CANLI VE CANSIZ VARLIKLAR

CANLI DEYİNCE NE ANLIYORUZ?Çevremizde gördüğümüz varlıkların bazıları insanlar gibi hareket eder, beslenir, büyür ve gelişirler. Bu varlıklara canlı varlıkar deriz. Bazı varlıklar ise bu özelliklerin hiçbirini göstermezler. Bu varlıklara da cansız varlıklar deriz.

CANLI VARLIKLAR

• 1)İNSANLAR

• 2)HAYVANLAR

• 3)BİTKİLER

• 4)MİKROSKOBİK CANLILAR

• 5)MANTARLAR

CANSIZ VARLIKLAR

• HAVA, SU, TOPRAK, TAŞ, TAHTA, KALEM, MASA, HALI GİBİ VARLIKLARDIR.

BİTKİ VE HAYVANLAR• Bitki ve hayvanların canlılık özellikleri

Çevremizdeki orman, deniz, göl ve bahçe gibi değişik ortamlarda pek çok canlıya rastlayabiliriz. Bitki ve hayvanlar benzer canlılık özelliği gösterir. Örneğin her iki canlı grubu da büyür, gelişir, boşaltım ve solunum yapar. Ancak bitki ve hayvanlar, canlılık özellikleriyle ilgili yapı ve organlar bakımından farklılık gösterir. Bitki ve hayvanları canlılık özellikleri bakımında karşılaştırabiliriz.

• Büyüme ve gelişme:Hayvanların yavruları dünyaya geldiğinde genellikle yetişkinlerine göre çok küçük olurlar. Hayvanlardan bazıları yeni doğmuş yavrularına bir süre bakıp besler. Kanguru yavrusunu doğurduktan sonra kesesinde taşır ve sütle besler. Aslan ve kurt yavrusu annesi tarafından korunur ve avlanabilecek hale gelene kadar sütle ve annesinin yakaladığı avlarla beslenir. Kuşlar yumurtadan çıktıktan sonra yuvada anneleri tarafından bakılır. Bazı hayvanlarda yavru bakımı yoktur. Yumurtadan çıkan kurbağa larvaları küçük balıklara benzer. Zamanla yetişkin kurbağalara benzer özellikler kazanır.

• Bitkilerin büyümesi hayvanlardan daha farklıdır bitki tohumları toprakta uygun şartları bulduğunda çimlenerek fidanı oluşturur. Fidan büyüyüp gelişerek bitkiyi meydana getirir. Bitkiler yaşadıkları sürece büyüyüp gelişmeye devam ederler. Ancak hayvanların büyümesi ve gelişmesi sınırlıdır.

• Beslenme:canlılar büyüme ve gelişmek, hareket etmek ve diğer canlılık faaliyetlerini gerçekleştirmek için beslenmek zorundadır. Bitkiler besinleri kendisi üretir hayvanlar besinini dışarıdan almak zorundadır. Hayvanlar bitkileri ya da diğer hayvanları yiyerek beslenir.

•  

• Hareket:keçi ve kaplan koşma ve yürüme şeklinde hareket eder. Balıklar ve diğer su canlıları yüzer. Böcekler ve kuşlar genellikle uçarak hareket eder. Kanguru ve tavşan da zıplayarak hareket eder. Hayvanlar hareket ederlerken yer değiştirirler. Hayvanlar hareketleri düşmanında kaçmak ve ya avını yakalamak gibi amaçlarla yapar. Bitkilerin hareketleri yer değiştirme şeklinde değildir ve sınırlıdır. Bitki köklerinin suya yönelmesi yapraklarının güneşe yönelmesi, sarmaşık gövdesinin duvara tırmanması bitki hareketlerindendir.

• Solunum: Canlılar ihtiyaç duydukları enerjiyi besin ve oksijenden elde eder. Bu işlem sırasında karbondioksit açığa çıkar. Oksijenin vücuda alınması ve karbondioksitin atılması için canlılar solunum yapar. Hayvanlar akciğer ve solungaç gibi organlarla solunum yapar. Bitkilerde gaz alışverişi yapraklar gerçekleşir.

