dwie

parynasieniow

odówotw

ierająsię

wX

segmencie

dogruszkow

atego

atrium(rys.

43C

).Penisy

bardzodługie,

niewciągalne

(rys.43

A-.).

Występuje

głównie

wciekach,

nadnie

piaszczystym,

żwirow

atymlub

kamienistym

.

Lum

briculusy

ariegau

s(O

.F.

MU

ller)-rys.

44

Długość

ciałado

90m

m.

Barw

aciała

ciemnoczerw

onaz

brązowym

odcieniem.

Płat

głowow

yw

ydłużony(rys.

44A

).Szczecinki

występują

odII

segmentu

ciała.W

pęczkach

grzbietowych

ibrzusznych

dwie,

wyłącznie

dwuząbkow

e,dość

grubeszczecinki,

esowato

wygięte,ząbek

szczytowy

zredukowany

(rys.44

B).

Długi

icienkinasieniow

ódotw

ierasię

do

gruszkowatego

atrium(rys.

44C

).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,szczególnie

częstow

mokradłach,

wśród

detrytusu.

33

36

38C

2.

39

Podstawow

epiśm

iennictwo

1.B

rinkhurstR

.O

.,Jam

iesonB

.G

.M

.1971

-A

quaticO

ligochaetaofthe

world

-O

liyer,

Boyd,

Edinburgh,

860s.

Ćekanoyskaja

O.

V.

1962-

Vodnye

rna1oćetinkoyyećeryi

faunySSSR

-Izdat.

Akad.

Nauk,

Leningrad,

411s.

3.K

asprzakK

.1981

-Skąposzczety

wodne,

I.-

PWN

,W

arszawa,

226s.

4.Popćenko

V.

1.1988

-yodnye

malośćetinkoyye

ćeryi(O

ligochaetalim

icola)seyera

Eyropy

-Izdat. N

auka,L

eningrad,286

s.

AC

Ć

BI 40

AL

rI

B

42

B

B

44C

3435

Typ

Mollusca

(mięczaki)

Grom

adaG

astropoda(ślim

aki)

Zw

ierzętabardzo

różnejw

ielkości-

odkilku

milim

etrówdo

kilkucentym

etrów,

najczęściej

występujące

napodłożach

stałych.C

iałoasym

etryczne,ukryte

wpojedynczej

muszli,

najczęściejspiralnie

skręconej.M

uszlam

aduży

otwór,

przezktóry

ślimak

może

wystaw

iaćna

zewnątrz

częśćciała.

Zprzodu

ciała,na

głowie

znajdujesię

otwór

gębowy,jedna

lubdw

iepary

czułkówi

oczyleżące

uich

podstawy.

Podgłow

ą,w

yciągniętaku

tyłowi,

umieszczona

jest

silnieum

ięśnionanoga

-najw

ażniejszynarząd

ruchu-

zaopatrzonaw

różnejw

ielkości

podeszwę.

Od

stronygrzbietow

ejnogi,często

silniew

ydłużonyispiralnie

skręcony(najczęściej

wpraw

o)znajduje

sięw

orektrzew

iowy,

całkowicie

schowany

wm

uszli.W

miejscu

połączenia

nogiz

workiem

trzewiow

ymw

ystępujefałd

skórny-

płaszcz,który

ma

zdolnośćw

ytwarzania

muszli

konchiolinowo-w

apiennej.M

uszlaw

iększościgatunków

składasię

zeskrętów

wzniesionych

(rys.45

A)

lubułożonych

wjednej

płaszczyźnie(rys.

45B

).U

innychtaksonów

,

spotykanychrzadziej,

(np.A

croloxidae),m

uszlenie

mają

zwojów

,są

czapeczkowate

lub

miseczkow

ate.N

ajwyższy

skręt(u

muszli

ow

zniesionychzw

ojach),będący

najstarszym,

nosi

nazwę

szczytu(a).

Na

zewnątrz

skrętyoddzielone

sąszw

em(b),

którym

ożebyć

płytkilub

głęboki,w

zależnościod

stopniauw

ypukleniazw

ojów.

Ostatni

skręt,najm

łodszy,najw

iększy,

kończysię

otworem

(c),którego

kształtipołożenie

mają

istotneznaczenie

wtaksonom

ii.C

zęść

muszli

powyżej

otworu

nosinazw

ęskrętki

(d).K

rawędź

otworu

może

mieć

różnykształt.

W

dolnejczęści

muszli

znajdujesię

dołekosiow

y(e),

leżącyna

przedłużeniuosi

muszli,

otwarty

łubosłonięty

ostatnimskrętem

.U

niektórychślim

akówna

końcowym

skręciew

ystępujeostra

krawędź,

tworząc

niekiedyw

yraźnykil

(rys.45

Ba).

Wzależności

odkierunku

skrętuw

orka

trzewiow

egoodróżnia

sięm

uszlepraw

o-

lublew

oskrętne(patrząc

odstrony

otworu

muszli).

Niektóre

ślimaki

(Prosobranchia- przodoskrzelne)

wytw

arzająw

ieczko,przyrośnięte

dotylnego

końcanogi,

którymzam

ykająotw

órm

uszlipo

wciągnięciu

całegociała

dow

nętrza.K

ształt,

wielkość,

liczbai

rodzajskrętów

,kształt

otworu,

urzeźbieniei

ubarwienie

muszli

Są

podstawow

ymi

cechami

taksonomicznym

iślim

aków.

Wskazów

kąprzy

oznaczanium

ożebyć

takżepodłoże

najakim

badaneślim

akiw

ystępują.

a

b

e

d

A

C

45

a

46

A

B

C

3637

Podgromada

Prosobranchia(przodoskrzelne)

Rodzina

Neritidae

(rozdepkowate)

TheodoxusJluyiatjifs

(Linnć)

(rozdepkarzeczna)

-rys.

46

Długość

muszli

do14

mm

,szerokość

do8

mm

,w

ysokośćdo

6m

m.

Muszla

jajowato.

owalna,

grubościenna,złożona

2,5-3skrętów

,z

którychostatni

wznacznym

stopniuzakryw

a

pozostałe.Szczyt

muszli

spłaszczony.Pow

ierzchniam

uszliz

rysunkiemw

postacidelikatnej

irów

nomiernej

siateczki.U

barwienie

bardzozm

ienne-

naczarnym

lubfiołkow

ymtle

biale

plamki

lubkreski,

albona

jasnymtle

ciemny

siateczkowy

rysunek(rys.

46A

,B

).Puste

muszle

sąróżow

e,czerw

onelub

fioletowe.

Otw

órm

uszliw

kształcielitery

D,

brzegzew

nętrznyostry,

wew

nętrznyw

postaciniebiesko-biaław

ejpłytki

(rys.46

B).

Wieczko

półkolistez

ostrym

wyrostkiem

(rys.46

C).

Podeszwa

szeroka,z

przoduzaokrąglona,

głowa

ciemnoszara.

Najczęściej

występuje

nadnie

kamienistym

,w

miejscach

narażonychna

falowanie,

zanurzonychpniach

ikorzeniachdrzew

,w

miejscach

płytkich.R

zadkona

roślinach.G

atunek

charakterystycznydla

wód

-mezo

-oligosaprobow

ych.

Rodzina

Viyiparidae

(żyworodkow

ate)

Viyzparus

contectus(M

illet)[syn.

V.yiyiparus

(Linnć)

(żyworodka

pospolita)]-

rys.47

Wysokość

muszli

do45

mm

,szerokość

do35

mm

.M

uszlakulisto-stożkow

ata,bar

zielonkawobrązow

ej.N

ajej

powierzchni

trzyw

yraźneciem

ne,spiralne

paski.Skręty

mocno

wysklepione

wliczbie

6-7,oddzielone

głębokimszw

em.

Szczytm

uszlizaostrzony.

Otw

ór

muszli

jajowaty,

brzegiostre,

nakrótkim

odcinkupołączone

zostatnim

skrętem,

zamykany

wieczkiem

.D

ołekosiow

ygłęboki,

wyraźnie

zaznaczony.M

łodeosobnikim

ająw

yraźnerzędy

szczecinek.

Występuje

najczęściejw

silniezarośniętych,

płytkichizam

ulonychśrodow

iskach.

38

L

Viyiparus

yiyiparus(L

inn)

[syn.V. fasciatus

(O.

F.M

OlIer)

(żyworodka

rzeczna)]-

rys.48

Wysokość

muszli

do40

mm

,szerokość

do28

mm

.M

uszlajajow

ato-stożkowata,

barwy

szarozielonejlub

oliwkow

ozielonej.N

ajej

powierzchni

trzyw

yraźne,ciem

ne,spiralne

paski.

Skrętysłabo

wysklepione

wliczbie

5-6,oddzielone

płytkimszw

em.

Szczytm

uszlitępy.

Otw

ór

muszli jajow

aty, jegokraw

ędźpołączona

zostatnim

skrętemna

odcinkupraw

iecałego

brzegu,

zamykany

wieczkiem

.D

ołekosiow

yzakryty.

Występuje

najczęściejna

dniepiaszczystym

,gliniastym

,kam

ienistym,

również

wśród

roślin,

częstotw

orzyskupienia.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

fł -mezosaprobow

ych.

Rodzina

Valyatidae

(zawójkow

ate)

Va!yatapiscina!is

(O.

F.M

OlIer)

-rys.

49

Wysokość

muszli

do7

mm

,szerokość

do7

mm

.M

uszlakulisto-stożkow

ata, jejw

ysokość

zwykle

równa

szerokości.Skrętów

4-4,5,szczyt

muszli

spłaszczony,dw

aostatnie

zwoje

silnie

wypukłe,

ostatninieco

wysunięty

kuprzodow

i.O

twór

muszli

prawie

regularniekolisty,

zamykany

cienkimw

ieczkiem.

Dołek

osiowy

wąski,

dobrzew

idoczny,niekiedy

zasłonięty

brzegiemotw

oru.

Występuje

nadnie

piaszczysto-mulistym

lubm

ulistym.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

P-mezosaprobow

ych.

39

Rodzina

Hydrobiidae

(źródlarkowate)

Potw

nopyrgusjenkinsi(E.

A.

Smith)

-rys.

50

Wysokość

muszli

do6,5

mm

,szerokość

do3,5

mm

.M

uszlastożkow

atao

zaostrzonym

szczycie,barw

yżółtaw

ej.Skrętów

5,5-6,narastających

równom

ierne,niezbyt

wypukłych.

W

górnejczęści

skrętówm

ożew

ystępować

krawędź

niekiedypokryta

szczecinkami.

Otw

órm

uszli

jajowaty,

xygórnej

częścizaostrzony,

zamykany

cienkim,

błoniastymw

ieczkiem.

Występuje

nadnie

piaszczystym,

rzadziejm

ulistym,

kamienistym

orazna

roślinach.C

zęsto

tworzy

dużeskupienia.

Marstoniopsis

scho

lti(Schm

idt)(syn.

M.

steiniM

artens;A

,nnicolaziem

iM

artens)-

rys.51

Wysokość

muszli

do3,5

mm

,szerokość

do2

mm

.M

uszlastożkow

ata,zw

ężającasię

ku

skośnieściętem

uszczytow

i.Skrętów

4,5-5,silnie

wypukłych,

oddzielonychgłębokim

szwem

.

Wierzchołek

muszli

zagłębiony.O

twór

muszli

jajowaty,

górnykąt

tępy.O

twór

zamykany,

nieznaczniew

klęsłympo

stroniezew

nętrznej,w

ieczkiem.

Brzeg

wew

nętrznylekko

wyw

inięty,

brzegzew

nętrznyprosty.

Dołek

osiowy

otwarty.

Podeszwa

wprzedniej

częściz

ostrymi

kątami,

wtylnej

zaokrąglona.

Występuje

wm

iejscachzacienionych,

naroślinach

lubpod

kamieniam

i.

Rodzina

Bithyniidae

(zagrzebkowate)

Bithynia

tentacu

lata(L

innć)(zagrzebka

pospolita)-

rys.52

Wysokość

muszli

do12

mm

,szerokość

do8

mm

.M

uszlastożkow

ata,skrętów

5-6,słabo

wypukłych,

szewsłabo

wcięty.

