3.3 maddİ duran varliklar hesap grubunda İzlenen...

1

3.3 MADDİ DURAN VARLIKLAR HESAP GRUBUNDA İZLENEN İKTİSADİ

KIYMETLERİN ENVANTER VE DEĞERLEMESİ

İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve tahmini yararlanma süresi bir yıldan fazla

olan fiziki varlık kalemlerinin ve bunlarla ilgili birikmiş amortismanlarının izlendiği hesap grubudur.

25 MADDİ DURAN VARLIKLAR

250 ARAZİ VE ARSALAR

251 YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ

252 BİNALAR

253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR

254 TAŞITLAR

255 DEMİRBAŞLAR

256 DİĞER MADDİ DURAN VARLIKLAR

257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-)

258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR

259 VERİLEN AVANSLAR

Bu bölümde, “25 MADDİ DURAN VARLIKLAR” hesap grubunda yer alan önemli hesapların

envanter ve değerlemesine değinilecektir.

3.3.0 ARAZİ VE ARSALAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN

ENVANTER VE DEĞERLEMESİ

3.3.0.0 Hesabın Tanımı ve İşleyişi

a- Tanımı

İşletmeye ait her türlü arazi ve arsaların izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Arazi ve arsa edinildiğinde elde etme maliyeti üzerinden bu hesaba borç; satılması, istimlak

edilmesi vb. nedenlerle işletme mülkiyetinden çıkması veya üzerinde yapılan bina ya da tesisin

maliyetine eklenmesi durumunda bu hesaba alacak yazılır.

3.3.0.1 Arazi ve Arsalar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Maddi duran varlıklar ile ilgili MİE çalışması kendi içinde iki aşamalı olarak ele alınır. İlk aşamada

ilgili hesapta yer alan bilgi ve tutarlar ortaya konulur. İkinci aşamada ise sabit kıymetler modülünde yer

alan ilgili sabit kıymet ile ilgili bilgi ve tutarlar ortaya konulur. MİE çalışmasında bu iki bilginin birbiriyle

örtüşmesi sağlandıktan sonra MDE çalışmasına geçilir.

MDE çalışmasında, işletmede envanter çalışmalarından sorumlu personel aracılığı ile fiili tespit

yapılarak ilgili maddi duran varlığa ait bilgi ve tutara ulaşılır. MİE ve MDE bilgileri karşılaştırılır, fark

yok ise envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılarak bulunan nedene göre gerekli

düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılır.

Envanteri yapılan maddi duran varlık tapuda kayıtlı bir iktisadi kıymet ise (bina, arsa veya arazi

gibi) ayrıca tapudaki bilgiler de MDE çalışması içinde ele alınıp değerlendirilmeli ve MİE bilgisi ile

karşılaştırılıp sonuca gidilmelidir.

2

3.3.1 YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Herhangi bir işin gerçekleşmesini sağlamak veya kolaylaştırmak için; yeraltında veya yerüstünde

inşa edilmiş her türlü yol, hark, köprü, tünel, bölme, sarnıç, iskele vb. yapıların izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Hesap yapımı tamamlanan yer altı veya yerüstü düzeninin “258 YAPILMAKTA OLAN

YATIRIMLAR” hesabında oluşan maliyetinin bu hesaba aktarılarak aktifleştirilmesinde, daha önce

aktifleştirilmiş olan yer altı ve yer üstü tesislerin ekonomik değerini arttırıcı bir harcama yapılmasında

veya tamamlanmış olarak yer altı veya yer üstü tesis satın alınmasında borçlanır. Yer altı ve yerüstü

düzenlerinin yeniden değerlenmesinde de artan değer kadar bu hesaba borç yazılır. Hesap yeraltı ve

yerüstü düzeninin hizmet dışı kalması, yenilenmesi için sökülmesi veya devredilmesi durumunda

alacaklanır.

3.3.1.1 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri












3.3.2 BİNALAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN ENVANTER VE

DEĞERLEMESİ


a- Tanımı

Bu hesap işletmenin her türlü binaları ve bunların ayrılmaz parçalarının izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Hesap,

- Hazır bina satın alındığında,

- İşletmece inşa edilen veya ettirilen binaların “258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR”

hesabında oluşan maliyeti bu hesaba aktarılarak aktifleştirildiğinde,

- Daha önce aktife alınmış bulunan bir binanın ekonomik değerini arttırıcı bir harcama

yapıldığında,

- Binalar yeniden değerlendirildiğinde,

borçlanır.

3

Hesap, binanın herhangi bir nedenle aktiften çıkarılmasında alacaklanır.

3.3.2.1 Binalar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri












3.3.3 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Üretimde kullanılan her türlü makine, tesis ve cihazlar ile bunların eklentileri ve bu amaçla

kullanılan taşıma gereçlerinin (Konveyör, Forklift vb) izlendiği hesaptır. Bu hesap kullanım amaçlarına

ve makine çeşitlerine göre bölümlenebilir.

b- İşleyişi

Hesap satın alınan veya işletmece imal edilen veya ettirilen tesis, makine ve cihaz bedellerinin

maliyetleri üzerinden borçlanır. Hesap söz konusu varlıkların herhangi bir nedenle aktiften çıkmasında

alacaklanır.

3.3.3.1 Tesis, Makine ve Cihazlar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri









3.3.4 TAŞITLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN ENVANTER VE

DEĞERLEMESİ


a- Tanımı

İşletme faaliyetlerinde kullanılan tüm taşıtların izlendiği hesaptır. Ulaştırma sektöründe hizmet

üretimi amacıyla kullanımda olan tüm taşıt araçları da bu hesapta izlenir. Ancak ulaştırma sektöründe

ana üretimde kullanılan taşıt araçlarının toplam tutarı bilanço dipnotlarında gösterilir.

4

b- İşleyişi

Hesap satın alınan veya işletmece imal edilen veya ettirilen taşıtların maliyetleri üzerinden

borçlanır. Hesap söz konusu varlıkların herhangi bir nedenle aktiften çıkmasında alacaklanır.

3.3.4.1 Taşıtlar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri









3.3.5 DEMİRBAŞLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN ENVANTER

VE DEĞERLEMESİ


a- Tanımı

İşletme faaliyetlerinin yürütülmesinde kullanılan her türlü büro makine ve cihazları ile döşeme,

masa, koltuk, dolap, mobilya gibi maddi varlıkların izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Hesap satın alınan veya işletmece imal edilen demirbaşlar maliyetleri üzerinden bu hesaba borç

yazılır. Hesap söz konusu varlıkların herhangi bir nedenle aktiften çıkmasında alacaklanır.

3.3.5.1 Demirbaşlar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri









3.3.6 DİĞER MADDİ DURAN VARLIKLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Yukarıda belirtilen hesapların hiçbirinin kapsamına girmeyen özellikle kendi bölümlerinde

tanımlanmayan diğer maddi duran varlıkların izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Hesap satın alınan veya işletmece imal edilen diğer maddi duran varlıklar maliyetleri üzerinden bu

hesaba borç yazılır. Hesap söz konusu varlıkların herhangi bir nedenle aktiften çıkmasında alacaklanır.

5

3.3.6.1 Diğer Maddi Duran Varlıklar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri









3.3.7 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Maddi duran varlık bedellerinin, kullanılabilecekleri süre içerisinde hesaben yokedilebilmesini

sağlamak amacıyla kullanılan hesaptır.

b- İşleyişi

Ayrılan amortismanlar ilgili gider hesapları karşılığında bu hesaba alacak; satılan, devredilen,

kullanma yeteneğini kaybedenler ise hesaba borç, ilgili varlık hesabına da alacak kaydedilir.

3.3.7.1 Birikmiş Amortismanlar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Hesabın bakiyesi MİE sonucunu oluşturur. Maliye Bakanlığı’nın yayınladığı amortisman oranları

listesi, bu listede yer alan oranlar ve bilgiler ise işletmeler için MDE sonucunu oluşturur. Her bir maddi

duran varlık için doğru amortisman oranının ve dolayısıyla doğru amortisman tutarının hesaplanıp

hesalanmadığı tespit edilir. Envanter gününde bu iki sonuç karşılaştırılır. Her iki sonuç arasında fark yok

ise envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise sebebi araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli


3.3.8 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

İşletmede, yapımı süren ve tamamlandığında ilgili maddi duran varlık hesabına aktarılacak olan,

her türlü madde ve malzeme ile işçilik ve genel giderlerle ilgili harcamaların izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Yapılmakta olan yatırım projelerine direkt ve endirekt şekilde gelen harcamalar bu hesaba borç,

tamamlanan yatırım bedelleri ilgili maddi duran varlık hesabına borç kaydedilerek bu hesaba alacak

kaydedilir.

3.3.8.1 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesapta izlenen iktisadi kıymetler için, hesabın bakiyesi MİE sonucunu oluşturur. Duran varlığı

ortaya konulması için yapılan tüm harcamaların dayandığı belgeler, bu belgelerdeki bilgi ve tutarlar ise

MDE sonucunu oluşturur. Envanter gününde bu iki sonuç karşılaştırılır. Sonuçlar arasında fark yok ise

6

envanter işlemi sonuçlandırılır, fark var ise gerekli düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılarak

işlemler sonuçlandırılır.

3.3.9 VERİLEN AVANSLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN



a- Tanımı

Yurt içinden veya yurt dışından satın alınmak üzere sipariş edilen maddi duran varlıklarla ilgili

olarak yapılan avans ödemelerinin izlendiği hesaptır. Sipariş avansıyla ilgili giderleri de kapsar.

b- İşleyişi

Ödeme yapıldığında hesaba borç, sipariş edilen malzeme teslim alındığında ilgili hesabın borcu

karşılığında bu hesaba alacak kaydedilir.

3.3.9.1 Verilen Avanslar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Verilen avanslara ilişkin belgelerde yer alan bilgiler ve tutarlar MDE sonucunu oluşturur.

Kayıtlarda yer alan tutarlar ise MİE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında MDE ve MİE

sonuçları karşılaştırılır. Fark yok ise envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılır ve

bulunan nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılır.

3.3.10 MADDİ DURAN VARLIKLAR HESAP GRUBUNDA İZLENEN İKTİSADİ

KIYMETLERİN DEĞERLEMESİ

3.3.10.0 VUK’a Göre Değerleme

a) Satın Alınan Maddi Duran Varlıkların Değerlemesi

Yurtiçinden Satın Alınan Maddi Duran Varlıkların Değerlemesi: Yurtiçinden satın alınan maddi

duran varlıklar maliyet bedeli ile değerlenir. Stoklarda belirtilen satın almaya ilişkin maliyet unsurları

burada da mevcuttur. VUK madde 269’a göre; “İktisadi işletmelere dahil bilumum gayrimenkuller

maliyet bedelleri ile değerlenir. Bu kanuna göre, aşağıdaki yazılı kıymetler, gayrimenkuller gibi

değerlenir:

1. Gayrimenkullerin mütemmim cüzüleri ve teferruatı;

2. Tesisat ve makinalar;

3. Gemiler ve diğer taşıtlar;

4. Gayrimaddi haklar.”

VUK madde 270’e göre; “Gayrimenkullerde, maliyet bedeline, satınalma bedelinden başka aşağıda

yazılı giderler girer:

1. Makine ve tesisatta gümrük vergileri, nakliye ve montaj giderleri;

2. Mevcut bir binanın satın alınarak yıkılmasından ve arsasının tesviyesinden mütevellit giderler.

Noter, mahkeme, kıymet takdiri, komisyon ve tellaliye giderleri ile Emlak Alım ve Özel Tüketim

Vergilerini maliyet bedelini ithal etmekte veya genel giderler arasında göstermekte mükellefler

serbesttirler.” denilmektedirler.

İthal Edilen Maddi Duran Varlıkların Değerlemesi: İthal edilen maddi duran varlıklar maliyet

bedeli ile değerlenir. VUK Genel Tebliği Sıra No: 163’e göre;

“ 1. Yatırımların finansmanında kullanılan kredilerle ilgili faizlerden kuruluş dönemine ait

olanların sabit kıymetle birlikte amortisman yoluyla itfa edilmek üzere yatırım maliyetine eklenmesi

7

gerekmekte; işletme dönemine ait olanların ise, ilgili bulundukları yıllarda doğrudan gider yazılması ya

da maliyete intikal ettirilmek suretiyle amortismana tabi tutulması,

2. Döviz kredisi kullanılarak yurt dışından sabit kıymet ithal edilmesi sırasında veya sonradan bu

kıymetlere ilişkin borç taksitlerinin değerlemesi dolayısıyla ortaya çıkan kur farklarından, sabit kıymetin

iktisap edildiği dönem sonuna kadar olanların, kıymetin maliyetine eklenmesi zorunlu bulunmakta; aynı

kıymetlerle ilgili söz konusu dönemden sonra ortaya çıkan kur farklarının ise, ait oldukları yıllarda

doğrudan gider yazılması ya da maliyete intikal ettirilerek amortisman konusu yapılması, mümkün

bulunmaktadır.”

VUK Genel Tebliği Sıra No:334, lehe oluşan kur farklarının da bu kapsamda değerlendirimesi

gerektiğini belirtmiştir. Buna göre; “Lehe oluşan kur farklarının da aktifleştirme işleminin gerçekleştiği

dönemin sonuna kadar oluşan kısmının maliyetle ilişkilendirilmesi, aktifleştirildikten sonraki döneme

ilişkin olanların ise kambiyo geliri olarak değerlendirilmesi veya maliyetten düşülmek suretiyle

amortismana tabi tutulması gerekecektir. Ayrıca, daha sonraki dönemlerde, seçimlik olarak hangi hak

kullanılmışsa o yönteme göre işlem yapılmasına devam edilecektir.”

b) İmal veya İnşa Edilen Maddi Duran Varlıkların Değerlemesi

VUK madde 271’e göre; “İnşa edilen binalarda ve gemilerde, imal edilen makina ve tesisatta,

bunların inşa ve imal giderleri, satın alma bedeli yerine geçer.” İnşa edilen binaların maliyet bedelini

ortaya koyabilmek için tüketilen bütün inşaat malzemesinin maliyet bedelleri ile yapılan diğer giderleri

toplamak gerekir. İşletmelerin aktifine kaydedilmek üzere üretilen duran varlıkların bizzat işletme

tarafından inşa edilmesi halinde inşaat süresince oluşan maliyetler 258 YAPILMAKTA OLAN

YATIRIMLAR hesabında izlenir. Yapılmakta olan yatırım projelerine direkt ve endirekt şekilde gelen

harcamalar bu hesaba borç, tamamlanan yatırım bedelleri ilgili duran varlık hesabına borç kaydedilerek

bu hesaba alacak kaydedilir.

c) Maddi Duran Varlığın Değerini Arttıran Giderler

VUK madde 272’ye göre; “Normal bakım, tamir ve temizleme giderleri dışında, gayrimenkulü

veya elektrik üretim ve dağıtım varlıklarını genişletmek veya iktisadi kıymetini devamlı olarak artırmak

maksadıyla yapılan giderler, gayrimenkulün veya elektrik üretim ve dağıtım varlıklarının maliyet

bedeline eklenir. (Bir geminin iktisap tarihindeki süratini fazlalaştırmak, yolcu ve eşya yükleme ve

barındırma tertibatını genişletmek veya değiştirmek suretiyle iktisadi kıymetini devamlı olarak artıran

giderlerle bir motorlu kara nakil vasıtasının kasa veya motorunun yenisi ile değiştirilmesi veya alımında

mevcut olmayan yeni bir tertibatın eklenmesi için yapılan giderler maliyet bedeline eklenmesi gereken

giderlerdendir)

Gayrimenkuller kira ile tutulmuş ise veya elektrik üretim ve dağıtım varlıklarının işletme hakkı

verilmiş ise, kiracı veya işletme hakkına sahip tüzel kişi tarafından yapılan bir ve ikinci fıkralardaki

giderler bunların özel maliyet bedeli olarak ayrıca değerlenir. Kiracının veya işletme hakkına sahip tüzel

kişinin faaliyetini icra için vücuda getirdiği tesisata ait giderler de bu hükümdedir.

Gayrimenkuller veya elektrik üretim ve dağıtım varlıkları için yapılan giderler hem tamir, hem de

kıymet artırma giderlerinden terekküp ettiği takdirde, mükellef bu giderlerden maliyet bedeline

eklenecek kısmı ayrı göstermek mecburiyetindedir.”

d) Maliyet Bedeli ile Değerlenmesi Mümkün Olmayan Bina ve Arazinin Değerlemesi

Arsa alım satımı veya bina işleri ile uğraşanlarla kendi ihtiyaçları için veya kiraya vermek için inşa

ettikleri binaları satmak zorunluluğunda kalan kişilerin bina ve arazinin maliyet bedelini

belgeleyemedikleri veya belgelemek istememeleri sonucu ilgili bina veya arazi maliyet bedeli ile

8

değerlenememektedir. Bu durumda bina ve arazinin vergiye tabi değeri yani vergi değeriyle, bir başka

deyişle rayiç bedelle değerlenmektedir. VUK madde 297’ye göre; “Ticari sermayeye dâhil olsun olmasın

bilumum binalarla arazi vergi değeri ile değerlenir.”

e) Sinema filmlerinin değerlemesi

Sinema filmleri maliyet bedeli ile değerlenir. Sinema filmlerinin maliyet bedelini satın alınması

halinde lisans bedeli ile kopya, Türkçeleştirme ve gümrük resimleri oluşturur. Filmin imali halinde ise

her türlü imal giderlerinin toplanması ile maliyet bedeli ortaya çıkar.

3.3.10.1 TTK’ya Göre Değerleme

TTK’nın “Varlıklar ile Borçların Değerleme Ölçüleri” başlıklı 79. maddesine göre; “(1) Duran ve

dönen varlıklar Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca bu standartlarda gösterilen ölçülere göre

değerlenir. Borçlar ve diğer kalemler için de aynı standartlar uygulanır.”

