1. Genel Ko ullar

1.1. Kapsam

Bu standart, çelik yap›lar›n kaynakl› birleflimlerinin tasar›m›na, kaynak dikifllerinin mukavemethesaplar›na, imalat ve montaj›na yönelik kurallar› kapsamaktad›r. Sözleflme Belgeleri’nde (bkz. Madde 2.2.1) bu standarda uyulaca¤› belirtilmifl ise, Sözleflme Belgeleri’nde veya Mühendis(bkz. Madde 1.3.1) taraf›ndan özel olarak de¤ifltirilen veya d›fl›nda tuttulanlar hariç olmak üzere , bu standartta öngörülen tüm k›s›tlamalarla gerekli uyumluluk sa¤lanmal›d›r.

Afla¤›da, bu standartta yer alan bölümlerin özetleri verilmifltir :

1.2. S›n›rlamalar

Bu standart, afla¤›daki durumlarda kullan›lamaz :

(1) Minimum akma mukavemeti 690 MPa ( = 6,90 t/cm2)’den daha yüksek olan çeliklerde(2) Et kal›nl›¤› 3 mm’den daha ince olan çelik elemanlarda(3) Bas›nçl› kaplar veya bas›nçl› boru hatlar›nda.(4) Karbon veya düflük alafl›ml› çeliklerin d›fl›nda kalan esas metallerde.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 1 1-1

Genel Koflullar: Standard›n içeri¤i ve s›n›rlamalar›na iliflkin temel bilgiler verilmifltir.

Kaynakl› Birleflimlerin Tasar›m› ve Yap›m Kurallar›: Çelik yap›larda levhalardan veya

s›cak hadde ürünlerinden oluflan elemanlar kullan›larak teflkil edilen kaynakl› birleflimlerin

tasar›m›na yönelik koflullar› içerir.

Kaynak Dikifllerinin Mukavemet Hesab›: Statik veya dinamik yükler alt›nda zorlanan

kaynak dikifllerinin mukavemetine yönelik hesap esaslar›n› içerir.

‹malata Haz›rl›k : KPfi - Kaynak Prosedür fiartnamesi’nin Haz›rlanmas› ve

Onaylanmas›; Kaynakç› Yeterlili¤inin Onaylanmas›. Bu standarta uygun bir imalat›n

yap›lmas› için gerekli KPfi (Kaynak Prosedür fiartnamesi) ve kaynak personeli (kaynakç›,

kaynak operatörleri ve punta kaynakç›lar›) için yeterlilik koflullar›n› içerir.

‹malat : Alafl›ms›z ve Düflük Alafl›ml› Çeliklerin Ark Kayna¤› ‹çin Tavsiyeler. Alafl›ml› ve

düflük alafl›ml› çelik yap›lar›n ark kayna¤› kullan›larak yap›lan kaynakl› birleflimlerinin

haz›rlanmas›, montaj› ve iflçiliklerine iliflkin yard›mc› ve yönlendirici bilgileri içerir.

Muayene: Denetçilerin sorumluluklar› ve yeterliliklerinin kabul kriterlerini, mamul

kaynaklar›n›n kabul kriterlerini ve gözle muayene ve NDT - Tahribats›z Muayene (Hasars›z

Muayene)’nin oluflturulmas› için standart prosedürleri içerir.

Mevcut Yap›lar›n Güçlendirilmesi ve Onar›m› : Bu bölümde mevcut yap›lar›n

güçlendirilmesi ve onar›m›na iliflkin tasar›m kurallar›n›n yan›s›ra, bu yap›lar›n yorulma

ömürlerinin art›r›lmas›, kullan›lan iflçilik, teknik ve kaliteyle ilgili de bilgiler verilmektedir.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

1.3. Tan›mlamalar

Bu standartta kullan›lan kaynak terimleri, EN 12345 “Kaynak- Resimlerle, Kaynakl› Ba¤lant›lar(Birleflimler) için Üç Dilde (multilingual) Terimler” standard›nda verilen tan›mlamalarla uyumluolacak flekilde yorumlanmal›d›r.

‹leriki sayfalarda bu standartta kullan›lan çeflitli tan›mlamalar verilmifltir.

fiekil 1.1’de çelik yap›larda kullan›lan çeflitli birleflim türleri görülmektedir.

fiekil 1.2 ve fiekil 1.3’de küt kaynak dikiflleri için a¤›z açmaya yönelik çeflitli ön haz›rl›k türleri tan›t›lmaktad›r. Bu flekillerdeki rakamlarla gösterilenlere karfl› gelen tan›mlar s›ras›yla Tablo 1.1 veTablo 1.2’de aç›klanmaktad›r.

fiekil 1.4’de k›vr›k küt kaynak dikiflinde a¤›z açma ön haz›rl›¤› görülmekte ve bu flekil üzerinde rakamlarla iflaretlenen k›s›mlar›n aç›klamalar› Tablo 1.3’de yer almaktad›r.

fiekil 1.5’de eritme tipi kaynak türleri tan›t›lmakta ve bir V-küt kaynak dikiflinin yan›s›ra bir köflekaynak dikiflinin de enkesiti gösterilmektedir. Bu flekillerdeki ilgili k›s›mlar› tan›mlayan rakamlarakarfl› gelen aç›klamalar Tablo 1.4’de bulunmaktad›r.

fiekil 1.6’da küt kaynak dikifllerine iliflkin tipik örnekler yer almaktad›r. Tam birleflim nüfuziyetli(TBN) ve k›smi birleflim nüfuziyetli (KBN) küt kaynak dikifllerine iliflkin tipik enkesitler gerek kütbirleflimler, gerekse de T – birleflimler için verilmifltir. Rakamlarla iflaretlenen k›s›mlara ait tan›mlara Tablo 1.4’de yer verilmektedir.

1-2 BÖLÜM 1 İMO - 01 / 2005

A Parça üst yüzeyi

B Parça alt yüzeyi

C Levha (yan) kenar›

D Erime yüzeyi (a¤›z aç›lmam›fl)

E Erime yüzeyi (a¤›z aç›lm›fl)

F Kök yüzeyi

X Kaynak banyo altl›¤›

(kaynak karfl›lama parças›)

1 Levha kal›nl›¤›

3 Parça yüzey kenar›

4 Kök aral›¤›

5 Küt kaynak aral›k yüzeyinin

boyuna kenar›

6 Küt kaynak aral›k kal›nl›¤›

7 Birleflim uzunlu¤u

8 Kaynak a¤z›n›n boyuna üst kenar›

9 Birleflim kal›nl›¤› (a¤›z yüksekli¤i)

10 Kök a¤›z yar›çap›

11 Kök aral›¤›

12 Kök al›n yüksekli¤i

14 Kök kenar yüksekli¤i

15 Kaynak a¤›z yan kenar›

16 Tek parçan›n a¤›z geniflli¤i

17 Tek parçan›n kaynak a¤›z aç›s›

18 A¤›z derinli¤i

(kök kal›nl›¤› hariç parça kal›nl›¤›)

19 Yan kenar geniflli¤i/ a¤›z yan kenar

e¤ik uzunlu¤u

20 Yüzeyde a¤›z (kapak) geniflli¤i

21 Toplam a¤›z aç›s›

44 Kök aln›

Ref. Terim Ref. Terim

Tablo 1.1. Küt kaynakta a¤›z açma haz›rl›klar› ile ilgili tan›mlar (bkz. fiekil 1.2)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 1 1-3

a) Küt birleflim

d) T-birleflim

j) Çok parçal› birleflim

i) Çapraz birleflim

e) Çift T - birleflim(Haçvari birleflim)

b) Paralel birleflim c) Bindirme birleflim

fiekil 1.1 Birleflim türleri

f) E¤ik birleflim

g) Köfle birleflim h) Kenar birleflim

1-4 BÖLÜM 1 İMO - 01 / 2005

fiekil 1.2. Küt kaynak dikiflleri için a¤›z açma haz›rl›k türleri

a) Küt kaynak dikifli(I-dikifli) için a¤›z açma haz›rl›¤›

b) Kaynak altl›kl› (karfl›lama parçal›)yar›m-V dikifli için a¤›z açma haz›rl›¤›

c) Y- dikifli için a¤›z açma haz›rl›¤› d) U-dikifli için a¤›z açma haz›rl›¤›

fiekil 1.7’de köfle kaynak dikifllerinde dikifl kal›nl›klar›n›n tan›m›na yönelik flekiller görülmektedir.Burada iflaret edilen k›s›mlar›n tan›m› için Tablo 1.4’e bak›n›z.

fiekil 1.8’de de benzer flekilde farkl› tipteki (d›flbükey, içbükey, aral›kl›, farkl› kenar ölçülü, tam vek›smi birleflim nüfuziyetli (TBN ve KBN) köfle kaynak dikifli enkesitlerine ait örneklere yer veril-mifltir. Burada iflaretlenen k›s›mlar›n aç›klamalar› da yine Tablo 1.4’de yer almaktad›r.

fiekil 1.9’da ise çok paso geçiflli eritme kaynaklar›yla ilgili tipik örneklere gerek küt birleflimler, gerekse de T- birleflimler için yer verilmifltir. Bu örnekler aras›nda kök al›nl› tek V, yar›m V, çift V,kök karfl› pasolu V, vb. küt kaynak dikifllerinin yan›s›ra, tam birleflim nüfuziyetli (TBN) köfle kaynak dikifli de bulunmaktad›r. Burada rakamlarla iflaret edilen k›s›mlar için kullan›lan terimlerTablo 1.4’de yer almaktad›r.

Tablo 1.5’de çok say›da birleflim türleri ile ilgili örneklere yer verilmifl ve bunlar›n herbirinde kulla-n›lacak kaynak türlerinin yan›s›ra, aç›lmas› gerekli kaynak a¤›zlar›na iliflkin yap›lmas› uygun olanön haz›rl›klar belirtilmifltir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 1 1-5

E Erime yüzeyi (a¤›z aç›lm›fl)

I Erime yüzeyi (köfle dikifli) (a¤›z aç›lmam›fl)

1 Parça kal›nl›¤›

4 Kaynak a¤z› aç›lmam›fl kök aral›¤›

7 Birleflim uzunlu¤u

8 Boyuna a¤›z kenar›

11 Kaynak a¤z› aç›lm›fl kök aral›¤›

12 Kaynak a¤z› aç›lm›fl kök al›n geniflli¤i

13 Kök yüzeyinin boyuna kenar›

14 Kök yüzeyinin yan kenar›

15 Kök a¤›z yüzeyinin yan kenar›

16 A¤›z geniflli¤i

17 Tek levhada a¤›z aç›s›

18 A¤›z derinli¤i

20 Birleflim geniflli¤i

21 Toplam a¤›z aç›s›

Ref. Terim Ref. Terim

Tablo 1.2. T-birleflimlerde kaynak a¤z› açma haz›rl›klar› ile ilgili tan›mlar (bkz. fiekil 1.3)

D Erime yüzeyi (a¤›z aç›lmam›fl)

l Levha kal›nl›¤›

22 K›vr›k a¤›z uzunlu¤u

23 K›vr›k aln›n boylamas›na kenar›

24 K›vr›k aln›n aral›¤›

25 K›vr›k aln›n derinli¤i

26 K›vr›k aln›n yar›çap›

Ref. Terim Ref. Terim

Tablo 1.3 . K›vr›k küt kaynak dikifli için a¤›z açma haz›rl›klar› ile ilgili tan›mlar (bkz. fiekil 1.4)

fiekil 1.3 T- birleflimlerde küt kaynak dikiflleri için a¤›z açma haz›rl›k türleri

a) Küt kaynak dikifli(1-dikifli) için a¤›z açma haz›rl›¤›

b) Çift Y kaynak dikifli (K dikifli) için a¤›z açma haz›rl›¤›

1-6 BÖLÜM 1 İMO - 01 / 2005

fiekil 1.4. K›vr›k küt kaynak dikifli için a¤›z açma haz›rl›¤›

1 Esas metal

2 Kaynak metali

3 Is›n›n Tesiri Alt›ndaki Bölge (ITAB)

4 Kaynak bölgesi

5 Nüfuziyet (erime derinli¤i = penetrasyon)

6 Erime hatt›

7 Kaynak dikifl kökü

8 Kaynak dikifl geniflli¤i

9 Dikifl taflk›nl›¤› (afl›r› kaynak metali)

10 Kenar uzunlu¤u

11 Kök taflk›nl›¤› (afl›r› nüfuz etmifl banyo kal›nl›¤›)

12 Maksimum dikifl kal›nl›¤›

13 Gereken (tasar›m) dikifl hesap kal›nl›¤›

14 Gerçek dikifl kal›nl›¤›

15 Etkin dikifl kal›nl›¤›

16 Kaynak dikifl kenar aç›s›

17 Kaynak dikifl uzunlu¤u

18 T›rt›ll› dikifl yüzeyi

19 Paso geçifli

20 Kök paso

21 Tek veya çok pasolu dolgu tabakalar›

22 Çok pasolu kapak tabakas›

23 Kök dolgu pasosu

24 Karfl› paso (Karfl› taraftaki ilk paso)

25 Kök nüfuziyeti

26 Erime bölgesi

27 Kök geniflli¤i

Ref. Terim Ref. Terim

Tablo 1.4 Eritme türü kaynakl› birleflimler için tan›mlar (bkz. fiekil 1.5,1.6,1.7,1.8 ve 1.9)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 1 1-7

a) V - (küt) kaynak dikifli enkesiti b) Köfle kaynak dikifli enkesiti

fiekil 1.5 Eritme kaynak türleri

a) Bir küt kaynak dikiflinin görünüflü b) Tam Birleflim Nüfuziyeti (TBN)(Tam nüfuziyetli küt kaynak)

c) K›smi Birleflim Nüfuziyeti (KBN)(K›smi nüfuziyetli küt kaynak)

d) Bir köfle birleflimde Tam Birleflim Nüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

fiekil 1.6 Küt kaynak dikiflleri için tipik örnekler

1-8 BÖLÜM 1 İMO - 01 / 2005

fiekil 1.7. Köfle kaynak dikiflleri için dikifl kal›nl›klar›

a) D›flbükey köflekaynak dikifli

b) ‹çbükey köfle kaynak dikifli

c) Aral›kl› köflekaynak dikifli

d) Farkl› kenar ölçülü köfle kaynak dikifli

e) K›smi birleflim nüfuziyetli (KBN)köfle kaynak dikifli

f) Tam (derin) birleflim nüfuziyetli(TBN) köfle kaynak dikifli

fiekil 1.8. Farkl› flekilli köfle kaynak dikifllerinin enkesitlerine iliflkin tipik örnekler

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 1 1-9

a) Kök al›nl› tek V - dikifli b) T-birleflimde yar›m -V dikifli(küt kaynak dikifli) (küt kaynak dikifli)

c) Kök karfl› pasolu V- dikifli d) Çift V- dikifli(küt kaynak dikifli) (küt kaynak dikifli)

e) Tam (derin) birleflim nüfuziyetli (TBN) köfle kaynak dikifli

fiekil 1.9. Çok pasolu eritme kaynaklar›yla ilgili tipik örnekler

1-10 BÖLÜM 1 İMO - 01 / 2005

Tablo 1.5. Birleflim türleri, kaynak dikifli türleri ve a¤›z açma haz›rl›klar› ile ilgili tan›mlar

fiekil ve ilgili fiekil no. Birleflim türü Dikifl türü A¤›z açma haz›rl›¤›(bkz. fiekil 1.1) (bkz. fiekil 1.5,1.6 ve 1.8e,f) (bkz. fiekil 1.2 ,1.3,1.4 ve 1.9)

T 1.5 - 01

T 1.5 - 02

T 1.5 - 03

T 1.5 - 04

T 1.5 - 05

Küt birleflim

Küt birleflim

1350 ≤ α ≤ 1800

Küt birleflim

Küt birleflim

Küt birleflim

I- al›n

I- al›n(haz›rlanmam›fltek V)

K›vr›k al›n

I - al›n

I- al›n

Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

Tam birleflimnüfuziyetli (TBN)küt kaynak dikifli

Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

K›smi birleflimnüfuziyetli (KBN) küt kaynak dikifli

Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 1 1-11

Tablo 1.5. Birleflim türleri, kaynak dikifli türleri ve a¤›z açma haz›rl›klar› ile ilgili tan›mlar (devam)

T 1.5 - 06

Küt birleflimKök al›nl› ve kök aral›kl› Tek-V a¤›zl›

Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

T 1.5 - 07

Küt birleflimKarfl›lama parçal›(kaynak banyo altl›kl›)aç›k I - al›n

Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

T 1.5 - 08

Küt birleflim

Karfl›lama parçal› (kaynak banyo altl›kl›)Tek V - al›n

Not: Altl›klar kal›c› veya geçici olabilir.

Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

T 1.5 - 09

Küt birleflim Y - a¤›zl›Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

T 1.5 - 10

Küt birleflimK›smi birleflimnüfuziyetli (KBN)küt kaynak dikifli

Küt birleflim

T 1.5 - 11

Küt birleflim Çift Y - a¤›zl›K›smi birleflimnüfuziyetli (KBN)küt kaynak dikifli

fiekil ve ilgili fiekil no. Birleflim türü Dikifl türü A¤›z açma haz›rl›¤›(bkz. fiekil 1.1) (bkz. fiekil 1.5,1.6 ve 1.8e,f) (bkz. fiekil 1.2 ,1.3,1.4 ve 1.9)

1-12 BÖLÜM 1 İMO - 01 / 2005

Tablo 1.5. Birleflim türleri, kaynak dikifli türleri ve a¤›z açma haz›rl›klar› ile ilgili tan›mlar (devam)

T 1.5 - 12

Küt birleflim Y a¤›zl›Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

T 1.5 - 13

Küt birleflim Çift - Y a¤›z

Çift taraftan kaynakl›tam birleflimnüfuziyetli (TBN)küt kaynak dikifli

T 1.5 - 14

Küt birleflim I- al›nÇift taraftan kaynakl›köfle kaynak dikifli

T 1.5 - 15

Küt birleflim Yar›m V - a¤›zl›Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

T 1.5 - 16

Küt birleflim

Yar›m-V a¤›zl›, kal›n levhada kademe-lendirme yap›larak levhaya e¤im verilmifl

Karfl› pasolutam birleflimnüfuziyetli (TBN)küt kaynak dikifli

T 1.5 - 17

Küt birleflim Yar›m - V a¤›zl›

Karfl› pasoluyar›m V (küt) ve köflekaynak dikifllerininbirleflimi

fiekil ve ilgili fiekil no. Birleflim türü Dikifl türü A¤›z açma haz›rl›¤›(bkz. fiekil 1.1) (bkz. fiekil 1.5,1.6 ve 1.8e,f) (bkz. fiekil 1.2 ,1.3,1.4 ve 1.9)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 1 1-13

Tablo 1.5. Birleflim türleri, kaynak dikifli türleri ve a¤›z açma haz›rl›klar› ile ilgili tan›mlar (devam)

T 1.5 - 18

Küt birleflimKök aral›kl› ve kök aç›kl›kl› Yar›m-V a¤›zl›

Çift taraftan tamnüfuziyetli küt ve ikiköfle kaynak dikifllibirleflim

T 1.5 - 19

T BirleflimKök aral›kl› vekök aç›kl›kl› Yar›m - V a¤›zl›

Tam birleflimnüfuziyetli(TBN) küt kaynakdikifli

T 1.5 - 20

T birleflimDik aç›l› bitiflikköfle a¤›zl›

Tek taraftan kaynakl›köfle kaynak dikifli

T 1.5 - 21

T birleflim Dik aç›l› bitiflik a¤›zl›

Çift taraftan tambirleflim nüfuziyetli(TBN) köfle kaynakdikifli

T 1.5 - 22

T birleflim Dik aç›l› bitiflik a¤›zl›Çift taraftan çekilmiflköfle kaynak dikifli

T 1.5 - 23

T birleflim Çift yar›m-V a¤›zl›

Çift taraftan tam(derin) birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

fiekil ve ilgili fiekil no. Birleflim türü Dikifl türü A¤›z açma haz›rl›¤›(bkz. fiekil 1.1) (bkz. fiekil 1.5,1.6 ve 1.8e,f) (bkz. fiekil 1.2 ,1.3,1.4 ve 1.9)

1-14 BÖLÜM 1 İMO - 01 / 2005

Tablo 1.5. Birleflim türleri, kaynak dikifli türleri ve a¤›z açma haz›rl›klar› ile ilgili tan›mlar (devam)

T 1.5 - 24

T birleflim Çift yar›m-V a¤›zl›

Çift taraftan kaynakl›tam birleflimnüfuziyetli, küt veköfle kaynakdikifllerinin birleflimi

T 1.5 - 25

T birleflim Kök al›nl› çift yar›m-V a¤›zl›

Çift taraftan kaynakl›k›smi birleflim nüfuziyetli küt kaynakdikifli

T 1.5 - 26

T birleflim

450 ≤ α ≤ 900

Yar›m-V a¤›zl›Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifli

T 1.5 - 27

T birleflim Dik aç›l› bitiflik a¤›zl›Küt kaynak dikifli

T 1.5 - 28

Çift T - birleflim(Haçvari birleflim) Çift yar›m-V a¤›zl›

(Çift taraftan kaynakl›, tam birleflim nüfuziyetli) çift yar›m V(küt kaynak) dikiflleri

T 1.5 - 29

Çift T - birleflim(Haçvari birleflim)

Dik aç›l› bitiflik a¤›zl›Dört taraftan çekilmiflköfle kaynak dikiflleri

fiekil ve ilgili fiekil no. Birleflim türü Dikifl türü A¤›z açma haz›rl›¤›(bkz. fiekil 1.1) (bkz. fiekil 1.5,1.6 ve 1.8e,f) (bkz. fiekil 1.2 ,1.3,1.4 ve 1.9)

50 ≤ α ≤ 450

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 1 1-15

Tablo 1.5. Birleflim türleri, kaynak dikifli türleri ve a¤›z açma haz›rl›klar› ile ilgili tan›mlar (devam)

T 1.5 - 30

Bindirme birleflim Dik aç›l› bitiflik a¤›zl›Köfle kaynak dikifli

T 1.5 - 31

Bindirme veyaparalel birleflim Bir levhada delik

Delik kayna¤›(Tapa kayna¤›)

T 1.5 - 32

Bindirme veyaparalel birleflim

Bir levhada delikÇepeçevre köfle kaynak dikifli

T 1.5 - 33

Bindirme veyaparalel birleflim

YokEritme nokta kayna¤›

T 1.5 - 34

D›fl köfle birleflim Yar›m-V a¤›zl›

Tam birleflimnüfuziyetli (TBN)yar›m V –dikifli(küt kaynak dikifli)

T 1.5 - 35

D›fl köfle birleflim Dik aç›l› bitiflik a¤›zl›D›fl köfle kaynak dikifli

fiekil ve ilgili fiekil no. Birleflim türü Dikifl türü A¤›z açma haz›rl›¤›(bkz. fiekil 1.1) (bkz. fiekil 1.5,1.6 ve 1.8e,f) (bkz. fiekil 1.2 ,1.3,1.4 ve 1.9)

300 ≤ α ≤ 1350

00 ≤ α ≤ 50

1-16 BÖLÜM 1 İMO - 01 / 2005

Tablo 1.5. Birleflim türleri, kaynak dikifli türleri ve a¤›z açma haz›rl›klar› ile ilgili tan›mlar (devam)

T 1.5 - 36

D›fl köfle birleflim Dik aç›l› bitiflik a¤›zl›

Tam birleflimnüfuziyetli (TBN) çift tarafl› köfle kaynak dikifli

T 1.5 - 37

D›fl köfle birleflim K›smen üstüste binmifl,dik aç›l› bitiflik a¤›zl›

T 1.5 - 38

Kenar birleflim Dik aç›l› bitiflik a¤›zl›Ön köfle kaynak dikifli

K›smi birleflimnüfuziyetli (KBN)çift tarafl› köfle kaynakdikifli

1.3.1. Mühendis“Mühendis”, bu standard›n kapsam› içindeki tüm konularda müflteri ad›na veya ç›kar›na görevlendi-rilmifl olan bir kimse olarak tan›mlanmal›d›r.

1.3.2. Sözleflme Sorumlusu “Müteahhit” (Yüklenici)“Müteahhit”, bu standard›n içeri¤iyle uyumlu olarak imalattan, montajdan veya kaynaktan sorumlubir flirketi veya flirketi temsil eden bir kifliyi tan›mlamal›d›r.

1.3.3. Denetçiler

1.3.3.1. Müteahhit’in Denetçisi

“Müteahhit’in Denetçisi”, bu standard›n kapsam› içinde veya Sözleflme Belgeleri (bkz. Madde 2.2.1)içinde yer alan kalite ile ilgili tüm konulara ve denetimlere yönelik olarak Müteahhit için veyaMüteahhit ç›kar›na çal›flan tam sorumlu kifliyi tan›mlamal›d›r.

1.4. Sorumluluklar

1.4.1. Mühendis’in Sorumluluklar›

Mühendis, bu standartla uyumlu olarak imal edilen mamulleri veya mamul gruplar›n›n yönetimin-den ve Sözleflme Belgeleri’nin gelifltirilmesinden sorumlu olmal›d›r.

Mühendis, belirli bir yap›n›n özel koflullar›n› sa¤lamak üzere, bu standard›n öngördü¤ü koflullara baz› ekleme ve/veya ç›karmalar yapabilir veya baz›lar›n› ise de¤ifltirebilir. Bu standard›n öngördü-¤ü koflullar›n de¤ifltirilmesine yönelik tüm yeni veya ek koflullar›n, Sözleflme Belgeleri’nde

fiekil ve ilgili fiekil no. Birleflim türü Dikifl türü A¤›z açma haz›rl›¤›(bkz. fiekil 1.1) (bkz. fiekil 1.5,1.6 ve 1.8e,f) (bkz. fiekil 1.2 ,1.3,1.4 ve 1.9)

00 ≤ α ≤ 300

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 1 1-17

(bkz. Madde 2.2.1) gösterilmesi gerekir.

Mühendis Sözleflme Belgeleri’nde, gerekliyse ve uygulanabiliyorsa afla¤›daki bilgileri belirlemelive vermelidir.

(1) Standard›n, sadece Mühendis taraf›ndan belirlendi¤i takdirde uygulanabilen koflullar›n›.

(2) Bu standartta özel olarak belirtilmemifl olan tüm ilave NDT – tahribats›z (hasars›z) muayene testlerini.

(3) Yap›n›n hangi tip yüklere (statik ve/veya dinamik) maruz oldu¤unu.

(4) Bu standartta belirtilmemifl olan tüm ek koflullar›n›.

1.4.2. Sözleflme Sorumlusu’nun (Müteahhit’in) Sorumluluklar›Müteahhit, KPfi Kaynak Prosedür fiartnamesi’ nden, kaynak personelinin yeterlili¤inden, imalatç›-n›n denetiminden ve bu standard›n ve Sözleflme Belgeleri’nin öngördü¤ü koflullarla uyumlu ifllerinyap›lmas›ndan sorumlu olmal›d›r.

1.4.3. Denetçi’nin Sorumluluklar›Denetçi, Sözleflme Sorumlusu (Müteahhit) taraf›ndan atanmal› ve malzeme ve iflçili¤in denetimi,Sözleflme Belgeleri’ nde yer alan koflullar›n sa¤lamas› için gerekli flekilde çal›flt›r›lmal›d›r.

1.5. Onay

‹malat s›ras›nda onaylanmas› gereken tüm referanslar›n Mühendis taraf›ndan onaylanaca¤› kabuledilmelidir.

1.6. Kaynak Sembolleri

Kaynak sembolleri, EN 22553’ün en son yay›m›nda gösterilen flekilde olmal›d›r. Öngörülen özel koflullar, düzenlenen not ve çizilen detaylarla tam olarak aç›klanmal›d›r (bkz. Madde 3.6).

1.7. Güvenlik Önlemleri

Bu teknik belge, kaynak ifllemi s›ras›nda oluflan tehlikelerin ve iflçi sa¤l›¤›na yönelik olarak oluflabilecek tehditlerin tümünü içermez.

Uygun güvenlik ve sa¤l›k önlemlerinin al›nmas›, Müteahhit’in sorumlulu¤u alt›ndad›r. Müteahhit,bu standard› uygulamadan önce, standartta belirtilen tüm resmi s›n›rlamalar›n imalat s›ras›nda uygulanabilirli¤ini tespit etmelidir.

1.8. Standart Ölçü Birimleri

Bu standartta Uluslararas› Birim Sistemi (SI) kullan›r. Bunun yan›s›ra, bu birimlerin yan›nda ve parantez içinde Metrik Sistem’de olan karfl›l›klar› da verilmifltir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-1

2. Kaynaklı Birleşimlerin Tasarımı ve Yapım Kuralları

Bu bölüm, çelik yap›larda teflkil edilen kaynakl› birleflimlerin tasar›m›na yönelik koflullar› içerir. Bu bölüm afla¤›daki gibi üç k›sma ayr›lm›flt›r :

KISIM A – Kaynakl› Birleflimlerin Tasar›m› için Ortak KoflullarKISIM B – S›cak Hadde Ürünlerinin (Borular Hariç) Kaynakl› Birleflimlerinin Tasar›m› ‹çin Özel

Koflullar (Statik ve Dinamik Yüklerle Zorlanan)KISIM C – S›cak Hadde Ürünlerinin (Borular Hariç) Kaynakl› Birleflimlerinin Tasar›m› ‹çin Özel

Koflullar (Tekrarl› Yükler)

KISIM – A

Kaynakl› Birleflimlerin Tasar›m› ‹çin Ortak Koflullar

2.1. K›s›m A’n›n Kapsam›

Bu k›s›m, yükleme tipinden ba¤›ms›z olarak tüm kaynakl› birleflimlere uygulanabilen koflullar› içerir.

2.2. Sözleflme Planlar› ve Özellikleri

2.2.1. Sözleflme Belgeleri Kaynak Plan› ve ‹malat Resimleri buradan itibaren Sözleflme Belgeleri olarak adland›r›lacakt›r.Sözleflme Belgeleri’ nde yer alan planlar ve öngörülen koflullar›nda; esas metalin özellikleri, yerleflimi veya konumu, tipi, boyutu ve imalat s›ras›nda çekilecek tüm kaynak dikiflleri ve buna aitçizimler ve uzant›lar›n gösterimi ve ayr›ca bu belgede belirtilenlerle ilgili her bilgi, eksiksiz ve tamolarak yer almal› ve aç›kça gösterilmelidir.

E¤er Mühendis, flantiyede (sahada) yap›lmas› gereken özel kaynaklar öngörmüflse, bunlar da Sözleflme Belgeleri’ nde gösterilmelidir.

Buradan itibaren “Atölye Çizimleri” olarak adland›r›lacak olan imalat resimleri ve montaja yönelikçizimler, “Atölye Kaynaklar›” ve “fiantiye (Saha) Kaynaklar›” olmak üzere, birbirinden farkl› veaç›kça ayr›lm›fl olarak Sözleflme Belgeleri’ nde yer almal›d›r.

2.2.2. Çentik Tokluklar›’na ‹liflkin KoflullarE¤er kaynakl› birleflimlerin “çentik tokluklar›” ile ilgili de¤erler gerekliyse, kullan›lacak ilave me-tale (elektrod) karfl› gelen test s›cakl›¤› ile minimum absorbe edilecek enerji Mühendis taraf›ndan be-lirlenmeli veya KPfi – Kaynak Prosedür fiartnamesi’nin (bkz. Bölüm 4) ancak CVN - Charpy V -

Çentik Darbe Testleri (bkz. Madde 4.7.5.2) ile onaylanaca¤› belirtilmelidir. E¤er KPfi’ler CVN -testleriyle onaylanacak ise, minimum absorbe edilecek enerji, test s›cakl›¤› ve CVN - testinin kaynak metalinde mi; yoksa hem ITAB (Is› Tesiri Alt›ndaki Bölge), hem de kaynak metalinde miyap›laca¤›, Mühendis taraf›ndan belirtilmelidir.

2-2 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

2.2.3. Özel Kaynaklara ‹liflkin KoflullarE¤er birleflimlerin veya birleflim gruplar›n›n oluflturulmas›nda özel bir montaj s›ras›, kaynak s›ras›,kaynak tekni¤i veya di¤er özel önlemler gerekiyor ise, bunlar Mühendis taraf›ndan Sözleflme Belge-leri’nde yer almal› veya Sözleflme Sorumlusu (Müteahhit) taraf›ndan Atölye Çizimleri’nde gösterilmelidir.

2.2.4. Kaynak Dikifli Hesap Kal›nl›¤› ve Hesap Uzunlu¤uSözleflme Belgeleri’nde yer alan Atölye Çizimleri’nde, her bir kaynak dikiflinin kaynak hesap uzunlu¤u gösterilmelidir.

KBN (K›smi Birleflim Nüfuziyeti) için küt kaynak dikifllerinde gerekli kaynak kal›nl›¤› belirtilmelidir.

Köfle kaynak dikifllerinde ve e¤imli T- birleflimlerde afla¤›daki bilgilerin Sözleflme Belgeleri’nde yeralmas›n›n sa¤lanmas› gerekir:

(1) Birleflen yüzeyler aras›ndaki aç›n›n 80° ila 100° aras›nda olmas› halinde, parçalar› birlefltir-mek amac›yla çekilecek köfle kaynak dikifllerinin dikifl kenar boyutu (bkz. fiekil 1.9 - 10 numara) Sözleflme Belgeleri’nde yer alan Atölye Çizimleri’nde gösterilmelidir.

(2) Birleflen yüzeyler aras›ndaki aç›n›n 80°’den küçük veya 100°’den büyük olmas› halinde,parçalar aras›nda çekilecek köfle kaynak dikifllerinin dikifl hesap kal›nl›¤›, (bkz.Madde 2.3.2.5 ve fiekil 1.7 ve 1.8’de iflaret edilen 13 numara) Sözleflme Belgeleri’nde yer alan Atölye Çizimleri’nde gösterilmelidir.

2.2.5. Atölye ÇizimleriAtölye Çizimleri, kaynak a¤z› aç›larak oluflturulan küt kaynakl› birleflimlere ait birleflim detaylar›n›ve bunlar› oluflturmak için gerekli esas metal haz›rl›¤›n›, gerekli kaynak sembollerini, gösterimleri-ni ve eskizlerini içermelidir. Bunun yan›s›ra kaynaklama ifllemi s›ras›nda kullan›lan karfl›lama parçalar›n›n (çelik banyo altl›klar›n›n) hem genifllikleri, hem de kal›nl›klar› bu çizimlerde belirtilmeli veya gösterilmelidir.

2.2.5.1. KBN (K›smi Birleflim Nüfuziyetli) Küt Kaynak Dikiflleri

Atölye Çizimleri’nde kullan›lacak kaynak yöntemi ve kaynak pozisyonu için gereken küt kaynak diki-fli kal›nl›¤›’na ulaflmak için gerekli kaynak a¤›z yüksekli¤i (bkz. fiekil 1.2 - 9 numara) gösterilmelidir.

2.2.5.2. Köfle Kaynak Dikiflleri ve E¤imli T - Birleflimlerdeki Kaynak Dikiflleri

Atölye Çizimleri’nde afla¤›daki bilgiler verilmifl olmal›d›r :

(1) Birleflen yüzeyler aras›ndaki aç› 80° ila 100° aras›nda olmas› durumunda, parçalar› birleflti-ren köfle kaynak dikifllerinin kenar boyutu (bkz. fiekil 1.9 - 10 numara), Sözleflme Belgele-ri’nde yer alan Atölye Çizimleri’nde aç›kça gösterilmelidir.

(2) Birleflen yüzeyler aras›ndaki aç›n›n 80°’den küçük veya 100°’den büyük olmas› durumun-da, parçalar aras›nda çekilen köfle kaynak dikiflleri için dikifl hesap kal›nl›¤› (bkz. Madde 2.3.2.5 ve fiekil 1.7 ve 1.8’de 13 numara) belirlenmeli ve Sözleflme Belgeleri’nde yeralan Atölye Çizimleri’nde aç›kça gösterilmelidir.

2.2.5.3. Özel Kaynak A¤›z Detaylar›

Gerekti¤inde, özel kaynak a¤›z detaylar›n›n Sözleflme Belgeleri’nde verilmeleri gerekir.

2.2.5.4. Kaynak Özel Muayene Koflullar›

Çekilen kaynak dikiflleri için öngörülen özel kaynak muayene koflullar›n›n herbiri, Sözleflme Belgeleri’nde belirtilmelidir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-3

2.3. Kaynak Dikifli Hesap Alan›

2.3.1. Kaynak A¤z› Aç›lm›fl Küt Kaynak Dikiflleri2.3.1.1. Küt Kaynak Dikifli Hesap Uzunlu¤u

Kaynak a¤z› aç›lm›fl herhangi bir küt kaynak dikiflinin maksimum hesap uzunlu¤u, kaynak dikiflinindo¤rultusundan ba¤›ms›z olarak dikifle etkiyen çekme veya bas›nç gerilmelerinin yönüne dik olarak,birlefltirilen parçan›n geniflli¤i kadar olmal›d›r.

Kayma gerilmesi aktaran küt kaynak dikifllerinde hesap uzunlu¤u, imalat resimlerinde belirtilenuzunluktur.

2.3.1.2. TBN - Kaynak A¤z› Aç›lm›fl Küt Kaynak Dikifllerinde Dikifl Hesap Kal›nl›¤›

TBN bir küt kaynak dikiflinde kaynak dikifli hesap kal›nl›¤›, birlefltirilen parçalardan daha ince olan›n›n kal›nl›¤›na eflit olarak al›nmal›d›r (ayr›ca bkz. Tablo 3.1).

Kaynak takviyesi için mukavemet hesaplamalar›nda etkin alandaki bir art›fltan kaç›n›lmas› gerekir.

Kaynak enkesitinde taflma/d›flbükeylik (bkz. fiekil 1.5 – 9 numara) olmas› durumunda, boyutland›r-ma hesaplar› s›ras›nda kaynak hesap alan›’nda bir art›fl yap›lmas›ndan kaç›n›lmas› gerekir.

2.3.1.3. KBN - Kaynak A¤z› Aç›lm›fl Küt Kaynak Dikifllerinde Maksimum Dikifl Kal›nl›¤›

KPfi – Kaynak Prosedür fiartnamesi Bölüm 3’le uyumlu olarak onaylanmad›¤› takdirde, KBN - kütkaynak dikiflleri kal›nl›¤›, a¤›z yüksekli¤i’ne (bkz. fiekil 1.2’de tan›mlanan 9 numara) eflit veya ondan büyük olmal›d›r.

2.3.1.4. Kaynak A¤z› Aç›lm›fl Küt Kaynak Dikiflinin Hesap Alan›

Kaynak a¤z› aç›lm›fl bir küt kaynak dikiflinin hesap alan›, kaynak hesap uzunlu¤u’nun kaynak hesap kal›nl›¤› ile çarp›m›na eflittir.

2.3.2. Köfle Kaynak Dikiflleri

2.3.2.1. Köfle Kaynak Dikiflinin Hesap Uzunlu¤u

Bir köfle kaynak dikiflinin hesap uzunlu¤u, kaynak dikifline ait kök çizgisinin geometrik boyundandikifl hesap kal›nl›¤› kadar uzunluktaki krater kay›plar›’n›n, kaynak dikifli bafllang›c› ve bitimi içinç›kar›lmas› ile bulunur.

2.3.2.2. Köfle Kaynak Dikiflinin Minimum Uzunlu¤u

Bir köfle kaynak dikiflinin minimum uzunlu¤u, dikifl hesap kal›nl›¤›’n›n en az 15 (onbefl) kat› kadar olmal›d›r.

2.3.2.3. Süreksiz Köfle Kaynak Dikiflleri (Metot Kaynaklar›) - Minimum Uzunluk

Süreksiz (kesintili) çekilen bir köfle kaynak dikiflinin (metot kayna¤›n›n) herbir parças›n›n minimumuzunlu¤u, 38 mm olmal›d›r.

2.3.2.4. Maksimum Köfle Kaynak Dikifli Hesap Uzunlu¤u

Köfle kaynak dikifli hesap kal›nl›¤›’n›n 100 (yüz) kat›na eflit veya daha az uzunlu¤a sahip, kaynak dikifli ucundan etkiyen kuvvetlere maruz köfle kaynak dikifllerinin boyutland›rma hesaplar›nda gözönüne al›nacak kaynak dikifli hesap uzunlu¤u, kaynak dikiflinin imalat resimlerinde

2-4 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

(bkz. Madde 2.2.1 - Atölye Çizimleri) görünen geometrik uzunlu¤u’ndan, dikifl hesap kal›nl›¤› kadaruzunluktaki krater kay›plar›’n›n, kaynak dikifli bafllang›c› ve bitimi için ç›kar›lmas›na karfl› gelen biruzunlu¤a eflit olmas›na izin verilir.

Kaynak dikifli ucundan etkiyen yüklere maruz bir köfle kaynak dikiflinde e¤er köfle kaynak dikifliuzunlu¤u, kaynak dikifli hesap kal›nl›¤›n›n 100 (yüz) kat›ndan büyük, fakat 300 (üçyüz) kat›ndan da-ha küçük veya eflit ise, köfle kaynak dikifli hesap uzunlu¤u afla¤›da (2.1) numaral› ifade ile hesapla-nacak olan ß - katsay›s›yla çarp›larak küçültülebilir. Bu katsay› birden (1.0) büyük olamaz.

Burada:ß : Küçültme katsay›s›n›L : Kaynak dikifli ucundan etkiyen kuvvete maruz köfle kaynak dikiflinin gerçek

(geometrik) uzunlu¤unu [mm]a : Köfle kaynak dikifli hesap kal›nl›¤›n› [mm].

ifade etmektedir.

E¤er köfle kaynak dikifli uzunlu¤u, dikifl hesap kal›nl›¤›’n›n 300 (üçyüz) kat›n› aflarsa, köfle kaynakdikifli hesap uzunlu¤u olarak dikifl hesap kal›nl›¤›’n›n 230 (ikiyüzotuz) kat›, boyutland›rma hesapla-r›nda gözönüne al›nmal›d›r.

2.3.2.5. Köfle Kaynak Dikifli Hesap Kal›nl›¤›n›n Saptanmas›

Aralar›ndaki birleflim aç›s› 80° ila 100° aras›nda de¤iflen parçalar aras›nda çekilen gömülü köfle kaynak dikiflleri için dikifl hesap kal›nl›¤› a, üçgen fleklindeki kaynak dikiflinin birleflim kökündendikifl yüzeyine çizilen diyagonalin en k›sa mesafesi; di¤er bir deyimle köfle kaynak dikifli içine çizi-lebilen en büyük ikizkenar üçgenin yüksekli¤i olarak al›nmal›d›r.

Gerek 60° ve 80° aras›ndaki dar aç›l› köfle kaynak dikiflleri için, gerekse de 100°’den büyük geniflaç›l› köfle kaynak dikiflleri için ise özel dikifl hesap kal›nl›klar›n›n sa¤lanmas› için gereken kaynakkenar boyutu (bkz. fiekil 1.5b ve 1.9’da 10 numara), geometri göz önüne al›narak hesaplanmal›d›r(bkz. fiekil 2.1).

Aralar›ndaki birleflim aç›s› 60° ve 30° aras›nda kalan dar aç›l› köfle kaynak dikiflleri için kaynak kenar boyutu, kullan›lan kaynak yöntemi için gerekli dar aç›l› kök pasosunda, sa¤lam kaynak

fiekil 2.1. Köfle kaynak dikifli hesap kal›nl›¤›

(2.1)

metalinin y›¤›l›p y›¤›lmad›¤›na iliflkin belirsizli¤i hesaba katacak flekilde, Z - kay›p boyutu kadar artt›r›lmal›d›r (bkz. Tablo 2.1).

2.3.2.6. Takviye Olarak Çekilen Köfle Kaynak Dikiflleri

KBN bir küt kaynak dikiflinin bir köfle kaynak dikifli ile takviye edilmesi sonucunda oluflan kaynakdikiflinde (bkz. Tablo 1.5 – fiekil T1.5 - 17) dikifl hesap kal›nl›¤›, böyle bir azaltmay› gerektiren her-hangi bir a¤›z detay› için birleflim kökünden kaynak yüzeyine köflegensel ölçülen en k›sa mesafeden(bkz. fiekil 2.1), 3 mm ç›kar›larak bulunmal›d›r.

2.3.2.7. Minimum Köfle Kaynak Dikifli Hesap Kal›nl›¤›

Köfle kaynak dikiflinin minimum kal›nl›¤›,

a) etkiyen yükü aktarmada yeterli olan kaynak kal›nl›¤›ndan ve

b) Madde 5.2.3.’de verilen köfle kaynak dikifli kal›nl›¤›ndan

büyük olmal›d›r.

2.3.2.8. Bindirme Birleflimlerde Köfle Kaynak Dikifli Maksimum Hesap Kal›nl›¤›

Bindirme birleflimlerde (bkz. fiekil 1.1c) esas metalin kenarlar› boyunca oluflturulan köfle kaynak dikifllerinin maksimum hesap kal›nl›¤› afla¤›daki gibi olmal›d›r (ayr›ca bkz. Tablo 3.1):

(1) Et kal›nl›¤› 6 mm’den daha ince olan metaller için köfle kaynak dikiflinin kenar boyutu, esasmetalin kal›nl›¤› kadar olmal›d›r. (bkz. fiekil 2.2a)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-5

(a) Esas metal 6 mm’den ince (b) Esas metal 6 mm’den daha kal›n

fiekil 2.2. Bindirme birleflimlerde kenarlar boyunca maksimum köfle kaynak dikifli kal›nl›¤›

Dihedral aç›s› ψ

60° > ψ > 45°

45° > ψ > 30 °

Kaynak pozisyonu *(PA veya PE) Kaynak pozisyonu* (PB veya PF)

Z (mm) Z (mm)

3 3

6

*) bkz. Bölüm 4 – Madde 4.9.6

6

Tablo 2.1. Z kay›p katsay›s› (s›cak hadde ürünleri için)

2-6 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

(2) Genelde Atölye Çizimleri’nde köfle kaynak dikifli kenar boyutu, esas metal kal›nl›¤›na eflit olmal›d›r. Lakin et kal›nl›klar› 6 mm’den daha kal›n olan metal mamüller için köfle kaynak dikifllerinin kenar boyutu, esas metalin kal›nl›¤›ndan 2 mm daha az olmal›d›r (bkz. fiekil 2.2b). Öte yandan, e¤er kaynaklanm›fl halde gerekli köfle kaynak hesap kal›nl›¤› kesinolarak sa¤lanm›flsa, esas metal kenar› ile köfle kaynak dikifli kenar› aras›ndaki mesafe 2 mm’den daha k›sa olabilir.

2.3.2.9. Köfle Kaynak Dikiflinin Hesap Alan›

Boyutland›rma hesaplar›nda gözönüne al›nacak bir köfle kaynak dikiflinin hesap alan›, kaynak dikiflihesap uzunlu¤u (ayr›ca bkz. Tablo 3.2) ile dikifl hesap kal›nl›¤›’ n›n (ayr›ca bkz. Tablo 3.1) çarp›lmas›yla bulunan aland›r (bkz. Bölüm 3 “Kaynak Dikifllerinin Mukavemet Hesab›”).

2.3.3. E¤ik T-Birleflimler

Birlefltirilen parçalar aras›ndaki aç› 100°’den büyük veya 80°’den küçük olan T-Birleflimler, “E¤ik T-Birleflimler” olarak adland›r›l›r. Bu tip birleflimlerle ilgili özel isteklerin Sözleflme Belgele-ri’nde belirtilmesi gerekir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-7

KISIM - B

S›cak Hadde Ürünlerinin (Borular Hariç)

Kaynakl› Birleflimlerinin Tasar›m› ‹çin Özel Koflullar

(Statik veya Dinamik Zorlanan)

2.4. Genel

K›s›m A’da verilenlerle birlikte K›s›m B’ de yer alan özel koflullar, statik yüklemeye maruz s›cakhadde mamüllerinden teflkil edilen kaynakl› birleflimlerin tümüne uygulan›r. Ayr›ca, K›s›m C’de belirtilenler hariç olmak üzere, K›s›m A ve bunun yan›s›ra K›s›m B’de yer alan tüm koflullar, dinamik yüklemeye maruz s›cak hadde ürünleri kullan›larak teflkil edilen kaynakl› birleflimlere deuygulan›r.

2.5. Gerilmeler

2.5.1. Hesaplanan GerilmeEtkiyen yük alt›nda emniyet gerilmeleri ile k›yaslanacak olan hesaplanan gerilmeler, kaynakl› birleflimlerinin tasar›m› için bu standartta belirtilen minimum mukavemete karfl› gelen koflullar dikkate al›narak elde edilen gerilmeler veya uygun analizlerle saptanan nominal (anma) gerilmeler olmal›d›r.

2.5.2. Eksantrisite Durumunda Hesaplanan GerilmeE¤er uygulanan yük alt›nda birlefltirilen parçalarda veya çekilen kaynak dikiflinde dikiflin konumu,boyutlar› ve türü nedeniyle ortaya ç›kan bir eksantrisite varsa, kaynakl› birleflimlerinin boyutland›-r›lmas›nda emniyet gerilmeleri ile k›yaslanacak olan hesaplanan gerilmeler, oluflan bu eksantrisiteyigözönüne almal›d›r.

2.5.3. Esas Metal Emniyet GerilmeleriEtkiyen yükler alt›nda hesaplanan esas metal gerilmesi, ‹MO - 02 / 2006’da (“Çelik Yap›lar›nEmniyet Gerilmesi Esas›na Göre Hesab›”) verilen esas metale karfl› gelen emniyet gerilmesi de¤erini aflmamal›d›r.

2.5.4. Kaynak Emniyet GerilmeleriKaynakl› birleflimlerde kaynak dikifli hesap alan› gözönüne al›narak hesaplanan gerilme, Tablo 2.2’de verilen kaynak emniyet gerilmesi de¤erini aflmamal›d›r.

2.5.4.1. Köfle Kaynak Dikifllerinde Hesaplanan Gerilme

Do¤rultusu ne olursa olsun uygulanan yük alt›nda köfle kaynak dikifllerinde hesaplanan gerilme, kaynak hesap alan›na etkiyen kayma gerilmesi olarak kabul edilerek gözönüne al›nmal›d›r.

2-8 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

Etkiyen Kuvvet Kaynak Emniyet GerilmeleriGereken ‹lave Metal

(Elektrod) Mukavemet

Seviyesi

TBN (Tam Birleflim Nüfuziyetli) Kaynak A¤z› Aç›lm›fl Küt Kaynak Dikiflleri

Küt kaynak dikifli hesap alan›nadik etkiyen çekme 1)

Küt kaynak dikifli hesap alan›na dik etkiyen bas›nç

Küt kaynak dikifli eksenine paralel etkiyen çekme veya bas›nç

Küt kaynak dikifli hesap alan› üzerindekayma

{‹lave metalin (elektrod malzemesi) s›n›fland›r-

ma çekme mukavemeti x 0,30 }

Ek Koflul: Esas metal üzerindeki kayma gerilmesi,afla¤›daki ifadeden elde edilen de¤eri aflmamal›d›r:

{esas metalin akma mukavemeti x 0,40}

Esas metalle ayn› 2) Uygun ilave metal 2)

kullan›lmal›d›r.

Uygun ilave metalle 2) ayn› veyadaha düflük mukavemet seviyesinde olan ilave metal (elektrod malzemesi) kullan›labilir.

Esas metalle ayn› 2)

Esas metalle ayn› 2)

KBN (K›smi Birleflim Nüfuziyetli) Kaynak A¤z› Aç›lm›fl Küt Kaynak Dikiflleri

Küt kaynak dikifli hesap alan›nadik çekme

Temasla yük aktaracak flekilde tasarla-nan birleflimlerdeki küt kaynak dikiflihesap alan›na dik bas›nç

{‹lave metalin (elektrod malzemesi) s›n›fland›rma

çekme mukavemeti x 0,90}

Ek Koflul : Afla¤›daki ifadeden elde edilen de¤er afl›lmamal›d›r:

{Birlefltirilen esas metalin akma mukavemeti x 0,90}

{‹lave metalin (elektrod malzemesi) s›n›fland›rma

çekme mukavemeti x 0,30}

Ek Koflul : Esas metal üzerindeki kayma gerilmesi,{esas metalin akma mukavemeti x 0,40}

de¤erini aflmamal›d›r.

Küt kaynak dikifli eksenine paralelçekme veya bas›nç

Küt kaynak dikifli eksenineparalel kayma

{‹lave metalin (elektrod malzemesi) s›n›fland›r-

ma çekme mukavemeti x 0,75}

Birlefltirilen esas metal ile ayn› 2)

{‹lave metalin (elektrod malzemesi) s›n›fland›r-

ma çekme mukavemeti x 0,30}

Uygun ilave metalle 2) ayn›veya daha düflük mukavemet seviyesinde olan ilave metal (elektrod malzemesi) kullan›labilir.

Köfle Kaynak Dikiflleri

Kaynak dikifli hesap alan› üzerindekayma; do¤rultusu ne olursa olsunçekme ve bas›nç*) ve k›yaslama

gerilmesi σv*) bkz. Madde 2.5.4.1

Kaynak eksenine paralel çekme vebas›nç

Birlefltirilen esas metalle ayn› 2)

{‹lave metalin (elektrod malzemesi) s›n›fland›r-

ma çekme mukavemeti x 0,30}

Ek Koflul : Esas metal net kesit alan›na etkiyen kayma gerilmesi, afla¤›daki de¤eri aflmamal›d›r :

{esas metalin akma mukavemeti x 0,40}

Uygun ilave metalle 2) ayn›veya daha düflük mukavemet seviyesinde olan ilave metal (elektrod malzemesi) kullan›labilir.

1) Kaynak hesap alan› tan›m› için Bölüm 2.3’e bak›n›z.2) Esas metale uygun ilave metal (elektrod malzemesi) için EK 3’de verilen Tablo E3.5’e bak›n›z.

Tablo 2.2 Kaynak Emniyet Gerilmeleri

Temasla yük aktaracak flekilde tasarlan-mayan birleflimlerdeki küt kaynak dikiflihesap alan›na dik bas›nç

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-9

2.6. Birleflim fiekli ve Detaylar›

2.6.1. Genel KabullerÇelik yap›da kaynakl› birleflimler, genel mevcut standartlar›n mukavemet, rijitlik ve flekil de¤ifltir-meye iliflkin öngördü¤ü koflullar› yerine getirecek flekilde tasarlanmal›d›r.

2.6.2. Bas›nç Elemanlar›n›n Birleflimleri ve Ekleri

2.6.2.1. Temasla Yük Aktaran Birleflimler ve Ekler

Sözleflme Belgeleri’nde aksi belirtilmedikçe, temasla yük aktaracak flekilde teflkil edilmifl birleflimlerveya ekler, birleflime giren parçalar› mevcut konumlar›nda tutacak flekilde yeterli köfle kaynak dikifl-leri veya kaynak a¤z› aç›lm›fl KBN küt kaynak dikiflleri kullan›larak boyutland›r›lmal›d›r. Kolonlar›nd›fl›nda kalan di¤er bas›nç elemanlar›n›n eklerinde veya kaynakl› birleflimlerinde temasla yükün aktar›ld›¤› yerler, birleflimde yer alan tüm parçalar› hizalar›nda tutacak flekilde tasarlanmal› ve elema-na etkiyen kuvvetin % 50’sini karfl›lamal›d›r. Tablo 3.4’teki koflullar uygulanmal›d›r.