Ostatni

skrętdużo

szerszyod

pozostałych,zajm

ujący2/3

wysokości

muszli.

Otw

órm

uszlijajow

aty,w

górnejczęści

zaostrzony,zam

ykanygrubym

wieczkiem

zdobrze

widocznym

ikoncentrycznym

iliniam

i.

Występuje

częstow

osadachdennych,

wśród

roślin,a

takżena

spodniejczęści

kamieni.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

-mezosaprobow

ych.

4041

Bithynia

leachi(Scheppard)-

rys.53

Wysokość

muszli

do7

mm

,szerokość

do4,5

mm

.M

uszlastożkow

ata,skrętów

4-5,bardzo

silniew

ypukłych.Szew

mocno

wcięty.

Ostatni

skrętnieznacznie

przewyższa

pozostałe.O

twór

muszli

jajowaty”,

wgórnej

częścizaokrąglony,

brzegilekko

zgrubiale,zam

ykanygrubym

wieczkiem

zkoncentrycznym

iliniam

i.D

ołekosiow

yw

yraźniezaznaczony.

Występuje

wm

iejscachzacisznych,

zwykle

wśrodow

iskachsilnie

zarośniętych,m

ulistych,

czasami

jednakna

dniepiaszczystym

lubkam

ienistym.

Znacznie

rzadszaod

gatunku

poprzedniego.

Podgromada

Pulmonata

(płucodyszne)

Rodzina

Physidae(rozdętkow

ate)

Pliysafontinalis

(Linnć)

-rys.

54

Wysokość

muszli

doII

mm

,szerokość

do8

mm

.M

uszlalew

oskrętna,jajow

ata,o

przytępionejskrętce,

poiyskująca,bardzo

cienkaikrucha.

Skrętów3-4,

ostatnibardzo

silnie

rozdęty,z

bokówsplaszczony,

zajmuje

4/5w

ysokościm

uszli,szczyt

plaski.O

twór

muszli

zajmujący

4/5jej

wysokości

wgórnej

częścisilnie

zaostrzony,brzeg

wew

nętrznyesow

aty.

Noga

silniew

ydłużona.

Występuje

głównie

naroślinach,

czasami

również

nakam

ieniachi w

śróddetrytusu.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

-mezosaprobow

ych.

IR

odzinaL

ymnaeidae

(błotniarkowate)

Lym

naea(L

ynmea,)

stagnalis(L

innć)(błotniarka

stawow

a)-

rys.55

Wysokość

muszli

do70

mm

,szerokość

do30

mm

.M

uszlajajow

ato-stożkowata,

zw

ysoką,

zaostrzonąskrętką,

wprzybliżeniu

równą

wysokości

otworu

muszli.

Skrętów6-8,

ostatnisilnie

rozdęty.M

uszlacienka

ikrucha,żóltaw

oprześw

iecająca,regularnie

podłużnieprążkow

ana,

niekiedyrów

nieżpoprzecznie,

codaje

efektt.zw

.„m

łotkowania”.

Otw

órm

uszliduży,

brzegi

ostre. Można

sięniekiedy

spotkaćz

formam

ilokalnym

io

muszlach

odbiegającychod

opisanego

wzoru.W

ystępujew

miejscach

silniezarośniętych,

nadnie

mulistym

,piaszczystym

lub

kamienistym

,w

miejscach

płytkicho

spokojnejw

odzie.G

atunekcharakterystyczny

dlaw

ód-

mezosaprobow

ych.

Lym

naea(R

adty)sp.

-rys.

56

Wysokość

muszli

do40

mm

,szerokość

do40

mm

.M

uszlajajow

ata(rys.

56A

)lub

kulisto-

jajowata

(rys.56

B)

krucha,cienka,

nieregularnieprążkow

analub

„młotkow

ana”(patrz

L.

stagna/is),często

rogowo

przeświecająca,

oniskiej

skrętce.O

statniskręt

bardzosilnie

rozdęty,

Wysokość

otworu

muszli

znaczniew

iększaniż

połowa

wysokości

muszli.

Muszla

składasię

z

3-5skrętów

.Skrętka

zaostrzonalub

przytępiona,jejw

ysokośćnie

przekracza2/5

wysokości

muszli.

Otw

órniuszlj

wzarysie

uchowaty,

duży,o

brzegachostrych,

czasami

wyw

iniętych.

Błotniarkite

wyróżniają

sięnajw

iększązm

iennościąspośród

wszystkich

europejskichślim

aków

Slodkowodnych.

Wskład

podrodzajuR

adixw

chodządw

agatunki:

L.(R

ac/ix)p

eregra

(O.

F.M

OlIer)

iL.

(Rqdi

az,;jcziJa,ja(L

innć)rozróżnialne

jedyniepo

budowie

aparatukopulacyjnego.

Występują

wróżnych

środowiskach,

głównie

naroślinach,

również

wstrefie

przyboju.

Gatunki

charakterystycznedla

wód

3-mezosaprobow

ych.

4243

Lymnaea

(Galba)

sp.

-rys.

57

Wysokość

muszli

do40

mm

,szerokość

do17

mm

.M

uszlaw

ieżyczkowata,

stożkowata

(rys.

57A

)lub

jajowato-stożkow

ata(rys.

57B

),stosunkow

ogrubościenna,

dośćm

ocna,o

ciemnej

barwie.

Wysokość

skrętkizw

yklew

iększaod

wysokości

otworu

muszli,

niekiedyrów

na.O

statni

skręt tylkonieznacznie

rozdęty.O

twór

muszli jajow

aty,niekiedy

wąsko

eliptyczny,brzegi

ostre.

Muszla

zmienna.

Wskład

podrodzajuG

albaw

chodzipięć

gatunkówrozróżnialnych

głównie

pobudow

ie

aparatukopulacyjnego.

Występuje

wróżnych

typachw

ód.G

atunkicharakterystyczne

dlaw

ód-m

ezosaprobowych.

Rodzina

Planorbidae(zatoczkow

ate)

Planorbiscarinalus

O.

F.M

olIer-

rys.58

Wysokość

muszli

do3,5

mm

,szerokość

do17

mm

.M

uszlaspłaszczona,

cienkalecz

mocna,

zbudowana

z4,5-5

skrętów,

ostatnijestponad

dwa

razyszerszy

niżprzedostatni

(rys.58

A).

Skrętyz

obustron

wyraźnie

wypukłe,

górnastrona

muszli

zagłębiona,dolna

prawie

płaska.

Mocno

zaznaczonykil

przebiegaśrodkiem

ostatniegoskrętu.

Otw

órm

uszlirom

boidalny,w

częścizew

nętrznejiw

miejscu

zetknięciaz

przedostatnimskrętem

wyraźnie

wydłużony

ku

dołowi,

krawędź

ostra(rys.

58B

).

Trudno

rozróżnialnyod

drobnozbiornikowego

P.planorbis(L

innć)-

ostatniskręt

najwyżej

dwa

razyszerszy

odprzedostatniego.

Występuje

najczęściejw

jeziorachw

płytkiejstrefie

przybrzeżnej,niekiedy

ww

olno

Plynącychciekach,

zwykle

naroślinach,

kamieniach

lubinnych

przemiotach

zanurzonych,w

środowisku

odnie

piaszczystym.

54

564445

Anisus

yortex(L

inn)

-rys.

59

Wysokość

muszli

do4.5

mm

,szerokość

do11

mm

.M

uszlasilnie

spłaszczona,składająca

sięz

6-7,5ciasno

nawiniętych

skrętów,

ostatniokoło

dwa

razyszerszy

niżprzedostatni

(rys.59

A).

Kil

ostry,blisko

dolnegobrzegu.

Górna

stronam

uszlizagłębiona,

skrętyw

ypukłe,dolna

płaska,skręty

niewysklepione.

Otw

órm

uszlirom

boidalny,kraw

ędźostra

(rys.59

B).

Muszla

cienka,delikatna.

Występuje

najczęściejna

martw

ychiżyw

ychroślinach,

wyjątkow

ona

dnie,w

środowiskach

ospokojnej

wodzie.

Gyrauius

Sp.—

rys.60

Wysokość

muszli

do4,5

mm

,szerokość

do8

mm

.L

iczbaskrętów

4-4,5(w

yjątkowo

3-3,5).

Muszla

spłaszczona,ostatni

skrętw

yraźnieszerszy

niżprzedostatni

(rys.60

A).

Górna

strona

muszli

zagłębiona,dolna

miseczkow

ata,w

klęsła.O

twór

muszli

eliptyczny,w

yjątkowo

sercowaty,

krawędź

słabozaznaczona

(rys.60

B).

Gatunki

wchodzące

wskład

tegorodzaju

odróżnialnesą

jedyniepo

budowie

aparatu

kopulacyjnego.

Występuje

naj częściejna

dniekam

ienistym.

Segnentina

nitida(O

.F.

MO

lIer)-

rys.61

Wysokość

muszli

do2

mm

,szerokość

do7

mm

.M

uszlacienkościenna,

gładka,lśniąca,

czerwonobrunatna.

Liczba

silnieobejm

ującychsię

skrętów4-5.

Ostatni

skrętw

yraźnieszerszy

niżpozostałe

(rys.61

A).

Górna

stronam

uszliw

ypukła,dolna

spłaszczona(rys.

61B).

Wew

nątrzm

uszlibiaław

e,poprzeczne

listewki,

przeświecające

przezm

uszlę.O

twór

muszli

sercowaty,

ukośnieustaw

iony,brzeg

gładki.

Występuje

wpłytkich

zbiornikachw

odnych,rów

nieżw

jeziorachna

płyciznach,w

miejscach

zarośniętych.

57

A9

A

58

B

59

B

A

46

B47

Plan

orb

arius

corneus(L

innć)[syn.

Plan

orb

iscorneus

(Linnć)]

(zatoczekrogow

y)-

rys.62

Wysokość

muszli

do16

mm

,szerokość

do40

mm

.M

uszlagrubościenna,

matow

a,pokryta

nieregularnymi

prążkami.

Skrętów5-6.

Ostatni

skrętdw

arazy

szerszyniż

przedostatni(rys.

62A

).G

órnastrona

muszli

silniezagłębiona,

stronadolna

nieznaczniew

klęsła.O

twór

muszli

kształtunerkow

atego,brzegi

niepołączone,

krawędzie

ostre(rys.

62B

).Podeszw

aszeroka,

zprzodu

zaokrąglona,z

tyłunieznacznie

zaostrzona.

Występuje

najczęściejna

roślinachlub

nadnie

kamienistym

.G

atunekcharakterystyczny

dlaw

ód3-rnezosaprobow

ych.

Rodzina

Ancylidae

(przytulikowate)

AncylusJluyiatilis

O.

F.M

Olier

(przytulikstrum

ieniowy)

-rys.

63

Długość

muszli

do10

mm

,w

ysokośćdo

5m

m,

szerokośćdo

8m

m.

Muszla

stosunkowo

cienkai

krucha,barw

yjasnorogow

ejlub

brunatnej,pozbaw

ionaskrętów

,czapeczkow

atai

asymetryczna

(rys.63

A).

Jejszczyt

(przyw

idokuz

góry)leży

wlinii

środkowej

lubnieznacznie

jestodchylony

wpraw

o,w

5/6-6/7długości

muszli

(rys.63

B).

Wierzchołek

przypłaszczonylub

zesłabo

widocznym

,lekkim

wklęśnięciem

.N

am

uszliprążki

okrężnei

podłużne.Przednia

częśćm

uszliw

ypukła,tylna

wklęsła.

Otw

órm

uszliszeroko

eliptyczny,szerokość

równa

3/4długości.

Podeszwa

szeroka,z

przoduiz

tyłuzaokrąglona.

Występuje

najczęściejw

rzekachi

wpotokach,

wnurcie

nakam

ieniach,na

ichgórnej

powierzchni,

niekiedyrów

nieżw

jeziorachw

strefieprzyboju.

Rodzina

AcroloX

idae(przyczepkow

ate)

Acr0IOXZLSlacustris

(Linnć)

-rys.

64

Długość

muszli

do9

mm

,w

ysokośćdo

2m

m,

szerokośćdo

5m

m.