3.3.10.2 TMS’ye Göre Değerleme

TMS 16 (Maddi Duran Varlıklar) kapsamında maddi duran varlıklar;

“(a) Mal veya hizmet üretimi veya arzında kullanılmak, başkalarına kiraya verilmek veya idari

amaçlar çerçevesinde kullanılmak üzere elde tutulan ve

(b) Bir dönemden daha fazla kullanımı öngörülen,

fiziki kalemler” olarak tanımlanmıştır.

Bu standarda göre maddi duran varlıklar ilk edinim sırasında maliyet bedeli ile değerlenirler. İlgili

maddi duran varlık ile ilişkilendirilebilen her türlü maliyet aktifleştirilir. Bir başka ifade ile maliyet

bedeline ilave edilir. Maddi duran varlıkların alımı sırasında belirli olan ve ileriye dönük olan

yükümlülükler ve masraflar varlığın maliyetine eklenir. Yedek parça ve bakım malzemeleri genel olarak

stoklarda izlenir ve kullanıldıklarında gelir tablosuna yansıtılır. Ancak, bir işletmenin bir dönemden fazla

kullanmayı beklediği önemli yedek parça ve yedek malzemeleri maddi duran varlık olarak

değerlendirilir. Aynı şekilde, eğer yedek parça ve bakım malzemeleri sadece bir maddi duran varlık

kalemiyle ilişkili olarak kullanılabiliniyorsa, maddi duran varlık olarak dikkate alınırlar.(TMS 16, prg.8)

TMS 23 (Borçlanma Maliyeti) gereğince, maddi duran varlıkların edinimi sırasında katlanılan vade

farkı, kur farkı ve faizler, işletmeye dâhil stoklarda olduğu gibi maliyete dâhil edilmeyerek finansman

gideri olarak, doğrudan gider yazılır. İşletmede özellikli varlık niteliği taşıyan maddi duran varlıklar için

oluşan finansman giderleri varlığın maliyetine dâhil edilebilir. Ayrıca TMS 20 uyarınca, işletmeye

teşvikli olarak alınan bir maddi duran varlık varsa, devletten alınan sübvansiyonlar varlığın defter

değerinden düşülmelidir.

Standart kapsamında maddi duran varlıklar için ilk edinimden sonraki dönemlerde iki adet

değerleme yöntemi belirtilmiştir. Buna göre maliyet veya yeniden değerleme yöntemlerinden biri

seçilerek değerleme yapılabilir. Standart burada işletmeye seçim hakkı tanımıştır. Ancak işletme hangi

yöntemi seçerse bunu aynı nitelikteki diğer duran varlıklara da uygulamak zorundadır. İşletmenin

yeniden değerleme yöntemini seçmesi sonucu bir değer artışı oluşursa bu tutar özkaynaklar altında

gösterilmelidir. Eğer bir değer azalışı ortaya çıkarsa bu tutar ilgili dönemde gider yazılmalıdır. Daha

önceki dönemlerde değer düşüklüğüne uğramış ve gider olarak kaydedilmiş varlıklarda ortaya çıkacak

değer artışları önceki dönemde ortaya çıkan değer azalışı kadar gelir olarak kaydedilmelidir, kalan kısım

özkaynaklarda değer artışları hesabında izlenmelidir. Tersi durumda, yani önceki dönemlerde değer artışı

olan ve özkaynaklarda izlenen maddi duran varlıkların değerleme yapılan dönemde değer azalışına

9

uğraması sonucu öncelikle değer artışı kadar tutar özkaynaklarda izlenen hesaptan düşülmeli, kalan kısım

ise gider olarak yazılmalıdır.

TMS 16 (Maddi Duran Varlıklar) standardında maddi duran varlıklar için amortisman konusu da

düzenlenmiştir.

3.3.11 MADDİ DURAN VARLIKLARDA AMORTİSMAN UYGULAMASI

3.3.11.0 Amortisman Kavramı

İşletmelerde bir yıldan fazla kullanılan duran varlıkların aşınma, yıpranma ve teknolojik eskime

sonucu meydana gelen değer kayıplarının sonuç hesaplarına aktarılmasına amortisman denir.

Amortismanın konusu VUK’un 313. maddesinde şu şekilde belirlenmiştir: “İşletmede bir yıldan

fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle 269.

madde gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve

sinema filmlerinin birinci kısımdaki esaslara göre tespit edilen değerinin bu kanun hükümlerine göre yok

edilmesi amortisman mevzuunu teşkil eder.”

3.3.11.1 Amortisman Kayıt Yöntemleri

a) Dolaysız Yöntem (Direkt Yöntem):

Makinenin Değeri 10.000.- TL

Amortisman Oranı %20

Yıllık Amortisman Tutarı 2.000.- TL

31.12.2016

770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ

770.04 Amortisman Giderleri

2.000.-

2.000.-

253 TESİS, MAKİNE VE

CİHAZLAR

/

b) Dolaylı Yöntem (Endirekt Yöntem):

31.12.2016



2.000.-

2.000.-

257 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

/

3.3.11.2 Amortisman Ayırma Yöntemleri

3.3.11.2.0 Normal Amortisman

Normal amortisman VUK madde 315’te düzenlenmiştir. İlgili madde hükmüne göre; “mükellefler

amortismana tâbi iktisadî kıymetlerini Maliye Bakanlığı’nın tespit ve ilân edeceği oranlar üzerinden itfa

ederler. İlân edilecek oranların tespitinde iktisadî kıymetlerin faydalı ömürleri dikkate alınır.”

Bu yöntemde ayrılan amortisman tutarı her yıl aynıdır. Amortisman süresinin sonunda amortisman

tutarı iktisadi kıymetin maliyet bedeline eşit hale gelir.

10

Amortismana tabi iktisadi kıymetler için normal amortisman yöntemi kullanılıyor olsa da satın

alınan binek otomobiller için VUK madde 320’ye göre kıst amortisman ayrılması zorunludur. İgili madde

hükmüne göre; “Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli

şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere

ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay

süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin

son yılında tamamen yok edilir.”

ÖRNEK 1

2008 yılında aktife alınan A makinesi için faydalı ömür 10 yıl kabul edilmiştir. Maliyet bedeli ise

10.000.- TL’dir. Normal amortisman yöntemine göre yıl bazlı ayrılacak amortisman tutarları aşağıdaki

gibi hesaplanır.

10.000.- TL x %10 1.000.- TL

YILLAR MALİYET BD. AMORT. OR. AMORT. TUT.

2008 10.000.- 10 1.000.-

2009 10.000.- 10 1.000.-

2010 10.000.- 10 1.000.

2011 10.000.- 10 1.000.

2012 10.000.- 10 1.000.

2013 10.000.- 10 1.000.

2014 10.000.- 10 1.000.

2015 10.000.- 10 1.000.

2016 10.000.- 10 1.000.

2017 10.000.- 10 1.000.

10.000.-

3.3.11.2.1 Azalan Bakiyeler Üzerinden Amortisman

Bu yöntemde, amortisman oranı varlığın değerinden daha önce ayrılmış amortismanlar toplamının

düşülmesinden sonra kalan tutara uygulanır. Bu yöntemle amortismanın nasıl ayrılacağı VUK’un

mükerrer 315. maddesiyle şöyle düzenlenmiştir: “Bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerden

dileyenler amortismana tabi iktisadi kıymetlerini azalan bakiyeler üzerinden amortisman usulüyle yok

edebilirler. Bu usulün tatbikinde;

1. Her yıl, üzerinden amortisman hesaplanacak değer, evvelce ayrılmış olan amortismanlar

toplamının tenzili suretiyle tesbit olunur. Enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde, üzerinden

amortisman ayrılacak değer, amortismana tâbi iktisadî kıymetin düzeltilmiş değerinden daha

evvel ayrılmış olan amortismanların toplamının taşınmış değerleri indirilmek suretiyle tespit

edilir.

2. Bu usulde uygulanacak amortisman oranı % 50'yi geçmemek üzere normal amortisman

oranının iki katıdır.

3. Bu usulde amortisman süresi normal amortisman nispetlerine göre hesaplanır.

Bu sürenin son yılına devreden bakıye değer, o yıl tamamen yok edilir.”

Amortismana tabi iktisadi kıymetler için azalan bakiyeler üzerinden amortisman yöntemi

kullanılıyor olsa da satın alınan binek otomobiller için VUK madde 320’ye göre kıst amortisman

ayrılması zorunludur. İgili madde hükmüne göre; “Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek

otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek

11

otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay

kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye

isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir.”

ÖRNEK 2

Yukarıda verilen örnekteki bilgiler dikkate alınarak alınarak, azalan bakiyeler üzerinden

amortisman yöntemine göre hesaplamalar aşağıdaki gibi yapılır.

Maliyet Bedeli 10.000.- TL

Amortisman Oranı :%20

YILLAR AMORTİSMAN ORANI

UYGULANACAK TUTAR

AMORTİSMAN

ORANI

AMORTİSMAN

TUTARLARI

2008 10.000.- 20 2.000.-

2009 8.000.- 20 1.600.-

2010 6.400.- 20 1.280.

2011 5.120.- 20 1.024.

2012 4.096.- 20 819,20

2013 3.276,80 20 655,36

2014 2.621,44 20 524,29

2015 2.097,15 20 419,43

2016 1.677,72 20 335,54

2017 KALAN 1.342,18

10.000.-

1. Yılın sonunda;

31.12.2008



2.000.-

2.000.-

257 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

/

10. Yılın sonunda;

31.12.2017



1.342,18

1.342,18

257 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

/

Bu yöntemde dikkat edilmesi gereken husus, son yılda kalan tutarın tamamının amortisman gideri

olarak kaydedilmesi gerektiğidir.

12

3.3.11.2.2 Madenlerde Amortisman

Madenlerde amortisman VUK’un 316. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili madde hükmüne göre;

“İşletme sebebiyle içindeki cevherin azalmasından dolayı maddi değerini kaybeden madenlerin ve taş

ocaklarının imtiyaz veya maliyet bedelleri, ilgililerin müracaatları üzerine bunların büyüklük ve

mahiyetleri göz önünde tutulmak ve her maden veya taş ocağı için ayrı ayrı olmak üzere Maliye ve Sanayi

Bakanlıklarınca belli edilecek nispetler üzerinden yok edilir.”

3.3.11.2.3 Fevkalade Amortisman

Fevkalade amortisman VUK’un 317. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili madde hükmüne göre;

“Amortismana tabi olup,

1. Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden;

2. Yeni icatlar dolayısiyle teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz

bir hale gelen;

3. Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan;

Menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili Bakanlıkların

mütalaası alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli

edilen "Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri" uygulanır.”

ÖRNEK 3

(X) işletmesinde aktifte kayıtlı 100.000.- TL maliyet bedelli bir makine üretim sürecinde

normalden fazla çalıştırılmıştır. İşletme bu makine için Maliye Bakanlığına başvurarak fevkalede

amortisman belirlenmesi talebinde bulunmuştur. Maliye Bakanlığı gerekli incelemeleri yaptıktan sonra

bu makine için %100 oranında amortisman ayırılmasına karar vermiştir.

Buna göre amortisman kaydı aşağıda belirtildiği gibi yapılmalıdır.

31.12.2016



100.000.-

100.000.-

257 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

/

ÖRNEK 4

İşletme, Haziran 2016 tarihinde 100.000.- TL değerinde, satış ve pazarlamada kullanılmak üzere,

bir binek otomobil satın almıştır. Amortisman oranı %20’dir. Söz konusu binek otomobil için kıst

amortisman uygulaması aşağıdaki şekilde olacaktır:

Yıllık Amortisman Tutarı 100.000 TL x %20 20.000.-

7 Aylık Amortisman Tutarı 20.000 TL x 7 / 12 11.666.-

5. Yılın Sonunda Gider Yazılacak İlave Tutar 20.000 TL – 11.666 TL 8.334.-

13

1. yılın sonunda;

31.12.2016

280 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER


760 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM

GİDERLERİ


8.334.-

11.666.-

20.000.-

257 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

/

2, 3, 4, 5. yılların sonunda;

31/12/…


GİDERLERİ


20.000.-

20.000.-

257 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

/

5. yıla girmeden, yani 4. yılın sonunda dönemsellik kavramı gereği aşağıdaki kayıt yapılmalıdır.

31.12.2019

180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER


8.334.-

8.334.-

280 GELECEK YILLARA AİT

GİDERLER


/

5. yılın sonunda ilk yıldan kalan kısım da giderleştirilir.

31.12.2020


GİDERLERİ


8.334.-

8.334.-

180 GELECEK AYLARA AİT

GİDERLER


/

14

3.3.12 MADDİ DURAN VARLIKLARDA MALİYET ARTTIRICI GİDERLER

a) Maliyet arttırıcı gider duran varlığın kullanım süresini uzatıyorsa, bu tür maliyet arttırıcı

giderler duran varlığa ait sürede aktifleştirildikleri yıldan başlayarak amorti edilirler.

b) Duran varlığın kullanım süresini uzatmayan ancak fonksiyonunu genişleten maliyet arttırıcı

giderler, duran varlığın kalan amortisman süresi içinde eşit tutarlarla amorti edilirler.

ÖRNEK

2007 yılında satın alınan 10.000.- TL maliyetli bir makinenin aşınan çarkları 2009 yılında 4.000.-

TL tutarında yapılan harcama ile değiştirilmiş, böylece makinenin kullanma süresi arttırılmıştır.

Makinenin Maliye Bakanlığı’nca belirlenen faydalı ömrü 10 yıl, amortisman oranı %10’dur.

Bu durumda amortisman tutarları aşağıda belirtilen şekilde hesaplanır.

YILLAR

MAKİNE İÇİN

AYRILAN

AMORTİSMAN

MALİYET ARTTIRICI GİDER İÇİN

AYRILAN AMORTİSMAN TOPLAM

2007 1.000.- 1.000.-

2008 1.000.- 1.000.-

2009 1.000.- 400.- 1.400.-

2010 1.000.- 400.- 1.400.-

2011 1.000.- 400.- 1.400.-

2012 1.000.- 400.- 1.400.-

2013 1.000.- 400.- 1.400.-

2014 1.000.- 400.- 1.400.-

2015 1.000.- 400.- 1.400.-

2016 1.000.- 400.- 1.400.-

2017 400.- 400.-

2018 400.- 400.-

TOPLAM 10.000.- 4.000.- 14.000.-

Yukarıdaki örnekte verilen bilgilerden hareketle, 2009 yılında yapılan harcama makinenin ömrünü

uzatmıyor, ancak fonksiyonunu arttırıyorsa, amortisman tutarları aşağıda belirtilen şekilde hesaplanır.

YILLAR MAKİNE İÇİN AYRILAN

AMORTİSMAN

MALİYET

ARTTIRICI GİDER

İÇİN AYRILAN

AMORTİSMAN

TOPLAM

2007 1.000.- 1.000.-

2008 1.000.- 1.000.-

2009 1.000.- 500.- 1.500.-

2010 1.000.- 500.- 1.500.-

2011 1.000.- 500.- 1.500.-

2012 1.000.- 500.- 1.500.-

2013 1.000.- 500.- 1.500.-

2014 1.000.- 500.- 1.500.-

2015 1.000.- 500.- 1.500.-

2016 1.000.- 500.- 1.500.-

TOPLAM 10.000.- 4.000.- 14.000.-

15

3.3.13 MADDİ DURAN VARLIKLARDA YENİLEME FONU UYGULAMASI

Duran varlıkların satışından elde edilen karlar belli bazı koşulların gerçekleşmesi halinde

vergilendirilmemekte ve bunların yenileme giderlerinin karşılanması için kullanılabilmektedir. Şartların

gerçekleşmesi halinde elde edilen kar pasifte “549 ÖZEL FONLAR” hesabının yardımcı hesabı olan

yenileme fonu hesabında izlenmektedir. Yenileme fonu ayırabilmek için satılan varlığın yenilenmesinin

işin mahiyetine göre zorunlu bulunması veya yöneticilerin bu konuda karar vermiş ve teşebbüse geçmiş

olması gerekir. Yenileme fonu uygulaması VUK madde 328’de düzenlenmiştir. İlgili madde hükmüne

göre yenileme fonu ayırabilmek için gerekli şartlar şu şekilde sıralanabilir:

1. Satış veya sigortadan alınmasından doğan kar aynı çeşit bir duran varlığın alınmasına tahsis

edilmelidir.

2. Satılan veya hasara uğrayan duran varlığın yenilenmesi için, işin mahiyetine göre zorunlu

olduğunda işletmeyi yönetenlerce ayrıca karar verilmiş olma şartı aranmaz.

3. Yenileme fonu ayırabilmek için işletmelerin bilanço esasına göre defter tutmaları

gerekmektedir.

4. Yenileme fonuna alınan karın 3 yıl içinde kullanılması zorunludur. Her ne şekilde olursa olsun

bu süre içerisinde kullanılmayan karlar 3. yılın vergi matrahına eklenir.

5. Yenileme fonu teşkili suretiyle satın alınan yeni varlığın amortismanı yenileme fonundan

mahsup edilir.

3.3.14 MADDİ DURAN VARLIK HESAPLARINDA DÜZELTME, DÜZENLEME VE

AYARLAMA KAYITLARI

ÖRNEK 1

(X) işletmesinin KDV Kanunu madde 13/d kapsamında yatırım teşvik belgesine bağlı olarak,

üretimde kullanmak üzere bir makineyi 10.10.2016 tarihinde kur 1 € = 1,90 TL iken 50.000.- €

karşılığında yurtdışından temin etmiştir. Dönem sonu itibariyle satın alınan makineye ilişkin kalan borç

30.000 €’dur. 31.12.2016 tarihinde döviz alış kuru 1 €=2,10 TL’dir. Makine alımına ilişkin kalan borç

10.02.2017 tarihinde ödenmiştir.