2.6.2.2. Temasla Yük Akataracak fiekilde Düzenlenmemifl Birleflimler ve Ekler

Temasla yük aktaracak flekilde düzenlenmemifl kolon veya di¤er bas›nç elemanlar›n›n kaynakl› birleflimlerinde ve kolon eklerinde çekilen TBN küt kaynak dikiflleri, s›n›rland›r›c› ek koflullar olmad›¤› sürece, Sözleflme Belgeleri’nde veya yürürlükte olan standartta belirtilen flekilde birleflimeetkiyen kuvveti elemanlara emniyetli bir flekilde aktaracak flekilde tasarlanmal›d›r. Tablo 3.4’dekikoflullar uygulanmal›d›r.

2.6.2.3. Taban Levhas› Birleflimi

Kolonlar›n ve di¤er bas›nç elemanlar›n›n taban levhas›na birleflimi, elemanlar› güvenli flekilde yerinde tutmaya yeterli olmal›d›r.

2.6.3. Esas Metalin Kal›nl›k Boyunca YüklenmesiÖzellikle branfl eleman›n›n esas metal kal›nl›¤› veya gerekli kaynak boyutu 20 mm oldu¤u zaman,birlefltirilen parçan›n yüzeyine dik gerilmeyi iletmek amac›yla teflkil edilen T ve köfle birleflimlerintasar›m›nda, esas metal seçimine ve birleflim detaylar›na özel önem verilmelidir. Kal›nl›k boyuncailetilen gerilmeye maruz esas metal üzerinde oluflan gerilme yo¤unlu¤unu en aza indirecek uygunkaynakl› birleflim detaylar›, uygulanabildi¤i her yerde kullan›lmal›d›r. Hesaplanan gerilmeyi iletmekiçin gerekli olandan daha büyük kaynak boyutlar›ndan kaç›n›lmal›d›r.

2.6.4. Farkl› Kaynak Dikifllerinin Birlikte Çal›flmas›Burada verilenler d›fl›nda, farkl› türden kaynaklar (küt kaynak, köfle kaynak) bir birleflimde etkiyenyükü birlikte aktarmak durumundaysa, birleflimin yük tafl›ma kapasitesi uygulanan yük do¤rultusu-na göre saptanan farkl› türden kaynak dikifllerinin herbirinin tek tek yük tafl›ma kapasitelerinin toplam› olarak hesaplanmal›d›r.

Ayn› birleflimde yer alan farkl› türden kaynak dikifllerinin tek tek yük tafl›ma kapasitelerini toplamayöntemi, KBN küt kaynak dikifllerinin köfle kaynak dikiflleri ile takviye edilmesi durumunda uygulanamaz.

2-10 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

2.6.5. Köfle ve T - Birleflimlerde Yüzey KontürlemesiKaynak dikifli yüzeyini kontürlemek veya 90° köflelerdeki gerilme y›¤›lmalar›n› azaltmak amac›yla,köfle ve T- birleflimlerinde KBN ve TBN küt kaynak dikiflleri üzerine köfle kaynak dikiflleri uygulanabilir.

Statik yüklere maruz birleflimlerde, bu tip yüzey kontürlemesi kullan›laca¤› zaman gerekli küt kaynak dikifli hesap kal›nl›¤› 8mm’den daha büyük olmamal›d›r.

2.6.6. Kaynak Ulaflma DelikleriKaynak ulaflma deliklerinin aç›lmas› gerekti¤inde, bunlar kaynak dikifli üzerine kaynak metalini uygun bir flekilde y›¤acak flekilde boyutland›r›lmal›d›r. fiekil 2.3’de ulaflma deli¤i için verilen flekil-ler ve boyut koflullar› uygulanmal›d›r. Proje mühendisi minimum gerekli alan›n, birlefltirilen esasmetalde kalan maksimum net alan› etkileyebilece¤ini gözönünde bulundurmal›d›r.

2.6.7. Bir Birleflimde Yer Alan Bulon (C›vata), Perçin ve Kaynak DikiflleriBir birleflimde perçinler ve normal bulonlar, kaynak dikiflleri ile birlikte yük aktar›yor kabul edilemez.

Ancak, yüksek mukavemetli bulonlar kullan›larak sürtünmeyle yük akatacak flekilde teflkil edilenbirleflimlerde, yüksek mukavemetli bulonlar›n birleflime monte edilmesinden sonra kaynak dikiflle-rinin çekilmesi kofluluyla, bu her iki farkl› türden birleflim araçlar› ayn› birleflimde kullan›labilir vebirlikte yük aktarabilir.

fiekil 2.3. Kaynak ulaflma delikleri

Karfl›lama parças› (altl›k)(kullan›lm›flsa)

Yuvarlak teflkil veya kaynak a¤›zl› teflkil

E¤imli olmas› gerekmez.Çentik etkisinden kaç›n›lmal›d›r.

Delik matkaplaönceden aç›lm›fl

E¤im aç›s›kritik de¤il

Köfle kaynakl› teflkil

Karfl›lama parças› (altl›k)(kullan›lm›flsa)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-11

2.7. Birleflim fiekli ve Detaylar› – Kaynak A¤z› Aç›lm›fl Küt Kaynakl›

Birleflimler

2.7.1. Kal›nl›k ve Genifllikteki GeçifllerFarkl› kal›nl›k veya genifllikteki veya hem farkl› kal›nl›k, hem de farkl› genifllikteki, bunun yan›s›raeksenleri de hizalanm›fl ve çekme emniyet gerilmesinin üçte birinden daha büyük çekme gerilmesinemaruz elemanlar aras›nda teflkil edilen çekmeye çal›flan küt kaynakl› birleflimlerde bir elemandan di¤er farkl› kal›nl›kta veya genifllikteki elemana geçifl bölgesinde verilecek e¤im, (1 : 2,5) oran›n› aflmayacak flekilde yap›lmal›d›r (kal›nl›klar için bkz. fiekil 2.4 ve genifllikler için bkz. fiekil 2.5).

fiekil 2.4. Farkl› kal›nl›ktaki parçalar aras›nda teflkil edilen küt kaynakl› birleflimlerde geçifllerin düzenlenmesi

fiekil 2.5. Farkl› genifllikteki parçalar aras›nda teflkil edilen küt kaynakl› birleflimlerde geçifllerin düzenlenmesi (Statik yüklenen levhalarda veya s›cak hadde ürünlerinde)

a) E¤imli kaynak yüzeyiyle gecifl

Kaynaktan sonra tafllay›n

Kaynaktan sonra tafllay›n

Kaynaktan sonra tafllay›n

Kaynaktan sonra kald›r›n

Kaynaktan sonra kald›r›n

Kaynaktan sonra kald›r›n

b) E¤imli kaynak yüzeyi veya tafllama ile gecifl

2-12 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

2.7.2. Süreksiz KBN Küt Kaynak DikiflleriSüreksiz (kesintili) KBN küt kaynak dikiflleri ve k›vr›k küt kaynak dikiflleri (bkz. fiekil 1.4 ve Tab-lo 1.5 / T1.5 – 03) , birlefltirilen parçalar aras›ndaki kayma gerilmesini aktarmak için kullan›labilir.

2.8. Birleflim fiekli ve Detaylar› – Köfle Kaynakl› Birleflimler

2.8.1. Bindirme Birleflimler

2.8.1.1. Kuvvet Do¤rultusuna Dik (Enine) Köfle Kaynak Dikiflleri

Birleflime etkiyen yük alt›nda oluflan deformasyon nedeniyle bindirme birleflimlerde (bkz. fiekil 1.1c)bir aç›lman›n önlenmesine yönelik olarak yeterli derecede s›n›rlamalar›n getirildi¤i durumlar›n d›fl›n-da, bu birleflimde eksenel yüklenen parçalarda oluflan gerilmeleri aktaran ve kuvvet do¤rultusuna dikolarak yer alan enine köfle kaynak dikiflleri, çift taraftan çekilerek yap›labilir (bkz. fiekil 2.6)

2.8.1.2. Minimum Bindirme Boyu

Gerilme aktaran bindirme birleflimlerde (bkz. fiekil 1.1c) parçalar›n birbirine minimum bindirme boyu, ince parçan›n et kal›nl›¤›n›n 5 (befl) kat› olmal› ve bunun yan›s›ra 25 mm’den daha k›sa da olmamal›d›r (bkz. fiekil 2.6).

Birleflimde yer alan parçalar›n düzlem d›fl›na kaymas›n›n önlenemedi¤i durumlarda, çift taraftan çekilen köfle kaynak dikiflleri kullan›lmal› veya iki veya daha fazla say›da kuvvet do¤rultusuna paralel boyuna köfle kaynak dikiflleri çekilmelidir.

2.8.2. Kuvvet Do¤rultusuna Paralel Köfle Kaynak DikiflleriE¤er lama, levha ve s›cak hadde ürünlerinin uç k›s›mlar›nda oluflturulan bindirme birleflimlerde sadeceboyuna köfle kaynak dikiflleri kullan›l›yorsa, bu durumda her bir köfle kaynak dikiflinin uzunlu¤u her ikitarafa çekilen boyuna dikifller aras›nda kalan dik uzakl›ktan hiçbir zaman küçük olmamal›d›r (bkz. fiekil 2.7).

Burkulma veya parçalar›n birbirinden ayr›lmas›n› önleyecek flekilde uygun önlemlerin al›nmad›¤› du-rumlarda, uç k›s›mlarda yer alan bindirme birleflimlerde kulllan›lan boyuna köfle kaynak dikiflleri aras›n-daki enine uzakl›k, birlefltirilen parçalardan daha ince olan›na ait et kal›nl›¤›n›n 16 kat›n› aflmamal›d›r.

2.8.3. Köfle Kaynak Dikifllerinin Uçlar›

2.8.3.1. Genel

Köfle kaynak dikifllerinin uçlar›, afla¤›daki durumlarla s›n›rlananlar hariç olmak üzere, parça kenarlar›naveya uçlar›na uzat›labilir veya k›sa tutulabilir veya uç dönüfller yap›labilir. (bkz. fiekil 2.8, fiekil 2.9, fiekil 2.10).

fiekil 2.6. Kuvvet do¤rultusuna dik enine köfle kaynak dikiflleri

t1 ≤ t

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-13

fiekil 2.8. Boyuna köfle kaynak dikifllerinin uçlar›

fiekil 2.9. Köfle kaynak dikiflleri ve uçlar›n›n döndürülmesi

fiekil 2.7. Lama, levha ve s›cak hadde ürünü çubuk elemanlar›n uçlar›nda yer alan kuvvetdo¤rultusuna paralel boyuna köfle kaynak dikifllerinin minimum uzunlu¤u

2.9. Besleme Levhalar›Bir birleflim ve ek yerine etkiyen kuvveti aktarmak için kullan›lan besleme levhalar›n›n bulundu¤uher yerde gerek besleme levhas›nda, gerekse de bunlar› birlefltiren kaynak dikifllerinde, uygulana-bildi¤i takdirde afla¤›da belirtilen koflullar›n sa¤lanmas› gerekir.

2.9.1. ‹nce Besleme Levhalar›Bir birleflim ve ek yerine etkiyen kuvveti aktarmak için et kal›nl›klar› 6 mm’den daha ince olan besleme levhalar› kullan›lmamal›d›r. Besleme levhas›n›n kal›nl›¤›n›n 6 mm’den daha ince olmas›halinde veya 6 mm’den daha kal›n olmas›na ra¤men birlefltirilen parçalara etkiyen gerilmeyi aktar-maya yeterli olmuyor ise, besleme levhas› birlefltirilen parçan›n veya ek levhas›n›n d›fl kenar›yla eflituzunlukta tutulmal›d›r. Ayr›ca, köfle kaynak dikiflinin kal›nl›¤› (bkz. fiekil 2.11 – 2 numaral› köflekaynak dikifli), besleme levhas›n›n et kal›nl›¤›na eflit bir miktar ile gerekli kal›nl›¤›n üzerinde bir de¤erde olacak flekilde artt›r›lmal›d›r.

2-14 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

fiekil 2.11. ‹nce besleme levhalar›

Aç›klama : 2 numaral› köfle kaynak dikiflinin hesap alan›, 1 numaral› köfle kaynak dikiflinie ait olana eflit olmal›. Bu durumda ek levhas›n›n hesap kal›nl›¤›, kendi etkin kal›nl›¤› ile besleme levhas› (T) kal›nl›¤›n›n toplam›na eflit olmal›d›r.

Ek levhas›

Etkin Kal›nl›k

Hesap kal›nl›¤›

Bu kenarlar boyuncaenine köfle kaynakdikiflleri kullan›labilir.

Ek levhas›

Ek levhas›

a - a b - ba

a

b 1

12T

2

b

BeslemeLevhas›

fiekil 2.10. Boyuna ve enine köfle kaynak dikifllerinin uçlar›

2.9.2. Kal›n Besleme Levhalar›Besleme levhas›n›n kal›nl›¤›, birlefltirilen parçalara veya ek levhalar›na etkiyen kuvveti iletmeye yeterli oldu¤unda, besleme levhas› d›fl tarafta kalan ek levhalar›n›n d›fl›na taflacak flekilde uzat›lma-l›d›r. Ek levhas›n› besleme levhas›na birlefltiren köfle kaynak dikiflleri (bkz. fiekil 2.12 – 2 numaral›köfle kaynak dikifli), kuvveti besleme levhas›na aktarmaya yetecek kadar olmal›d›r ve besleme levhas›nda uygulanan kuvvete maruz kalan alan, besleme levhas›nda afl›r› gerilme oluflumuna nedenolmamal›d›r. Besleme levhas›n› ortada kalan ana tafl›y›c› elemana birlefltiren köfle kaynak dikiflleri,uygulanan kuvveti iletmeye yeterli olmal›d›r (bkz. fiekil 2.12 – 3 numaral› kaynak dikifli).

2.10. Yapma Elemanlar

2.10.1. Minimum Gerekli KaynakE¤er iki veya daha fazla say›da levha veya s›cak hadde ürünü profil kullan›larak teflkil edilen dolugövdeli yapma elemanlarda, parçalar›n birlikte çal›flmas›n› sa¤lamaya yeterli ve ancak parçalar aras›ndaki gerilmeyi aktarmak için gerekebilecek olandan da daha az olmayan miktarda kaynakyap›lmal›d›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-15

fiekil 2.12. Kal›n besleme levhalar›

Aç›klama : 1, 2 ve 3 numaral› köfle kaynak dikiflleri, etkiyen kuvveti aktarmada yeterli olmal› ve x –x kayma ekseni boyunca besleme levhas›nda gerilme y›¤›lmalar›n›n oluflmas›na neden olmamal›d›r.

Bu kenarlar boyuncaenine köfle kaynakdikiflleri kullan›labilir.

Ek levhas› Ek levhalar›

BeslemeLevhas›

a - a b - ba

a

b

b

2-16 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

KISIM - C

S›cak Hadde Ürünlerinin (Borular Hariç)Kaynakl› Birleflimlerinin Tasar›m› ‹çin Özel Koflullar

(Tekrarl› Yükleme)

2.11. Genel

Bu bölüm sadece boru türü olmayan elemanlar›n, çatlak bafllatmaya ve yorulma oluflturmaya yeterli genlik ve frekansta elastik bölgede tekrarl› yüklere maruz kaynakl› birleflimlerini kapsar.

2.12. S›n›rlamalar

2.12.1. Gerilme Aral›¤› Eflik De¤eriBu de¤er, “sonsuz yorulma ömrü” ne karfl› gelen maksimum gerilme aral›¤›d›r. E¤er hareketli yükgerilme aral›¤› bu eflik de¤erinden küçükse, yorulma kontrolüne gerek yoktur (bkz. Tablo 2.3 (4. kolon)).

2.12.2. Düflük Çevrimli Yorulma

Bu halde gerilme de¤iflimi elastik olmayan bölge içine girdi¤inden, K›s›m-C kapsam›na girmez.

2.12.3. Korozyona Karfl› Koruma

Bu bölümde tan›mlanan yorulma mukavemeti, korozyona karfl› uygun bir seviyede korunan yap›lariçin geçerlidir.

2.13. Gerilmelerin Hesaplanmas›

2.13.1. Elastik Analiz

Gerilme ve karfl› gelen gerilme aral›¤›, elastik analiz yöntemleriyle hesaplanacakt›r. Bu gerilmelerin,yerel geometrik süreksizlikler için gerilme y›¤›lma faktörleri ile çarp›lmas›na gerek yoktur.

2.14. ‹zin Verilen Gerilme ve Gerilme Aral›klar›

2.14.1. ‹zin Verilen Gerilme S›n›rlar›

Kaynaklarda hesaplanan gerilmeler Tablo 2.2 'de verilen s›n›r de¤erleri aflmamal›d›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-17

2-18 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

Tab

lo 2

.3. Y

oru

lma

Ger

ilmes

i Tas

ar›m

Par

amet

rele

ri

Bö

lüm

1-

Her

han

gi b

ir k

ayn

ak d

ikifl

ind

en u

zakt

aki d

üzl

emse

l mal

zem

e

1)b

kz. “

Afe

t B

ölg

eler

ind

e Y

ap›la

cak

Yap

›lar

Hak

k›n

da

Yö

net

mel

ik -

Bö

lüm

8*)

FT

Hd

e¤er

leri

nin

bir

imi M

Pa

ola

rak

veri

lmifl

tir.

Kö

fleli

par

ante

z iç

ind

ekile

r is

e t

/cm

2ci

nsi

nd

en k

arfl›

l›kla

r›d

›r.

1.1

)E

sas

met

al (

tafll

anar

ak ta

mam

en p

ürüz

süz

hal

ege

tirilm

ifl v

eya

daha

düfl

ük p

ürüz

lülü

kte

olan

, anc

akuç

k›s

›mla

r› a

levl

e d

üz k

esile

rek

hadd

elen

mifl

vey

aal

evle

kes

ilmifl

ken

arla

r› v

eya

hadd

elen

mifl

vey

a te

-miz

lenm

ifl y

üzey

e sa

hip,

kap

lanm

am›fl

, suy

ada

yan›

kl› ç

elik

har

iç)

1.2

)Ta

fllan

arak

tam

amen

pür

üzsü

z ve

ya d

aha

düflü

kpü

rüzl

ülük

te o

lan,

anc

ak u

ç k›

s›m

lar›

kes

ilere

k oy

ul-

mam

›fl, h

adde

lenm

ifl v

eya

alev

le k

esilm

ifl k

enar

lar›

veya

had

dele

nmifl

vey

a te

miz

lenm

ifl y

üzey

e sa

hip

kapl

anm

am›fl

suy

a da

yan›

kl› ç

elik

1.3

)E

sas

met

al (

alev

le k

esile

rek

oyul

mufl

uçl

ar›

tafll

anar

ak ta

mam

en p

ürüz

süz

hale

get

irilm

ifl v

eya

daha

az

pürü

zlül

ükte

ola

n, ta

vsiy

e ed

ilen1)

geom

etri

k öz

ellik

lere

sah

ip k

ayna

k ul

aflm

a de

likle

riha

riç

)

1.4

)Ta

vsiy

e ed

ilen1)

geom

etri

k öz

ellik

lere

sah

ip

kayn

ak u

laflm

a de

likle

ri

Tüm

kay

nak

diki

fller

i vey

aya

p›sa

l bir

leflt

irm

eler

den

uzak

ta

Tüm

kay

nak

diki

fller

i vey

aya

p›sa

l bir

leflt

irm

eler

den

uzak

ta

Kes

ilere

k oy

ulm

uflm

amul

uç

birl

eflim

yüze

yler

inde

kidü

zens

izlik

lerd

en(ç

entik

etk

isi)

Kay

nak

ulafl

ma

delik

leri

olufl

turm

ak iç

inke

sile

rek

oyul

mufl

ola

nm

amul

ün u

ç bi

rlefl

imyü

zeyl

erin

deki

düze

nsiz

likle

rden

(çen

tik e

tkis

i)

A B B C

166

[1,6

6]

110

[1,1

0]

110

[1,1

0]

69

[0,6

9]

250 x

10

8

120 x

10

8

120 x

10

8

44 x

10

8

1.1/

1.2

1.3

1.4

Tan

›mla

ma

Ger

ilme

Kat

ego

-ri

si

Sab

itC

f

Po

tan

siye

l Çat

lak

Bafl

lan

gݍ

No

ktas

›fi

emat

ik Ö

rnek

ler

Efli

kG

erilm

esi

FT

H*)

MP

a

(A)

(A)

(A)

(B)

(B)

(B)

(C)

(D)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-19

Tab

lo 2

.3. (

Dev

am)

Bö

lüm

3-

S›c

ak h

add

elen

mifl

ele

man

lard

an o

luflt

uru

lmu

fl m

amü

lleri

bir

leflt

iren

kay

nak

dik

iflle

ri

Tan

›mla

ma

3.1

)K

arfl›

tara

ftan

oyu

lmufl

ve

kayn

ak y

ap›lm

›fl,

boyl

amas

›na

tam

nüf

uziy

etli

(TB

N)

süre

kli k

üt

kayn

ak v

eya

süre

kli k

öfle

kayn

ak d

ikifl

leri

yle

birl

efltir

ilmifl

, had

de ü

rünü

levh

a ve

ya p

rofi

llerd

enila

ve p

arça

lar

içer

mey

en e

lem

anla

rdak

i ka

ynak

met

ali v

e es

as m

etal

3.2

)K

ökü

oyul

mam

›fl ta

m n

üfuz

iyet

li (T

BN

) bo

ylam

as›n

a sü

rekl

i küt

kay

nak

veya

k›s

mi

nüfu

ziye

tli (

KB

N)

süre

kli k

üt k

ayna

k di

kifll

eriy

lebi

rlefl

tirilm

ifl, h

adde

ürü

nü le

vha

veya

pro

fild

enila

ve p

arça

lar

içer

mey

en e

lem

anla

rdak

i es

as m

etal

ve

kayn

ak m

etal

i.

3.3

)D

olu

gövd

eli y

apm

a el

eman

lard

aki k

ayna

kul

aflm

a de

likle

rind

e, b

oyun

a kö

fle k

ayna

k di

kifll

erin

inbi

timin

de e

sas

met

al v

eya

kayn

ak m

etal

i

3.4

)B

oyun

a sü

reks

iz (

kesi

ntili

) kö

fle k

ayna

kdi

kifll

erin

in (

met

od k

ayna

¤›)

her

biri

nin

uçla

r›nd

aki e

sas

met

al

Kay

nak

diki

fliuc

unda

n uz

akta

,ka

ynak

dik

iflin

deki

içsü

reks

izlik

lerd

en v

eya

yüze

yind

en

Kes

ilere

k oy

ulm

uflm

amul

uç

birl

eflim

yüze

yler

inde

kidü

zens

izlik

lerd

en(ç

entik

etk

isi)

Bir

leflt

irile

n el

eman

lard

aki

herh

angi

bir

kay

nak

diki

fliba

fllan

gݍ

nokt

as›

civa

r›nd

a

B D E

110

[1,1

0]

48

[0,4

8]

31

[0,3

1]

120 x

10

8

Kay

nak

karfl

›lam

a pa

rças

›n›

(altl

›¤›)

bir

leflt

iren

kay

nak

diki

fli d

ahil,

kay

nak

diki

flind

e-ki

iç s

ürek

sizl

ikle

rden

vey

ayü

zeyi

nden

B83

[0,8

3]

61 x

10

8

22 x

10

8

11 x

10

8

Ger

ilme

Kat

ego

-ri

si

Sab

itC

f

Po

tan

siye

l Çat

lak

Bafl

lan

gݍ

No

ktas

›fi

emat

ik Ö

rnek

ler

Efli

kG

erilm

esi

FT

H*)

MP

a

3.1

3.2

3.3

3.4

*)F

TH

de¤

erle

rin

in b

irim

i MP

a o

lara

k ve

rilm

iflti

r. K

öfle

li p

aran

tez

için

dek

iler

ise

t/c

m2

cin

sin

den

kar

fl›l›k

lar›

d›r

.

(A) (A

)

(A)

(A)

(B)

(B)

(B)

(B)

(C)

(C)

2-20 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

Tab

lo 2

.3. (

Dev

am)

Bö

lüm

4-

Bo

yun

a kö

fle k

ayn

ak d

ikifl

leri

ile

bir

leflt

irm

e

Bö

lüm

5-

Ger

ilme

do

¤ru

ltu

sun

a d

ik k

üt

kayn

akl›

bir

lefli

mle

r

Tan

›mla

ma

3.5

)K

irifl

uzu

nlu¤

unda

n k›

sa, p

rofi

l bafl

l›¤›n

dan

dar,

uçla

r› p

ahl›

veya

pah

s›z

kayn

akl›

bafll

›k ta

kviy

e le

vhal

ar›.

Bun

lar›

n bi

tim n

okta

lar›

nda

enin

e (a

l›n)

kayn

ak d

ikifl

leri

var

vey

a yo

k;ve

ya ta

kviy

e le

vhas

› bafl

l›k le

vhas

›nda

n ge

nifl

vebi

tim n

okta

lar›

nda

enin

e ka

ynak

dik

ifli v

ar.

bafll

›k e

t kal

›nl›¤

› ≤

20

mm

bafll

›k e

t kal

›nl›¤

› >

20

mm

3.6

) Pr

ofil

bafll

›k le

vhas

›nda

n da

ha g

enifl

ve

bitim

nok

tala

r›nd

a en

ine

(al›n

) ka

ynak

dik

ifli

olm

ayan

, ki

rifl

uzun

lu¤u

ndan

dah

a k›

saba

fll›k

takv

iye

levh

alar

›

4.1

)B

oyun

a k

ayna

k di

kifll

erin

in k

ulla

n›ld

›¤›

uç b

irle

flim

leri

ne s

ahip

, eks

enel

yük

lere

mar

uz

elem

anla

r›n

birl

efltir

ilmes

inde

ki e

sas

met

al.

Dik

ifl u

zunl

ukla

r›, k

ayna

k ge

rilm

eler

ini d

enge

lem

eküz

ere,

çub

uk a

¤›rl

›k e

ksen

in h

er ik

i tar

af›n

da o

rant

›l›ol

mal

›d›r.

t ≤

12 m

mt

> 12

mm

5.1

)E

sas

olar

ak g

erilm

e do

¤rul

tusu

na p

aral

elta

fllan

m›fl

ola

n ka

ynak

dik

iflle

rine

sah

ip,

s›ca

k ha

dde

veya

kay

nakl

› yap

ma

prof

iller

deki

tam

nüfu

ziye

tli (

TB

N)

küt k

ayna

kl› b

irle

flim

lerd

e ve

yabu

nlar

a bi

tiflik

esa

s m

etal

vey

a ka

ynak

met

ali

Uç

enin

e (a

l›n)

kayn

akdi

kifli

nin

kena

r›nd

a ba

fll›k

le

vhas

›nda

; vey

a bo

yuna

ka

ynak

dik

iflin

in b

itim

inde

kiba

fll›k

levh

as›n

da ;v

eya

geni

flta

kviy

e le

vhas

›na

sahi

p ba

fll›k

levh

as› k

enar

›nda

Esa

s m

etal

e ka

dar

uzan

an

herh

angi

bir

kay

nak

diki

flibi

timin

in u

cund

a

Kay

nak

met

alin

deki

(d

ikifl

inde

ki)

veya

eri

me

s›n›

r›bo

yunc

a ye

r al

an iç

sür

eksi

z-lik

lerd

en

E E’ E E’

B

31 [

0,3

1]

18 [

0,1

8]

31 [

0,3

1]

18 [

0,1

8]

110

[1,1

0]

11 x

10

8

3.9

x 1

08

Bafl

l›k ta

kviy

e le

vhas

›n›

birl

efltir

en k

ayna

k d

ikifl

inin

ucun

daki

pro

fil

bafll

›¤›n

›nke

nar›

nda

E’

18

[0,1

8]

3.9

x 1

08

11 x

10

8

3.9

x 1

08

120 x

10

8

Ger

ilme

Kat

ego

-ri

si

Sab

itC

f

Po

tan

siye

l Çat

lak

Bafl

lan

gݍ

No

ktas

›fi

emat

ik Ö

rnek

ler

Efli

kG

erilm

esi

FT

H*)

MP

a

3.5

3.6

4.1

5.1

*)F

TH

de¤

erle

rin

in b

irim

i MP

a o

lara

k ve

rilm

iflti

r. K

öfle

li p

aran

tez

için

dek

iler

ise

t/c

m2

cin

sin

den

kar

fl›l›k

lar›

d›r

.

(A)

(A)

(A)

(A)

(B)

(B)

(B) (B

)

(C)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-21

Tab

lo 2

.3. (

Dev

am)

Tan

›mla

ma

5.2

)1/

2,5'

dan

dah

a kü

çük

e¤im

ver

ilere

k ya

p›lm

›flka

l›nl›k

vey

a ge

nifll

ik g

eçifl

lerd

eki g

erilm

e do

¤rul

-tu

suna

par

alel

tafll

anm

›fl k

üt k

ayna

k di

kifll

ere

sahi

p,ta

m n

üfuz

iyet

li (T

BN

) kü

t kay

nakl

› bir

lefli

mle

rde

veya

bun

lara

biti

flik

esas

met

al v

eya

ilave

met

al(s

ürek

li)

σy

1)<

620

MPa

= 0

,62

t/cm

2

σy

1)≥

620

MPa

= 0

,62

t/cm

2

5.3

)G

y 1)

de¤

eri 6

20 M

Pa (

=0.6

2 t/c

m2 )’

ya e

flit

veya

dah

a bü

yük,

çek

mey

e ça

l›flan

levh

a ve

küt

kayn

ak d

ikifl

inin

biti

min

de te

¤et n

okta

s›yl

a 60

0 m

m’d

en d

aha

küçü

k ol

may

an r

adyü

se (

e¤ri

likya

rݍa

p›)

sahi

p ge

nifll

ikte

ki g

eçifl

lerd

e, e

sas

olar

akge

rilm

e d

o¤ru

ltusu

na p

aral

el ta

fllan

m›fl

tam

nüf

uziy

etli

(TB

N)

küt

kay

nakl

› bir

lefli

mle

rde

veya

bun

lara

biti

flik

ilave

met

al

5.4

)E

sas

met

al v

e sö

külm

üfl a

ltl›k

l› (k

arfl›

lam

apa

rçal

›) v

eya

kayn

ak ta

flk›n

l›¤› u

zakl

aflt›r

›lmad

›¤›

zam

an (

1 : 2

,5)

dan

daha

küç

ük e

¤im

ver

ilere

kol

ufltu

rula

n ka

l›nl›k

geç

iflle

rine

sah

ip o

lan

veya

olm

ayan

, tam

nüf

uziy

etli

T-

birl

eflim

ler

veya

köfle

bir

leflt

irm

eler

deki

vey

a bu

nlar

a bi

tiflik

ilave

met

al

Kay

nak

met

alin

deki

vey

aer

ime

s›n›

r›nd

aki v

eya

σy

1)≥

620

MPa

(t/m

m2 )

oldu

¤u z

aman

, geç

ifl b

öl-

gesi

nin

bafll

ang›

c›nd

aki i

çsü

reks

izlik

lerd

en

Esa

s m

etal

e do

¤ru

kayn

akdi

kifli

nin

kena

r›nd

aki v

eya

erim

e s›

n›r›

boy

unca

uza

nan

yüze

y sü

reks

izli¤

inde

n

B B’ C

110

[1,1

0]

83

[0.8

3]

69

[0,6

9]

120 x

10

8

61 x

10

8

Kay

nak

met

alin

deki

içsü

reks

izlik

lerd

en v

eya

erim

e s›

n›r›

ndak

isü

reks

izlik

lerd

en

B11

0

[1,1

0]

120 x

10

8

44 x

10

8

Ger

ilme

Kat

ego

-ri

si

Sab

itC

f

Po

tan

siye

l Çat

lak

Bafl

lan

gݍ

No

ktas

›fi

emat

ik Ö

rnek

ler

Efli

kG

erilm

esi

FT

H*)

MP

a

5.2

5.3

5.4

1)σ

yak

ma

s›n

›r g

erilm

esid

ir.

*)F

TH

de¤

erle

rin

in b

irim

i MP

a o

lara

k ve

rilm

iflti

r. K

öfle

li p

aran

tez

için

dek

iler

ise

t/c

m2

cin

sin

den

kar

fl›l›k

lar›

d›r

.

(A)

(B)

(A)

(B)

(C)

(A)

(B)

(C)

(D)

(C)

(D)

σy

≥ 62

0 M

Pa

σy

≥ 62

0 M

Pa

R ≥

600

mm

2-22 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

Tab

lo 2

.3. (

Dev

am)

Tan

›mla

ma

5.6

)Ç

ekm

eye

çal›fl

an le

vhal

ar›n

, lev

han›

n he

r ik

iya

n›na

uyg

ulan

an b

ir ç

ift k

öfle

kayn

akla

yap

›lan

uçbi

rlefl

imle

rind

e ye

r al

an, e

sas

met

al v

e ka

ynak

mal

zem

esin

de F

SR, k

ayna

¤a k

omflu

esa

s m

etal

de y

eral

an ç

atla

k ve

ya k

ayna

¤›n

kök

çatla

¤› iç

in s

öz k

onus

uol

an g

erilm

e ar

al›k

lar›

n›n

en k

üçü¤

ü ol

acak

t›r:

Çat

lak

kayn

a¤a

kom

flu n

okta

da b

afll›y

or.

Çat

lak

kayn

ak k

ökün

den

bafll

›yor

.

Kay

na¤a

kom

flu b

ölge

den

bafll

ay›p

, esa

s m

etal

için

dede

vam

ede

n ve

ya ç

ekm

eet

kisi

yle

kayn

ak k

ökün

den

bafll

ay›p

, yuk

ar› d

o¤ru

yay

›lan

C C’

69

[0,6

9]

Bir

de¤

er

ver

ilm

emifl

tir.

44 x

10

8

(2.7

)

Form

ülü

Ger

ilme

Kat

ego

-ri

si

Sab

itC

f

Po

tan

siye

l Çat

lak

Bafl

lan

gݍ

No

ktas

›fi

emat

ik Ö

rnek

ler

Efli

kG

erilm

esi

FT

H*)

MP

a

5.6

5.5

)Ç

ekm

eye

çal›fl

an le

vhal

ar›n

k›s

mi n

üfuz

iyet

likü

t kay

nak

kulla

n›la

rak

yap›

lan

enin

e uç

bir

lefli

mle

-ri

nde,

köfl

e ka

ynak

kul

lan›

lara

k ya

p›la

n T

veya

Lbi

rlefl

imle

rind

eki e

sas

met

al v

e ka

ynak

mal

zem

esin

-de

FSR

, kay

na¤a

kom

flu ç

atla

k ve

ya k

ök ç

atla

¤›na

karfl

› gel

en g

erilm

e ar

al›¤

› de¤

erle

rini

n en

küç

ü¤ü

olac

akt›r

:

Çat

lak

kayn

a¤a

kom

flu n

okta

da b

afll›y

or.

Çat

lak

kayn

ak k

ökün

den

bafll

›yor

.

Kay

na¤a

kom

flu b

ölge

den

bafll

ay›p

, esa

s m

etal

için

dede

vam

ede

n ve

ya ç

ekm

e et

kisi

yle

kayn

ak k

ökün

den

bafll

ay›p

, yuk

ar› d

o¤ru

yay

›lan

C C’

69

[0,6

9]

Bir

de¤

er

ver

ilm

emei

fltir

44 x

10

8

(2.5

)

Form

ülü

5.5

*)F

TH

de¤

erle

rin

in b

irim

i MP

a o

lara

k ve

rilm

iflti

r. K

öfle

li p

aran

tez

için

dek

iler

ise

t/c

m2

cin

sin

den

kar

fl›l›k

lar›

d›r

.

(A)

(B)

(A)

(B)

(C)

(D)

(C)(E

)

e¤ilm

e çe

kme

geri

lmes

i ned

eniy

le p

otan

siye

lça

tlak

bafll

ama

bölg

esi

e¤ilm

e çe

kme

geri

lmes

i ned

eniy

lepo

tans

iyel

çat

lak

bafll

ama

bölg

esi

t

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-23

Tab

lo 2

.3. (

Dev

am)

Tan

›mla

ma

5.7

)Ç

ekm

eye

çal›fl

an le

vhal

ar›n

eni

ne k

öfle

kayn

akdi

kifli

ne k

omflu

nok

tala

r›nd

a ve

kir

iflle

r üz

erin

deki

kayn

ak d

ikifl

leri

ne k

omflu

nok

tala

rda

ve h

adde

pro

-fi

li gö

vdel

erin

de v

eya

bafll

›k le

vhal

ar›n

da k

ayna

kl›

enin

e ta

kviy

eler

e ko

mflu

nok

tala

rda

Ger

ilme

Kat

ego

-ri

si

Sab

itC

f

Po

tan

siye

l Çat

lak

Bafl

lan

gݍ

No

ktas

›fi

emat

ik Ö

rnek

ler

Efli

kG

erilm

esi

FT

H*)

MP

a

5.7

6.1

Esa

s m

etal

e do

¤ru

köfle

kay

nak

diki

flini

n ke

nar›

ndak

i geo

met

rik

süre

ksiz

likte

nC

69

[0,6

9]

44 x

10

8

6.1

)D

etay

da ta

fllan

arak

pür

üzsü

z ha

le g

etir

ilmifl

kayn

ak b

itim

nok

tas›

na R

yar

ݍap

›yla

(ra

dyüs

)ge

çifl

sa¤l

ayan

, boy

una

yükl

ere

mar

uz, t

am b

irle

flim

nüfu

ziye

tli k

üt k

ayna

k di

kifli

yle

birl

efltir

ilmifl

deta

y›n

ana

met

elin

de

R ≥

600

mm

600

mm

> R

≥ 1

50 m

m15

0 m

m>

R ≥

50

mm

50m

m>

R

Ele

man

›n k

enar

›nda

ki g

eçifl

lerd

e-ki

rad

yüsü

n (e

¤rili

k ya

rݍa

p›n›

n)te

¤etin

in y

ak›n

nok

tas›

B C D E

110 [

1,1

0]

69 [

0,6

9]

48 [

0,4

8]

31 [

0,3

1]

120 X

10

8

44 X

10

8

22 X

10

8

11 X

10

8

Bö

lüm

6-

Kay

nak

l› en

ine

elem

an b

irle

fltir

mel

erir

ind

e es

as m

etal

*)F

TH

de¤

erle

rin

in b

irim

i MP

a o

lara

k ve

rilm

iflti

r. K

öfle

li p

aran

tez

için

dek

iler

ise

t/c

m2

cin

sin

den

kar

fl›l›k

lar›

d›r

.

t

(A)

(B)

(C)

(A)

(B)

(C)

2-24 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

Tab

lo 2

.3. (

Dev

am)

Tan

›mla

ma

6.3

)D

etay

tafll

anar

ak p

ürüz

süz

hale

get

irilm

ifl

kayn

ak b

itifl

nokt

as›n

a R

rad

yüsü

nde

(e¤r

ilik

yar›

çap›

nda)

bir

geç

ifl s

a¤l›y

orsa

, boy

lam

as›n

a yü

kle-

mey

e m

aruz

ola

n ve

ya o

lmay

an, e

nine

yük

lem

eye

mar

uz, t

am n

üfuz

iyet

li kü

t kay

nak

dikfl

leri

yle

birl

efltir

ilmifl

, efli

t olm

ayan

kal

›nl›k

taki

det

ayla

rdak

ies

as m

etal

Kay

nak

taflk

›nl›¤

› uza

klafl

t›r›ld

›¤›n

da :

R >

50

mm

R ≤

50

mm

Kay

nak

taflk

›nl›¤

› uza

klafl

t›r›lm

ad›¤

›nda

:H

erha

ngi b

ir R

e¤r

ilik

yar›

çap›

Dah

a in

ce m

alze

men

in k

enar

›bo

yunc

a uz

anan

kay

nak

diki

flini

n ke

nar›

nda

D E E

48 [

0,4

8]

31 [

0,3

1]

31 [

0,3

1]

22 x

10

8

11 x

10

8

11 x

10

8

Ger

ilme

Kat

ego

-ri

si

Sab

itC

f

Po

tan

siye

l Çat

lak

Bafl

lan

gݍ

No

ktas

›fi

emat

ik Ö

rnek

ler

Efli

kG

erilm

esi

FT

H*)

MP

a

6.3

6.2

6.2

)D

etay

tafll

anar

ak p

ürüz

süz

hale

get

irilm

ifl

kayn

ak b

itifl

nokt

as›n

a R

e¤r

ilik

yar›

çap›

nda

(rad

yüs)

bir

geç

ifl s

a¤l›y

orsa

, boy

lam

as›n

a yü

kle-

mey

e m

aruz

ola

n ve

ya o

lmay

an, e

nine

yük

lem

eye

mar

uz ta

m n

üfuz

iyet

li kü

t kay

nak

diki

fller

iyle

birl

efltir

ilmifl

efli

t kal

›nl›k

taki

det

ayla

rda

esas

met

al

Kay

nak

taflk

›nl›¤

› uza

klafl

t›r›ld

›¤›n

da :

R ≥

600

mm

600

mm

>R

≥ 1

50 m

m15

0 m

m >

R >

50

mm

50 m

m

>R

Kay

nak

taflk

›nl›¤

› uza

klafl

t›r›lm

ad›¤

›nda

:R

≥ 6

00 m

m60

0 m

m >

R ≥

150

mm

150

mm

>R

> 5

0 m

m50

mm

>R

Kay

nak

diki

flind

eki v

eya

erim

es›

n›r›

ndak

i vey

a bi

rlefl

im e

le-

man

›nda

rad

yüs

(e¤r

ilik

yar›

çap›

)te

¤etin

in y

ak›n

nok

tala

r›

Ya

elem

an›n

ken

ar› b

oyun

ca,

ya d

a bi

rlefl

ti¤i y

erde

ki k

ayna

kdi

kifli

nin

kena

r›nd

a

B C D E C C D E

110 [

1,1

0]

69 [

0,6

9]

48 [

0,4

8]

31 [

0,3

1]

69 [

0,6

9]

69 [

0,6

9]

48 [

0,4

8]

31 [

0,3

1]

120 x

10

8

44 x

10

8

22 x

10

8

11 x

10

8

44 x

10

8

44 x

10

8

22 x

10

8

11 x

10

8

*)F

TH

de¤

erle

rin

in b

irim

i MP

a o

lara

k ve

rilm

iflti

r. K

öfle

li p

aran

tez

için

dek

iler

ise

t/c

m2

cin

sin

den

kar

fl›l›k

lar›

d›r

.

(A)

(A)

(B)

(B)

(C)

(C)

(D)

(D)

(E)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-25

1)B

ura

da

tutt

urm

a p

arça

s› d

eyim

i, b

ir ç

elik

ele

man

a ka

ynak

lan

m›fl

ve

yük

tafl›

ma

fo

nks

iyo

nu

nd

an b

a¤›m

s›z

ola

rak

ger

ilme

ak›fl

›nd

a sü

reks

izlik

yar

atan

ve

bö

ylec

e yo

rulm

a d

ayan

›m›n

›aza

ltan

bir

çel

ik p

arça

için

ku

llan

›lm›fl

t›r.

*)F

TH

de¤

erle

rin

in b

irim

i MP

a o

lara

k ve

rilm

iflti

r. K

öfle

li p

aran

tez

için

dek

iler

ise

t/c

m2

cin

sin

den

kar

fl›l›k

lar›

d›r

.

Tab

lo 2

.3. (

Dev

am)

Tan

›mla

ma

Ger

ilme

Kat

ego

-ri

si

Sab

itC

f

Po

tan

siye

l Çat

lak

Bafl

lan

gݍ

No

ktas

›fi

emat

ik Ö

rnek

ler

Efli

kG

erilm

esi

FT

H*)

MP

a

7.1

) D

etay

›n, e

sas

olar

ak 5

0 m

m’d

en d

aha

küçü

k bi

r“R

” ge

çifl

rady

üsün

ü (e

¤rili

k ya

rݍa

p›n›

) sa

¤lam

as›

halin

de, g

erilm

e yö

nünd

eki “

a” d

etay

uzu

nlu¤

unu

veel

eman

›n y

üzey

ine

dik

“b”

tuttu

rma

parç

as›1)

yüks

ek-

li¤in

i ger

ektir

di¤i

, ger

ilme

yönü

ne p

aral

el ta

mnü

fuzi

yetli

küt

kay

nak

diki

fller

iyle

bir

leflt

irile

n de

tay-

lard

a, b

oyla

mas

›na

yükl

emey

e m

aruz

esa

s m

etal

a <

50 m

m50

mm

≤a

< 1

2 b

vey

a 1

00m

m

a >

12 b

vey

a 1

00 m

m

(b

≤ 25

mm

ise)

a >

12 b

vey

a 10

0 m

m

(b

> 25

mm

ise)

Kay

nak

diki

flini

n so

nund

aki

elem

anda

C D E E’

69 [

0,6

9]

48 [

0,4

8]

31 [

0,3

1]

18 [

0,1

8]

44 x

10

8

22 x

10

8

11 x

10

8

11 x

10

8

7.1

6.4

) D

etay

tafll

anar

ak p

ürüz

süz

hale

get

irilm

ifl,

kayn

ak b

itifl

nokt

as›n

a R

rad

yüsü

nde

(e¤r

ilik

yar›

çap›

nda)

bir

geç

ifl s

a¤l›y

orsa

, ge

rilm

e yö

nüne

para

lel k

öfle

veya

k›s

mi n

üfuz

iyet

li kü

t kay

nak

diki

fller

iyle

bir

leflt

irile

n en

ine

elem

anla

rda

enin

e ge

rilm

e m

evcu

t olm

as› v

eya

olm

amas

› dur

umun

da,

boyl

amas

›na

geri

lmey

e m

aruz

esa

s m

etal

R >

50

mm

R ≤

50

mm

Kay

nak

diki

fli b

itim

inde

vey

ael

eman

a do

¤ru

kayn

akdi

kifli

nin

kena

r›nd

an

D E

48 [

0,4

8]

31 [

0,3

1]

22 x

10

8

11 x

10

8

6.4

Bö

lüm

7-

K›s

a b

irle

flim

lerd

e es

as m

etal

2

(A) (A

)

(C)

(C)

(D)

(B)

(B)

2-26 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

Tab

lo 2

.3. (

Dev

am)

Tan

›mla

ma

Ger

ilme

Kat

ego

-ri

si

Sab

itC

f

Po

tan

siye

l Çat

lak

Bafl

lan

gݍ

No

ktas

›fi

emat

ik Ö

rnek

ler

Efli

kG

erilm

esi

FT

H*)

MP

a

7.2

) D

etay

, kay

nak

diki

fli s

onun

un p

ürüz

süz

oldu

¤ubi

r R

geç

ifl r

adyü

sünü

(e¤

rilik

yar

ݍap

›)ge

rekt

irdi

¤ind

e, d

etay

lard

a en

ine

yükl

ü ve

ya y

üksü

zkö

fle v

eya

k›sm

i nüf

uziy

etli

küt k

ayna

k di

kifll

eriy

letu

tturu

lan

deta

ylar

da, b

oyla

mas

›na

geri

lmey

e m

aruz

esas

met

al.

R >

50

mm

R ≤

50

mm

Ana

ele

man

a do

¤ru,

kay

nak

diki

fli s

onun

da

D E

48 [

0,4

8]

31 [

0,3

1]

22 x

10

8

11 x

10

8

7.2

Bö

lüm

8-

Çefl

itli

Hal

ler

8.1

. Y

ükse

k ge

rilim

kul

lana

rak

veya

köfl

e ka

ynak

diki

fli il

e bi

rlefl

tirile

n bu

lon

tipi k

aym

a el

eman

›n›n

birl

efltir

ildi¤

i esa

s m

etal

Kay

nak

önün

de e

sas

met

alde

C69

[0,6

9]

44 x

10

8

8.1

8.2

)K

aym

aya

çal›fl

an s

ürek

li ve

ya s

ürek

siz

(kes

intil

i)bo

yuna

vey

a en

ine

köfle

kay

nak

diki

fller

iK

ayna

k di

kifli

için

deF

55 [

0,5

5]

150 x

10

10

(2.3

)

form

ülü

8.2

*)F

TH

de¤

erle

rin

in b

irim

i MP

a o

lara

k ve

rilm

iflti

r. K

öfle

li p

aran

tez

için

dek

iler

ise

t/c

m2

cin

sin

den

kar

fl›l›k

lar›

d›r

.

(A)

(C)

(B)

(A)

(B)

(A)

(B)

2.14.2. ‹zin Verilen Gerilme Aral›¤› S›n›rlar›

Gerilme aral›¤›, gerilmenin hareketli yükün etkisiyle yapm›fl oldu¤u dalgalanman›n maksimum veminimum de¤erleri aras›ndaki farkt›r. Hesaplanan gerilme aral›¤› (2.2)'den (2.5)'e kadar verilen formüllerle hesaplanan izin verilen gerilme aral›¤› s›n›r de¤erlerini aflmayacakt›r. (2.2)'den (2.5)'ekadar verilen formüllerin; A, B, B', C, D, E, E' ve F gerilme kategorilerine ait grafikler için fiekil 2.13'e bak›n›z.

A, B, B', C, D, E ve E' Kategorileri ‹çin

Hesaplanan gerilme aral›¤› (2.2) formülü ile hesaplanan FSR izin verilen gerilme aral›¤› de¤erini aflmayacakt›r.

Bu ifadede,

FSR = izin verilen gerilme aral›¤› [MPa veya (t/mm2)]Cf = Tablo 2.3' den al›nacak olan, kategori F d›fl›nda kalan kategorilere ait sabit de¤erler.N = hedeflenmifl olan yap› ömrü süresince toplam gerilme tekrar say›s›.

= ( günlük gerilme tekrar say›s› x 365 x sene ) olarak yap› ömrüFTH = sonsuz yorulma ömrüne karfl› gelen maksimum gerilme aral›¤› (eflik gerilmesi

(bkz. Tablo: 2.3-4. kolon)) [ MPa veya (t/mm2)]

olarak tan›mlanmaktad›r.

F Kategorisi ‹çin :

Hesaplanan gerilme aral›¤› (2.3) formülü ile hesaplanan FSR izin verilen gerilme aral›¤› de¤erini

aflmayacakt›r.Bu ifadede; Cf = Tablo 2.3' den F - kategorisi için al›nacak sabit bir de¤erdir.

Gerilme do¤rultusuna dik tam nüfuziyetli, k›smi nüfuziyetli küt kaynaklar, köfle kaynaklar› veyabunlar›n birlikte oluflturduklar› haçvari (çift T) ve T formunda birlefltirilmifl (bkz. fiekil 1.1d,e) çekmeye zorlanan ve köfle birleflim detaylar›ndaki çekmeye zorlanan levhalar›n veya s›cak haddeürünlerinin enkesitinde izin verilen maksimum gerilme aral›¤› (a), (b) veya (c) maddelerinde belirtildi¤i gibi hesaplanacakt›r:

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-27

(2.2)

(2.3)

(a) Çekmeye çal›flan levhan›n veya s›cak hadde ürününün enkesiti için, kaynakla birlefltirilençelik levhalar›n veya s›cak hadde ürünlerinin kayna¤a komflu kenar›ndaki çelik enkesitinde, bu kesitte bir çatlak bafllang›c› oluflumu da göz önünde tutularak (2.2) formülü ile hesaplanan FSR izin verilen gerilme aral›¤›, bu kesitte oluflabilecek maksimum gerilme aral›¤› de¤erlerince afl›lamaz.

Tablo 2.3'ten Kategori C için Cf = 44x108 al›narak gözönünde tutuldu¤unda, (2.2) formülünden FSR için afla¤›daki ifade elde edilir :

(b) Çekmeye çal›flan levhan›n veya s›cak hadde ürününün k›smi nüfuziyetli (KBN) köfle kaynak ile yap›lan uç birlefliminde kayna¤a komflu çelik malzemede oluflabilecek maksimum gerilme aral›¤›, kaynak kökünden bafllayan bir çatlak oluflumu da göz önünde bulundurularak, (2.5) formülü ile hesaplanarak FSR izin verilen gerilme de¤erini aflmayacakt›r.

Bu ifadede kullan›lan ifadeler afla¤›da aç›klanmaktad›r :

RKBN = k›smi nüfuziyetli (KBN) kaynakla yap›lm›fl birleflimler için azaltma faktörü olup, (2.6) formülü ile hesaplan›r:

2a = çekmeye çal›flan levhan›n kal›nl›¤› veya s›cak hadde ürününün et kal›nl›¤› do¤rul-tusunda kaynaklanmam›fl kök yüzey uzunlu¤udur (mm) (bkz. Tablo 2.3 -(Detay 5.5))

tp = çekmeye çal›flan levhan›n kal›nl›¤› veya s›cak hadde ürününün et kal›nl›¤› (mm)w = çekmeye çal›flan levhan›n kal›nl›¤› do¤rultusunda köfle kaynak dikifli enkesiti içine

çizilebilen üçgenin kenar uzunlu¤udur (mm).

(c) Bir çift köfle kaynak dikifliyle gerçeklefltirilmifl çekmeye çal›flan levha veya s›cak haddemamulü uç birleflimi için, kaynak dikifline komflu çelik kesitinde oluflabilecek maksimum gerilme aral›¤›, kaynak kökünden bafllayan bir çatlak oluflumu gözönünde bulundurularak(2.7) formülü ile hesaplanan FSR izin verilen gerilme aral›¤›n› aflmayacakt›r. Ayr›ca kaynaktahesaplanan kayma gerilmesi aral›¤› , (2.3) formülü ile F kategorisi için hesaplanan

2-28 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

(2.6)

(2.4)

(2.5)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 2 2-29

FSR izin verilen gerilme aral›¤›n› aflmayacakt›r.

Burada;

RKöfle = Bir çift enine (transvers) köfle kayna¤› ile gerçeklefltirilen birleflimler için,azaltma faktörü olur. Bu ifadede w ve tp‘ in boyutlar› [mm] cinsinden yerine konacakt›r.

Gerilme aral›¤› de¤eri esas metalin akma s›n›r de¤erlerine ve gerilmearal›¤›n›n çekmeden çekmeye veya bas›nçtan çekmeye olmas›na görekesilebilir. (Maksimum çekme gerilmesi, Tablo 2.2’te verildi¤i üzere, izin verilen gerilmeden (emniyet gerilmesinden) büyük olamaz)

‹zin verilen gerilme aral›¤› FSR (MPa) (t / mm2)

N ( yük tekrar say›s› )

1000

100

1010.000 100.000 1.000.000

Kategori C Kategori A

Kategori B

Kategori D

Kategori E

Kategori F

Kategori E’

Kategori B’

10.000.000 100.000.000

fiekil 2.13. S›cak hadde ürünleriyle teflkil edilen birleflimlerde tekrarl› uygulanan yük (yorulma) için izin verilen gerilme bölgeleri

(2.7)

(2.8)Köfle

Köfle

2-30 BÖLÜM 2 İMO - 01 / 2005

Genel Not: En az 620 MPa’l›k akma mukavemetine sahip çelikleriçin zorunlu, di¤er çelikleriçin ise seçime ba¤l›d›r.

Daha dar levhan›ngeniflli¤i

Daha dar levhan›ngeniflli¤i

Daha genifl levhan›ngeniflli¤i

Daha genifl levhan›ngeniflli¤i

a

a

a

Küt birleflim

KES‹M AYRINTISI

YAN GÖRÜNÜfi

fiekil 2.14. Genifllik geçiflleri (tekrarl› yüklenen s›cak hadde ürünlerinin birleflimleri için)

2.15. Detay Oluflturma, Üretim ve Montaj

2.15.1. Farkl› Kal›nl›kta ve Genifllikte Geçifl Geometrisi

2.15.1.1. Küt Kaynak Kal›nl›k Geçifli

Tekrarl› çekme gerilmesi etkisindeki farkl› kal›nl›kl› levhalar veya s›cak hadde ürünleri aras›ndakiküt kaynakl› birleflimlerde, levha yüzeyleri aras›nda düzgün bir geçifl sa¤lanmal›d›r. Bu geçiflle ilgili olarak uyulmas› gereken geometri fiekil 2.14' te verilmektedir.