Muszla

cienkościenna

jkrucha,

delikatnieprążkow

ana,pozbaw

ionaskrętów

,czapeczkow

ata,przypłaszczona

i

asymetryczna

(rys.64

A).

Jejszczyt

(przyw

idokuz

góry)przesunięty

wlew

o,położony

w2/3

długościskorupki

(rys.64

B).

Otw

órm

uszlipodłużnie

eliptyczny,jego

szerokośćrów

na

polowie

długości.Podeszw

adługa,

zprzodu

i ztylu

zaokrąglona.

Występuje

najczęściejna

roślinach,zw

łaszczana

źdźbłachtrzciny.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

p-mezosaprobow

ych.

4849

AB

AB

64

50

A

B

63

Grom

adaB

iyalyia(syn.

Lam

ellibranchiata)(m

ałże)

Ciało

dwubocznie

symetrycznie

spłaszczone,całkow

icieschow

anew

dwuklapow

ejm

uszli,

pozbawione

głowy.

Muszla

złożonaz

połówek

(lewej

i prawej),

któreobejm

ującialo

mięczaka

z bokówi połączone

sąna

stroniegrzbietow

ejelastycznym

więzadłem

,a

uniektórych

gatunków

takżezam

kiemzaopatrzonym

wzęby

iwlistew

ki.W

częścigórnej

muszla

wypukła,

wczęści

dolnejulega

zwężeniu.

Na

jejgórnym

(grzbietowym

)brzegu

znajdująsię

uwypuklenia,

po

jednymw

każdejpołów

ce-

szczytym

uszli.U

większości

gatunkówprzednia

częśćm

uszli

rozszerzona,tylna

stosunkowo

wąska,

nieznaczniew

yciągniętai

najczęściejoddalona

od

szczytu.N

atylnym

,górnym

brzeguw

ystępujeczasam

i,w

zdłużosi

muszli,

tzw.

skrzydełko.

Narządem

ruchujest

klinowata

nogaw

ysuwana

przezszczelinę

wdolnej

częścim

iędzy

połówkam

im

uszli.Przez

zrośnięciew

kilkum

iejscachkraw

ędzipłaszcza

powstaje

syfon

wpustow

y(dolny),

zaopatrzonyw

palczastew

yrostki,przez

którydo

jamy

płaszczowej

dostaje

sięw

odaz

tlenemi cząstkam

ipokarm

uoraz

wypustow

y(górny),

przezktóry

odprowadzanajest

woda

wraz

zproduktam

iprzem

ianym

aterii.Syfony

wysuw

anesą

nazew

nątrzprzez

szczelinę

między

połówkam

im

uszli,podobnie

jaknoga.

Uniektórych

gatunkówsyfony

są

silnieskrócone

im

ają

wygląd

obszernychszczelin.

Na

powierzchni

muszli

najczęściejw

idocznesą

koncentrycznelinie,

zaznaczająceroczne

przyrostym

ałża.

5!

62

L

Rodzina

Unioriiclae

(skójkowate)

Unio

(urnidusPhilipsson

(skójkazaostrzona)

-rys.

65

Długość

muszli

do90

mm

,w

ysokośćdo

40m

m,

grubośćdo

35m

m.

Muszla

zielonkawoczarna,

jajowata,

dolnybrzeg

łukowato

wygięty,

przódszeroki,

tyłklinow

ato

zaostrzony.T

ylnaczęść

muszli

okołotrzykrotnie

dłuższaniż

przednia.Jasne

koncentryczne

linierocznych

przyrostów.

Urzeźbienie

wyraźne.

Szczytysilnie

wysklepione,

słabourzeźbione,

dośćszerokie,

leżąw

1/3długości

muszli.

Występuje

wróżnych

typachw

ód,głów

niena

dniepiaszczystym

.

Unio

pictoruin(L

innć)(skójka

malarzy)

-rys.

66

Długość

muszli

do120

mm

,w

ysokośćdo

55m

m,

grubośćdo

45m

m.

Muszla

zielonożółta,

eliptyczna,silnie

wydłużona,

dolnybrzeg

prostylub

słabow

ygięty,rów

noległydo

brzegu

górnego,tyłszeroko

klinowaty.N

aw

ypukłychszczytach

leżącychw

1/3długości

muszli

drobne

guzki.U

rzeźbieniew

yraźnez

ciemnym

iliniam

irocznych

przyrostów.

Występuje

wróżnych

typachw

ód,głównie

nadnie

piaszczystym.

Gatunek

charakterystyczny

dlaw

ód-m

ezosaprobowych.

Anodonia

complanala

(Rossm

issler)(szczeżuja

spłaszczona)-

rys.67

Długość

muszli

do82

mm

,w

ysokośćdo

43m

m,

grubośćdo

20m

m.

Muszla

cienkościenna,

bardzospłaszczona,

stosunekgrubości

dodługości

muszli

wynosi

0,22-0,30,ow

alna,tylny

górnybrzeg

bezskrzydełka,przednia

częśćzaokrąglona,

tylnarozszerzona.

Brzeg

górnyprostY

wznoszący

się,dolny

zaokrąglony.Szczyty

niew

ystające,szerokie,

z4-5

rzędami

podłużnych

wypukłości,

leżąw

około1/4

długościm

uszli.

Występuje

niezbytlicznie

wrzekach.

6667

5253

L

Anodonta

anatina(L

innć)(szczeżuja

pospolita)-

rys.68

Długość

muszli

do83

mm

,w

ysokośćdo

47m

m,

grubośćdo

28m

m.

Muszla

cienkościenna,

mało

spłaszczona,stosunek

gruboścido

długościm

uszliw

ynosiokoło

0,35,ow

alna,tylnygórny

brzegze

skrzydełkiem,

przedniaczęść

zaokrąglona,tylna

rozszerzona.B

rzeggórny

prosty,

wznoszący

się,dolny

zaokrąglony.Szczyty

wystające,

szerokie,niekiedy

skorodowane

leżąw

1/5długości

muszli.

Występuje

ww

odachstojących

iw

ciekachw

olnopłynących,

nadnie

piaszczystym

pospolita.

Rodzina

Sphaeriidae(kulków

kowate)

Sphaerium

corneuni(L

innć)-

rys.69

Długość

muszli

do16

mm

,szerokość

do10

mm

.M

uszlakulista,

cienkościenna,żółtaw

alub

ciemnobrązow

a,z

przoduskośnie

lekkow

ydłużona.Szczyty

muszli

wczęści

środkowej.

Występuje

wróżnych

typachw

ód,najczęściej

nadnie

piaszczystymi m

ulisto-piaszczystym.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

3-

-mezosaprobow

ych.

Pisidiużncasertanum

(Poli)(syn.

P.cinereuin

Alder)

-rys.

70

Długość

muszli

do6,5

mm

,szerokość

do4

mm

.M

uszlaow

alna,nieregularnie

prążkowana

matow

a,grubościenna.

Szczytym

uszliw

częścitylnej,

stosunkowo

szerokiei słabo

wystające.

Występuje

wróżnych

typachw

ód.G

atunekcharakterystyczny

dlaw

ódfI-m

ezosaprobowych

54

Rodzina

Dreissenidae

(racicznicowate)

DreissenapO

lYm

OrPha

(Pallas)(racicznica

zmienna)

-rys.

71

Długość

muszli

do50

mm

,w

ysokośćdo

25m

m,

grubośćdo

30m

m.

Muszla

brunatnożółtawa, z

poprzecznymczarnym

urzeźbieniemi jasnym

iliniam

irocznych

przyrostów,

trójkątna,górna

częśćbardzo

wypukła,

górnybrzeg

odprzodu

prosty,w

ysoki,ku

tyłowi

opadającypod

kątemokoło

450,

dolnaczęść

płaska,szeroka,

owalna,

wśrodku

lekkow

ygięta.

Na

nodzeznajduje

sięgruczoł

wydzielający

substancjętw

orzącąnici

zwane

bisiorem.

Za

pomocą

bisioraosobnik

przyklejasię

doróżnych

podwodnych

przedmiotów

,a

takżedo

innych

małży, osobników

swojego

gatunku,tw

orzącczęsto

wielopiętrow

ekolonie.

Spotykanyczęsto

wdużych

skupiskach.

Występuje

wróżnych

typachw

ód,rów

nieżw

słonawych,

preferujetw

ardepodłoża,

do

którychprzyczepia

siębisiorem

.G

atuneksilnie

ekspansywny.

55

L

Podstawow

epiśm

iennictwo

1.E

hrmann

P.1933

-M

ollusken(W

eichtiere).D

ieT

ierweit

Mitteleuropas,

2,I

-L

eipzig,

264s.

2.L

oźekV

.1956

-K

uććeskos1oyenskch

nićk

kśu

-B

ratislaya,437

s.

3.Piechocki

A.

1979-

Mięczaki

(Mollusca)

Ślimaki

(Gastropoda)

-Fauna

Słodkowodna

Polski,7,

Warszaw

a-Poznań,187

s.

4.Piechocki

A.

1983-

Mięczaki

(Mollusca)

Małże

(Biyalyia)

-Fauna

Słodkowodna

Polski

7A

,W

arszawa,

204s.

5.Ż

adinV

.I.

1952-

Molljuski

presnychi solonoyatych

yodSSSR

.O

predelitelpo

faune

SSSR,

46-

Moskya-L

eningrad,376

s.

69

70

71

5657

Typ

Arthropoda

(stawonogi)

Rząd

Diptera

(muchów

ki)

Rodzina

Chironom

idae(syn.

Tendipedidae)

(ochotkowate)

-larw

y

Ciało

wydłużone,

robakowate,

składającesię

zgłow

yi,

uw

iększościtaksonów

,z

13

wyraźnych

segmentów

zagłowow

ych(u

nielicznychform

12lub

20).D

ługośćciała

odok.

2do

ok.30

mm

.U

barwienie

białawe,

zielonkawe

lubżóltaw

e,u

niektórychform

czerwone. N

iekiedy

ciałopokryte

jestdrobnym

i,rzadkim

iszczecinkam

i.C

iałolarw

y(rys.

72)na

stroniebrzusznej

pierwszego

segmentu

(zagłowow

ego)m

aparę

niewielkich

wyrostków

-nóżki

przednie(a),

skierowanych

kuprzodow

i,zaopatrzonych

wpazurki. N

aX

segmencie

ciaław

ystępować

mogą

różnejdługości

wyrostki

boczno-brzuszne(b).

Na

przedostatnimsegm

encieciała,

nastronie

grzbietowej

znajdująsię

dwa,

czasemniew

ielkie,w

zniesienia(brodaw

ki)-

podstawki

przedodbytowych

szczecin(c).

Ostatni

segment

wyciągnięty

jestw

paręnóżek

tylnych(d)

zaopatrzonychw

pazurki.Pom

iędzynóżkam

itylnym

iznajduje

sięotw

órodbytow

y,w

okół

któregow

ystępujądw

ie,rzadziej

trzypary

wyrostków

odbytowych

-skrzela

odbytowe

(e).

Głow

ajest

wyraźnie

wyodrębniona,

pokrytachitynow

ąkapsulą,

zwykle

ciemnobrązow

a.Po

bokachod

jednegodo

trojgaoczu.

Na

szczyciegłow

yzaw

szejednogałęziste

czułki,U

niektórychform

mogą

byćw

suwane

dow

nętrzakapsuły.

Na

czułkach,zw

ykle

pięcioczłonowych

(rys.73)

znajdująsię

narządy,które

są

ważn

ym

icecham

itaksonom

icznymi.

Należą

donich:

narządpierścieniow

y(a).

narządyL

auterborna(b)

osadzonebezpośrednio

na

czułku,bądź

nakrótszych

lubdłuższych

podstawkach

(trzonkach),szczecinka

czułka(c)

osadzonazw

yklena

szczyciepierw

szego(nasadow

ego)członu.

Na

stroniespodniej

głowy

znajdujesię

aparatgębow

y(rys.

