Cb.24 Struchtúr an Bhláthphlanda

Roinntear an phlanda ina 2 phríomh chuid

• An Fréamhchóras – faoin talamh.

• An Phéacáin – os cionn na talún.

Plants are divided into two portions

Over ground shoot system

Under ground root system

1.An Fhréamh(a) Feidhmeanna na Fréimhe: (i) An planda a daingniú sa talamh(ii) Uisce agus mianraí a ionsú ón ithir.(iii) Bia a stóráil i bplandaí áirithe. m.s.:

3 cineál fréamhacha1. Soc fréamhacha2. Fréamh shnáithíneach-3. Fréamhacha Aidbhinteacha-

2. An Péacán (shoot)(a) An Gas: (i) Iompraíonn sé duilleoga, baclóga, bláthanna.(ii) Iompraíonn sé H₂O, ón bhfréamh duilleoga (iii) Iompraíonn sé bia (iv) Tugann sé tacaíocht.

(b) Bachlóga(buds):• Rinn bhachlóga (barr an gas) – fás an phlanda • Taobh bhachlóga (na duillí)

(c) An Duilleog:

Lann (blade)

Féitheanna- líonach (netted) nó cothtreomhar

Peitín

Nód

Taobh Bachlóg

Feidhmeanna Duillí:

• Bia a dhéanamh trí fhótaisintéis.• Malartú gásach a cheadú trí na stómaí (CO2

isteach, O2 amach).• Trasghalú ina ngalaíonn H₂O ón duilleog chun í a

fhuarú.

Fadgearradh trí Duille• Sraith seactrach

an cutín céireach ar barr an duille.

• Póir bheaga ag bun na stomaí.

• Cealla Gardála a ciocalaionn na stomaí chun iad a oscailt/ dunadh. Lth 255 do léiráid

Cutín céireach

epidermis

Bonn fíochán

Beirt soithaíoch- Xiléim & Fléam

stoma Cealla gardála

(iv) An Bláth• Déantar na bláthanna ó bhachlóga.

Struchtúr: Seipail.

Phiotail.Na staimíní firinne.Na cairpéil baineanna.

Peiteal

Cairpéal

Staimín

Gas

Seipeal

Fíochán(tissue) Plandúil1. Fíochán Deirmeach2. Bonn fíochán3. Fíochán soithíoch4. Míristéamach**

Bíonn cealla Míristeamacha in ann athrú chuig aon do na 3 cinéa; cealla/fíochán eile sa planda

Tras Gearrtha (T.S) trí Fréamh Óg.

Fréamh Ribí

1. Fíochán Soithaíoch (vascular tissue)

Xiléim – Iompraíonn sé H₂O & Mianraí suas ón ithir.Fléam – Iompraíonn sé Bia suas & síos sa phlanda.• Le chéile glaotar an BEIRT SOITHAÍOCH ar na 2

feadan seo.An Xiléim – Struchtúr: Dhá chineál cealla iompair a bhíonn ann.• Traicéidí xiléime.• Soithigh xiléime.

(a) An Xiléim

1. Traicéidí Xiléime: – Cealla MARBH, fada a

chúng

– Bíonn lignin sna ballaí chun tacaíocht a thabhairt.

Soithí Traicéidí

logaill

2. Soithí Xiléime:– Cealla fada– Níos leithne ná na traicéidí.

Soithí

Feidhm Xiléim= uisce & mianraí a iompar sa phlanda

(B) An Fléam (phloem)

• Ceallaí BEO. Déanta as feadán craithacha

(sieve tubes) & cealla campáncha (companion cells).• Ballaí déanta as

ceallalós.

Longitudinal and Transverse sections

Phloem

2. Fíochán Deirmeach• Na cealla

seachtrach/clúdach an phlanda

Feidhm= cosaint an phlanda.

3. Bonn fíochán • Bíonn an fíochán seo le fáil

idir an eipideirm & an fíochán soithíocha i.e. lár an phlanda.

Feidhmeanna: • Fótaisintéis• Stór bia & fuíollábhar

Gearrtha tríd an fréamh1. Crios Cosanta – Cosaint a thabhairt do cealla na fréamhacha agus iad ag dul tríd an ithir.2. Crios Míristéamach – ligeann siad don phlanda fás. Rinnmhíristéama (apical) – barr na fréimhe & an phéacán. Bíonn na cealla anseo i gcónaí ag deighilt.3.Crios fhadú na gceall (elongation)- suite taobh thiar den crios míristéamach. Méadaíonn & fhadaíonn na cealla anseo. 4. Crios dhifreáil na gceall – Sa crios seo fabhraíonn na cealla fadaithe ina cealla difreáilithe m.sh. eipideirm, xíléim, fléam.

Aicmiú Plandaí Bláthanna

Dhá ghrúpa bláthphlandaí atá ann: 1. Monacotailéadóin: féar, tiúilip, eorna2. Déchotailéadóin: róis, bláth gréine, piseanna

Tugann an Cotailéadón cothaigh don phlanda atá ag forbairt sula dhéanann sé a duilleoga féin.

Monacot. Décot.Cotailéadón amháin sa síol (bia a stóráil)

2 Cotailéadón sa síol (m.sh cnónna)

Plandaí neamh adhmad luibheach nó adhmadach

Féitheacha comhthreomhar sna duillí

féitheacha líontánach (nett ed)

Bíonn na beart soithíoch scapaithe go randamach ti mpeall an gas.

Bíonn na beart soithíoch eagraithe ina fáinne sa gas.

bláthúil eagraithe ina grúpaí de 3 nó iolraithe de 3

Bláth eagraithe ina grúpaí de 4 nó 5 (nó iolraithe)

Ceist? Monocot nó Dicot?A

A

B

C

B

D

E

F

G

Turgnamh Éigeantach: Trasghearradh gas déchotailéadónach a scrúdú

TUGTHA: sleamhnán gluine, clúdgaoine, micreascóip, lansa (scalpel)

Plandaí tugtha: soilire, bláth gréine,& tiúilip.

Scrudaigh na plandaí go cruinn, cén cheann a úsáidfidh tú & cén fath??

2009 7

(i) Cén fáth a dtugtar déchotailéadónach ar phlanda? _________________________________(ii) Ainmnigh planda déchotailéadónach. ___________________________________________(b) (i) Déan cur síos mion ar an gcaoi ar ullmhaigh tú sleamhnán micreascóip de thrasghearradh de ghas planda déchotailéadónaigh.

(ii) Tabhair cuntas ar na nósanna imeachta a lean tú chun do shleamhnán a bhreathnú faoin micreascóp.

(iii) Sa spás thíos tarraing an oiread sin de do thrasghearradh is a thaispeánfadh suíomh na• gcodanna seo a leanas agus cuir lipéid orthu:• 1. Fléam. 2. Xiléim. 3. Fíochán boinn.