2.15.1.2. Çekme Etkisindeki Farkl› Genifllikli Levhalar›n Küt Kaynakl› Birlefliminde

Genifllik Geçifl Bölgesi

Tekrarl› çekme gerilmesi etkisindeki farkl› genifllikli levhalar›n veya s›cak hadde mamüllerinin kütkaynakl› birlefliminde, farkl› levha veya s›cak hadde mamülü genifllikleri aras›nda düzgün bir geçiflsa¤lanmal›d›r. Bu genifllik geçifline ait geometri fiekil 2.14'de görülebilir.

2.16. Uygulanmas›na ‹zin Verilmeyen Kaynakl› Birleflimler

Kaynak dikifli hesap kal›nl›¤› 5 mm' den daha az olan köfle kaynaklar› kullan›larak yap›lan birleflimlere izin verilmez.

2.17. Muayene

Tablo 2.3’deki B ve C yorulma kategorileri Mühendis’in çekme bölgesinde tekrarl› enine gerilmeyemaruz tam nüfuziyetli küt kaynak (TBN) dikifllerinin, bu kategorilere karfl› gelen gerilme aral›¤› için-de kald›¤›n›, radyografik veya ultrasonik muayene yöntemleri kullanarak temin etmesini gerektirir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 3 3-1

3. Kaynak Dikişlerinin Mukavemet Hesabı

3.1. Kaynak Dikifli Hesap Kal›nl›¤›

Kaynak dikifli hesap kal›nl›¤› "a", farkl› kaynak dikifli türleri için Tablo 3.1' de verilmifltir.

Küt kaynak dikifllerinde hesap kal›nl›¤› "a", birlefltirilen elemanlar›n et kal›nl›klar›n›n küçü¤üneeflittir (bkz. fiekil 3.1 ve Tablo 3.1).

Köfle kaynak dikifllerinde hesap kal›nl›¤› "a" ise, dikifl enkesiti içine çizilebilen en büyük ikizkenardik üçgenin yüksekli¤idir. (bkz. fiekil 3.2, Tablo 3.1). Köfle kaynak dikifllerinde ayr›ca, dikifl hesapkal›nl›¤› için flu s›n›r de¤er geçerlidir:

(3.1)

fiekil 3.1. Küt kaynak dikifllerindeki kaynak dikifl gerilmeleri

fiekil 3.2. Köfle kaynak dikifllerindeki kaynak dikifl gerilmeleri

3-2 BÖLÜM 3 İMO - 01 / 2005

Tablo 3.1. Kaynak dikifli hesap kal›nl›klar› “a”.

1 2 3

Küt kaynak dikfli

Çift yar›m V dikifli( K - dikifli)

Kök karfl›taraftankaynakyap›lm›fl karfl› paso

Kök tamnüfuziyetli(TNB)kaynakyap›lm›fl

yar›m Vdikifli

yar›m Y dikifliMuhtemelkarfl› paso

yar›m Y dikifli

çift yar›m Y dikifli

Tamnüfuziyetli(TNB) veyakarfl› pasoluküt kaynak

K›sminüfuziyetliküt kaynak(KNB)

Kaynak dikifli kal›nl›¤› a,teorik kök noktas›ndandikifl üst yüzeyine olanuzakl›¤a eflittir.

Kaynak dikifli türü Resim Kaynak dikifli hesap kal›nl›¤› a

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 3 3-3

Tablo 3.1. Devam

1 2 3

Kaynak dikifl türü Resim Kaynak dikifli hesapkal›nl›¤› a

Kaynak dikifli kal›nl›¤› a,

teorik kök noktas›ndan dikiflyüzeyine olan uzakl›¤a eflittir.

Çift yar›m Y-dikifli

Kaynak dikifli kal›nl›¤› a,

prosedür testiyledo¤rulanmal›d›r.

Aral›k b, yönteme ba¤l›d›r.Tozalt› kayna¤›nda b=0

A¤›z haz›rl›¤› olmadan(a¤›z aç›lmadan)çift I-dikifli(tam mekanize kaynak)

Kaynak dikifli kal›nl›¤› a,teorik kök noktas›ndankaynak dikifli enkesiti içine çizilebilen en büyük ikizkenar üçgenin yüksekli¤ineeflittir.

10. ve 11. maddelerdekidikifl kal›nl›¤› a ile ayn›.

Prosedür testiyle do¤rulanmal›d›r.

Köfle kaynak dikifli

8

9

10

11

12

13

K›sminüfuziyetlikaynak(KBN)küt kaynak

Teorik kök noktas›

Çift köfle kaynakdikifli

Köflekaynakdikifli

Çift köflekaynakdikifli

Teorik kök noktas›

Teorik köknoktas›

Teorik köknoktas›

Köflekaynakdikiflleri a = â + e

â :

e :Derin nüfuziyetli

Kuvvetinaktar›lmas›

A’danB’ye

C’denA’yave B’ye

a = b

Üç levha birleflimi

Uç birlefltirme(küt kaynak)

14

15

a = t2

t2 < t3

3-4 BÖLÜM 3 İMO - 01 / 2005

Farkl› kal›nl›ktaki levhalar›n küt kayna¤›nda levhalar aras›nda kal›nl›k fark›, statik zorlamalardaen fazla 100 mm olabilir. Ancak dinamik zorlamalar sözkonusu oldu¤unda, bu fark en fazla 3 mm

olabilir. E¤er daha büyükse, kal›n parçaya bir e¤im verilir (bkz. fiekil 2.4).

3.2. Kaynak Dikifli Hesap Uzunlu¤u

Bir küt kayna¤›n dikifl uzunlu¤u l, geometrik uzunlu¤udur. Köfle kaynak dikiflleri için ise bu uzun-luk, kök çizgisinin uzunlu¤udur. Bu uzunluklardan dikifl hesap kal›nl›¤› kadar uzunlukta kraterkay›plar›, kaynak dikifli bafllang›c› ve sonu için ç›kar›larak, kaynak dikifli hesap uzunlu¤u bulunur.Konstruktif önlemlerin al›nmas›n›n mümkün olmas› halinde dikifl hesap uzunlu¤u, kaynak dikifliuzunlu¤una eflit al›n›r.

3.3. Kaynak Dikifli Hesap Alan›

Kaynak dikifli hesap alan›, kaynak dikiflinin hesap uzunlu¤u ile hesap kal›nl›¤›n›n çarp›m›na eflitir :

E¤er kaynak dikifli hesap uzunluklar› Tablo 3.2' ye göre belirlenmiflse, kaynak dikifllerinin a¤›rl›k ekseninin eleman a¤›rl›k eksenine göre eksantrikli¤inden kaynaklanan moment hesaba kat›lmaz.

3.4. Kaynak Dikifli Gerilmeleri ve K›yaslama Gerilmesi

Tablo 3.3’de küt ve köfle kaynak dikifllerinde muhtemel kaynak dikifli gerilmeleri tan›mlanm›flt›r.

Tek eksenli gerilme halinde kaynak dikifli gerilme kontrolü,

ifadesi ile yap›l›r. Burada σk veya τk, Tablo 3.4' te verilen ifadelerle hesaplanan gerilmelerden herhangi biri olabilir. Kaynak emniyet gerilmeleri için σkem ve τkem de¤erleri de Tablo 2.2’denal›nacakt›r.

Çok eksenli gerilme halinde kullan›lacak k›yaslama gerilmesi ise, afla¤›daki formül ile hesaplan›r:

Burada σ|| gerilmesi hesaba kat›lmayabilir. Bu durumda k›yaslama gerilmesi ifadesi afla¤›daki fleklial›r ve kaynak emniyet gerilmesi yine Tablo 2.2’den al›nacakt›r.

(3.2)

veya(3.3)

(3.4)

(3.5a)

(3.5b)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 3 3-5

Tablo 3.2. Çubuk uç birleflimlerinde kaynak dikifli hesap uzunluklar› ∑ l

1 2 3

Kaynak dikifl türü Resim Kaynak dikiifli hesapuzunlu¤u ∑ l

Yan kenarlar boyunca çekilenköfle kaynak dikiflleri

Yan kenarlar boyunca veenine do¤rultuda (al›n) çekilen köfle kaynak dikiflleri

Çepeçevre çekilen (çevresel) köflekaynak dikiflleri

Not : Kaynak ekseni, daha uzun olan yan kaynak dikifline daha yak›n

Çepeçevre çekilen (çevresel) köflekaynak dikiflleri

Not : Kaynak ekseni, daha k›sa olan yan kaynak dikifline daha yak›n.

Birleflim yerindekesilmifl köflebentteköfle kaynak dikifliveya yar›m V-dikifli

1

2

3

4

5

3-6 BÖLÜM 3 İMO - 01 / 2005

τ

Tablo 3.3. Kaynak dikifl gerilmelerinin tan›mlar›.

Kaynak dikifllerinin içinde oluflan gerilmeler, d›fl zorlamaya ve kaynak dikiflinin formuna göreafla¤›daki flekilde s›n›fland›r›l›r :

σ II

Kaynak dikiflinin boyuna eksenine paralel olan normal gerilmeler:

σ II, zorlama alt›ndaki bir yap› eleman›nda önemsizdir.

E¤er çelik yap› statik zorlan›yorsa, dikkate al›nmaz.

σ

Kaynak dikiflinin boyuna eksenine dik olan normal gerilmeler:

Küt kaynakl› yap› elemanlar›n›n hesaplanmas›nda önemli gerilmeler

Köfle kaynak dikifllerinde, düfley etkiyen kuvvetlerinveya e¤ilme momentinin tafl›nmas›nda genellikleortaya ç›kan gerilme

τ

Kaynak dikiflinin boyuna eksenine paralel yöndeki kayma gerilmeleri:

‹çbükey ve düz köfle kaynak dikifllerinde ve eninekuvvet birleflimlerinde enine kuvvetlerin tafl›nmas›nda,dikiflin boyuna yönde zorlanmas›nda, köfle kaynakdikifllerinde önemli gerilme

Kaynak dikiflinin boyuna eksenine dik olan normal gerilmeleri:

Yüksek çelik yap›larda nadiren ortaya ç›kan gerilmeler.

3.5 Kaynak Dikifli Gerilmelerinin Hesab›

Kaynak dikifli gerilmelerinin hesab›nda Tablo 3.4' te verilen formüller veya eflde¤erleri kullan›lmal›d›r.

3.6. Kaynak Dikifllerinin Teknik Resimlerde Gösteriliflleri

(EN 22553’e Göre)

3.6.1. Genel

Kaynak dikifllerinin EN 22553’e göre gösterimi, resim ve sembol tarz›nda olabilir. Kullan›lan sem-boller, dikiflin fleklini, a¤›z haz›rl›¤›n› ve yap›l›fl›n› tan›mlar. Semboller esas semboller, birlefltirilmiflsemboller, ilave semboller ve tamamlay›c› semboller olarak grupland›r›labilir (bkz. Tablo 3.5 - 3.8).

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 3 3-7

V - kesme kuvveti ile zorlanan köfle kaynak dikiflleri

M - e¤ilme momenti ve V - kesme kuvvetiile birlikte zorlanan köfle kaynak dikiflleri

Tablo 3.4 – Kaynak dikifli gerilmelerinin hesaplanmas›

Kaynak dikifl alan›

Normal kuvvetle veya enine kuvvetle zorlanan kaynak dikiflleri

[kN/cm2]

[kN/cm2]

M - e¤ilme momentiyle zorlanan kaynak dikiflleri

asal eksene göre kaynak ataletmomenti [ cm4]

[kN/cm2]

M - e¤ilme momenti ve V - kesmekuvveti etkisindeki bir al›n levhal› kiriflbirleflimi :

V

M

3

3

3 - 3

Atalet momenti Ik' n›n hesaplanmas›nda, köfle kaynakdikifllerinde, kök noktas›ndan a¤›rl›k eksenine olan mesafeal›n›r.

ab : bafll›k köfle kaynak dikifli kal›nl›¤›ag : gövde köfle kaynak dikifli kal›nl›¤›

Kök noktas›

a

F F

F

y y

e

a

l

z1

l1

l2

z

1-1 Kesiti

1 1F

a

z11

ll

M Z

2

2 - 2 kesiti

2

Z

ab

a

ab

ag

l1

l2

Ak

Ak

II

•

3-8 BÖLÜM 3 İMO - 01 / 2005

3.6.2. Çizgi ile Gösterim

Çizgi ile gösterim, gösterme çizgisinden (sürekli gösterme çizgisi ve kesikli gösterme çizgisi) veoklu çizgiden oluflur. Gösterme çizgisi, tercihan resmin alt kenar›na paralel çizilmelidir. Bu mümkünolmad›¤› takdirde dik de çizilebilir. Oklu çizgi, gösterme çizgisinden kaynak birleflimine (dikifline)do¤ru e¤ik olarak devam eder. Gösterme çizgisi, uç k›sm›nda bir çatal ile tamamlan›r.

Tan›mlama Gösterim Sembol

I-dikifli

V-dikifli

Yar›mV-dikifli

Y-dikifli

Yar›mY-dikifli

U-dikifli

Dik kenarl›dikifl

Karfl› paso

Nokta dikifli

Köfle dikifli

Tan›mlama Gösterim Sembol

Çift

V - dikifli

Çift yar›m

V - dikifli

Çift

Y- dikifli

Çift yar›m

Y - dikifli

Çift

U - dikifli

Karfl›

pasolu

V - dikifli

Çift köfle

kaynak dikifli

Tablo 3.5. Baz› esas sembollerden örnekler Tablo 3.6. Baz› birlefltirilmifl sembollerden örnekler

Yüzey flekli

-‹çbükey (konkav)-Düz-D›flbükey (konveks)

Dikifl geçifli çentiksiz, gerekti¤indetafllanm›fl

‹lave sembol Dikiflin türü ve yap›l›fl›

Halka fleklinde dikifl(örne¤in köfle kaynakdikifli)

Montaj flekli

Tamamlay›c› sembol

Tablo 3.7 ‹lave semboller Tablo 3.8 Tamamlay›c› semboller

‹lave semboller Tamamlay›c› semboller

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 3 3-9

Bu çatal›n görevi; yöntem, de¤erlendirme grubu, pozisyon, ilave malzemeler, sarf malzemeleri gibibilgileri içermektir (bkz. fiekil 3.3).

3.6.3. Sembollerin Konumu

Birleflim (kaynak dikifli) taraf›, ok ucunun temas etti¤i taraft›r. Birleflimin di¤er taraf›, karfl› tarafolarak adland›r›l›r. Oklu çizgi öncelikle “malzemenin üst yüzeyi” ni göstermelidir.Sembol, gösterme çizgisine dik konur, flöyle ki:

- Sembol, sürekli gösterme çizgisi taraf›nda oldu¤u zaman, kaynak dikifli birleflimin okla gösterilen taraf›nda bulunur.

- Sembol, kesikli gösterme çizgisi taraf›nda oldu¤u zaman, kaynak dikifli birleflimin karfl› taraf›nda bulunur.

Sembol, mümkün oldu¤u kadar sürekli gösterme çizgisi taraf›nda bulunmal›d›r. Simetrik kaynakdikifllerinde kesikli gösterme çizgisi konmayabilir (bkz. fiekil 3.4).

fiekil 3.3. Oklu gösterme çizgisi

Kaynak dikifli

Gösterim Sembolle gösterim

Sembollerin konumu

Gösterim Sembolle gösterim

fiekil 3.4. Sembolerin konumu ve sembolle gösterim örnekleri

“ B “ birleflim

“ A “ birleflim

3-10 BÖLÜM 3 İMO - 01 / 2005

3.6.4. Asimetrik Kaynak DikiflleriAsimetrik kaynak dikiflleri a¤›zlar›nda oklu çizgi, kaynak a¤z› aç›lacak olan parçay› göstermelidir.Haz›rlanacak parçay› daha kesin olarak gösterebilmek için, oklu çizgi aç›l› olarak da çizilebilir(bkz. fiekil 3.5).

3.6.5. EN 24063 (ISO 4063)’e göre Baz› Kaynak Yöntemleri için

Referans Numaralar›

fiekil 3.5. Asimetrik kaynak dikifllerinin gösterimi

‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi ‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi

Tablo 3.9 EN 24063 (ISO 4063) ’e göre baz› kaynak yöntemleri için referans numaralar›

1 Ark eritme kayna¤›

111 Elle elektrik ark kayna¤›

(örtülü çubuk elektrodla)

112 Gravite ark kayna¤›

114 Özlü tel elektrodla elektrik ark kayna¤›

12 Tozalt› ark kayna¤›

13 Gazalt› ark kayna¤›

131 Metal Inert Gaz (MIG) kayna¤›

135 Metal Aktif Gaz (MAG) kayna¤›

136 Özlü telle MAG Kayna¤›

14 Gazalt› Tungsten Ark Kayna¤›

141 Tungsten Inert Gaz (TIG) kayna¤›

149 Tungsten hidrojen gaz kayna¤›

15 Plazma kayna¤›

181 Karbon ark kayna¤›

‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi ‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi

2 Direnç bas›nç kayna¤›

21 Direnç nokta kayna¤›

22 Direnç dikifl kayna¤›

225 Folyolu dikifl kayna¤›

23 Kabart›l› nokta kayna¤›

24 Yakma al›n kayna¤›

25 Bas›nç al›n kayna¤›

‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi ‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi

3 Gaz eritme kayna¤› 311 Oksi-asetilen kayna¤›

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 3 3-11

751 Laser ›fl›n kayna¤›

76 Elektron ›fl›n kayna¤›

77 K›v›lc›m kayna¤›

781 Ark saplama kayna¤›

782 Direnç saplama kayna¤›

‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi ‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi

72 Elektrocuruf kayna¤›

73 Elektrogaz kayna¤›

74 Endüktif bas›nç kayna¤› veya

Endüksiyon kayna¤›

75 Ifl›n kayna¤›

‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi

9 Lehimleme

‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi ‹flaret Say›s› Kaynak yöntemi

4 Bas›nç kayna¤›

41 Ultrasonik kaynak

42 Sürtünme kayna¤›

43 Demirci kayna¤›

441 Patlamal› kaynak

45 Difüzyon kayna¤›

47 Gaz bas›nç kayna¤›

48 So¤uk bas›nç kayna¤›

Tablo 3.9 Devam

3.6.6. Tam Olarak Kaynak Dikifl Bilgileri (bkz. fiekil 3.6)

Küt kaynak dikifli - a = dikifl kal›nl›¤›Köfle kaynak dikifli - a = dikifl kal›nl›¤›Delik veya tapa kayna¤› - d = çapUzun delik veya çizgi dikifli - c = delik geniflli¤i

‹lave sembollü ve tamamlay›c› sembollü Sembol

Kaynak dikifli uzunlu¤u, say›s› ve tek tek uzunlu¤u

Örn.TS 563-EN 499’a göre kaynak ilave malzemesi

EN 24063’e göre kaynak yöntemi

TS 7830-EN 25817’ye göre de¤erlendirme grubu

ISO 6947’ye göre kaynak pozisyonu

fiekil 3.6. Tam olarak kaynak dikifl bilgilerinin gösterimi

3-12 BÖLÜM 3 İMO - 01 / 2005

3.6.7. Ölçü Bilgileri

3.6.7.1. Genel Kurallar

Kaynak dikifli kal›nl›¤› ile ilgili esas ölçü, sembolden önce konur. Uzunluk ölçüsü, sembolden sonrakonur. Hiçbir uzunluk ölçüsü konulmam›flsa, bu kaynak dikiflinin parçan›n toplam boyunca olaca¤›anlafl›l›r.

3.6.7.2. Köfle Kaynak Dikiflleri

Köfle kaynak dikifllerinde 2.ölçü yöntemi geçerlidir. Köfle kaynak dikifli kal›nl›¤› için “a” iflaret harfiveya köfle kaynak dikifli kenar uzunlu¤u için “z” iflaret harfi, bunun de¤erini gösteren say›salde¤erden önce bulunur (bkz. fiekil 3.7).

3.6.7.3. Küt Kaynak Dikiflleri

Küt kaynak dikifllerinde dikifl kal›nl›¤› için “a” ve dikifl boyu için “ l ” iflaret harfleri kullan›l›r.Küt kaynak dikifli kal›nl›¤› olan “a” ölçüsü, sadece tüm kesiti kaynak yap›lmayan (k›smi nüfuziyetli -KBN) küt kaynak dikifllerinde gerekir. Bu durumda, kaynak dikifli için gerekli sembolden önce konur.

3.6.7.4. Örnekler

3.6.7.4.1. Örnek 1 (bkz. fiekil 3.8)

* karfl› taraftan da kaynaklanm›fl tam nüfuziyetli (TBN) V - dikifli,* elle elektrik ark kayna¤› ile yap›lm›fl (EN 24063’e göre referans numaras› 111),* gerekli de¤erlendirme grubu TS7830 - EN 25817’ye göre B,* ISO 6947’ye göre oluk pozisyonu PA,* kullan›lan çubuk elektrod TS 563-EN 499-E 50 0 RR 12

fiekil 3.7. Köfle kaynak dikifllerinin gösterimi

Gösterim Sembolik gösterim 111/ EN 25817-B/PA/EN 499 - E 50 0 RR 12

111 / EN 25817 – B /PA/EN 499 – E 50 0 RR 12

fiekil 3.8. Örnek 1’in gösterimi

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 3 3-13

3.6.7.4.2. Örnek 2 (bkz. fiekil 3.9)

* Ön taraf›ndan ölçülendirilmifl aral›kl› köfle kaynak dikifli,* Elle elektrik ark kayna¤›yla oluflturulmufl (EN 24063’e göre referans numaras› 111);* TS 7830-EN 25817’ye göre de¤erlendirme grubu C;* ISO 6947’ye göre PB yatay pozisyon

(Elle (manuel) elektrik ark kayna¤› ile yap›lan, ön ölçülü kesintili köfle kaynak dikifli) :• EN 24063’e göre Referans No: 111, • gerekli de¤erlendirme grubu TS 7830 - EN 25817’ye göre C, • ISO 6947’ye göre PB yatay pozisyon

3.7. Kaynak Dikifllerinin Teknik Resimlerde Gösteriliflleri

(ANSI/AWS’e Göre)

fiekil 3.10’da ANSI/AWS’ye göre kaynak dikifllerinin teknik resimlerde gösteriliflleri verilmifltir.

fiekil 3.11’de ise ANSI/AWS’ye göre tahribats›z muayene sembollerinin gösterimi verilmifltir.

Gösterim Sembolik gösterim

111 / EN 25817 – C / PB

Önden görünüfl (gösterimi teknikresim aç›s›ndan mümkün de¤il)

fiekil 3.9. Örnek 2’nin gösterimi

3-14 BÖLÜM 3 İMO - 01 / 2005

Bitirme sembolü

Kontür sembolü

Tapa ve delik kaynaklar›için dolgunun derinli¤i, kök aç›kl›¤›Etkin kal›nl›k[mm] cinsinden boyut veya nüfuziyet derinli¤iReferans hatt›

Spesifikasyon, yöntemveya di¤er referanslar

Kuyruk (referans kulla-n›lmad›¤› zaman geçerli)

Temel kaynak sembolüveya ayr›nt› referans›

F

A

R

T

A¤›z aç›s› veya tapakayna¤›n›n karfl›taraf›ndaki e¤im aç›s›

[mm] cinsinden kaynak dikiflinin uzunlu¤u

[mm] cinsinden kaynakdikifllerinin merkezdenmerkeze mesafesi

Saha kaynak sembolü

Çepeçevre (çevresel)kaynak dikifli sembolü

Ok, birleflimin ok taraf›ndaki referans çizgisinibirlefltirir. V ve J gibi a¤›z aç›lm›fl kenarlar› göstermek için k›r›k çizgi kullan›l›r.

Nokta Kabart› Dikifl Bas›nçl› kütYakma küt

fiekil 3.10. ANSI/AWS’ye göre kaynak dikifllerinin imalat resimlerinde gösteriliflleri

TAHR‹BATSIZ MUAYENE SEMBOLLER‹

fiekil 3.11. ANSI/AWS’ye göre tahribats›z muayene sembollerinin gösterimi

fiartname veyadi¤er referanslar

Çepeçevremuayene

Sahadamuayene

Radyasyonyönü

Radyasyon yönüsembolü

Radyografikmuayene

Muayene say›s› Sahada muayene

Sahada muayene

‹lk tamamlanacak köfle kayna¤›

KAYNAK SEMBOLÜ ÜZER‹NDEK‹AYRI REFERANS Ç‹ZG‹S‹

AYRI TAHR‹BATSIZMUAYENE SEMBOLÜ

Temel muayenesembolü

Temel muayenesembolü

Çepeçevre muayene

Çepeçevre muayene

Ok

VT

RT

( N )

TAIL

Her

iki t

araf

Kar

fl› ta

raf

Ok

tara

f›

Dolgu KöfleTapaDelik

A¤›z

Küt V U JYar›m V

Temel ark ve gaz kaynak sembolleri Temel direnç kaynak sembolleri

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-1

4.İmalata HazırlıkKaynak Prosedür Şartnamesi’nin (KPŞ)Hazırlanması ve Onaylanması; Kaynakçı Yeterliliğinin Onaylanması

4.1. Kapsam

Bu bölümde, çeliklerin EN 288 standard›na göre yürütülecek ark kayna¤› ifllemleri için haz›rlananKaynak Prosedürü fiartnameleri’nin (KPfi) kapsam›na yönelik gerekli flartlar belirtilmifltir. Bu bölümün kurallar›, taraflar aras›nda anlaflmay› gerektiren di¤er eritme kaynak ifllemlerine deuygulanabilir.

Bu bölümde verilen de¤iflkenler, çelik yap› elemanlar›n›n metalurjisini, mekanik özelliklerini vegeometrisini etkileyen faktörlerdir.

Kaynak Prosedür fiartnamesi (KPfi), kaynak iflleminin nas›l yap›laca¤› konusundaki ayr›nt›lar› vermeli ve kaynak ifllemi hakk›nda bütün bilgiyi kapsamal›d›r. Kaynak Prosedür fiartnamesi (KPfi),birlefltirilmifl parçalar›n belirli bir kal›nl›k aral›¤›n› ve esas metaller, hatta ilave metallerin (elektrodmalzemesi) kal›nl›k aral›¤›n› da kapsayabilir. Baz› imalatç›lar, ilave olarak her bir özel ifl içinayr›nt›l› imalat planlamas›n›n bir k›sm› olarak, ifl talimatlar› haz›rlamay› seçebilirler.

Madde 4.2.’den 4.5.’e kadar olan maddelerde verilen bilgi, pek çok kaynak ifllemi için yeterlidir.Baz› uygulamalar için bu bilgiyi geniflletmek veya azaltmak gerekli olabilir. Bu durum ilgili KfiP’debelirtilmelidir.

‹malatç›n›n tecrübesine göre aral›klar ve toleranslar, uygun oldu¤u yerlerde belirtilmelidir.

4.2. ‹malatç› (Müteahhit) ‹le ‹lgili Hususlar

4.2.1. ‹malatç›n›n Tan›m› (bkz. Madde 1.3.2)4.2.2. KPfi’nin Tan›m› (bkz. Madde 4.5.5)4.2.3. Kaynak Prosedürü Onay Raporu (KPOR) ‹çin At›flar veya Gerekti¤inde

Di¤er Belgeler (bkz. Madde 4.7.8)

4.3. Esas Metal ile ‹lgili Hususlar

4.3.1. Esas Metalin TipiTercihan uygun bir standarda at›f yap›larak malzemenin tan›t›m› yap›lmal›d›r. Kaynak Prosedürfiartnamesi (KPfi), bir grup malzemeyi kapsayabilir.

4-2 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

4.3.2. Malzeme Boyutlar›Birlefltirilen parçalar›n kal›nl›k aral›klar› verilmelidir. Borular için d›fl çap aral›klar› belirtilmelidir.

4.4. Bütün Kaynak Prosedürleri ‹çin Genel Hususlar

4.4.1. Kaynak ‹fllemi

Kullan›lan kaynak yöntem/yöntemleri, EN 24063 standard›na uygun olarak gösterilmelidir.

4.4.2. Birleflimin Tasar›m›Tasarlanan birleflimin flekli ve boyutlar›n› aç›kça gösterecek flekilde imalat resimleri çizilmelidir.Ayr›nt›lar, birleflim tasar›m› konusuyla ilgili uygun bir standarda at›f yap›larak verilebilir. Kayna¤›nözellikleri için baz oluflturmas› aç›s›ndan kaynak paso s›ras› flema üzerinde verilmelidir.

4.4.3. Kaynak PozisyonuUygulanabilir kaynak pozisyonlar›, EN ISO 6947 standard›na uygun olarak belirtilmelidir (bkz. Tablo 4.1 ve 4.2a ve b).

Kaynakdikifli

Düz Yatay Düfley Tavan

KütKaynakDikifli

1G / PA 2G / PC

2F / PB1F / PA

4G / PE

4F / PE

3G

3F

PF

PG

PF

PG

KöfleKaynakDikifli

(NOT : G: küt kaynak dikifli; F: köfle kaynak dikifli; ayr›ca PA, PC, vb. için bkz. Madde 4.9.6)

Tablo 4.1. Kaynak Pozisyonlar› (Levhalar ve S›cak Hadde Ürünleri)

Tablo 4.2a. Kaynak Pozisyonlar› (Borular-Borunun döndürülerek kaynak yap›lmas› durumu)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-3

Kaynakdikifli

Düz Yatay Düfley Tavan

KütKaynakDikifli

1G / PA 2G / PC 3G / PF 4G / PE

1F / PA 2F / PC * 3F /PFAWS

4F,F( ) * 4F /PE

AWS

4F,F( )

KöfleKaynakDikifli

(Not : G: küt kaynak dikifli F: köfle kaynak dikifli: ayr›ca PA, PC, vb. için bkz. Madde 4.9.6)

(Not : G: küt kaynak dikifli F: köfle kaynak dikifli: ayr›ca PA, PC, vb. için bkz. Madde 4.9.6)

Tablo 4.2b. Kaynak Pozisyonlar› (Borular-Borunun sabit halde kaynak yap›lmas› durumu)

KütKaynakDikifli

5G 6G / H-1.045

450

450

6F / 1.45 PA

6GRPF

PG

5FPF

PG

KöfleKaynakDikifli

4-4 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

4.4.4. Oluk veya Kenar Haz›rlamaOluk temizleme, ya¤ giderme, birleflim ve puntalama kaynaklar› gösterilmelidir. Bu ifllemler içinkullan›lacak yöntemler belirtilmelidir.

4.4.5. Kaynak Tekni¤iKaynak tekni¤i sal›n›ml› veya sal›n›ms›z olarak belirtilmelidir. Elle yap›lan kaynak dikifli için en büyük paso geniflli¤i, mekanize kaynak için en büyük elektrod sal›n›m› genli¤i, frekans vesal›n›m›n toplam süresi verilmelidir. Torç, elektrod ve/veya tel aç›s› gösterilmelidir.

4.4.6. Kök OymaKök oyma için kullan›lacak yöntem belirtilmelidir.

4.4.7. Altl›k (Karfl›lama Parças›)Altl›k yöntemi ve tipi, malzemesi ve boyutlar› verilmelidir.

4.4.8. Kaynak Sarf Malzemelerinin K›sa GösterilifliKullan›lacak kaynak sarf malzemelerinin k›sa gösterimleri, imalatç›lar› ve ticari isimleri verilmelidir.

4.4.9. Kaynak Sarf Malzemelerinin Boyutlar›Elektrod/telin çap› veya flerit elektrodun geniflli¤i ve kal›nl›¤› belirtilmelidir.

4.4.10. ‹lave Metal (Elektrod Malzemesi) ve Toz için ‹fllemlerKullan›mdan önce ilave metalin (elektrod malzemesinin) veya tozun kurutulmas› veya iflleme tabitutulmas› gerekti¤inde, bu durum belirtilmelidir. Uygun bir standarda at›f yap›lmas›na izin verilir.

4.4.11. Elektrik ‹le ‹lgili ParametrelerAk›m tipi (alternatif ak›m (aa) veya do¤ru ak›m (da)) ve kutuplama (polarite) belirtilmelidir. Darbeli(impuls) kaynak için darbe süresi, darbe ak›m›, darbe frekans›, temel ak›m ve temel gerilim belir-tilmelidir. Ayr›ca ak›m aral›¤› ve ark gerilimi aral›¤› da belirtilmelidir.

4.4.12. Mekanize Kaynak ‹fllemiMekanize kaynak ifllemi uyguland›¤›nda, ilerleme h›z› aral›¤› ve tel sürme h›z› aral›¤› belirtilmelidir. Bu nedenle KPfi için uygulama aral›¤›, bu özel teçhizat tipi için s›n›rland›r›lmal›d›r.

4.4.13. Ön Tavlama S›cakl›¤›Kaynak iflleminin bafllang›c›nda uygulanan s›cakl›k ve ön tavlama gereksiz oldu¤unda, kaynakiflleminden hemen önce en düflük ifl parças› s›cakl›¤› belirtilmelidir.

4.4.14. Pasolararas› S›cakl›kEn yüksek pasolararas› s›cakl›k belirtilmelidir.

4.4.15. Kaynaktan Sonraki Is›l ‹fllemHerhangi bir kaynak sonras› ›s›l ifllem veya yaflland›rma ifllemi için ayr› bir kaynak sonras› ›s›l ifllemveya yaflland›rma ile ilgili kurallara yap›lan at›flar veya prosedür belirtilmelidir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-5

4.4.16. Koruyucu Gaz

EN 439’a göre kullan›lan koruyucu gaz›n k›sa gösterilifli, imalatç›s› ve ticari ismi belirtilmelidir.

4.5. Kaynak ‹fllem Grubuna Ait Özellikler (bkz. Tablo 3.9)

4.5.1. 11 Numaral› ‹fllem Grubu (Gaz Korumas›z Metal Ark Kayna¤›)11 no.lu ifllem grubu için, sarf edilen elektrodun birim uzunlu¤u bafl›na at›lan paso uzunlu¤u belir-tilmelidir. (bkz. Ek 3)

4.5.2. 12 Numaral› ‹fllem Grubu (Tozalt› Kayna¤›)Çoklu elektrod sistemleri için tel elektrodlar› say›s›, konfigürasyonu ve elektrik ba¤lant›lar› belir-tilmelidir. Temas ucu (kontak meme)/ifl parças› mesafesi olarak, mekanize edilmifl kaynak ifllemi içinnozulun temas ucunun ifl parças›n›n yüzeyine olan uzakl›¤› belirtilmelidir. Kullan›lan tozun EN758’e göre k›sa gösterimi, imalatç›s› ve ticari ismi belirtilmelidir.Ayr›ca ilave metal (elektrodmalzemesi) kullan›l›yorsa, bununla ilgili standart, elektrodun çap›, üreticisi, k›sa gösterimi ve ticariismi verilmelidir. (bkz. Ek 3 ve Tablo 3.9)

4.5.3. 13 Numaral› ‹fllem Grubu (Koruyucu Gaz Alt›nda Ark Kayna¤›)13 numaral› ifllem grubu için gaz ak›fl h›z› ve nozul çap›, tel elektrodlar›n say›s›, ilave metal, temasucu (kontak meme) / ifl parças› mesafesi verilmelidir. (bkz. Ek 3 ve Tablo 3.9)

4.5.4. 15 Numaral› ‹fllem Grubu (Plazma Ark Kayna¤›)15 numaral› ifllem grubu için tipi, nozul çap›, ak›fl h›z› gibi plazma gaz› parametreleri, koruyucu gazak›fl h›z› ve nozul çap›, torç tipi, plazma ak›m›, temas ucu/ifl parças› mesafesi belirtilmelidir.

4.5.5. Kaynak Prosedür fiartnamesi (KPfi)

Tablo 4.3’de bir KPfi örne¤i gösterilmifltir.

4.6. Çeliklerin Ark Kayna¤› ‹çin Kaynak Prosedür Testleri

4.6.1. Tan›mlarBu bölümde EN 288-3’e göre çeliklerin ark kayna¤› için kaynak prosedür testleri verilmifltir.Kullan›lan tan›mlar, EN 288-1’de verilen tan›mlard›r.

4.6.2. ‹lk Kaynak Prosedür fiartnamesi (iKPfi)‹lk Kaynak Prosedür fiartnamesi, Madde 4.5.5’te gösterilen flekilde haz›rlanmal›d›r. iKPfi bütünilgili parametreler için “gerekli aral›¤›” belirtmelidir.

4.6.3. Kaynak Prosedür Testleri‹malatta kullan›lan kaynak tipini temsil eden test parçalar›n›n yap›m› ve testi, Madde 4.7.4’e ve4.7.5’e uygun olmal›d›r.

Yer: Denetçi veya Denetim Kuruluflu:‹malatç›n›n kaynak prosedürü: Kaynak a¤z› haz›rlama ve temizleme flekli:Belge no.: Esas metalin gösterimi:KPOR no:‹malatç›:Kaynakç›n›n ad›:Kaynak yöntemi:Dikifl türü: Parça kal›nl›¤› (mm):Kaynak a¤z› haz›rl›¤›n›n ayr›nt›lar› D›fl çap (mm):(Resim) *): Kaynak pozisyonu:

‹lave malzeme: ‹lave bilgiler:- s›n›f› ve markas›: örn.Sal›n›m (maks. paso geniflli¤i):

Kurutma için özel talimatlar: Sal›n›m: genifllik, s›kl›k, duraklama süresi: Koruyucu gaz / Kaynak tozu: Darbeli kaynak ayr›nt›lar›:

-Koruyucu gaz: Kontak borusu mesafesi: -Kök koruyucu: Plazma kayna¤›n›n ayr›nt›lar›:

Gaz ak›fl debisi: Torç tutufl aç›s›:- Koruyucu gaz:- Kök koruyucu:

Tungsten elektrod türü/çap›:Kökün oyulmas› / altl›k ayr›nt›lar›:Ön tavlama s›cakl›¤›:Pasolararas› s›cakl›k:Kaynaktan sonraki ›s›l ifllem ve/veya yaflland›rma:Zaman, s›cakl›k, yöntem:Is›tma ve so¤utma h›z›:

‹malatç› /Müteahhit Denetçi veya denetim kuruluflu

‹sim, tarih ve imza ‹sim,tarih ve imza

*) Gerekiyorsa

4-6 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

Birleflim fiekli / Detay› Kaynak s›ras› (paso düzeni)

Kaynak iflleminin ayr›nt›lar›

Kaynak

pasosuYöntem

‹lave

malzeme

çap› [mm]

Ak›m

fiiddeti

[A]

Gerilim

[V]

Ak›m türü

Kutuplama

Tel sürme

h›z›

Kaynak

h›z›

Is›

girdisi

Tablo 4.3. ‹malatç›n›n Kaynak Prosedür fiartnamesi (KPfi) örne¤i

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-7

4.7. Deney Parças›

4.7.1. Genel‹malatta kaynak prosedürünün uygulanaca¤› kaynakl› yap›, Madde 4.7.2’de belirtildi¤i flekilde standart hale getirilmifl deney parças› veya parçalar› yap›lmak suretiyle temsil edilmelidir.

4.7.2. Deney Parçalar›n›n fiekli ve Boyutlar›Deney parçalar›, uygun ›s› da¤›l›m›n› sa¤lamak üzere yeterli boyutta olmal›d›r. fiekil 4.1’den 4.5’ekadar olan flekillerdeki “t” et kal›nl›¤›, birleflen parçalar›n kal›n olan›na aittir.

‹lave deney parçalar› veya en küçük boyuttan daha uzun deney parçalar›, fazladan ve/veya yenidendeney yap›lmas›n› sa¤lamak üzere haz›rlanabilir.

Uygulama standard›yla istendi¤inde ve ITAB’da (Is› Tesiri Alt›nda kalan Bölge) çentik darbe deneynumunelerinin al›nmas› gerekti¤inde, levha hadde yönü deney parças› üzerine iflaretlenmelidir.

Deney parças›n›n kal›nl›¤› Madde 4.7.2.1’den Madde 4.7.2.4’e kadar olan maddelere uygun seçilmelidir.

Aksi belirtilmedikçe, deney parças›n›n flekli ve en küçük boyutlar› afla¤›daki gibi olmal›d›r:

‹lk Kaynak Prosedür fiartnamesi’nde (iKPfi) ayr›nt›l› olarak verildi¤i flekilde kaynak a¤z›haz›rlama ve uygun konumland›rma

a = 3t; en küçük de¤er 150 mmb = 6t; en küçük de¤er 350 mm

t : levha et kal›nl›¤›

‹lk Kaynak Prosedür fiartnamesi’nde (iKPfi) ayr›nt›l› olarak verildi¤iflekilde kaynak a¤z› açma haz›rl›¤› ve uygun konumland›rma

a = en küçük de¤er 150 mmt = boru cidar (et) kal›nl›¤›D = d›fl çap

fiekil 4.2. Boruda küt kaynak dikifli için deney parças›

fiekil 4.1. Levhada küt kaynak dikifli için deney parças›

4-8 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

4.7.2.1. Levhada Küt Kaynak

Deney parças› fiekil 4.1’e uygun olmal›d›r. Deney parças›n›n uzunlu¤u, yeterli say›da deneynumunesi ç›karabilecek flekilde olmal›d›r (bkz. Tablo 4.8).

4.7.2.2. Boruda Küt Kaynak (Boru, Tüp, ‹çi Bofl Kesit)

Deney parças› fiekil 4.2’ye uygun olmal›d›r. Küçük boru çaplar› (kesitler) kullan›ld›¤›nda, birdenfazla deney parças›n›n oluflturulmas› gerekli olabilir.

4.7.2.3. T-Birleflimde Küt Kaynak

Deney parças› fiekil 4.3’e uygun olmal›d›r. Deney parças›n›n uzunlu¤u, fiekil 4.8’te verilen uygundeney numunelerini sa¤layacak flekilde olmal›d›r.

4.7.2.4. Branflman Kayna¤›

Deney parças› fiekil 4.4’e uygun olmal›d›r. α – birleflim aç›s›, imalatta kullan›lan en küçük aç›olmal›d›r.

Branflman kaynaklar›, tam nüfuziyetli birleflim (TBN) olarak dikkate al›nmaktad›r.

4.7.2.5. Köfle Kaynak

Deney parças› fiekil 4.4 veya 4.5’e uygun olmal›d›r. Bunlar, k›smi nüfuziyet (KBN) vermek üzerea¤›z haz›rlama ile de kullan›labilir.

4.7.3. Deney Parçalar›n›n Kayna¤›Deney parçalar›n›n haz›rl›¤› ve kayna¤›, bir iKPfi ‘ne uygun olarak ve kaynak teknolojisinin genelflartlar› dahilinde yap›lmal›d›r. Deney parçalar›n›n kaynak pozisyonlar›, e¤im ve dönme aç›lar›n›ns›n›r de¤erleri ISO 6947’ ye uygun olmal›d›r.

Puntalama kaynaklar›n›n sonradan üzerinden kaynak yap›lmas› gerekiyorsa, buna deney parças›ndada dikkat edilmelidir.

Deney parçalar›n›n kayna¤› ve deneyleri, bir denetçi veya denetim kuruluflunun gözetimi alt›ndayap›lmal›d›r.

4.7.4. Deney Numunelerinin Yeri ve Alma Konumlar›

Deney numunelerinin yeri fiekil 4.6, 4.7, 4.8 ve 4.9’a uygun olmal›d›r. Tahribats›z (hasars›z)muayeneden (NDT) sonra al›nan deney numunelerinin daha iyi sonuçlar verdi¤i görülmüfltür. Deney numunelerinin kabul edilebilir kusurlar gösteren bölgelerden olmamak üzere, uygun yerler-den al›nmas›na izin verilir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-9

‹lk Kaynak Prosedür fiartnamesi’ne (iKPfi) uygun kaynak a¤z› açma haz›rl›¤› ve birlefltirme düzeni

‹lk Kaynak Prosedür fiartnamesi’ne (iKPfi) uygun kaynak a¤z› açma haz›rl›¤› ve birlefltirme düzeni

fiekil 4.4. Branflman birleflimi ve boruda köfle kaynak dikifli için deney parças›

fiekil 4.3. T- birleflim için deney parças›

a = 3t; en küçük de¤er 150 mmb = 6t; en küçük de¤er 350 mm

t : levha et kal›nl›¤›

a = en küçük de¤er 150 mmD1 = ana borunun d›fl çap›D2 = branflman borusunun d›fl

çap›

t1 = ana borunun et kal›nl›¤›t2 = branflman borusunun et

kal›nl›¤›α = birleflim aç›s›

t

a

a

a

α

α

4-10 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

iKPfi - ‹lk Kaynak Prosedürfiartnamesi’nde ayr›nt›l›olarak verildi¤i flekilde, tek taraftan veya çift taraftançekilen kaynak dikifli veuygun konumland›rma

a = 3t; en küçük de¤er 150 mmb = 6t; en küçük de¤er 350 mm

t1 ve t2 : levha et kal›nl›klar›

25 mm’lik k›s›m at›l›r

25 mm’lik k›s›m at›l›r

BÖLGE 1

- 1 çekme numunesi- 1 kök ve 1 yüzey veya 2 tarafl› e¤me numuneleri

için

BÖLGE 3

- 1 çekme numunesi- 1 kök ve 1 yüzey veya 2 tarafl› e¤me numuneleri için

BÖLGE 4

- 1 çekme numunesi- 1 kök ve 1 yüzey veya 2 tarafl› e¤me numuneleri için

BÖLGE 2

- gerekti¤inde darbe ve ilave deney numuneleri için

fiekil 4.6. Levhada küt kaynak dikifli için numune alma konumlar›

fiekil 4.5. Levhada köfle kaynak dikifli için deney parças›

b

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-11

BÖLGE 1

- 1 çekme numunesi- 1 kök ve 1 yüzey veya

2 tarafl› e¤me numuneleri için

BÖLGE 2

- Gerekti¤inde darbe ve ilave deney numuneleri için

BÖLGE 3

- 1 çekme numunesi- 1 kök ve 1 yüzey veya

2 tarafl› e¤me numuneleri için

BÖLGE 4

- 1 makro muayene numunesi- 1 sertlik deneyi numunesi için

Sabit borunun üst k›sm›

25 mm’lik k›s›m at›l›r

Makro/SertlikKaynak yönü

fiekil 4.7. Boruda çekilecek küt kaynak dikifli için numune alma konumlar›

fiekil 4.8. T-birleflimlerde küt kaynak dikifli ve levhada köfle kaynak dikifli için numune alma konumlar›

4-12 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

4.7.5. Test Parçalar›na Uygulanacak Tahribatl› ve Tahribats›z Deneyler

Deney parçalar›na uygulanacak tüm tahribats›z ve tahribatl› deneyler, öncelikle en son TS-EN standartlar›na göre, yoksa EN standartlar›na göre, henüz ç›kmayan EN yerine ise ISO standartlar›nagöre yap›lmal›d›r. Bu standartlar›n baz›lar› flunlard›r:

EN 875, EN 876, EN 895, EN 910, EN 970, EN 1011, EN 1043-1, EN 1043-2, EN 1289, EN 1290, EN 1291, EN 1320, EN 1321, EN 1418, EN 1435, EN 1711, EN 1712 , EN 1713, ISO 1106, ISO 3452

Muayeneler, tahribats›z veya tahribatl› (hasars›z veya hasarl›) olarak yap›labilir. Uygun numunelerinç›kar›l›fl› ve di¤er deneylerle ilgili bilgiler Tablo 4.4’te verilmifltir. Sertlik deneyi için tipik konum-lar fiekil 4.10’da gösterilmifltir.

Kaynaktan sonra ›s›l ifllem görmeyecek olan deney parçalar›, “yay›nabilir hidrojen çatlamas›”nahassas malzemelerde (bkz. Madde 5.3), yeterli bir süre beklendikten sonra tahribats›z (hasars›z)muayene (NDT) yap›lmal›d›r.

Tahribats›z (hasars›z) deneylerle (NDT) tesbit edilen süreksizliklerin de¤erlendirilmesinde, EN 25817’nin B - kalite grubu gözönüne al›nmal›d›r. Bunun istisnas› olarak C - kalite grubunungözönüne al›nabilece¤i süreksizlikler, küt ve köfle kaynak dikifllerinde afl›r› dikifl taflk›nl›¤› (bkz. fiekil 1.5 ve fiekil 1.6 – 9 numara), afl›r› köfle dikifl kal›nl›¤› (bkz. fiekil 1.8a) ve köksark›kl›¤›d›r (bkz. fiekil 1.9).

fiekil 4.9. Branflman kayna¤› veya boruda köfle kaynak dikifli için numune alma konumlar›

Bα

A

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-13

Test parças› Test türü Test’in kapsam› Dipnotlar

Küt kaynak dikifli

(bkz. fiekil 1 ve 2) *)

- Gözle muayene- Radyografik ve ultrasonik m.- Yüzey çatlak muayenesi- Enine çekme deneyi - Enine e¤me deneyi

- Çentik darbe e¤me deneyi- Sertlik deneyi- Makro kesit

% 100% 100%1002 numuneKök taraf›ndan 2 numune veyüzey taraf›ndan 2 numune2 tak›mistenir1 numune

--1)

-2)

6)

3)

-

T-küt kaynakl› birleflim 5)

(bkz. fiekil 3 ) *)

Boru branflman 5)

(bkz. fiekil 4) *)

- Gözle muayene- Yüzey çatlak muayenesi- Ultrasonik muayene- Sertlik deneyi- Makro kesit

% 100% 100% 100istenir2 numune

-1)

4) ve 7)

3)

-

Levhada köfle kaynak dikifli 5)

(bkz. fiekil 6) *)

Boruda köfle kaynak dikifli 5)

(bkz. fiekil 4) *)

- Gözle muayene- Yüzey çatlak muayenesi- Makro kesit- Sertlik deneyi

% 100% 1002 numuneistenir

-1)

-3)

1) ISO 3452’ye göre penetran s›v› veya manyetik toz muayenesi. Manyetik olmayan malzemeler için sadece penetran s›v› muayenesi.

2) Her 2 e¤me numunesi, çekme bölgesindeki kök taraf›ndan ve kapak taraf›ndan olmak üzere, t ≥ 12 mm ise, tercihan 4 yanal e¤me numunesiyle yer de¤ifltirebilir.

3) Esas metal için gerekmez;

- en düflük çekme mukavemeti Rm ≤ 420 N/mm2 ( = 4,20 t/cm2) ,

(en düflük akma mukavemeti Re ≤ 275 N/mm2 (= 2,75 t/cm2) olan ferritik çelikler

- 9. Gruptaki çelikler 8)

4) Sadece ferritik çelikler için ve t ≤ 12 mm için5) iKPfi veya KPfi, baflka bir prosedürle onaylanmad›¤› zaman, mekanik özellikleri yönelik ilave deneyler

dikkate al›nmal›d›r.6) 1 tak›m kaynak metalinden ve 1 tak›m da ITAB’dan.

Sadece cidar kal›nl›¤› t ≤ 12 mm ve tesbit edilmifl çentik darbe toklu¤una sahip esas metaller için; veya bir uygulama standard› taraf›ndan isteniyorsa uygulan›r. Test s›cakl›¤› belirtilmemiflse, testler oda s›cakl›¤›nda yap›l›r.

7) D›fl çap› 50 mm’den büyük ise ultrasonik muayene istenmez. Boru d›fl çap› 50 mm’den büyük oldu¤unda, teknik olarak ultrasonik muayene uygulanam›yorsa, - mümkünoldu¤u takdirde - boru branflmanlar› için radyografik muayene yap›lmal›d›r.

8) bkz. Tablo 4.10*) Buradaki flekil numaralar› orijinal standarttakine karfl› gelmektedir

Tablo 4.4. Deney parçalar›n›n incelenmesi ve muayenesi

4-14 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

Tablo 4.5. Vicker cinsinden izin verilen en yüksek sertlik de¤erleri, HV10

fiekil 4.10. Sertlik deneyi için tipik örnekler

Çelik Gruplar› *)Tek pasolu küt ve köfle kaynak dikiflleri Çok pasolu küt ve köfle kaynak dikiflleri

›s›l ifllem görmemifl ›s›l ifllem görmüfl ›s›l ifllem görmemifl ›s›l ifllem görmüfl

3) 300 320 3003) 3) 400 3)

380 320 350 320

450 3) 420 3)

3) 320 3) 320

3) 350 3) 350

Ni ≤ % 4Ni > % 4

1 1), 2

3 2)

4 , 5

6

1) Sertlik deneyi istendi¤i takdirde2) En düflük akma mukavemeti min Re > 885 N/mm2 (= 8,85 t/cm2) olan çelikler için özel sözleflmeler gerekir. 3) Özel sözleflmeler gerekir.*) bkz. Tablo 4.10

4.7.5.1. Sertlik Deneylerinin Yap›l›fl›

Bu standartta ayr›ca, tahribatl› muayenelerin yap›lmas›yla ilgili flartlar verilmektedir. Örne¤in izinverilen en yüksek sertlik de¤erleri Tablo 4.5’te verilmifltir.

t t

4.7.5.2. Çentik Darbe (Vurma) Deneyleri (TS EN 875’e göre)

4.7.5.2.1. Adland›rma Sistemi

Numunelere uygulanacak çentik vurma deneyinde adland›rma, numune tipini ve çentik yönünügöstermek için bir harflendirme sistemine ve referans hatlar›ndan (RL) (bkz. Tablo 4.6 ve 4.7)itibaren (mm) cinsinden çentik mesafesini göstermek için bir numaraland›rma sistemine dayan›r.Adland›rma yöntemi fiekil 4.11’de gösterilmifltir. Deney numuneleri, boyuna eksenleri kaynakdikifline dik aç›larda olacak flekilde kaynakl› birleflimlerden ç›kar›larak al›nmal›d›r.

Çentik ekseni

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-15

fiekil 4.11. Tipik adland›rma örnekleri (küt kaynak dikifli)

VWT 0/1

VWT 0/30

VWT 1/2

4-16 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

4.7.5.2.2. Karakterler (Gösterim Sisteminde Kullan›lan Karakterler / KarakterlerinTan›m›)

Adland›rma afla¤›daki karakterlerden meydana gelir:

Birinci karakter U: Charpy U - çenti¤iV: Charpy V - çenti¤i

‹kinci karakter W: Kaynak metalindeki çentik; referans hatt› deney numunesi konu-mundaki kaynak eksenidir.

H: ITAB - ›s› tesiri alt›ndaki bölgedeki çentik; referans hatt› eritme veya birlefltirme hatt›d›r.(Çentik, ITAB’› da içerir.)

Üçüncü karakter S: Yüzeye paralel çentikli yüzey 1)

T: Kal›nl›k boyunca çentikDördüncü karakter a: Referans hatt›ndan çentik merkezine olan mesafe

(a kaynak ekseninde ise, a = 0 olarak kaydedilmelidir.)Beflinci karakter b: Kaynak birlefltirme yüzeyi taraf›ndan deney parças›n›n en

yak›n yüzeyine olan mesafe 2)

(b kaynak yüzeyinde ise, b = 0 olarak kaydedilmelidir.)

1) Bu yönlendirme, k›r›lma mekani¤i deneyinde kullan›lan “yüzey çenti¤i” adland›rmas›na eflde¤erdir.2) Çift taraftan V, çift taraftan e¤imli (K) veya benzer kaynak dikiflleri durumunda yüzey taraf› kayna¤›n daha büyük genifllik

içeren taraf› veya kaynak enerjisinin ilk uyguland›¤› taraft›r.

4.7.5.2.3. ‹lave Bilgi

Bu basit adland›rman›n yer ve çentik yönünü yeterince belirtemedi¤i durumlarda, kaynakprosedürüne at›f yapan bir flema verilmelidir.

4.7.5.3. Adland›rma Örnekleri

Adland›rma örnekleri Tablo 4.6, Tablo 4.7 ve fiekil 4.11’de verilmifltir.