74i75),

bardzoskom

plikowanej

i różnejbudow

y.Spośród

wielu

narządówi szczecinek

aparatugębow

egozaznaczono

narysunkach

tylkonajw

ażniejsze

zpunktu

widzenia

cechtaksonom

icznych:żuw

aczki-

mandibulae

(a)z

różnejbarw

yzębam

i

zewnętrznym

ina

stroniebrzusznej,

zktórych

końcowy

jestzw

ykleszeroki

idługi

i

wew

nętrznymi

-na

stroniegrzbietow

ej,u

większości

formw

postacijednego

żółtegozęba;

58

L

warga

dolna-

submentum

wpostaci

uzębionejna

przednimskraju

(b)lub

miękkiej,

trójkątnej

płytkiz

przylegającymi

cłoniej

uzębionymi

grzebykami

przywargow

ymi

(c),i

utworam

iw

gardzieliw

idocznymi

pozgnieceniu

głowy

lubpo

prześwietleniu,języczkiem

-glossa

(d)i

przyjęzyczkami

-paraglossae

(e);z

bokóww

argidolnej

mogą

sięznajdow

aćpłytki

przywargow

e-

paralabialne(f),

częstopoprzecznie

lubpodłużnie

prążkowane.

Ważną

cechą

systematyczną

jestw

skaźnikgłow

y-

stosuneknajw

iększejszerokości

dodługości

puszki

głowow

ej.

Systematyka

larwC

hironomidae

niejest

wpełni

dopracowana

i wstosunku

dow

ieluform

jestniem

ożliwe

oznaczeniedo

gatunkuna

podstawie

cechm

orfologicznychlarw

.W

wielu

przypadkachm

ożliwe

jestjedynieoznaczenie

dogrupy

gatunków(zapis

wtedy

brzmi

exgrege

-

zgrupy)

lubdo

rodzaju,a

niekiedynaw

etdo

wyższych

jednosteksystem

atycznych.

Większość

larwC

hironornidaezam

ieszkujeosady

dennei

peryfiton.Są

takżeform

y

minujące,

głównie

łodygiiliście

roślinw

odnych.Przedstaw

icieleniektórych

taksonówbudują

przenośnelub

nastałe

umocow

anedo

podłożadom

ki.W

iększośćlarw

Chironom

idaeżyw

isię

detrytusem,

niekiedytkanką

roślinną.N

ielicznesą

drapieżne.

59

PodrodzinaT

anypodinae(syn.

Pelopiinae)

Ablabesm

Yia

sp.

-rys.

76

Długość

ciałado

9m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych,w

ysmukle,

walcow

ate.Puszka

głowow

aw

ydłużona,w

skaźnikgłow

y0,4-0,6.

Czułki

mogą

byćw

ciągane

dospecjalnych

kieszonekw

ewnątrz

puszkigłow

owej

(wm

aterialekonserw

owanym

zwykle

są

wciągnięte).

Długość

czułkówjest

równa

lubnieznacznie

dłuższaniż

połowa

długościgłow

y.

Członnasadow

yczułka

2-5razy

dłuższyniż

łącznadługość

pozostałychczłonów

czułka(rys.

76A

).W

argadolna

wkształcie

trójkątnej,m

iękkiejpłytki,

bezgrzebyków

przywargow

ych,z

pojedynczymi,jasnym

ipęcherzykam

ium

ieszczonymi

pobokach

płytki(rys.

76B

).Języczek

zS

ciemnobrązow

ymi

zębami,

przyjęzyczkiw

ąskiez

dwom

anierów

nejdługości

występam

i

(rys.76

C).

Dw

iepary

stosunkowo

długichw

yrostkówodbytow

ychznajdują

sięw

pobliżu

otworu

odbytowego.

Na

nóżkachtylnych

dwa

pazurkibrązow

oczarne,pozostałe

żółte.

Występuje

najczęściejw

śródroślin,

ww

odachpłytkich

orazna

dużychgłębokościach

w

jeziorach.Form

ydrapieżne,

nigdynie

budujądom

ków.

Tanypzis(syn.

Pelopia)

yilipennis(K

ieffer)-

rys.

Długość

ciałado

11m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych,lekko

grzbietobrzuzniespłaszczone.

Głow

arozszerzona

wtylnej

części,jasna.W

skaźnikgłow

y0,7-

1,0.C

zułkim

ogąbyć

wciągane

dospecjalnych

kieszonekw

ewnątrz

puszkigłow

owej

(w

materiale

konserwow

anymzw

yklesą

wciągnięte).

Długość

czułkówjest

równa

1/3długości

głowy.W

argadolna

wkształcie

dużej,trójkątnej

płytkiz

bocznymi

wklęsłym

igrzebykam

i12

Jasnychzębów

(rys.77

A).

Języczekze

stosunkowo

grubymi

pięcioma

jednakowej

wielkości

zębaj

przyjęzyczkiz

cienkimi,

długimi

wyrostkam

i(rys.

77B

).N

akońcu

ciaładw

iepary

WYrostkó%

,,,odbytowych.

Występuje

wśród

roślin,w

półpłynnychosadach

dennych.Form

ydrapieżne,

nigdynie

budujądom

ków.

77

ed

72a—

C

babf

a

7374Cde

6061

Tanypus

(syn.P

elopia)

punctip

ennis

(Meigen)

-rys.

78

Długość

ciałado

11m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz

13segm

entówzagłow

owych,

lekko

grzbieto-brzuszniespłaszczone.

Głow

arozszerzona

wtylnej

części,jasna.W

skaźnikgłow

y0,7-

1,0.C

zułkim

ogąbyć

wciągane

dospecjalnych

kieszonekw

ewnątrz

puszkigłow

owej

(w

materiale

konserwow

anymzw

yklesą

wciągnięte).

Długość

czułkówrów

na1/3

długościgłow

y.

Warga

dolnaw

kształciew

ąskiejpłytki

zbocznym

i,w

klęsłymi

grzebykami

16jasnych

zębów

(rys.78

A).

Języczekz

pięcioma

zębami,

przyjęzyczkiz

cienkimi

wyrostkam

i(rys.

78B

).Na

końcuciała

trzypary

wyrostków

odbytowych.

Występuje

najczęściejw

śródroślin,

wpółpłynnych

osadachdennych.

Formy

drapieżne,nigdy

niebudują

domków

.

Pro

eladiu

ssp.

-rys.

79

Długość

ciałado

11m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych,krępe,

lekkogrzbieto-brzusznie

spłaszczone.U

barwienie

jasne.W

skaźnikgłow

yok.

0,85.Czułki

mogą

byćw

ciąganedo

wnętrza

puszkigłow

owej

(wm

aterialekonserw

owanym

zwykle

są

wciągnięte).

Długość

czułkówrów

na1/4

długościgłow

y.N

arządpierścieniow

yna

3/4-

4/5

długościczłonu

nasadowego

czułka(rys.

79A

).Ż

uwaczki

żółtez

długim,

czarnymzębelil

końcowym

(rys.79

B).

Warga

dolnaw

kształciedość

regularnej,trójkątnej,

miękkiej

0

zaokrąglonychtylnych

końcach,z

bocznymi,

prostymi

grzebykami

żółtobrązowych

zębów%„?

liczbie12-16

(rys.79

C).

Języczekz

pięcioma

zębami,

środkowy

najniższy,zaś

skrajne

najgrubszei

najwyższe

(rys.79

D).

Przyjęzyczkilistkow

ategokształtu,

nabrzegach

postrzępione(rys.

79E

).Na

bokachciała

rządekgęstych

włosków

pływnych

(rys.79

F).

Występuje

najczęściejw

drobnychzbiornikach

wodnych

iwstaw

ach,niekiedy

wstrefie

profundalnejjezior.Form

ydrapieżne,

nigdynie

budujądom

ków

62

jL

-J

77

A

A

AL

:L

DE

\\J

F

63

78

i1

BN

79

Podrodzina

Orthocladiinae

Coiynoneura

celeripesW

innertz-

rys.80

Długość

ciałado

5m

m.

Ciało

złożonez

głowy

i z12

segmentów

zagłowow

ych(segm

enty

IIi

111zrośnięte),

wysm

ukłe.G

łowa

podłużna.C

zułkiczteroczłonow

e,o

długościw

yraźnie

przekraczającejdługość

głowy.

Długość

członunasadow

egoczułka

równa

łącznejdługości

członówpozostałych.

Narząd

pierścieniow”y

przyjego

podstawie,

drugii trzeci

trzonczułka

ciemne

(rys.80

A).

Zuw

aczkiz

pięcioma

zębami

(rys.80

B).

Ząb

środkowy

wysokiej

i wąskiej

wargi

dolnejbardzo

mały

(rys.80

C).

Płytekprzyw

argowych

brak.D

wie

paryw

yrostków

odbytowych.

Unasady

nóżektylnych

dośćdługi

koleczjednym

kolcemdodatkow

ym(rys.

80

D).W

ystępujew

śródroślin,

wróżnych

typachw

ód.

Cricotopzis

exgrege

sylyesiris(Fabricius)

-rys.

81

Długość

ciałado

9m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zaglowow

ych,w

ysmukłe,

walcow

ate.U

barwienie

zielonkawe.

Głow

ajajow

ata.C

zułkipięcioczłonow

e,nie

dłuższeniż

połowa

długościgłow

y.T

rzeciczłon

czułkabez

kolców,

szczecinkaczułka

osadzonana

szczycieczłonu

nasadowego

niesięga

końcaczułka

(rys.81

A).

Pobokach

głowy

podw

oje

oczuosadzonych

jednonad

drugim,

luboczy

zlanerazem

.Ż

uwaczki

wysm

ukłe,w

ygięte,na

stroniegrzbietow

ejpoprzecznie

karbowane

(rys.81

B).

Brzeg

wargi

dolnejostro

wypukły.

Ząb

środkowy

najszerszy,bocznych

zębów10.

Drugie

bocznezęby

niskie,przyrośnięte

do

pierwszych

bocznych(rys.

81C

).Płytek

przywargow

ychbrak.

Na

VII-X

IIsegm

entachciała

pęczkiszczecinek

bocznycho

długościrów

nejokoło

połowy

długościsegm

entu,na

którymsą

osadzone(rys.

81D

).W

yrostkiodbytow

ew

liczbiedw

óchpar.

Występuje

wśród

makrofitów

i glonównitkow

”atych,w

osadachdennych,

niekiedym

inują

makrofity.

64

L

Psecirociadius

exgrege

psilopterusK

ieffer-

rys.82

Długość

ciałado

15m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych,w

ysmukłe,

walcow

ate.U

barwienie

zielonkawobiaław

e.G

łowa

wydłużona,jasna.

Czułki

pięcioczłonowe,

odługości

równej

I/4-1/3długości

głowy.

Człon

nasadowy

czułkadw

ukrotniedłuższy

niż

łącznadługość

pozostałychczłonów

czułka(rys.

82A

).Po

bokachgłow

ypo

dwoje

oczu

ułożonychjedno

naddrugim

,lub

oczyzlane

razem.

Końcow

yząb

żuwaczki

równy

lubkrótszy

niższerokość

pozostałychzębów

(rys.82

B).

Warga

dolnaciem

nobrązowa,

kształtu

trójkątnego,z

dwom

aśrodkoym

iszerokim

izębam

ipołożonym

iw

yżejniż

boczne.B

ocznych

zębów10.

Pierwsze

bocznenieznacznie

szerszeniż

pozostałe(rys.

82C

).Płytek

przywargow

ychbrak.

Podstawki

przedodbytowych

szczecinz

kilkoma

małym

iząbkam

i(rys.

82D

).

Występuje

najczęściejw

śródroślin,

larwy

częstobudują

wiotkie

domki.

PodrodzinaC

hironominae

(syn.T

endipedinae)

Pseudochirononzusex

gregepra

sin

atu

s(Staeger)

-rys.

83

Długość

ciałado

10m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

czerwone.

Głow

aw

ydłużona,najszersza

wczęści

tylnej.C

zułkipięcioczłonow

e,krótsze

od

połowy

długościgłow

y.C

złonnasadow

ym

niejniż

dwa

razydłuższy

niżłączna

długość

pozostałychczłonów

czułka.N

arządyL

auterbornanaprzeciw

ległe,na

drugimczłonie

czułka

(rys.83

A).

Pobokach

głowy

podw

ojeoczu

ułożonychjedno

naddrugim

.Ż

uwaczka

ztrzem

a

brunatnymi

zębami

zewnętrznym

i(na

stroniebrzusznej)

i długim,

żóltymzębem

wew

nętrznym

(nastronie

grzbietowej)

(rys.83

B).