• Boşaltım:Canlılık faaliyetleri sonucunda canlıların vücudunda atık maddeler oluşur atık maddeler vücuttan uzaklaştırılmazsa vücuda zarar verir. Kedi, köpek, koyun ve at gibi bazı hayvanların boşaltım organı böbreklerdir. Bitkilerde fazla su yapraklardan atılır. Yaprakta biriken atık maddeler, yaprakların dökülmesiyle atılmış olur.

• Hareket:keçi ve kaplan koşma ve yürüme şeklinde hareket eder. Balıklar ve diğer su canlıları yüzer. Böcekler ve kuşlar genellikle uçarak hareket eder. Kanguru ve tavşan da zıplayarak hareket eder. Hayvanlar hareket ederlerken yer değiştirirler. Hayvanlar hareketleri düşmanında kaçmak ve ya avını yakalamak gibi amaçlarla yapar. Bitkilerin hareketleri yer değiştirme şeklinde değildir ve sınırlıdır. Bitki köklerinin suya yönelmesi yapraklarının güneşe yönelmesi, sarmaşık gövdesinin duvara tırmanması bitki hareketlerindendir.

• Uyartı alabilme ve tepki verebilmecanlılar aldıkları çeşitli uyartılara karşı tepkiler verir. Sahibinin sesini duyan köpek hemen onun yanına koşar. Fare gören kedi onu yakalamak için kovalar. Avcının kokusunu alan av kaçmaya başlar. Bazı bitki yaprakları dokunulduğunda büzülür. Ayçiçeği güneşe doğru yönelir. Bitki ve hayvanların bu hareketleri uyarılara verilmiş tepkilerdir.

• ÜremeCanlılar neslini devam ettirebilmek için çoğalmak zorundadır. Bu sebeple canlılar belirli bir olgunluğa erişince kendine benzer canlılar meydana getirir. Hayvan ve bitkilerin üreme şekilleri birbirinden farklıdır. Balina, fok, inek ve ayı gibi hayvanlar doğurarak çoğalır. Kaplumbağa, yılan, balık ve kuşlar yumurtlayarak çoğalır. Bitkiler genellikle tohumla çoğalır. Erik, kayısı, elma, armut ve şeftali gibi bitkilerin meyvelerinin içinde tohumlar bulunur.

MİKROSKOBİK CANLILAR

• Doğada gözle göremediğimiz canlılar vardır. Gözle görülemeyen ancak mikroskopla görülebilen canlılara mikroskobik canlılar denir. Yakın çevremizde okyanuslarda, ırmaklarda, toprakta, vücudumuzda hemen hemen her yerde mikroskobik canlılar vardır. Mikroskobik canlılar uygun sıcaklık ve besin bulunan her ortamda ürerler. Yararlı mikroskobik canlılar olduğu gibi zararlı olanlarda vardır.

• 1. Yararlı mikroskobik canlılar

• Üzüm suyunun sirkeye dönüşmesini, sütten yoğurt oluşmasını sağlayan mikroskobik canlılardır. Doğada biriken bitki ve hayvan atıklarını mikroskobik canlılar ayrıştırır(çok küçük parçalara ayırır). Böylece bu atıkların toprağa karışmasını sağlar. Bu sayede hem artıklardan kurtuluruz hem de toprak daha verimli hale gelir. Kalın bağırsağımızda yaşayan bazı mikroskobik canlılar K vitamini sentezleyerek vücudumuza yarar sağlar.

2. Zararlı mikroskobik canlılar

Uzun süre açıkta bekletilen yiyeceklerimiz bozulur, sebze ve meyveler çürür, et kokar, süt ve yoğurt ekşir. Bütün bunlara mikroskobik canlılar sebep olur. Özellikli sıcak ve nemli ortamlarda yiyeceklerimiz kısa sürede bozulur. Bu nedenle gıdalarımızı uygun sıcaklıklarda korumalıyız. Bozulduğu fark edilmeyen gıdalar tüketildiğinde önemli hastalıklara ve zehirlenmelere neden olur. Bazı mikroskobik canlılar sağlığımızı bozarak bizleri hasta eder. Verem, tifo, difteri, zatürree, grip vb. Mikroskobik canlıların sebep olduğu hastalıklardır. Bu hastalıklar içtiğimiz suyla havayla veya besinler aracılığıyla bulaşır. Bu hastalıklardan korunmak için kişisel temizliğimize, meyve ve sebzelerimizin taze ve temiz olmasına dikkat etmeliyiz