Referans

Adland›rmaReferans

Adland›rmaKaynak Ekseni

Gösterilifl

Yükseklik

VWS a/b

Ergitme / Birleflme hatt›

Gösterilifl

VHS a / b(Bas›nçkayna¤›)

VHS a / b(Ergitmekayna¤›)

Tablo 4.6. Deney parças› yüzeyine paralel çentikli yüzey (S konumu)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-17

4.7.5.4. Muayene

Bu bölümde belirtilen deney numuneleri, EN 10045-1’e uygun olarak deneye tabi tutulmal›d›r.

4.7.5.4.1. EN 10045-1’in ‹çeri¤i

EN 10045-1 standard›, metal malzemeler için Charpy’ye göre (U ve V-çentik) çentik darbe deneyyöntemlerini tan›mlamaktad›r.

4.7.5.4.2. Numuneler

Normal numune, 55 mm uzunlu¤unda ve 10 mm kenar geniflli¤ine sahip bir kare kesite sahiptir.Çentik, uzunlu¤unun ortas›nda yer al›r. ‹ki tür çentik formu tespit edilmifltir:

a) 45°’lik aç›ya, 0,25 mm’lik çentik yar›çap›na ve 2 mm’lik çentik derinli¤ine sahip V-çentik

b) 1 mm’lik çentik yar›çap›na ve 5 mm çentik derinli¤ine sahip U-çentik.

Numune boyutlar› Tablo 4.8’de ve ilgili flekilleri de fiekil 4.12’de verilmifltir. Numunenin deneytesisat›na yerlefltirilmesi ise fiekil 4.13’de gösterilmifltir.

ReferansAdland›rma

ReferansAdland›rma

Kaynak EkseniGösterilifl

VWT O/b

VWT a/b

VWT O/b

VWT a/b

Ergitme / birleflme hatt›Gösterilifl

VHT O/b

VHT a/b

VHT a/b

VHT a/b

Tablo 4.7. Deney parças› yüzeyine dik çentikli yüzey (T konumu)

4-18 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

4.7.5.4.3. Deney Raporu

Deney raporu, EN 10045-1’de verilenlere ek olarak afla¤›daki bilgileri de içermelidir :

- EN 875’e at›f.- Deney numunesinin adland›r›lmas› - Gerekti¤inde flema- Gözlenen kusurlar›n tip ve boyutlar›- Uygulama standard› ve/veya sözleflmeyi imzalayan taraflar aras›ndaki yap›lan anlaflma

arac›yla istenen bilgiler.

Tablo 4.9. fiekil 4.12’de yer alan numaralar›n aç›klamalar› (ayr›ca bkz. Tablo 4.8)

Çenti¤in simetri ekseni ilenumunenin uzunlamas›na ekseniaras›ndaki aç›

Numune geniflli¤i- Normal numune- Düflük ölçülü numune

Çentik aç›s›Çentik dibinden yükseklikÇentik yar›çap›Numunenin ön yüzeyi ile çentikortas› aras›ndaki mesafe 2)

Çenti¤in simetri ekseni ilenumunenin uzunlamas›na ekseniaras›ndaki aç›

U-çentikli numune V-çentikli numune

Anma(nominal)

ölçüsü

S›n›r ölçülerISO

Gösterimi 1)

Anma(nominal)

ölçüsü

S›n›r ölçülerISO

Gösterimi 1)

Numune uzunlu¤uNumune geniflli¤i

10 mm---

5 mm1 mm

27,5 mm

90°

55 mm10 mm

± 0,11 mm---

± 0,09 mm± 0,07 mm

± 0,42 mm

± 2°

± 0,60 mm± 0,11 mm

Js 13

-Js 13Js 12

Js 15

-

Js 15Js 13

10 mm7,5 mm5 mm45°

8 mm0,25 mm

27,5 mm

90°

55 mm10 mm

± 0,11 mm0,11 mm

± 0,06 mm± 2°

± 0,06 mm± 0,025 mm

± 0,42 mm

± 2°

± 0,60 mm± 0,06 mm

Js 13Js 13Js 12

-Js 12

-

Js 15

-

90° ± 2° - 90° ± 2° -

Js 15Js 12

1) ISO 286’ya göre2) Probun otomatik konumland›r›ld›¤› sarkaçl› vurma ifllemi için, ± 0,42 yerine ± 0,165’ lik bir s›n›r ölçü de¤eri tavsiye edilir.

Numara Aç›klama Boyut

123456789101112-

Numunenin uzunlu¤uNumunenin yüksekli¤iNumunenin geniflli¤iÇentik dibinin yüksekli¤iÇentik aç›s›Çentik yar›çap›Deste¤in izdüflüm mesafesiDestek ucunun yuvarlatma yar›çap›Deste¤in geniflleme aç›s›Vurma kamas›n›n aç›s›Kama ucunun yuvarlatma yar›çap›Çekiç flaft›n›n kal›nl¤›Gereken vurma ifli (KU veya KV)

mmmmmmmmDerecemmmmmmDereceDerecemmmmJoule

Tablo 4.8. Numune boyutlar› ve bunlar için izin verilen sapmalar

Tan›mlama

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-19

fiekil 4.12. Charpy’ye göre çentik vurma deneyi

fiekil 4.13. Numune, altl›k (karfl›lama parças›) ve deste¤in düzenlenmesi

Numunenin geniflli¤i

Numunenin yüksekli¤i

NOT : Numaralar›n aç›klamalar› için Tablo 4.9’a bak›n›z; Ra = kök yar›çap›

4-20 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

4.7.6. Çelik Gruplar›

Çelik cinslerinin tan›mlar›, gruplar› ve grup numaralar› Tablo 4.10’da verilmifltir.

4.7.7. Geçerlilik Alanlar›

EN 288-3 standard›nda geçerlilik alanlar›, imalatç›, malzeme ve kaynak prosedürü bak›m›ndantan›mlanm›flt›r. Bu konuda genel kural fludur. Belirlenen geçerlilik alan› d›fl›ndaki tüm de¤ifliklikler,yeni bir kaynak prosedür testinin yap›lmas›n› gerektirir.

Çeflitli geçerlilik alanlar› afla¤›da tablolar halinde verilmifltir (bkz. Tablo 4.11, Tablo 4.12 ve Tablo 4.13).

Geçerlilik alanlar› bak›m›ndan kaynak yöntemleri, farkl›l›k göstermektedir. Her kaynak yöntemininkendine özgü flartlar› nedeniyle, standartta kaynak yöntemlerine özgü geçerlilik alanlar›na dikkatedilmelidir.

Tablo 4.10. Çelik gruplar›

Tablo 4.11. Çelik gruplar› aras›ndaki teflkil edilen birleflimlerin geçerlilik alan›

1

2

3

456789

En düflük akma mukavemeti Re ≤ 355 N/mm2 (3,55 t/cm2) veya en düflük çekme mukavemeti Rm ≤ 520 N/mm2 ( = 5,20 t/cm2) olan ve kimyasal analiz de¤erleri afla¤›dakileri aflmayan çelikler :

C = 0,24 Si = 0,55 Mn = 1,60 Mo = 0,65 S = 0,045 P = 0,045Di¤er kimyasal elemanlar›n herbiri = 0,3Di¤er kimyasal elemanlar›n toplam› = 0,8

En düflük akma mukavemeti Re > 355 N/mm2 (3,55 t/cm2) olan ve normalize edilmifl veyatermomekanik ifllem görmüfl ince taneli yap›sal çelikler

En düflük akma mukavemeti Re > 500 N/mm2 (5,0 t/cm2) olan ve ›slah edilmifl ince taneli yap› çelikleri

Cr ≤ % 0,6, Mo ≤ % 0,5 ve V ≤ % 0,25 olan çelikler; Dipnot’a bak›n›z

Cr ≤ %9 ve Mo ≤ % 1,2 olan çelikler; Dipnot’a bak›n›z

Cr ≤ %12, Mo ≤ % 1 ve V ≤ % 0,5 olan çelikler; Dipnot’a bak›n›z

Ni ≤ % 9 olan çelikler; Dipnot’a bak›n›z

% 12 ila % 20 Cr içeren ferritik ve martenzitik çelikler; Dipnot’a bak›n›z

Ostenitik paslanmaz çelikler

Grup no. Çelik Cinsi

Dipnot : 4., 5., 6., 7. ve 8. Gruplar’da alafl›m miktar›, anma eriyik analizinden tesbit edilmifltir.

Bir çelik grubu veya kar›fl›k bir birleflim için

bir kaynak prosedür testinin mevcut

onaylanm›fl hali

Geçerlilik Alan›

2

3

2 ile 8’in kayna¤›

3 ile 8’in kayna¤›

2 ile 9’in kayna¤›veya

3 ile 9’in kayna¤›

1 ile 2’ nin kayna¤›

1 ile 3’ ün kayna¤›2 ile 3’ün kayna¤›1 ile 8’ün kayna¤›2 ile 8’ün kayna¤›

1 ile 8’ in kayna¤›2 ile 8’ in kayna¤›3 ile 8’ in kayna¤›

1 ile 9’ un kayna¤›2 ile 9’ un kayna¤›3 ile 9’ un kayna¤›

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-21

4.7.8. Kaynak Prosedürü Onay Raporu (KPOR)

Kaynak prosedürünün onaylanmas›yla ilgili rapor, her bir deney parças›n›n de¤erlendirmesonuçlar›n› gösteren bir belgedir. Gerekti¤inde ilave testler için de bir KPOR düzenlenir. Muayenesonuçlar›n›n reddedilmesini gerektirecek herhangi bir unsur bulunmamas› halinde, KPOR onay-lanm›fl olur ve raporun alt›, gerekli kifli veya kurulufllarca imzalan›r.

KPOR için bofl bir ön belgenin haz›r bulundurulmas›, de¤iflik muayene sonuçlar›n›n izlenmesi vede¤erlendirilmesi bak›m›ndan kolayl›k sa¤lamaktad›r.

Tablo 4.14’de bofl bir KPOR örne¤i verilmifltir.

Test sonuçlar› örne¤i Tablo 4.15’de verilen tabloya kaydedilmelidir.

1) Çentik darbe numuneleri için s›n›r kal›nl›¤›n alt›ndaki testler için (12 mm), çentik darbe testsiz numuneler için (< 12) mm’deki onay geçerlidir.

2) Geçerlilik alan›, hidrojen çatla¤› hariç, daralt›labilir.

Test parças›n›n kal›nl›¤›

t

(mm)t ≤ 3

3 < t ≤ 1212 < t ≤ 100

t > 100

Geçerlilik alan› 1) 2)

Bir paso için veya her iki taraftan birer paso için

Çok pasolu kaynak için

0,8 t ila 1,1 t0,8 t ila 1,1 t0,8 t ila 1,1 t

0,8 t ila 1,1 t

t ila 2t3t ila 2t0,5t ila 2tmax. 150mm0,5t ila 1,5t

Tablo 4.12. Kal›nl›klar›n geçerlilik alan›

4-22 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

Tek

tara

ftan

kayn

aked

ilmifl

Çif

tta

raft

anka

ynak

edilm

ifl

Tek

tara

ftan

kayn

aked

ilmifl

*-

KA

YN

AK

D‹K

‹fi‹

GE

ÇE

RL

‹L‹K

AL

AN

LA

RI

On

ayla

nan

den

ey p

arç

as›

n›n

bir

lefli

m t

ürü

Tek

tara

ftan

kayn

akla

nm›fl

Ban

yoem

niye

tliB

anyo

emni

yets

iz

Tek

tara

ftan

kayn

akla

nm›fl

Ban

yoem

niye

tliB

anyo

emni

yets

iz

Çif

t tar

afta

nka

ynak

lanm

›fl

Kök

oym

al›

Kök

oym

as›z

Tek

tara

ftan

kayn

ak

edilm

ifl

Çif

tta

raft

anka

ynak

edilm

ifl

Lev

had

a k

üt

kayn

ak

dik

ifli

Lev

had

a T

-kü

t k

ayn

ak

dik

ifli

Boru

da k

üt

kayn

ak

dik

ifli

Lev

had

a

köfle

kayn

ak

dik

ifli

Boru

da

köfle

kayn

ak

dik

ifli

Lev

hada

küt

kayn

akdi

kifli

X X X X X X

- - - - - *

- - - - * X

X X X X X X

X X X X X X

- X X - - X

X X X * X X

X X * - X X

- * - - - X

* X - - X X

- -

- -

- -

- -

- -

- --

X

- -

- -

X *

XX

- -

- -

- -

- -

- -

* -*

X

- -

- -

X X

Bor

uda

küt k

ay-

nak

diki

fli

Lev

hada

T-kü

t kay

-na

k di

kifli

Çif

tta

raft

anka

ynak

edilm

ifl

Tek

tara

ftan

kayn

aked

ilmifl

Lev

ha

Bor

u

Ban

yoem

niye

tli

Ban

yoem

niye

tsiz

Kök

oym

al›

Kök

oym

as›z

Ban

yoem

niye

tli

Ban

yoem

niye

tsiz

Köfl

e ka

y-na

k di

kifli

‹flar

etle

rin

aç›k

lam

alar

› :

* K

Pfi’n

in k

ayna

k pr

osed

ür te

stiy

le o

nayl

and›

¤› d

ikifl

i be

lirtir

.x

KPfi

’nin

ayr

›ca

onay

land

›¤› d

ikifl

i be

lirtir

.-

K

Pfi’n

in o

nayl

anm

ad›¤

› dik

ifli

belir

tir.

Not

: B

urad

a “l

evha

” ile

levh

a tip

i s›c

ak h

adde

ürü

nler

i ve

prof

iller

i kas

tedi

lmek

tedi

r.

Tab

lo 4

.13

Dik

ifl t

ürl

eri i

çin

geç

erlil

ik a

lan

lar›

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-23

‹malatç›n›n Kaynak Prosedür Testi Denetçi veya Denetim Kuruluflu:

Belge No.: Belge No.:

‹malatç› :

Adres :

Standart / Test standard›:

Kayna¤›n yap›l›fl tarihi:

Test kapsam›:

Kaynak yöntemi:

Dikifl türü:

Esas metal(ler): Sertlik derecesi:

Esas metalin kal›nl›¤› (mm):

D›fl çap (mm):

‹lave metal türü:

Koruyucu gaz / toz:

Ak›m türü:

Kaynak pozisyonu:

Ön tavlama:

Sonradan ›s›l ifllem ve/veya yaflland›rma:

Di¤er bilgiler:

‹flbu belge ile test kaynaklar›n›n, belirtilen standart veya test standartlar›ndaki flartlara uygun olarak

haz›rland›¤›, kaynak edildi¤i ve test edildi¤i onaylanm›flt›r.

____________________________________________________________________________

Yer Denetçi veya Denetim kuruluflu

____________________________________________________________________________

Haz›rlama tarihi ‹sim, tarih ve imza

Tablo 4.14. Bir Kaynak Prosedürü Onay Raporu Belgesi (KPOR) örne¤i

4-24 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

Boyut:

‹malatç›n›n kaynak prosedür testi: Denetçi veya Denetim kuruluflu:Belge No.: Belge No.:Gözle muayene: Radyografik muayene *):Penetran s›v› / Manyetik toz muayenesi *): Ultrasonik muayene *):

S›cakl›k:Çekme deneyi

Tablo 4.15 Test sonuçlar› örne¤i

Tür / NoRe

N/mm2

(veya t/cm2)

Rm

N/mm2

(veya t/cm2)%A %Z

Kopmaboyu

Aç›klamalar

fiartlar

Tür / No. E¤ilme aç›s› Uzama *) Sonuç

E¤ilme deneyi E¤me kafas› veya e¤me rulosu çap› :

Makro kesit:Mikro kesit *):

Çentik yeri /do¤rultusunda

S›cakl›k °C

De¤erler1 2 3

Ortalama de¤er Aç›klamalar

Çentik darbe e¤me deneyi *) Tür: fiartlar:

Sertlik deneyleri *) Ölçüm yeri (Eskiz *))Türü / Yük:Esas metal:ITAB:Kaynak metali:

Di¤er testler:

Aç›klamalar:

Testlerin sa¤lad›¤› flartlar:Laboratuvar rapor no:

Test sonuçlar›:Tatminkard›r Tatminkar de¤ildir (flartlar sa¤lanamam›flt›r)

Testler afla¤›dakilerin denetiminde yap›lm›flt›r:

Denetçi veya Denetim kuruluflu*) Gerekirse

‹sim, tarih ve imza

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-25

4.8. Di¤er Onaylama Yöntemleri

4.8.1. EN 288 - 5 : ‹zin Verilen (Önceden Onaylanm›fl) Kaynak ‹lave Metalleriyle

OnaylamaBaz› malzemelerin ›s›n›n tesiri alt›nda kalan bölgesindeki (ITAB) özellikleri, ›s› girdisinin belirlis›n›rlar içinde kalmas› flart›yla bozulmaz. E¤er kaynak ilave metali onaylanm›flsa ve tüm kaynakparametreleri uygun geçerlilik alan›nda ise, bir KPfi bu tür malzemeler için onaylan›r.

‹zin verilen kaynak ilave metalleri arac›l›¤›yla onaylama, ilave metal kullan›lan ark kaynaklar› iles›n›rl›d›r.

Tüm kaynak ifllemleri, yani test parças›n›n kayna¤›, muayenesi ve denetimi, ba¤›ms›z bir denetçiveya denetim kuruluflunun sorumlulu¤u alt›ndad›r. Denetçi veya denetim kuruluflu, onaylanan kaynak ilave metalleri için önemli parametrelerle ilgili izin verilen geçerlilik alan›n› tesbit eder.

4.8.2. EN 288 - 6 : Önceki Kaynakl› ‹malat Deneyimine Dayanarak Onaylama

‹malatç›, belirli bir tür birlefltirme ve malzemeyi, geçmiflte tatminkar flekilde kaynak yapt›¤›n›,uygun ve güvenilir belgelerle ispat edebildi¤i zaman, önceden edindi¤i bu deneyimlerine dayanarakbir KPfi’ni onaylatabilir.

Önceden edinilen kaynakl› imalat deneyimine dayanarak onaylanan bir KPfi’nin geçerlilik alan›,standart malzeme(ler)le, kaynak yöntem(ler)iyle, ilave metal(ler)le ve önceki kaynakl› imalatdeneyimleriyle tatminkar flekilde ispat edebildi¤i kaynak parametreleriyle s›n›rl›d›r.

4.8.3. EN 288 - 7 : Standart Kaynak Prosedürüne Dayanarak Onaylama

Tüm parametrelere ait alanlar, standart kaynak prosedürünün izin verdi¤i alanlar içinde kald›¤›nda,imalatç›n›n haz›rlad›¤› KPfi onaylan›r.

Standart kaynak prosedürü, ba¤›ms›z bir denetçi veya denetim kuruluflu taraf›ndan öncedenhaz›rlan›r ve onaylan›r. Ba¤›ms›z denetçi veya denetim kuruluflu, EN 288-7’ye göre, kendi gözetiminde bir iKPfi haz›rlat›r; test parçalar›n› kaynak yapt›r›r; testleri yapt›r›r ve son halini alm›flgeçerli KPfi’ni belirler.

Ancak, onaylanan KPfi’nin özel bir kaynak makinas›na göre olmamas› veya test parças›n›n böyleözel flartlardan ar›nm›fl olarak oluflturulmas›,vb. fleklinde önemli parametrelerin hatas›z olarak tespitine özel önem verilmelidir. Bunlar ba¤›ms›z bir denetçi veya denetim kuruluflu taraf›ndanonayland›¤› zaman, bu son KPfi her tür imalatç› taraf›ndan kullan›labilen bir standart kaynakprosedürü olur.

4.8.4. EN 288 - 8 : ‹malat›n Bafllang›c›ndan Önce Yap›lan Teste Dayanarak

Onaylama

‹malat›n bafllang›c›ndan önce yap›lan bir teste dayanarak onay verme, test edilecek birleflimin gerekli deney parçalar›n›n flekil ve boyutlar›, örne¤in ince cidarl› bir boru üzerinde kaynak gibi,uygun olmad›¤› zaman uygulanabilir.

4-26 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

Bu tip durumlarda ölçüt, çarp›lma, so¤uma s›ras› gibi önemli tüm noktalara dikkat edilerek gereklikaynakl› imalat birleflim fleklini temsil eden, bir veya birkaç deney parças›n›n oluflturulmas›d›r.

Testler, imalat›n bafllang›c›ndan önce ve imalat flartlar› alt›nda yap›l›r. Deney parçalar›n›n denetimive deneyleri, bu standard›n 3. ve 4. k›s›mlar›na göre yap›labilir.

4.9. Kaynakç›lar›n, Kaynak Operatörlerinin ve Punta Kaynakç›lar›n

Yeterliliklerinin Onaylanmas› (EN 287-1 : 2004’e göre)

Bu bölümde, bu standart kapsam›nda çal›flacak kaynakç›lar›n, kaynak operatörlerinin ve punta kaynakç›lar›n›n yeterliliklerinin onaylanmas›yla ilgili esaslar verilmifltir. Kaynakç›lar›n ve puntakaynakç›lar›n›n yeterliliklerinin onaylanmas›nda EN 287-1 standard›, kaynak operatörlerininyeterliliklerinin onaylanmas›nda ise EN 1418 standard› geçerlidir.

4.9.1. Genel

Bu bölümde, EN 287-1 : 2004 ’e göre çeliklerin eritme kayna¤›nda kaynakç› yeterlilik s›navlar›n›nyap›l›fl düzeni verilmifltir. EN 287-1 standard›nda, çeliklerin eritme kayna¤›nda kaynakç› performans›n›n yeterlili¤inin s›nanmas› amac›yla haz›rlanm›fl prensipler verilir.

Kaynakç›n›n yaz›l› ve sözlü talimatlar› izleyebilme becerisi ve bu becerisinin s›nanmas›, kaynakl›mamulün kalitesinin sa¤lanmas›nda en önemli faktörler aras›ndad›r. Becerinin bu standarda göres›nanmas›, üniform kural ve s›nav koflullar›n› içeren ve standart s›nav parçalar› kullan›larak gerçek-lefltirilmesi öngörülen kaynak yöntemine ba¤l›d›r. Bu nedenle bu standart, kaynakç›n›n becerisininkayna¤›n kalitesine önemli oranda etki yapt›¤› ifllemlerde geçerlidir. S›nav sonuçlar›n›n anlaml› olabilmesi için, yeteri kadar s›nav parças›n›n elde edilmesi ve s›nav parçalar›n›n bu standartta verilen ölçülerde olmas› gerekir; bu standart ancak bu flekilde elde edilen s›nav parçalar›na uygulanabilir. E¤er kaynakç›, yeterlili¤ini gösterdi¤i alanda çal›fl›yorsa, kaynakç›n›n becerisinin vemesleki bilgisinin yeterli oldu¤u söylenebilir.

Bu standart, e¤er gerekli teknik koflullar yerine getirilmiflse ve önceki yeterlilikler, yap›lacak iflingereklerine uygunsa, di¤er ulusal standart ve yönergelere göre al›nan yeterlilik belgelerini geçersizk›lmaz. Ancak teknik eflitli¤in sa¤lanmas› için, ilave s›navlar›n yap›lmas›n›n gerekmesi durumunda,bu ilave s›navlar›n, bu standartta belirtilen s›nav parçalar› üzerinden yap›lmas› gerekir. Eski ulusalstandartlara ve yönergelere göre al›nan yeterliliklerin, sözleflme aflamas›nda de¤erlendirilmesi veanlaflmay› imzalayan taraflarca kabul edilmesi gerekir.

4.9.2. Kapsam

Bu standart, çeliklerin kayna¤›nda kaynakç› performans›n›n yeterlili¤inin s›nav› için temelgereklilikleri, yeterlilik alanlar›n›, s›nav koflullar›n›, kabul kriterlerini ve sertifikas›n› tespit etmektedir. Yeterlilik s›nav›n›n sertifikaland›r›lmas› için önerilen format, Tablo 4.26’da verilmifltir.

Yeterlilik s›nav› s›ras›nda kaynakç›, yeterlili¤ini göstermek zorunda oldu¤u kaynak ifllemleri,malzemeleri ve emniyet koflullar› hakk›nda yeterli pratik tecrübeye ve mesleki bilgiye sahipoldu¤unu ispatlamak zorundad›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-27

Bu standart, müflteri, denetçiler veya di¤er organizasyonlar taraf›ndan, kaynakç›n›n yeterlili¤inins›nanmas› gereken durumlarda uygulan›r. Bu standartta sözü edilen kaynak ifllemleri, elle veyak›smen mekanize kaynaklardaki eritme kaynak yöntemlerini kapsar. Tam mekanize veya tamotomatik kaynak ifllemleri, bu standard›n kapsam› d›fl›ndad›r. Bu standart, dövme, hadde (yo¤ruk)veya dökme malzemelerden yap›lan yar› veya bitmifl tam mamullerde, kaynakç›n›n yeterlili¤inins›nanmas›n› içerir.

Yeterlilik s›nav› sertifikas›, sadece s›nav› yapan›n veya s›nav kuruluflunun sorumlulu¤u alt›nda verilir.

4.9.3. Standartta Kullan›lan Tan›mlamalar

Bu standartta kullan›lan KAYNAKÇI terimi, - tam mekanize ve tam otomatik kaynak ifllemlerinde-ki kaynak operatörleri hariç - kaynak operatörünü de kapsar.

4.9.3.1. Kaynakç›

Kaynakç›, kayna¤› yapan kiflidir. Kaynakç› hem el kaynakç›s›n›, hem de kaynak operatörünü kapsayan ortak terimdir.

4.9.3.1.1. El Kaynakç›s›

El kaynakç›s›, örtülü elektrod tutucusunu, kaynak tabancas›n›, torcu veya üfleci elle tutan veçal›flt›ran bir kaynakç›d›r.

4.9.3.1.2. Kaynak Operatörü

Kaynak operatörü, örtülü elektrod tutucusu, kaynak tabancas›, torç veya üfleç ile parça aras›ndakik›smen mekanize izafi hareketli kaynak donan›m›n› çal›flt›ran bir kaynakç›d›r.

4.9.3.2. S›nav› Yapan Kimse veya S›nav Kuruluflu

Bu standartla uyumu sa¤lamak üzere, anlaflan taraflarca belirlenen bir kimse veya kurulufltur.

4.9.3.3. Kaynak Prosedür fiartnamesi (KPfi)

Kalitenin süreklili¤ini güvence alt›na almak üzere, özel bir uygulama için gerekli de¤iflkenleriayr›nt›lar›yla içeren bir belgedir.

4.9.3.4. Geçerlilik Alan›

Temel bir de¤iflken için geçerlili¤in s›n›r›d›r.

4.9.3.5. S›nav Parças›

Yeterlilik s›nav›nda kullan›lan bütün (bölünmemifl) parçad›r.

4.9.3.6. S›nav Numunesi

Belirli bir tahribatl› testi yapmak üzere s›nav parças›ndan kesilen k›s›m veya bölümdür.

4-28 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

4.9.3.7. S›nav

Kaynakl› bir s›nav parças›n›n yap›lmas›n› ve sonraki tahribats›z ve/veya tahribatl› testleri vesonuçlar›n›n yaz›lmas›n› içeren ifllemlerin bütünüdür.

4.9.3.8. Semboller ve K›saltmalar

S›nav sertifikas›n›n doldurulmas›nda, aç›k ifadelerin yaz›lmad›¤› yerlerde, afla¤›daki sembol vek›saltmalar kullan›l›r.

4.9.4. Yeterlilik S›nav›n›n Temel De¤iflkenleri

Kaynakç›n›n becerisinin bu alanlarda tan›mlanmas› için burada belirtilen kriterler s›nanmal›d›r. Her bir kriterin, yeterlik s›nav›nda önemli bir faktör oldu¤u kabul edilir.

Kaynakç›n›n yeterlilik s›nav›, s›nav parçalar› üzerinde yap›l›r ve konstrüksiyonun tipindenba¤›ms›zd›r.

a : Anma (nominal) kaynak kal›nl›¤›

BW : Küt kayna¤›

FW : Köfle kayna¤›

P : Levha

Z : Köfle kayna¤›n›n kenar uzunlu¤u

s : Oluflturulan kaynak metalinin

kal›nl›¤› (sadece küt kaynaklar) levha

kal›nl›¤›

t : Levha veya boru cidar kal›nl›¤›

T : Boru

S›nav parças› ile ilgili sembol ve k›saltmalar

nm : ‹lave metal olmadanwm : ‹lave metal ileA : Asit karakterli örtüB : Bazik karakterli örtüC : Selülozik karakterli örtüR : Rutil karakterli örtü

RA : Rutil-Asit karakterli örtü

RB : Rutil-Bazik karakterli örtü

RC : Rutil-Selülozik karakterli örtü

RR : Kal›n rutil örtü

S : Di¤er tipler; dolu tel / çubuk

Sarf malzemeleri (ilave malzemeler dahil, örne¤in koruyucu gaz, dekapan)

bs : Çift taraftan kaynakgs : Gaz altl›kla kaynakgg : Kökün oyularak ifllenmesimb : Altl›k malzemesiyle kaynak

(banyo emniyetli kaynak)ml : Çok pasolu

nb : Altl›k malzemesi olmadan kaynak

(banyo emniyetsiz kaynak)

ng : Kökün oyularak ifllenmemesi

ss : Tek taraftan kaynak

sl : Tek pasolu

Di¤er konular

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-29

4.9.4.1. Kaynak Yöntemleri

Bu standart afla¤›daki kaynak yöntemlerini kapsar (bkz. Tablo 3.9) :

111 Örtülü elektrodla elle elektrik ark kayna¤›114 Gaz korumas› olmadan özlü tel elektrodla ark kayna¤› 12 Tozalt› ark kayna¤›131 MIG kayna¤›135 MAG kayna¤›136 Gaz korumas› alt›nda özlü telle ark kayna¤›141 TIG kayna¤›15 Plazma ark kayna¤›311 Oksi-asetilen kayna¤›

Di¤er kaynak yöntemleri özel anlaflmaya ba¤l›d›r.

4.9.4.2. Birleflim Türü (Küt ve Köfle Kaynak Dikiflleri)

Küt ve köfle kaynak dikiflleri ile ilgili olarak düzenlenen yeterlilik s›navlar› için levhalardan (P) veyaborulardan*) (T) s›nav parçalar› elde edilir.

*) Boru terimi, tek bafl›na veya bileflik halde, “boru”, “tüp” veya “içi bofl profil” anlamlar›nda kullan›lmaktad›r.

4.9.4.3. Malzeme Gruplar›

Bir kaynakç›n›n yeterlili¤ini göstermek amac›yla, teknik olarak belirlenen s›navlar›n gereksiz yeretekrar›n› en aza indirmek için, benzer metalurjik ve kaynak karakteristiklerine sahip çelikler grupland›r›lm›flt›r (bkz. Tablo 4.10 ve 4.16a,b).

Genel olarak bir kaynakç› yeterlilik s›nav›, esas metal grup(lar)›ndaki herhangi bir çelikle uyumlubir kimyasal bileflime sahip kaynak metali oluflturmay› içerir.

Bir gruptaki herhangi bir malzemenin kayna¤›ndaki yeterlilik, kaynakç›n›n ayn› grupta yer alan tümmalzemelerin kayna¤›nda da yeterli oldu¤unu kapsar.

Tablo 4.10 ve 4.11’ e göre birbirlerine uygun olmayan iki farkl› gruptan al›nan esas metalin kayna¤›yap›ld›¤›nda, bileflimin (kaynak metalinin) bu iki gruptan ayr› bir grup olarak yeterlili¤inin ispatedilmesi gerekir.

‹lave metal, esas metal grubundan farkl› oldu¤unda ise, esas metal grubu ve ilave metalin bu bileflimiçin, Tablo 4.10 ve 4.11’ de izin verilen durumlar hariç, bir yeterlilik ispat› gerekir.

4-30 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

Tablo 4.16a,b’de, yukar›da verilen malzeme gruplar›n›n EN 287-1’teki malzeme gruplar› verilmifltir.

Tablo 4.16.a EN 287-1’de verilen çelik gruplar›

EN 287 - 1’e göre Çelik CinsiGrupAlt

Grup

1

2

3

1.1

2.1

1.2

Belirgin akma s›n›r› ReH ≤ 275 N/mm2 (= 2,75 t/cm2) olan çelikler

Belirgin akma s›n›r› 275 N/mm2 (= 2,75 t/cm2) < ReH ≤ 360 N/mm2 (= 3,6 t/cm2) olan çelikler

Belirgin akma s›n›r› 360 N/mm2 (= 3,6 t/cm2) < ReH ≤ 460 N/mm2 (= 4,6 t/cm2) olan termomekanik, haddelenmifl, ince taneli çelikler ve dökme çelikler

3.1 Belirgin akma s›n›r› 360 N/mm2 (= 3,6 t/cm2) ≤ ReH ≤ 690 N/mm2 (= 6,9 t/cm2) olan ›slah çelikleri

3.2 Belirgin akma s›n›r› ReH > 690 N/mm2 (= 6,9 t/cm2) olan ›slah çelikleri

3.3 Yaflland›rma sertlefltirmesi uygulanm›fl çelikler (paslanmaz celikler hariç)

Not: ReH yerine Rp0,2 veya Rt0,5 kullan›labilir.

2.2 Belirgin akma s›n›r› ReH > 460 N/mm2 (= 4,6 t/cm2) olan termomekanik, haddelenmifl, ince taneli çeliklerve dökme çelikler

1.3 Belirgin akma s›n›r› ReH > 360 N/mm2 (= 3,6 t/cm2) olan ince taneli, normalize edilmifl çelikler

Belirgin akma s›n›r› ReH > 360 N/mm2 (= 3,6 t/cm2) olan termomekanik, haddelenmifl, ince taneli çeliklerve dökme çelikler

Belirgin akma s›n›r› ReH > 360 N/mm2 (= 3,6 t/cm2) olan ›slah edilmifl ve yaflland›rma sertlefltirmesi uygulanm›fl çelikler (paslanmaz celikler hariç)

1.4 Bileflimindeki herbir elementi 1. grupta verilen s›n›rlar› aflmayan, atmosferik korozyona direnci artt›r›lm›fl çelikler

Belirgin akma s›n›r› ReH ≤ 460 N/mm2 (= 4,6 t/cm2) ve kimyasal bileflim yüzdeleri afla¤›daki gibi olançelikler : C ≤ 0,25 Si ≤ 0,60 Mn ≤ 1,70 Mo ≤ 0,70

S ≤ 0,045 P ≤ 0,045 Cu ≤ 0,40 Ni ≤ 0,5 Cr ≤ 0,3 (dökme malzemeler için 0,4) Nb ≤ 0,05 V≤ 0,12 Ti ≤ 0,05

4.9.4.4. ‹lave Metal, Koruyucu Gaz ve Dekapan

Ço¤u yeterlilik s›nav›nda, ilave metalin esas metalle benzer oldu¤u kabul edilir. Söz konusumalzeme grubu için uygun olan ilave metal, koruyucu gaz ve dekapan (kaynak tozu) kullan›larakbir kaynakç› s›nav› yap›ld›¤›nda, bu s›nav›n, kaynakç›n›n ayn› malzeme grubu için, di¤er benzer sarfmalzemelerinin (ilave metal, koruyucu gaz ve dekapan) kullan›m›nda da yeterli oldu¤unu gösterdi¤ikabul edilir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-31

Tablo 4.16.b CR ISO 15608 gruplar›na göre (ISO / TR 15608:1999 (E)) örnek malzemeler

Çelik CinsiAlt

GrupEN No

1.1

1.2

S 235 JR S 23 SJRG S 23 SJRG2 S 23 SJ0 S 235 J2G3

S 235 J2G4 S 235 J2G3C S 235 J2G4C S 275 JR S 275 J0

S 275 J2G3 S 275 J2Y4 S 275 J2G3C S 275 J2G4C

EN 10025

P 275 N P 275 NH P 275 NL1 P 275 NL2EN 10028-3

S 275 N S 275 NLEN 10113-2

S 275 M S 275 MLEN 10113-3

P 245 NB P 265 NBEN 10120

S 260 NCEN 10149-3

SPH 235 SPH 265 SPHL 275EN 10207

L 210 GA L 325 GA L 245 GAEN 10208-1

L 245 NB L 245 MBEN 10208-2

GP 240 GR GP 240 GH GP 20 Mo5prEN 10213-2

S 355 JR S 355 JR0 S 355 J2G3 S 355 J2G4 S 355 K2G3S 355 K2G4 S 355 J2G3C S 355 J2G4C S 355 K2G3C S 355 K2G4C

EN 10025

P 295 GH P 355 GHEN 10028-2

P 355 N P 355 NH P 355 NL1 P 355 NL2EN 10028-3

P 355 M P 355 ML1 P 355 ML2EN 10028-5

P 355 Q P 355 QH P 355 QL1 P 355 QL2EN 10028-6

S 355 N S 355 NLEN 10113-2

S 355 M S 355 MLEN 10113-3

P 310 NB P 355 NBEN 10120

S 315 MC S 355 MCEN 10149-2

S 315 NC S 355 NCEN 10149-3

L 290 GA L 360 GAEN 10208-1

L 290 NB L 290 MB L 360 NB L 360 MBEN 10208-2

GP 280 GHprEN 10213-2

G 20 Mn5 G 18 Mo5prEN 10213-3

S 320 GP S 355 GPprEN 10248-1

S 355 N1 S 355 N2 S 355 M1 S 355 M2 S 355 N3

S 355 M3 S 355 N3Z S 355 M3ZprEN 10225

S 240 GP S 270 GPEN 10248-1

P 235 GH P 265 GH 16Mo3EN 10028-2

4-32 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

Tablo 4.16.b CR ISO 15608 gruplar›na göre (ISO / TR 15608:1999 (E)) örnek malzemeler (devam)

Çelik CinsiAlt

GrupEN No

1.3

1.5

S 235 J0W S 275 J2W S 355 J0W S 355 J2G1W S 355 J2G2W

S 355 K2G1W S 355 K2 G2W

P 285 NH P 285 aH P 355 NH P 355 aH

EN 10155

prEN 10222-4

2.2

P 420 M P 420 ML1 P 420 ML2 P 460 M P 460 ML1

P 460 ML2

prEN 10028-5

2.1

3.1

3.2

3.3

P 460 N P 460 NH P 460 NL1 P 460 NL2EN 10028-3

S 420 N S 420 NL S 460 N S 460 NLEN 10113-2

L 415 NBEN 10149-3

S 420 M S 420 ML S 460 M S 460 MLEN 10113-3

L 415 MB L 450 MB L 485 MB L 550 MBEN 10208-2

L 360 QB L 415 QB L 450 QB L 485 QB L 550 QBEN 10208-2

S 620 Q S 620 QL S 620 QL1 S 690 Q S 690 QL

S 690 QL1EN 10137-2

S 890 Q S 890 QL S 890 QL1 S 960 Q S 960 QYEN 10137-2

P 420 QHprEN 10222-4

P 500 Q P 500 QH P 500 QL1 P 500 QL2 P 690 Q

P 690 QH P 690 QL1 P 690 QL2

prEN 10028-6

S 460 Q S 460 QL S 460 QL1 S 500 Q S 500 QL

S 500 QL1 S 550 Q S 550 QL S 550 QL1

EN 10137-2

P 420 NHprEN 10222-4

P 460 Q P 460 QH P 460 QL1 P 460 QL2 P 500 Q

P 500 QH P 500 QL1 P 500 aL2

prEN 10028-6

S 420 MC S 460 MC S 500 MC S 550 MC S 600 MC

S 650 MC S 700 MC

EN 10149-2

S 390 GP S 430 GPEN 10248-1

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-33

4.9.4.4.1. Örtülü Elektrod ‹le Elle Elektrik Ark Kayna¤›

Örtülü elektrodlar, TS 563 - EN 499’a göre, en önemli karakteristikleri gözönünde tutularak,afla¤›daki gibi s›n›fland›r›lm›flt›r:

A : Asit karakterli örtüB : Bazik karakterli örtüC : Selülozik karakterli örtüR : Rutil karakterli örtüRA : Rutil-Asit karakterli örtüRB : Rutil-Bazik karakterli örtüRC : Rutil-Selülozik karakterli örtüRR : Kal›n rutil örtüS : Di¤er tipler

4.9.5. Boyutlar

Kaynakç› yeterlilik s›nav›, kaynakç›n›n imalatta kullanaca¤› malzeme kal›nl›¤›nda (levha kal›nl›¤›veya boru cidar kal›nl›¤›) ve boru çap›nda olmal›d›r.

Tablo 4.17 ve 4.18’de belirlendi¤i gibi levha kal›nl›¤›, boru cidar kal›nl›¤› ve boru çap›n›n her üçüiçin de ayr› ayr› listelenmifltir:

Deney parças›n›n kal›nl›¤› : t ‹malattaki geçerlilik alan›

3 mm’ ye kadar t ila 2t aras›nda 1)

3 ila 12 mm 3 mm’ den 2t’ ye kadar 2)

12 mm’ nin üzerinde 5 mm’ nin üzerinde1) Oksi-asetilen alevi ile gaz kayna¤› (311) için s ila 1,5 s’ ye kadar (s için bkz. Madde 4.9.3.8).2) Oksi-asetilen alevi ile gaz kayna¤› (311) için 3 mm ila 1,5 s’ ye kadar.

Tablo 4.17.a S›nav parças› (levha veya boru) ve imalattaki küt kaynak dikiflleri kal›nl›klar›n›n geçerlilik alanlar›

Deney parças›n›n kal›nl›¤› : t ‹malattaki geçerlilik alan›

3 mm’ ye kadar t < 3 mm

3 mm’ nin üzerinde t ≥ 3 mm

Tablo 4.17.b S›nav parças› (levha veya boru) ve imalattaki köfle kaynak dikiflleri kal›nl›klar›n›n geçerlilik alanlar›

Deney parças›n›n d›fl çap› : D ‹malattaki geçerlilik alan›

25 mm’ ye kadar D ila 2D aras›nda

25mm’nin üzerinde ila 150 mm 0,5D’nin üzerinde, en az 25 mm

Levhalar (D = ∞) D ≥ 150 mm (sadece PA, PB ve PC pozisyonlar› için)

D ≥ 500 mm (tüm pozisyonlar› için)

Not: ‹çi bofl kesitlerde (kare ve dikdörtgen kesit gibi) D ölçüsü dar kenar olarak al›n›r.

Tablo 4.18. S›nav parças› d›fl çap› ve imalattaki geçerlilik alan›

4-34 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

PA Oluk pozisyonuPB Köfle yatay pozisyonPC Kornifl pozisyonuPD Köfle tavan pozisyonu

PE Tavan pozisyonuPF Afla¤›dan yukar›ya pozisyonPG Yukar›dan afla¤›ya pozisyon

4.9.6. Kaynak Pozisyonlar›

Yeterlilik s›nav›nda kullan›lan pozisyonlar ve aç›lar, imalatta kullan›lanlarla ayn› toleranslara sahipolmal›d›r (bkz. Tablo 4.19 ve Tablo 4.20).

Tablo 4.19. Levhalardaki kaynak pozisyonlar›

Saçlarda al›n dikiflleri

Saçlarda köfle dikiflleri

(Not : Orijinal standartta “al›n dikiflleri”, bu standartta “küt kaynak dikiflleri”, “saçlar” ise “levhalar” olarak geçmektedir.)

Tablo 4.20. Borulardaki kaynak pozisyonlar›

Borularda köfle dikifli

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-35

4.9.7. Kaynakç›n›n Yeterlilik Alan›

Genel bir kural olarak s›nav parçalar›, kaynakç›n›n sadece s›navda kullan›lan koflullarda de¤il, dahakolay flekilde kaynak edilebilece¤i kabul edilen di¤er tüm birleflimler için de yeterli oldu¤unu gös-terir. Her bir s›nav türü için yeterlilik alan›, uygun alt k›s›m ve tablolarda verilmifltir. Bu tablolardayeterlilik alan›, ayn› yatay sat›rda gösterilmifltir.

4.9.7.1. Kaynak Yöntemi

Normal olarak her bir s›nav, bir yöntem için geçerlidir. Yöntemin de¤iflmesi, yeni bir yeterliliks›nav›n›n yap›lmas›n› gerektirir. Ancak bir kaynakç›n›n, tek bir s›navla veya çok yöntemli birbirlefltirmeyi kapsamak üzere kullan›lacak iki ayr› yeterlik s›nav› ile, birden fazla kaynak yönteminiyapmaya yeterli oldu¤unu göstermesi de mümkündür. Örne¤in kök k›sm› korumal› (altl›kl› = banyoemniyetli = karfl›lama parçal›) olarak TIG (141) yöntemiyle (bkz. Madde 4.10.1) ve geriye kalank›sm› da örtülü elektrodla ark kayna¤›yla (111), kaynak edilecek bir tek tarafl› küt kaynakbirlefltirmesi için yeterlili¤in gerekti¤i bir durumda, kaynakç›n›n yeterlili¤i afla¤›daki yollardan biriile s›nanabilir:

a) Yeterlilik s›nav›n›n, çok yöntemli bir kaynakl› birlefltirme flekli üzerinde yap›larak baflar›yla tamamlanmas›; yani yeterlilik s›nav›n›n s›n›rlar› içinde, kök k›sm›n›n altl›ks›z olarak(karfl›lama parças› kullan›lmaks›z›n) TIG (141) kaynak yöntemiyle kaynak edilmesi ve sonraki üst pasolar›n örtülü elektrodla ark kayna¤›yla (111) kaynak edilmesi;

b) Biri, kök pasosunun altl›ks›z (korumas›z) olarak TIG (141) kayna¤›yla ayr› bir s›nav ve di¤eri de örtülü elektrod ile ark kayna¤› (111) altl›kl› veya altl›ks›z bir flekilde çift taraftankaynak edilen bir s›nav ile, baflar›yla tamamlanmas›.

4.9.7.2. Birlefltirme Türleri

S›nav parças›na ba¤l› olarak, kaynakç›n›n yeterlili¤inin s›nand›¤› kaynak türleri, Tablo 4.21’de gös-terilmifltir; afla¤›daki kriterler bu duruma uygulanabilir:

a) Borulardaki küt kayna¤›ndaki yeterlilik, levhalardaki kaynaklar› da kapsar.

b) Levhalar›n tüm benzer pozisyonlarda küt kaynaklar›ndaki yeterlilik, d›fl çap› > 500 mmolan borulardaki küt kaynaklar› için de geçerlidir.

Dönel borular için (c) maddesi geçerlidir.

c) Yatay (PA) veya kornifl (PC) pozisyonlar›nda (bkz. Madde 4.9.6) kaynak edilen levhalar-da yürütülen küt kaynak s›navlar›ndan al›nan yeterlilik, Tablo 4.19’a göre benzer pozisyon-larda kaynak edilen ve d›fl çap› > 150 mm olan borulardaki küt kaynaklar› için yeterlili¤i de kapsar.

d) Altl›ks›z (kök korumas›z) olarak tek taraftan yap›lan kaynaklar, altl›kl› (kök korumal›) olarak tek taraftan yap›lan kaynaklar için, ve altl›kl› veya altl›ks›z olarak her iki taraftan yap›lan kaynaklar için de geçerlidir.

e) Altl›ks›z (kök korumas›z) olarak levhalarda ve borularda yap›lan kaynak, çift taraftan

4-36 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

yap›lan kaynaklar için de geçerlidir; ancak altl›kl› olarak yap›lanlar için geçerli de¤ildir.

f) Küt kaynaklar için yeterlilik , benzer kaynak flartlar›nda köfle kaynaklar› için de geçerlidir.

g) ‹malat iflleminin esas olarak köfle kayna¤›yla yap›ld›¤› durumlarda, kaynakç›n›n uygun bir köfle kayna¤› s›nav›nda da, yani levhada, boruda veya branflman birlefliminde de yeterli oldu¤unu kan›tlamas› tavsiye edilir.

h) Kökün ifllenmedi¤i çift taraftan kaynak, tek taraftan ve altl›kl› kaynaklar için ve kökün ifllendi¤i çift taraftan kaynaklar için de geçerlidir.

i) Borularda altl›ks›z olarak (karfl›lama parças› kullan›lmadan) yap›lan küt kaynaklar›ndaki yeterlilik, Tablo 4.20 ve Tablo 4.21a ve b’deki gibi, ayn› yeterlilik alan› içindeki branflman birleflimleri için al›nan yeterlili¤i de kapsar.

j) ‹malat iflleminin esas olarak branflman kayna¤› oldu¤u veya karmafl›k branflman birleflimleri-ni içerdi¤i durumlarda, kaynakç›n›n özel olarak e¤itilmesi tavsiye edilir. Baz› hallerde branflman birleflimi üzerine bir yeterlilik s›nav›n›n yap›lmas› gerekebilir.

Geçerlilik alan›

Paso türü

Kök Paso Di¤er pasolar

S›nav parças›

Uygulanan bir yöntem için paso türü

Çok yöntemli

Tek yöntemli

Kök paso

Di¤er pasolar 1)

Kök paso ve

di¤er pasolar1)

Di¤er pasolar1)

1) Di¤er pasolar dolgu pasolar›n›, kapak pasolar›n› ve banyo korumal› (altl›kl›) kök pasolar›n› içerir.

‹flaretlerin aç›klamalar›:

X : Kaynakç›n›n yeterli görüldü¤ü (onayland›¤›) kayna¤› gösterir.

: Kaynakç›n›n yeterli görülmedi¤i (onaylanmad›¤›) kayna¤› gösterir.

X

X

X

X

X

X

Tablo 4.21.a Küt kaynak dikifllerinde paso türünün geçerlilik alan›

Geçerlilik alan›

Tek taraftan kaynak (ss)veya altl›ks›z kaynak (nb)

Tek taraftan kaynak (ss)veya altl›kl› kaynak (mb)

Çift taraftan kaynak (bs)

xTek taraftan kaynak (ss)

veya altl›ks›z kaynak (nb)

Tek taraftan kaynak (ss)

veya altl›kl› kaynak (mb)

Çift taraftan kaynak (bs)

‹flaretlerin aç›klamalar›:

X : Kaynakç›n›n yeterli görüldü¤ü (onayland›¤›) kayna¤› gösterir.

: Kaynakç›n›n yeterli görülmedi¤i (onaylanmad›¤›) kayna¤› gösterir.

NOT: Semboller ve k›saltmalar için bkz. Madde 4.9.3.8

x

x

x

x

x

x

S›nav Koflullar›

Tablo 4.21.b Küt kaynak dikifllerinde s›nav›n geçerlilik alan› (kaynak tekni¤i özellikleri)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-37

Geçerlilik alan›

Tek pasolu (sl)

X

X

Çok pasolu (ml)

X

Tek pasolu (sl)

Çok pasolu (ml)

S›nav parças› 1)

Tablo 4.21.c Paso düzeni için köfle kaynak dikifllerinin geçerlilik alan›

1) Köfle kaynak dikifli kal›nl›¤› 0.5 t ≤ a ≤ 0.7 t geçerlilik alan› içindedir.

‹flaretlerin aç›klamalar›:

X : Kaynakç›n›n yeterli görüldü¤ü (onayland›¤›) kayna¤› gösterir.

: Kaynakç›n›n yeterli görülmedi¤i (onaylanmad›¤›) kayna¤› gösterir.

NOT: Semboller ve k›saltmalar için bkz. Madde 4.9.3.8

4.9.7.3. Malzeme Gruplar›

S›nav parças›n›n malzeme grubuna göre, kaynakç›n›n yeterli oldu¤u malzeme alan› Tablo 4.22 veTablo 4.23’de verilmifltir.

S›nav parças› 1)

Geçerlilik Alan›

1.1 / 1.2 / 1.4 1.3 2 3

XXXX

1.1 / 1.2 / 1.41.323

XXX

XXX

XXX

1) CR ISO 15608’e göre malzeme gruplar› (bkz. Tablo 4.16 a,b)

‹flaretlerin aç›klamalar›:

X : Kaynakç›n›n yeterli görüldü¤ü (onayland›¤›) çelik malzeme grubunu gösterir.

: Kaynakç›n›n yeterli görülmedi¤i (onaylanmad›¤›) çelik malzeme grubunu gösterir.

Tablo 4.22. Malzemelerin geçerlilik alanlar›

4.9.7.4. Örtülü Elektrodlar

Elektrod örtü türündeki bir de¤ifliklik, kaynakç›n›n tekni¤inde de bir de¤iflikli¤i zorunlu k›labilir. Bir elektrod örtüsü için yap›lm›fl bir yeterlilik s›nav›, kaynakç›n›n Tablo 4.23b’de belirtilen di¤erörtü türleri için de geçerli oldu¤unu kapsar.

4.9.7.5. Koruyucu Gaz ve Dekapan

Koruyucu gaz veya dekapandaki bir de¤iflikli¤e izin verilir (bkz. Madde 4.10.4). Ancak aktif birkoruyucu gazdan inert (asal) bir koruyucu gaza veya tersine bir de¤ifliklik, kaynakç› için yeni biryeterlilik s›nav› yap›lmas›n› gerektirir.

4-38 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

Kaynak Yöntemi

(bkz. Tablo 3.9)

111

131135136141

136

114136

Dolu tel(S)

Metal tozlu -Özlü tel

(M)Bazik özlü tel

(B)Özlü tel

(R,P,V,W,Z)

Kaynak ‹lave Metali

S›nav

A,RA,RB,RC,RR,RBC

Geçerlilik alan›

A,RA,RB,RC,RR,R B C

Dolu tel(S)

Metal tozlu -Özlü tel

(M)

Bazik özlü tel(B)

Özlü tel(R,P,V,W,Z)

X X - -

X X - -

- - X X

- - - X

XX-

-X-

--X

Tablo 4.23 Kaynak ilave metallerinin geçerlilik alanlar›

1) A = Asit, B = Bazik, C= Selülozik, R = Rutil örtülü elektrod, R = Rutil özlü , P = H›zl› kat›laflan rutil özlü, V = Rutil veya Bazik / Florür özlü, W = Yavafl kat›laflam bazik - fldrür özlü, X = H›zl› kat›laflan bazik - florür özlü Z = Di¤er tip özlü elektrodDi¤erleri için Bkz. Madde 4.9.3.8.

‹flaretlerin aç›klamalar›:X : Kaynakç›n›n yeterli görüldü¤ü (onayland›¤›) elektrod grubunu gösterir.- : Kaynakç›n›n yeterli görülmedi¤i (onaylanmad›¤›) elektrod grubunu gösterir.

4.9.7.6. Boyutlar

Levha kal›nl›¤›na veya boru cidar kal›nl›¤›na ve/veya boru çap›na göre geçerlilik alanlar›Tablo 4.17 ve 4.18’de gösterilmifltir.

4.9.7.7. Kaynak Pozisyonlar›

Her bir kaynak pozisyonunun geçerlilik alan› Tablo 4.24’de verilmifltir. Kaynak pozisyonlar› ve kodlar›, ISO 6947’ye göre Tablo 4.19 ve 4.20’de gösterilmifltir.

4.10. S›nav›n Yap›l›fl› ve Muayene

4.10.1. Gözlem

Kaynak iflleminin yap›l›fl› ve s›nav parçalar›n›n muayenesi, anlaflan taraflar›n kabul etti¤i bir s›navuzman› veya s›nav kuruluflu taraf›ndan gözlenmelidir. Bunlar, imalatç› firman›n (Müteahhit’in) veyamüflterinin elemanlar› veya üçüncü bir taraf olabilir.