Warga

dolnalekko

wypukła,

czarna,z

jednymzębem

środkowyii

i12

zębami

bocznymi.

Drugi

ząbboczny

znacznieniższy

niżsąsiednie

(rys.83

C).

Płytkiprzy\yargo%

yepoprzecznie

prążkowane,

szerokie,niskie,

stykająsię

zesobą

pośrodku

wargi

dolnej(rys.

83C

).

Występuje

najczęściejna

piaszczystymlub

kamienistym

dnielitoralu

jeziornego,często

Peryfitoniespotykany

niekiedyw

jeziorachdystroficznych.

Larw

ybudują

domki.

65

Endoch

iIoo1

1ii1

.ex

gregedisp

ar(M

eigen)-

rys.84

Długość

ciałado

15m

m.

Ciało

złożonez

głowy

i z13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

czerwonaw

e.C

zułkipięcioczlonow

e,krótsze

odpołow

ydługości

głowy.

Czion

nasadowy

czułka1,4

razadłuższy

niżłączna

długośćpozostałych

członów.

Narząd

pierścieniowy

naI/5

wysokości

nasadowego

członuczułka.

Szczecinka

czułkasięga

dokońca

czwartego

członu

czułka. Narządy

Lauterborna

naprzeciwległe,

nadrugim

członieczułka

(rys.84

A).

Pobokach

głowy

podw

ojeoczu

uiożonychjedno

naddrugim

.Z

uwaczki

zpięciom

ajednakow

ejw

ielkości

zębami

(rys.84

B).

Warga

dolnakształtu

łukowatego

zczam

mi

zębami

dwom

aśrodkow

ymi

i14

bocznymi.

Pierw

szezęby

bocznerów

nelub

wyższe

niżzęby

środkowe,

drugieznacznie

niższeniż

sąsiednie(rys.

84C

).Płytki

przywargow

eprom

ieniścieprążkow

ane,trzy

razyszersze

niżw

yższe,zew

nętrzneich

końceszerokie,

tępe.zakrzyw

ionecło

podstawy

głowy

(rys.84

C).

Występuje

weutroficznych

zbiornikachw

odnych.Z

yjew

śródroślin,

częstow

peryl3tonie.

Uw

wy

niekiedy”m

inująm

akroFity

En

c/oc/zjro

po

,,,us

cxgrege

le;ic/ens(F

abricius)(syn.

E.a/bipennis

Meigen)

—rys.

85

Długość

ciałado

15m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagiowow

ych.C

zułki

pięcioczłonowc.

krótszeod

połowy

długościgłow

y.C

złonnasadow

yczułka

I.5raza

diuzszy

niżłączna

dłLigośćpozostałych

członówczułka.

Szczecinka

czułkasięga

dokońca

trzeciego

członu.Narządy

Lauterborna

naprzeciwległe,

nadrugim

członieczułka

(rys.85

A).

Pobokach

glowy

podw

ojeoczu

ułożonychjedno

naddrugim

.Ż

uwaczki

zczterem

azębam

i(rys.

85B

).

Warga

dolnakształtu

lekkostożkow

atego,z

czarnymi

zębami

-dw

oma

środkowym

ii

14

bocznymi.Z

ębyśrodkow

em

ogąbyć

niewyraźnie

rozdzielone,w

tedyw

idocznejest

między

nimi

Wgórnej

ichczęści

wycięcie.

Pierwsze

zębyboczne

równe

zębomśrodkow

ym.

drugieniższe

odpierw

szychi

prawie

równe

trzecim(rys.

85C

).Płytki

przywargow

eprom

ieniście

Prązko\wlne

trzyrazy

szerszeniż

wyższe,

zewnętrzne

ichkońce

szerokie,tępe,

zakrzywione

dopodstaw

ygłow

y(rys.

85C

).

Występuje

wdrobnych

eutroFicznychzbiornikach

wodnych.

wśród

roślin,często

Pry

fito1

Larw

yniekiedy

minują

makrofity.

JO

AB

D

AJ”83

B

C

66

L67

j

Glyptotendipes

(syn.P

hytotendipes)ex

gregegripekoyeni

Kieffer

-rys.

86

Długość

ciałado

17m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych,krępe.

Ubarw

ienieciem

nobrunatne.G

łowa

odstrony

grzbietowej

zziarnistą

strukturąi

charakterystycznymciem

nobrązowym

rysunkiem(rys.

86A

).C

zułkipięcioczłonow

e,krótsze

niżpołow

adługości

głowy.

Narządy

Lauterborna

naprzeciwległe,

nadrugim

członieczułka.

Narząd

pierścieniowy

naw

ysokościl/3

długościnasadow

egoczłonu

(rys.86

B).

Pobokach

głowy

pojedynczeoczy.

Żuw

aczkiz

czterema

zębami,

zlistkow

atą,szeroką

szczecinkąu

ich

podstawy

(rys.86

C).

Warga

dolnaz

pojedynczymzębem

środkowym

iz12

zębami

bocznymi.

Pierwsze

zębyboczne

równe

zębowi

środkowem

u(rys.

86D

).Płytki

przywargow

eprom

ieniście

prążkowane,

najwyżej

trzyrazy

szerszeniż

ichw

ysokość,górny

brzegdelikatnie

ząbkowany,

zewnętrzne

końcew

yciągniętei zakrzyw

ioneku

nasadzie(rys.

86D

).T

ylnybrzeg

Xl

segmentu

ciałabez

wyrostków

brzusznych,które

występują

upokrew

negogatunku

G.

polylomas

(Kieffer).

Występuje

wperyfitonie,

wosadach

dennychlitoralu

jeziornegobogatych

wdetrytus,

także

wstaw

ach.L

arwy

minują

częstom

akrofityzanurzone,

niekiedyw

ystępująw

koloniach

mszyw

iołów.

84

B

85

C

86

D

6869

Chijono,,ius

(syn.T

endipes)ex

gre

ge

p/l(IIIO

SZ

IS(L

innć)—

rys.87

Długość

ciałado

30m

m.

niekiedypow

yżej.C

iałozłożone

zgłow

yi

z13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

czerwone.

Czułki

pięcioczłonowe.

krótszeniz

polowa

długosci

głowy.

Narządy

Lau

teib

orn

anaprzeciw

leglena

drugimczłonie

czułka(rys.

87A

)Ż

uwaczki

zczterem

aciem

nobrązowym

izębam

i(rys.

87B

).W

argadolna

ciemnobrunatna

lubczarna,

z

potrójnymzębem

środkowym

i12

zębami

bocznymi,

zktórych

pierwsze

bocznesą

nieco

wyższe

niż

następne(rys.

87C

).Płytki

przywargow

eszerokie,

wachlarzow

ate,prom

ieniście

prążkowane

(rys.87

C).

Na

tylnymbrzegu

Xse

gm

entu

ciałapo

jednymkrótkim

wyrostku

bocznym.

naX

Idw

iepary

wyrostków

boczno—brzuszn

ch.dłuższych

niżnózki

tylne(rys.

87D

),niekiedy

krótszych(form

asenzirec/ucflls).

Występuje

wróżnych

środowiskach,

najczęściejw

wodach

stojących,pow

szechny.G

atunek

charakterystycznydla

wód

polisaprobowych.

Chironoim

is(syn.

Tendipes)

exgrege

thzinimi

Kieffer

—rys.

88

Długość

ciałado

20m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

czerwone.

Czułki

pięcioczłonowe.

krótszeniż

poło\yadługości

głowy.

Narządy

Lauterborna

naprzeciwległe

nadrugim

członieczułka

(rys.88

A).

Zuw

aczkiz

czterema

ciemnobrązow

ymi

zębami

(rys.88

B).

Warga

dolnaciem

nobrunatnałub

czarna,z

potrójnymzębem

środkowym

i12

zębami

bocznymi,

zktórych

pierwsze

bocznesą

niecow

yższeniz

następne.czw

arteboczne

nieconiższe

niżsąsiednie

(rys.88

C).

Płytkiprzyw

argowe

szerokie,w

achlarzowate,

pomieniście

prążkowane

(rys.88

C).

Na

tylnymbrzegu

Xsegm

entuciała

niem

aw

yrostkó”

bocznych.na

Xl

dwie

paryw

yrostkówboczno-brzusznych,

zwykle

dłuższychod

nózektylnych

ozaostrzonych

końcach(rys.

88D

).U

larww

ystępującychw

rzekachw

yrostkite

bywają

krótszeniż

nóżkitylne.

Występuje

wróżnych

typachw

ód.G

atunekcharakterystyczny

dlaw

ódpołisaprobow

yCll

B

AO

-88

D

70

J

71

Lijnnochirono;nus

exgrege

nery

osus

(Staeger)-

rys.89

Diugość

ciałado

8m

m.

Ciało

złożonez

głowy”

i z13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

czerwone.

Czułki

pięcioczłonowe,

krótszeniż

połowa

długościgłow

y.N

arządyL

auterborna

naprzeciwległe,

nadrugim

członieczułka.

Narząd

pierścieniowy

położonyw

dolnejpołow

ie

członunasadow

egoczułka

(rys.89

A).

Żuw

aczkiz

czterema

zębami

(rys.89

B).

Warga

dolna

wysklepiona,

zpojedynczym

zębemśrodkow

ymiz

prawie

pionowo

opadającymi

12zębam

i

bocznymi.

Szóstyboczny

ząbsłabo

widoczny,

wform

iew

ystępu, jakbyposzerzony

ząbpiąty

(rys.89

C).

Płytkiprzyw

argowe

małe,

znaczniew

ęższeniż

warga

dolna,ciem

ne,prom

ieniście

prążkowane,

brzeggórny

delikatnieząbkow

any(rys.

89C

).

Występuje

najczęściejw

jeziorachi w

rzekach,w

śródroślin.

Linm

ochironomus

exgrege

tritomzis

Kieffer

-rys.

90

Długość

ciałado

7m

m.

Ciało

złożonez

głowy

i z13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

czerwone.

Czułki

pięcioczłonowe,

krótszeniż

połowa

długościgłow

y.N

arządyL

auterborna

naprzeciwległe,

nadrugim

członieczułka.

Narząd

pierścieniowy

położonyw

dolnejpołow

ie

członunasadow

egoczułka

(rys.90

A).

Żuw

aczkiz

czterema

zębami

(rys.90

B).

Warga

dolna

szeroka,zpojedynczym

zębemśrodkow

ymi

12zębam

ibocznym

i.Pierw

szyi drugi

ząbboczny

zrośniętepodstaw

ami

i niewyraźnie

rozdzielone.Szósty

bocznynorm

alniew

ykształcony(rys.

90C

).Płytki

przywargow

erów

neszerokości

wargi

dolnej,niezbyt

ciemne,

promieniście

prążkowane,

brzeggórny

delikatnieząbkow

any,ich

końcew

ewnętrzne

wyciągnięte

(rys.90

C).

Występuje

najczęściejw

litoralujezior

eutroficznych,w

śródroślin.

Cryptochironom

usex

gregedefectus

(Kieffer)

-rys.

91

Długość

ciałado

15m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

czerwonobrunatne.

Czułki

pięcioczłonowe,

niedłuższe

niż1/3

długościgłow

y.Szczecinka

czułkaosadzona

wpołow

iedługości

drugiegoczłonu

czułka.C

złonnasadow

yczułka

jest równy

łącznejdługości

pozostałychczłonów

.N

arządpierścieniow

yw

górnejpołow

ieczłonu

nasadowego

czułka(rys.

91A

).Ż

uwaczki

prostez

trzema

zębami

(rys.91

B).

Warga

dolna

lekkow

klęsła,z

żółtym,

zboków

brązowym

,pojedynczym

,szerokim

,w

ysokimi

płaskim

zębemśrodkow

ymi

10ostrym

izębam

ibocznym

i(rys.

91C

).Płytki

przywargow

etrzy

razy

szerszeniż

wyższe,

promieniście

prążkowane,zew

nętrznekońce

tępozakończone,

zachodzące

zboków

głowy

zaoczy

(rys.91

C).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,najczęściej

wśród

roślin,rów

nieżw

piaszczystymdnie.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

3 .-mezosaprobow

ych.