Makinenin ve bu makineye ilişkin borcun 31.12.2016 tarihi itibariyle işletmenin düzenlediği genel

geçici mizandaki son durumu aşağıda belirtildiği gibidir.

HESAP İSİMLERİ

TUTARLAR KALANLAR

BORÇ ALACAK BORÇ ALACAK

253 TESİS, MAKİNE VE

CİHAZLAR 95.000.- - 95.000.- -

329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR 38.000.- 95.000.- - 57.000.-

Verilen bu bilgiler doğrultusunda VUK madde 280 gereğince değerlemeye ilişkin gerekli

hesaplama ve yevmiye kayıtları aşağıda belirtildiği gibi olmalıdır.

Aynı dönemin sonuna kadar gerçekleşen kur farkları duran varlığın maliyeti ile ilişkilendirilir.

Ancak yardımcı hesaplarda bu belirtilmelidir.

30.000.- € x 2,10 TL 63.000.- TL

Hesap Bakiyesi 57.000.- TL

Kambiyo Zararı 6.000.- TL

16

31.12.2016

253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR

253.02 Makineler

253.02.003 Kambiyo Zararları

6.000.-

6.000.- 329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR

/

İlgili dönemde kambiyo karlarının oluşması halinde bu tutar kadar maliyet azaltılarak kalan tutarlar

üzerinden amortisman ayrılması mevzuat gereğidir. Bu takdirde kayıt aşağıda belirtilen şekilde olmalıdır.

31.12.2016

329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR 6.000.-

6.000.- 253 TESİS, MAKİNE VE

CİHAZLAR

253.02 Makineler

253.02.004 Kambiyo

Karları

/

Sonraki dönemlerde gerçekleşen kur farkları seçimlik hak olarak yukarıdaki kayıtta belirtildiği gibi

makinenin maliyeti ile ilişkilendirilebileceği gibi kambiyo kar/zararı hesaplarına da aktarılabilir.

İşletme yönetiminin sonraki dönemlerde ortaya çıkacak kur farklarını kambiyo kar/zararı

hesaplarına aktarma yönünde karar aldığını varsayalım. Kalan borcun ödeneceği tarihte döviz alış

kurunun;

a) 1 €=2,20 TL olması halinde yevmiye kaydı aşağıda belirtildiği gibi yapılır.

30.000.- € x 2,20 TL 66.000.- TL



10.02.2017

329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR

656 KAMBİYO ZARARLARI

63.000.-

3.000.-

66.000.- 102 BANKALAR

/

b) 1 €=2 TL olması halinde yevmiye kaydı aşağıda belirtildiği gibi yapılır.

30.000.- € x 2 TL 60.000.- TL


Kambiyo Karı 3.000.- TL

10.02.2017

329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR 63.000.-

60.000.-

3.000.- 102 BANKALAR

646 KAMBİYO KARLARI

/

17

ÖRNEK 2

(X) işletmesi bina yapmak üzere 05.01.2016 tarihinde bir gerçek kişiden arsa satın almıştır. Arsanın

değeri 50.000 TL’dir. 01.09.2016 tarihinde bina inşaatı tamamlanmış olup ilgili hesaba aktarma

aşamasına gelinmiştir. Bina inşaatı ile ilgili olarak 258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR

hesabının son durumu aşağıda belirtildiği gibidir:

HESAP İSİMLERİ

TUTARLAR KALANLAR


258 YAPILMAKTA OLAN

YATIRIMLAR 87.000.- - 87.000.- -

Verilen bu bilgiler doğrultusunda gerekli yevmiye kayıtlarını yapınız.

Arsa alımına ilişkin kayıt;

05.01.2016

250 ARAZİ VE ARSALAR 50.000.-

50.000.- 102 BANKALAR

/

İnşaatın tamamlanması ve ilgili hesaba aktarılması;

01.09.2016

252 BİNALAR 137.000.-

50.000.-

87.000.-

250 ARAZİ VE ARSALAR

258 YAPILMAKTA OLAN

YATIRIMLAR

/

ÖRNEK 3

X İşletmesinin aktifinde bulunan makine ile ilgili 31.12.2016 tarihli genel geçici mizanda yer alan

bilgiler aşağıdaki gibidir.

HESAP İSİMLERİ

TUTARLAR KALANLAR


253 TESİS MAKİNE VE

CİHAZLAR 45.000.- - 45.000.- -

257 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR - 15.750.- - 15.750.-

Yukarıda verilen bilgilere göre;

Makinenin Net Defter Değeri (45.000 – 15.750) 29.250.- TL’dir.

a) Söz konusu makinenin 15.07.2017 tarihinde 32.000.- TL + KDV(%18) bedel ile satılması

halinde yevmiye kaydı aşağıda belirtilen şekilde yapılır.

Satış Tutarı 32.000.- TL

%18 KDV 5.760.- TL

Toplam 37.760.- TL

18

15.07.2017

257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR

257.03 Tesis Makine ve Cihazlar Amortismanı

102 BANKALAR

15.750.-

37.760.-

45.000.-

5.760.-

2.750.-


CİHAZLAR

391 HESAPLANAN KDV

679 DİĞER OLAĞANDIŞI

GELİR VE KARLAR

679.10 Maddi Duran Varlık

Satış Karları

/

b) Söz konusu makinenin 15.07.2017 tarihinde 27.000.- TL + KDV(%18) bedel ile satılması

halinde yevmiye kaydı aşağıda belirtilen şekilde yapılır.

Satış Tutarı 27.000.- TL

%18 KDV 4.860.- TL

Toplam 31.860.- TL

15.07.2017



102 BANKALAR

689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR

689.03 Maddi Duran Varlık Satış Zararları

15.750.-

31.860.-

2.250.-

45.000.-

4.860.-


CİHAZLAR

391 HESAPLANAN KDV

/

ÖRNEK 4

A sigorta şirketine 30.000.- TL değerle sigorta ettirilen makine, 10.05.2017 tarihinde çıkan yangın

sonucu hasara uğrayarak kullanılamaz hale gelmiştir. Bu makinenin kayıtlı değeri 35.000.- TL’dir ve

2016 yılı sonu itibariyle ayrılmış olan birikmiş amortisman tutarı 9.000.- TL’dir. Sigorta şirketi 30.000.-

TL tutarındaki tazminatı ödemiştir. Makinenin işletmeye gerekli olması sebebiyle doğan farkın yenileme

fonuna alınması 15.05.2017 tarihinde kararlaştırılmıştır.

Makinenin Brüt Değeri 35.000.- TL

Birikmiş Amortisman Tutarı 9.000.- TL

Makinenin Net Defter Değeri 26.000.- TL

Sigorta Tazminatı 30.000.- TL

Makinenin Net Defter Değeri 26.000.- TL

Kar 4.000.- TL

19

10.05.2017



102 BANKALAR

9.000.-

30.000.-

35.000.-

4.000.-


CİHAZLAR


GELİR VE KARLAR

679.05 Sigorta Tazmin

Gelirleri

/

İşletme yönetim kurulu karar defterine makinenin yenilenmesi konusunda karar alınması ile ilgili

olarak aşağıda belirtilen kayıt yapılır.

15.05.2017

679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR

679.05 Sigorta Tazmin Gelirleri

4.000.-

4.000.- 549 ÖZEL FONLAR

549.01 Yenileme Fonu

/

İşletmenin sonraki bir tarihte 50.000.- TL + %18 KDV tutarında yeni bir makine satın alması

halinde kayıt aşağıda belirtildiği gibi yapılır.

…/…/2017

253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR

191 İNDİRİLECEK KDV

50.000.-

9.000.-

59.000.- 329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR

329.01 Yurtiçi Diğer Ticari

Borçlar

329.01.07 Duran Varlık

Alışına Ait Borçlar

/

Satın alınan yeni makinenin amortisman oranı %10 olup ayırılması gereken amortisman tutarı

5.000.- TL’dir. Yenileme fonu olarak kaydedilen tutar aşağıda belirtildiği gibi yeni makine için ayrılacak

amortismanlara mahsup edilir.

20

31.12.2017

730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ

730.04 Amortisman ve Tükenme Payları

549 ÖZEL FONLAR


1.000.-

4.000.-

5.000.-

257 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

257.03 Tesis Makine ve

Cihazlar Amortismanı

/

İşletme 3. yılın sonunda, eğer yeni bir duran varlık satın almazsa daha önce ayırdığı fonu tekrar kar

hesabına devretmek zorundadır.

15.05.2020

549 ÖZEL FONLAR


4.000.-

4.000.-


GELİR VE KARLAR

679.10 Maddi Duran Varlık

Satış Karları

/

3.4 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR HESAP GRUBUNDA İZLENEN

İKTİSADİ KIYMETLERİN ENVANTER VE DEĞERLEMESİ

Herhangi bir fiziksel varlığı bulunmayan ve işletmenin belli bir şekilde yararlandığı veya

yararlanmayı beklediği aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında hukuken himaye gören haklar ve

şerefiyenin izlendiği hesap grubudur.

26 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR

260 HAKLAR

261 ŞEREFİYE

262 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDERLERİ

263 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ

264 ÖZEL MALİYETLER

265

266

267 DİĞER MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR



Bu bölümde, “26 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR” hesap grubunda yer alan önemli

hesapların envanter ve değerlemesine değinilecektir.

21

3.4.0 HAKLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN ENVANTER VE

DEĞERLEMESİ


a- Tanımı

İmtiyaz, patent, lisans, ticari marka ve unvan gibi bir bedel ödenerek elde edilen bazı hukuki

tasarruflar ile kamu otoritelerinin işletmeye belirli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi yetkiler

dolayısıyla yapılan harcamaları kapsar.

b- İşleyişi

Edinilen haklar maliyet bedelleriyle bu hesaba borç kaydedilir. Yararlanma süreleri içerisinde,

yararlanma sürelerinin belli olmaması durumunda 5 yıllık sürede eşit taksitlerle itfa olunarak yok edilir.

3.4.0.1 Haklar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Hakların edinimine bağlı olarak düzenlenen ilgili belge ve sözleşmelerde yer alan bilgi ve tutarlar

MDE sonucunu oluşturur. Kayıtlarda yer alan tutarlar ise MİE sonucunu oluşturur. Envanter gününde bu

iki sonuç karşılaştırılır. Sonuçlar arasında fark yok ise envanter işlemi sonuçlandırılır, fark var ise nedeni

araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılarak işlemler

sonuçlandırılır.

3.4.0.2 Haklar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi

3.4.0.2.0 VUK’a Göre Değerleme

İşletme tarafından edinilen haklar VUK madde 296’a göre maliyet bedeliyle değerlenir.

VUK madde 296’ya göre; “Tescile tabi bilumum hakların değeri, tesisleri sırasında tapu siciline

kaydedilen bedeldir.

Tapu sicilinde bedeli gösterilmeyen haklarla birinci fıkranın dışında kalan bilumum haklar (Sınai

ve edebi mülkiyet hakları ile imtiyazlar dâhil) emsal bedelleriyle değerlenir.

Veraset yoluyla veya sair suretle ivasız ve bedelsiz bir tarzda intikal eden intifa hakları aşağıdaki

şekilde değerlenir:

1. İntifa hakkı sahibinin yaşı intikal tarihinde yirmiyi doldurmamış olduğu takdirde

gayrimenkulün emsal bedelinin onda yedisi intifa hakkının ve onda üçü çıplak mülkiyet

hakkının değeri sayılır.

2. İntifa hakkı sahibinin yaşı intikal tarihinde yirmiyi aşkın olduğu takdirde yukarıki bentte yazılı

nispet, her tam on yıllık bir devre için çıplak mülkiyet hakkı onda bir artırılmak ve intifa hakkı

onda bir indirilmek suretiyle değer tayin olunur.

3. İntifa hakkı sahibinin yaşı intikal tarihinde yetmişi aşkın ise gayrimenkulün emsal bedelinin

onda biri intifa hakkının ve onda dokuzu çıplak mülkiyet hakkının değeri sayılır.

4. Sabit bir süre için tayin edilmiş olan intifa hakkını değeri yaş kaydı nazara alınmaksızın sürenin

tam on yılı için gayrimenkul emsal bedelinin onda ikisi olarak hesaplanır.

5. Ömür boyunca aylık gelir şeklinde vaki ivazsız intikallerde bu gelirin ödeneceği azami süreye

göre baliğ olacağı miktar bulunarak intifa hakkı sahibinin ödemenin başladığı tarihteki yaşı

elliyi aşmış ise elliden yukarı heryaş yılı için yirmide biri indirilmek suretiyle değeri tayin

olunur. Ancak ömür boyunca aylık gelir, muayyen bir sermaye ödenerek tasfiye edilmiş ise bu

sermaye aynen değer olarak kabul edilir.

22

6. Hayat kaydiyle ödenen rant şeklinde vaki ivazsız intikallerde intifa hakkı sahibinin yaşı

ödemenin başladığı tarihte kırkı aşmamış ise rantın bir yıllık tutarının yirmi katı değeri sayılır.

İntifa hakkı sahibinin yaşı, ödemenin başladığı tarihte kırkı aşmış ise kırktan yukarı her tam on

yıllık bir devre için yirmi katın dörtte biri indirilmek suretiyle rantın değeri takdir olunur. İntifa

hakkı sahibinin yaşı, ödemenin başladığı tarihte yetmişi aşmış ise rantın değeri bir yıllık

tutarıdır.

3.4.0.2.1 TTK’ya Göre Değerleme

TTK’nın “Varlıklar ile Borçlarıın Değerleme Ölçüleri” başlıklı 79. maddesine göre; “(1) Duran ve



3.4.0.2.2 TMS/TFRS’ye Göre Değerleme

Maddi olmayan duran varlıklar TMS 38 (Maddi Olmayan Duran Varlıklar) standardında

düzenlenmiştir. Maddi olmayan duran varlıklar ilk kayda alındığında maliyet bedeli ile

değerlenmektedir. Maddi olmayan duran varlığın maliyeti, satın alma fiyatı ve varlığı amaçlanan

kullanımına hazır hale getirmeye yönelik, doğrudan varlıkla ilişkilendirilebilen giderlerden

oluşmaktadır. İzleyen dönemlerde ise standart değerleme konusunda iki farklı yönteme yer vermiştir.

Bunlar; maliyet yöntemi ve yeniden değerleme yöntemidir.

Maliyet Yöntemi

Bir maddi olmayan duran varlık, ilk muhasebeleştirilmesinin ardından, maliyetinden, tüm birikmiş

itfa ve değer düşüklüğü zararları düşülmüş olarak izlenir.

Yeniden Değerleme Yöntemi

Bir maddi olmayan duran varlık, ilk muhasebeleştirilmesinin ardından, yeniden değerleme

tarihindeki gerçeğe uygun değerinden birikmiş itfa ve değer düşüklüğü zararlarının tamamı düşüldükten

sonra hesaplanan tutarı olan yeniden değerlenmiş tutarı üzerinden izlenir. Bu Standarda göre yeniden

değerleme yapmak için, gerçeğe uygun değer, aktif bir piyasa ile ilişkilendirilmek suretiyle belirlenir.

Yeniden değerleme işlemleri, raporlama dönemi sonunda ilgili aktifin defter değerinin gerçeğe uygun

değerinden önemli ölçüde farklılık göstermemesi açısından düzenli olarak yapılır

3.4.0.3 Haklar Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama Kayıtları

ÖRNEK

HESAP İSİMLERİ TOPLAMLAR KALANLAR


260 HAKLAR 15.000.- - 15.000.- -

(X) işletmesi hazineye ait bir arazide 10 yıl süreyle mermer çıkartmak için işletim hakkını 15.000

TL + %18 KDV karşılığında 10.07.2016’da satın almıştır. İşletme hazine arazisindeki mermerlerin

tamamını 10.02.2020’ye kadar işlemiş ve araziyi bu tarihte hazineye bırakmıştır. Bu hakkın işletmenin

dönem sonunda düzenlediği genel geçici mizandaki görünümü yukarıda olduğu gibidir.

23

Verilen bu bilgiler doğrultusunda gerekli yevmiye kayıtlarını yapınız.

Amortisman Süresi 10 Yıl

Amortisman Oranı %10

Amortisman Tutarı 1.500.- TL

31.12.2016

730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ

730.04 Amortisman ve Tükenme Payları

1.500.-

1.500.-

268 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

268.01 Haklar Amortismanı

/

Her yılın sonunda yukarıdaki gibi amortisman ayrıldığı düşünülürse 2019 sonu itibariyle birikmiş

amortisman tutarı 6.000.- TL olarak hesaplanacaktır ve dolayısıyla 10.02.2020 tarihinde yapılması

gereken kayıt aşağıdaki gibi olmalıdır.

10.02.2020


268.01 Haklar Amortismanı


6.000.-

9.000.-

15.000.- 260 HAKLAR

/

3.4.1 ŞEREFİYE HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN ENVANTER VE

DEĞERLEMESİ


a- Tanımı

Bu hesap bir işletme devralınırken katlanılan maliyet ile söz konusu işletmenin rayiç bedelle

hesaplanan net varlıklarının (özvarlık) değeri arasındaki olumlu farkların izlenmesinde kullanılır.

Şerefiye hesaplanırken rayiç bedelin tespit edilememesi durumunda net defter değeri esas alınır.

b- İşleyişi

Ödenen şerefiye bedellerinin tamamı bu hesabın borcuna kaydolunur. Yok edilmeleri amortisman

yoluyla 5 yıl içinde eşit taksitlerle yapılır.

Şerefiye bedellerinin 5 yılda eşit taksitlerle itfa edileceği VUK madde 326’da da belirtilmiştir.

Buna göre; “(…) peştemallıklar mukayyet değerleri üzerinden eşit miktarlarda ve beş yıl içinde itfa

olunur.”

3.4.1.1 Şerefiye Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bir işletmenin devralınması sırasında oluşan belgelerde (devir sözleşmesi, bilirkişinin düzenlediği

rapor, değerleme şirketi tarafından düzenenlenen değerleme raporu) yer alan bilgiler ve tutarlar MDE

sonucunu oluşturur. Kayıtlarda yer alan tutarlar ise MİE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında

MDE ve MİE sonuçları karşılaştırılır. Fark yok ise envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni

araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılır.