4.10.2. S›nav Parçalar›n›n fiekil ve Boyutlar›

Gerekli s›nav parçalar›n›n flekil ve boyutlar› fiekil 4.14, 4.15, 4.16 ve 4.17’de gösterilmifltir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-39

S›n

av p

ozi

syo

nu

Geç

erlil

ik a

lan

› a)

PA X X X X X X X X X X

PB b)

X X X X X X X X X X

PC X X X X X

PD b)

X X X X X X

PE

X X X X X X

PF

(Lev

ha)

X X X X X

PF

(Bor

u)

X X

PG

(Lev

ha)

X X X

PG

(Bor

u)

X X

H-L

045

X

J-L

045

X

PA PB b)

PC PD b)

PE

PF (

Lev

ha)

PF (

Bor

u)

PG (

Lev

ha)

PG (

Bor

u)

H-L

045

J-L

045

a)‹l

ave

koflu

llar

için

sta

ndar

d›n

5.3

ve 5

.4 m

adde

leri

ne b

ak›n

›z,

b)PB

ve

PD s

›nav

poz

isyo

nlar

› sad

ece

köfle

dik

iflle

ri iç

in k

ulla

n›l›r

ve

di¤e

r po

zisy

onla

rdak

i köfl

e di

kifll

eri h

ariç

tir.

‹flare

tler

inaç›

kla

mas›

:

x : K

ayna

kç›n

›n v

as›f

land

›r›ld

›¤› (

onay

land

›¤›=

yete

rli g

örül

dü¤ü

) ka

yna¤

› gös

teri

r.-

: K

ayna

kç›n

›n v

as›f

land

›r›lm

ad›¤

› (on

ayla

nmad

›¤›=

yete

rli g

örül

med

i¤i)

kay

na¤›

gös

teri

r.

Tab

lo 4

.24.

Kay

nak

Po

zisy

on

lar›

(B

oru

lar-

Bo

run

un

dö

nd

ürü

lere

k ka

ynak

yap

›lmas

› du

rum

u)

için

geç

erlil

ik a

lan

lar›

4-40 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

4.10.3. Kaynak Koflullar›

Kaynakç›n›n yeterlilik s›nav›ndaki koflullar›n, imalattaki gerçek koflullara uygun olmas› gerekir ves›nav s›ras›nda EN 288-2’ye göre haz›rlanan KPfi izlenmelidir. KPfi’nin haz›rlanmas›nda afla¤›dakikoflullar yerine getirilmelidir:

a) S›nav, imalatta kullan›lacak kaynak yöntem(ler)inde yap›lmal›d›r.b) ‹lave malzemeler, söz konusu kaynak yöntem(ler)ine ve pozisyon(lar)›na uygun olmal›d›r.c) S›nav parças› için, levhalar›n ve/veya borular›n a¤›z haz›rl›¤›, imalatta kullan›lacak a¤›zlara

göre haz›rlanmal›d›r.

fiekil 4.14. Levhalarda küt kayna¤› için s›nav parças›n›n boyutlar› (mm).

fiekil 4.15. Levhalarda köfle kayna¤› için s›nav parças›n›n boyutlar› (mm).

fiekil 4.16. Borularda küt kayna¤› için s›nav parças›n›n boyutlar› (mm)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-41

d) S›nav parças›n›n boyutlar›, bu standarttaki tablo ve flekillerde belirtilmifltir.e) Kaynak donan›m›, imalatta kullan›lana benzer olmal›d›r.f) Kaynak ifllemi, normal olarak imalatta kullan›lan branflman birleflimlerinin pozisyon(lar)›nda

ve aç›(lar)da yap›lmal›d›r.g) Esas metal, ilave metal ve di¤er sarf malzemeleri, imalatta kullan›lan koflullarla uyumlu

olmal›d›r.h) Kaynak ifllemi, bu standarda göre de¤erlendirilmelidir.i) S›nav parças› için tan›nan kaynak süresi, normal imalat koflullar› alt›ndaki ifllem süresiyle

uyumlu olmal›d›r.j) S›nav parças›n›n kök pasosunun ve kapak pasosunun çekiliflinde, en az bir kesinti ve bir

yeniden bafllama noktas› bulunmal› ve muayene edilecek uzunlukta iflaretlenmelidir.k) KPfi’de gerekli görülen herhangi bir ön tavlama veya kontrollü ›s› girdisine, kaynakç›n›n

s›nav parças›nda da uyulmas› zorunludur.l) KPfi’de gerekli görülen herhangi bir kaynak sonras› ›s›l ifllem, e¤me testi gerekmedikçe,

uygulanmayabilir.m) S›nav parças› iflaretlenmelidir.n) Kaynakç›n›n, kapak pasosu hariç, di¤er pasolardaki küçük hatalar› tafllayarak vs. veya

imalatta kullan›lan baflka herhangi bir yöntemle düzeltmesine izin verilmelidir. Bunun için s›nav› yapan uzman›n veya s›nav kuruluflunun onay› al›nmal›d›r.

4.10.4. Muayene Yöntemleri

Kayna¤› tamamlanan her bir parça, kaynaktan hemen sonra gözle muayene edilmelidir. Gözlemuayene, gerekti¤inde manyetik toz, penetran s›v› (ayr›ca bkz. ISO 3452) ve di¤er muayene yön-temleriyle ve küt kaynaklar› halinde de makro muayene ile desteklenmelidir.

fiekil 4.17. Borularda köfle kayna¤› için s›nav parças›n›n boyutlar› (mm)

4-42 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

+

* 1) 5)

* 2)

* 1)

+

+

E¤er parça gözle muayeneden geçerse, ilave radyografik muayeneler, k›rma deneyleri ve makromuayeneler gerekir (bkz.Tablo 4.25).

Makro numune kayna¤› aç›kça gösterecek flekilde haz›rlan›r.

Mekanik deneylerden önce, kullan›lan altl›klar (karfl›lama parçalar›) uzaklaflt›r›lmal›d›r. S›navparçalar›, kaynaklanan levhalar›n iki ucundan 25’er mm’lik k›s›mlar hariç tutularak, termik kesmeveya mekanik kesme yöntemleriyle kesilebilir (bkz. fiekil 4.18 ve 4.19).

4.10.5. S›nav Parçalar›n›n Kabul Edilebilme Gereklilikleri

S›nav parçalar›, uygun hata tiplerine göre belirlenmifl kabul edilebilme gereklilikleri çerçevesindede¤erlendirilmelidir. EN 26520’de bu hatalar›n nas›l muayene edilece¤i, tam olarak verilmifltir. Aksibelirtilmedikçe, bu standarttaki muayene yöntemiyle bulunan hatalar›n kabul edilebilme gereklilik-leri, TS 7830 - EN 25817 (ISO 5817)’ye uygun olarak de¤erlendirilmelidir. E¤er s›nav parças›ndabulunan hatalar, EN 25817’ nin B seviyesi s›n›rlar› içindeyse, kaynakç›n›n yeterlili¤i kabul edilir.Ancak C seviyesinin uygulanmas›n› gerektiren, “afl›r› kaynak metali y›¤›lmas›”, “afl›r› dikifld›flbükeyli¤i” (bkz. fiekil 1.8a), “afl›r› köfle dikifl kal›nl›¤›” (bkz. fiekil 1.5b’de 9 numara) ve “afl›r›nüfuziyet (kök sarkmas›)” (bkz. fiekil 1.9) gibi hatalar hariçtir.

Tablo 4.25. Muayene yöntemleri

Gözle

Radyografik

E¤erek

K›rarak

Makro (Parlatmadan)

Manyetik toz (penetran s›v›)

*

* 1) 5)

* 2)

* 1)

+

+

*

+

+

* 3) 4)

* 4)

+

Muayene YöntemiAl›n Kayna¤› 6)

Levha

Al›n Kayna¤› 6)

BoruKöfle Kayna¤›

1) Radyografik veya k›rarak muayene yöntemlerinden sadece birisi uygulanabilir.2) Radyografi kullan›ld›¤› zaman, 131, 135, ve 311 yöntemleri için ilave e¤me deneyleri zorunludur.3) S›nav› yapan veya s›nav kuruluflu gerekli görürse, k›rarak muayene ifllemi manyetik toz ve penetran

s›v› muayeneleriyle desteklenmelidir.4) K›rarak muayene, en az 4 kesitin makro muayenesinin yap›lmas›yla yer de¤ifltirilebilir,5) Sadece ferritik çelikler halinde ≤ 12 mm kal›nl›k için, radyografik muayene yerine, ultrasonik

muayene yap›labilir.6) Orijinal standartta “al›n kayna¤›”, bu standartta “küt kaynak dikiflleri” olarak geçmektedir.

‹flaretler:*, Muayene yönteminin zorunlu oldu¤unu gösterir.+, Muayene yönteminin zorunlu olmad›¤›n› gösterir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-43

4.10.6. S›navlar›n Tekrarlanmas›

E¤er herhangi bir s›nav parças›, bu standard›n gerekliliklerini yerine getirmede yetersiz kal›rsa, kaynakç› taraf›ndan yeni bir s›nav parças› yap›lmal›d›r.

4.10.7. Geçerlilik Süresi

Kaynakç›n›n yeterlili¤inin geçerlilik süresi, tüm gerekli muayenelerin tatminkar biçimde tamamland›¤› tarihte bafllar. Bu tarih, sertifikaya konan bafllang›ç tarihinden farkl› olabilir.

fiekil 4.18. Levhalar›n küt kayna¤› için muayene numunelerinin haz›rlanmas› vek›rarak muayenenin yap›lmas› (ölçüler mm).

fiekil 4.19. Levhalar›n köfle kayna¤› için muayene numunelerinin haz›rlanmas› ve k›rarak muayenenin yap›l›fl› (ölçüler mm)

l1

l1

l2

a) Çift say›da numuneç›karmak için kesme

b) Ön haz›rl›k

d) K›rarak muayene için kök eyme deneyic) K›rarak muayene için kapak eyme deneyi

4-44 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

Bir kaynakç›n›n yeterlili¤i, ilgili sertifikan›n iflveren/koordinatör taraf›ndan 6 (alt›) ayl›k aral›klarlaimzalanmas› ve afla¤›daki koflullar›n tüm olarak yerine getirilmesi halinde, iki y›ll›k süre için geçerlidir:

a) Kaynakç›, yeterli görüldü¤ü alandaki kaynak ifllerinde sürekli olarak çal›flt›r›lmal›d›r. 6 (alt›) aydan daha uzun olmayan bir süre için ara vermeye izin verilir.

b) Kaynakç›n›n çal›flmas›, yeterlilik s›nav›n›n yap›ld›¤› teknik koflullarla genel olarak uyumlu olmal›d›r.

c) Kaynakç›n›n bilgi ve becerisinin soruflturulmas›na yol açacak özel bir neden olmamal›d›r.E¤er bu koflullardan herhangi birine uyulmazsa, yeterlilik iptal edilmelidir.

4.10.8. Sertifikaland›rma

Sertifika, s›nav› yapan uzman›n veya s›nav kuruluflunun tek bafl›na sorumlulu¤u alt›nda düzenlen-meli ve Tablo 4.26’da verilen tüm bilgileri içermelidir.

Mesleki bilginin pratik s›nav› ve muayenesi gerekti¤inde yap›lmal› ve sonucu “kabul edilmifltir”veya “s›nanm›flt›r” fleklinde iflaretlenmelidir.

(Not : Mesleki bilgi konular› için bu standartta yer alan EK 3 ve EK 4’e baflvurulabilir.)

4.10.9. ‹flaretleme Sistemi

Bir kaynakç›n›n yeterlili¤inin iflaretlenmesi, afla¤›daki bafll›klar› verilen s›rada içermelidir. (Not : Bu sistem, bilgisayarlaflt›rmada kullan›labilecek tarzda düzenlenmifltir.)

1. ÖRNEK :

“EN 287-1 111 P BW 1.1 B t09 PF ss nb”

Aç›klama:

Kaynak yöntemi: Örtülü çubuk elektrodla elektrik ark kayna¤›............. 111Levha:....................................................................................................... PKüt kayna¤›:............................................................................................. BWMalzeme grubu: Ostenitik çelik............................................................... 1.1‹lave metal: Bazik örtülü.......................................................................... B S›nav parças›n›n boyutu: Kal›nl›k 9 mm.................................................. t09Kaynak pozisyonu: Levhada küt kayna¤›, afla¤›dan yukar› do¤ru.......... PFKaynak türünün ayr›nt›lar›: Tek tarafl›.......................................... ss

Altl›ks›z (banyo emniyetsiz)............. nb

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 4 4-45

Tablo 4.26. Kaynakç› S›nav Sertifikas› Örne¤i

Kaynak ifllemiSaç (levha) veya boruDikifl türüMalzeme grubu (gruplar›)‹lave malzeme cinsi/tan›m›Koruyucu gazYard›mc› malzemelerDeney parças› kal›nl›¤› (mm)Boru d›fl çap› (mm)Kaynak pozisyonuRendeleme/Banyo emniyeti

S›nav Verileri Geçerlilik Alan›

‹malatç›n›n-Kaynak yönetiminin

Ruhsat numaras› (mevcutsa) :

Kaynakç›n›n ad› :

Hüviyet :

Hüviyet türü :

Do¤um tarihi ve yeri :

Çal›flt›¤› yer :

Talimat/S›nav Normu :

Tan›mlama:.........................

Mesleki Bilgi : Baflar›l› / S›nanmad› (Do¤ru olmayan› çiziniz.)

S›nav uzman› veya S›nav kuruluflu

Belge No.

Foto€raf(gerekiyorsa)

‹sim Tarih ve ‹mza :

S›nav uzman› veya S›nav kuruluflu :

Belge günü:

Yeri:

Geçerlilik Tarihi:

Müteakip 6 ay boyunca iflveren(ler) veya gözlemcinin

onay› ile sürenin uzat›lmas› (bkz. 10.2)

Muayene türü

Gözle muayeneRadyografik muayeneManyetik toz deneyiPenetran deneyiMakroskopik deneylerK›rma deneyiE¤me deneyi‹lave deneyler 1)

1)Gerekti¤inde, ilave yapraklardaki bilgilere bak›l›r.S›nav uzman› veya s›nav kuruluflunca2 y›l için süresinin uzat›lmas› (bkz. 10.2)

Denenmiflve baflar›l›bulunmufl

‹stenmiyor

‹lave bilgiler için, ek yapra¤a ve/veya ......No’lu Kaynak Prosedür fiartnamesine bak›n›z.

Tarih ‹mza Yetkili Merci

veya Makam

Tarih ‹mza Yetkili Merci

veya Makam

4-46 BÖLÜM 4 İMO - 01 / 2005

2. ÖRNEK :

“EN 287-1 311 T BW 1.1 nm t02 D20 PA ss nb”

Aç›klama:

Kaynak yöntemi: Oksi-asetilen kayna¤›.............................................................. 311Boru: .................................................................................................................... TKüt kayna¤›:......................................................................................................... BWMalzeme grubu: Düflük karbonlu alafl›ms›z çelik................................................ 1.1‹lave metal: ‹lave metal yok................................................................................. nmS›nav parças›n›n boyutu: Kal›nl›k 2 mm.................................................... t02

Boru çap›: 20 mm.............................................. D20Kaynak pozisyonu: Boruda küt kayna¤›, dönel boru, yatay eksen, .................... PAKaynak türünün ayr›nt›lar›: Tek tarafl›........................................................... ss

Altl›ks›z (banyo emniyetsiz).............................. nb

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-1

5. İmalat Alaşımsız ve Düşük Alaşımlı ÇeliklerinArk Kaynağı İçin Tavsiyeler

5.1. Alafl›ms›z ve Düflük Alafl›ml› Çeliklerin Ark Kayna¤› ‹çin

Genel Kavramlar ve Tavsiyeler

5.1.1. Kapsam

Bu bölümde, EN 1011-1’e göre genel kavramlar ve EN 1011-2’ye göre alafl›ms›z ve düflük alafl›ml›çeliklerin elle, yar›-mekanize ve otomatik ark kayna¤› için tavsiyeler verilmifltir.

5.1.2. At›f Yap›lan Standartlar

Bu bölümde at›f yap›lan standartlar EN 288-2:1997 “Metalik Malzemelerin Kaynak Prosedür fiart-nameleri ve Onay› – K›s›m 2: Ark Kayna¤› için Kaynak Prosedür fiartnameleri”, EN 1011-1:1998“Kaynak-Ark Kayna¤› için Genel K›lavuz”, EN 29692 “Çelikler için A¤›z Haz›rl›¤›, EN ISO 13916“Kaynak-Ön Tavlama S›cakl›¤›, Pasolararas› S›cakl›k ve Ön Tavlama S›cakl›¤›n›n Korunmas›”, CR ISO / TR 15608 - Kaynak-Metalik Malzeme Gruplama Sistemi” standartlar›d›r.

Bu bölümde verilenler, ferritik paslanmaz çelikler hariç, tüm ferritik çeliklere uygulanabilir.Bu, CR ISO / TR 15608’in 1.den 7.ye kadar olan gruplar›nda verilen çelikleri kapsar.

5.1.3. Tan›mlar

5.1.3.1. Ark Kaynak Ak›m› I

Elektroddan geçen ak›m (A).

5.1.3.2. Ark Gerilimi U

Kontak borusu veya elektrod pensesi ile parça aras›ndaki elektriksel potansiyel (V).

5.1.3.3. Pasolararas› S›cakl›k Ti

Çok pasolu bir kaynakta veya bitiflikteki esas metalde, bir sonraki pasonun uygulanmas›ndan hemenönceki s›cakl›k (°C).

5.1.3.4. Is› Girdisi Q

Kaynak s›ras›nda birim paso uzunlu¤unda kaynak bölgesine verilen enerji (kJ/mm).

5.1.3.5. Ön Tavlama S›cakl›¤› (Tp)

Herhangi bir kaynak iflleminden hemen önce, kaynak bölgesindeki parça s›cakl›¤› (°C).

5.1.3.6. Is›l Verim (k)

Kaynak dikifline verilen ›s› enerjisinin ark taraf›ndan tüketilen elektrik enerjisine oran›.

5-2 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.1.3.7. Kaynak H›z› (v)

Kaynak banyosunun ilerleme h›z›.

5.1.3.8. Bozucu Etki

Kaynak bölgesindeki süreksizlikler veya zararl› etkiler.

5.1.3.9. Bafllang›ç Plakas›

Bir birleflimin bafllang›c›nda tam kesitli kaynak metali elde edilmesini sa¤lamak üzere yerlefltirilenmetal parças›.

5.1.3.10. Bitifl Plakas›

Bir birleflimin sonunda tam kesitli kaynak metali elde edilmesini sa¤lamak üzere yerlefltirilen metalparças›.

5.1.3.11. Tel Besleme H›z› (wf)

Birim zamanda tüketilen tel uzunlu¤u.

5.1.3.12. Sözleflme

Bir sözleflme:

- ya bir müflteri taraf›ndan siparifl edilen konstrüksiyonlar hakk›nda uzlafl›lan koflullard›r.

- ya da, bir imalatç›n›n de¤iflik müflteriler için seri halde imal etti¤i konstrüksiyonlar için temel flartnamesidir.

Sözleflmenin, her iki durumda da, tüm mevcut ba¤lay›c› koflullara at›flar› içerdi¤i varsay›l›r.

5.1.3.13. Kaynak Sarf Malzemeleri

‹lave metaller, tozlar ve gazlar dahil, bir kayna¤›n yap›l›fl›nda tüketilen malzemeler.

5.1.4. K›saltma ve Semboller (bkz. Tablo 5.1)

5.1.5. Kalite Koflullar›n›n Sa¤lanmas›

Sözleflme, kayna¤›n gerçeklefltirilmesi için gerekli bilgileri vermelidir. E¤er imalatç›n›n bir kalitesistemi kurmas› tavsiye edilmiflse, bununla ilgili bilgi EN 729 ‘un uygun bir k›sm› ile uyumlu ol-mal›d›r.

5.1.6. Esas Metaller ile Bunlar›n Depolanmas› ve Tafl›nmas›

5.1.6.1. Esas Metalin Kaynak Kabiliyetini (Kaynaklanabilirli¤ini) Etkileyen Faktörler

Kaynaklar›n özellikleri ve kalitesi, kaynak koflullar›ndan önemli oranda etkilenir. Bu nedenle, afla¤›-daki faktörlerin dikkate al›nmas› gerekir:

- Birleflimin tasar›m›- Hidrojenin yaratt›¤› çatlama- ITAB’›n toklu¤u ve sertli¤i- Kat›laflma çatla¤›- Lameler y›rt›lma- Korozyon.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-3

Tablo 5.1. Semboller ve k›saltmalar.

SembolK›saltma

Tan›m› Aç›klama Birimi

I

l

k

Q

d

U

v

Ark kaynak ak›m›

Bir pasonun uzunlu¤u

Is›l verim faktörü

Is› girdisi

Malzeme kal›nl›¤›

Ark gerilimi

Kaynak h›z›

A

mm

-

kJ/mm

mm

V

mm/dak

D

D

Çap

Levha kal›nl›¤›

mm

mm

wf Tel besleme h›z›mm/dak

veya m/dak

CE Karbon eflde¤eri(bkz. Madde 5.3.2.1) %

CET Karbon eflde¤eri(bkz. Madde 5.3.3.2.1) %

F2‹ki boyutlu ›s› iletimi içinform faktörü

Kaynak s›ras›nda girilen ve sadece levha yüzeyineparalel akan ›s› -

F3Üç boyutlu ›s› iletimi içinform faktörü

Kaynak s›ras›nda girilen ve levha yüzeyine paralelve dik akan ›s›

Tüketilen elektrodun uzunlu¤unun y›¤mauzunlu¤una oran›

-

ITAB Is›n›n Tesiri Alt›ndaki BölgeKaynak banyosundan esas metale ›s› iletimis›ras›nda, yap› ve özellikleri de¤iflen kaynakdikifline bitiflik esas metal bölgesi

-

HD Yay›nabilir hidrojen miktar›ml / 100g

y›¤›lan kaynakmetali

Rr Y›¤ma oran› -

Bir kaynak pasosu ve bunun ITAB’› için 800°C’den500°C’ye so¤umas› s›ras›nda geçen süre

t8/5So¤uma süresi(800 °C’den 500 °C’ye) s

Kayna¤›n kesintiye u¤ramas› durumunda, kaynakbölgesindeki korunmas› gereken minimum s›cakl›kTm Pasolararas› korunan s›cakl›k °C

t Bir elektrodun erime süresi s

To Bafllang›ç levha s›cakl›¤› °C

Tt Darbe geçifl s›cakl›¤› °C

UCS Çatlak hassasl›k birimi -

λ Is›l iletkenlik J/cm K s

ρ Yo¤unluk g/cm3

c Özgül ›s›l kapasitesi J/kg K

Fx Form faktörü -

dt Geçifl kal›nl›¤› Üç boyutludan iki boyutlu ›s› ak›fl›n›n meydanageldi¤i bölgedeki levha kal›nl›¤›

Kayna¤›n formunun so¤uma süresine (t8/5) etkisi.

mm

5-4 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Mekanik ve teknolojik özellikler, özellikle de dar bir alan oluflturan ITAB’›n sertlik ve toklu¤u, esasmetalin özellikleriyle k›yasland›¤›nda az yada çok etkilenir ve bu durum, kaynak koflullar›na ba¤l›d›r. Çeli¤in seçimini etkileyebildi¤inden deneyimler ve testler göstermektedir ki, kaynakl› birleflimlerin k›r›lmaya karfl› emniyet ve sünekli¤i gözönüne al›n›rken, sadece düflük mukavemet vedaha iyi sünekli¤e sahip dar ITAB’›n özellikleri de¤il, ayn› zamanda ITAB’a bitiflik daha tok bölgelerin yük da¤›l›m etkisi de dikkate al›nmal›d›r.

5.6.1.2. Esas Metallerin Depolanmas› ve Tafl›nmas›

Depolama ve tafl›ma, esas metalin olumsuz etkilenmeyece¤i flekilde yap›lmal›d›r.

5.1.7. Kaynak Sarf Malzemeleri

5.1.7.1. Genel

Kaynak sarf malzemeleri, ülkenin ulusal standartlar›na uygun olarak iflaretlenmifl olmal›d›r. Sarfmalzemeleri birleflimin tasar›m›, kaynak pozisyonu ve servis koflullar›n› karfl›layacak özelliklergibi, söz konusu uygulamaya uygun seçilmelidir. ‹malatç›/tedarikçi taraf›ndan belirtilen özel tavsiyelere uyulmal›d›r.

Baz› durumlarda ilave metal kullanmadan kaynak yapmak mümkün olabilir.

5.1.7.2. Tedarik, Depolama ve Tafl›ma

Tüm sarf malzemeleri, ilgili standartlara ve/veya üreticinin/tedarikçinin tavsiyelerine uygun flekildeve dikkatle depolanmal› ve tafl›nmal›d›r.

Kendisi veya ambalaj› bozulma belirtisi gösteren örtülü elektrodlar, tel elektrodlar, çubuklar ve tozlar, vb. kullan›lmamal›d›r.

Örtülü elektrodlardaki bozulma belirtilerinin örnekleri olarak örtünün çatlamas› ve soyulmas›, paslanm›fl veya kirlenmifl tel elektrodlar ve koruyucu örtüleri soyulmufl veya hasarlanm›fl teller olabilir.

Depoya geri getirilen sarf malzemeleriyle ilgili flartlar, üreticinin/tedarikçinin tavsiyelerine uygunflekilde yeniden düzenlenmelidir. Sarf malzemesi üreticileri taraf›ndan, depolama veya kullan›mdanhemen önce özel koruma veya baflka ifllemler tavsiye edildi¤inde, bu sarf malzemeleri üreticiler taraf›ndan ayr›nt›lar› verilen koflullarla uyumlu halde ifllem görmelidir.

Kurutma veya piflirme s›ras›nda sarf malzemeleri orijinal kutular›ndan ç›kar›lmal›d›r. F›r›ndan ç›kar›ld›ktan sonra, sarf malzemelerini nem absorbsiyonuna yolaçan koflullara maruz b›rakmaktankaç›n›lmal›d›r. Vakum veya di¤er neme dirençli ortamlar gibi, özel olarak paketlenmifl kaynak sarfmalzemeleri durumunda ise ileri aflamada kurutma ve piflirme gerekece¤inden, sarf malzemesi üreticilerinin tavsiyeleri gözönünde bulundurulmal›d›r.

E¤er kontrollü hidrojen seviyeleri gerekiyorsa, kaynakç›lar›n elektrodlar› ›s›t›lm›fl dolaplarda veyas›zd›rmaz kaplarda tutmalar› tavsiye edilir.

Örne¤in elektrodlar için kurutma f›r›nlar›, f›r›n s›cakl›¤›n› ölçen ekipmanla donat›lm›fl olmal›d›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-5

5.1.8. Ekipman

‹malat› gerçeklefltiren imalatç›, kaynak atölyesinin ve kullan›lan ekipman›n kapasitesinin, kullan›la-cak kaynak prosedürüne uygunlu¤undan sorumludur. Kaynak atölyesi düzenli olarak denetlenmelive korunmal›d›r.

Kaynak ifllemiyle ba¤lant›l› olarak kullan›lan tüm elektrik tesisat› uygun flekilde topraklanmal›d›r.Parçaya ba¤lanan kaynak dönüfl kablosu, uygun enkesite sahip olmal› ve kaynak noktas›n›n mümkün oldu¤u kadar yak›n›na ba¤lanmal›d›r.

Kaynak parametrelerinin ölçüm aletleri, ya kaynak ekipman›n›n parças› olmal› ya da tafl›nabilir aletlerle kaynak yerinde bulundurulmal›d›r. Bu parametreler ark gerilimi, kaynak ak›m›, tel beslemeh›z›, kaynak h›z›, koruyucu/kök koruma gaz debisi ve esas metal/kaynak metalinin s›cakl›¤› olabilir.

5.1.9. ‹malat

5.1.9.1. Genel

‹malat ekipmanlar› rüzgar, ya¤mur, kar, hava cereyan›, vb. gibi olumsuz hava koflullar›ndan korunmal› ve kuru tutulmal›d›r. Ekipmanlar yap›lan ifle uygun olmal› ve di¤er malzemeler nedeniyle kirlenmesini önleyecek önlemler al›nmal›d›r.

Yüzeyler, kuru ve kaynaklar›n kalitesini olumsuz etkileyebilecek di¤er malzemelerden ar›nd›r›lm›flolmal›d›r. E¤er gerekirse flekillendirme tak›mlar›, kaynak fikstürleri, iflkenceler ve manipulatörlerkullan›lmadan önce temizlenmelidir.

Gaz korumal› yöntemlerin kullan›m› s›ras›nda, kaynak bölgesinin hava cereyan› ve benzeri havahareketlerinden korunmas› gerekir. Hava cereyanlar› düflük h›zda bile olsa koruyucu gaz›

uzaklaflt›rabilece¤inden, kaynak bölgesinin korunmas› gerekir.

Kayna¤›n arka taraf›n› oksitlenmekten korumak için soy kök koruma gaz› gerekirse, EN 439’lauyumlu bir süpürme gaz› kullanarak süpürme gerçeklefltirilmelidir.

5.1.9.2. Küt Kaynaklar

Birleflim türü gibi, k›smi nüfuziyetli birleflim (KBN), dahili aç› ve parçalar aras›nda kök aral›¤› gibitüm küt kaynak dikifli detaylar›, tatminkar bir kaynak tekni¤inin ve kaynak detaylar›n›n kombinasyonunun kullan›m›na izin verecek flekilde düzenlenmelidir ve sonuçta teflkil edilen birleflim, tasar›mda öngörülen koflullar› sa¤lamal›d›r.

Küt kaynakl› birleflimlerin uçlar›, tam kaynak kal›nl›¤›n› sa¤layacak flekilde kaynak yap›lmal›d›r. Bu sonuca kaynak bafllang›ç ve kaynak bitifl levhalar› kullan›m›yla ulafl›labilir. (bkz. fiekil 5.7)

Kal›c› kaynak banyo altl›¤›n›n (karfl›lama parças›n›n) malzemesi, metalurjik olarak ilave metalle veesas metalle uyumlu olmal›d›r. Altl›k (karfl›lama parças›), kesitin bütünleyici bir parças› veya ayr›bir bileflen olabilir. Altl›k malzemesinin kal›nl›¤›, tüm kesiti erimeden kayna¤› destekleyecek kadarolmal›d›r (bkz. fiekil 5.1).

5-6 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Geçici kaynak banyo altl›k malzemesi (karfl›lama parças›), esas / kaynak metalini kirletmeyecek flekilde seçilmelidir. Bununla ilgili olarak bu bölümün ilgili k›s›mlar›na bak›n›z.

Çift taraftan kaynak yap›lmas› gereken tüm tam nüfuziyetli küt kaynak dikifllerinde (TBN) bu ifllem,kaynak altl›¤›, tafllama ve trafllama uygulanmadan gerçeklefltirilmesini sa¤layacak belirli kaynakprosedürleri ile yap›labilir; ancak tam bir kök nüfuziyetine ulafl›lamayan bir ilk pasonun arkas›, arka taraf üzerine kaynak yap›lmadan önce, uygun ekipmanlarla sa¤lam kaynak dikifline ulafl›lanakadar tafllanabilir (bkz. fiekil 5.2)

fiekil 5.1. Küt kaynak dikifllerinde altl›k (karfl›lama parças›) ve hatalar

fiekil 5.2. Çift taraftan küt kaynak dikiflininin yap›lmas›

a )

b )

c )

Baz› durumlarda, uygun bir tahribats›z çatlak tespit yönteminin uygulanmas›yla, temiz sa¤lam metalin varl›¤›n› kontrol etmek istenebilir.

Farkl› enkesite sahip parçalar aras›ndaki küt kaynak dikiflleri, birleflim bölgesinde afl›r› gerilme y›¤›lmas›ndan kaç›nacak tarzda flekillendirilmelidir (bkz. fiekil 5.3).

Örtülü çubuk elektrodlarla yap›lan elektrik ark kayna¤› ve MIG/MAG kayna¤› için baz› kaynak a¤›zaçma haz›rl›¤› örnekleri EN 29692’de verilmifltir.

Tasar›m standard›na ba¤l› olarak KBN (K›smi birleflim nüfuziyetli) küt kaynak dikifllerine izin verilebilir. Bu durumda belirtilen dikifl kal›nl›¤›na ulaflabilmek için, a¤›z açma haz›rl›¤›n›n ve kaynak sarf malzemesinin seçimine özel önem verilmelidir.

Yorulma koflullar› alt›nda, KBN birleflimler veya kal›c› altl›k malzemeleri istenmeyebilir.

Uygun oldu¤unda, altl›k malzemesi (karfl›lama parças›) yap›n›n baflka çelik k›sm›ndan yap›lm›fl olabilir.

Yap›n›n bir k›sm›n› altl›k malzemesi olarak kullanmak mümkün olamad›¤›nda, kullan›lacak malzeme yap› üzerine olumsuz etki yapmamal› ve tasar›m standard›nda yeralm›fl olmal›d›r.

Geçici ve sabit altl›k malzemesi kullan›ld›¤›nda, birlefltirilen parçalarda tam nüfuziyete ulafl›labilecek tarzda birleflim düzenlenmelidir (bkz. fiekil 5.1a).

‹malat s›ras›n›n izin verdi¤i her yerde, sabit altl›¤› tutturan punta kaynaklar›n›n, sonraki kaynak içinde kalacak flekilde yerlefltirilmesi gerekir.

5.1.9.3. Köfle Kaynaklar

Aksi belirtilmedikçe, köfle kayna¤›yla birlefltirilecek olan parçalar›n (esas metallerin) kaynak ifllemine maruz erime yüzeyleri mümkün oldu¤unca boflluksuz olmal›d›r (bkz. fiekil 5.4). Aksi belirtilmedikçe, aral›¤›n 3 mm’yi geçmemesi gerekir (bkz. fiekil 1.5b ve fiekil 1.8c). Dikifl kal›nl›¤›n›n büyük bir aral›¤› dengeleyecek derecede artt›r›lmas›na özel önem verilmelidir. Çekilen köfle kaynak dikifli, derin nüfuziyet ifllemlerinin veya k›smi a¤›z açma haz›rl›klar›n›n kullan›m› gözönünde tutularak, kenar boyutu ve/veya dikifl kal›nl›¤› olarak aç›kça belirtilmesi gereken boyutlardan daha küçük olmamal›d›r.

Aksi belirtilmedikçe, kaynak dikiflleri köflelerde bafllay›p bitirilmemeli; bunun yerine, köflelerin zçevresinde sürekli olmal›d›r (bkz. fiekil 2.9).

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-7

fiekil 5.3. Farkl› enkesite sahip parçalar aras›nda küt kaynak dikifli

5-8 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.1.10. Kaynak A¤›z Haz›rl›¤›

Kaynak erime yüzeylerinin haz›rl›¤›, uygun kaynak prosedürünün gerektirdi¤i tolerans limitleriniaflmayacak flekilde olmal›d›r.

Yüzeyler ve kenarlar, çatlaks›z ve çentiksiz olmal›d›r. Birleflim geometrisinde oluflabilecek herhan-gi büyük çentikler veya di¤er hatalar, onaylanm›fl bir kaynak prosedürüne göre bir kaynak dolgusuuygulayarak düzeltilmelidir. Bunun peflinden kabul edilebilir bir sonuca ulaflmak için, düzgünce tafllanmal› ve bitifli¤indeki yüzeyle ayn› hizaya getirilmelidir. Bu durum, sözleflme yapan taraflarcauzlafl›lan yöntemlerle düzeltilebilir.

Yetersiz bir kaynak dikifli a¤›z haz›rl›¤›, kaynakl› çelik yap›lar›n imalat›nda ço¤u kez zor giderilebi-lecek hatalar›n nedenini oluflturur; sadece dikiflin kalitesini düflürmekle kalmaz, ayn› zamanda oluflan çekme ve çarp›lmalar, imalat›n maliyetini de artt›r›r.

5.1.10.1. Köfle Kaynak Dikiflleri

Köfle kaynak dikiflleri, genel olarak özel bir kaynak a¤z› açma haz›rl›¤›n› gerektirmez. Kaynak dikiflinde büzülme (kendini çekme) ve iç gerilmeler nisbeten küçüktür. Ancak küt kaynak dikiflleri-ne göre köfle kaynak dikifllerinde kuvvetin iletimi, bozulmufl kuvvet ak›fl›ndan (çentik) dolay› dahakötüdür. fiekil 5.5’de verilen tek ve çift tarafl› köfle kaynak dikifllerinin I-I ve II-II kesitlerindeki gerilme da¤›l›mlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›ndan aç›kça görüldü¤ü gibi, uygulanabildi¤i takdirde dahaüniform gerilme da¤›l›m› veren dikifller tercih edilmelidir. Bu nedenle T-birleflimlerde mümkün oldu¤u kadar çift köfle kaynak dikifli fleklinde düzenleme yap›lmal›d›r.

5.1.10.2. Küt Kaynak Dikiflleri

Küt kaynak dikifli, ço¤u kez bozulmam›fl kuvvet ak›fl› oluflumunu sa¤lar ve bu sayede imalat vemuayenelerin özenli yap›lmas› durumunda, esas metalin mukavemet de¤erlerine ulafl›labilir. Dezavantaj› ise, ço¤u kez a¤›z formunun yüksek maliyetle yap›lmas›d›r. Ayr›ca afla¤›daki faktörlerin de hesaba kat›lmas› gerekir : esas metal; parça kal›nl›¤›; birleflim türü; kaynak yöntemi;kaynak pozisyonu; imalat olanaklar›, vb.

fiekil 5.4. Köfle kaynak dikifli

Dikifl kenar boyutu

Dikifl kenar boyutu

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-9

fiekil 5.5. Tek ve çift tarafl› köfle kaynaklar›nda gerilme da¤›l›mlar› ve kuvvet hatlar›

a) Tek tarafl› köfle kaynak dikifllerindeki gerilme da¤›l›mlar› ve kuvvet hatlar›

b) Çift taraftan çekilen bir köfle kayna¤›nda gerilme da¤›l›m› vekuvvet hatlar›

c) K›smi nüfuziyetli ve tam nüfuziyetli iki köfle kayna¤›nda gerilme da¤›l›m› ve kuvvet hatlar›

I-I Kesiti

5.1.10.3. Kaynak A¤›z Haz›rl›¤› Standartlar›

TS 3473 - EN 29692 (Elle elektrik ark kayna¤›, gazalt› kayna¤› ve gaz-eritme kayna¤›; Çelikler içina¤›z açma haz›rl›¤›), kaynak yöntemine ba¤l› olarak çeliklerde a¤›z formlar›n›n oluflturulmas› içinçerçeve kurallar› içerir.

Tablo 5.2’de TS 3473 - EN 29692’ye göre kaynak yöntemlerine ba¤l› olarak seçilmifl a¤›z formlar›verilmifltir.

5-10 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Kaynak

Refe-ransNo

1.1 t1 ≤ 2

t ≤ 4

3 ≤ t ≤ 8

3 ≤ t ≤ 10

5 ≤ t ≤ 40

t > 12

t > 15

400

≤ α ≤ 600

50

≤ β ≤ 200

α ≈ 600

600 ≤ α ≤ 900

80 ≤ β ≤ 120

400

≤ α ≤ 600

400

≤ α1 ≤ 600

400

≤ α2 ≤ 600

400

≤ α ≤ 600

α ≈ 600

α ≈ 600

α1 ≈ 600

α2 ≈ 600

b ≤ 4

5 ≤ b ≤ 15

1 ≤ b ≤ 4

1 ≤ b ≤ 3

2 ≤ c ≤ 4

c ≤ 2

Tektaraftan V al›n

kayna¤›

Tektaraftan V al›n

kayna¤›

Küt kökyüzeyi tek

taraftan V al›ndikifli

V kök tektaraftan U al›n

kayna¤›

6 ≤ b ≤ 8

1 ≤ b ≤ 3

1 ≤ b ≤ 3

1 ≤ b ≤ 3

c ≤ 2

c ≤ 2

h = t2

h1 =h2

1 - c

2

2 ≤ c ≤ 6

K›vr›kal›n

kayna¤›

Küt al›nkayna¤›

-

- - - -b ≈ t

- -

-

--

- - -

3111131135141

3111141

131135

141 3)

111131135

- -

-

-

-

-

h > 4

111131135141

111131135141

111

141

131

135

3 4)

1.2

1.3

1.14

1.5

1.3.7

2.5.5 t > 10

t > 10

t > 10

Küt kökyüzeyli çift

taraftan V al›n

kayna¤›

Çifttaraftan V al›n

kayna¤›

Çifttaraftan

asimetrikV al›n

kayna¤›

2.3.3

2.2.3

‹fl parças›kal›nl›¤›

t(mm)

Tipi Sembol(ISO 2553’e

göre)

fiekille izah› Enine kesitiAç› 1)

α , β

Aral›k 2)

b

Kaynaka¤›z›

derinli¤ih

Kökyüzeyi

kal›nl›¤›c

(NOT : Orijinal standartta “al›n kayna¤›” olarak bahsedilen birlefltirme flekli, bu standartta “küt kaynak” ve “iç köfle kaynak” ise sadece”köfle kaynak” olarakgeçmekte dir.

Kaynak a¤›z›Boyutlar

Tavsiye edilenkaynak ifllemi(ISO 4063’egöre referans

numaras›)

Genellikleilave

metalsiz

fierit atl›kl›

fierit atl›kl›

R≈6 - 9 mm

Uygulanabildi¤iyerlerde

flerit atl›kl›

Notlar

111

141

131

135

111

141

131

135

h = t3

TTaabblloo 55..22.. TTSS 33447733 -- EENN 2299669922’’ yyee ggöörree kkaayynnaakk aa¤¤››zzllaarr››

1) Aç›lar da ISO 6947’ye göre PC konumundaki (yatay konumdaki) kaynaklar için daha büyük ve / veya asimetriktir.2) Verilen ölçüler puntalanm›fl duruma uygulan›r.3) Kaynak iflleminin gösterimi ifl parças›n›n bütün kal›nl›k aral›klar› için uygulanabilir oldu¤u anlam›na gelmez.4 ) Özel durumlarda da 111, 131, 135, 141 için uygulanabilir.

≤ t+

1

tr ≅ t

b

b c

α

α

β

β

β

≈ R

hb

h

h

c

c

Tablo 5.2 TS 3473 - EN 29692’ye göre kaynak a¤›zlar› (Devam)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-11

Kaynak

ReferansNo

2.7.9. t > 12 80 ≤ β ≤ 120

80 ≤ β ≤ 120

350 ≤ β ≤ 600

100 ≤ β ≤ 200

100 ≤ β ≤ 200

350 ≤ β ≤ 600

10 ≤ b ≤ 30

1≤ b ≤ 4

1≤ b ≤ 4

1≤ b ≤ 3

b ≤ 3

b ≤ 3

c = 5

c = 3

c ≤ 2

c ≤ 2

c ≥ 2

c ≥ 2

-

-

-

-

-

111131135141

111131135141

111131135141

111131135141

111131135141 3)

111131135141 3)

Bu tip kaynaka¤z›, çift taraftanasimetrik V al›n

kayna¤›na benzerbir biçimde imaledilmifl olabilir.

Bu tip kaynaka¤z›, çift taraftanasimetrik V al›n

kayna¤›na benzerbir biçimde imaledilmifl olabilir.

Bu tip kaynaka¤›z›, çift taraftanasimetrik V al›n

kayna¤›na benzerbir biçimde imaledilmifl olabilir.

Altl›kpasolu tek

taraftan V al›n

kayna¤›

Altl›kpasolu tek

taraftan J al›n

kayna¤›

Çifttaraftan J al›n

kayna¤›

Altl›kpasolu tek

taraftane¤imli al›n

kayna¤›

Çifttaraftan U al›n

kayna¤›

Çifttaraftane¤imli

al›nkayna¤›

t > 30

t > 10

t > 16

t > 30

3 < t < 30

2.7.7.

2.4.9.

2.8.9.

2.8.8.

2.4.4.

‹fl parças›kal›nl›¤›

t(mm)

Tipi

Sembol(ISO

2553’egöre)

fiekille izah› Enine kesitiAç› 1)

α , β

Aral›k 2)

b

Kaynaka¤›z› derin-

li¤ih

Kökyüzeyi

kal›nl›¤›c

Kaynak a¤›z›Boyutlar (mm)

Tavsiye edilen 3)

kaynak ifllemi(ISO 4063’egöre referans

numaras›)

Notlar

h = t - c2

h =

veya

t2

h = t3

≈

≈

≈

≈

Tablo 5.2 TS 3473 - EN 29692’ye göre kaynak a¤›zlar› (Devam)

5-12 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Kaynak

Referans No

3.10A

3.10B

3.10C

4.10.10A

4.10.10B

4.10.10C

1) Kaynak iflleminin gösterimi ifl parças›n›n bütün kal›nl›k aral›klar› için uygulanabilir oldu¤u anlam›na gelmez.

Köfle kayna¤›, T -birleflim

Köfle kayna¤›,bindirmebirleflim

Köfle kayna¤›, köfle birleflim

Çift taraftanköfle kayna¤›,köfle birleflim

(aral›kl›)

Çift taraftanköfle kayna¤›,köfle birleflim

(aral›ks›z)

Çift taraftan köfle kayna¤›

t1 > 2

t2 > 2

t1 > 2

t2 > 2

t1 > 2

t2 > 2

t1 > 3

t2 > 3

t1 > 3

t2 > 5

t1 > 4

t2 > 4

2 ≤ t1 ≤ 4

2 ≤ t2 ≤ 4

‹fl parças›kal›nl›¤›

t(mm)

TipiSembol

(ISO 2553’egöre)

fiekille izah› Enine kesitiAç›

α , β

Aral›k

b(mm)

Kaynak a¤›z›

Boyutlar

Tavsiye edilen 1)

kaynak ifllemi (ISO 4063’e görereferans numaras›)

700 ≤ α ≤ 1000

600 ≤ α ≤ 1200

700 ≤ α ≤ 1100

600 ≤ α ≤ 1200

b ≤ 2

b ≤ 2

b ≤ 2

b ≤ 2

t2

b ≤ 2

emin = t2 - 3

−

−

−

− −

3111131135141

3111131135141

3111131135141

3111131135141

3111131135141

3111131135141

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-13

5.1.10.4. A¤›zlar›n Haz›rlanmas›

5.1.10.4.1. A¤›z Açma Haz›rl›¤›na Etki Eden Faktörler

A¤›zlar›n haz›rlanmas›nda afla¤›daki faktörler gözönüne al›nmal›d›r :

(a) Esas metal(b) Parça kal›nl›¤›(c) A¤›z formu(d) Kesimin düzgünlü¤ü(e) Is› etkisi

5.1.10.4.2. A¤›z Haz›rlama Yöntemleri (bkz Tablo 5.3)

(a) Termik yöntemler : Alevle kesme, alevle oyuk açma, plazma ile kesme

(b) Mekanik yöntemler: Makasla kesme, giyotin b›çakla kesme, planyalama, frezeleme,kaynak kenarlar›n›n flekillendirilmesi, testere ile kesme, tornalama

5.1.10.5. Birleflim A¤›z Yüzeylerinin Haz›rlanmas›

5.1.10.5.1. Genel

Prefabrike primerler (atölye primerleri), kayna¤a olumsuz etki yapm›yorlarsa, birleflim yüzeyindeb›rak›labilirler.

5.1.10.5.2. Kaynak S›ras›nda Eriyen A¤›z Yüzeyleri

Mekanik kesme kullan›ld›¤›nda, so¤uk sertleflmenin etkisi gözönünde bulundurulmal› ve kenarlardaçatlak olmad›¤› garanti edilmelidir.

Tek ve çift U ve tek J kaynak a¤›z haz›rl›klar› genellikle makinede haz›rlanabilir. A¤›z haz›rlamayöntemi ve birleflim tipinin seçiminde, seçilen kaynak yönteminin koflullar› da gözönünde bulundurulmal›d›r.

5.1.10.5.3. Kaynak Edilmemifl A¤›z Yüzeyleri

Kesilen bir kenar›n, kaynak a¤z›n›n erimifl kenar› olmamas› durumunda mekanik kesmeden, termikkesmeden veya oyuk açmadan ileri gelen gevrekleflmenin etkisi, parçay› olumsuz etkilememelidir.

Kesme yüzeyindeki yerel sertleflme, uygun bir ›s›l ifllemle veya mekanik ifllemle uzaklaflt›r›labilir.Kesilen yüzeyden 1-2 mm’lik kal›nl›¤›n kald›r›lmas›, normal olarak sertleflmifl tabakay› ortadan kald›r›r. Termik kesme kullan›ld›¤›nda yerel sertleflme, normal kesme h›z›n›n azalt›lmas›yla veyakesme iflleminden önceki bir ön tavlama ile azalt›labilir. E¤er gerekirse, sertli¤in azalt›lmas›na yönelik olarak çelik üreticisinin tavsiyelerine baflvurulmal›d›r.

V ve yar›m -V kaynak a¤›zlar›na oranla U ve J kaynak a¤›zlar›, gerekli kaynak metali miktar›n› azaltt›klar›ndan distorsiyonun da azalt›lmas›na yard›mc› olurlar. Benzer flekilde kaynak metalinin,kaynak a¤z›n›n her iki taraf›na de¤iflimli pasolarla y›¤›labilmesini sa¤lad›¤›ndan, çift taraftan aç›lm›fl kaynak a¤›zlar›, tek tarafa aç›lm›fl kaynak a¤z›ndan daha iyidir. Distorsiyonun kontrolü bak›m›ndan, kaynak a¤z›n›n do¤rulu¤u ve parçalar›n iyi uyumlu haz›rlanmas› ve de dikkatli flekilde planlanm›fl ve kontrol edilmifl kaynak prosedürü de önemli faktörlerdir.

5-14 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Tablo 5.3. Dikifl türü ve a¤›z formuna göre tavsiye edilen kaynak a¤z› açma yöntemleri

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-15

5.1.10.5.4. Küt Birleflimlerde Kaynak ‹flleminden Önce Parçalar›n Hizalanmas›

Aksi belirtilmedikçe (örne¤in KPfi Kaynak Prosedür fiartnamesi’nde veya bir uygulama standard›n-da) küt kaynak dikifllerinin kök uçlar› veya kök yüzeyleri aras›ndaki kaç›kl›k,parça kal›nl›¤› ≤ 12 mm olmas› durumunda, ince parça kal›nl›klar›nda kal›nl›¤›n % 25’inden ve parça kal›nl›¤› > 12 mm olmas› durumunda ise, 3 mm’den daha büyük olmamal›d›r.

Belirli uygulamalarda ve kaynak ifllemlerinde, daha dar toleranslar gerekebilir.

5.1.11. Kaynak ‹çin Montaj

Kaynak yap›lacak parçalar, kaynak yerlerine ulafl›labilecek ve kaynakç› ve/veya operatör taraf›ndanrahatça görülebilecek flekilde biraraya getirilmelidir. Uygulanabilecek her yerde, jigler ve manipula-törler kullan›larak, kaynak iflleminin en uygun kaynak pozisyonunda yap›lmas› sa¤lanmal›d›r.

Montaj ve kaynak s›ras›, tüm kaynaklar›n mevcut koflullarla uyumlu olarak muayene edilebilece¤iflekilde olmal›d›r (bkz. EK 1 – Madde E1.2).

Distorsiyonu ve art›k gerilmeleri en aza indirmek için, önceden s›k› geçmeli birleflimler veya önceden e¤ilmifl, bükülerek flekil verilmifl parçalar; veya distorsiyon ve büzülmenin kontrolünde yard›mc› olacak olan kaynak s›ras›n› belirlemek gerekli olabilir (bkz. EK 2).

5.1.12. Ön Tavlama ve Pasolararas› S›cakl›k

S›cakl›k ölçümü ve ilave bilgiler için EN ISO 13916’ ya baflvurulmal›d›r. Tüm kal›nl›klar için ölçümaral›¤›n›n, kaynak merkez ekseninden en az 75 mm olmas› d›fl›nda, s›cakl›k ölçümleri EN ISO13916 ile uyumlu olmal›d›r.

Ön tavlama ve pasolararas› s›cakl›klar›n ayr›nt›lar›, malzeme özelliklerine ba¤l›d›r ve bu bölümünuygun yerlerinde belirtilmifllerdir. Punta kaynaklar› gibi düflük ›s› girdili kaynaklar yap›l›rken, ön tavlama ihtiyac›na özel önem verilmelidir.

5.1.12.1. EN ISO 13916’ya Göre Ön Tavlama ve Pasolararas› S›cakl›klar›n Ölçümü

5.1.12.1.1. Ölçüm Noktas›

S›cakl›k ölçümleri normal olarak parçan›n, kaynakç›n›n çal›flt›¤› taraftaki yüzeyinde, ( A = 4 x t )’ likbir mesafede, ancak kaynak a¤z›n›n uzunlamas›na kenar›ndan en çok 50 mm’de yap›lmal›d›r (bkz.fiekil 5.6). Bu durum, kaynak bölgesindeki “t” kal›nl›¤› 50 mm’yi aflmayan parçalara uygulanmal›d›r.

Parça kal›nl›¤› 50 mm’yi aflarsa, gerekli s›cakl›k kaynak a¤z›ndan herhangi bir do¤rultuda en az 75 mm’lik mesafedeki esas metal yüzeyinde mevcut olmal›d›r. Uygulanabildi¤i takdirde, s›cakl›kmalzemenin ›s›t›lan yüzeyinde de¤il, arka yüzeyinde ölçülmelidir. Aksi halde s›cakl›k, parça kal›nl›¤›na uygun bir süre beklenerek kal›nl›k do¤rultusunda s›cakl›k eflitlendikten sonra ölçülmeli-dir. S›cakl›k eflitlenmesi için gerekli süre, her 25 mm’lik esas metal kal›nl›¤› için 2 dakika’ d›r.

Pasolararas› s›cakl›k, kaynak metali üzerinde veya kaynak metalinin hemen bitifli¤indeki esas metalüzerinde ölçülmelidir.

5-16 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.1.12.1.2. Ölçüm Süresi

Pasolararas› s›cakl›k, kaynak bölgesinde ark›n geçiflinden hemen önce ölçülmelidir. E¤er ön tavla-ma s›cakl›¤› belirlenmiflse, kayna¤›n kesintiye u¤ramas› süresince de sürdürülmelidir.

5.1.12.1.3. Test Ekipman›

S›cakl›k ölçümü için kullan›lacak ekipman, Kaynak Prosedür fiartnamesi’nde (KPfi) belirtilmelidir;Örne¤in:

a) S›cakl›¤a hassas malzemeler (örne¤in pastel boyalar veya boyalar) (TS)b) Temas termometresi (CT)c) Temass›z ölçüm için optik veya elektriksel cihazlar (TE).

5.1.12.1.4. Gösterim

Gösterim için afla¤›daki yöntemler kullan›labilir:

Tp : Ön tavlama s›cakl›¤›; Ti : Pasolararas› s›cakl›k

S›cakl›k : EN ISO 13916 – Tp 155 – CTS›cakl›k : EN ISO 13916 – Ti 130/160 – TE

5.1.13. Puntalama Kaynaklar›

Gerekti¤inde kaynak s›ras›nda parçalar›n istenen konumda durmas›n› sa¤lamak üzere, puntalamakaynaklar› uygulanabilir. Her bir punta kayna¤›n›n uzunlu¤u ve bu kaynaklar›n s›kl›¤›, ilgili KaynakProsedür fiartnamesi’nde (KPfi) veya uygun baflka bir yerde belirtilmelidir. Tam mekanize ve otomatik ifllemlerle kaynak yap›lm›fl birleflimlerde, punta kaynaklar›n›n y›¤›lma koflullar›n›n KPfi’debelirtilmifl olmas› gerekir. Punta kaynaklar›, distorsiyon riskini en aza indirmek ve montaj›n iyi birflekilde yap›lmas›n› sa¤lamak üzere dengeli bir s›rada uygulanmal›d›r.

fiekil 5.6. Ölçüm noktalar› aras›ndaki uzakl›klar

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-17

Bir punta kayna¤›n›n minimum uzunlu¤unun 50 mm olmas› tavsiye edilir; ancak 12 mm’den dahaince malzeme kal›nl›klar›nda, kal›n parçan›n en az 4 (dört) kat› uzunlu¤unda bir punta kayna¤› yap›lmal›d›r. 50 mm’den daha kal›n veya akma mukavemeti 500 N/mm2 (= 5,0 t/cm2)’ den daha büyük olan malzemeler için, iki paso tekni¤inin kullan›m›n› da içerebilecek flekilde, punta kaynaklar›n›n kal›nl›¤› ve boyu uzat›lmal›d›r. Yüksek alafl›ml› çelikleri kaynak yaparken, düflük mukavemetli ve / veya yüksek süneklikli sarf malzemelerinin kullan›lmas› düflünülmelidir.