Ciyptochironom

usex

gregepararostratzis

Harnisch

-rys.

92

Długość

ciałado

14m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

częstożółtaw

e.G

łowa

jasna,jajowata.

Troje

oczupo

bokachgłow

y.C

zułkipięcioczłonow

e.

krótszeniż

połowa

długościgłow

y.C

złonnasadow

yczułka

niecodłuższy

niźłączna

długość

pozostałychczłonów

.Szczecinka

czułkapodw

ójnao

nierównej

długościw

itek(rys.

92A

).

Żuw

aczkiz

dobrzew

ykształconymi

ostrymi,

brunatnymi

zębami

(rys.92

B).

Warga

dolna

lekkow

ypukła,brązow

a,z

pojedynczymostrym

,trójkątnym

zębemśrodkow

ymi

14

jednakowym

izębam

ibocznym

i(rys.

92C

).Płytki

przywargow

etrójkątne,

wyraźnie

prążkowane

kugórze

i kudołow

iod

środkapłytki

(rys.92

C).

Występuje

wróżnych

typachw

ód,najczęściej

wśród

roślin.G

atunekcharakterystyczny

dla

Wód

3-mezosaprobow

ych.

73I

72

AAŹ

AAi

B

90

C

91.

74

rM

icrotendlpesex

gregechloris

(Meigen)

-rys.

93

Długość

ciałado

15m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.C

zułki

sześcioczłonowe

odługości

równej

połowie

długościgłow

y.N

arządyL

auterborna

naprzemianległe, osadzone

naczłonach

drugimitrzecim

.Szczecinka

czułkadłuższa

niżłączna

długośćczłonów

II-VI

(rys.93

A).

Żuw

aczkiz

czterema

brunatnymi

zębami

zewnętrznym

i(na

stroniebrzusznej)

im

ałymw

ewnętrznym

(nastronie

grzbietowej)

(rys.93

B).

Warga

dolna

zdw

oma

środkowym

izębam

i,niekiedy

zm

alutkimzębem

między

nimi

i12

zębami

bocznymi.

Zębyśrodkow

eznacznie

jaśniej szeod

bocznych.Pierw

szeboczne

niższeniż

następne(rys.

93

C). Płytkiprzyw

argowe

promieniście

prążkowane,

trójkątne,w

ysokie(rys.

93C

).

Występuje

najczęściejw

osadachdennych,

niekiedyw

peryfitonielitoralu

dużychjezior.

Stictochironomus

exgrege

histrio(Fabricius)

-rys.

94

Długość

ciałado

14m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

czerwone.

Czułki

sześcioczłonowe,

znarządzm

iL

auterbornanaprzem

ianległymi,

osadzonymi

nadrugim

i trzecimczłonie

(rys.94

A).

Zuw

aczkiz

trzema

brunatnymi

lubczarnym

izębam

i

zewnętrznym

i(na

stroniebrzusznej)

imałym

wew

nętrznym(na

stroniegrzbietow

ej)(rys.

94

B).W

argadolna

zdw

oma

środkowym

izębam

i.Pierw

szeboczne

wyższe

niżśrodkow

ei

pozostałeboczne.

Zęby

ciemne

(rys.94

C).

Płytkiprzyw

argowe

zprążkam

irozchodzącym

isię

wachlarzow

ato(rys.

94C

).

L

Występuje

wosadach

dennychprofundalu

jezioroligotroficznych

iwpiaszczystym

dnie

litoralujezior,

również

wrzekach.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

-mezosaprobow

ych.

75

89

B

I92

Polypedilum

exgrege

nubeculoszunM

eigen-

rys.95

Długość

ciałado

7m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz

13segm

entówzagłow

owych.

Głow

a

jajowata,

dwie

paryoczu.

Czułki

pięcioczłonowe.

Narządy

Lauterborna

naprzeciwległe,

na

drugimczłonie

czułka,który

jestrów

nyczłonow

itrzeciem

u.N

arządpierścieniow

yw

dolnej

częściczłonu

nasadowego.

Szczecinkaczułka

niedochodzi

dokońca

czułka(rys.

95A).

Żuw

aczkiz

trzema

brązowoczarnym

izębam

izew

nętrznymi

(nastronie

brzusznej)ijednym

wew

nętrznym(na

stroniegrzbietow

ej)(rys.

95B

).W

argadolna

oprostej

liniibrązow

oczarnych

zębów,

zdw

oma

środkowym

ii

14zębam

ibocznym

i.Z

ębyśrodkow

eznacznie

wyższe

niż

pierwsze

bocznei

równe

drugimbocznym

(rys.95

C).

Płytkiprzyw

argowe

promieniście

prążkowane,

zewnętrzne

końceostre,

zagięteku

tyłowi

(rys.95

C).

Występuje

najczęściejw

osadachdennych

różnychtypów

wód,

niekiedym

inujem

akrofity.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

p-mezosaprobow

ych.

Polypediluin

exgrege

scalaenuniSchrank

-rys.

96

Długość

ciałado

7m

m.

Ciało

złożonez

głowy

i z13

segmentów

zagłowow

ych.G

łowa

jajowata.

Czułki

pięcioczłonowe, trzeci

członczułka

bęrdzom

ały.D

rugiczłon

trzyrazy

krótszy

niżczłon

nasadowy.

Szczecinkaczułka

dłuższaod

łącznejdługości

li-Vczłonów

czułka(rys.

96A

).Ż

uwaczki

ztrzem

ajasnobrązow

ymi

zębami

zewnętrznym

i(na

stroniebrzusznej)

i

jednymw

ewnętrznym

(nastronie

grzbietowej)

(rys.96

B).

Warga

dolnao

lekkow

ypukłejlinii

zębów,

zdw

oma

środkowym

izębam

ii

14zębam

ibocznym

i.Z

ębyśrodkow

eznacznie

wyższe

niżpierw

szeboczne

irów

nedrugim

bocznym.

Zęby

jasnobrązowe

(rys.96

C)

Płytki

przywargow

eprom

ieniścieprążkow

ane,szerokie,

zewnętrzne

końceostre,

zagięteku

tyłowi

(rys.96

C).

Występuje

najczęściejw

dniepiaszczystym

różnychtypów

wód.

Gatunek

charakterystyczny

dlaw

ód3

-o-m

ezosaprobowych.

A.

C

A2..B

C

94

B

AC

95

B

AL

.

C

96

7677

Peniapedilum

exsecżumK

ieffer-

rys.97

Długość

ciała8-9

mm

.C

iałozłożone

zgłow

yi z

13segm

entówzagłow

owych.

Ubarw

ienie

czerwonaw

e.G

łowa

jajowata,

najszerszaw

częścitylnej.

Czułki

pięcioczłonowe,

krótszeniż

połowa

długościgłow

y. Narządy

Lauterborna

naprzeciwległe, na

drugimczłonie

czułka.Narząd

pierścieniowy

wdolnej

częściczułka

(rys.97

A).

Żuw

aczkiz

czterema

czarnymi

zębami

zewnętrznym

i, drugiod

podstawy

najmniejszy

(rys.97

B).

Warga

dolnaw

ysklepiona,czarna.

Drugie

zębyboczne

macznie

niższeniż

sąsiednie,pierw

szezęby

bocznew

yższeniż

dwa

środkowe,

piątei

szóstesłabo

widoczne

(rys.97

C).

Płytkiprzyw

argowe

promieniście

prążkowane

(rys.97

C).

Występuje

wlitoralu

jeziori

wrzekach.

Gatunek

charakterystycznydla

wód

-

mezosaprobow

ych.

Paratendipes

exgrege

albimanus

(Meigen)

-rys.

98

Długość

ciałado

7m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

czerwonaw

e.G

łowa

jajowata.

Czułki

sześcioczłonowe. N

arządyL

auterbornanaprzem

ianlegle,

nadrugim

i trzecimczłonie

czułka(rys.

98A

).Ż

uwaczki

ztrzem

azębam

izew

nętrznymi

(na

stroniebrzusznej)

i jednymw

ewnętrznym

(nastronie

grzbietowej)

(rys.98

B).

Warga

dolnaz

czterema

środkowym

i, jasnożółtymi

zębami,

zębyboczne

ciemne,

pierwsze

bocznenieznacznie,

drugieznacznie

wyższe

niżzęby

środkowe

(rys.98

C).

Płytki

przywargow

eprom

ieniścieprążkow

ane,ich

tylnybrzeg

prostopadłydo

podłużnejosi

głoWY

(rys.98

C).

Występuje

wlitoralu

zbiornikóww

odnych.G

atunekcharakterystyczny

dlaw

ód-

mezosaprobow

ych.

78

A

tylicropsectraex

gregepraecox

(Meigen)

-rys.

99

Długość

ciałado

15m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

różowe,

niekiedyzielonkaw

e.C

zułkisześcioczłonow

e,osadzone

nadługich

cokołach(1,5

raza

dłuższeniż

szerokośću

podstawy)

zaopatrzonychw

proste,krótkie

(5razy

krótszeniż

długość

cokołu)kolce.

Człon

nasadowy

czułkadw

ukrotniedłuższy

niżłączna

długośćczłonów

pozostałych.N

a2/3

wysokości

członunasadow

egoczułka

występuje

niewielka

szczecinka.

Narządy

Lauterborna

osadzonena

długichpodstaw

kach,3-4

razydłuższych

niżłączna

długość

trzechostatnich

członówczułka

(rys.99

A).

Żuw

aczkiz

czterema

zębami

zewnętrznym

i(na

stroniebrzusznej)

ijeclnymw

ewnętrznym

(nastronie

grzbietowej)

(rys.99

B).

Warga

dolnaz

brązowym

,szerokim

,pojedynczym

zębemśrodkow

ymi

10zębam

ibocznym

i(rys.

99C

).Płytki

przywargow

epodłużnie

prążkowane,

szerokie,szersze

niższerokość

wargi

dolnej,niskie.

ichkońce

wew

nętrznezbliżone

dosiebie

(rys.99

C).

Występuje

wróżnych

typachw

ódw

osadachdennych.

Larw

ybudują

domki.

Tanytarsus

1obatUons

Kieffer

-rys.

100

Długość

ciałado

7m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

zielonkawe.

Czułki

pięcioczłonowe

osadzonena

wydłużonych

cokołach.C

złonnasadow

y

czułkadw

ukrotniedłuższy

niŻłączna

długośćczłonów

pozostałych.W

połowie

wysokości

członunasadow

egoczułka

niewielka

szczecinka.N

arządyL

auterbornaosadzone

nadługich

podstawkach,

3-4razy

dłuższychniż

łącznadługość

trzechkońcow

ychczłonów

czułka(rys.

100

A).O

dprzodu

głowy

nastronie

grzbietowej

pomiędzy

cokołami

czułkówrozw

idloneszczecinki

(rys.100

B).

Żuw

aczkiz

czterema

zębami

zewnętrznym

i(na

stroniebrzusznej)

i jednym

Wew

nętrznym(na

stroniegrzbietow

ej)(rys.

100C

).W

argadolna

zpojedynczym

zębem

środkowym

i10

zębami

bocznymi

(rys.100

D).

Płytkiprzyw

argowe

podłużnieprążkow

ane,

Szerokie,niskie,

stykająsię

końcami

wew

nętrznymi

(rys.100

D).

Występuje

najczęściejw

strefiebrzegow

ej.L

arwy

budujądom

ki.

79

B

A

97

80

A

Tanyfarszisex

gregegregarilis

Kieffer

-rys.

101

Długość

ciaado

7m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

zielonkawe.

Czułki

pięcioczłonowe

osadzonena

wydłużonych

cokołach.C

złonnasadow

y

czułkadłuższy

niżłączna

dlugośćczłonów

pozostałych.W

połowie

długościczłonu

nasadowego

czułkaniew

ielkaszczecinka. N

arządyL

auterbornaosadzone

napodstaw

kach3-4

razydłuższych

niżłączna

długośćtrzech

końcowych

członówczułka

(rys.101

A).

Od

przodu

głowy,

nastronie

grzbietowej,

pomiędzy

cokołami

czułkówpojedyncze

(nierozwidlone)

szczecinki(rys.