24

3.4.1.2 Şerefiye Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi


VUK madde 282’ye göre; “(…) Gerçek veya tüzel kişilerde peştemallıklar da mukayyet

değerleriyle değerlenir.”






TFRS 3 (İşletme Birleşmeleri) standardına göre, işletme birleşmesi sırasında ortaya çıkan şerefiye,

maddi olmayan duran varlıklardan ayrı olarak muhasebeleştirilir.

Şerefiye ilk kayda alma sırasında maliyet esasına göre değerlenir. Şerefiyenin itfa edilmesine izin

verilmemektedir. Şerefiye izleyen dönemlerde düzenli olarak değer düşüklüğü testine tabi tutulmakta,

varsa birikmiş değer düşüklüğü karşılığı indirildikten sonraki maliyeti ile değerlenmektedir. Şerefiyede

ortaya çıkan değer düşüklüğü zararı doğrudan gelir tablosunda raporlanmakta, izleyen dönemlerde değer

düşüklüğü karşılığının iptaline de izin verilmemektedir.

3.4.1.3 Şerefiye Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama Kayıtları

ÖRNEK

A işletmesi B işletmesinin hisse senetlerinin %90’ını 10.08.2016 tarihinde 500.000.- TL ödeyerek

satın almıştır. Satın alma tarihinde B’nin defter değeri 300.000.- TL’dir. Verilen bu bilgiler

doğrultusunda şerefiyeyi hesaplayınız.

KDV Kanunu’nun 17/4-c maddesine göre devir ve bölünme işlemleri istisna kapsamındadır.

Dolayısıyla kayıt aşağıda belirtildiği gibi olmalıdır.

Rayiç bedel 500.000.- TL

Defter değeri (300.000.- x %90) 270.000.- TL

Şerefiye 230.000.- TL

10.08.2016

261 ŞEREFİYE

245 BAĞLI ORTAKLIKLAR

230.000.-

270.000.-

500.000.- 102 BANKALAR

/

Şerefiye olarak kaydedilen tutar 5 yılda, eşit tutarda amortisman ayırmak suretiyle gider yazılıp

yok edilmelidir. Dolayısıyla amortisman oranı %20’dir ve aşağıdaki gibi kayıt yapılmalıdır.

31.12.2016



46.000.-

46.000.-

268 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

268.05 Şerefiye Amortismanı

/

25

3.4.2 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDERLERİ HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

İşletmenin kurulması, yeni bir şubenin açılması, işlerin sürekli olarak genişletilmesi için yapılan

ve karşılığında maddi bir değer elde edilmeyen giderlerin aktifleştirilmeleri durumunda izlendiği

hesaptır.

b- İşleyişi

Maliyet değerleriyle bu hesaba borç kaydedilir. Yok edilmeleri amortisman yoluyla olur. Genelde

5 yılda eşit taksitlerle itfa olunarak yok edilir.

MSUGT’da, kuruluş ve örgütlenme gideri olarak aktifleştirilen tutarların amortismanın nasıl

olması gerektiği konusunda açık bir ifade olmasa da bu tutarların 5 yılda eşit taksitlerle itfa edilmesi

gerektiği VUK madde 326’da açık bir şekilde belirtilmiştir. Buna göre; “(…) Kurumların

aktifleştirdikleri ilk tesis ve taazzuv giderleri (…) mukayyet değerleri üzerinden eşit miktarlarda ve 5 yıl

içinde itfa olunur.”

3.4.2.1 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Kuruluş ve örgütlenme giderleri gerçekleştiğinde alınan belgeler, Ticaret Sicil Gazetesi ilan

belgesi, belediyeye ödenen işyeri açma harcı ve tüm bunlara ilişkin belgelerde yer alan bilgiler ve tutarlar

işletmeler için MDE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi yapılırken tüm bu belgelerde yer alan tutarların

gerçekten kuruluş aşamasına ilişkin giderler olup olmadığının kontrol edilmesi gerekir. Faaliyete geçene

kadar gerçekleşen giderler kuruluş ve örgütlenme amacına hizmet etmelidir. MDE çalışmasında bu

amaca hizmet etmeyen bir gidere rastlanılırsa, bu gider “262 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME

GİDERLERİ” hesabından çıkarılır. Kayıtlarda yer alan tutarlar ise MİE sonucunu oluşturur. Envanter

işlemi sırasında MDE ve MİE sonuçları karşılaştırılır. Fark yok ise envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark

var ise nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları

yapılır.

3.4.2.2 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin

Değerlemesi


VUK madde 282’ye göre; “Kurumlarda aktifleştirilen ilk tesis ve taazzuv giderleri mukayyet değeri

ile değerlenir.”






TMS 38 (Maddi Olmayan Duran Varlıklar) standardına göre Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri

maddi olmayan duran varlık olarak nitelendirilmez. Gerçekleştikleri anda doğrudan gider yazılırlar.

26

3.4.2.3 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama

Kayıtları

ÖRNEK

(X) A.Ş. işlerinin genişletilmesi amacıyla yeni açtığı şube için 2016 yılında 40.000.- TL + 900 TL

KDV tutarında bir gider gerçekleştirmiştir. İşletme yönetimi bu gideri aktifleştirme kararı almıştır. Bu

gider işletmenin 31.12.2016 tarihi itibariyle düzenlediği genel geçici mizanda aşağıdaki şekilde yer

almaktadır.

HESAP İSİMLERİ TUTARLAR KALANLAR


262 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME

GİDERLERİ 40.000.- - 40.000.- -

Verilen bu bilgiler doğrultusunda 31.12.2016 tarihinde amortisman ayrılması ile ilgili gerekli

yevmiye kayıtları aşağıdaki gibi yapılmalıdır.

VUK madde 326 gereğince 5 yılda eşit şekilde itfa olunur.

40.000 𝑇𝐿 𝑥 %20 = 8.000 𝑇𝐿

31.12.2016



8.000.-

8.000.-

268 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

268.02 Kuruluş ve Örgütlenme

Giderleri Amortismanı

/

3.4.3 ARAŞTIRMA GELİŞTİRME GİDERLERİ HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

İşletmede yeni ürün ve teknolojiler oluşturulması, mevcutların geliştirilmesi ve benzeri amaçlarla

yapılan her türlü harcamalardan aktifleştirilen kısmının izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Maliyet değerleriyle bu hesaba borç kaydedilir. 5 yıl içinde eşit taksitlerle itfa edilerek yok edilir.

3.4.3.1 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabında Yer Alan İktisadi Kıymetlerin

Envanteri

Yeni bir ürün ortaya koyulması veya varolan bir ürünün geliştirilmesi amacıyla yapılan tüm

harcamalara ilişkin belgelerde yer alan bilgiler ve tutarlar MDE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi

sırasında bu belgelerde yer alan tutarların gerçekten Ar – Ge faaliyetine ilişkin olup olmadığına dikkat

edilmelidir. Ar – Ge niteliğinde olmayan bir gider bu hesabın içerisinde gösterilemez.

Burada sayılanların dışında gerçekleşen giderler “263 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME

GİDERLERİ” hesabına yazılmışsa, envanter işlemi sırasında bu hesaptan çıkarılır ve normal faaliyet

27

gideri olarak nitelendirilir. Bu yapılmazsa, işletmelerde haksız yere vergi avantajı elde edilmiş olur.

Kayıtlarda yer alan tutarlar ise MİE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında MDE ve MİE



3.4.3.2 Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri ile İlgili Yürürlükte Olan Teşvikler

Harcamalarını 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi

Hakkında Kanun ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu Kapsamında aktifleştiren

işletmelere önemli bazı vergisel avantajlar getirilmiştir.

3.4.3.2.0 5746 sayılı Kanuna Göre Getirilen Vergisel Avantajlar

Kanunun 1. maddesinde, teknoloji merkezlerinin (teknoloji merkezi işletmeleri), Türkiye’deki Ar-

Ge merkezleri ile tasarım merkezlerinin, Ar-Ge projeleri, tasarım projelerinin, rekabet öncesi işbirliği

projelerinin ve teknogirişim sermayesine ilişkin destek ve teşviklerin bu kanunun kapsamında olduğu

ifade edilmiştir. Kitabın bu bölümünde özellikle ar-ge ve tasarım faaliyetleri ele alınacaktır. Bu çerçevede

önemli bazı kavramlara aşağıda değinilmiştir.

Araştırma ve Geliştirme Faaliyeti (Ar-Ge): Kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi

dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için

sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri

ile alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan,

çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetlerdir.

Tasarım Faaliyeti: Sanayi alanında ve Bakanlar Kurulunun uygun göreceği diğer alanlarda katma

değer ve rekabet avantajı yaratma potansiyelini haiz, ürün veya ürünlerin işlevselliğini artırma,

geliştirme, iyileştirme ve farklılaştırmaya yönelik yenilikçi faaliyetlerin tümüdür.

Ar-Ge Merkezi: Ar-ge ve yenilik projelerini veya sözleşme çerçevesinde siparişe dayalı olarak

yürütülen ar-ge ve yenilik faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere kurulan ve dar mükellef kurumların

Türkiye’deki işyerleri dahil, kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunan sermaye şirketlerinin;

organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde araştırma ve

geliştirme faaliyetlerinde bulunan ve en az elli tam zaman eşdeğer ar-ge personeli istihdam eden, yeterli

ar-ge birikimi ve yeteneği olan birimlerdir.

Tasarım Merkezi: Tasarım projelerini veya sözleşme çerçevesinde siparişe dayalı olarak

yürütülen tasarım faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere kurulan ve dar mükellef kurumların Türkiye’deki

iş yerleri dâhil, kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı

içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde tasarım faaliyetlerinde bulunan ve en

az on tam zaman eşdeğer tasarım personeli istihdam eden, yeterli tasarım birikimi ve yeteneği olan

birimlerdir.

Ar-ge ve tasarım merkezleri bünyesinde gerçekleştirilen faaliyetlere ilişkin işletmelere önemli bazı

vergisel avantajlar sağlanmıştır. Bunlar;

Ar-Ge ve Tasarım İndirimi: Teknoloji merkezi işletmelerinde, ar-ge merkezlerinde, kamu kurum

ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası

kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından ar-ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya

kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ar-ge ve yenilik projelerinde,

rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca

gerçekleştirilen ar-ge ve yenilik harcamalarının tamamı ile bu Kanun kapsamında yukarıda sayılan

kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen tasarım projelerinde ve tasarım merkezlerinde

28

gerçekleştirilen münhasıran tasarım harcamalarının tamamı (…) ticari kazancın tespitinde indirim

konusu yapılır. Bakanlar Kurulunca belirlenen kriterleri haiz ar-ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan ar-

ge ve yenilik harcamalarının bir önceki yıla göre artışının yüzde ellisine kadarı; Bakanlar Kurulunca

belirlenen kriterleri haiz tasarım merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan tasarım harcamalarının bir önceki

yıla göre artışının yüzde ellisine kadarı yukarıdaki esaslar dâhilinde indirim konusu yapılabilir.

Belirlenen kriterlere göre kanuni hadler içerisinde oranları ayrı ayrı veya birlikte farklılaştırmaya

Bakanlar Kurulu yetkilidir. Ayrıca bu harcamalar, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununa

göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilir. Bir iktisadi kıymet oluşmaması halinde ise

doğrudan gider yazılır. Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili hesap döneminde indirim konusu

yapılamayan tutar, sonraki hesap dönemlerine devredilir. Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda 213

sayılı Kanuna göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınır.

Araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile doğrudan ilişkili olmayan giderlerden ar-ge indirimi

hesaplanmaz. Ar-ge indirimi tutarının hesabında tamamen araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde

kullanılan amortismana tabi iktisadi kıymetler için hesaplanan amortismanlar ile başka faaliyetlerde de

kullanılan makine ve teçhizat için hesaplanan amortismanların bu kıymetlerin araştırma ve geliştirme

faaliyetlerinde kullanıldıkları gün sayısına isabet eden kısmı dikkate alınabilir. Bu madde kapsamında

ar-ge indiriminden yararlanılacak harcamaların kapsamını ve uygulamadan yararlanılabilmesi için

gerekli belgeler ile usulleri belirlemeye Maliye Bakanlığı ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

müştereken yetkilidir.

Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran

yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının %100’ü, bu

kapsamdaki projelerin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Ar-Ge ve yenilik projesi olarak

değerlendirilmesi şartıyla, kazancın tespitinde indirim konusu yapılır. Ayrıca bu harcamalar, 213 sayılı

Kanuna göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilir. Bir iktisadi kıymet oluşmaması

hâlinde ise doğrudan gider yazılır. Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili vergilendirme döneminde

indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki vergilendirme dönemlerine devredilir. Devredilen tutar, takip

eden yıllarda 213 sayılı Kanuna göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate

alınır.

Gelir Vergisi Stopajı Teşviki: Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde,

ar-ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi

anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından ar-ge projelerini

desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen

ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen ar-ge ve yenilik projelerinde, teknogirişim sermaye desteklerinden

yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan ar-ge ve destek personeli ile bu

Kanun kapsamında yukarıda sayılan kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen tasarım projelerinde ve

tasarım merkezlerinde çalışan tasarım ve destek personelinin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri

ücretlerinin doktoralı olanlar ile temel bilimler alanlarından birinde en az yüksek lisans derecesine sahip

olanlar için yüzde doksan beşi, yüksek lisanslı olanlar ile temel bilimler alanlarından birinde lisans

derecesine sahip olanlar için yüzde doksanı ve diğerleri için yüzde sekseni gelir vergisinden müstesnadır.

Hak kazanılmış hafta tatili ve yıllık ücretli izin süreleri ile 17/3/1981 tarihli ve 2429 sayılı Ulusal Bayram

ve Genel Tatiller Hakkında Kanunda belirtilen tatil günlerine isabet eden ücretler de bu istisna

kapsamındadır. Haftalık kırk beş saatin üzerindeki ve ek çalışma sürelerine ilişkin ücretler bu istisnadan

faydalanamaz. Ar-ge veya tasarım merkezlerinde çalışan ar-ge veya tasarım personelinin bu merkezlerde

yürüttüğü projelerle doğrudan ilgili olmak şartıyla, proje kapsamındaki faaliyetlerin bir kısmının ar-ge

veya tasarım merkezi dışında yürütülmesinin zorunlu olduğu durumlarda, ar-ge veya tasarım merkezi

yönetiminin onayının alınması ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının bilgilendirilmesi kaydıyla,

29

merkez dışındaki bu faaliyetlere ilişkin ücretlerin yüzde yüzünü aşmamak şartıyla Bakanlar Kurulunca

ayrı ayrı veya birlikte belirlenecek kısmı ile ar-ge veya tasarım merkezlerinde en az bir yıl süreyle çalışan

ar-ge veya tasarım personelinin yüksek lisans yapanlar için bir buçuk yılı, doktora yapanlar için iki yılı

geçmemek üzere merkez dışında geçirdiği sürelere ilişkin ücretlerin yüzde yüzünü aşmamak şartıyla

Bakanlar Kurulunca ayrı ayrı veya birlikte belirlenecek kısmı gelir vergisi stopajı teşviki kapsamında

değerlendirilir.

Sigorta Primi Desteği: Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, ar-ge

merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi

anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından ar-ge projelerini

desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen

ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen ar-ge ve yenilik projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projelerinde

ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde çalışan ar-ge ve destek personeli, bu

Kanun kapsamında yukarıda sayılan kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen tasarım projelerinde ve

tasarım merkezlerinde çalışan tasarım ve destek personeli ile 26/6/2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji

Geliştirme Bölgeleri Kanununun geçici 2 nci maddesi uyarınca ücreti gelir vergisinden istisna olan

personelin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren

hissesinin yarısı, (…)(1) Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.

Damga Vergisi İstisnası: Bu Kanun kapsamındaki her türlü ar-ge ve yenilik faaliyetleri ile tasarım

faaliyetlerine ilişkin olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmaz.

Gümrük Vergisi İstisnası: Bu Kanun kapsamında yürütülen ar-ge, yenilik ve tasarım projeleri ile

ilgili araştırmalarda kullanılmak üzere ithal edilen eşya, gümrük vergisi ve her türlü fondan, bu kapsamda

düzenlenen kâğıtlar ve yapılan işlemler damga vergisi ve harçtan müstesnadır.

Bu Kanun kapsamındaki indirim, istisna, destek ve teşviklerden yararlananlar; 193 sayılı Kanunun

89 uncu maddesinin birinci fıkrasının (13) numaralı bendi, 5520 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin

birinci fıkrasının (ğ) bendi hükümleri ile 4691 sayılı Kanunun geçici 2 nci maddesi hükümlerinden ayrıca

yararlanamazlar.

3.4.3.2.1 4691 sayılı Kanuna Göre Getirilen Vergisel Avantajlar

Kanun kapsamında Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nde gerçekleştirilen faaliyetlere ilişkin olarak

bazı destek ve muafiyetler getirilmiştir. Kanunda bahsi geçen bölgelerin tanımı aşağıda belirtildiği gibi

yapılmıştır.

Teknoloji Geliştirme Bölgesi: Yüksek/ileri teknoloji kullanan ya da yeni teknolojilere yönelik

firmaların, belirli bir üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü ya da AR-GE merkez veya enstitüsünün

olanaklarından yararlanarak teknoloji veya yazılım ürettikleri/geliştirdikleri, teknolojik bir buluşu ticari

bir ürün, yöntem veya hizmet haline dönüştürmek için faaliyet gösterdikleri ve bu yolla bölgenin

kalkınmasına katkıda bulundukları, aynı üniversite, yüksek teknoloji enstitüsü ya da AR-GE merkez veya

enstitüsü alanı içinde veya yakınında; akademik, ekonomik ve sosyal yapının bütünleştiği siteyi veya bu

özelliklere sahip teknoparkı ifade eder.