Bir kaynakl› birleflimde punta kayna¤› yap›lm›flsa, punta kayna¤›n›n flekli bitmifl kaynak içinde kald›¤›nda, bu kaynakla uyumlu olmal›d›r ve sadece onaylanm›fl kaynakç›lar taraf›ndan gerçeklefltirilmelidir. Punta kayna¤›, kaynak metali içinde çatlak veya di¤er izin verilmeyen süreksizlikleri içermemeli ve son kaynaktan önce tamamen temizlenmifl olmal›d›r. Çatlam›fl veyaso¤uk yap›flma ve krater çatla¤› gibi di¤er süreksizlikleri içeren punta kaynaklar›, kaynak iflleminden önce uzaklaflt›r›lmal›d›r. Çekilecek son kaynak dikifli içinde kalmas› öngörülmeyen tümpunta kaynaklar›n›n uzaklaflt›r›lmas› gerekir.

5.1.14. Geçici Tutturma Parçalar›

Montaj veya imalat prosedürünün, geçici kaynak tutturma parçalar›n›n kullan›m›n› gerektirdi¤i yerlerde, bu parçalar esas yap›ya zarar vermeden kolayca sökülebilmelidir. Geçici tutturma parçalar›n›n yerleflimine özel önem verilmelidir. Kullan›lan tutturma parçalar›n›n malzemesi ve sarfmalzemeleri, esas metalle uyumlu olmal›d›r.

Yaz›l› Kaynak Prosedür fiartnameleri’nin gerektirdi¤i zaman, geçici tutturma parçalar›n›n tüm kaynaklar› flartnamelerle uyumlu yap›lmal›d›r. Bu kaynaklar›n, sadece sözleflmede izin verilmiflseyap›labilece¤ine ve gerilme art›rma ve/veya büzülme kuvvetleri oluflturma gibi planlanmam›fl bozucu etkilerden kaç›nmaya özel önem verilmelidir.

Esas metalin yüzeyi, geçici tutturma parçalar›n›n sökülmesinden sonra pürüzsüz yüzey elde edecekflekilde dikkatle tafllanmal›d›r. E¤er kaynaktan sonra, bir geçici tutturma parças›n› veya kaynak bafllatma ve bitirme parçalar›n› sökmek için ›s›l ifllem kullan›lacaksa, dikkatlice tafllanarak ›s›dan etkilenen malzemenin sonraki sökme ifllemi için, bu parçalarda yeterli pay b›rak›lmal›d›r.

Gerekirse, malzemenin planlanmam›fl süreksizlikleri içermedi¤ini göstermek üzere, esas metalin yüzeyi muayene edilebilir.

5.1.15. Kaynak Bafllatma ve Kaynak Bitirme Levhalar›

Gerekti¤inde, kaynak bafllatma ve kaynak bitirme levhalar› imalatta kullan›lanla uyumlu bir metalcinsinden imal edilmeli ve birleflim için kullan›lanlarla benzer kal›nl›¤a ve kaynak a¤z›na sahip olmal›d›r. Kaynak bafllatma ve kaynak bitirme levhalar›n›n uzunluklar›, esas metalin kal›nl›¤›na vekaynak prosedürüne ba¤l›d›r. Kaynak bafllatma ve kaynak bitirme levhalar›, bafllang›ç ve bitifl süreksizlikleri kendi üzerlerinde kalacak uzunlukta olmal›d›r (bkz. fiekil 5.7).

5-18 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.1.16. Ark›n Tutuflturulmas›

Ark›n tüm bafllang›ç tutuflturmalar›, kaynak a¤z›n›n erime yüzeylerinde veya kaynak bafllatma parçalar› (bkz. fiekil 5.7) üzerinde olmal›d›r. Hatal› ark tutuflturmadan kaç›nmay› sa¤layacak önlemler al›nmal›d›r.

Parça ile kaynak dönüfl kablosu aras›nda istenmeyen ark oluflumundan, kaynakl› birleflime yak›n yerlefltirilmifl, s›k› bir parça dönüfl k›skac›n›n kullan›m› ile kaç›n›labilir. Kablonun ve kablo ba¤lant›lar›n›n iyi bir flekilde izolasyonunun yap›lm›fl olmas› flartt›r. Ark›n parça üzerinde kazara tutuflturulmas› halinde, metal yüzeyi hafifçe tafllanmal› ve e¤er gerekliyse, gözle ve/veya bir çatlaktespit yöntemiyle muayene edilmelidir.

5.1.17. Pasolararas› Temizleme ve ‹fllem

Bir kaynak yöntemi, kaynak metalini korumak için bir curuf üretti¤inde, KPfi’ de aksi belirtilmedik-çe bu curuf, üzerine baflka bir paso y›¤›lmadan önce temizlenmelidir. Kaynak metali ile esas metalaras›ndaki birleflmeye de özellikle dikkat edilmelidir. Çatlak, boflluk ve di¤er izin verilmeyen sürek-sizlikler gibi gözle görülebilen bu tür hatalar, üzerine baflka kaynak metali y›¤›lmadan (paso geçilmeden) önce uzaklaflt›r›lmal›d›r.

Koruyucu gaz kullanan kaynak yöntemleri için, ilave pasolar›n y›¤›lmas›ndan önce yap›flm›fl oksitlerin temizlenmesi gerekebilir.

Pasolararas› temizleme için uygun aletler kullan›lmal›d›r.

5.1.18. Is› Girdisi

Kaynak s›ras›nda ›s› girdisi, kaynaklar›n özellikleri üzerine etki eden temel bir faktör olabilir. Kaynak s›ras›nda s›cakl›k - zaman çevrimlerini de etkiler.

fiekil 5.7. Kaynak bafllatma ve bitirme levhalar›

Uygulanabilen durumlarda Q ›s› girdisi afla¤›daki gibi hesaplanabilir. Bu ifadede U (Volt) cinsin-den ark gerilimi, I (Amper) cinsinden ak›m fliddeti, v ise (mm/s) cinsinden kaynak ilerleme h›z› vek ise ›s›l etkinlik faktörüdür (bkz. Tablo 5.4).

Is› girdisi, kaynak ilerleme h›z›ndan hesaplan›r. Elle elektrik ark kayna¤› sal›n›m yapt›r›l›rken, sal›n›m geniflli¤i elektrodun metal çubu¤unun çap›n›n üç kat›yla s›n›rlanmal›d›r.

Çok telli ark kaynaklar›nda ›s› girdisi, herbir tele uygulanan ak›m ve gerilim parametrelerinden saptanan ›s› girdilerinin toplam› olarak hesaplan›r.

5.1.19. Kaynak Prosedürü

EN 288 ile uyumlu olmas› gereken Kaynak Prosedür fiartnamesi KPfi afla¤›dakileri kapsamal›d›r(bkz. Bölüm 4) :

a) Atölye veya flantiye (saha) kayna¤› olup olmad›¤›b) Maksimum etkin kal›nl›k (bkz. fiekil 5.19)c) Is› girdisid) Hidrojen ölçe¤ie) Punta kaynaklar›

Yaz›l› Kaynak Prosedür fiartnamesi (KPfi) gerekli oldu¤unda, bunlar›n geçici tutturma parçalar› vedüzgünsüzlükleri düzeltme dahil olmak üzere, tüm kaynak ifllemlerini kapsamalar› gerekir. Prosedürlerin içerikleri EN 288-2 ile uyumlu olmal›d›r. E¤er uygulanabiliyorsa, kaynak prosedürü-nün onay› uygun di¤er ulusal standartlarla uyumlu olmal›d›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-19

(5.1)

Yöntem No: Yöntem k-faktörü*)

Tablo 5.4. Kaynak yöntemlerinin k ›s›l etkinlik faktörü

121 Tel elektrodla tozalt› ark kayna¤› 1,0

111 Örtülü elektrodla elektrik ark kayna¤› 0,8

131 MIG kayna¤› 0,8

135 MAG kayna¤› 0,8

114 Gaz korumas›z özlü telle ark kayna¤› 0,8

136 Aktif gaz korumal› özlü telle ark kayna¤› 0,8

137 Soy gaz korumal› özlü telle ark kayna¤› 0,8

141 TIG kayna¤› 0,6

15 Plazma ark kayna¤› 0,6

*) “k” faktörünün burada gösterilenden farkl› oldu¤u durumlarda, bu standard›n ilgili k›sm›nda bilgi verilmelidir.

5-20 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Kaynakç›lar/kaynak operatörleri flartlarla uyumlu gerçeklefltirilecek kaynak prosedürlerini uygula-yabilecek bilgiyle donat›lm›fl olmal›d›r. E¤er uygulanabiliyorsa, EN 287, EN ISO 9606 ve EN 1418’in tan›mlad›¤› uygun s›nav parças›na göre kaynakç›lar/kaynak operatörleri kalifiye edilmiflolmal›d›rlar.

5.1.20. ‹zlenebilirlik

Belirtildi¤i takdirde herbir kayna¤›n, kendisini oluflturan kaynakç›/kaynakç›lar veya kaynak opera-törü/ operatörleri taraf›ndan ya bir tan›mlama iflareti, ya da benzer yöntemler kullanarak uygun birtan›mlama arac› ile izlenebilirli¤i sa¤lanmal›d›r. Keskin iflaretlemelerden kaç›n›lmal›d›r; ancak kullan›lm›flsa, bunlar›n yüksek gerilme de¤erlerine veya korozyona hassas alanlardan uzakta olmas› gerekir.

Sözleflmeye göre sert ›stampa iflaretlerinin kullan›m› gerekli oldu¤unda, bunlar›n konumlar›na dairbir k›lavuz ve boyutlar› verilmelidir. Radyografik muayenedeki iflaretlemelere de ayn› özen gerekir.

5.1.21. Kumlama

Kaynaklar›n kumlanmas›, sadece sözleflme veya tasar›m standard›na uyumlu olarak yap›lmal›d›r.

5.1.22. Muayene ve Deney

Muayene ve deneyin yöntemi ve uzat›lmas›, sözleflme veya tasar›m standard›yla uyumlu olarakyap›lmal›d›r.

Gecikmifl (so¤uk) çatlama riskinden dolay›, kaynakl› halde kullan›lacak imalatlar›n son muayenesiyap›lmadan önce, en az 16 saat’ lik bir süre gerekir. Minimum süre, akma s›n›r› 500 N/mm2

(= 5,0 t/cm2)’ den düflük olan ince malzemeler için azalt›labilece¤i gibi, akma s›n›r› 500 N/mm2

(= 5,0 t/cm2)’ den daha yüksek veya 50 mm’den daha kal›n olan malzemeler için artt›r›labilir.

Hangi periyodun kullan›ld›¤›, muayene raporlar›na kaydedilmelidir.

Hidrojen içeri¤ini düflürmek veya gerilmeleri azaltmak için ›s›l ifllem uygulanan kaynaklarda, sonmuayene yap›lmadan önce ›s›l ifllemi izleyen ilave bir zaman aral›¤›na gerek yoktur.

Tungsten Inert Gaz (TIG) kayna¤› ve di¤er yeniden eritme yöntemleri, e¤er kaynaktan sonra bir ›s›lifllem gerekiyorsa, son muayeneden önce yap›labilir.

Muayene edilmesi ve onaylanmas› gereken kaynaklar, kabul edilmeden önce boyanmamal› veyabenzer ifllemler uygulanmamal›d›r.

5.1.23. Kalite Koflullar›

Kaynakl› birleflimler, yap›n›n kullan›m performans›n› kötü etkileyebilece¤inden, izin verilmeyen süreksizlikleri içermemelidir. Kabul seviyeleri, tasar›m standard›yla uyumlu olmal›d›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-21

5.1.24. Düzgünsüzlüklerin Giderilmesi

Kaynaklar›n, kabul seviyesiyle uyumlu olmamas› durumunda, orijinal kaynak prosedürü veya üzerinde uzlafl›lm›fl bir prosedüre uygun flekilde, sözleflme ile onaylanm›fl bir onar›m yöntemi ve ard›ndan yeniden muayene ifllemi uygulanmal›d›r.

E¤er yanma oluklar› veya di¤er hatalar, tafllanarak veya di¤er mekanik yöntemlerle oyulmuflsa, esasmetalin tasar›m kal›nl›¤›n›n azalt›lmam›fl oldu¤una özellikle dikkat edilmelidir.

Baz› durumlarda bu standard›n ilgili bir k›sm›yla uyumlu olacak flekilde, köfle kaynak dikifllerinde-ki kabul edilemeyecek derecedeki yanma oluklar› veya afl›r› kök aç›kl›klar›na, ilave kaynak metaliy›¤›lmas› kabul edilebilir.

NOT: Düzgünsüzlük içeren bir kayna¤›n düzeltilmesinin gerekip gerekmedi¤inin tesbitinde,k›r›lma mekani¤i veya benzer teknikler kullan›labilir.

5.1.25. Distorsiyon ve Büzülmenin Kontrolü

Uygun yöntemlerle ölçülen ›s›t›lm›fl alanlar›n s›cakl›¤›, malzeme tedarikçisinin veya tasar›m standard›n›n tavsiyeleriyle uyumlu olmal›d›r.

5.1.25.1 Prosedür (Kaynak Plan›) ve Kaynak S›ras› Plan›

Kaynak plan› ve kaynak s›ras› plan›, bir yap›n›n veya yap› grubunun parçalar›n› birbirine veyatakviyeleri elemanlara birlefltirmede distorsiyon ve büzülmeleri en düflük seviyede tutacak flekildeolmal›d›r.

5.1.25.1.1. Kaynak Plan›

Kaynak plan›, hem küçük parçalar için, hem de büyük parçalar için haz›rlanabilir. ‹çeri¤i, imalat içeri¤inin kurallaflt›r›laca¤› meslek alan›na ba¤l›d›r. Kaynak plan› KPfi, kaynak s›ras› plan›, muayene plan› vb. belgelerle desteklenebilir. Kural olarak kaynak plan›, sadece teknik olarak problemsiz bir imalat yap›lmas›n› sa¤lamakla kalmaz, ayn› zamanda imalat›n ekonomik olmas›n› dasa¤lar. Her iki amaç da imalata bafllamadan önce bir dokümantasyon oluflturulmas›na hizmet eder.

Bir kaynak plan›n›n oluflturulmas› için basit bir k›lavuz bulunmamaktad›r. Esas olarak herbir meslekalan›n›n gerekliliklerinden etkilenir. Ancak günümüzde kaynak plan› A4 boyutunda (yatay olarak dakullan›labilir) haz›rlanmaktad›r. Bir kaynak plan›n›n ayr›nt›lar›n›n tamamlanmas›, genel olarak imalat atölyesinin mevcut kaynak denetim personeli taraf›ndan yap›l›r.

Afla¤›da Bölüm 5.1.25.1.1.1’den Bölüm 5.1.25.1.1.15’e kadar olan k›s›mlar›n bafll›klar› alt›nda genel kurallar verilmifltir:

5.1.25.1.1.1. Kullan›lacak Malzemelerin Kayna¤a Uygunlu¤u (Kaynaklanabilirlik)

Bu bölümde, mesleki standartlar kullan›lmal›d›r. ‹malatta malzeme sertifikalar› temin edilebilenmalzemeler kullan›lmal›d›r. Konstrüksiyon aflamas›nda, kullan›lan malzemelerin kalite gruplar› dikkate al›nmal›d›r. Tablo 5.5’de çelik seçiminde dikkate al›nmas› gereken faktörler verilmifltir.

5-22 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.1.25.1.1.2. Montaj S›ras› ve Kaynak Dikifllerinin Düzeni

‹malat›n ak›fl›n›n tesbitinde montaj s›ras› ve dolay›s›yla, yap› gruplar›n›n alt elemanlar› önemli roloynar. Atölye dikifllerinin ve gerekti¤inde montaj dikifllerinin de grupland›r›lmas›, imalat›n ilk aflamalar›nda düflünülmelidir. Daha sonra ise yap› gruplar›n›n büyüklü¤ü, nakil olanaklar›na göreplanlanmal›d›r.

E¤er karayolu ile tafl›nacaksa, yol ve tafl›t gabarileri ve genel trafik kurallar› gözönüne al›nmal›d›r.

5.1.25.1.1.3. Kaynak Dikifl Kalitesi – De¤erlendirme Gruplar›

Gerekli kaynak dikifl kalitesinin tespitinde hassasiyet gösterilmelidir. Burada gerekli standartlara vehesap kurallar›na dikkat edilmelidir. Özellikle kaynak dikifllerine gelen zorlamalar ve mevcut çentiketkileri gözönüne al›nmal›d›r.

Ayr›ca kullan›lacak tahribats›z (hasars›z) muayene yöntemleri (NDT) ve bunlar›n uygulanabilirli¤iönemlidir. Ayr›ca muhtemel iyilefltirme çal›flmalar› da tesbit edilmelidir.

5.1.25.1.1.4. Kaynak Pozisyonlar›

Kaynak dikifllerinin uygun flekilde yap›lmas› ve eritme gücü ile kalitenin sa¤lanmas›, en iyi flekildeyatay pozisyonda (PA) yap›l›r.

Tablo 5.6’da baz› dikifl enkesitlerinin yap›l›fl süreleri, karfl›laflt›rmal› olarak gösterilmektedir.

Bu karfl›laflt›rma, belirtilen kaynak pozisyonlar›nda elle yap›lan kaynak ifllemleri içindir.

Yüksek eritme güçlü baz› mekanize kaynak yöntemlerinde sadece belirli kaynak pozisyonlar›ndakaynak yap›labilir.

Tablo 5.5. Çelik cinsinin seçimini etkileyen faktörler

Zorlama türü Is›l zorlama

Kullan›lacak Çelik Cinsi

Yüzeyin zorlanmas›

Statik Dinamik Yüksek Düflük Kimyasal Mekanik

Alafl›ms›z yap› çelikleri‹nce taneli yap› çelikleriIslah çelikleri

›s›ya dayan›kl›çelikler

so¤ukta tok

çelikler

yüksekalafl›ml›

paslanmazçelikler

ferritikkromluçelikler

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-23

5.1.25.1.1.5. Kaynak Yöntemleri

Uygulama amac›na uygun bir veya daha fazla say›da kaynak yöntemi belirlenmelidir. Kaynak yönteminin ekonomikli¤i sadece eritme gücüne de¤il, imalat›n çevre koflullar›na da ba¤l›d›r. Kabulprosedürü uygulanacak yap› elemanlar›nda tam mekanize kaynak yöntemlerinin kullan›m›nda, daima bir kaynak prosedür testinin yap›lmas› gerekir. Ancak baz› malzemelerin kullan›m›nda da birprosedür testi yap›lmal›d›r.

5.1.25.1.1.6. Tesbit, Döndürme ve Çevirme Tertibatlar›

Oluk pozisyonunda kayna¤›n avantajlar›n›n kullan›labilmesi için, özellikle tam mekanize kaynaktadöndürme ve çevirme iflini h›zl› ve güvenilir flekilde yapabilen tertibatlar›n kullan›lmas› zorunludur.Tesbit tertibatlar› kural olarak, sadece kaynakl› parçan›n boyutlar›n›n kesin olmas› gereken dar ve s›n›rl› kapsaml› imalat ifllemlerinde kullan›l›r. Bu tür tertibatlarla distorsiyon da azalt›labilmektedir.

5.1.25.1.1.7. Kaynak A¤›z Haz›rl›¤›

Amaca uygun kaynak a¤›zlar›n›n haz›rlanmas›nda belirli faktörlerin gözönünde bulundurulmas› gerekir. Özellikle tesis ve boru hatlar› yap›m›nda, a¤›z ölçüleri belirli toleranslara sahiptir. Bu konu-da standartlara (TS 3473 EN 29692) baflvurulmal›d›r. (bkz. Tablo 5.2)

5.1.25.1.1.8. Kaynak ‹lave ve Sarf Malzemeleri

Eritme kaynak yöntemlerinde kaynak ilave malzemelerinin seçiminden, kaynak denetim personeli(kaynak mühendisi, kaynak teknikeri, kaynak uzman›) sorumludur. Kaynak ilave malzemelerinin belirli bir uygulama için kullan›labilir olmas›na dikkat edilmelidir. Örne¤in belirli bir onar›m ifllemiiçin seçilen elektrodun, istenen sertli¤i sa¤lamas› gerekir.

*) bkz. Madde 4.9.6 ve Tablo 4.19

ISO 9647’ye göre w h q s hü/ükaynak pozisyonu *) PA PB PC PF PD/PE

Yap›l›fl süresi %’ si 100 130 180 220 200...250

Tablo 5.6. Kaynak pozisyonuna göre baz› dikifl enkesitlerinin yap›l›fl sürelerinin karfl›laflt›r›lmas›

5-24 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.1.25.1.1.9. Is›l ‹fllem

Kullan›lan malzemeye veya hem malzemeye, hem de kaynakl› yap› eleman›na kaynaktan önce, kaynak s›ras›nda veya kaynaktan sonra bir ›s›l ifllemin uygulanmas› gerekiyorsa, bunlar›n tam olarak tesbit edilmesi gerekir. Belirli durumlarda ön tavlama, sonradan yap›lacak bir gerilme giderme ile etkin olabilir. Bu durum, özellikle kal›n parçalarda lameler y›rt›lma tehlikesi aç›s›ndangeçerlidir.

5.1.25.1.1.10. So¤uk fiekillendirilmifl Bölgede Kaynak

So¤uk flekillendirilmifl bölgede kaynak yap›lmas› gerekiyorsa, EK1’de belirtilen kurallara uyulmal›d›r. Bu ifllemin, sadece statik zorlamaya maruz parçalar için yap›labildi¤i de gözönünde bulundurulmal›d›r.

5.1.25.1.1.11. Kaynakç›n›n Çal›flmas›

Kabul prosedürü uygulanacak kaynak ifllemlerinde, sertifikal› kaynakç› çal›flmas› zorunludur. Bu sertifikalar yar› mamul üzerinde yap›lan s›navlarla belirlenir.

Levha (P) = Levha kaynakç›s› veyaBoru (T) = Boru kaynakç›s›.

Farkl› s›nav gruplar›na ayr›lma kullan›lan malzemeye, s›nav parças›n›n kal›nl›¤›na ve borularda ise,boru çap›na ba¤l›d›r. Ayr›ca afla¤›daki dikifl türleri de belirleyicidir.

BW ....... küt kaynak dikifli içinFW ...... köfle kaynak dikifli için.

5.1.25.1.1.12. Distorsiyonlar›n Oluflumuna Karfl› Önlemler

Madde 5.1.25.1.1.6’da aç›kland›¤› gibi, tertibatlar distorsiyonun kontrol alt›na al›nmas› için de etkindir. Di¤er önlemler puntalama, ön flekillendirme veya tavlamad›r. Ayr›ca önlemler, kaynak denetim personelinin bilgisinden de etkilenir. Proje mühendisi e¤er kaynak dikifllerini simetrik düzenlemiflse ve hesap ile bulunan enkesitleri belirlemiflse, bu durumda distorsiyonlar azal›r.

5.1.25.1.1.13. Kaynak S›ras›

Amaca uygun bir kaynak s›ras›n›n görevi hem kaynak yap›lacak dikifllerin, hem de herbir pasonungösterilmesidir. Genel bir kural olarak:

Çok say›da kaynakl› parçalardan oluflan bir yap› grubunun kayna¤›ndan önce, herbir parçan›n tek tek kaynaklar› yap›l›r. Burada önce enine, sonra boyuna kaynaklar›n yap›lmas›na dikkat edilir (bkz.fiekil 5.8). Genel kural olarak, önce küt kaynaklar sonra köfle kaynaklar› yap›lmal›d›r.

fiekil 5.8. Kaynak dikifllerinin yap›l›fl s›ras› örne¤i

Lokal burkulmaya e¤ilimli ince levhadan oluflan konstrüksiyonlarda, takviyelerin veya rijitli¤i artt›r›c› etki yapacak parçalar›n kayna¤›ndan önce, yard›mc› parçalara puntalanmas› gerekir.

fiekil 5.9’de küt kaynak dikifli enkesitinde aç›flal büzülmenin artmas›n› önlemeye yönelik çift V - dikifllerin tek tek konumlar›n›n kaynak s›ras› için farkl› öneriler gösterilmifltir.

fiekil 5.10’da tank gövdelerinin imalat›nda kullan›lan kaynak s›ras› örnek olarak gösterilmifltir.

5.1.25.1.1.14. Elle Kaynak

Elle kaynakta kural olarak dikifl düzeni ve paso say›s›n›n belirlenmesi gerekir. Tablo 5.7’de köflekaynak dikifllerinde paso say›lar› verilmifltir.

fiekil 5.11 ve 5.12’de küt ve köfle kaynaklarda dikifl yap›s›n›n kaynak pozisyonuyla de¤iflimi verilmifltir.

5.1.25.1.1.15. Kaynak Dikifl Muayene Plan›

Genifl kapsaml› konstrüksiyon veya tesislerin ayr› bir muayene plan›n›n olmas› gerekir. Ancak genelolarak kaynakl› konstrüksiyonlar için kaynak dikifl muayene plan›, kaynak plan› içinde yer alabilir.Esas olarak bu muayenelerin, imalat›n ak›fl› içindeki yerleri tespit edilmelidir ve buna göre gerekliulafl›labilirlikler sa¤lanmal› veya buna yönelik de¤ifliklikler yap›lmal›d›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-25

fiekil 5.9. Çift V - a¤›zlar›n dikifl yap›s›

Köfle kaynak dikifl kal›nl›¤›a [mm]

Paso say›s›(k›lavuz de¤er)

2 3

11

2

2

3

3

4 5

4

4 5 6 7 8 9 10 12

TTaabblloo 55..77.. KKööflflee kkaayynnaakk ddiikkiiflfllleerriinnddee ppaassoo ssaayy››llaarr››

131

124

6 810 12

14

79

35

1413

876

1

3 45

1112

910

1413

134

5 67 8

9

1112

2

10

5-26 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.1.25.1.2. Kaynak S›ras› Plan›

Uygulanabildi¤i ölçüde tüm kaynak dikifllerinin, kayna¤›n ilerleyifli s›ras›nda uygulanan kaynak ›s›s›n› dengeleyecek bir s›rada yap›lmas› gerekir.

fiekil 5.10. Bir tank gövdesinde kaynak s›ras› ve flafl›rtmal› ad›m düzeni (A= kaynak bafllang›c›)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-27

Not : D:Kapak paso; M: Ara paso; W: Kök paso; Ayr›ca, kaynak pozisyonlar› için bkz. Madde 4.9.6

fiekil 5.11. Kaynak pozisyonuna göre küt kaynak dikifllerinin yap›l›fl›

Not : D:Kapak paso; M: Ara paso; W: Kök paso; Ayr›ca, kaynak pozisyonlar› için bkz. Madde 4.9.6

fiekil 5.12. Kaynak pozisyonuna göre köfle kaynak dikifllerinin yap›l›fl›

Kaynak pozisyonu : PA

Kaynak pozisyonu : PA

PasolarPasolar Pasolar

Kaynak pozisyonu : PB

Kaynak pozisyonu : PA Kaynak pozisyonu : PG Kaynak pozisyonu : PC

Kaynak pozisyonu : PF Kaynak pozisyonu : PE

Kaynak pozisyonu : PCKaynak pozisyonu : PF

5-28 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.1.25.1.3. Kaynak Plan› Örne¤i-1

Tablo 5.8. Kaynak Plan›

Örnek 1

1. ‹flveren:Yap› çal›flmas›:Yap› eleman›:Ana ölçüler:A¤›rl›k:Resim No:Özel standartlar:

2. Malzeme:Kaynak yöntemi:‹lave malzeme:Sarf malzemesi:

3. A¤›z haz›rl›¤›Tertibat:Kaynakç› s›navlar›:

Atmosferik koruma:Ön tavlama:

Pasolararas› s›cakl›k:

4. Kaynak s›ras›:

5. Son tavlama

6. Kalite güvencesi:Dikifl de¤erlendirme grubu:Dikifl muayenesi:

Mekanik iflleme:

Köfle kaynak dikiflleri:

Ölçü kontrolu:

-Köprülü kren için kren yolu; Zorlanma grubu B4Kren yolu kiriflil = 18,0 m; h = 2,0 m120 kN-DIN 50 049’a göre malzeme uygunluk test sertifikas›EN 10025’e göre kirifl lamelleri için kaynakl› e¤me numuneleriIMO-01/2005’e göre hesaplama ve tasar›m ifllemiDIN 15018 ve DIN 4132 de dahil olmak üzereDIN 18800 - K›s›m 7’yegöre büyük kayna¤a uygunluk testi EN 10025’e göre S235JRG2 ve S235J2G3

Elle elektrik ark kayna¤› E (111)Gazalt› ark kayna¤› MAGM (135)TS 563 - EN 499’a göre çubuk elektrodlar: E 35 0 RR12 (φ 3,25 ve φ 4 mm)

E 35 0 RC11 (φ 4 mm)Tel elektrod: EN 440, G3Si1 (Ø 1,2 mm)‹zin verilen tüm ilave malzemeler

TS 3473 - EN 29692’ye göre ve kaynak s›ras› plan› (fiekil 5.13)Kaynak ve çevirme tertibatlar›, döndürülebilirEN 287-1 111 P BW 1.1 RR t12,5 PF ss nbEN 287-1 111 P BW 1.1 RC t12 PG ss nbEN 287-1 135 P BW 1.1 wm t12,5 PF ss nb

Ya¤mura karfl› koruma0°C’nin alt›ndaki malzeme s›cakl›klar›nda yaklafl›k 80°C’nin üzerinde+ 5°C’nin alt›ndaki malzeme s›cakl›klar›nda yaklafl›k 50°C’nin üzerindeTermokrom kalemiyle kontrol.

Kontrol gerekmez

Kaynak s›ras› plan›na bak›n›z

Yok

………................................... taraf›ndan kontrol edilecektir.Küt ve köfle kaynak dikiflleri: TS 7830 - EN 25817-BKüt kaynak dikiflleri: % 100 radyografik muayene - kirifl bafll›klar›nda

% 50 radyografik muayene - kirifl gövdesindeKöfle kaynak dikiflleri: gözle muayene dikifl boyunun yaklafl›k % 5’inde yüzey

çatlak muayenesi

DIN 15018 K›s›m 1’e göreKüt kaynak dikiflleri: Yapma kirifl bafll›k levhalar› - tek taraftan ifllenecek

Gövde levhalar› - normal kaliteÖn ve yan dikifller - normal kaliteTakviyeler - özel kalite

Bu ifl için uygun toleranslar:Boylar, yükseklikler ± % 0,5 Do¤rusall›k (boyuna eksenler) ± % 0,25Düzgünlük (levha yüzeyleri ve takviyeler) f ≤ hDikme / 500 = 1920 / 500 ≤ 4 mm

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-29

fiekil 5.13. Kren yolu krifli (Kaynak s›ras› plan›)

Yap›m ve iflleme ipuçlar›:

A ve B Detay› - Takviye levhalar›Çentik durumu K2 (No.244)

C ve D Detay› - Bafll›k yan ve boyun köfle kaynak dikiflleriÇentik durumu K1 (No.123)

E Detay› - Kiriflte bas›nç bafll›¤› / çekme bafll›¤› ve gövde takviye levhas›n› birlefltiren köfle kaynak dikiflleriÇentik durumu K2 (No.231 ve 233)

F Detay› - Gövde levhas›n›n küt kaynakl› ekiÇentik durumu K1 (No.111)

G Detay› - Bafll›k levhas›n›n küt kaynakl› ekiÇentik durumu K1 (No.111)

Çentik durumlar› ve s›ra numaralar› bu standarda göre verilmifltir.

Afla¤›da örnek olarak bir kren yolu kiriflinin kaynak plan› verilmifltir.

5-30 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Tablo 5.9 Kaynak Plan›

Kaynak s›ras›(Yap› eleman›

eskizi)

1 ve 2

Kirifl gövdelevhas›n›n kütkaynakl› eki

(bkz. F- detay›).Lev. 12 x 1920

Di¤er talimatlar

2 mm aral›kla ve ortadan d›fla do¤ru, 3,25 mm’lik elektrodla puntalay›n.

12 mm çapl› tel elektrodla ortadan d›fla do¤ru kaynakyap›n. Kaynak ön levhas› kullan›n!

Gövde levhas›n› döndürün. Kökü oyun ve kaynak yap›n.Kaynak ön levhas›n› kesin ve gerekirse do¤rultun.

Röntgen filmini çekin; son olarak kirifl levhas›n› teknikresme göre iflleyin.

PAE

MAGMP 50

3

Kirifl bafll›k takviyelevhas›n›n küt kaynakl› eki(bkz. G - detay›)

Lev. 40 x 450

2 mm aral›kla ve 4 mm çapl› elektrodla puntalay›n.Kapak paso çekmeden, 1,2 mm çapl› tel elektrodla kaynak yap›n. Kaynak uzatma levhas›n› kullan›n.

Döndürün, kökü oyun ve kaynak yap›n. Tekrardöndürün ve kapak pasosunu çekin. Kaynak önlevhas›n› kesin ve gerekirse do¤rultun.

Röntgen filmini çekin ve tek taraftan mekanik olarakiflleyin.

PAE

MAGMP 100

4

Kirifl bafll›k levhas›n›nküt kaynakl› eki(bkz. G - detay›)

Lev. 40 x 450

3 no.lu kaynak s›ras›ndaki gibi.PAE

MAGMP 100

5

Kirifl bafll›k ve takviyelevhalar›

Lev. 40 x 450 + Lev. 40 x 400 (takviye)

1. ve 2. üst bafll›k levhalar› 4 mm çapl› elektrodla ortadand›fla do¤ru puntalay›n.

Paso s›ras›na göre her iki taraftan ortadan d›fla do¤ru 12 mm çapl› tel elektrodla kaynak yap›n.Toplam üç paso.

Ön köfle kaynak dikiflleri ve geçifller aw = 20 mm.

Çentiksiz iflleyin. Gerekirse do¤rultun.

PBE

MAGMP 5

6

Kirifl bafll›k ve takviyelevhalar›

Lev. 40 x 450 + Lev. 40 x 400 (takviye)

5 no.lu kaynak s›ras›ndaki gibi.PBE

MAGMP 5

7

Gövde levhas› ilebafll›klar›n montaj›

Gövde levhas›, bafll›k ve takviye levhalar›n› tertibatiçine monte edin ve 4 mm çapl› elektrod kullanarak, 1 mm aral›kla puntalay›n.

Gövde levhas›nda alt boyun köfle kaynak dikifllerinin ilkpasosunu, ayn› anda her iki taraftan, ortadan d›fla do¤rukaynaklay›n.

Kirifli döndürün ve di¤er boyun köfle dikifllerinin sonkaynaklar›n› toplam üç paso halinde yap›n. Tekrardöndürün ve ilk önce yap›lan boyun kaynak dikiflininson kayna¤›n› yap›n.

PB EMAGM

P 5

12

20

20

20

6

6

44

20

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-31

Tablo 5.9 Kaynak Plan› (devam›)

Kaynak s›ras›(Yap› eleman›

eskizi)

8

Kirifl gövdesindekienine takviyelerinyap›m›Lev. 150 x 10

Di¤er talimatlar

Takviyeleri al›flt›r›n ve 3,25 mm çapl› elektrodla puntalay›n.

Kirifl gövdesinde yer alan takviyeleri, 4 mm çapl›yukar›dan afla¤›ya pozisyonda kullan›labilen elektrodlaiçbükey dikifl olarak kaynak yap›n.

Takviyeleri alt bafll›k levhas›na birlefltiren son köfle aynakdikifllerini 4 mm çapl› elektrodla , çift pasolu olarak kaynak yap›n. Kirifli döndürün ve takviyeleri üst bafll›klevhas›na birlefltiren son köfle kaynak dikifllerini çekin.

Bafll›klardaki kapak dikifllerini çentiksiz iflleyin.

PGPB

EP 5

9

Teslimat

Malzemeyi kontrol ederek teslim edin.Gerekirse düzeltin.Ölçü kontrolu yap›n.Kaynak dikifllerini kontrol edin.Yap›m standartlar›na göre kontrol edin.Protokole göre teslim edin.

Düflünceler: Her bir kaynak ifllemi için kullan›lan kaynak parametreleri, gerekti¤inde test kaynaklar› yap›larak netlefltirilmelidir.Röntgen filmlerinin say›s› ve yerleri, muayene plan›nda belirtilmelidir. Tüm kaynakç›lar›n çal›flma bölümleri iflaretlenerek tesbit edilmifl olmal›d›r (konstrüksiyon üzerinde darbeli marka izleri olmamal›d›r.)

5.1.25.1.4. Kaynak Plan› Örne¤i - 2

Afla¤›da örnek olarak bir çerçevenin kaynak plan› verilmifltir.

1. Yap› eleman›n›n formu

fiekil 5.14 Çerçeve

3

4

5-32 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

‹fl

No.

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

Çal›flma s›ras› (bkz. fiekil 5.15 ve 5.16)

Dikifl

formu

(Dikifl

kal›nl›¤› ve

kaynak

pozisyonu )

Kaynak

say›s›

Kaynak

s›ras›

Gergi vedöndürmedüzene¤i

(Pozisyonerveya

fikstür)

fiekil 5.15A ve B Detay›

fiekil 5.15A Detay›

Kaynak ifllemi300 yukar›dan

afla¤›ya

fiekil 5.15A Detay›

Gergidüzene¤i

14

PB

4

PF

4PB

4PB

1

1

Aç›klamalar

Çerçeve döndürülür ve 11 ila 14 no’lu kaynakdikiflleri yar› mekanize MAG kayna¤›yla bitirmekayna¤› yap›l›r.

Çerçeveye 10 no’lu parça puntalan›r ve 13-14no’lu dikifller, yar› mekanize MAG kayna¤›yap›l›r.

9 no’lu parça 7/8 no’lu parçalara puntalan›r ve 12no’lu dikifl yar› mekanize MAG kayna¤› yap›l›r.

9 no’lu parça 5/6 no’lu parçalara puntalan›r ve 11no’lu dikifl yar› mekanize MAG kayna¤› yap›l›r.

3 /4 no’lu parçalar 7/8 no’lu parçalara puntalan›rve 10 no’lu dikifl yar› mekanize MAG kayna¤›yap›l›r.

1 /2 no’lu parçalar 5/6 no’lu parçalara puntalan›rve 9 no’lu dikifl yar› mekanize MAG kayna¤›yap›l›r.

7 ve 8 no’lu parçalar tespit edilir; 7 no’lu dikiflyap›l›r; 7 /8 no’lu parça döndürülür; 8 no’lu dikiflyar› mekanize MAG kayna¤› yap›l›r.

5 ve 6 no’lu parçalar tespit edilir; 5 no’lu dikiflyap›l›r; 5 /6 no’lu parçalar döndürülür; 4 no’ludikifl yar› mekanize MAG kayna¤› yap›l›r.

3 ve 4 no’lu parçalar puntalan›r; 1 no’lu dikiflyap›l›r; 3 /4 no’lu parçalar döndürülür; 4 no’ludikifl yar› mekanize MAG kayna¤› yap›l›r.

1 ve 2 no’lu parçalar puntalan›r; 1no’lu dikiflyap›l›r; 1/2 no’lu parçalar döndürülür; 2 no’lu dikiflyar› mekanize MAG kayna¤› yap›l›r.

5.15 Çerçevede kaynak s›ras›

A Detay›

5.16 Çerçevenin montaj plan›

1

2 9

6

5

8

3

47

14

10

11

12

13

fiekil 5.15A Detay›

2

fiekil 5.15A Detay›

Tablo 5.10 Çerçeve için Kaynak S›ras› Plan›

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-33

2. Önemli bilgiler:

Levhan›n ifllenmesi

Zorlama: Titreflimli Fm = 2200 NF0 = 4400 N

De¤erlendirme grubu D grubu EN 25817

Malzeme S 235 J2G3 (St 37-2) EN 10025

Ölçüler Uzunluk 3000 mmGenifllik 1200 mmYükseklik 120 mm

Kütle: 150 kg

3. Parçalar

1. ve 2. parçalar : Konsollar (sol)

3. ve 4. parçalar : Konsollar (sa¤)

5. ve 6. parçalar : Yüzyüze bakan iki U profilleri (sol)

7. ve 8. parçalar : Yüzyüze bakan iki U profilleri (sa¤)

9. ve 10.parçalar : Profil kirifller

4. Kaynak s›ras› plan› (bkz. Tablo 5.10, fiekil 5.15 ve 5.16)

( r Dikifl s›ras›, ¤ Kaynak s›ras›)

5.1.25.2. ‹malatç› (Müteahhit)’ in Sorumlulu¤u

‹malatç›, bir parça veya yap› için ilgili KPfi ve genel imalat yöntemleriyle uyumlu olarak belirlenenkalite taleplerini karfl›layacak parça veya yap› oluflturacak bir kaynak s›ras› plan› oluflturmal›d›r. Büzülmesi ve distorsiyonu bir parçan›n veya yap›n›n tümünü etkilemesi muhtemel bir parça veya yap›n›n kayna¤›na bafllamadan önce, bununla ilgili kaynak s›ras› plan› ve distorsiyon kontrol program›, bilgi ve görüflünü almak üzere Mühendis’e sunulmal›d›r.

5.1.25.3. Kayna¤›n ‹lerleyifli

Bir parça üzerindeki kaynakta genel ilerleme yönü, parçalar›n birbirine göre s›k› flekilde tesbit edildi¤i noktadan daha büyük hareket serbestli¤i olan yöne do¤ru ilerlemelidir.

5.1.25.4. En Düflük Seviyede Tutulmufl S›n›rland›rma

Montajlarda, büyük oranda büzülme göstermesi beklenen birleflimler, daha düflük büzülme göstermesi beklenen birleflimlerden daha önce kaynak yap›lmal›d›r. Bunlar ayr›ca, mümkün oldu¤ukadar az miktarda s›n›rland›rma alt›nda kaynak yap›lmal›d›r.

5-34 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.1.25.5. S›cakl›k S›n›rlamalar›

Büzülmeye karfl› büyük oranda s›n›rlanm›fl koflullar alt›nda kaynak yaparken, kaynak bafllad›ktansonra kaynakl› birleflim tamamlanana kadar veya parça üzerinde çatlama oluflmayacak derecede ›s›birikene kadar, parçan›n belirlenen ön tavlama s›cakl›¤›n›n alt›na düflmesine izin verilmemelidir.

5.1.25.6. Distorsiyonun Do¤rultulmas›

Kaynak taraf›ndan, belirtilen toleranslar›n ötesinde distorsiyona u¤rat›lm›fl parçalar sadece tasar›mstandard›yla uyumlu bir yöntemle do¤rultulabilir. Distorsiyonu do¤rultmak/ortadan kald›rmak içinkullan›lan herhangi bir yöntem yap›ya zarar vermemelidir.

5.1.26. Kaynaktan Sonraki Is›l ‹fllem

Kaynaktan sonra ›s›l ifllem ve/veya yaflland›rma uygulanmas› gerekti¤inde, bu ifllem tasar›m standard›yla uyumlu yap›lmal›d›r.

Esas metalin, ITAB – ›s› tesiri alt›ndaki bölgesinin ve kaynak metalinin özellikleri üzerine etkileridikkate al›nmal›d›r.

Kaynaklar›n kaynaktan sonra ›s›l ifllem görmesi gerekiyor ise, ancak bununla ilgili bir uygulamastandard› mevcut de¤ilse, ›s›l ifllem detaylar›n›n esas metalin, ITAB’›n ve kaynak metalinin özelliklerini dikkate alan tasar›m standard›nda belirtilmesi gerekir. Tablo 5.11’de kaynaktan dolay›meydana gelebilen hasar durumlar› verilmifltir.

Tablo 5.11. Kaynaktan dolay› meydana gelebilen hasarlar

Kaynaktan dolay›

meydana gelebilen

hasarlar

Nedenleri Karfl› Önlemler

Gerilme giderme ›s›lifllem çatlaklar›

E¤er gerilme giderme ›s›l ifllemive/veya çelik malzeme bileflimi uygunde¤ilse, gerilme giderme ›s›l ifllemis›ras›nda karbür veya nitrür çökelmelerimeydana gelebilir.

- Kaynak taflk›nl›klar›n› tafllayarak gerilme y›¤›lmalar›n› azalt›n.

- Kaynak paso s›ras›n› düzelterek iri taneli - ITAB k›sm›n› en aza indirin.

- Optimum ›s›l ifllem prosedürü kullan›n.

Korozyona) Genel etki

b) Gerilmeli korozyon çatlamas›

Kaynak metali ile esas metal aras›ndakikimyasal bileflim, tane boyutu ve gerilme seviyesi farkl›l›klar›, farkl›korozyon h›zlar›na yol açabilir. Ço¤u durumda kaynak ve Is›n›n TesiriAlt›ndaki Bölge (ITAB) daha çabuketkilenir.

Gerilme, mikroyap› ve çevrenin kritikbir bileflimi neden olur.

- Levha ve kaynak metali bileflimleri aras›ndaki afl›r› farkl›l›klardan kaç›n›n.

- Gerilme y›¤›lmalar›ndan kaç›n›n.- Kaynak gerilme seviyelerini en aza indirin.- Sertlik seviyelerini düflürün.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-35

5.1.27. Kaynaktan Sonraki Temizleme

E¤er gerekliyse, kaynaktan sonraki temizleme ifllemi sözleflmeyle uyumlu yap›lmal›d›r.

Korozyon direnci yüzey kalitesinden son derece fazla etkilenir. Kaynaktan sonraki temizleme yöntemi, kaynak kalite taleplerine ba¤l›d›r.

5.2. Birleflim Tasar›m Detaylar›na ‹liflkin K›lavuz

(Baflka bir uygulama standard› bulunmad›¤› zaman)

5.2.1. Genel

Bu bölümde verilen bilgiler, baflka bir uygulama standard›nda k›lavuz bilgi bulunmad›¤› zaman kullan›labilir. Daha fazla bilgi, EN 1708-1 ve EN 1708-2’de bulunmaktad›r.

5.2.2. Küt Kaynakl› Birleflimler

Ayn› düzlemde bulunan farkl› enkesit kal›nl›¤›na sahip parçalar aras›ndaki küt kaynakl› birleflimler,kaynak dikiflinin kendi profilinin yol açt›¤› gerilme y›¤›lmas› d›fl›nda, ilave bir gerilme y›¤›lmas›nada yol açar. E¤er iki parçan›n merkez düzlemleri çak›flmazsa, birleflimde yerel bir e¤ilme de oluflacakt›r. E¤er bu etkilerin yol açt›¤› gerilmeler kabul edilemez seviyede ise, bu durumda gerilmeleri azaltmak üzere kaynaktan önce parçalar, (1: 4)’ ten daha büyük olmayan bir e¤imle flekillendirilmelidir. Buna ait örnekler fiekil 5.17’de verilmifltir. fiekil 5.17a ve b teflkilleri daha yayg›n türleri, fiekil 5.17c ise tahribats›z (hasars›z) muayeneyi (NDT) kolaylaflt›rmak için özel birdüzenlemeyi göstermektedir.

fiekil 5.17. Farkl› kal›nl›ktaki enkesitlerin küt kaynakl› birleflimleri

Özellikle kullan›m esnas›ndasadece hafif yük tafl›yacak flekilde tasarlanan köfle kaynaklar›nda, imalat, tafl›mave infla esnas›ndaki yüklemelere dikkat edilmelidir.

5.2.4. Delikler ve Yar›klar

Kaynak edebilmek üzere yeterli ulafl›labilirli¤i sa¤lamak için, bir deli¤in çap› veya bir yar›¤›ngeniflli¤i malzeme kal›nl›¤›n›n 3 (üç) kat›ndan veya 25 mm’den (hangisi büyükse) az olmamal›d›r.Yar›k uçlar›, malzeme kal›nl›¤›n›n 1.5 kat› veya 12 mm (hangisi büyükse) yar›çap›nda yuvarlat›lm›flolmal›d›r. Parça kenar› ile delik veya yar›k kenar› aras›ndaki mesafe veya bitiflik yar›k veya delikleraras›ndaki mesafe, malzeme kal›nl›¤›n›n 2 (iki) kat›ndan az olmamal›, delikler için ise 25 mm’denaz olmamal›d›r.

5-36 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.2.3. Köfle Kaynak Dikiflleri

Aç›k uçlu bir köfle kayna¤›n›n hesap uzunlu¤u, toplam uzunluktan kenar uzunlu¤unun 2 (iki) kat›ç›kar›larak hesaplanmal›d›r. Her durumda hesap uzunlu¤u, hangisi büyükse, ya 25 mm’den k›sa olmamal›, ya da dikifl kenar uzunlu¤unun en az 4 (dört) kat› olmal›d›r.

Bas›nç kuvveti tafl›yan köfle kaynakl› birleflimler durumunda, birlefltirilen parçalar›n birleflim alt›nda temas halinde olduklar› kabul edilmemelidir. Kritik uygulamalar için k›smi (KBN) veya hatta tam nüfuziyetli (TBN) küt kaynak dikifllerinin kullan›m› tercih edilmelidir.

Bir levha veya profilin kenar›ndaki köfle kaynak dikiflinin önceden belirlenmifl kenar uzunlu¤u, esasmetalin kayna¤›n s›n›rlar›n›n ötesinde ç›k›nt› oluflturmas›na müsade etmeyecek flekilde ise, dikifl kal›nl›¤›n› azaltt›¤›ndan dolay›, d›fl köflenin veya köflelerin erimesine izin verilmez. (bkz. fiekil 5.18)

Tek bir köfle kayna¤›, kaynak dikiflinin kök bölgesinde çekmeye neden olabilece¤inden, birlefliminboyuna ekseni do¤rultusunda bir e¤ilme momentine maruz b›rak›lmamal›d›r.

fiekil 5.18. Bir parçan›n ucuna çekilen d›fl köfle kaynak dikiflleri

Ergitilecek yüzeyleri aras›nda 1200’den fazla veya 600’den az bir aç› bulunan parçalar› birlefltirecekköfle kaynaklar›n›n, uygulama standard› taraf›ndan müsaade edilmedi¤i sürece, çal›flma geriliminintamam› alt›nda hesaplanan kuvvetleri tafl›yaca¤›na itimat edilmemelidir.

Ergitilecek yüzeyleri aras›nda 600 ile 1200 aras›nda bir aç› bulunan parçalar› birlefltirecek düz veyad›fl bükey köfle kaynaklar›n›n tasar›m dikifl kal›nl›¤›, kenar uzunlu¤unun Tablo 5.12’de verilen uygunfaktörlerle çarp›lmas›yla elde edilebilir.

Tablo 5.12 Düz veya d›flbükey köfle kaynaklar›nda tasar›m dikifl kal›nl›¤›n› elde etmek için kullan›lan kenar aç›lar›na ba¤l› faktörler

Ergime yüzeyleri aras›ndaki aç›

(Derece)

60 ila 9091 ila 100101 ila 106107 ila 113114 ila 120

0,700,650,600,550,50

Faktör

5.3. (So¤uk Çatlama olarak da bilinen) Hidrojen Çatlamas›ndan Kaç›nma

5.3.1. Genel

Bu bölümde, hidrojen çatlamas›ndan kaç›nmaya yönelik öneriler verilmifltir. Ancak önlem olarak,örne¤in düflük ön tavlama s›cakl›¤› ifllemi gibi etkinli¤i kan›tlanm›fl yöntemlere benzer alternatif prosedürler de uygulanabilir. Hidrojen çatlamas›n›n olup olmayaca¤›na iliflkin tahkik, bu bölümdeverilen kaynak prosedürleri içinde de yer alan tüm faktörleri içermelidir.

5.3.2. Alafl›ms›z Çeliklerde Hidrojen Çatlamas›ndan Kaç›nmak için A Yöntemi

5.3.2.1. Esas Metal

Esas metal alafl›m kat›fl›klar›n›n yüzde a¤›rl›k cinsinden kimyasal bileflim da¤›l›m› afla¤›daki gibidir:

- Karbon (C) 0,05 – 0,25- Silisyum (Si) maks. 0,8- Manganez (Mn) maks. 1,7- Krom (Cr) maks. 0,9- Bak›r (Cu) maks. 1,0- Nikel (Ni) maks. 2,5- Molibden (Mo) maks. 0,75- Vanadyum (V) maks. 0,20

Hidrojen çatlamas›n›n önlenmesi için emniyetli, ancak ekonomik ön tavlama seviyelerinin tesbitiesas metalin bilefliminin ve karbon eflde¤eri CE’nin ve ayr›ca kaynak metali bilefliminin do¤ru olarak tesbitine özellikle ba¤l›d›r.

Esas metal için karbon eflde¤eri (CE) de¤erleri afla¤›daki formüle göre hesaplan›r :

Bu bölümde verilen k›lavuz bilgiler CE = 0,3 - 0,7 aras›nda kalan bir karbon eflde¤erine sahip çeliklere uygulanabilir.

E¤er karbon ve karbon-manganez çelikleri için, hadde profillerinde ve levhalar›nda (saçlar›nda) buformüldeki elementlerden sadece karbon ve manganezden sözediliyorsa, formüldeki di¤er elementleri de hesaba katabilmek için bulunan de¤ere 0,03 ilave edilmelidir. Farkl› karbon eflde¤erine veya klas’a (s›n›f›na) sahip çelikler kaynak yap›ld›¤›nda, daha yüksek karbon eflde¤erirakam›n›n kullan›lmas› gerekir.

Bu karbon eflde¤eri formülü, bor içeren çeliklere uygulanamaz.

CE = C + + + (% cinsinden)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-37

Mn

6

Ni + Cu

15

Cr + Mo + V

5(5.2)

5-38 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.3.2.2. Çatlamay› Etkileyen Faktörler

Hidrojen çatlamas›n›n varl›¤›, çok say›da faktöre ba¤l›d›r. Bunlar aras›nda çeli¤in kimyasal bilefli-mi, kaynak prosedürü, kaynak ilave malzemeleri ve gerilme say›labilir. E¤er kaynak s›ras›nda t8/5 süresi (800°C’den 500°C’ye so¤uma süresi) çok k›sa ise, ›s›n›n tesiri alt›ndaki bölgede (ITAB)afl›r› sertlik oluflur. Kaynaktaki hidrojen seviyesi kritik bir de¤erin üzerine ç›kt›¤›nda, kaynak ortams›cakl›¤›na yak›n bir s›cakl›¤a so¤uduktan sonra art›k gerilmelerin etkisi alt›nda sertleflmifl bölgekendili¤inden çatlayabilir. Malzeme kal›nl›¤›yla iliflkili kaynak paso boyutlar›n› kontrol ederek, gerekirse ön tavlama uygulayarak ve pasolararas› s›cakl›¤› kontrol ederek, ITAB’›n yavafl so¤uma-s›n›n sa¤lanmas› garanti edilebilir ve bu flekilde kaynak koflullar›, çatlamadan kaç›n›labilecek flekilde seçilebilir. Hidrojen çatlamas›ndan kaç›nmay› sa¤layacak prosedürler ve ayr›ca geçifl s›cakl›¤›, boyunca sertleflmeden ve dolay›s›yla hassaslaflm›fl mikroyap›dan (bünye) kaç›nmay› sa¤layacak so¤uma süreleri seçimi, ›s›l çevrimin genellikle 300°C ile 100°C aras›n› içeren düflüks›cakl›k bölgesindeki so¤umay› kontrol etmeyi ve dolay›s›yla, hidrojenin kaynakl› parçadan ç›k›fl›n›olumlu etkilemeyi içerebilir. Bu özellikle bitmifl kaynakl› parçaya, ço¤u kez ön tavlama s›cakl›¤›n›nbir devam› olan son tavlama uygulayarak yap›labilir.