101B

).Ż

uwaczki

zczterem

azębam

izew

nętrznymi

(nastronie

brzusznej)i

jednymw

ewnętrznym

(nastronie

grzbietowej)

(rys.101

C).

Warga

dolnaz

pojedynczym

zębemśrodkow

ymi

10zębam

ibocznym

i(rys.

101D

).Płytki

przywargow

epodłużnie

prążkowane,

szerokie,niskie

(rys.101

D).

Tylny

koniecX

segmentu

ciałabez

wyrostków

bocznych.

Występuje

zwykle

wstrefie

brzegowej

wód.

Larw

ybudują

domki.

Tanyiarsus

(syn.C

ladoianytarszis)ex

gregem

ancus(W

ałker)-

rys.102

Długość

ciałado

6m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

czerwonaw

e.C

zułkipięcioczłonow

eosadzone

naw

ydłużonychcokołach.

Człon

nasadowy

czułkadłuższy

niżłączna

długośćczłonów

pozostałych.W

dolnejpołow

ieczłonu

nasadowego

czułkaniew

ielkaszczecinka.

Narządy

Lauterborna

duże,osadzone

nakrótkich

podstawkach.

Zw

ężającysię

kupodstaw

iedrugi

członczułka

krótszyniż

człontrzeci

(rys.102

A).

Żuw

aczki

zczterem

azębam

izew

nętrznymi

(nastronie

brzusznej)ijednym

wew

nętrznym(na

stronie

grzbietowej)

(rys.102

B).

Warga

dolnaz

pojedynczym,

trójbarwnym

zębemśrodkow

ymi

10

zębami

bocznymi.

Drugie

zębyboczne

niższeniż

sąsiednie(rys.

102C

).Płytki

przywargow

e

podłużnieprążkow

ane,szerokie,

niskie(rys.

102C

).

Występuje

zwykle

wstrefie

brzegowej

wód.

Larw

ybudują

domki.

L

81

C

„0

AB98

/B

99

Tanylarsus

(syn.P

aralanj”tarsus)ex

gregela

ute

rbo

rni

Kieffer

-rys.

103

Długość

ciałado

6m

m.

Ciało

złożonez

głowy

iz13

segmentów

zagłowow

ych.U

barwienie

zielonkawe.

Czułki

pięcioczionowe,

osadzonena

wydłużonych

cokołach.C

złonnasadow

y

czułkadłuższy

niżłączna

długośćczłonów

pozostalych.W

potowie

członunasadow

egoczułka

szczecinka.N

arządyL

auterbornaniew

ielkie, osadzonena

krótkichpodstaw

kach,krótszych

od

trzeciegoczłonu,

lubpodstaw

ekbrak.

Drugi

członczułka

dłuższyniż

człontrzeci

(rys.103

A).

Żuw

aczkiz

trzema

zębami

zewnętrznym

i(na

stroniebrzusznej)

ijednymw

ewnętrznym

(na

stroniegrzbietow

ej)(rys.

103B

).W

argadolna

zpojedynczym

zębemśrodkow

ym,

drugiezęby

bocznenie

niższeniż

sąsiednie(rys.

103C

).Płytki

przywargow

epodłużnie

prążkowane,

szerokie,niskie

(rys.103

C).

Występuje

zwykle

wstrefie

brzegowej

zbiornikóww

odnych.L

arwy

budujądom

ki.

BC

100

C

101

A

8283

Podstawow

epiśm

iennictwo

Ćernoyskij

A.

A.

1949-

Opredelitel

liino

kkom

aroysem

ejstyaT

endipedidae-

lzd.A

kad.N

auk,M

oskya-Łeningrad

185s.

Cranston

P.S.

1982-

Akey

tothe

laryaeofB

ritishO

rthocladinae(C

hironomidae)

-

Freshwat.

Biol.

Assoc.,

45.152

s.

PankratoyaV

.Ja.

1070-

Lićinki

Ikukolkikornaroy

podsemejstya

Orthocladinae

fauny

SSSR-

Opr.

FaunySSSR

102:1-143.

Rom

aniszynW

.1958

-M

uchówki-D

iptera,O

chotkowate-T

endipedidae-

Klucze

do

oznaczaniaow

adówPolski,

28,PW

NW

arszawa,

137s.

Wiederholm

T.(red.)

1983-

Chironom

idaeofthe

Holarctic

region-

Entom

.Scand,

suppl.

19,449

S.

1.2.

102

AC

4.5.

B

103

C

8485

L

Skorowidz

gatunków71

zuazicus81

102Lcim

us

zzzzcinuuz20

247heodoxus/luyzczii/zs

3846

(hOn

pic/ario

,,52

(i6A

blabesuzyiasp.

6176*

;lhcro

psec/ra

prczecox79

99

Acroloxus

/acus/r/s

4964

Nais

breisclzeiż6

18T

lzhzJ.\zgno/us

2835

(.1żunzic/us

5265

T.iub

fex28

34Ia/yaic,pzscrnalis

3949

Aeo/osnzua

hezuprichi5

4N

.co,u,uum

s19

21

Ancy/usJluyia/ihs

4863

N.

eliuguzs18

20„C

J(/0y5

lyL

ą/Ćl

cozna/a6

17

Anisus

yo,/ex46

59P

pseuclobtuscz18

19Izyiparus

cO

ii!Ćcc/lis

3$47

Anodonia

aHa/jucz

5468

Ophidouci/s

sezpen/izza2!

25I

y!y

IPW

U39

48

A.

com

plan

ala52

67P

aratendip

esalbzm

anus78

98

Au/odr/Jus

p/lir/sek

l31

40I”eloscolexJerox

2631

*gru

bą

Cźcio

nkii

zaznaczononum

cryB

iihyn/aleachi

4253

Pezilapedilw

uexsecium

7897

rysunkówB.

ientacu

lata40

52P

hysaJon/znal/s

4254

Bra,zchiura

sowerbyi

2327

Pzguetiella

blanez19

22

Chae/o

gas/er

diaphanus7

6P

is/c/uniicasez/anuzzi

5470

Ch.

d/czs/rophus8

7P

kzzwrbarzus

corzzeus48

62

Ch.

bu

gi

88

Pbcznorbiscaruza/us

4558

Chu-ozzoznus

p/umosus

7087

Polypecli/zuzzzzubecubosw

n76

95

Ciz.ihuzn,zii

7088

P.scalaenuuz

7696

Cori”zzoneura

celeizpes64

80Pokw

zopyrgusjezzkmsz

4050

Cz/co

/opussy

lyestris

6481

Potcuuo(lir/x

Izczzz,zzzonzezzsis24

28

Cry

pto

chiro

nom

us

deJec/u

s73

91P.

zzzoldayzenszs24

29

C.paral-o

sira/us

7392

Pr/s/m

afo

reb10

10D

eroA

u/o

phorzz)Jżu

ca/a15

15P.

Iongzse(a10

9

D.

(Dero)

d/gila/cz13

13P

roc/adzussp.

6279

D.

(Dero,)

ob/usa13

14Pscuzz,zz,orzctzcics

n/bienia27

33A

dresautora:

Dreissenapoiyznorplza

5571

P.barb

aiz,s27

32D

rJan

IgorR

ybakE

nd

och

irozzo

mu

sdisp

ar

6784

Pseciroc/adzus

psz/op/erus65

82

E.ie,zdens

6785

Pseu

cloch

uonozu

us

Zakład

Hydrobiołogii

Gly

p/o

iend

ipesg

ripelco

yezzi

6886

prczs/n

a/us

6583

Uniw

ersytetW

arszawski

Gy

rau/u

ssp

4660

Rhynchelm

/slim

osella32

42Stefana

Banacha

2

Ilyodrilustenzp/etoni

2630

Ripis/es

parasz/cz12

I202-097

Warszaw

aIso

chaetid

esnew

aensis3

I39

Segm

ent/acziii/zda

4661

Lizzznochironozzzus

neryosus72

89S/czyuza

appendzcu/aici15

16

L.tri/oz,zus

7290

Specariajo

sznae

2023

Lizzm

odziiuselap

aredean

us

3038

Sphaerzuizzcazneuzuz

5469

L.hoJjizzeister/

3037

Siicioch/ronozzzus

hzsirzo75

94

L.udekem

zanus30

36S

ty/aria

lacus/ris

12II

Luzm

briczziusyarieg

aizzs33

44S

o./odrz/usherm

gzanus33

43

Lyzzznea

(Ca/b

a,)sp.

4557

Tczznpuzs

yzlzpezznis6!

77

L.(Lyzzznea)

siagna/is

4355

Tpw

zctzpezzzzzs62

78

L.(R

ad/x,)sp

4356

Tan

ylarsu

sgreg

arizzs8I1

01

I.farston

iop

sissclzolt:i

4051

11/azzterboznz

83103

/zbicrolen

dip

eschlorzs

7593

Tiobaizfrons

79100

8687

WPaństw

owej

InspekcjiO

chronyŚrodow

iskaz

serii„B

ibliotekaM

onitoringuŚrodow

iska”

ukazałysię

następującepozycje:

1.W

skazówki

metodyczne

dotyczącetw

orzeniaregionalnych

ilokalnychm

onitoringów

wód

podziemnych.

2.Z

asadyprojektow

aniaelem

entówsieci

monitoringu

zanieczyszczeniaatm

osfery.Sieci

alarmow

ew

aglomeracjach

rniejsko-przemysow

ych.

3.Z

asadyprojektow

aniaelem

entówsieci

monitoringu

zanieczyszczeniaatm

osfery.Sieci

nadzoruogólnego

nadjakością

powietrza

wm

iastachi aglom

eracjachm

iejsko

przemyslow

ych.

4.A

nalizyśrodow

iskowe.

Techniki

instrumentalne.

5.Inform

acjeo

aparaturzedo

monitoringu

zanieczyszczeńw

ody,ścieków

i gleb.

6.Inform

acjeo

aparaturzekontrolno-pom

iarowej

dom

onitoringuzanieczyszczeń

powietrza,

posiadającejatest

krajuproducenta.

7.S

eminarium

polsko-norweskie.

Organizacja

ifunkcjonowanie

kontroliprzestrzegania

prawa

ekologicznegooraz

monitoringu

środowiska.

8.Inform

acjao

skażeniachprom

ieniotwórczych

grzybóww

Polscena

podstawie

pomiarów

przeprowadzonych

do1992

r.

9.P

rogrampaństw

owego

monitoringu

środowiska.

10.Stan

czystościrzek,jezior

i Baltyku

napodstaw

iew

ynikówbadań

wykonyw

anychw

ramach

pmś

wlatach

1990—91

li.S

tacjeterenow

em

onitoringuśrodow

iskaprzyrodniczego

wPolsce.

12.P

rogrampaństw

owego

monitoringu

środowiska

(wersja

wj.

angielskim).

13.Z

anieczyszczeniaosadów

wodnych

Polskina

podstawie

badańm

onitoringowych

wykonyw

anychw

199I

r.

14.G

lin—

nowa

truciznaśrodow

iska.

15,W

ytycznem

onitoringupodstaw

owego

jezior.

16.R

olniczezanieczyszczenie

obszarowe

ww

odachpow

ierzchniowych.

17.P

rzyczynyi

następstwa

ubytkuozonu

wstratosferze.

18.A

tlasstanu

czystościjeziorPolski

badanychw

latach1984-1988.

19.B

adaniaskładu

i własności

osadówściekow

ych.

20.M

etodypom

iaruhalasu

zewnętrznego

wśrodow

isku.

21.Z

asadykontroli

i ewidencji

obiektówem

itującychhalas.

22.Z

wiązki

organicznew

środowisku

imetody

ichzw

alczania.

23.W

ytycznedoboru,

warunków

ieksploatacjistacjonarnych

systemów

ciągłegopom

iaru

zanieczyszczeńw

prowadzanych

dopow

ietrza.

24.IN

FOR

MA

TO

R.

Aparatura

pomiarow

adla

potrzebochrony

środowiska.

25.T

echniczneiekonom

iczneaspekty

zastosowań

mobilnych

laboratorióww

systemie

państwow

egom

onitoringuśrodow

iska.26.