Destek ve muafiyetler aşağıda belirtildiği gibi sıralanabilir.

Damga Vergisi Muafiyeti: Yönetici şirket (bölgenin yönetimi ve işletmesinden sorumlu anonim

şirket), bu kanunun uygulanması ile ilgili olarak düzenlenen kâğıtlar yönünden damga vergisinden,

yapılan işlemler bakımından harçlardan ve Bölge alanı içerisinde sahip olduğu taşınmazlar dolayısıyla

emlak vergisinden muaftır. Atık su arıtma tesisi işleten Bölgelerden, belediyelerce atık su bedeli alınmaz.

30

Ücret Desteği: Temel bilimler alanlarında en az lisans derecesine sahip ar-ge personeli istihdam

eden Teknoloji Geliştirme Bölgeleri firmalarının, bu personelin her birine ödedikleri aylık ücretin o yıl

için uygulanan asgari ücretin aylık brüt tutarı kadarlık kısmı, iki yıl süreyle Bilim, Sanayi ve Teknoloji

Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır. Ancak bu kapsamda her bir Teknoloji Geliştirme

Bölgesi firmasına sağlanacak destek, ilgili ayda Teknoloji Geliştirme Bölgesi firmasında istihdam edilen

toplam personel sayısının yüzde onunu geçemez. Bu destek, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri yönetici

şirketlerinde istihdam edilen temel bilimler mezunu ar-ge personeline de aynen uygulanır.

Gümrük Vergisi İstisnası: Bu kanun kapsamında yürütülen yazılım, AR-GE, yenilik ve tasarım

projeleri ile ilgili araştırmalarda kullanılmak üzere ithal edilen eşya, gümrük vergisi ve her türlü fondan,

bu kapsamda düzenlenen kâğıtlar ve yapılan işlemler damga vergisi ve harçtan müstesnadır.

Gelir ve Kurumlar Vergisi İstisnası: Yönetici şirketlerin bu kanun uygulaması kapsamında elde

ettikleri kazançlar ile Bölgede faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu

Bölgedeki yazılım, tasarım ve AR-GE faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları 31/12/2023 tarihine kadar

gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır.

Personelin Gelir Vergisi İstisnası ve SGK İşveren Prim Desteği: Bölgede çalışan; ar-ge, tasarım

ve destek personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri 31/12/2023 tarihine kadar her türlü vergiden

müstesnadır. Gelir vergisi stopajı ve sigorta primi işveren hissesine ilişkin teşviklerden yararlanacak olan

destek personeli sayısı, ar-ge ve tasarım personeli sayısının yüzde onunu aşamaz. Hak kazanılmış hafta

tatili ve yıllık ücretli izin süreleri ile 17/3/1981 tarihli ve 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller

Hakkında Kanunda belirtilen tatil günlerine isabet eden ücretler de bu istisna kapsamındadır. Haftalık

kırk beş saatin üzerindeki ve ek çalışma sürelerine ilişkin ücretler bu istisnadan faydalanamaz. Yönetici

şirket, ücreti gelir vergisi istisnasından yararlanan kişilerin Bölgede fiilen çalışıp çalışmadığını denetler.

Ancak, Bölgede yer alan işletmelerde çalışan ar-ge ve tasarım personelinin bu Bölgelerde yürüttüğü

projelerle doğrudan ilgili olmak şartıyla, proje kapsamındaki faaliyetlerin bir kısmının Bölge dışında

yürütülmesinin zorunlu olduğu durumlarda Bölge dışındaki bu faaliyetlere ilişkin ücretlerinin yüzde

yüzünü aşmamak şartıyla Bakanlar Kurulunca ayrı ayrı veya birlikte belirlenecek kısmı ile Bölgede yer

alan işletmelerde en az bir yıl süreyle çalışan ar-ge ve tasarım personelinin yüksek lisans yapanlar için

bir buçuk yılı, doktora yapanlar için iki yılı geçmemek üzere Bölge dışında geçirdiği sürelere ilişkin

ücretlerin yüzde yüzünü aşmamak şartıyla Bakanlar Kurulunca ayrı ayrı veya birlikte belirlenecek kısmı,

gelir vergisi stopajı teşviki kapsamında değerlendirilir. Bu kapsamda teşvikten yararlanılması için Bölge

yönetici şirketinin onayının alınması ve Bakanlığın bilgilendirilmesi zorunludur. Yönetici şirketin onayı

ile Bölge dışında geçirilen sürenin Bölgede yürütülen görevle ilgili olmadığının tespit edilmesi halinde,

ziyaa uğratılan vergi ve buna ilişkin cezalardan ilgili işletme sorumludur.

Bu madde hükümleri TÜBİTAK-Marmara Araştırma Merkezi Teknoloji Serbest Bölgesi yönetici

şirketi, bu bölgede faaliyet gösteren Gelir ve Kurumlar Vergisi mükellefleri ile bölgede çalışan

araştırmacı, yazılımcı, tasarımcı ve AR-GE personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri bakımından da

uygulanır.

Sermaye Desteği İndirimi: 31/12/2023 tarihine kadar uygulanmak üzere, Bölgede faaliyette

bulunanlara Bakanlık tarafından uygun görülen alanlarda gerçekleştirecekleri projelerinin finansmanında

kullanılmak üzere gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri tarafından sağlanan sermaye destekleri, beyan

edilen gelirin veya kurum kazancının yüzde onunu ve öz sermayenin yüzde yirmisini aşmamak üzere,

kurum kazancının tespitinde indirim konusu yapılır. İndirim konusu yapılacak tutar yıllık olarak 500.000

Türk lirasını aşamaz.

31

3.4.3.3 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabında Yer Alan İktisadi Kıymetlerin

Değerlemesi


Bu hesapta yer alan tutarlar VUK madde 265’e göre mukayyet değer ile değerlenir.


TTK’nın “Varlıklar ile Borçların Değerleme Ölçüleri” başlıklı 79. maddesine göre; “Duran ve




TMS 38 (Maddi Olmayan Duran Varlıklar) standardına göre araştırma giderleri aktifleştirilmez.

Geliştirme giderleri ise maliyet değerleri ile veya yeniden değerlenmiş tutarları ile raporlanır.

3.4.3.4 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama

Kayıtları

5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında

aktifleştirilmesi gereken araştırma ve geliştirme harcamalarının, proje sonuçlanıncaya kadar “26 MADDİ

OLMAYAN DURAN VARLIKLAR” hesap grubu içerisinde boş bırakılan hesaplardan biri olan “266

YAPILMAKTA OLAN AR-GE YATIRIMLARI” geçici aktif hesabında izlenmesi, sonuçlandığında ise

amortismana konu yapılması gerekmektedir.

ÖRNEK

(X) İşletmesi yaptığı Ar-Ge harcamalarını aktifleştirmekte ve 31.07.2016 tarihli mizanda ilgili

hesabın görünümü aşağıdaki gibidir.



266 YAPILMAKTA OLAN AR-

GE YATIRIMLARI 16.000.- - 16.000.- -

Bu proje 31.07.2016 tarihinde sonuçlanmıştır. Projenin olumlu veya olumsuz sonuçlanmasına bağlı

olarak iki şekilde kayıt yapılır.

- Projenin olumlu sonuçlanması halinde;

31.07.2016

263 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ 16.000.-

16.000.- 266 YAPILMAKTA OLAN

AR-GE YATIRIMLARI

/

Aktifleştirilen bu tutarlar, MSUGT’a göre 5 yıl içerisinde eşit taksitlerle itfa edilerek yok

edilmelidir. Dolayısıyla dönem sonuna gelindiğinde amortisman kaydının da yapılması gerekmektedir.

32

16.000.- TL x %20 3.200.- TL

31.12.2016

750 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ


3.200.-

3.200.-

268 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

268.03 Araştırma ve

Geliştirme Giderleri

Amortismanı

/

Projenin olumlu sonuçlanmasından sonraki bir tarihte elde edilen sonuca ilişkin patent hakkı

alınırsa “263 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ” hesabına kaydedilen tutar “260

HAKLAR” hesabına devredilir ve bu hesap üzerinden amortisman ayırılmaya devam edilir.

- Projenin olumsuz sonuçlanması halinde;

Geçici aktif hesaba kaydedilen tutarın tamamı aşağıda belirtildiği şekilde gider kaydedilir.

31.07.2016

750 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ 16.000.-

16.000.- 266 YAPILMAKTA OLAN

AR-GE YATIRIMLARI

/

3.4.4 ÖZEL MALİYETLER HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN



a- Tanımı

Kiralanan gayrimenkullerin geliştirilmesi veya ekonomik değerinin sürekli olarak arttırılması

amacıyla yapılan giderler ile (normal bakım onarım, temizleme giderleri hariç) bu gayrimenkulün

kullanılması için yapılıp kira süresinin sonunda mal sahibine bırakılacak olan varlıkların bedellerini

kapsar.

b- İşleyişi

Yapılan harcamalar hesaba borç kaydedilir. Bu harcamalar kira süresi içerisinde, kira süresinin beş

yıldan fazla olması durumunda da beş yılda eşit tutarlarla amorti edilir.

VUK madde 327’ye göre; “Gayrimenkullerin, elektrik üretim ve dağıtım varlıklarının ve gemilerin

iktisadi kıymetlerini arttıran ve 272. maddede yazılı özel maliyet bedelleri, kira veya işletme hakkı

süresine göre eşit yüzdelerle itfa edilir. Kira veya işletme hakkı süresi dolmadan, kiralanan veya işletme

hakkı alınan kıymetin boşaltılması veya işletme hakkının herhangi bir sebepten sona ermesi halinde

henüz itfa edilmemiş olan giderler, boşaltma veya hakkın sona erdiği yılda bir defada gider yazılır.

3.4.4.1 Özel Maliyetler Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Özel maliyetler ile ilgili yapılan harcamalara ilişkin belgelerde yer alan bilgi ve tutarlar MDE

sonucunu oluşturur. Kayıtlarda yer alan tutarlar ise MİE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında

33

MDE ve MİE sonuçları karşılaştırılır. Fark yok ise envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni

araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılır.

3.4.4.2 Özel Maliyetler Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi


Özel maliyet bedeli olarak kaydedilen tutarlar VUK madde 272’ye göre maliyet bedeli ile

değerlenir.

3.4.4.2 Özel Maliyetler Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama Kayıtları

ÖRNEK

2016 yılında 5 yıllığına kiralanan büro için 10.000.- TL değerinde bir özel maliyet harcaması

yapılmıştır. Bu harcama işletmenin 31.12.2016 tarihi itibariyle düzenlediği genel geçici mizanda

aşağıdaki şekilde yer almaktadır.



264 ÖZEL MALİYETLER

264.01 Değer ve Fonksiyon

Arttırıcı Harcamalar

10.000.- - 10.000.- -

Büro 3 Şubat 2018’de boşaltılmıştır. Verilen bu bilgiler doğrultusunda gerekli yevmiye kayıtları

aşağıdaki gibi yapılmalıdır.

Büro 5 yıllığına kiralandığı için ve eşit taksitlerle amortismana tabi tutmak gerektiğinden,

amortisman oranı %20 olacaktır.

10.000 𝑇𝐿 𝑥 %20 = 2.000 𝑇𝐿

31.12.2016



2.000.-

2.000.-

268 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

268.04 Özel Maliyetler

Amortismanı

/

31.12.2017



2.000.-

2.000.-

268 BİRİKMİŞ

AMORTİSMANLAR

268.04 Özel Maliyetler

Amortismanı

/

34

3 Şubat 2018 tarihinde büro boşaltıldığında aşağıda belirtilen şekilde kayıt yapılmalıdır.

03.02.2018


veya



268.04 Özel Maliyetler Amortismanı

6.000.-

4.000.-

10.000.- 264 ÖZEL MALİYETLER

264.01 Değer Arttırıcı

Harcamalar

/

3.4.5 DİĞER MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR HESABINDA İZLENEN



a- Tanımı

Yukarıda sayılanların dışında kalan diğer maddi olmayan duran varlık kalemlerinin izlendiği

hesaptır.

3.4.5.1 Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin

Envanteri

Diğer maddi olmayan duran varlıkların edinimi ile ilgili yapılan harcamalara ilişkin belgelerde yer

alan bilgi ve tutarlar MDE sonucunu oluşturur. Kayıtlarda yer alan tutarlar ise MİE sonucunu oluşturur.

Envanter gününde bu iki sonuç karşılaştırılır. Sonuçlar arasında fark yok ise envanter işlemi

sonuçlandırılır, fark var ise nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme ve

ayarlama kayıtları yapılarak işlemler sonuçlandırılır.

3.4.5.2 Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin

Değerlemesi


Diğer maddi olmayan duran varlıklar hesabında izlenen iktisadi kıymetler maliyet bedeli ile

değerlenir.

3.4.6 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Maddi olmayan duran varlık bedellerinin, kullanılabilecekleri süre içerisinde yokedilebilmesini

sağlamak amacıyla kullanılan hesaptır.

b- İşleyişi

Ayrılan amortismanlar, ilgili gider hesapları karşılığında bu hesaba alacak; kullanım hakkı sona

erenler ya da elden çıkarılanlar hesaba borç, ilgili varlık hesabına alacak kaydedilir.

35

3.4.6.1 Birikmiş Amortismanlar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesapta izlenen iktisadi kıymetlerin envanteri yapılırken, hesabın bakiyesi MİE sonucunu

oluşturur. Maliye Bakanlığı’nın yayınladığı amortisman oranları listesi, bu listede yazan oranlar ve

bilgiler ise işletmeler için MDE sonucudur. Envanter gününde bu iki sonuç karşılaştırılır, her bir maddi

olmayan duran varlık için doğru amortisman oranının kullanılıp kullanılmadığı tespit edilir, fark yok ise

envanter işlemi sonuçlandırılır, fark var ise sebebi aştırılır ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme,

düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılır.




a- Tanımı

Maddi olmayan duran varlıklarla ilgili olarak gerek yurt içi, gerekse yurt dışındaki kişi ve

kuruluşlara yapılan avans ödemelerinin izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Ödeme yapıldığında hesaba borç; varlıklar elde edildiğinde ilgili hesabın borcu karşılığında bu

hesaba alacak kaydedilir.


Maddi olmayan duran varlıkların edinimi için verilen avanslara ilişkin belgelerde yer alan bilgiler

ve tutarlar MDE sonucunu oluşturur. Kayıtlarda yer alan tutarlar ise MİE sonucunu oluşturur. Envanter



yapılır.

3.5 ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR HESAP GRUBUNDA İZLENEN İKTİSADİ


Belirli bir maddi varlıkla çok yakından ilgili bulunan veya tamamen tüketime tabi varlıklar için

yapılan, üretim çalışmalarının zaman ve yoğunluğu ile sınırlı bir ömre sahip olan giderleri içerir.

27 ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR

270

271 ARAMA GİDERLERİ

272 HAZIRLIK VE GELİŞTİRME GİDERLERİ

273

274

275

276

277 DİĞER ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR

278 BİRİKMİŞ TÜKENME PAYLARI (-)


Bu bölümde, “27 ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR” hesap grubunda yer alan önemli

hesapların envanter ve değerlemesine değinilecektir.

36

3.5.0 ARAMA GİDERLERİ HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN


3.5.0.0 Hesabın Tanımı

Arama amacı ile yapılan ve bununla ilgili giderlerin izlendiği hesaptır. Maden yatağının işletmeye

elverişli olup olmadığının belirlenmesi ve giriş noktalarının saptanması için, işletmeye geçmeden önce

yapılan arama giderleri ile petrol araştırması ile ilgili olarak arazinin yerden ve havadan (topoğrafik,

jeolojik, jeofizik, jeoşimik vb.) incelenmesine ve gerekli işlem, deneyim ve jeolojik bilgi almak amacı

ile yapılan sondaj giderleri gibi yapılan harcamalar bu hesapta izlenir.

Arama faaliyetlerinin sonucunda üretilebilir cevher rezervi saptanamamışsa yapılan giderler zarar

kaydedilir.

3.5.0.1 Arama Giderleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesapta izlenen iktisadi kıymetlerin envanter işlemi sırasında MİE sonucu hesabın bakiyesidir.

Arama sırasında ortaya çıkan giderlerin bağlı olduğu belgeler, bu belgelerdeki bilgi ve tutarlar ise MDE

sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında MDE ve MİE sonuçları karşılaştırılır. Fark yok ise

envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme,


3.5.0.2 Arama Giderleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi


Bu hesapta izlenen tutarlar VUK madde 262’ye göre maliyet bedeli ile değerlenir.





3.5.0.2. TMS/TFRS’ye Göre Değerleme

Arama giderleri TFRS 6 (Maden Kaynaklarının Araştırılması ve Değerlendirilmesi) standardında

düzenlenmiştir. Buna göre giderler ilk gerçekleştiklerinde maliyet bedeli ile kayda alınırlar (TFRS 6,

prg.8). İlk muhasebeleştirmeden sonra, araştırma ve değerlendirme varlıklarına maliyet modeli ya da

yeniden değerleme modeli uygulanır. (TFRS 6, prg.12)

3.5.1 HAZIRLIK VE GELİŞTİRME GİDERLERİ HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



Açık işletmelerde, maden üstündeki örtüyü kaldırmak veya yeraltındaki maden yataklarına girmek,

bu yatakla yerüstü arasında genel kütlenin tüketilmesine kadar sürekli bir bağlantı kurmak ve maden

yataklarını üretime elverişli parçalara bölmek, gerek insanların gerekse araçların gidip gelme ve

havalandırılmalarını ve cevherin taşınmasını sağlamak amacıyla açılacak olan düşey, yatay ve eğilimli

yol, mecra ve benzeri faaliyetlerin gerektirdiği giderlerle; petrol işlemlerinden kuyu açma, temizleme,

derinleştirme, bitirme veya bu işlemlere hazırlık için yapılan işçilik, yakıt, tamir ve bakım, nakliye,

ikmal, malzeme vb. giderlerin izlendiği hesaptır.