Kayna¤›n hidrojen seviyesi, hidrojen kontrollü kaynak yöntemleri ve ilave malzemeleri kullanarakve ayr›ca, daha önce tan›mlanan son tavlama gibi uygulamalarla kontrol edilebilir.

Sertleflme düflük seviyede olmas›na ra¤men, gerçek hidrojen ve gerilme seviyeleri ITAB’dakindendaha yüksek olabilece¤inden, ayn› prosedürler kaynak metalindeki hidrojen çatlamas›na da uygulan›r. Genel olarak ITAB’da hidrojen çatlamas›ndan kaç›nmak üzere seçilen kaynak prosedürleri, kaynak metalindeki çatlamadan da kaç›nmay› sa¤lar. Ancak parçan›n genleflmesini afl›r› s›n›rlayan tesbit ifllemleri, düflük karbon eflde¤erine (CE) sahip çelikler, kal›n enkesitler ve alafl›ml› kaynak metalleri gibi baz› koflullar alt›nda kaynak metalinin hidrojen çatlamas›, esas etkinmekanizma haline gelebilir.

Hidrojen çatlamas›ndan kaç›nman›n en etkin ve garantili yolu, kaynak ilave malzemelerinden kaynak metaline hidrojen giriflini azaltmakt›r. S›cakl›¤›n > 20°C oldu¤u durumlarda, ön tavlaman›nyap›lmamas›na karfl› gelen ve gittikçe artan say›da olas›l›klardan ç›kan faydal› sonuçlar, Tablo 5.13’de de verildi¤i gibi, düflük hidrojenli ilave malzemeler kullan›m›yla artt›r›labilir.

100g y›¤›lm›fl kaynakmetalinde “ml” cinsindenyay›nabilir hidrojen YHiçeri¤i 1)

15 < YH 25 50 40 8010 < YH ≤ 15 30 55 50 905 < YH ≤ 10 35 65 60 1003 < YH ≤ 5 50 100 100 100

YH ≤ 3 60 100 100 100

Maksimum etkin kal›nl›kCE2) : 0,49Is› girdisi

CE2) : 0,43Is› girdisi

1,0 kJ/mm 2,0 kJ/mm 1,0 kJ/mm 2,0 kJ/mm

1) ISO 3690’a göre ölçülmüfltür.2) CE : Karbon eflde¤eri (bkz. Madde 5.3.2.1)

Tablo 5.13. Ön tavlama uygulanmadan kaynaklanabilen maksimum etkin kal›nl›k örnekleri

Tablo 5.14. Hidrojen ölçekleri

Karbon-manganez çeliklerinde hidrojen çatlamas›ndan kaç›nmay› sa¤layan kaynak koflullar›, Tablo 5.13’de bu bölümde kapsanan karbon eflde¤erleri olarak tarif edilen normal bileflim aral›¤›için grafik olarak gösterilmifltir ve bu koflullar, uygulanabildi¤i her yerde tüm birleflim türleri için izlenmelidir.

Koflullar, ayn› karbon eflde¤erine sahip farkl› çelikler aras›ndaki davran›fl farkl›l›klar›n› sertlik de¤erlerinin ortalama de¤er etraf›nda farkl› da¤›l›mlar›na izin veren ve kepçe ve ürün analizi aras›ndaki normal de¤iflimleri hesaba katabilmek için tadil edilmifllerdir. Bu de¤erler, kaynak ço¤unlu¤unda, hem ITAB hem de kaynak metali çatlamas›ndan kaç›nmak için geçerlidir.

5.3.2.3. Kaynak ‹lave Malzemelerinin Hidrojen ‹çerikleri

5.3.2.3.1. Genel

‹malatç› (Müteahhit) ilave malzemelerini, ilave malzeme üreticisinin tavsiye etti¤i flekilde kulland›¤›n› ve ilave malzemelerin uygun s›cakl›k ve sürelerde depoland›¤›n› ve kurutuldu¤unu veya piflirildi¤ini gösterebilmelidir.

5.3.2.3.2. Hidrojen Ölçekleri

Herhangi bir ark kaynak yöntemi için kullan›labilecek hidrojen ölçe¤i, esas olarak kayna¤›n yay›nabilir hidrojen içeri¤ine ba¤l›d›r ve Tablo 5.14’de gösterildi¤i gibi olmal›d›r. Kullan›lan de¤er,ilave metal üreticisi taraf›ndan özel bir tedarik veya ifllem kofluluyla, ba¤lant›l› bulundu¤u ilgili standartla uyumlu olarak belirtilmelidir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-39

100g y›¤›lm›fl kaynak metalinde (ml) cinsindenyay›nabilir hidrojen içeri¤i YH Hidrojen Ölçe¤i

15 < YH10 < YH ≤ 155 < YH ≤ 103 < YH ≤ 5

YH ≤ 3

ABCDE

5.3.2.3.3. Hidrojen Ölçe¤inin Seçimi

Afla¤›da, çeflitli kaynak yöntemleri için uygun hidrojen ölçe¤inin seçiminde kullan›lacak bir genelk›lavuz verilmifltir.

Elle elektrik ark kayna¤›nda kullan›lan bazik örtülü elektrodlar, elektrod üreticisinin ilave malzemes›n›fland›rmas›na ba¤l› olarak B’den D’ye kadar ölçekle kullan›labilir.

Özlü tel ilave malzemeleri, üreticinin tel s›n›fland›rmas›na ba¤l› olarak B’den D’ye ölçeklerle kullan›labilir. Ço¤u tipik olarak C ölçe¤iyle gösterilmesine, ancak bu nedenle de her adland›r›lm›flürün bileflimi ve kofluluyla iliflkilendirmeye gereksinim duymas›na ra¤men, tozalt› ark kayna¤› telive toz bileflimleri, D ölçe¤iyle kullan›labilir. Tozalt› ark tozlar› üretici taraf›ndan s›n›fland›r›labilir;ancak bu pratik bir tel/toz kombinasyonunun ayn› s›n›fland›rmay› sa¤layabilece¤ini göstermez.

5-40 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

MIG/MAG ve TIG kayna¤›nda kullan›lan dolu teller, E ölçe¤iyle özellikle iflaretlenmedi¤i ve bu s›n›f›n özelliklerini sa¤lamad›¤›nda, D ölçe¤iyle kullan›labilir. E ölçe¤i, baz› dolu teller ve baz› örtülü elektrodlar için de kullan›labilir; ancak bunun için özel flekilde belirtilmifl olmas› gerekir.

Düflük hidrojen seviyelerine ulaflmada, kayna¤›n koruyucu gaz›ndan ve atmosferik nemden gelecekhidrojen ilavesi de hesaba kat›lmal›d›r.

Plazma ark kayna¤› için özel ifadeler oluflturulmal›d›r.

5.3.2.4. Etkin Kal›nl›k

Etkin kal›nl›k, kaynak ekseninden (hatt›ndan) ortalama 75 mm’lik bir mesafe içindeki esas metalkal›nl›klar›n›n toplam› olarak saptanmal›d›r (bkz. fiekil 5.19).

5.3.2.5. Ön Tavlama S›cakl›¤›

Kullan›lacak ön tavlama s›cakl›¤›, ön tavlama ve etkin kal›nl›k çiftinin oluflturdu¤u koordinat nok-tas›n›n solundaki veya hemen üstündeki ön tavlama çizgisini okuyarak elde edilmelidir (bkz. fiekil 5.20 a – m).

5.3.2.6. Pasolararas› S›cakl›k

Tavsiye edilen minimum pasolararas› s›cakl›k, genellikle çok pasolu kaynaklar için ön tavlama s›cakl›¤› olarak kullan›l›r. Ancak, sonraki pasolar›n kök pasoya göre daha yüksek ›s› girdisiyle oluflturuldu¤u durumlarda, çok pasolu kaynaklar ön tavlama s›cakl›¤›na göre, izin verilen daha düflük bir pasolararas› s›cakl›¤a sahip olabilir. Bu gibi durumlarda pasolararas› s›cakl›k, genifl pasoiçin elde edilmelidir (bkz. fiekil 5.20a - m).

5.3.2.7. Is› Girdisi

fiekil 5.20a - m için kullan›lacak (kJ/mm cinsinden) ›s› girdisi de¤erleri, Madde 5.1.3.4 veMadde 5.1.18 gözönünde bulundurularak hesaplanmal›d›r.

fiekil 5.19. Etkin kal›nl›¤›n saptanmas›na yönelik örnekler

a) b) c)

d) e)

5.3.2.8. Son Tavlama ile Hidrojenin Azalt›lmas›

Yüksek bir so¤uk çatlama riskinin oldu¤u durumda:

a) ya minimum pasolararas› s›cakl›¤› koruyarak,

b) ya da kaynaktan hemen sonra ve kaynak bölgesi minimum pasolararas› s›cakl›¤›n alt›ndaolacak flekilde bir s›cakl›k derecesine so¤umadan önce, s›cakl›¤› 200°C - 300°C’ ye yükselterek

hidrojen ç›k›fl› h›zland›r›labilir. Son tavlama süresi, en az 2 saat olmal›d›r ve bu de¤er kal›nl›¤›n birfonksiyonudur. Genifl kal›nl›klar, belirtilen bölgenin üst ucundaki s›cakl›klarda ve ayr›ca uzat›lanson tavlama sürelerinde s›cakl›klara gerek gösterir.

Son tavlama, k›smen doldurulmufl kaynak dikifli enkesitlerinin so¤umas› için de uygundur.

5.3.2.9. Daha S›k› Prosedürler Gerektiren Koflullar

fiekil 5.20a – m’de verilen ön tavlama koflullar›, ço¤u kaynakl› imalat için güvenli kaynak prosedür-lerinin oluflturulmas›nda tatminkar bir temel oluflturmak üzere, deneyimlerden ç›kar›lm›flt›r. Ancakhidrojen çatlamas› riksi çok de¤iflik parametrelerden etkilenir ve bunlar bazen fiekil 5.20a – m’degözönüne al›nanlardan daha büyük ve ters etki yapabilir. Afla¤›daki paragraflar, fiekil 5.20a – m’deverilen datalar›n çiziminde gözönüne al›nanlardan daha büyük çatlama riski oluflturan baz› faktörle-ri içermektedir. Daha s›k› bir prosedüre gereksinim duyuldu¤unda ve çatlamadan kaç›nmak için gereken kaynak prosedürleri de¤iflikliklerinin oluflturulmas›nda, bu faktörlerin etkilerinin daha hassas flekilde hesaba kat›lmas› günümüz koflullar›nda henüz yap›lamamaktad›r. Bu nedenle, afla¤›daki faktörler sadece bir k›lavuz olarak kabul edilmelidir.

Birleflimin k›s›tlanmas› kesit kal›nl›¤›n›n, kaynak a¤z›n›n, birleflim geometrisinin ve imalat›n rijitli¤inin karmafl›k bir fonksiyonudur. Yaklafl›k 50 mm’den daha kal›n profil kal›nl›klar›nda yap›lan kaynaklar ve çift V - kaynak a¤›zl› küt kaynak birleflimlerindeki kök pasolar, daha s›k› prosedürler gerektirebilir.

Belirli kaynak prosedürleri, düflük karbon eflde¤erli çelikleri kaynak yaparken, kaynak metalindekihidrojen çatlamas›ndan kaç›nmaya yeterli olmayabilir. Bu durum, özellikle kal›n kesitleri yüksek ›s›girdisiyle kaynak yaparken oluflma e¤ilimindedir.

Daha yüksek mukavemetli, alafl›ml› kaynak metalinin kullan›m› veya yaklafl›k % 1,5’ tan daha yüksek Mn içeren karbon-manganez kaynak metalleri, daha yüksek iflletme gerilmelerine yolaçabilir. Bu durum, ITAB çatlamas›na neden olsun veya olmas›n, genellikle kaynak metali dahasert ve çatlamaya daha e¤ilimli hale gelir.

Deneyim ve araflt›rmalar göstermifltir ki, çeli¤in kal›nt› içeri¤inin düflürülmesi, özellikle de kükürtiçeri¤inin azalt›lmas› (ayn› zamanda oksijen içeri¤inin de azalt›lmas›), çeli¤in sertleflme kabiliyetiniartt›rabilir. Pratik aç›dan bu etki, ITAB’›n sertli¤inin artmas›na neden olabilir ve ITAB’da hidrojençatlamas› riskini de muhtemelen bir miktar artt›r›r. Bu etkinin do¤ru flekilde belirlenmesi, halen tamuygulanamamaktad›r.

Yukar›daki faktörleri içeren kaynaklarla ilgili prosedürlerde ›s› girdisi miktar›nda, ön tavlama veyadi¤er etkileyen faktörlerde bir de¤ifliklik yaparak mofidikasyon oluflturulmas›na ra¤men, en etkilimodifikasyon kayna¤›n hidrojen seviyesinin düflürülmesidir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-41

5-42 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Bu ifllem:

a) ya kayna¤a hidrojen girdisini azaltarak (düflük hidrojen seviyeli kaynak yöntemlerini veyailave malzemelerini kullanarak)

b) ya da kaynaktan sonra belirli bir zaman süresince yüksek s›cakl›kta son tavlama kullan›m›yla hidrojenin kaynaktan at›lmas›n› artt›rarak

do¤rudan yap›labilir. Gerekli son tavlama süresi, pek çok faktöre ba¤l›d›r. Ancak ço¤u uygulamada2 - 3 saat’lik bir süre yeterli bulunmufltur. Prosedürlerdeki gerekli de¤iflikliklerin benzer birleflimlerüzerinde yeterli miktarda yap›lacak kaynak testlerinden elde edilen sonuçlara dayan›larak yap›lmas› tavsiye edilir.

5.3.2.10. Prosedürlerde ‹zin Verilen Gevflemeler

Kaynak prosedürlerinde gevflemelere, afla¤›daki koflullar alt›nda izin verilebilir:

a) Genel Tavlama

E¤er oldukça genifl bir bölge veya parçan›n tamam› ön tavlanm›flsa, ön tavlama s›cakl›¤› genellikle s›n›rl› bir miktar düflürülebilir.

b) S›n›rl› Is› Da¤›l›m›

E¤er ›s› da¤›l›m›, bir veya birkaç yöne do¤ru s›n›rlanm›flsa (örne¤in en k›sa ›s› yolu, köfle kaynak kenar uzunlu¤unun 10 (on) kat›ndan az ise), özellikle de kal›n levhaya do¤ru (örne¤in, bindirme boyunun köfle kaynak kenar uzunlu¤undan çok az büyük oldu¤u bir bindirme birleflimde) ise, ön tavlama seviyesinin düflürülmesi mümkündür.

c) Ostenitik ‹lave Malzemeler

Çatlaks›z kaynak oluflturmak için yeterli ön tavlaman›n pratik aç›dan uygulanamaz oldu¤u baz› durumlarda, belirli ostenitik veya yüksek nikel alafl›m› ilave metaller kullan›m›yla bir avantaj elde edilebilir.Böyle durumlarda, özellikle ilave metalin durumu, çok düflük hidrojen içerikli kaynak metali y›¤›lmas›n› sa¤l›yorsa, ön tavlama uygulanmas› genellikle gerekli de¤ildir.

d) Birleflimin Tesbiti

Birbirine yak›n yerlefltirilmifl köfle kaynak dikiflleri (aral›¤›n 0,5 mm veya daha küçük oldu¤u haller), kaynak prosedüründe gevflemeler yap›lmas›na izin verebilir.

5.3.2.11. Elle Yap›lan Elektrik Ark Kayna¤›nda Basitlefltirilmifl Koflullar

Kaynakl› birleflimin tasar›m›nda tek pasolu minimum kenar uzunluklu köfle kaynak dikiflleri belirtilmiflse, Tablo 5.15, fiekil 5.20a - m’ den ön tavlama s›cakl›¤›n›n belirlenmesinde kullan›lacakolan yaklafl›k ›s› girdisi de¤erlerinin saptanmas›nda kullan›labilir.

Bu de¤erler, imalatç›n›n minimum kenar uzunluklu köfle kaynak dikiflleri ile ilgili özel boyutlu tekpasolu köfle kaynaklar› yapmas›n›n gerekti¤i durumlarda, pratik aç›dan uygundur. Uygulamada örne¤in, bir yatay-düfley köfle kaynak dikiflinde, köfle kayna¤›n›n tek kenar› minimumdan daha uzunolacakt›r ve bu nedenle ›s› girdisi verileri, belirlenen kal›nl›k boyutundaki kaynaklara do¤rudan dönüfltürülmesine uygun olmayacakt›r.

Di¤er durumlarda ›s› girdisi, elektrod paso uzunlu¤u ile veya do¤rudan do¤ruya kaynak parametreleri arac›l›¤›yla kontrol edilmelidir (bkz. Tablo 5.16).

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-43

fiekil 5.20-a ve b. Belirli karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek; 5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

11

350

125

5020

020

03

22

200

180

160

140

120

100 80 60 40 20 0

200

180

160

140

120

100 80 60 40 20 0

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

75

4A

BC

DE

50.

300.

340.

380.

440.

46

4A

BC

DE

50.

340.

390.

410.

460.

48

5-44 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

fiekil 5.20-c ve d. Belirlenen karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek; 5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

312

510

075

5020

015

0

22

1

312

510

075

5020

0

1

200

180

160

140

120

100 80 60 40 20 0

200

180

160

140

120

100 80 60 40 20 0

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

22

4A

BC

DE

50.

380.

410.

430.

480.

50

4A

BC

DE

50.

410.

430.

450.

500.

52

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-45

fiekil 5.20-e Belirlenen karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek; 5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

fiekil 5.20-f. Belirlenen karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek;5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

1

1

3

2

3175

175 150 125 100 75 50 20 0

150 125 100 75 50 20 0

2

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0

4 A B C D E

5 0.43 0.46 0.47 0.53 0.55

0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0

4 A B C D E

5 0.45 0.47 0.49 0.55 0.57

5-46 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

fiekil 5.20-g. Belirlenen karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek;5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

fiekil 5.20-h. Belirlenen karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek; 5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

2

1

3

2

1

3

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0

0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0

200

200 175 150 125 10075

50

200

175 150 125 100 5075

20

0

4 A B C D E

5 0.47 0.49 0.51 0.58 0.60

4 A B C D E

5 0.49 0.51 0.53 0.60 0.62

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-47

fiekil 5.20-i. Belirlenen karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek; 5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

fiekil 5.20-j. Belirlenen karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek; 5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

1

2

1

3

3

2

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

00.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

0

0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0

200

200 175 150

125

100

7550200

175 150 125100

7550200

4 A B C D E

5 0.51 0.3 0.55 0.62 0.64

4 A B C D E

5 0.53 0.55 0.57 0.64 0.68

5-48 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

fiekil 5.20-k. Belirlenen karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek;5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

fiekil 5.20-l. Belirlenen karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek; 5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

2

1

3

2

1

3

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

00.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

00.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0

225

225 200 175 150 125

10075

5020

0

200 175 150 125

100

7550200

4 A B C D E

5 0.55 0.57 0.59 0.65 0.68

4 A B C D E

5 - - 0.60 0.68 0.70

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-49

fiekil 5.20-m. Belirlenen karbon eflde¤erlerine sahip çeliklerin kayna¤› için koflullarAnahtar: 1 Kal›nl›k birleflimleri (mm); 2 Is› girdisi (kJ/mm);

3 Minimum ön tavlama s›cakl›¤› (°C); 4 Ölçek; 5 Kullan›labilecek en büyük karbon eflde¤eri

Minimum kaynak kenar

uzunlu¤u

mm

4 0,8 1,0 —5 1,1 1,4 0,66 1,6 1,8 0,98 2,2 2,7 1,3

Farkl› örtü türüne a) ve elektrod verimlili¤ine sahip elektrodlar *) için ›s› girdisi

R ve RR < % 110kJ/mm

B < % 130kJ/mm

R ve RR > % 130kJ/mm

a) Örtü türleri TS 563-EN 499’a göre verilmifltir.*) (R,RR, B için bkz. Madde 4.9.4.4.1).

Tablo 5.15. Tek pasolu köfle kaynak dikifllerinin elle elektrik ark kayna¤›nda ›s› girdisi de¤erleri

2

1

3

200

180

160

140

120

100

80

60

40

20

00.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0

225 200 175

150

125

10075

50200

4 A B C D E

5 - - 0.62 0.70 -

5-50 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.3.2.12. fiekil 5.20’ nin Kullan›m Örnekleri

1. Ad›m: Ya çelik sertifikas›ndaki, ya da çelik standard›ndaki maksimum karbon eflde¤erini (CE)referans alarak, hangi karbon eflde¤erinin kullan›lmas› gerekti¤ine karar verin. Bu örnek için karbon eflde¤eri CE = 0,45 olan bir çelik kabul edilecektir.

2. Ad›m: Hangi kaynak yönteminin ve ilave malzemelerin kullan›laca¤›na karar verin. Madde 5.3.2.3’e ve Tablo 5.14’e göre A, B, C, D ve E hidrojen ölçeklerini kullanarakilave malzemeleri s›n›fland›r›n.

3. Ad›m: Birleflimin küt kaynakl› m›, yoksa köfle kaynakl› m› oldu¤unu belirleyin.Bu örnekte birleflimin küt kaynakl› oldu¤u kabul edilecektir.

4. Ad›m: fiekil 5.20-e’den, “Hidrojen ölçe¤i = B” ve “karbon eflde¤eri CE = 0,45” için uygungrafi¤i seçin. Seçilen hidrojen ölçe¤i ve karbon eflde¤eri için bir grafik bulunam›yorsa,seçilen karbon eflde¤erinden bir sonraki en yüksek karbon eflde¤eri için geçerli grafi¤ikullan›n.

5. Ad›m: Küt kaynak dikiflini yapmak için kullan›lacak minimum paso uzunlu¤unu belirleyin. Bu, ço¤unlukla kök paso olur.

Bu kayna¤›n, 4 mm çapl› ve % 120 verimlili¤e sahip, 260 mm uzunlu¤unda bir pasoboyuna sahip bir elektrodla yap›laca¤›n› varsayal›m.

Tablo 5.16-3’e bakarak, küt kaynak dikiflini oluflturan herbir paso için minimum ›s› girdisinin en az 1,2 kJ/mm’de oldu¤unu görün.

6. Ad›m: Madde 5.3.2.4’e bakarak, küt kaynak dikiflinde kal›nl›k birleflimini belirleyin. Hesaplanan etkin kal›nl›¤›n 50 mm oldu¤unu varsayal›m.

7. Ad›m: fiekil 5.20-e’yi kullanarak, 1,2 kJ/mm’lik ›s› girdisi koordinat›n› ve 50 mm’lik etkinkal›nl›k çizin. Gerekli minimum ön tavlama ve pasolararas› s›cakl›¤› okuyun.(Not : Bu örnekte 75°C’dir.)

8. Ad›m: Ön tavlama olmayan bir uygulamada minimum ›s› girdisini saptamak için (normal olarak 20°C çizgisi) fiekil 5.20-e’ yi yeniden kontrol edin.Küt kaynak örne¤i için bu de¤er 1,4 kJ/mm’dir.

9. Ad›m: E¤er Tablo 5.16-3’de verilene ve kabul edilen kaynak pozisyonuna göre bu ›s› girdisiuygun ise, Tablo 5.16-3’ten seçilen elektrod çap› ve paso uzunlu¤u ile devam edin.

10. Ad›m: Kabul edilebilir ›s› girdisi seviyelerinde ön tavlama ihtiyac›ndan kaç›nmak için,fiekil 5.20-a ve 5.20-d’ yi kullanarak, daha düflük hidrojen seviyelerinin kullan›m›n›n(daha yüksek elektrod kurutma s›cakl›klar› veya ilave malzemelerin veya kaynak

yönteminin de¤ifltirilmesi gibi) daha uygun olup olmayaca¤›n› kontrol edin.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-51

Is› girdisi

kJ/mm

2,5

mm

3,2

mm

4

mm

5

mm

6

mm

6,3

mm

Afla¤›daki çaplara sahip 450 mm’lik bir elektrodun 410 mm’sinden oluflan paso uzunlu¤u

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

2,0

2,2

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

120

95

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

195

155

130

110

95

85

-

-

-

-

-

-

-

-

-

300

240

200

170

150

135

120

110

95

80

-

-

-

-

470

375

315

270

235

210

190

170

150

125

110

95

84

-

-

-

545

450

390

340

300

270

245

215

180

155

135

120

110

100

-

600

500

430

375

335

300

270

240

200

170

150

135

120

110

Tablo 5.16. Elle elektrik ark kayna¤› için paso uzunluklar›

Tablo 5.16-1. Elektrod verimi yaklafl›k % 95

5-52 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Is› girdisi

kJ/mm

2,5

mm

3,2

mm

4

mm

5

mm

6

mm

6,3

mm

Afla¤›daki çaplara sahip 450 mm’lik bir elektrodun 410 mm’sinden oluflan paso uzunlu¤u

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

2,0

2,2

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

130

105

85

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

215

170

145

120

105

95

85

-

-

-

-

-

-

-

-

335

270

225

190

165

150

135

120

105

90

-

-

-

-

-

525

420

350

300

280

230

210

190

165

140

120

105

95

85

-

-

600

500

430

375

335

300

275

240

200

170

150

135

120

110

-

-

555

475

415

370

330

300

285

220

190

165

150

135

120

Tablo 5.16-2. % 95 < Verim ≤ % 110

Is› girdisi

kJ/mm

2,5

mm

3,2

mm

4

mm

5

mm

6

mm

6,3

mm

Afla¤›daki çaplara sahip 450 mm’lik bir elektrodun 410 mm’sinden oluflan paso uzunlu¤u

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

2,0

2,2

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

150

120

100

85

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

250

200

165

140

125

110

100

90

-

-

-

-

-

-

-

385

310

260

220

195

170

155

140

125

105

90

-

-

-

-

605

485

405

345

300

270

240

220

195

160

140

120

110

95

90

-

-

580

500

435

385

350

315

280

230

200

175

155

140

125

-

-

-

550

480

425

385

350

305

255

220

190

170

155

140

Tablo 5.16-3. % 110 < Verim ≤ % 130

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-53

Is› girdisi

kJ/mm

3.2

mm

4

mm

5

mm

6

mm

6.3

mm

Afla¤›daki çaplara sahip 450 mm’lik bir elektrodun 410 mm’sinden oluflan paso uzunlu¤u

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

2,0

2,2

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

320

255

215

180

160

140

130

115

100

85

-

-

-

-

-

500

400

330

285

250

220

200

180

160

135

115

100

90

-

-

-

625

520

445

390

345

310

285

250

210

180

155

140

125

115

-

-

-

-

560

500

450

410

360

300

255

225

200

180

165

-

-

-

-

620

550

495

450

395

330

285

245

220

200

180

Tablo 5.16-4. Elektrod verimi > % 130

Not: Tablo 5.15’de verilen de¤erler, 450 mm’lik orijinal bir uzunlu¤a sahip elektrodlara iliflkindir. Di¤er elektrod uzunluklar› için afla¤›daki formül kullan›labilir:

Burada kullan›lan ifadelerin anlam› afla¤›da aç›klanmaktad›r :

L : elektrodun tüketilen boyu (mm) (Normal olarak orijinal boyundan 40 mm’lik koçan boyu eksik)

ve

F : elektrod verimlili¤ine ba¤l› bir faktör (kJ/mm3), afla¤›daki de¤erlere sahiptir:

- Yaklafl›k % 95 verimlilikte F = 0,0368

- % 95 < Verimlilik ≤ % 110 F = 0,0408

- % 110 < Verimlilik ≤ % 130 F = 0,0472

- Verimlilik > % 130 F = 0,0608

(Elektrod çap›)2 x L x FPaso uzunlu¤u (mm) = ————————————

Is› Girdisi(5.3)

5-54 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.3.3. Alafl›ms›z, ‹nce Taneli ve Düflük Alafl›ml› Çeliklerde Hidrojen

Çatlamas›ndan Kaç›nmak için B – Yöntemi

5.3.3.1. Genel

Bu yöntem, CR ISO 15608’de belirtilen 1. ila 4. gruplardaki çeliklerin (bkz. Tablo 4.10) ark kayna¤›n› içerir. Bu bölümde verilen tavsiyeler, ilgili KPfi’de gözönünde bulundurulmal›d›r.

So¤uk çatlamadan kaç›nman›n en etkin yolu, kaynak bölgesinin so¤umas›n› geciktirmek için kayna-¤›n yüksek s›cakl›klara ön tavlanmas› ve böylece ön tavlaman›n olmad›¤› duruma göre hidrojen ç›k›fl›n›n daha k›sa sürede daha yüksek seviyede yap›lmas›d›r. Ön tavlama, ayr›ca, art›k gerilmelerinseviyesini de azalt›r. Çok pasolu kaynaklar için, uygun yükseklikte bir pasolararas› s›cakl›¤a ulafl›-labiliyorsa ve uygun kaynak s›ras›yla bu de¤er sürdürülebiliyorsa, ön tavlama olmadan da kayna¤abafllamak da mümkündür.

Bu bölümde verilen tavsiyenin temeli, kayna¤›n kendisi üzerine uygulayarak veya özel so¤uk çatlama testleri kullanarak çeliklerin so¤uk çatlama davran›fl›n›n ileri seviyede incelenmesidir. Köfle kaynak dikiflleri de incelenmifltir. Tek pasolu köfle kaynak dikifllerinin, küt kaynak dikifllerinegöre daha düflük art›k gerilmeler oluflturdu¤u saptanm›flt›r. Bu nedenle küt kaynak dikiflleri için belirlenen ön tavlama s›cakl›klar›, köfle kaynak dikiflleri için belirlenenlerden yaklafl›k 60°C dahayüksektir. Bu deneyime ba¤l› olarak, bu üstünlü¤ün kullan›m› imalatç›ya aittir. Farkl› levha kal›nl›k-lar›nda küt ve köfle kaynak dikiflleri için ön tavlama s›cakl›klar›n›n saptanmas› aç›s›ndan, ön tavlama s›cakl›¤› daha kal›n olan levhaya göre hesaplanmal›d›r. Çok pasolu köfle ve küt kaynak dikiflleri de benzer gerilme koflullar›na sahiptir. Bu nedenle küt kaynak dikifllerinde de so¤uk çatlamalardan kaç›nmak için, ayn› ön tavlama s›cakl›¤› kullan›lmal›d›r.

So¤uk çatlamadan kaç›nmak için ilk pasonun bafllamas›ndan önceki ve kaynak bölgesinin kaynak s›ras›nda alt›na düflmemesi gereken en düflük s›cakl›k, Tp - ön tavlama s›cakl›¤› olarak adland›r›l›r.Çok pasolu kaynaklar durumunda, ikinci ve daha sonraki tüm pasolar›n s›cakl›klar›n›n belirtilmesin-de kullan›labilecek terim, Ti - pasolararas› s›cakl›kt›r ve Tp - ön tavlama s›cakl›¤› yerine de kullan›labilir. Her iki s›cakl›k da genel olarak ayn›d›r. Bu nedenle basitlik amac›yla, afla¤›da sadece “Ön Tavlama S›cakl›¤›” terimi kullan›lm›flt›r.

5.3.3.2. Kaynaklar›n So¤uk Çatlama Davran›fl›n› Etkileyen Faktörler

Kaynakl› birleflimlerin so¤uk çatlama davran›fl› esas metalin ve kaynak metalinin kimyasal bilefli-minden, levha kal›nl›¤›ndan, kaynak metalinin hidrojen içeri¤inden, kaynak s›ras›ndaki ›s› girdisin-den ve gerilme seviyesinden etkilenir. Alafl›m içeri¤inin, levha kal›nl›¤›n›n ve hidrojen miktar›n›nartmas› so¤uk çatlama riskini de artt›r›r. Is› girdisindeki bir art›fl ise tersine, bu riski azalt›r.

5.3.3.2.1. Esas Metal

Çeliklerin so¤uk çatlama davran›fl› üzerine kimyasal bileflimin etkisi, karbon eflde¤erleri (CET) ilekarakterize edilir. Bu formül, herbir alafl›m elementinin, bu özellikler üzerine karbonunkine benzeretkisi hakk›nda bilgi verir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-55

Bu formül, afla¤›daki yo¤unluk aral›¤›na uygulan›r (yüzde a¤›rl›k cinsinden):

- karbon (C) 0,05 ila 0,32- silisyum (Si) maks. 0,8- manganez (Mn) 0,5 ila 1,9- krom (Cr) maks. 1,5- bak›r (Cu) maks. 0,7- molibden (Mo) maks. 0,75- niyobyum (Nb) maks. 0,06- nikel (Ni) maks. 2,5- titanyum (Ti) maks. 0,12- vanadyum (V) maks. 0,18- bor (B) maks. 0,005

Karbon eflde¤eri CET ile ön tavlama s›cakl›¤› Tp (veya pasolararas› s›cakl›k Ti) aras›nda, fiekil 5.21’de de gösterildi¤i gibi lineer bir iliflki vard›r. CET - karbon eflde¤erinde yaklafl›k % 0,01’lik bir art›fl , ön tavlama s›cakl›¤›nda 7,5 °C’lik bir art›fla yol açar.

CET = C + + +

TpCET = 750 x CET - 150 ( 0C )

Ni

40

Mn + Mo

10

Cr + Cu

20

fiekil 5.21. Ön tavlama s›cakl›¤›n›n karbon eflde¤eri CET ile de¤iflimi

(5.4)

(5.5)

5-56 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.3.3.2.2. Levha Kal›nl›¤›

Levha kal›nl›¤› d ile ön tavlama s›cakl›¤› Tp aras›ndaki iliflki, fiekil 5.22’de görülebilir. fiekilde, ince malzeme için, levha kal›nl›¤›ndaki bir de¤iflimin ön tavlama s›cakl›¤›nda daha büyük bir de¤i-flime neden oldu¤u görülmektedir. Ancak malzeme kal›nl›¤›n›n artmas›yla bu etki azalmakta ve 60 mm’nin üzerinde çok s›n›rl› bir de¤iflim görülmektedir.

Tpd = 160 x tanh - 110 ( 0C )

5.3.3.2.3. Hidrojen ‹çeri¤i

Kaynak metalinin hidrojen içeri¤i HD’nin ön tavlama s›cakl›¤›na etkisi, ISO 3690’la iliflkili olarakfiekil 5.23’de gösterilmifltir. Bu flekilden, hidrojen içeri¤inin art›fl›n›n ön tavlama s›cakl›¤›n›n da art-t›r›lmas›n› gerektirdi¤i görülmektedir. Yüksek de¤erlere göre düflük de¤erlerdeki hidrojen içeri¤in-deki bir de¤iflim, ön tavlama s›cakl›¤› üzerine daha büyük bir etkiye sahiptir.

fiekil 5.22. Ön tavlama s›cakl›¤›n›n levha kal›nl›¤› d ile de¤iflimi.

TpHD = 62 x HD 0,35 - 100 ( 0C )

fiekil 5.23. Ön tavlama s›cakl›¤›n›n, kaynak metalinin hidrojen içeri¤iyle de¤iflimi

( )d

35(5.6)

Tpd

(0 C)

(5.7)

TpH

D(0 C

)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-57

5.3.3.2.4. Is› Girdisi

Is› girdisi Q’nun ön tavlama s›cakl›¤›na etkisi fiekil 5.24’de gösterilmifltir. Kaynak s›ras›nda ›s› girdisindeki bir art›fl›n, ön tavlama s›cakl›¤›nda bir düflmeye izin verdi¤i görülmektedir. Ayr›ca bu etki, alafl›m içeri¤ine ba¤l›d›r ve düflük karbon eflde¤eri için yüksek karbon eflde¤erine göre daha bask›nd›r.

TpQ = (53 x CET – 32) x Q – 53 x CET + 32 (°C) (5.8)

5.3.3.2.5. Art›k (‹ç) Gerilmeler

Halihaz›rda, art›k gerilme seviyesi ile ön tavlama s›cakl›¤› aras›ndaki iliflki, sadece belirli birseviyede bilinmektedir. Art›k gerilmelerdeki bir art›fl ve gerilme halinin üç eksenli oluflu, ön tavla-ma s›cakl›¤›nda da bir art›fl yap›lmas›n› gerektirir. Tp ön tavlama s›cakl›¤›n›n hesaplanmas› için (5.5) denkleminin ç›kar›l›fl›nda, kaynak bölgesinde bulunan art›k gerilmelerin, s›ras›yla esas metalin ve kaynak metalinin akma mukavemetine eflit oldu¤u kabul edilmifltir.

5.3.3.3. Ön Tavlama S›cakl›¤›n›n Hesaplanmas›

Ön tavlama s›cakl›¤› Tp’nin hesaplanmas›nda, Karbon Eflde¤eri CET ile karakterize edilen kimyasalbileflimin, levha kal›nl›¤› d’nin, kaynak metalinin hidrojen içeri¤i HD’nin ve ›s› girdisi Q’nun etkileri afla¤›daki formülle birlefltirilebilir:

Tp = TpCET + Tpd + TpHD + TpQ (°C) (5.9)

fiekil 5.24. Ön tavlama s›cakl›¤›n›n ›s› girdisi ile de¤iflimi

Ön tavlama s›cakl›¤›, (5.10) formülüyle de hesaplanabilir:

Bu iliflki, akma s›n›r› 1000 N/mm2 (10 t/cm2)’ ye kadar olan ve afla¤›daki s›n›rlara sahip yap› çelik-leri için geçerlidir :

CET = % 0,2 ila % 0,5d = 10 mm’den 90 mm’ye kadarHD = 1 ml/100g’ dan 20 ml/100g’ a kadarQ = 0,5 kJ/mm’ den 4,0 kJ/mm’ ye kadar

Deneyimlere göre, bu formüllerle hesaplanan ön tavlama s›cakl›klar› afla¤›daki koflullar yerine getirilmiflse kullan›labilir:

a) Esas metalin karbon eflde¤eri CET, kaynak metalinkini en az % 0,03 aflmal›d›r. Aksihalde ön tavlama s›cakl›¤›n›n hesaplanmas›, kaynak metalinin karbon eflde¤eri CET’in % 0,03 oran›nda artt›r›lmas›yla bulunmal›d›r.

b) Tek pasolu köfle kaynaklar›, puntalama dikiflleri ve kök paso kaynaklar› en az 50 mm uzulu¤unda olmal›d›r. E¤er levha kal›nl›¤› 25 mm’yi aflarsa, puntalama dikiflleri ve kök pasolar yumuflak ve sünek bir kaynak metali kullan›larak iki paso halinde yap›lmal›d›r.

c) Çok pasolu köfle kaynaklar›n› da içeren dolgu pasolar›n çekilmesinde kaynak kal›nl›¤›,levha kal›nl›¤›n›n 1/3’üne ulaflmadan, pasolararas› so¤umaya izin verilmemelidir. Aksi halde, hidrojen içeri¤inin bir son tavlama ifllemi ile azalt›lmas› gerekir.

d) Kaynak s›ras›n›n, köfle kaynak dikifllerinin güçlü plastik flekil de¤iflimlerinden kaç›nacakflekilde seçilmesi gerekir.

5.3.3.4. Ön Tavlama S›cakl›¤›n›n Grafik Yolla Belirlenmesi

Ön tavlama s›cakl›¤› “Tp” ile, levha kal›nl›¤› “d”, karbon eflde¤eri “CET”’in seçilmifl bileflenleri ve›s› girdisi “Q” aras›ndaki iliflki, (5.10) formülüne dayal› olarak fiekil 5.25’de gösterilmifltir.Diyagramda gösterilen herbir e¤ri, kaynak metalinin farkl› hidrojen yo¤unlu¤u “HD” de¤erine uygu-lanmaktad›r.

E¤er ön tavlama s›cakl›¤› karbon eflde¤eri CET ile karakterize edilen belirli bir çelik veya kaynakmetali için saptanacaksa, bu durumda en yak›n muhtemel CET ve ›s› girdisi de¤erleri kullan›larakdiyagram seçilmelidir. Bu diyagramdan, istenen levha kal›nl›¤› ve hidrojen içeri¤i için ön tavlamas›cakl›¤› elde edilir.

E¤er diyagramdaki karbon eflde¤eri ve ›s› girdisi, gerçek de¤erle uyuflmuyorsa, bulunan ön tavlamas›cakl›¤› do¤rultulmal›d›r. CET’teki her % 0,01 için 7,5°C’lik bir do¤rultma yap›lmal›d›r.Is› girdisiyle ilgili do¤rultma, fiekil 5.25’ten elde edilebilir.

5-58 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Tp = 697 x CET + 160 x tanh (d/35) + 62 x HD0,35 + (53 x CET - 32) x Q - 328 (0C) (5.10)

5.3.3.5. Hidrojen ‹çeri¤inin Son Tavlama ile Azalt›lmas›

Örne¤in akma s›n›r› 450 N/mm2 (4,5 t/cm2)’den daha yüksek olan çeliklerin veya 30 mm’den dahakal›n levhalar›n tozalt› ark kayna¤›nda oldu¤u gibi, artan bir so¤uk çatlama riskinin oldu¤u durum-larda, hidrojen içeri¤inin kaynaktan hemen sonra, örne¤in 2 saat / 250°C ölçüsüyle emilerekdüflürülmesi tavsiye edilir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-59

fiekil 5.25. Ön tavlama s›cakl›¤› Tp’nin levha kal›nl›¤› d ile de¤iflimi.

Tp

(0 C)

Tp

(0 C)

Tp

(0 C)

Levha kal›nl›¤› d (mm)

Levha kal›nl›¤› d (mm)

Levha kal›nl›¤› d (mm)

Q =1 kj / mm’ de CET = % 0.20

Q =2 kj / mm’ de CET = % 0.23

Q =3 kj / mm’ de CET = % 0.25

Q =4 kj / mm’ de CET = % 0.27

Q =1 kj / mm’ de CET = % 0.30

Q =2 kj / mm’ de CET = % 0.32

Q =3 kj / mm’ de CET = % 0.34

Q =4 kj / mm’ de CET = % 0.36

Q =1 kj / mm’ de CET = % 0.40

Q =2 kj / mm’ de CET = % 0.42

Q =3 kj / mm’ de CET = % 0.44

Q =4 kj / mm’ de CET = % 0.46

HD 15HD 10

HD5HD 2

HD 15HD 10

HD 5

HD 2

HD 10HD 5

HD 2

250

200

150

100

50

0

250

200

150

100

50

0

250

200

150

100

50

0

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

5-60 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.3.3.6. Ön Tavlama Yapmadan Kaynak

E¤er çok pasolu kaynak yap›l›yorsa, uygun bir kaynak s›ras›n›n kullan›m›yla yeterli yükseklikte bir“Ti” pasolararas› s›cakl›¤› sürdürerek ön tavlamadan kaç›n›labilir. Yüksek bir pasolararas› s›cakl›k

sürdürerek ön tavlamadan kaç›n›lmas› olas›l›¤›, sadece imalat›n s›n›rl› koflullar›na de¤il, ayn› zaman-da kaynak yap›lan çeli¤in karbon içeri¤ine, di¤er bir deyiflle CET’e ve ön tavlama s›cakl›¤›naba¤l›d›r.

Ayr›ca karbona k›yasla di¤er elementlerin de¤erlendirilmesinin, CE ile CET aras›ndaki büyük farkoldu¤u vurgulanmal›d›r. Bu nedenle CET de¤erlerinin CE de¤erlerine veya CE de¤erlerinin CETde¤erlerine dönüfltürülmesi tavsiye edilmez.

fiekil 5.26’da uygun bir kaynak s›ras› ile normal olarak 50°C veya 100°C’lik bir pasolararas›s›cakl›¤› koruyarak, ön tavlamadan kaç›nabilmek için kaynak metalinin hidrojen içeri¤i ve çeli¤inalafl›m içeri¤ine ba¤l› olarak, levha kal›nl›¤› hakk›nda bilgi verilmektedir.

Yeterli ön tavlama s›cakl›¤›n›n pratikte uygulanamayaca¤› durumlarda, ostenitik veya Ni-esasl›ilave malzemelerin kullan›lmas› tavsiye edilir. Bu durumda, kaynakl› birleflimde nisbeten düflükart›k gerilme seviyeleri ve ostenitik kaynak metalinde hidrojenin daha iyi çözünebilmesi nedeniyle,ön tavlama uygulamas›ndan kaç›n›labilir.

fiekil 5.26. 50°C ve 100°C’ lik minimum pasolararas› s›cakl›klar› için CET’in fonksiyonu olarak ön tavlama olmaks›z›n kaynak için s›n›r levha kal›nl›klar›

Tp= 100CQ = 2kJ /mmγi = 500C

Tp= 100CQ = 2kJ /mmγi = 1000C

Lev

ha k

al›n

l›¤› d

(m

m)

Lev

ha k

al›n

l›¤› d

(m

m)

Karbon eflde¤erleri CET (%)

Karbon eflde¤erleri CET (%)

80

60

40

20

0

80

60

40

20

0

0.2 0.24 0.28 0.32 0.36 0.4

0.2 0.24 0.28 0.32 0.36 0.4

HD 5

HD 5

HD 2

HD 2

HD 8

HD 8

5.4. Is›n›n Tesiri Alt›ndaki Bölgenin (ITAB) Toklu¤u ve Sertli¤i

5.4.1. Genel

Bu bölümde kaynak koflullar›n›n kaynak s›ras›nda oluflan zaman/s›cakl›k çevrimleri ve ITAB’dakimekanik özellikler üzerine etkileri tan›mlanmaktad›r.

5.4.2. Ferritik Çeliklerin Temel Davran›fl›

Ferritik çeliklerin kayna¤›, kaynak dikiflini oluflturan ›s› taraf›ndan çeli¤in orijinal mikroyap›s›ndade¤ifltirilmifl bir bölge meydana getirir (bkz. fiekil 5.27). Mikroyap›ya ba¤l› olarak, çeli¤in tokluk vesertlik de¤erleri de de¤iflmifl olabilir.

ITAB’daki mikroyap›n›n de¤iflmesi, esas olarak esas metalin kimyasal bileflimine ve kaynaks›ras›nda oluflan s›cakl›k/zaman çevrimlerine ba¤l›d›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-61

fiekil 5.27. Küt ve köfle kaynak dikifllerinde Is›n›n Tesiri Alt›ndaki Bölge (ITAB).

5.4.3. Çelik Cinsinin Etkisi

ITAB’›n mikroyap›s› ve toklu¤u aras›ndaki iliflki, flu flekilde kabul edilir: Tokluk, tane boyutununart›fl›yla düfler ve sert martenzitik ve beynitik mikroyap› bileflenlerinin miktar› artar.

Kaynak s›ras›nda ostenit tane büyümesini s›n›rlayan herhangi bir element içermeyen C ve C-Mnçeliklerinde genellikle sadece so¤uma süresinin s›n›rlanmas›, ITAB’da yeterli toklu¤u oluflturmakiçin gereklidir.

Mikro alafl›ml› C - Mn çelikleri halinde, yüksek s›cakl›kta kararl› karbür ve nitrür çökeltilerioluflturabilecek elementlerin dikkatle seçilmifl bir kombinasyonu, ostenit tane büyüklü¤ününs›n›rlanmas›n› ve ostenitin dönüflümü s›ras›nda tane içi ferrit çekirdeklenmesinin desteklenmesinimümkün k›lar. Bu nedenle bu tür çelikler, ITAB – ›s› tesiri alt›nda kalan bölgesinde mevcut toklukde¤erlerinin düflmesine karfl› daha az hassast›rlar.

Düflük alafl›ml› çelikler, örne¤in su verilmifl ve temperlenmifl, sünmeye dayan›kl› ve düflük s›cakl›kçelikleri, ayr›ca Ni alafl›ml› çelikler kimyasal bileflimlerine göre davran›rlar. Ancak ortak birdavran›fla sahip de¤ildirler.

5-62 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.4.4. Kaynak Koflullar›n›n Mekanik Özelliklere Etkisi

Kaynak s›ras›ndaki s›cakl›k/zaman çevrimleri, kaynakl› bir birleflimin mekanik özellikleri üzerindeçok önemli etkiye sahiptir. Bunlar, özellikle malzeme kal›nl›¤›, kayna¤›n flekli, kaynak s›ras›ndaki›s› girdisi ve ön tavlama s›cakl›¤›d›r. Genel olarak, kaynak s›ras›nda belirli bir kaynak pasosununs›cakl›k/zaman çevrimini karakterize etmek üzere t8/5 - so¤uma süresi seçilir ve so¤uma s›ras›ndabir kaynak pasosunun ve bu pasonun ITAB’›n›n s›cakl›¤›n›n 800°C’den 500°C’ye düflmesi içingeçen süre al›n›r (bkz. Madde 5.4.5).

Genel olarak t8/5 - so¤uma süresinin artan de¤erleri, çentik darbe enerjisinin düflmesine ve ITAB’›nçentik darbe geçifl s›cakl›¤›n›n yükselmesine yol açar (bkz. fiekil 5.28). Toklu¤un azalmas›ndakiart›fl, çelik cinsine ve o çeli¤in kimyasal bileflimine ba¤l›d›r.

ITAB’daki sertlik, artan t8/5 - so¤uma süresi ile azal›r (bkz. fiekil 5.29).

fiekil 5.29. So¤uma süresinin sertli¤e etkisi

fiekil 5.28. Kaynak koflullar›n›n (a) çentik darbe toklu¤una ve (b) ITAB’daki Tt geçifl s›cakl›¤›na etkisi

5.4.5. So¤uma Süresi Kavram›

Belirli bir çelik için ITAB’daki çentik darbe enerjisi, önceden belirlenmifl bir minimum de¤erinalt›na düflmemiflse, kaynak koflullar› t8/5 - so¤uma süresi afl›lmayacak flekilde seçilmifl demektir.E¤er belirli bir çelik cinsi için ITAB’daki önceden belirlenmifl sertlik de¤eri afl›lmam›flsa, bu durum-da kaynak koflullar› t8/5 - so¤uma süresi belirli bir de¤erin alt›na düflmeyecek flekilde seçilmifldemektir. Bu yaklafl›m›n uygulanabilmesi için, sözkonusu çelik cinsi için çentik darbe enerjisi, çentik darbe geçifl s›cakl›¤› ve sertlik derecesine karfl› gelen e¤rilerin t8/5 - so¤uma süresinin birfonksiyonu olarak biliniyor olmas› gerekir.

Yüksek mukavemetli alafl›ms›z ve düflük alafl›ml› ferritik çelikler için dolgu ve kaplama pasolar›n›nuygun t8/5 - so¤uma süreleri genel olarak 10 saniye ile 25 saniye aras›ndad›r. Bu çeliklere yap›lacakkaynak ifllemlerinin, e¤er herbir durumda

a) EN 288-3’e göre bir kaynak prosedür testi yap›lm›flsa, veyab) EN 288-5’e göre imalattan önceki testler yap›lm›flsa veyac) EN 288-8’e göre yap› eleman›n›n yap›sal gereklilikleri yerine getirilmiflse,

baflka t8/5 - so¤uma süreleriyle kaynak yap›lmalar›n› engelleyecek herhangi bir durum söz konusude¤ildir.

E¤er çentik darbe enerjisinin, çentik darbe geçifl s›cakl›¤›n›n ve sertli¤in, t8/5 - so¤uma süresiylede¤iflimini gösteren e¤riler mevcut de¤ilse, EN 288-3 veya EN 288-8’e göre kaynak prosedür test-lerinin yap›lmas› tavsiye edilir. EN 288-3’e göre kaynak prosedür testlerinin nas›l yap›laca¤›, bustandard›n 4. Bölüm’ünde anlat›lm›flt›r.

5.4.6. So¤uma Süresinin Hesaplanmas›

Kaynak koflullar› ile so¤uma süresi aras›ndaki iliflki denklemlerle tan›mlanabilir, ancak iki boyutluile üç boyutlu ›s› ak›fl› aras›nda bir fark oluflturulmal›d›r (bkz. fiekil 5.30 ve 5.31).

fiekil 5.31 herhangi bir kaynak yöntemi ve herhangi bir kaynak türü için geçifl kal›nl›¤› dt, ›s› girdisi Q ve ön tavlama s›cakl›¤› Tp aras›ndaki iliflkiye dair bilgi sa¤layan bir diyagramd›r.

Bu diyagram belirli bir malzeme kal›nl›¤›, ›s› girdisi ve ön tavlama s›cakl›¤› bileflimi için ›s› girdisinin iki boyutlu mu, yoksa üç boyutlu mu oldu¤unu iflaret etmektedir.

Is› ak›fl› üç boyutlu ve so¤uma süresi malzeme kal›nl›¤›ndan ba¤›ms›z oldu¤unda, t8/5 - so¤uma süresi, (5.11) formülü kullan›larak hesaplan›r :

Burada T0 bafllang›ç s›cakl›¤› olup, λ ise ›s›l iletkenlik katsay›s›d›r (bkz. Tablo 5.1).

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-63

t8/5 = x -Q

2πλ

1

500 - T0

1

800 - T0 ( ) (5.11)

5-64 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

fiekil 5.30. Kaynak s›ras›ndaki ›s› ak›fl türleri

fiekil 5.31. Farkl› ön tavlama s›cakl›klar›na göre ›s› girdisinin fonksiyonu olarak iki boyutlu ›s› ak›fl›ndan üç boyutlu ›s› ak›fl›na geçiflte levha kal›nl›klar› ve profil et kal›nl›¤›

Is› girdisi Q (kJ/mm)

Alafl›ms›z ve düflük alafl›ml› çelikler için (5.11) formülü, Tablo 5.17’deki uygun F3 - form faktörünü kullanarak uygun hale gelir (bkz. (5.12) formülü) :

Is› ak›fl› iki boyutlu ve so¤uma süresi malzeme kal›nl›¤›na ba¤l› oldu¤undan, (5.13) formülü kullan›larak hesaplan›r :

Burada ρ yo¤unluk, c özgül ›s›l kapasitesi, d ise malzeme kal›nl›¤›d›r (bkz. Tablo 5.1).

Alafl›ms›z ve düflük alafl›ml› çelikler için (5.13) formülü, Tablo 5.17’deki uygun F2 - form faktörünü

kullanarak (5.14) formülüne dönüflür :

5.4.7. So¤uma Süresi t8/5’in Saptanmas›nda Kullan›lacak Diyagramlar

Belirlenmifl bir Q ›s› girdisi için t8/5 - so¤uma süresi veya belirlenmifl bir so¤uma süresi için ›s› girdisi, ilk önce fiekil 5.26’y› kullanarak ›s› ak›fl türünün belirlenmesinden sonra, fiekil 5.32 ve 5.33’e dayanarak saptanabilir.

Üç boyutlu ›s› ak›fl› halinde t8/5 - so¤uma süresi, Q ›s› girdisi ve Tp ön tavlama s›cakl›¤› aras›ndakiiliflki, bir levha üzerindeki kör paso için (5.11) formülünün oluflturdu¤u temele dayanarak fiekil 5.32’de verilmifltir. E¤er bu diyagram di¤er kaynak türlerine uygulanacaksa, bu durumda bun-lara karfl› gelen F3 - form faktörüne dikkat edilmelidir. E¤er belirli bir ›s› girdisi ve ön tavlama

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-65

t 8/5 = (6700 - 5 T0 ) x Q x - x F3

Burada: U ark gerilimi [Volt]I ark kaynak ak›m› [Amper]v kaynak h›z› [mm/s]k kaynak prosedürünün ›s›l verimi (›s› verim faktörü):

• Tozalt› kayna¤›nda (121) k = 1,0• Elektrik ark kayna¤›nda (111) k = 0,85• MAG kayna¤›nda (135) k = 0,85’tir.