Specyfikam

etrologicznaprzyrządów

pomiarow

ych.27.

Zagrożenie

substancjami

biogennymiw

ódpow

ierzchiiiowych.

28.K

atalogtw

órcówinform

acjio

środowisku.

29.Z

apobieganiezatruciu

obwiem

um

alychdzieci.

30.R

aporto

zwierzętach

lownych

wPolsce.

31.A

nalizyśrodow

iskowe.

Mikrobiologiczne

wskaźniki

czystościw

ód.32.

Efekt

cieplarnianya

zmiany

klimatu.

Przyczyny,skutki,

zapobieganieiadaptacja

spoleczeństwdo

zmian.

33.Stan

glebużytkow

anychrolniczo

wPolsce

wlatach

1980-1990.34.

Zintegrow

anym

onitoringśrodow

iskaprzyrodniczego

wPolsce.

35.O

rganizacjaiw

drażaniem

onitoringugospodarki

odpadami.

36.Stan

środowiska

wPolsce.

37.Stan

czystościrzek,jezior

iB

altykuna

podstawie

wyników

badańw

ykonywanych

wram

achpaństw

owego

monitoringu

środowiska

wlatach

1991-1992.

38.R

aportpilotow

anyo

zanieczyszczeniachiskażeniach

użytkówrolnych,

surowców

żywnościow

ychiżyw

nościw

latach1989-1992.

39.K

lasyfikacjajakości

zwykłych

wód

podziemnych

dlapotrzeb

monitoringu

środowiska.

40.W

skaźnikiisystem

yinform

acjio

stanieśrodow

iska.P

rzeglądw

ybranychkrajów

Europy

Środkow

eji

Wschodniej

wykonany

przezO

EC

D.

41.W

skaźnikim

etodyczneporn

iarówprom

ieniowania

elektromagnetycznego,

42.U

działw

ojskaw

państwow

ymm

onitoringuśrodow

iska.43.

Skażenia

promieniotw

órcześrodow

iskaiżyw

nościw

Polscew

roku1992.

44.Jakość

rzekS

zeszupyiS

zelmentki

wlatach

1977-1991.

45.R

aporto

zagrożeniuhałasem

.46.

Problemy

zanieczyszczeniapow

ietrzaazbestem

.47.

Zanieczyszczenie

powietrza

wPolsce

wlatach

1990-1992w

świetle

badańPaństw

owej

InspekcjiSanitarnej.

48.O

cenastanu

lasówPolski

napodstaw

iebabań

monitoringow

ych.49.

Zintegrow

anym

onitoringśrodow

iskaprzyrodniczego-m

onitoringgeoekosysternów

.50.

Monitoring

pestycydóww

wodach

powierzchniow

ych.51.

Przegląd

słodkowodnych

zwierząt

bezkręgowych

(clodera).52.

Atlas

zanieczyszczeniarzek

wPolsce

w1992.

8889

li

53W

ytycznepobierania

próbekodpadów

przemyslow

ychdo

badań.

54.L

ikwidacja

zanieczyszczeńsubstancjam

iropopochodnym

iw

środowisku

wodno

grLlnto\yym

.

55.D

ioksyny-

ocenazagrożeń

środowiska

naturalnegooraz

metody

ichw

ykrywania.

56.S

każeniaprom

ieniotwórcze

środowiska

i zywności

wPolsce

wroku

1993.

57.W

skazówki

metodyczne

doproj ektow

anja

regionalnegom

onitoringuw

ód

powierzchniow

ychpŁ

ynących.

58.P

rzeglądsłodkow

odnychzw

ierzątbezkręgow

ych

59.W

ytycznem

onitoringupodstaw

owego

jezior(W

ydanieII).

60.W

ynikim

onitoringugeochem

icznegoosadów

wodnych

Polskiw

latach1991-1993

61.C

harakterystykaw

ystępowania

różnychform

glinuw

wybranych

elementach

środowiska

wPolsce.

62.K

atalogw

ybranychfizycznych

i chemicznych

wskaźników

zanieczyszczeńw

ód

podziemnych

i metod

ichoznaczania.

TO

MI.

63.M

orzeB

altyckiejego

zagrożeniai ochrona.

64.R

aporto

stężeniachzanieczyszczeń

powietrza

wPolsce

w1993

rokuna

podstawie

pomiarów

wsieci

podstawow

ej.

65.\V

ynikim

onitoringujakości

zwykŁ

ychw

ódpodziem

nychw

latach1991-1993.

(Sieć

krajowa).

66.Z

anieczyszczenieśrodow

iskahaŁ

asemw

świetle

badańW

ŁOŚ

w1993

roku.

67.O

cenaw

plywu

zagrożeńbiotycznych

nastan

lasóww

Polscew

latach1970-1992.

68.Z

integrowany

Monitoring

Środow

iskaP

rzyrodniczego-

Stacja

Bazow

aS

torkowo.

69.Z

integrowany

Monitoring

Środow

iskaP

rzyrodniczego-

Stacja

Bazow

aS

zymbark.

70.Z

integrowany

Monitoring

Środow

iskaP

rzyrodniczego-

Stacja

Bazow

aŚw

iętyK

rzyż.

71.W

skazówki

metodyczne

dotyczącem

odelowania

wybranych

zjawisk

przy

zastosowaniu

OlS

.

72.O

cenajakości

wód

rzekiN

areww

profilugranicznym

wlatach

1977-1993oraz

jakościw

ódzbiornika

Siem

ianówka

wlatach

1991-1993.

73.Stan

czystościrzek, jezior

i Baltyku

napodstaw

iew

ynikówbadań

wykonyw

anychw

ramach

państwow

egom

onitoringuśrodow

iskaw

latach1992-1993.

74.Z

alewS

zczeciński.W

ielkiZ

alew.

Zm

ianyjakościow

ew

wielolecw

.

75.Z

integrowana

strategiaochrony

i zagospodaroWY

\”aliaekosystem

óww

odnych.

76.M

onitoringekologiczny

wojew

ództwa

krakowskiego

wlatach

1986-1992.

77.Z

astosowanie

bioindykacjiw

praktycem

onitoringuśrodow

iskana

przykładzie

pólnocno-w

schodniejPolski.

78.Z

anieczyszczeniepow

ietrzaw

Polscew

1993r.

90

79.Stan

czystościw

ódjeziora

Pilena

podstawie

badańw

ykonywanych

wlatach

1977-1994

80.Skutki

zdrowotne

zanieczyszczeniaśrodow

iska.P

oradnikm

etodyczny.81.

Stanczystościjezior

woj.

lubelskiegoza

rok1993.

82.O

cenajakości

powietrza

wm

iejscowościach

uzdrowiskow

ychiw

ypoczynkowych

woj.jeleniogórskiego.

83.M

apykrytyczne

Ładunków

kwaśnych

dlaekosystem

ówglebow

o-leśnychPolski.

84.P

roblemy

zanieczyszczeńkom

unikacyjnych(kraków

).85.

Przegląd

slodkowodnych

zwierząt

bezkręgowych

(RO

TA

TO

RIA

).86.

Ocena

chemizm

uw

ódopadow

ychpow

ierzchniowych

iglebowych

natle

badańw

stacjikom

pleksowego

monitoringu

PuszczaB

orecka,87.

Atlas

zanieczyszczeńrzek

wPolsce

lata1990-1992.

Wydanie

IIpopraw

ione.88.

Warsztaty

dotyczącem

odelowania

transportu.transform

acjiiosiadania

zanieczyszczeńpow

ietrzaw

regionieC

zarnegoT

rójkąta.89.

Zanieczyszczenie

środowiska

rtęciąi

jejzw

iązkami.

90.K

ontrolaim

onitoringśrodow

iskaw

PolsceiU

krainie.91.

Stanczystości

systemu

Wielkich

JeziorM

azurskichw

latach1982-1993.

92.E

lementy

monitoringu

krajobrazuna

przykiadziew

ojewództw

asuw

alskiego.93.

Ostoje

ptakóww

Polsce.94.

Metale

ciężkiew

środowisku

iich

analiza.95.

Wysokogórskie

obserwatorium

meteorologiczne

naŚnieżce.

96.Z

integrowany

Monitoring

Środow

iskaP

rzyrodniczego.P

ropozycjeprogram

owe.

97.Z

integrowany

Monitoring

Środow

iskaP

rzyrodniczego.F

unkcjonowanie

iM

onitoringG

eoekosysteiiiów.

98.K

atalogw

ybranychfizycznych

ichemicznych

wskaźników

zanieczyszczeńw

ódpodziem

nychim

etodich

oznaczanja.

99.S

każeniaprom

ieniotwórcze

środowiska

iżywności

wPolsce

w1994

roku.100.

Monitoring

antropogenicznychkrajobrazów

wE

uropieŚ

rodkowej

iWschodniej.

101.P

odstawy

ocenychem

izmu

zanieczyszczeniagleb.

102.W

skazówki

metodyczne

dotycząceregionalnych

ilokalnych

monito

ring

ów

wód

podziemnych

—w

ydanieII

zmienione.

103.Stan

uszkodzenialasów

wPolsce

w1994

rokuna

podstawie

badańm

onitoringowych.

104.P

rzeglądslodkow

odnychzw

ierzątbezkręgow

ych.P

rotozoa(C

ILIO

TH

OR

A).

105.A

tlasstanu

czystościjezior

Polskibadanych

wlatach

1989-1993.106.

Wskazów

kim

etodycznew

sprawie

sporządzaniaoceny

stanulasu.

107.P

rogramm

onitoringujakości

środow

iska

woj.

rzeszowskiego

do1997

roku.

91

108.Fizyko-chem

icznei m

ikrobiologicznezagrożenia

środowiska

przezopady.

109.O

cenaw

pływu

obiektówi urządzeń

gazowniczych

naklim

atakustyczny

środowiska.

110.Szacow

anieryzyka

zdrowotnego

związanego

zzanieczyszczeniem

środowiska.

III.Sm

og-przyczyny-skutki-przeciwdziałania.

112.Substancje

odorotwórcze

wśrodow

isku.113.

Zanieczyszczenie

powietrza

wPolsce

w1994

roku.

114.Stan

czystościrzek, jezior

iB

ałtykuna

podstawie

wyników

badańw

ykonywanych

w

ramach

prn

św

latach1993-1994.

115.E

kologicznauty1izaca

odchodówzw

ierzęcychw

gospodarstwach

górskich.

116.Forum

współpracy.

Sesja2.

WIO

SNA

1995.B

adaniastanu

środowiska

w

wojew

ództwie

nowosądeckim

.117.

Forumw

spółpracy.Sesja

3.JE

S1ET

1995.B

adaniestanu

środowiska

ww

ojewództw

ie

nowosądeckim

planybadaw

czena

rok1996.

118.O

cenazanieczyszczenia

metalam

iciężkim

igleb

ww

oj.w

rociawskim

.

119.Stan

czystościw

ódjeziora

Betyń

(Betyń

Wielki).

120.Siem

ianówka

zaporowy

zbiornikna

Podlasiu(G

órnaN

arew).

Ocena

jakościw

ody

zbiornikai zlew

ni199

1-1994.

121.O

cenaoddzialyw

aniahuty

aluminium

„KO

NIN

”na

środowisko.

122.Procesy

biologicznei rezultaty

nizinnychzbiorników

zaporowych.

123.Z

integrowany

Monitoring

Środowiska

Przyrodniczego.Stan

geoekosystemów

Polskiw

1994roku.

124.Z

integrowany

Monitoring

Środowiska

Przyrodniczego.Z

asadyorganizacji,

system

pomiarow

y.w

ybranem

etodybadań.

125.Przegląd

metod

oznaczaniazw

iązkówropopochodnych

ww

odzie,ściekach

i odpadach.

126.Z

wiązki

organicznew

środowisku

i metody

ichoznaczania.

127.Przegląd

stosowanych

wróżnych

krajachsposobów

ocenyi klasyfikacji

wód

powierzchniow

ych.128.

Wyniki

monitoringu

geochemicznego

osadóww

odnychPolski

wlatach

1994-1995.

Wserii

„BM

S”w

latach1994,

1995i

1996ukazaly

sięopracow

aniao

stanieśrodow

iska

wposzczgólnych

wojew

ództwach.

92