37

3.5.1.1 Hazırlık ve Geliştirme Giderleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesabın bakiyesi; hesapta izlenen iktisadi kıymetlerin MİE sonucunu oluşturur. Hazırlık ve

geliştirme işlemleri sırasında ortaya çıkan giderlerin bağlı olduğu belgeler, bu belgelerdeki bilgi ve

tutarlar ise MDE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında MDE ve MİE sonuçları karşılaştırılır.

Fark yok ise envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli


3.5.1.2 Hazırlık ve Geliştirme Giderleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi







3.5.1.2.TMS/TFRS’ye Göre Değerleme

Hazırlık ve Geliştirme giderleri TFRS 6 (Maden Kaynaklarının Araştırılması ve

Değerlendirilmesi) standardında düzenlenmiştir. Buna göre giderler ilk gerçekleştiklerinde maliyet

bedeli ile kayda alınırlar (TFRS 6, prg.8). İlk muhasebeleştirmeden sonra, araştırma ve değerlendirme

varlıklarına maliyet modeli ya da yeniden değerleme modeli uygulanır. (TFRS 6, prg.12)

3.5.1.3 Hazırlık ve Geliştirme Giderleri Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama

Kayıtları

ÖRNEK

(X) İşletmesi işletim hakkını 10 yıllığına satın aldığı maden yatağını, maden çıkarmaya hazır hale

getirmek üzere yaptığı harcamaları aktifleştirmiştir. İlgili hesabın genel geçici mizandaki görünümü

aşağıdaki gibidir.



272 HAZIRLIK VE

GELİŞTİRME GİDERLERİ 100.000.- - 100.000.- -

Yukarıda verilen bilgilere göre aktifleştirilen hazırlık ve geliştirme giderleri için dönem sonunda

amortisman ayırılması gerekmektedir. Amortisman oranı işletim hakkı süresi ile orantılı olmalıdır. Buna

göre kayıt aşağıdaki gibi yapılmalıdır.

100.000 𝑇𝐿 𝑥 %10 = 10.000 𝑇𝐿

31.12.2016

730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 10.000.-

10.000.- 278 BİRİKMİŞ TÜKENME

PAYLARI

/

İşletim hakkı süresi boyunca her dönemin sonunda yukarıda belirtilen kayıt yapılır.

38

3.5.2 DİĞER ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR HESABINDA İZLENEN



Özellikle kendi bölümlerinde tanımlanmayan özel tükenmeye tabi diğer varlık değerlerinin

izlendiği hesaptır.

3.5.2.1 Diğer Tükenmeye Tabi Varlıklar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesapta izlenen iktisadi kıymetlerin envanter işlemi sırasında MİE sonucu hesabın bakiyesidir.

Diğer tükenmeye tabi varlıkların edinilmesi sırasında ortaya çıkan giderlerin bağlı olduğu belgeler, bu

belgelerdeki bilgi ve tutarlar ise MDE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında MDE ve MİE



3.5.2.2 Diğer Tükenmeye Tabi Varlıklar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi








Diğer Tükenmeye Tabi Varlıklar TFRS 6 (Maden Kaynaklarının Araştırılması ve

Değerlendirilmesi) standardında düzenlenmiştir. Buna göre giderler ilk gerçekleştiklerinde maliyet

bedeli ile kayda alınırlar (TFRS 6, prg.8). İlk muhasebeleştirmeden sonra, araştırma ve değerlendirme

varlıklarına maliyet modeli ya da yeniden değerleme modeli uygulanır. (TFRS 6, prg.12)

3.5.3 BİRİKMİŞ TÜKENME PAYLARI HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Özel tükenmeye tabi varlıklar grubuna giren kalemler özelliklerine göre "tükenme payı" ayrılmak

suretiyle itfa edilir.

b- İşleyişi

Özel tükenmeye tabi varlıklar tükenme payı, maliyet ve gider hesapları karşılığında hu hesaba

alacak, kayıtlardan çıkarıldığı takdirde borç kaydedilir.

3.5.3.1 Birikmiş Tükenme Payları Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesapta izlenen iktisadi kıymetlerin envanteri yapılırken, hesabın bakiyesi MİE sonucunu

oluşturur. Maliye Bakanlığı’nın yayınladığı amortisman oranları listesi, bu listede yazan oranlar ve

bilgiler ise işletmeler için MDE sonucudur. Envanter gününde bu iki sonuç karşılaştırılır, her bir özel

tükenmeye tabi varlık için doğru amortisman oranının kullanılıp kullanılmadığı tespit edilir, fark yok ise

envanter işlemi sonuçlandırılır, fark var ise nedeni araştırılı ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme,


39




a- Tanımı

Özel tükenmeye tabi varlıklar için yapılan avans ödemelerinin izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Avans ödemesi yapıldığında hesaba borç, kesinleşen ödemelerde, önceki avans ödemesi mahsup

edilmek üzere hesaba alacak kaydedilir.


Özel tükenmeye tabi varlıkların edinilmesi için verilen avanslara ilişkin belgelerde yer alan bilgiler

ve tutarlar MDE sonucunu oluşturur. Kayıtlarda yer alan tutarlar ise MİE sonucunu oluşturur. Envanter



yapılır.

3.6 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI HESAP

GRUBUNDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN ENVANTER VE DEĞERLEMESİ

Bu grup, içinde bulunan dönemde ortaya çıkan ancak gelecek yıllara ait olan giderler ile faaliyet

dönemine ait olup da ileriki yıllarda tahsil edilebilecek gelirlerden oluşur. Bu grup hesapları aşağıda

gösterilmiştir.

28 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI

280 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER

281 GELİR TAHAKKUKLARI

282

283

284

285

286

287

288

289

Bu bölümde, “28 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI” hesap

grubunda yer alan önemli hesapların envanter ve değerlemesine değinilecektir.

3.6.0 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Bu hesap, peşin ödenen ve cari dönem içinde ilgili gider hesaplarına kaydedilmemesi gereken,

gelecek yıllara ait giderleri izlemek için kullanılır.

40

b- İşleyişi

Gelecek yıllarla ilgili gider ve maliyet hesaplarına borç kaydedilecek olan peşin ödenen giderler

bu hesabın borcuna kaydedilir. İlgili hesap dönemlerinde bu hesabın alacağı karşılığında dönen

varlıklardaki "Gelecek Aylara Ait Giderler" hesabına gerekli aktarmalar yapılır.

3.6.1 GELİR TAHAKKUKLARI HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN



a- Tanımı

Üçüncü kişilerden tahsili ya da bunlar hesabına kesin borç kaydı bir yıl veya daha sonraki yıllarda

yapılacak gelirlerin içinde bulunulan döneme ait olan kısımlarının, ilgili gelir hesabı karşılığında borç

kaydedileceği hesaptır.

b- İşleyişi

Dönem sonlarında, döneme ait olarak hesaplanacak tutarlar ilgili hasılat ve gelir hesapları

karşılığında bu hesaba borç kaydedilir. Sonraki yıllarda alacakların kesinleşmesiyle hesaptaki tutarlar bu

hesabın alacağına karşılık, üçüncü kişi hesaplarının borcuna geçirilerek kapatılır.

3.6.2 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI HESAP

GRUBUNDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN ENVANTER VE DEĞERLEMESİ

Bu hesap grubunda yer alan hesapların envanter ve değerlemesi, hesaplara ilişkin işlemler, “18

GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI” hesap grubunda belirtildiği

gibidir.

3.7 DİĞER DURAN VARLIKLAR HESAP GRUBUNDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN


Bundan önceki bölümlerde sayılan duran varlık kalemlerine girmeyen özellikle kendi bölümlerinde

tanımlanmamış olan diğer duran varlık kalemleri bu grupta yer alır.

29 DİĞER DURAN VARLIKLAR

290

291 GELECEK YILLARDA İNDİRİLECEK KATMA DEĞER VERGİSİ

292 DİĞER KATMA DEĞER VERGİSİ

293 GELECEK YILLAR İHTİYACI STOKLAR

294 ELDEN ÇIKARILACAK STOKLAR VE MADDİ DURAN VARLIKLAR

295 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER VE FONLAR

296

297 DİĞER ÇEŞİTLİ DURAN VARLIKLAR

298 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-)


Bu bölümde, “29 DİĞER DURAN VARLIKLAR” hesap grubunda yer alan önemli hesapların

envanter ve değerlemesine değinilecektir.

41

3.7.0 GELECEK YILLARDA İNDİRİLECEK KATMA DEĞER VERGİSİ

HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN ENVANTER VE DEĞERLEMESİ


a- Tanımı

Satın alınan veya imal edilen, amortismana tabi iktisadi kıymetlerle ilgili, bir yıldan daha uzun

sürede indirilebilecek nitelikteki KDV'nin kayıt ve izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Amortismana tabi iktisadi kıymetlerle ilgili bir yıldan daha uzun sürede indirilebilecek nitelikteki

KDV bu hesaba borç, indirilebilme dönemlerine isabet eden tutarlar ise bilanço dönemi sonunda bu

hesaba alacak verilirken, "191 İNDİRİLECEK KATMA DEĞER VERGİSİ” hesabına aktarılır.

3.7.0.1 Gelecek Yıllarda İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesabında İzlenen İktisadi

Kıymetlerin Envanteri

KDV hesaplarında izlenen kıymetlerin sayılması, tartılması, ölçülmesi imkânı bulunmamaktadır.

VUK’da yer alan sayma, ölçme ve tartma işlemine ek olarak araştırma, inceleme, tespit ve gerçek durumu

ortaya koyma işlemi de bir envanter çalışmasıdır. KDV hesaplarının muhasebe dışındaki gerçek

durumunu tespit etmeye yönelik yapılan tüm bu çalışmalar MDE sonucunu oluşturur. Aynı zamanda

KDV beyannamesi üzerindeki her bir sütunda yer alan tutarlar ve faturadaki KDV’ye ilişkin bilgiler de

MDE sonucunu oluşturur. MDE sonucunu oluşturan bir diğer belge ise Maliye Bakanlığı tarafından

yayınlanan KDV oranlarını gösteren listelerdir. İşletme içerisinde muhasebede oluşturulan kayıtlar ise

MİE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında MİE ve MDE sonuçları karşılaştırılır. Fark yok ise

envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılır, bulunan nedene göre gerekli düzeltme,


3.7.0.2 Gelecek Yıllarda İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesabında İzlenen İktisadi

Kıymetlerin Değerlemesi


Bu hesapta izlenen tutarlar VUK madde 265’e göre mukayyet değer ile değerlenir.

3.7.1 DİĞER KATMA DEĞER VERGİSİ HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Ertelenen, iadesi gereken, tahsil edilen ve çeşitli şekillerde ortaya çıkan diğer KDV'nin bir yılı aşan

tutarlarının kaydedildiği hesaptır.

b- İşleyişi

Yukarıda belirtilen nitelikteki KDV'nin ortaya çıkması halinde bu hesaba borç, ilgili hesaba alacak

kaydedilir.

3.7.1.1 Diğer Katma Değer Vergisi Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

KDV hesaplarında izlenen kıymetlerin sayılması, tartılması, ölçülmesi imkânı bulunmamaktadır.

VUK’da yer alan sayma, ölçme ve tartma işlemine ek olarak araştırma, inceleme, tespit ve gerçek durumu

ortaya koyma işlemi de bir envanter çalışmasıdır. KDV hesaplarının muhasebe dışındaki gerçek

durumunu tespit etmeye yönelik yapılan tüm bu çalışmalar MDE sonucunu oluşturur. Aynı zamanda

42

KDV beyannamesi üzerindeki her bir sütunda yer alan tutarlar ve faturadaki KDV’ye ilişkin bilgiler de

MDE sonucunu oluşturur. MDE sonucunu oluşturan bir diğer belge ise Maliye Bakanlığı tarafından

yayınlanan KDV oranlarını gösteren listelerdir. İşletme içerisinde muhasebede oluşturulan kayıtlar ise

MİE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında MİE ve MDE sonuçları karşılaştırılır. Fark yok ise

envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılır, bulunan nedene göre gerekli düzeltme,


3.7.1.2 Diğer Katma Değer Vergisi Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi


Bu hesapta izlenen tutarlar VUK madde 265’e göre mukayyet değer ile değerlenir.

3.7.2 GELECEK YILLAR İHTİYACI STOKLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Tedbirli satın alma ve imal etme politikası gereği ve stok dönüş hızı düşüklüğü nedeniyle işletmede

bulunan ve işletmenin bir yıllık dönem içinde kullanabileceğinden daha fazla olan stok kalemlerinin


b- İşleyişi

Gelecek yıllar ihtiyacı stoklar bu hesaba gruplar olarak borç ve kullanım dönemi bir yılın altına

düştüğünde ilgili stok hesaplarına devredilerek bu hesaba alacak kaydedilir.

3.7.2.1 Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesapta izlenen iktisadi kıymetler için envanter işlemleri Stoklar Hesap Grubunda gerçekleştiği

gibidir. Bu sebeple burada tekrarlanmayacaktır.

3.7.2.2 Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi


Bu hesapta izlenen iktisadi kıymetlerin değerlemesi “15 Stoklar” hesap grubunda olduğu gibi

stokun niteliğine göre değişebilir. Bu sebeple burada tekrarlanmayacaktır.






Bu hesapta izlenen iktisadi kıymetlerin değerlemesi “15 Stoklar” hesap grubunda olduğu gibidir.

Bu sebeple burada tekrarlanmayacaktır.

43

3.7.3 ELDEN ÇIKARILACAK STOKLAR VE MADDİ DURAN VARLIKLAR



a- Tanımı

Çeşitli nedenlerle işletmede kullanılma ve satış olanaklarını yitiren stoklar ve duran varlıkların


b- İşleyişi

Tanımdaki niteliğe dönüşen varlıklar ilgili bulundukları varlık hesaplarından çıkarılarak bu hesaba

alınır; elden çıkarıldıklarında ise hesap kapatılır.

3.7.3.2 Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabında İzlenen İktisadi












3.7.4 DİĞER ÇEŞİTLİ DURAN VARLIKLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



Bu hesap grubu içerisinde sayılanların dışında kalan diğer çeşitli duran varlıkların izlendiği

hesaptır.

3.7.5 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Bu hesap yangın, deprem, su basması gibi doğal afetler ve bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak,

paslanmak, teknolojik gelişmeler ve moda değişiklikleri nedeniyle, stokların fiziki ve ekonomik

değerlerinde önemli azalışların ortaya çıkması veya bunun dışında diğer nedenlerle gelecek yıllar ihtiyacı

stokların piyasa fiyatlarında düşmelerin meydana gelmesi veya elden çıkarılacak stoklar dolayısıyla,

kayıpları karşılamak üzere ayrılan karşılıkların izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Dönen varlıklar grubundaki "158 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI” hesabında

açıklanmıştır.

44

3.7.6 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-) HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



Bu gruptaki amortismana tabi varlıklar için ayrılan amortismanların izlendiği hesaptır.

3.7.6.1 Birikmiş Amortismanlar (-) Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Hesapta yer alan bakiye veya tutarlar MİE sonucunu oluşturur. Maliye Bakanlığı’nın yayımladığı

amortisman oranları listesi, bu listede belirtilen oranlar ve bilgiler ise işletmeler için MDE sonucudur.

Envanter gününde bu iki sonuç karşılaştırılır, her bir duran varlık için doğru amortisman oranının

kullanılıp kullanılmadığı tespit edilir, fark yok ise envanter işlemi sonuçlandırılır, fark var ise nedeni

araştırılı ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılır.

45

4. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR HESAP SINIFINDA İZLENEN


Kısa vadeli yabancı kaynaklar, dönen varlıkların ayrılmasında kullanılan ölçüye uygun olarak, en

çok bir yıl veya işletmenin normal faaliyet dönemi sonunda ödenecek yabancı kaynakları kapsar.

3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

30 MALİ BORÇLAR

31

32 TİCARİ BORÇLAR

33 DİĞER BORÇLAR

34 ALINAN AVANSLAR

35 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞLERİ

36 ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER

37 BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI

38 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI

39 DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

4.0 MALİ BORÇLAR HESAP GRUBUNDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN


Kredi kurumlarına olan kısa vadeli borçlar ile kısa vadeli para ve sermaye piyasası araçları ile

sağlanan krediler ve vadesine bir yıldan daha az bir süre kalan uzun vadeli mali borçların anapara taksit

ve faizlerini kapsar.

30 MALİ BORÇLAR

300 BANKA KREDİLERİ

301 FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN BORÇLAR

302 ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA BORÇLANMA MALİYETLERİ (-)

303 UZUN VADELİ KREDİLERİN ANAPARA TAKSİTLERİ VE FAİZLERİ

304 TAHVİL ANAPARA BORÇ, TAKSİT VE FAİZLERİ

305 ÇIKARILMIŞ BONOLAR VE SENETLER

306 ÇIKARILMIŞ DİĞER MENKUL KIYMETLER

307

308 MENKUL KIYMETLER İHRAÇ FARKLARI (-)

309 DİĞER MALİ BORÇLAR

Bu bölümde, “30 MALİ BORÇLAR” hesap grubunda yer alan önemli hesapların envanter ve

değerlemesine değinilecektir.

4.0.0 BANKA KREDİLERİ HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN



a- Tanımı

Bu hesap, banka ve diğer finans kuruluşlarından sağlanan kısa vadeli kredilere ilişkin tutarları

içeren hesap kalemidir.

46

b- İşleyişi

Alınan kısa vadeli krediler bu hesaba alacak, ödenmeleri halinde borç kaydedilir.

4.0.0.1 Banka Kredileri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Banka kredileri hesabında envanter işlemleri, aktifte yer alan bankalar hesabında olduğu gibi,

bankalardan alınan kredi hesap ekstrelerinde yer alan tutarların kayıtlarla karşılaştırılması suretiyle

yapılır. Envanter işlemi sırasında bankadan kıst dönem kredi faizinin hem gelecek aylara ait hem de bu

döneme ait faizinin hesaplandığı, bankanın antetli kağıdına yazılmış bir belge işletmeler tarafından

istenmelidir. Bu belgede yer alan bilgi ve tutarlar MDE sonucunu oluşturur. Kayıtlarda yer alan tutarlar

ise MİE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında MDE ve MİE sonuçları karşılaştırılır. Fark yok

ise envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli


4.0.0.2 Banka Kredileri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi


Türk Lirası krediler için değerleme ölçeği VUK madde 285’e göre mukayyet değerdir. Bu madde

hükmüne göre; “Borçlar mukayyet değerleriyle değerlenir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine müstenit

borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır.(…)”

Bankalardan ve diğer mali kuruluşlardan döviz bazında kredi kullanımı gerçekleştiği takdirde bu

kurumlara oluşan dövizli borçlar VUK madde 280’e göre borsa rayici ile değerlemeye tabi tutulur. Ancak

henüz yasal bir kambiyo borsasının bulunmaması nedeniyle oluşan dövizli borçlar Maliye Bakanlığı

tarafından yayınlanan döviz kurları esas alınarak değerlemeye tabi tutulur.






TMS 32 (Finansal Araçlar: Sunum) standardında, Finansal Borçlar şu şekilde tanımlanmaktadır:

a)

i. Başka bir işletmeye nakit veya başka bir finansal varlık verilmesi için veya

ii. Potansiyel olarak işletmenin aleyhine olan koşullarda finansal varlık veya borçların başka

bir işletme ile takas edilmesi için düzenlenen sözleşmeden doğan yükümlülük veya

b) İşletmenin özkaynağına dayalı finansal aracıyla ödenecek ya da ödenebilecek olan ve:

i. İşletmenin değişken sayıda özkaynağına dayalı finansal aracını vermek zorunda olduğu

ya da olabileceği bir türev olmayan sözleşme veya

ii. İşletmenin belirli sayıda özkaynağına dayalı finansal aracının, belirli bir nakit tutar ya da

başka bir finansal varlık ile takas edilmesi dışındaki şekillerde ödenecek ya da

ödenebilecek bir türev sözleşmelerdir. Bu amaçla, işletmenin özkaynağına dayalı finansal

araçlar söz konusu araçların gelecekte yapılacak tahsilatları ya da teslimatlarına ilişkin

sözleşmeler olarak düzenlenen araçları içermemektedir.

Finansal borçlar oluştuklarında, bir diğer ifade ile ilk muhasebeleştirilmeleri sırasında gerçeğe

uygun değerleri üzerinden değerlenirler. İlk muhasebeleştirilmeleri sırasında ilgili finansal varlığın

47

edinimi veya finansal borcun yüklenimi ile doğrudan ilişkilendirilebilen işlem maliyetleri de söz konusu

gerçeğe uygun değere ilave edilir.

Finansal borçların sonraki değerlemeleri, TMS 39 (Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçme)

ve TFRS 7 (Finansal Araçlar: Açıklamalar) standartlarına göre iki şekilde yapılmaktadır. Bunlardan ilki,

gerçeğe uygun değer farkı kar ya da zarar yansıtılan finansal borçlar gerçeğe uygun değer ile değerlenir

ve değerleme sonucu oluşan fark gelir tablosunda gösterilir. Bunların dışında kalan diğer finansal borçlar

ise, etkin faiz yöntemiyle hesaplanan itfa edilmiş maliyetlerinden ölçülür.

4.0.0.3 Banka Kredileri Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama Kayıtları

ÖRNEK 1

TUTARLAR KALANLAR

HESAP İSİMLERİ BORÇ ALACAK BORÇ ALACAK

300 BANKA KREDİLERİ - 30.000.-

(20.000 $ x 1,50 TL) - 30.000.-

Yukarıda (X) İşletmesinin 300 BANKA KREDİLERİ hesabının genel geçici mizandaki son

durumu yer almaktadır.

Kur farkının oluşması halinde dönem sonunda kayıtlar aşağıda belirtildiği gibi yapılır.

- 31.12.2016 tarihinde döviz alış kurunun 1 $ = 1,60 TL olması halinde kayıtlar aşağıdaki şekilde

gerçekleşir:

20.000 $ x 1,60 TL 32.000.- TL

Hesabın Bakiyesi 30.000.- TL


31.12.2016

656 KAMBİYO ZARARLARI 2.000.-

2.000.- 300 BANKA KREDİLERİ

/

- 31.12.2016 tarihinde döviz alış kurunun 1 $ = 1,40 TL olması halinde kayıtlar aşağıdaki şekilde

gerçekleşir:

20.000 $ x 1,40 TL 28.000.- TL


Kambiyo Karı 2.000.- TL

31.12.2016

300 BANKA KREDİLERİ 2.000.-

2.000.- 646 KAMBİYO KARLARI

/

48

ÖRNEK 2 (Kıst Dönem Kredi Faizine İlişkin Uygulama)

Kullanılan kredi ile ilgili bilgiler aşağıdaki gibidir. Kullanılan krediye ilişkin faiz ödemesi vade

sonunda yapılacaktır.

Vade (3 ay) 01.11.2016 – 31.01.2017

Faiz Oranı %15

Anapara 100.000.- TL

𝐴 𝑥 𝑛 𝑥 𝑡

36.000=

100.000 x 90 x 15

36.000= 3.750 𝑇𝐿 (3 𝐴𝑦𝑙𝚤𝑘 𝐹𝑎𝑖𝑧)

3.750/3 = 1.250 TL (Aylık Faiz)

1.250 x 2 = 2.500 TL (2 Aylık Faiz)

31.12.2016

780 FİNANSMAN GİDERLERİ

780.90.70 Kısa Vadeli Finansman Giderleri

2.500.-

2.500.- 381 GİDER TAHAKKUKLARI

381.07 Finansman Giderleri

Tahakkuku

/

ÖRNEK 3

Banka tarafından verilen krediye faiz yürütüldüğünde ve bu tutar ekstrede yer aldığında aşağıda

yer alan kaydın dönemsonu itibariyle yapılması gerekir.

31.12.2016

780 FİNANSMAN GİDERLERİ 10.000.-

10.000.- 300 BANKA KREDİLERİ

/

4.0.1 UZUN VADELİ KREDİLERİN ANAPARA TAKSİTLERİ VE FAİZLERİ



a- Tanımı

Vadelerine bir yıldan fazla süre bulunmakla birlikte uzun vadeli kredilerin, bilanço tarihinden

itibaren bir yıl içinde ödenecek anapara taksitleri ile vadesi bir yılın altına düşenleri ve bunların tahakkuk

ettiği halde henüz ödenmeyen faizlerini kapsar.

b- İşleyişi

İşletmenin uzun vadeli borçlarından, bilançonun düzenlenme tarihini izleyen bir yıllık dönemde

ödenecek olan taksitleri ve faizleri bu hesaba alacak, ödenmeleri halinde borç kaydedilir.

49

4.0.1.1 Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri Hesabında İzlenen İktisadi

Kıymetlerin Envanteri

Bu hesabın envanter işlemi sırasında hesabın bakiyesi MİE sonucunu oluşturur. Uzun vadeli

borcun oluşması sırasında doğan belgeler üzerindeki bilgi ve tutarlar ise MDE sonucunu oluşturur.

Envanter gününde bu iki sonuç karşılaştırılır. Fark yok ise envanter işlemi sonlandırılır, fark var ise

nedeni araştırılır, bulunan nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılır.

4.0.1.2 Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri Hesabında İzlenen İktisadi



Türk Lirası krediler için değerleme ölçeği VUK madde 285’e göre mukayyet değerdir. Bu madde












TMS 32 (Finansal Araçlar: Sunum) standardına göre Finansal Borçlar şu şekilde

tanımlanmaktadır:

a)



















50



4.0.1.3 Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri Hesabında Düzeltme,

Düzenleme ve Ayarlama Kayıtları

ÖRNEK

(X) İşletmesinin kullanmış olduğu uzun vadeli kredinin 31.12.2016 tarihli genel geçici mizanda

ilgili hesaptaki görünümü aşağıdaki gibidir.

TUTARLAR KALANLAR


400 BANKA KREDİLERİ - 500.000.- - 500.000.-

Dönem sonunda bu krediye ilişkin olarak, 2016 yılına ait 100.000.-TL anapara, 15.000.-TL faiz

ödemesinin 01.02.2017 tarihinde yapılması gerektiği envanter çalışmaları sırasında tespit edilmiştir.

Bu bilgilere göre dönem sonunda yapılması gereken kayıtlar aşağıda belirtildiği gibi olmalıdır.

31.12.2016



/

31.12.2016

400 BANKA KREDİLERİ 100.000.-

100.000.-

303 UZUN VADELİ

KREDİLERİN ANAPARA

TAKSİTLERİ VE FAİZLERİ

/

Anapara ve faiz ödemesinin yapılması gerektiği tarihte aşağıda belirtilen kayıt yapılır.

01.02.2017

381 GİDER TAHAKKUKLARI 15.000.-

15.000.-

303 UZUN VADELİ

KREDİLERİN ANAPARA


/

Anapara ve faiz tutarı ödendiğinde ise aşağıda belirtilen kayıt yapılır.

01.02.2017

303 UZUN VADELİ KREDİLERİN ANAPARA


115.000.-

115.000.- 102 BANKALAR

/

51

4.0.2 TAHVİL ANAPARA BORÇ, TAKSİT VE FAİZLERİ HESABINDA İZLENEN



a- Tanımı

Bilanço tarihinden itibaren bir yıl içinde ödenecek tahvil anapara borç taksitleri ile tahvillerin

tahakkuk edip de henüz ödenmeyen faizlerinin izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Yukarıda belirtilen tahvil anapara borç, taksit ve faizleri bu hesaba alacak, ödenmeleri halinde borç

kaydedilir.

4.0.2.1 Tahvil Anapara Borç, Taksit ve Faizleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin

Envanteri

Bu hesabın envanter işlemi sırasında hesabın bakiyesi MİE sonucunu oluşturur. Tahvil ihracı

sırasında doğan belgeler (izahname, sirküler vb.) üzerindeki bilgi ve tutarlar ise MDE sonucunu

oluşturur. Envanter gününde bu iki sonuç karşılaştırılır. Fark yok ise envanter işlemi sonlandırılır, fark

var ise nedeni araştırılır, bulunan nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılır.

4.0.2.2 Tahvil Anapara Borç, Taksit ve Faizleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin

Değerlemesi


Türk Lirası tahvil borçları için değerleme ölçeği VUK madde 286’ya göre itibari değerdir. Yabancı

para ile olan tahvil borçları için 280. madde hükmü uygulanır.







tanımlanmaktadır:

a)












52










4.0.2.3 Tahvil Anapara Borç, Taksit ve Faizleri Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve

Ayarlama Kayıtları

ÖRNEK 1:

(X) A.Ş. tarafından çıkarılmış olan tahvil ile ilgili aşağıdaki bilgiler bilinmektedir.

Nominal Değer 2.000.000.- TL

Faiz Oranı (Yıllık) %3

Tahvilin Vadesi (4 yıl) 01.08.2016 – 31.07.2020

Ayrıca sözleşme gereği, her bir yılın sonunda anapara tutarının ¼’ü ile tahvilin nominal değeri

üzerinden hesaplanacak yıllık toplam faiz tutarı ödenecektir.

Verilen bu bilgilere göre dönem sonu kayıtları ile faiz tahakkukuna ilişkin kayıtlar aşağıda

belirtildiği gibi olmalıdır.

1. yıl (tahvilin ihraç tarihi itibariyle birinci yıl) için yapılması gereken kayıtlar:

- 2016 dönemi sonunda tahakkuk eden faize ilişkin kayıt aşağıda belirtildiği gibi olmalıdır.

Yıllık Faiz Tutarı 2.000.000.- x %3 = 60.000.- TL

5 Aylık Faiz Tutarı 25.000.-

31.12.2016



/

- Nominal tutarın ¼’ü 2017 yılı içerisinde ödeneceği için dönemsellik kavramı gereği aşağıda

belirtilen kaydın yapılması gerekmektedir.

31.12.2016

405 ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER 500.000.-

500.000.-

304 TAHVİL ANAPARA

BORÇ, TAKSİT VE

FAİZLERİ

/

53

- Vade tarihinin başlangıcı itibariye birinci yılın sonunda aşağıda belirtildiği gibi kayıt yapılır.

31.07.2017


381 GİDER TAHAKKUKLARI

35.000.-

25.000.-

60.000.-

304 TAHVİL ANAPARA

BORÇ, TAKSİT VE

FAİZLERİ

/

Tahakkuk işlemleri ve ödenecek tutarların ilgili hesaplara dönem sonu itibariyle aktarımı yukarıda

belirtildiği gibi olmalıdır. Bu tutarlar ödendiğinde ise aşağıda belirtilen şekilde kayıt yapılır.

31.07.2017

304 TAHVİL ANAPARA BORÇ, TAKSİT VE

FAİZLERİ

560.000.-

560.000.- 102 BANKALAR

/

- Diğer yıllar için yapılacak kayıtlar da yukarıda ifade edilen şekilde yapılmalıdır.

4.0.3 ÇIKARILMIŞ BONOLAR VE SENETLER HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Tedavüldeki finansman bonoları ve banka bonoları gibi kısa vadeli para ve sermaye piyasası

araçları karşılığında sağlanan fonlar bu hesapta izlenir.

b- İşleyişi

Bu hesapta tanımlanan menkul kıymetler ihraç edildiğinde nominal bedel üzerinden bu hesaba

alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir. Ödenmeleri halinde hesaba borç kaydedilir.

4.0.3.1 Çıkarılmış Bonolar ve Senetler Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesabın envanter işlemi sırasında hesabın bakiyesi MİE sonucunu oluşturur. Bu menkul

kıymetlerin ihracı sırasında doğan belgeler üzerindeki bilgi ve tutarlar ise MDE sonucunu oluşturur.



4.0.3.2 Çıkarılmış Bonolar ve Senetler Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi


Türk Lirası bono ve senet borçları için değerleme ölçeği VUK madde 286’ya göre itibari değerdir.

Yabancı para ile olan bono ve senet borçları için 280. madde hükmü uygulanır.

4.0.3.2.1 TTK’na Göre Değerleme




54



tanımlanmaktadır:

a)





















4.0.4 ÇIKARILMIŞ DİĞER MENKUL KIYMETLER HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Çıkarılmış bonolar ve senetler kapsamına alınmayan diğer menkul kıymetlerin izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Yukarıda tanımlananlar dışında çıkarılmış diğer menkul kıymetler nominal bedeli üzerinden bu

hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir. Ödenemeleri halinde borç kaydedilir.

4.0.4.1 Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin

Envanteri

Bu hesabın envanter işlemi sırasında hesabın bakiyesi MİE sonucunu oluşturur. Bu menkul

kıymetlerin ihracı sırasında doğan belgeler üzerindeki bilgi ve tutarlar ise MDE sonucunu oluşturur.



55

4.0.4.2 Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin

Değerlemesi


Türk Lirası çıkarılmış diğer menkul kıymetler için değerleme ölçeği VUK madde 286’ya göre

itibari değerdir. Yabancı para ile olan çıkarılmış diğer menkul kıymetler için 280. madde hükmü

uygulanır.







tanımlanmaktadır:

a)







ii. İşletmenin belirli sayıda özkaynağına dayalı finansal aracının, belirli bir nakit tutar ya

da başka bir finansal varlık ile takas edilmesi dışındaki şekillerde ödenecek ya da

ödenebilecek bir türev sözleşmelerdir. Bu amaçla, işletmenin özkaynağına dayalı

finansal araçlar söz konusu araçların gelecekte yapılacak tahsilatları ya da teslimatlarına

ilişkin sözleşmeler olarak düzenlenen araçları içermemektedir.










4.0.5 MENKUL KIYMETLER İHRAÇ FARKLARI (-) HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Nominal değerin altında ihraç edilen tahvil, senet, vs. diğer menkul kıymetlerin nominal değerleri

ile satış fiyatı arasındaki farkın gelecek döneme ait olan kısmı bu hesapta izlenir.

56

b- İşleyişi

Nominal değerin altında ihraç edilen tahvil, senet vs. diğer menkul kıymetlerin nominal değeri ile

satış fiyatı arasındaki farklardan gelecek döneme ait olanlar ve "408. Menkul Kıymetler İhraç Farkı

Hesabı"ndan bu hesaba aktarılanlar bu hesabın borcuna, menkul kıymetin vadesine paralel olarak itfa

edilmesi kaydıyla hesaplanan itfa tutarları, "66. Finansman Giderleri" grubundaki hesaplar karşılığında

bu hesaba alacak kaydedilir.

4.0.4.2 Menkul Kıymetler İhraç Farkları (-) Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin

Değerlemesi


Türk Lirası borçlar için değerleme ölçeği VUK madde 285’e göre mukayyet değerdir. Bu madde













tanımlanmaktadır:

a)



















57



4.0.4.3 Menkul Kıymetler İhraç Farkları (-) Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama

Kayıtları

ÖRNEK

(X) İşletmesi 01.02.2016’da 6 ay vadeli çıkarmış olduğu 50.000.-TL nominal bedelli bono

karşılığında 46.000.-TL tahsil etmiştir.

Buna göre bonoların çıkarıldığı tarihte aşağıda belirtilen kayıt yapılır.

01.02.2016

102 BANKALAR

308 MENKUL KIYMETLER İHRAÇ FARKLARI

46.000.-

4.000.-

50.000.-

305 ÇIKARILMIŞ BONOLAR VE

SENETLER

/

Vade sonunda ise aşağıda belirtilen kaydın yapılması gerekmektedir.

31.07.2016


780.01 Mali Kardan İndirimi Kabul Edilmeyen

Giderler1

4.000.-

4.000.- 308 MENKUL KIYMETLER

İHRAÇ FARKLARI

/

Çıkarılmış bononun ödemesi yapıldığında kayıt aşağıdaki gibi olmalıdır.

01.08.2016

305 ÇIKARILMIŞ BONOLAR VE SENETLER 50.000.-

50.000.- 102 BANKALAR

/

1 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 11/e maddesine göre, “Kanunlarla veya kanunların verdiği yetkiye dayanılarak tespit edilen hadler saklı kalmak kaydıyla, menkul kıymetlerin itibarî değerlerinin altında ihracından doğan zararlar ile bu menkul kıymetlere ilişkin olarak ödenen komisyonlar ve benzeri

her türlü giderler” kurum kazancının tespitinde indirim konusu yapılamaz.

58

4.1 TİCARİ BORÇLAR HESAP GRUBUNDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN


Bu hesap grubu kuruluşun ticari ilişkileri nedeniyle ortaya çıkan senetli ve senetsiz borçların

kaydedildiği hesapları kapsar.

32 TİCARİ BORÇLAR

320 SATICILAR

321 BORÇ SENETLERİ

322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU (-)

323

324

325

326 ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR

327

328

329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR

Bu bölümde, “32 TİCARİ BORÇLAR” hesap grubunda yer alan önemli hesapların envanter ve

değerlemesine değinilecektir.

4.1.0 SATICILAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN ENVANTER VE

DEĞERLEMESİ


a- Tanımı

İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senetsiz

borçların izlendiği hesaptır. Ortaklar, ana kuruluş, iştirakler ve bağlı ortaklıklara olan senetsiz ticari

borçların bilanço dipnotlarında gösterilmesi gerekir.

b- İşleyişi

Senetsiz borcun doğması ile bu hesaba alacak, ödenmesi halinde borç kaydedilir.

4.1.0.1 Satıcılar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Satıcılar hesabının MİE çalışmalarına, 320 SATICILAR Hesabının her bir alt hesabının yardımcı

hesapların, yardımcı hesaplarının toplamının da 320 SATICILAR Hesabının toplam bakiyesini verip

vermediğinin kontrolü ile başlanır. Başka bir deyişle hesap önce kendi içerisinde tutarlı olmalıdır. Daha

sonra bu toplamların mizandaki toplam tutarla eşit olup olmadığı kontrol edilir. Yani cari modül mizanla

karşılaştırılır. İşletmeler kendi içerisinde tutarlı olduğunu tespit ettikten sonra MDE işlemlerine geçilir.

İşletmenin satıcılar yardımcı hesaplarında yer alan tüm satıcılara, hesaplarındaki kendi kayıtları ile

kontrolünü yapmaları için hesaplarının borç ve alacak toplamları ile borçlu ya da alacaklı ya da

hesaplarının kapalı olduğu bildirilir, bu bildirilen hesap durumu ile mutabık olup olmadıkları yazılı

olarak sorulur. Envanter işlemi sırasında MDE ve MİE sonuçları karşılaştırılır. Fark yok ise envanter

işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme

ve ayarlama kayıtları yapılır.

59

4.1.0.2 Satıcılar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi


Türk Lirası senetsiz borçlar için değerleme ölçeği VUK madde 285’e göre mukayyet değerdir. Bu

madde hükmüne göre; “Borçlar mukayyet değerleriyle değerlenir. Mevduat veya kredi sözleşmelerine

müstenit borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır.(…)”

Satıcılara olan dövizli borçlar ise VUK madde 280’e göre borsa rayici ile değerlenir. Ancak henüz

yasal bir kambiyo borsasının bulunmaması nedeniyle oluşan dövizli borçlar Maliye Bakanlığı tarafından

yayınlanan döviz kurları esas alınarak değerlemeye tabi tutulur.















4.1.0.3 Satıcılar Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama Kayıtları

ÖRNEK 1

(X) işletmesinde dönem sonunda yapılan mutabakat sonucu anlaşıldığına göre, Satıcı A’ya yapılan

5.000.- TL’lik ödemenin Satıcı B hesabına kaydedildiği tespit edilmiştir. Gerekli düzeltme kaydını

yapınız.

31.12.2016

320 SATICILAR

320.01 Yurtiçi Satıcılar

320.01.005 Satıcı A

5.000.-

5.000.- 320 SATICILAR


320.01.006 Satıcı B

/

60

ÖRNEK 2

Satıcı A, (X) işletmesine dönem sonu itibariyle KDV (%18) hariç 1.000.- TL tutarında bir iskonto

yapmıştır. (X) İşletmesi tarafından iskontoya ilişkin düzenlenen fatura aşağıda yer almaktadır.

FATURA

Ciro Primi 1.000.- TL

%18 KDV 180.- TL

TOPLAM 1.180.- TL

- (X) işletmesinin kayıtları aşağıda belirtilen şekilde yapılmalıdır.

31.12.2016

320 SATICILAR


1.180.-

1.000.-

180.-

649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE

KARLAR

649.01 Ciro Primleri

391 HESAPLANAN KDV

/

Satın alınan mallar stokta duruyor ise indirim konusu tutarı gelir olarak kaydetmek yerine yapılan

prim tutarı kadar ilgili stok maliyeti de azaltılabilir.

- Prim yapan işletmenin kayıtları aşağıda belirtilen şekilde yapılmalıdır.

31.12.2016

760 PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM

GİDERLERİ


1.000.-

180.-

1.180.-

120 ALICILAR

120.01 Yurtiçi Alıcılar

/

ÖRNEK 3

(X) işletmesi 01.05.2016’da 10.000 $ tutarında ticari malı ithal etmiştir. İşlemin gerçekleştiği

tarihte döviz alış kuru 1 $ = 1,50 TL’dir. 31.12.2016’da döviz alış kuru 1$ = 1,70 TL’dir.

10.000 $ 𝑥 1,50 𝑇𝐿 = 15.000 𝑇𝐿

01.05.2016

153 TİCARİ MALLAR


15.000.-

2.700.-

2.700.-

15.000.-

102 BANKALAR

320 SATICILAR

320.02 Yurtdışı Satıcılar

/

31.12.2016 tarihinde, VUK madde 280 gereğince yurtdışına olan dövizli borçlar değerleme

işlemine tabi tutulmalıdır.

61

10.000 $ x 1,70 TL 17.000.- TL



31.12.2016


2.000.-

320 SATICILAR

320.02 Yurtdışı Satıcılar

/

4.1.1 BORÇ SENETLERİ HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN



a- Tanımı

İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senede

bağlanmış ticari borçlarının izlendiği hesaptır. Ortaklar ana kuruluş, iştirakler ve bağlı ortaklıklara olan

senetli ticari borçların bilanço dipnotlarında gösterilmesi gerekir.

b- İşleyişi

Borç senetleri tutarları bu hesaba alacak, ödenmesi halinde borç kaydedilir.

4.1.1.1 Borç Senetleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Dönem sonunda veya geçici vergi dönemleri itibariyle işletmenin bilgisayar ortamında izlediği

senet modülünde yer alan senet giriş ve çıkış bordrosunun dökümü alınır ve mevcut senetler ile

karşılaştırılır. Senet giriş ve çıkış bordrolarında yer alan bilgiler MİE sonucunu oluşturur. Fiili senet

sayımı yapılarak MDE sonucu tespit edilir. Aynı zamanda senet karnesinin dip koçanındaki bilgi de MDE

sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında MDE ve MİE sonuçları karşılaştırılır. Fark yok ise

envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli düzeltme,


4.1.1.2 Borç Senetleri Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi


Türk Lirası senetli borçlar için değerleme ölçeği VUK madde 285’e göre mukayyet değerdir. Bu


müstenit borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır.

Vadesi gelmemiş olan senede bağlı borçlar değerleme günü kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde

senette faiz nispeti açıklanmışsa bu nispet, açıklanmamışsa Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi

iskonto haddinde bir faiz uygulanır.

Banka ve bankerler ile sigorta şirketleri borçlarını, Cumhuriyet Merkez Bankasına resmi iskonto

haddi veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddiyle, değerleme günü kıymetine irca ederler.”

Yabancı para ile düzenlenmiş senetler ise VUK madde 280’e göre borsa rayici ile değerlenir.

Ancak henüz yasal bir kambiyo borsasının bulunmaması nedeniyle oluşan dövizli borçlar Maliye

Bakanlığı tarafından yayınlanan döviz kurları esas alınarak değerlemeye tabi tutulur.

62















4.1.1.3 Borç Senetleri Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama Kayıtları

ÖRNEK 1

(X) işletmesinde 31.12.2016 tarihi itibari ile yapılan envanter çalışmasında işletmenin düzenlemiş

olduğu 10.000.- TL tutarında 90 gün vadeli borç senedi tespit edilmiştir. Senedin üzerinde yazılı faiz

oranı %20’dir.

𝐹 = 𝐴 − [𝐴 𝑥 36.000

(36.000 + (𝑁 𝑥 𝑇))]

Formülde;

F Reeskont Tutarını,

A Senedin Nominal Değerini,

N İç İskonto Faiz Oranını,

T Vadeyi,

ifade etmektedir.

Formülde verileri yerine koyduğumuzda;

𝐹 = 10.000 𝑇𝐿 − [10.000 𝑥 36.000

(36.000 + (20 𝑥 90))] = 476 𝑇𝐿 olarak hesaplanır.

31.12.2016

322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU 476.-

476.-

647 REESKONT FAİZ

GELİRLERİ

/

63

01.01.2017

657 REESKONT FAİZ GİDERLERİ 476.-

476.-


REESKONTU

/

ÖRNEK 2

31.12.2016 tarihinde döviz alış kuru 1€ = 1,90 TL olup, işletmenin düzenlemiş olduğu genel geçici

mizanda BORÇ SENETLERİ hesabının son durumu aşağıda belirildiği gibidir.

TOPLAMLAR KALANLAR


321 BORÇ SENETLERİ - 18.000.-

(10.000 € x 1,80 TL) - 18.000.-

Yabancı para ile düzenlenmiş borç senedi için önce reeskont tutarı hesaplanarak reeskont kaydı

yapılmalıdır.

Senedin üzerinde yazılı faiz oranı %10’dur. Senedin vadesi 31.03.2017’dır.

Verileri reeskont formülü içerisinde yerine koyduğumuzda;

𝐹 = 𝐴 − [𝐴 𝑥 36.000

(36.000 + (𝑁 𝑥 𝑇))]

𝐹 = 10.000 € − [10.000 € 𝑥 36.000

(36.000 + (10 𝑥 90))]

𝐹 = 244 €

244 € 𝑥 1,90 𝑇𝐿 = 464 𝑇𝐿 olarak hesaplanır.

Reskont faiz gelirine ilişkin kayıt aşağıda belirtilen şekilde olmalıdır.

31.12.2016

322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU 464.-

464.-

647 REESKONT FAİZ

GELİRLERİ

/

İzleyen dönemin başında kaydedilen reeskont tutarı faiz gideri olarak kaydedilip kapatılır.

Sonraki işlemde ise dönem sonunda hesapta yer alan döviz tutarı 1 € = 1,90 TL döviz kuru dikkate

alınarak değerlemeye tabi tutulmalıdır.

64

10.000 € x 1,90 TL 19.000.- TL



31.12.2016


1.000.- 321 BORÇ SENETLERİ

/

Dönem sonu kurunun 1 € = 1,75 TL olduğu varsayıldığında hesabın değerlemesi aşağıda belirtilen

şekilde yapılır (bulunan reeskont tutarının da bu kur üzerinden değerlenip kaydının yapılması gerekir).

10.000 € x 1,75 TL 17.500.- TL


Kambiyo Karı 500.- TL

31.12.2016

321 BORÇ SENETLERİ 500.-

500.- 646 KAMBİYO KARLARI

/

ÖRNEK 3


500.000.- 600.000.-

Yukarıda belirtilen hesapta yer alan borç senetlerinin 50.000.- TL’lik kısmı 2017, 50.000.- TL’lik

kısmı ise 2018 vadelidir.

Dönemsellik kavramı gereği aşağıda belirtilen kaydın yapılması gerekmektedir.

31.12.2017

421 BORÇ SENETLERİ 50.000.-

50.000.- 321 BORÇ SENETLERİ

/

4.1.2 BORÇ SENETLERİ REESKONTU (-) HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Bilanço gününde senetli borçların tasarruf değeri ile değerlenmesini sağlamak üzere borç senetleri

için ayrılan reeskont tutarlarının izlenmesinde kullanılır.

b- İşleyişi

Hesaplanan reeskont tutarları bu hesaba borç, “64 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar”

hesap grubundaki “647 REESKONT FAİZ GİDERLERİ” hesabına gelir kaydedilir. İzleyen dönemde bu

65

hesap “65 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar” hesap grubundaki “657 REESKON FAİZ

GİDERLERİ” hesabına aktarılarak kapatılır.

4.1.2.1 Borç Senetleri Reeskontu (-) Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesabın envanteri sırasında MİE sonucu defter ve belgelerde yer alan hesabın bakiyesidir. Borç

senetlerinin tasarruf değerinin hesaplanması işlemlerinin kontrolü ile MDE sonucunu olşturur. Envanter



yapılır.

4.1.2.2 Borç Senetleri Reeskontu (-) Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi


Türk Lirası senetli borçlar için değerleme ölçeği VUK madde 285’e göre mukayyet değerdir. Bu


müstenit borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır. Vadesi

gelmemiş olan senede bağlı borçlar değerleme günü kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde senette faiz

nispeti açıklanmışsa bu nispet, açıklanmamışsa Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddinde

bir faiz uygulanır. Banka ve bankerler ile sigorta şirketleri borçlarını, Cumhuriyet Merkez Bankasına

resmi iskonto haddi veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddiyle, değerleme günü kıymetine irca

ederler.”

Yabancı para ile düzenlenmiş senetler ise VUK madde 280’e göre borsa rayici ile değerlenir.

Ancak henüz yasal bir kambiyo borsasının bulunmaması nedeniyle oluşan dövizli borçlar Maliye

Bakanlığı tarafından yayınlanan döviz kurları esas alınarak değerlemeye tabi tutulur.















4.1.2.3 Borç Senetleri Reeskontu (-) Hesabında Düzeltme, Düzenleme ve Ayarlama Kayıtları

Reeskont işlemlerine ilişkin örnek “321 BORÇ SENETLERİ” hesabı açıklanırken yapılmıştır,

burada tekrarlanmayacaktır.

66

4.1.3 ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ



a- Tanımı

Üçüncü kişilerin belli bir işi yapmalarını, aldıkları bir değeri geri vermelerini sağlamak amacıyla

ve belli sözleşmeler nedeniyle gerçekleşecek bir alacağın karşılığı olarak alınan depozito ve teminat

niteliğindeki değerlerin izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Alınan depozito ve teminatlar bu hesabın alacağına, geri verilenler veya hesaba sayılanlar borcuna

kaydedilir.

4.1.3.1 Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesabın envanteri sırasında MİE defter ve belgelerde yer alan hesabın bakiyesidir. Üçüncü

kişilerden alınan depozito ve teminatların bağlı olduğu belgeler, bu belgelerde yer alan bilgi ve tutarlar

ise MDE sonucunu olşturur. Envanter işlemi sırasında MDE ve MİE sonuçları karşılaştırılır. Fark yok

ise envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılır ve bulunan nedene göre gerekli


4.1.3.2 1 Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi




borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır. Vadesi gelmemiş olan

senede bağlı borçlar değerleme günü kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde senette faiz nispeti

açıklanmışsa bu nispet, açıklanmamışsa Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddinde bir faiz

uygulanır. Banka ve bankerler ile sigorta şirketleri borçlarını, Cumhuriyet Merkez Bankasına resmi

iskonto haddi veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddiyle, değerleme günü kıymetine irca ederler.”

Yabancı para ile düzenlenmiş borçlar ise VUK madde 280’e göre borsa rayici ile değerlenir. Ancak















67



4.1.4 DİĞER TİCARİ BORÇLAR HESABINDA İZLENEN İKTİSADİ KIYMETLERİN



a- Tanımı

Yukarıdaki hesap kalemlerinin hiçbirinin kapsamına alınamayan ticari borçların izlendiği hesaptır.

b- İşleyişi

Bu hesaba borcun doğması halinde alacak, ödenmesi halinde borç kaydedilir.

4.1.4.1 Diğer Ticari Borçlar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Envanteri

Bu hesabın envanteri sırasında MİE defter ve belgelerde yer alan hesabın bakiyesidir. Diğer ticari

borçlar hesabının altında izlenen tüm satıcılara gönderilen mutabakat mektupları, bunların üzerinde yer

alan bilgiler ve tutarlar MDE sonucunu oluşturur. Envanter işlemi sırasında MDE ve MİE sonuçları

karşılaştırılır. Fark yok ise envanter işlemi sonuçlandırılır. Fark var ise nedeni araştırılır ve bulunan

nedene göre gerekli düzeltme, düzenleme ve ayarlama kayıtları yapılır.

4.1.4.2 1 Diğer Ticari Borçlar Hesabında İzlenen İktisadi Kıymetlerin Değerlemesi

4.1.4.2.0 VUK’na Göre Değerleme



borçlar değerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alınır. Vadesi gelmemiş olan

senede bağlı borçlar değerleme günü kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde senette faiz nispeti

açıklanmışsa bu nispet, açıklanmamışsa Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddinde bir faiz

uygulanır. Banka ve bankerler ile sigorta şirketleri borçlarını, Cumhuriyet Merkez Bankasına resmi

iskonto haddi veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddiyle, değerleme günü kıymetine irca ederler.”

Yabancı para ile düzenlenmiş borçlar ise VUK madde 280’e göre borsa rayici ile değerlenir. Ancak



4.1.4.2.1 TTK’na Göre Değerleme












68



3.3 maddİ duran varliklar hesap grubunda İzlenen...

Documents