(5.15)

1

500 - T0

1

800 - T0 ( )

- ,

Q

4πλρcd2 ( )1

(500 - T0 )2

1

(800 - T0 )2

t 8/5 = (4300 - 4,3 T0 ) x 105 x x - x F2([ ])Q2

d2

1

500 - T0

2

( )1

800 - T0

2

(5.12)

(5.13)

(5.14)

Q = k x E = k x U x I / v x 1000 (kJ/mm)

xt 8/5 =

5-66 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Tablo 5.17. Kaynak formunun, so¤uma süresi t 8/5’e etkisi

s›cakl›¤› bileflimi için so¤uma süresi saptanacaksa, bu durumda ›s› girdisi ilk olarak F3 ileçarp›lmal›d›r. Ancak bunun tersine, e¤er önceden belirlenmifl bir so¤uma süresi ve ön tavlamas›cakl›¤› için ›s› girdisi diyagramdan al›nacaksa, bu durumda bu de¤er F3’e bölünmelidir.

‹ki boyutlu ›s› ak›fl› halinde so¤uma süresi ile Q aras›ndaki iliflkiyle ilgili bilgi, (5.13) denkleminedayal› olarak çizilen fiekil 5.33’de farkl› malzeme kal›nl›klar› için verilmifltir. E¤er bu diyagramlardi¤er kaynak türlerine uygulanacaksa, bunlara karfl› gelen F2 - form faktörlerine dikkat edilmelidir. Örne¤in e¤er belirli bir ›s› girdisi ve ön tavlama s›cakl›¤› için so¤uma süresi saptanacaksa, bu durumda ›s› girdisi ilk olarak √F2 ile çarp›lmal›d›r. Ancak bunun tersine, e¤er ›s› girdisi önce-den belirlenmifl bir so¤uma süresi ve ön tavlama s›cakl›¤› için diyagramdan ›s› girdisi belirlenecekse, bu durumda bu de¤er √F2 ile bölünmelidir.

Üç boyutlu ›s› ak›fl› halinde, söz konusu levha kal›nl›¤› fiekil 5.33’de verilenlere tam olarak uymuyorsa, gerçek levha kal›nl›¤›na en yak›n diyagram kullan›lmal›d›r. Bu durumda so¤uma süre-si, levha kal›nl›k oran›yla orant›l› olarak düzeltilmelidir. Bunu yapmak için, diyagramdan al›nanso¤uma süresi, diyagramdan al›nan levha kal›nl›¤›n›n karesi ile çarp›l›r ve söz konusu levhakal›nl›¤›n›n karesine bölünür.

Levha üzerinde kör paso 1 1

0.90.9

0.9 ila 0.67

0.45 ila 0.67 0.67

0.67

Küt kaynakta ara paso

Bir köfle biryeflimde tek pasolu köfle kaynakdikifli

Bir T- birleflimde tek pasolu köfle kaynakdikifli

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-67

fiekil 5.32. Farkl› ön tavlama s›cakl›klar› için ›s› girdisinin bir fonksiyonu olarak üç boyutlu ›s› ak›fl› için t8/5 so¤uma süresi

fiekil 5.33. Farkl› ön tavlama s›cakl›klar› için ›s› girdisinin fonksiyonu olarakiki boyutlu ›s› ak›fl› için t8/5 so¤uma süresi

Is› girdisi Q (kJ/mm)

Is› girdisi Q (kJ/mm)

t 8/5

so¤u

ma

süre

sit 8

/5so

¤um

a sü

resi

5-68 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

5.4.8. So¤uma Süresinin Hesaplanmas›

Bir kayna¤›n so¤uma süresini ölçmek için, bir termokupl normal olarak eriyik halindeyken kaynakmetaline dald›r›l›r ve s›cakl›k/zaman (T/t) çevrimi kaydedilir. T/t e¤risinden so¤uma süresi ç›kar›l›r.

5.5. Kat›laflma Çatlamas›ndan Kaç›nma

Kaynak metalinin kat›laflma çatlamas› genellikle merkez hatt› çatlamas› olarak oluflur. Bu durumadaha çok kök pasolarda rastlan›r ve genellikle yüzeye aç›lmas›na ve cürufun uzaklaflt›r›lmas›ndansonra görünmesine ra¤men, yüzeyin hemen alt›nda ve 0,5 mm kal›nl›¤›ndaki sa¤lam metalle kapl›olabilir. Kat›laflma çatlaklar› derin olabilir ve bir birleflimin yük tafl›ma kapasitesini ciddi flekildedüflürür. Karbon - manganez çeliklerini kaynak yaparken bu tip çatlama genellikle tozalt› ark kaynaklar›nda, nadiren elle yap›lan elektrik ark kayna¤›nda rastlan›r. Ancak bazen de gazalt› kaynaklar›nda ve özlü telle yap›lan kaynaklarda da sorun olabilir.

Kat›laflma çatlamas›, özellikle kükürt ve fosfor gibi safiyetsizlik elementleriyle ilgilidir ve yüksekkar›flma seviyelerinde, esas metalden karbon girifliyle desteklenir. Manganez ise çatlama riskiniazalt›r.

Safiyetsizlik seviyeleri ve çatlama hassasiyeti, genellikle küt kaynak dikifllerindeki kök paso gibikar›flma oran›n›n yüksek oldu¤u kaynak pasolar›nda en büyüktür (bkz. fiekil 5.34). (Not : Kar›flma = esas metalin kaynak metaline kar›fl›m oran› (bkz. fiekil 5.34)).

fiekil 5.34. Kaynak dikifllerinde kar›flma.

Küt I - küt kaynak dikiflinde yüksek kar›fl›m oran›

Tipik bir küt kaynak dikiflinde kök pasodaki kar›fl›m (genellikle %25 civar›ndad›r)

Kaynak metaline kar›flanesas metal k›sm›

Çatlama riskini en aza indirmek için, düflük karbonlu ve safiyetsizlik seviyeli ve nispeten yüksekmanganez içerikli ilave malzemeler ye¤lenir. Kaynak h›z›ndaki bir azaltma da, çatlaman›n üstesin-den gelinmesine yard›mc› olabilir.

Kaynak metalinin kat›laflma çatlamas›na hassasiyeti, hem kimyasal bilefliminden hem de kaynakpasosunun geometrisinden (derinlik/genifllik oran›) etkilenir. Kaynak metalinin kimyasal bileflimi,ilave malzemenin ve esas metalin kimyasal bilefliminden ve kar›flma oran›ndan etkilenir. Kar›flmaoran›, ayr›ca kaynak paso geometrisi, her ikisi de birleflim geometrisine (a¤›z aç›s› (bkz. fiekil 1.2b,c– 21 numara) , kök al›n yüksekli¤i (bkz. fiekil 1.2b,c,d – 12 numara) ve kök geniflli¤i (bkz. fiekil 1.6a– 27 numara) ve kaynak parametrelerine (ak›m ve gerilim) ba¤l›d›r.

Karbon ve Karbon-Manganez çeliklerinin tozalt› ark kaynaklar› için kat›laflma çatlak hassasiyetini,Çatlak Hassasiyet Birimi UCS olarak bilinen birim cinsinden kaynak metalinin kimyasal bilefliminegöre tarif eden bir formül gelifltirilmifltir. Tozalt› ark kayna¤› için gelifltirilmifl olmas›na ra¤men buformülün kullan›m›, di¤er kaynak yöntemleri ve di¤er ferritik çelikler için de faydal› olabilir.Formül afla¤›daki gibidir :

Bu formül, Tablo 5.18’de verilen kaynak metali bileflimleri için geçerlidir.

Kaynak metalinde Tablo 5.19’da verilen s›n›r de¤erlere kadar alafl›m elementleri ve safiyetsizlikler,UCS’nin de¤erleri üzerine önemli bir etki yapmazlar.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-69

UCS = 230 C + 190 S + 75 P + 45 Nb – 12,3 Si – 5,4 Mn – 1 (5.16)

Alafl›m Elementi % cinsinden içerik

C 0,030 a) ila 0,230S 0,010 ila 0,050P 0,010 ila 0,045Si 0,150 ila 0,650Mn 0,450 ila 1,600Nb 0 ila 0,070

Tablo 5.18. Kat›laflma çatlamas› için UCS formülünün geçerlili¤i

Alafl›m Elementi % cinsinden içerik

Tablo 5.19. UCS formülünün geçerlili¤i üzerine alafl›m elementlerinin ve safiyetsizliklerin s›n›rlar›.

Ni 1,000Cr 0,500Mo 0,400V 0,070Cu 0,300

Ti 0,020Al 0,030B 0,002Pb 0,010Co 0,030

a) % 0,08’den daha düflük içerikler, % 0,08’e eflit al›nmal›d›r.

5-70 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

10 UCS’den daha düflük de¤erler, çatlamaya yüksek bir direnci gösterir; 30’un üzerinde olmas› ise,düflük bir dirence iflaret eder. Bu yaklafl›k s›n›rlar aras›nda çatlama riski, yüksek kaynak h›zlar›ndaoluflan yüksek derinlik/genifllik oran›na sahip kaynak dikifllerinde veya maksimum izin verilebilirs›n›ra yak›n olanlarda daha yüksektir.

% 1’e kadar nikel de¤eri UCS de¤erleri üzerine etki yapmazken, daha yüksek nikel seviyelerikat›laflma çatlamas›na hassasiyeti artt›rabilir.

Derinlik/genifllik oran› yaklafl›k 1.0 olan köfle kaynak dikiflleri için 20 ve daha üstündeki UCS de¤erleri, çatlama riskine iflaret eder. Oysa küt kaynak dikiflleri için yaklafl›k 25 UCS de¤eri kritiktir. Köfle kaynak dikifllerinde derinlik/genifllik oran›n› 1,0 den 0,8’e düflürmek, izin verilebilenUCS’yi 9 artt›rabilir. Ancak kök içinde nüfuziyet oluflturmayan çok düflük derinlik/genifllik oranlar›,çatlamay› da desteklerler.

5.6. Lameler Y›rt›lmadan Kaç›nma

5.6.1. Genel

Kaynak büzülme flekil de¤ifltirmelerinin, bir levhada kal›nl›k yönünde (enine) etkidi¤i belirlibirleflim türlerinde lameler y›rt›lma oluflabilir (bkz. fiekil 5.35).

Lameler y›rt›lma, esas olarak levha fleklindeki malzemelerde meydana gelen, bir esas metal olay›d›r.Çatlama riski iki faktörden etkilenir:

a) Levhan›n hassasiyeti veb) Birleflim boyunca flekil de¤iflimi.

Çok hassas levha malzemelerde e¤er flekil de¤ifltirmeler düflükse, di¤er bir deyiflle birleflim az mik-tarda s›n›rlanm›flsa dahi y›rt›lma oluflabilir. Daha dirençli malzemeler, kal›nl›k boyunca flekilde¤iflimlerine maruz kalmad›klar› sürece y›rt›lmayabilirler.

Lameler y›rt›lma, esas olarak servis s›ras›nda de¤il, imalat s›ras›nda oluflur. Servis s›ras›ndaoluflumunda, periyodik tekrarl› yükler veya darbeli yükler ana nedenleri olufltururlar.

fiekil 5.35. Bir haçvari birleflimde lameler y›rt›lman›n görünüflü ve flematik gösterilifliÜstte: Makro kesit; Altta: Mikro kesit (150:1; bask›da 0.80 küçültülmüfl)

a: kuvvetin etkime do¤rultusub: (çizgi fleklinde) kal›nt›larc: lameler y›rt›lmad: haddeleme do¤rultusu

5.6.2. Levha Hassasiyeti

Lameler y›rt›lma, kaynak flekil de¤ifltirmelerinin etkisi alt›nda, bir levhadaki metal d›fl› safiyetsiz-liklerin birbirine birlefltirilmesiyle olufltu¤undan, levha hassasiyeti safiyetsizliklerin miktar› veda¤›l›m› taraf›ndan kontrol edilir. Hassasiyetin belirlenmesinde, k›sa enine çekme deneyi (bkz. EN 10164) kullan›labilir ve k›sa enine enkesit alan› büzülmesi (STRA : Short transverse reductionof area), farkl› imalat türlerinde lameler y›rt›lman›n varl›¤›yla iliflkilidir (bkz. fiekil 5.36).

Düflük oksijenli çelikler halinde (alüminyumla gaz› al›nm›fl veya vakuumda gaz› giderilmifl türler)kükürt içeri¤i, safiyetsizlik içeri¤ine ve dolay›s›yla STRA’ya dair faydal› bir k›lavuz olarak bulunmufltur.

fiekil 5.37, belirli bir kükürt içeri¤i için alüminyumla gaz› al›nm›fl çelikte beklenen en yüksek ve endüflük STRA de¤erlerini vermektedir. Buradaki veriler, 12,5 mm ila 50 mm kal›nl›¤›ndaki levhalaraaittir; ancak STRA (% cinsinden) ile kükürt içeri¤i (% cinsinden) aras›ndaki iliflkinin, biraz dakal›nl›¤a ba¤l› oldu¤una iflaret edilmelidir.

% 20’den daha büyük STRA de¤erleri veren çelikler, lameler y›rt›lmaya dirençli olarak kabul edilir.STRA de¤erleri garanti edilmifl malzemeler de mevcuttur (bkz. EN 10164).

Toprak alkali ve kalsiyum bilefliklerinin eklenmesi, hem safiyetsizlik içeri¤ini azaltacak hem desafiyetsizliklerin flekillerini büyük oranda de¤ifltirecek tarzda etkimesine ra¤men, bunlar genellikledüflük kükürt içerikli, alüminyumla gaz› al›nm›fl çeliklerdir.

5.6.3. Birleflim Tasar›m›, ‹malat› ve Kal›nl›k Do¤rultusunda fiekil De¤iflimleri

Belirli bir çelik cinsi için çok miktarda çekme s›n›rlamas›na maruz birleflimlerde lameler y›rt›lmariski, büyük de¤erde oluflan, kal›nl›k boyunca flekil de¤iflimiyle artar. Ancak e¤er aç›sal distorsi-yonun kaynak kök veya kenarlar›nda flekil de¤iflimini artt›rd›¤›, e¤ilme s›n›rlamas› küçükise, bu durumda da oluflabilir (bkz. fiekil 5.38).

Baz› durumlarda, kal›nl›k boyunca flekil de¤iflimini azaltan nitelikte tasar›m de¤ifliklikleriyap›labilir. Lameler y›rt›lma olas›l›¤›n›n oldu¤u bu tür teflkillerin ve detaylar›n›n örnekleri,muhtemel çatlak oluflum yerleriyle birlikte fiekil 5.39’da gösterilmifltir.

E¤er levha hassasiyetinin yüksek oldu¤u kabul edilirse, hassas birleflimler ve detaylar›nda uygunde¤ifliklikler yap›lmal› veya bunlardan kaç›n›lmal›d›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-71

5-72 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

fiekil 5.36. Farkl› s›n›rlamalara sahip birleflimlerde lameler y›rt›lma riski için önerilen yaklafl›k STRA de¤erleri.

fiekil 5.37. 12,5 mm ila 50 mm (dahil) kal›nl›¤›ndaki levhalar için kükürt içeri¤inin fonksiyonu olarak STRA

fiekil 5.38. Köfle kaynakl› T-birleflimlerde s›n›rlama örnekleri

Çekme s›n›rlamas›

:

:

:

:

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-73

fiekil 5.39. Afl›r› miktarda s›n›rlanm›fl büyük yap›lar›n imalinde lameler y›rt›lman›n meydana gelebilece¤i birleflim flekilleri ve detaylar›

a) Rijit bir levha içinden geçen nozul

b) Silindirik bir imalatta takviye veya rijit uç

c) Rijit kutu kesit

Hadde mamulü levhadanimal edilen nozul

Kritik birleflim

Kritik birleflim

Kritik birleflim

Köfle kaynakl›T- birleflim

Tam nüfuziyetliküt kaynakl› T- birleflim

Tam nüfuziyetliküt kaynakl› T- birleflim

Çevresel takviye

Silindirik kap

Rijit uçlar

Rijit levha

5-74 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Afla¤›daki genel ifadelere dikkat edilmelidir :

a) Belirli bir kaynak mukavemeti için, birleflimlerde birlefltirme bölgeleri büyütülmelidir (bkz. fiekil 5.40)

b) Büzülme gerilmeleri afla¤›daki önlemlerle en aza indirilmelidir:

• kaynak metalinin hacmini azaltarak (bkz. fiekil 5.41);

• kayna¤› en az say›da paso ile yaparak (bkz. fiekil 5.42);

• bir tampon tabaka paso s›ras› kullanarak (bkz. fiekil 5.43)

• simetrik kaynaklarla dengelenmifl bir tabaka s›ras› uygulayarak (bkz.fiekil 5.44)

• Kaynakl› parça, kaynak metalinin hadde ürünü levhan›n mümkün oldu¤unca daha büyük kal›nl›k bölgesi boyunca temasta olacak flekilde düzenlenmelidir(bkz. fiekil 5.45)

• Kaynakl› parça, kal›nl›k yönünde s›n›rlaman›n en az olaca¤› flekilde düzenlenmelidir (bkz. fiekil 5.46)

• Kaynakl› parça, düflük mukavemetli bir malzeme kullanarak tampon tabaka oluflturulmas›yla, lameler y›rt›lmaya en az hassas duruma getirilmelidir (bkz. fiekil 5.47).

fiekil 5.40. Erime yüzeyinin büyütülmesiyle lameler y›rt›lmaya hassasiyetin azalt›lmas›

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-75

fiekil 5.41. Kaynak metali hacminin azalt›lmas› ile lameler y›rt›lmaya hassasiyetin azalt›lmas›

fiekil 5.42. Kaynak paso say›s›n›n azalt›lmas› ile lameler y›rt›lmaya hassasiyetin azalt›lmas›

fiekil 5.43. Tampon paso s›ras› ile lameler y›rt›lmaya hassasiyetin azalt›lmas›

5-76 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

fiekil 5.44. Simetrik paso s›ras› düzeni ile lameler y›rt›lmaya hassasiyetin azalt›lmas›

fiekil 5.45. Kaynak metalinin hadde ürünü levhan›n daha büyük kal›nl›k bölgesi boyunca temasta olacak flekildedüzenlenmesi ile lameler y›rt›lmaya hassasiyetin azalt›lmas›

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-77

fiekil 5.46. Kal›nl›k yönünde s›n›rlaman›n azalt›lmas› ile lameler y›rt›lmaya hassasiyetin azalt›lmas›

5-78 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

fiekil 5.47 . Tercihan düflük mukavemetli, yüksek süneklikli kaynak metaliyle tamponlama yaparaklameler y›rt›lmaya hassasiyetin azalt›lmas› (2 tabaka, 1 tabakaya göre daha uygundur.)

fiekil 5.48. Döküm türleri

5.7. Kaynar Dökülmüfl (Gaz› Al›nmam›fl) Çeliklerden Levha ve Profillerin

Kayna¤›nda Çatlama ve Gözenek Tehlikesi

Kaynar dökülmüfl (gaz› al›nmam›fl, sakinlefltirilmemifl) çeliklerden (bkz. fiekil 5.48) üretilen levhave profillerin kayna¤›nda, levhan›n veya profilin ortas›ndaki segregasyon bölgesi kaynak s›ras›ndaeritilmeyecek flekilde kaynak yap›lmal›d›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 5 5-79

fiekil 5.49. I-küt kaynak dikiflinde yüksek kar›fl›m oran› nedeniyle yüksek çatlama tehlikesi

fiekil 5.50. V-küt kaynak dikiflinde düflük kar›fl›m oran›.

fiekil 5.51. T-profillerdeki takviyelerde köfle dikiflleri

a) Segregasyon bölgesinin eritilmesi nedeniyle çatlama ve gözenek tehlikesi

b) Takviye levhas›n›n alt ucunun kesilmesinedeniyle segregasyon bölgesinde çatlamave gözenek tehlikesinin önlenmesi

‹nce levhalar›n küt kaynakl› birleflimlerinde, dikifl içine kar›flan segregasyon bölgesinin dikifl için-deki oran› kal›n levhalara göre daha büyük oldu¤undan, ince levhalarda daha yüksek bir çatlamariski mevcuttur (bkz. fiekil 5.49 ve 5.50). Bu tip çeliklere elektrik ark kayna¤› uygulamalar›nda bazikelektrotlarla kaynak yap›lmal›d›r.

T- profillerin levhalarla takviye edilmesinde, profil içindeki segregasyon bölgesinin eritilmesindenkaç›nmak için takviye levhas›n›n ucu kesilmelidir. (bkz. fiekil 5.51)

5-80 BÖLÜM 5 İMO - 01 / 2005

Tablo 5.20. Kaynakl› birleflimlerde meydana gelen çatlamalar›n nedenleri

S›cak çatlak Biraraya toplanm›fl, düflük s›cakl›kta eriyen çelik fazlar

So¤uk çatlak fiekil de¤ifltirme kabiliyetinin afl›lmas›

Çentik çatla¤› Gerilme tepesi (pik noktalar›)

Lameler çatlak Segregasyonlar

Çatlak Türü Nedeni

5.8. Çatlamalar›n Genel Nedenleri

Kaynakl› birleflimlerde meydana gelen çatlamalar›n genel nedenleri Tablo 5.20’de özet olarak verilmifltir.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 6 6-1

6. MuayeneKısım A – Genel Koşullar

6.1. Kapsam

Bu bölüm, denetçinin yeterlili¤i ve sorumlulu¤una yönelik koflullar›, süreksizliklerin kabul kriterle-rini ve NDT (Tahribats›z Muayene) prosedürlerini içermektedir. Tahribats›z muayene personelininsa¤lamas› gereken koflullar TS EN 473’de verilmifltir. Süreksizliklerin kabul kriterleri TS 7830-EN25817’de verilmifltir.

Tahribats›z muayene yöntemleri,

a) VT (Gözle muayene)b) PT (S›v› penetran ile muayene)c) MT (Manyetik toz ile muayene)d) RT (Radyografik muayene) vee) UT (Ultrasonik muayene)’den oluflur.

6.1.1. Genel Koflullar

E¤er gözle muayenenin d›fl›nda bir muayene uygulanmas› gerekiyorsa, bunun Sözleflme Belgele-ri’nde belirtilmesi gerekir. Bunun için, muayene edilecek kaynaklar›n kategorileri, kabul kriterleri vemuayene yöntem veya yöntemleri belirtilmelidir.

Bir muayene yönteminin ve seviyesinin seçiminden önce, afla¤›daki hususlar gözönünde bulundurul-mal›d›r:

- kaynak yöntemleri- esas metal, kaynak ilave malzemeleri ve ifllemleri- birleflim türü ve geometrisi- bileflen konfigürasyonlar› (ulafl›labilirlik, yüzey koflullar›, vb.)- kalite seviyeleri- olas› süreksizlik türü ve do¤rultusu

6.1.1.1. Tam Nüfuziyetli (TBN) Küt Kaynakl› ve T-Birleflimler

Kaynaklar›n muayenesi için genel olarak kabul edilen yöntemler, yüzey süreksizlikleri için Tablo 6.1’de, iç süreksizlikler için ise Tablo 6.2’de verilmifltir.

Tablo 6.1. Köfle kaynaklar› da dahil, tüm kaynak türleri için kabul edilebilir yüzey süreksizliklerinintespiti için genel olarak kabul edilen yöntemler

Ferrritik çelikVTVT ve MTVT ve PTVT ve (ET)

( ) : Bu yöntemin s›n›rl› olarak uygulanabilece¤ini gösterir.ET : Girdap ak›mlar› ile muayene

6-2 BÖLÜM 6 İMO - 01 / 2005

6.1.1.2. K›smi Nüfuziyetli Küt Kaynak ve T-Birleflimler ve Köfle Kaynaklar›

K›smi nüfuziyetli (KBN) küt kaynak dikiflleri ve köfle kaynaklar dikifllerinde erimemifl kök, Tablo 6.2’de verilen yöntemlerin kullan›m›nda tatminkar bir volumetrik muayeneyi engelleyebilir.Özel test yöntemleri konusunda anlafl›lmad›¤› durumlarda kayna¤›n kalitesi, kaynak ifllemininkontrolu ile garanti edilmelidir.

Gerçek nüfuziyet derecesi ve di¤er süreksizlik türlerinin boyutlar›n›n tespiti için Tablo 6.1 ve 6.2’deverilenlerin d›fl›nda kalan di¤er teknikler üzerinde uzlafl›labilir.

6.1.2. Denetçi Kategorilerinin Tan›mlanmas›

Bu standard›n amac› kapsam›ndaki

(a) imalat/montaj muayene ve deneyleri ile (b) do¤rulama muayene ve deneyleri ayr› ifllevlerdir.

6.1.2.1. ‹malatç›n›n/Müteahhitin Denetçisi

Bu denetçi, Sözleflme Belgeleri’nin kapsam› içinde tüm muayene ve kalite konular› üzerinde, ‹malatç› ad›na ve ç›kar›na davranmak üzere yetkilendirilmifltir.

6.1.2.2. Do¤rulama Denetçisi

Bu denetçi, Sözleflme Belgeleri’nin kapsam› içinde tüm muayene ve kalite konular› üzerinde, Müflteri veya Mühendis ad›na ve ç›kar›na davranmak üzere yetkilendirilmifltir.

6.1.2.3. Denetçi(ler)

Yukar›da tan›mlanan özel denetçi kategorileri d›fl›nda herhangi bir yeterlilik belirtilmeksizin Denetçi terimi kullan›ld›¤›nda, Madde 6.1.2’ de tan›mlanan sorumluluk s›n›rlar› içinde olmak üzere, muayene ve do¤rulama ifllemlerinin her ikisine de eflit olarak uygulan›r.

6.1.3. Denetçinin Yeterlilik Koflullar›

6.1.3.1. Yeterlili¤in Esaslar›

Malzemenin ve iflçili¤in kabulünden veya reddinden sorumlu denetçiler, yeterliliklerini ispat etmekzorundad›rlar. Denetçilerin yeterliliklerinin esas› belgelendirilmelidir.

Tablo 6.2. Tam nüfuziyetli küt kaynak ve T-birleflimler için iç süreksizliklerin tespitinde genel olarak kabul edilen yöntemler

Malzeme ve birleflim türü

Not: Parantez içindeki de¤erler, bu yöntemin s›n›rl› olarak uygulanabilece¤ini gösterir.

Ferritik küt kaynakl› birleflimler

Ferritik T-birleflimler

RT veya (UT) RT veya UT UT veya (RT)

(UT) veya (RT) UT veya (RT) UT veya (RT)

t ≤ 8 8 < t ≤ 40 t > 40

Kal›nl›k (mm)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 6 6-3

6.1.3.2. Geçerlilik Süresi

Becerisinden flüphelenilmesini do¤uracak bir neden olmad›¤› sürece, denetçinin kaynakl› çelik ima-lat›n muayenesinde çal›flmas› kofluluyla, yeterlili¤i devam eder.

6.1.3.3. Denetçi Yard›mc›lar›

Denetçi, kendi denetimi alt›nda çal›flmas› kofluluyla, özel muayene ifllemlerini yerine getirebilecekDenetçi Yard›mc›lar› taraf›ndan desteklenebilir. Denetçi Yard›mc›lar›, halihaz›r yürüttükleri özel görevlerini yerine getirecek e¤itim ve deneyimleri ile yeterliliklerini göstermek zorundad›r.

Denetçi Yard›mc›lar›’n›n çal›flmalar› tercihan günlük olarak, Denetçi taraf›ndan sürekli olarak gözlemlenmelidir.

6.1.3.4. Göz Muayenesi

Denetçi ve Denetçi Yard›mc›lar›, gözlüklü veya gözlüksüz olarak bir göz muayenesinden geçmekzorundad›r. Bu muayenede TS EN 970’ in B - Eki temel al›n›r. Göz muayenesi, yeterliliklerini göstermek için y›lda bir kez veya gereksinim duyuldu¤unda, daha s›k olmak üzere tekrarlan›r.

6.1.3.5. Do¤rulama Yetkisi

Mühendis, denetçilerin yeterliliklerini ispat etme yetkisine sahiptir.

6.1.4. Denetçi’ nin Sorumlulu¤u

Denetçi, kaynakla yap›lan tüm imalat ve montaj ifllemlerinin, Sözleflme Belgeleri’nin koflullar›na uygun yürütüldü¤ünü belirler.

6.1.5. Denetçi’ ye Verilecek Belge ve Bilgiler

Denetçi’ye yap›lacak tüm kaynak dikifllerinin kal›nl›¤›n›, uzunlu¤unu, türünü ve yerini gösteren ayr›nt›l› ve tam imalat resimleri verilmelidir. Denetçiye Sözleflme Belgeleri’nin imal edilecek veyamonte edilecek veya her ikisi için malzeme ve kalite koflullar›n› tan›mlayan ilgili k›sm› verilmelidir.

6.1.6. Denetçi’ye Önceden ‹fllemlerin Haber Verilmesi

Muayene veya do¤rulamaya gereksinim gösteren ifllemlerin bafllamas›ndan önce, Denetçi’ye haber verilmelidir.

6-4 BÖLÜM 6 İMO - 01 / 2005

6.2. Malzemelerin Denetlenmesi

Müflteri’nin Denetçisi, sadece bu standard›n koflullar›n› sa¤layan malzemelerin kullan›ld›¤› konusunda ikna edilmek zorundad›r.

6.3. KPfi’ lerin ve Ekipman›n Denetlenmesi

6.3.1. KPfi

Denetçiler ifl için kullan›lacak tüm KPfi Kaynak Prosedür fiartnameleri’ni gözden geçirmeli ve prosedürlerin, bu standard›n öngördü¤ü koflullara uygun oldu¤undan emin olmal›d›rlar.

6.3.2. Kaynak Ekipman›

Denetçiler ifl için kullan›lan kaynak ekipman›n›n, Madde 5.1.8’de belirtilen koflullarla uyumlu oldu¤undan emin olmal›d›rlar.

6.4. Kaynakç›, Kaynak Operatörü ve Punta Kaynakç›lar›n›n

Yeterliliklerinin Denetlenmesi

6.4.1. Yeterliliklerin Saptanmas›

Denetçi kaynak ifllemlerinin, sadece Madde 4.9’da verilen koflullar›yla uyumlu olacak flekilde yeterliliklerini ispat etmifl kaynakç›, kaynak operatörü ve punta kaynakç›lar› taraf›ndan yap›lmas›na; veya daha önceden benzer flekilde denetlenmifl kaynak ifllemlerini yapm›flolan kaynakç›lar, kaynak operatörleri ve punta kaynakç›lar› taraf›ndan yap›lmas›na izin verir.

6.4.2. ‹flin Kalitesine Dayanarak Yeterlili¤in Yeniden Test Edilmesi

Yeterlili¤ini ispat etmifl bir kaynakç›n›n, kaynak operatörünün veya punta kaynakç›s›n›n yapt›¤› kaynak ifllemlerinin kalitesi bu standard›n belirledi¤i koflullar›n›n alt›nda ise, denetçi bu kiflilere basit kaynakl› parçalar yapt›rarak (örne¤in köfle kaynakl› parça yapt›rarak ve buna k›rma testi uygulayarak) bu kiflilerin Madde 4.9’un koflullar›n› sa¤lad›¤›ndan emin olabilir.

6.4.3. Yeterlili¤in Sona Ermesi Nedeniyle Yeniden Test Edilmesi

Denetçi, bir kaynak yöntemini 6 (alt›) aydan daha fazla uygulamam›fl bir kaynakç› veya kaynak operatörünü yeniden yeterlilik s›nav›na alabilir.

6.5. ‹flin ve Kay›tlar›n Denetlenmesi

6.5.1. Kaynaklar›n Kal›nl›¤›, Uzunlu¤u ve Yeri

Denetçi kaynaklar›n kal›nl›¤›n›n, uzunlu¤unun ve yerinin, bu standard›n öngördü¤ü koflullarlauyumlu oldu¤undan ve onaylanmam›fl herhangi bir kayna¤›n eklenmedi¤inden emin olmal›d›r.

6.5.2. KPfi

Denetçi, sadece Bölüm 3 veya Bölüm 4’de verilen koflullarla KPfi Kaynak Prosedür fiartnamele-ri’nin kullan›ld›¤›ndan emin olmal›d›r.

6.5.3. Elektrod S›n›fland›rmas› ve Kullan›m›

Denetçi, elektrodlar›n sadece s›n›fland›r›ld›klar› pozisyonlarda ve kaynak ak›m türü ve kutuplamay-la kullan›ld›klar›ndan emin olmal›d›r.

6.5.4. Muayenelerin Kapsam›

Denetçi, bu standard›n uygulanabilen koflullar›n›n yerine getirildi¤inden emin olmak için uygun aral›klarla her bir kaynakç›, kaynak operatörü ve punta kaynakç›lar›n›n performans›n›, kaynak tekniklerini, montaj uygulamalar›n› ve kaynakl› birleflim için a¤›z açma haz›rl›klar›n› gözlemelidir.

6.5.5. Muayenelerin Geniflletilmesi

Denetçi, bu standard›n belirledi¤i koflullar›n sa¤lad›¤›ndan emin olmak üzere ifli denetlemelidir.Kaynaklar›n boyut ve flekilleri, uygun ölçüm aletleriyle ölçülmelidir. Kaynaktaki ve esas metaldekiçatlaklar ve di¤er süreksizlikler güçlü bir lamba, büyüteç veya yard›mc› olacak benzer cihazlarla ortaya ç›kar›lmal›d›r.

6.5.6. Yap›lan Muayenelerin Denetçi Taraf›ndan ‹flaretlenmesi

Denetçiler, muayene edilen ve onaylanan tüm parçalar› veya birleflimleri, belirgin bir flekilde iflaretlemeli veya di¤er kay›t yöntemleriyle tan›mlamal›d›r. Kabul edilebilecek herhangi bir kay›työntemi kullan›labilir. Tekrarl› zorlanan elemanlar›n, Mühendis’in onay› al›nmadan z›mba ile iflaretlenmesinden kaç›n›lmal›d›r.

6.5.7. Kay›tlar›n Korunmas›

Denetçi tüm kaynakç›lar›n, kaynak operatörlerinin ve punta kaynakç›lar›n›n, tüm KPfi Kaynak Prosedür fiartnamesi’nde tan›mlanan yeterliliklerin veya yap›lan di¤er testlerin yeterliliklerinin, ayr›ca gerekli olabilecek di¤er tüm bilgilerin bir kayd›n› saklamal›d›r (bkz. KPOR – Madde 4.7.8).

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 6 6-5

6-6 BÖLÜM 6 İMO - 01 / 2005

Kısım B İmalatçı’nın (Müteahhit’in) Sorumlulukları

6.6. ‹malatç›’ n›n Yükümlülükleri

6.6.1. ‹malatç›’ n›n Sorumluluklar›

‹malatç›, bu yönergenin koflullar›n›n yerine getirilmesi s›ras›nda gözle muayene sonucunda belirlenen malzemelerdeki ve iflçiliklerdeki eksikliklerin tümünün gerekli flekilde düzeltilmesindenveya giderilmesinden sorumludur.

6.6.2. Denetçi’ nin Talepleri

‹malatç›, Sözleflme Belgeleri’nde verildi¤i flekliyle malzemelerdeki ve iflçiliklerdeki tüm eksikliklerin düzeltilmesi için Denetçi(ler)’ in tüm taleplerini karfl›lamal›d›r.

6.6.3. Mühendis’ in De¤erlendirmesi

Hatal› kaynaklar›n yeniden kaynak yaparak ortadan kald›r›lmas›n›n esas metale hasar vermesi durumunda, Mühendis’in bu ifllemin Sözleflme Belgeleri’ yle uyumsuz oldu¤u fleklinde bir de¤erlendirme yapmas› halinde, ‹malatç› hasarl› malzemeyi uzaklaflt›rmal› veya Mühendis taraf›ndan onaylanacak flekilde eksikli¤i gidermelidir.

6.6.4. Gözle Muayenenin D›fl›nda Belirlenen Tahribats›z Muayene Testleri (NDT)

E¤er Gözle Muayene’ nin d›fl›nda bir muayene yöntemi belirlenmiflse, kaynak dikifllerinin bu bölümde K›s›m C’ de belirlenen kalite koflullar›n› sa¤lay›p sa¤lamad›¤›n›n ispat›, Müteahhit’in (‹malatç›’n›n) sorumlulu¤undad›r.

6.6.5. Gözle Muayenenin D›fl›nda Belirlenmeyen Tahribats›z Muayene Testleri

(NDT)

E¤er orijinal sözleflmede, Gözle Muayene’nin d›fl›nda tahribats›z muayene testleri (NDT) belirlenmemiflse ve ancak daha sonradan müflteri taraf›ndan istenmiflse, ‹malatç› gerekli testleri yapmal›d›r veya öngörülen yap›labilecek tüm testlere izin vermelidir. Müflteri, ilave testlerin yap›lmas› için tafl›ma, yüzey haz›rlama, NDT ve Madde 6.8’de belirtilen Gözle Muayene’detan›mlanan süreksizliklerin d›fl›nda kalan süreksizliklerin onar›m› gibi masraflardan (hangisi gerekiyorsa) sorumludur. Ancak bu testlerin sonuçlar› bu standartla ilgili uygunsuzluklar içeriyorsa,onar›m ifllemleri ‹malatç›’n›n gideri olmal›d›r.

Kısım C Kabul Kriterleri

6.7. Kapsam

Bu k›s›mda, statik veya dinamik olarak zorlanan kaynakl› birleflimlerin gözle ve NDT (tahribats›zmuayene) muayenesi için kabul kriterleri verilmifltir. Muayenelerin geniflletilmesi ve kabul kriterlerinin Sözleflme Belgeleri’nde belirtilmesi gerekir.

6.8. Gözle Muayene

Muayene kapsam›, sözleflme veya uygulama standard› ile önceden belirtilmelidir. Aksi belirtilmedikçe, tüm kaynaklar gözle muayene edilmelidir. Muayeneyi yapan personel, gerekli bütün muayene ve imalat belgelerine ulaflma imkan›na sahip olmal›d›r.

Fiziksel olarak eriflme mümkün oldu¤unda, kaynaklar muayene edilmeli ve muayene, yüzeyin herhangi bir tanecik veya bilye ile dövülmesi, tafllama veya kaplama gibi yüzey ifllemlerinden önce yap›lmal›d›r.

6.8.1 Kaynak ‹flleminden Önce Gözle Muayene

Kaynak ifllemi öncesi gözle muayene için gerekli flartlar, normal olarak kaynak ifllemi kontrol belgelerine dahil edilir. Bu belgeler gerekti¤inde veya aksi durumda, afla¤›dakiler kontrol edilmelidir:

a) Kaynak a¤›z açma haz›rl›¤›n›n flekli ve boyutlar›n›n gerekli koflullar› sa¤lay›p sa¤lamad›¤›,

b) Eritme yüzeyleri ve bitiflik yüzeylerin istenildi¤i flekilde temiz olup olmad›¤›,

c) Kaynak ile birlefltirilecek parçalar›n mevcut imalat resimlerine ve verilen aral›klara göre birbirine puntalan›p puntalanmad›¤›;

6.8.2. Kaynak ‹fllemi S›ras›nda Gözle Muayene

Gerekti¤inde, kaynak ifllemi s›ras›nda afla¤›daki hususlar kontrol edilmelidir:

a) Herbir kaynak metali pasosunun bir sonraki paso ile kaplanmadan önce, kaynak metali ileeritme yüzeyi aras›ndaki birleflme noktas›na özel bir özen gösterilerek temizleniptemizlenmedi¤i;

b) Çatlaklar, oyuklar veya di¤er kaynak metali y›¤›lma hatalar› gibi görülebilir kusurlar›n olup olmad›¤›. Bu gibi kusurlar gözlendi¤inde, daha fazla kaynak metali y›¤›lmas› olmadan önce düzeltici ifllemin yap›labilmesi için rapor edilmelidir.

c) Bir sonraki kaynak dikifli çekildi¤inde, pasolar aras›nda ve kaynak ile esas metal aras›ndakigeçiflin yeterli bir eritmenin olmas›n› sa¤layacak flekle sahip olup olmad›¤›;

d) Kökün oyulmas› belirtildi¤inde, kökün oyulan taraf üzerinde kaynak ifllemine bafllamadanönce, sa¤lam metali temizlemek için ilk pasonun arkas› uygun vas›talarla aç›l›r. Aç›lannihai kökün flekli ve yüzeyi, y›¤›lacak pasonun tamamen erimesini sa¤layacak flekilde olmal›d›r.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 6 6-7

6-8 BÖLÜM 6 İMO - 01 / 2005

6.8.3. Kaynak ‹flleminden Sonraki Gözle Muayene

Bitmifl kaynak, EN 25817 - B kategorisini karfl›lay›p karfl›lamad›¤›n› kontrol etmek için muayeneedilmelidir. Sözleflme flartlar›na veya standart uygulamalar›na özellikle dahil edilmedi¤inde, afla¤›daki hususlar bu gibi flartlara ek olarak kontrol edilmelidir:

6.8.3.1. Temizleme ve ‹flleme

a) Bütün curufun elle veya mekanik vas›talarla giderilip giderilmedi¤i. Bu ifllem, kusurlar›ngizlenmesinden sak›nmak için yap›l›r.

b) Tak›m izlerinin veya çarpma izlerinin olup olmad›¤›,

c) Kayna¤›n ifllenmesi gerekti¤inde, birlefltirme yerinin tafllamadan dolay› afl›r› ›s›nmas›ndankaç›n›l›p kaç›n›lmad›¤› ve ayr›ca tafllama izleri ve düzgün olmayan yüzey ifllemlerinden dekaç›n›l›p kaç›n›lmad›¤›,

d) Ayn› seviyede ifllenecek köfle kaynak dikiflleri ve küt kaynak dikiflleri için, bir çöküntüolmaks›z›n birlefltirmenin esas metal ile düzgün bir flekilde karfl›laflt›r›l›p karfl›laflt›r›lmad›¤›.

6.8.3.2. Profil ve Boyutlar

a) Kaynak yüzü profili ve herhangi bir fazla kaynak metali yüksekli¤inin EN 25817-B kategorisinin flartlar›n› karfl›lay›p karfl›lamad›¤›;

b) Kaynak yüzeyinin düzgün olup olmad›¤› ve kaynak dikiflinin desen ve hatvesinin düzgünve istenen bir görünüfl verip vermedi¤i;

c) Kaynak geniflli¤inin, birlefltirme yerinin bütünü üzerinde tutarl› olup olmad›¤› veEN 25817-B kategorisinin flartlar›n› karfl›lay›p karfl›lamad›¤›. Küt kaynak dikifllerindekaynak a¤z›n›n tam olarak doldurulmufl olup olmad›¤›n›n kontrol edilmesi.

NOT: Kaynak dikifli geniflli¤i kaynak a¤›z geniflli¤ini önemli ölçüde aflt›¤›nda, birlefltirme flüpheli olarak kabul edilmelidir.

6.8.3.3. Kaynak Kökü ve Yüzeyi

Bu bölüm, EN 25817-B kategorisinden sapmalar yönünden, kayna¤›n eriflilebilir k›s›mlar›n› gözlekontrol etmek için gerekli koflullar› kapsar. Bu k›s›mlar, tek tarafl› bir küt kaynak dikifli için kaynakkökü ve kaynak yüzeyidir.

Afla¤›daki koflullar, karfl›lafl›lmas› muhtemel kusurlar›n ve farkl› koflullar›n flekillerini kapsayan EN 26520’ye at›f yapmak suretiyle desteklenmelidir.

Afla¤›daki hususlar kontrol edilmelidir :

a) Tek tarafl› küt kaynak dikifllerinde, kökün içeri çukurlu¤u (veya içbükeyli¤i) ve yanma olu¤u veya çekme oluklar›n›n kaynakl› birlefltirmenin tamam› üzerinde, EN 25817-B kategorisinde belirtilen s›n›rlar içinde kal›p kalmad›¤›;

b) Herhangi bir yanma olu¤unun EN 25817-B kategorisi içinde kal›p kalmad›¤›. Modellemekili, yanma olu¤unun kontrolu için özellikle uygundur.

c) Kaynak metalinin esas metal ile üst üste geldi¤i alanlarda, kaynak metalinin esas metallebirleflip birleflmedi¤i;

d) Gerekti¤inde optik yard›mc› aletler kullanarak, kaynak yüzeyi ve ITAB’›n (›s› tesiri alt›ndakalan bölge) çatlak veya gözenek gibi herhangi bir kusuru içerip içermedi¤i. Bu kusurlar saptand›¤›nda kusur boyutlar›, EN 25817-B kategorisine karfl› gelen kabul edilebilirliklerinitayin etmeye olanak vermek için ölçülmelidir.

e) ‹malat veya montaj› kolaylaflt›rmak için parçaya geçici olarak kaynak yap›lan ve parçan›nifllevine veya muayene edilmesine engel olan herhangi bir birleflimin parçaya zarar vermeyecek flekilde uzaklaflt›r›l›p uzaklaflt›r›lmad›¤›. Birleflimin sabitlendi¤i alan, çatlaklar içermedi¤inden emin olmak üzere, kontrol edilmelidir.

6.8.3.4. Kaynaktan Sonraki Muayene ‹fllemi

Kaynak iflleminden sonra ilave bir muayene gerekli olabilir.

6.8.4. Tamir Edilen Kaynaklar›n Gözle Muayenesi

Kaynaklar tamamen veya k›smen kabul kriterini karfl›lamad›¤›nda ve onar›m gerekti¤inde, onar›mifllemi esnas›nda afla¤›daki hususlar kontrol edilmelidir:

6.8.4.1. Kaynak Kusurunun Kesilerek K›smi Olarak Al›nmas›

Kaynak kusurunu ç›kar›p almak için, kesme konumunun yeterli derinlikte ve uzunlukta olup olmad›¤› kontrol edilmelidir. Ayr›ca kesme geniflli¤i ve profilinin tekrar kaynak yapmak için yeterligirifle izin verecek flekilde kesme uçlar›nda ve kenar›nda, kesme taban›ndan kaynak metaliyüzeyine do¤ru tedrici bir konikli¤in olmas› sa¤lanmal›d›r.

6.8.4.2. Hatal› Kayna¤›n Kesilerek Tamamen Al›nmas›

Hatal› bir kaynak boyunca bir kesim yap›ld›¤›nda ve ciddi bir metal kayb› olmad›¤›nda, veya birhatal› kaynak içeren malzemenin bir k›sm› kesilerek ç›kar›ld›¤›nda ve yeni k›s›m ç›kar›lan k›smayerlefltirildi¤inde, kaynak a¤›z açma haz›rl›¤›n›n flekil ve boyutlar›n›n flartlar› tafl›y›p tafl›mad›¤›kontrol edilmelidir.

6.8.4.3. Muayene

Onar›lan kaynak, Bölüm 6.8’de belirtildi¤i flekilde orijinal kaynak gibi ayn› flartlara göre muayeneedilmelidir.

6.8.5. Muayene Raporlar›

Belirtildi¤inde, her aflamadaki gözle muayenenin herbir ilgili ayr›nt›s›n›n kontrol edildi¤ini göstermek için kay›t tutulmal›d›r.

Raporda olmas› gereken bilgiler afla¤›da s›ralanm›flt›r:

a) Muayeneyi yapan firman›n ad›b) Muayen edilen cismin tan›t›m›c) Malzeme

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 6 6-9

6-10 BÖLÜM 6 İMO - 01 / 2005

d) Birlefltirme tipie) Malzeme kal›nl›¤›f) Kaynak ifllemig) Kabul kriterlerih) Kabul kriterlerini aflan kusurlar ve yerlerii) Uygun teknik resimleri dikkate alarak muayenenin kapsam›j) Kullan›lan muayene cihazlar›k) Kabul kriterlerini dikkate alan muayene sonucul) Muayeneyi yapan personelin ad› ve muayene tarihi.

6.9. PT (S›v› Penetran Testi) ve MT (Manyetik Toz Testi)

Gözle muayeneye ek olarak PT ve MT uygulanacak olan kaynak dikiflleri, gözle muayene için uygulanan koflullar esas›na göre de¤erlendirilmelidir. Test ifllemi, Tablo 6.3’te verilen uygun bir standarda göre yap›lmal›d›r. Sonuçlar EN 25817–B’yi sa¤lamal›d›r.

6.10. RT (Radyografik Muayene)

Radyografik Muayene ifllemi Tablo 6.3’te verilen uygun bir standarda göre yap›lmal›d›r. SonuçlarEN 25817–B’yi sa¤lamal›d›r.

6.11. UT (Ultrasonik Muayene)

Ultrasonik Muayene, Tablo 6.3’te verilen uygun bir standarda göre yap›lmal›d›r. Sonuçlar EN 25817–B’yi sa¤lamal›d›r.

Tablo 6.3’te NDT – tahribats›z muayene yöntemlerinin prensipleri ve ilgili Türk Standartlar› verilmifltir.

6.12. TS 7830-EN 25817-B’ ye Göre Kabul Kriterleri

6.12.1. Uygulama Alan›

Bu uluslararas› standart, çeliklerin ark kaynakl› birleflimlerindeki süreksizliklerin (hatalar›n) de¤erlendirme gruplar› için bir talimatlar listesidir.

Bu standartta kaynak dikiflleri, düflük, orta ve yüksek olmak üzere, üç de¤erlendirme grubuna ayr›lm›flt›r (bkz. Tablo 6.4). Bu üç de¤erlendirme grubu, kaynakl› imalatta genifl bir kullan›m sa¤layacak flekilde kurallaflt›r›lm›flt›r. De¤erlendirme gruplar›, imalat kaliteleri için düzenlenmifltirve bitmifl ürünlere uygulanamaz.

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 6 6-11

Tablo 6.3. NDT - Tahribats›z muayene yöntemlerinin prensipleri ve ilgili Türk Standartlar›

Muayene

yöntemi

Yöntemin

prensibiYöntem de¤iflkenleri

Hatalar›n

tan›nabilirli¤i

Muayene edilebi-

len malzemer

Kaynak tekni¤in-

deki uygulamalar›

Gözle muayene

TS 2399Ç›plak gözle yüze-yin muayenesi Büyüteç kullan›labilir

Yüzeydeki hatalartan›nabilir

Tüm malzemeler Tüm kaynakdikiflleri

Manyetik

tozla

muayene

TS 2391TS 5481TS 7481TS 10388TS 10389TS 10651

Manyetik alanyard›m›yla hata bölgesinde,süreksizli¤i dikaç›yla kesen bir kaçak alan oluflturulur.

1. Manyetik tozla muayene- floresan esasl›- siyah beyaz

2. Manyetiklefltirme türleri- çerçeveyle- sarg›yla- ak›m geçen iletkenle- daimi m›knat›sla- endüktif yöntemle

Yüzeydeki veya yüze-yin hemen alt›ndakiayr›lmalar görülebilir.Süreksizli¤in türü herzaman anlafl›lmaz.Bir süreksizli¤in sade-ce bir boyutu tan›nabi-lir.

Sadece ferromanyetik malzemeler.

- Çatlamaya hassas, ferromanyetik malzemeden küt ve köfle kaynak dikiflleri

- Ultrasonik veya radyografik yöntemuygulanamayan kaynak dikiflleri

- Dikifl kenarlar›n›n muayenesi

Penetran

s›v› ile

muayene

TS 5187TS 7482

Temizlenmifl yüzeylere, düflükviskoziteli penetrans›v› uygulan›r; kapiler etkiyle süreksizliklere nüfuz eder ve yüzeye sürülen incetaneli gelifltiricitozla süreksizliktentekrar emilir

1. Penetran s›v›- floresan esasl›- boyal›- floresan esasl› boyal›

2. Ara temizleme- suyla- çözücüyle- emülgatörle

3. Gelifltirici- çözücü esasl›- su esasl›

Süreksizli¤in yüzeyeaç›lmas› gerekir

(gözenekliolmayan) tüm malzemeler

- Çatlamaya hassas, ferromanyetik veostenitik çelikler ve demird›fl› metal malzemeden küt ve köfle kaynakdikiflleri

- Ultrasonik veya radyografik yöntem uygulanamayan kaynak dikiflleri

- Dikifl kenarlar›n›n muayenesi

Radyo-

grafik

muayene

TS 5127TS 7478TS 8311TS 8824

Yüksek enerjili,elektromanyetik bir›fl›n parçadan geçirilir ve zay›flar.Bu zay›flama, (kural olarak malzemeye ba¤l›)homojen bir malzemeye göre biraz daha kuvvetli-dir. Zay›flaman›n farke-dilmesi süreksizli¤i gösterir.

1.Röntgen muayenesiRöntgen tüplerinde ›fl›n üretimi. Ifl›n enerjisi 50 ila 420 keV.

2.Gamma ›fl›nlar›yla muayeneParçalanan radyo-nükleid arac›l›¤›yla ›fl›n üretimi; Ir192, Co60, Se137

Süreksizli¤in yay›l›fl›,›fl›ma yönünde olmal›-d›r. Yüzeye yak›n sü-reksizliklerin dikey›fl›nlanmas›nda, sürek-sizlik tan›namaz. Süreksizlik türü, filmüzerindeki kararmafarkl›l›klar›ndan, deneyime dayanarakanlafl›l›r. Hatan›n parça içindekiderinli¤i anlafl›lamaz.

Tüm malzemeler ‹nce kaynak dikiflle-ri ve yüksek görüntükalitesi:

Röntgen ›fl›nlar›

Kal›n kaynak dikifl-leri ve biraz dahadüflük görüntü kalitesi:

Gamma ›fl›nlar›

Ultra-

sonik

muayene

TS 4822TS 5188TS 5417TS 6935TS 7479TS 8825TS 9911

Piezoelektrik etkiy-le ultrasonik dalga-lar›n üretimi. Ultrasonik dalgalar,bir s›n›r yüzeydenyans›r. Parça için-deki ilerleme süresi, ultrasonikcihaz taraf›ndan ölçülür ve ilerlemeyolu, sabit bir dalgah›z›n›n ç›kt›s› olarak hesaplan›r.

1.Kural olarak boyuna dalgalarla dik dalga verilmesi

2.Enine dalgalarla kural olarak e¤ik dalga verilmesi

Ultrasonik dalgalara dikolan süreksizlikler, yans›t›c› olarak iyi tan›nabilir. Yans›t›c›n›n (hatan›n)konumu iyi anlafl›labilir.Süreksizlik türü, netolarak anlafl›lamaz. Süreksizli¤in büyüklü¤ütam olarak anlafl›lama-d›¤›ndan, referans biryans›t›c› büyüklü¤ü ilekarfl›laflt›r›l›r.

Alafl›ms›z ve düflükalafl›ml› çelikler.Yüksek alafl›ml› çeliklerde, dökmemalzemelerde yüksek iç parazitlernedeniyle süreksiz-liklerin tan›nabilirli-¤i büyük oranda düfler.

Dik dalga

göndermede:

- katmer bak›m›ndan levhalar (saçlar)

- dikifl kenarlar›- pasolararas›

birleflme hatalar› bak›m›ndan kaynak dikiflleri

Enine dalga

göndermede:

- küt, köfle ve takviye kaynak dikiflleri

6-12 BÖLÜM 6 İMO - 01 / 2005

Bu standard›n kapsam›na afla¤›dakiler girer:

♦ alafl›ms›z ve düflük alafl›ml› çelikler,♦ afla¤›da verilen kaynak yöntem gruplar› ve bunlar›n ISO 4064 ile eflde¤erde olan ba¤›ms›z

yöntemleri :

11 Koruyucu gazs›z metal ark kayna¤› (elektrik ark kayna¤›)12 Tozalt› ark kayna¤›13 MIG/MAG ark kayna¤›14 TIG ark kayna¤›15 Plazma ark kayna¤›

♦ elle kaynak, mekanize ve otomatik kaynak♦ tüm kaynak pozisyonlar›♦ küt kaynak dikiflleri, köfle kaynak dikiflleri ve branflman dikiflleri♦ 3 ila 63 mm’lik malzeme kal›nl›klar›

Kaynakl› mamullerde, özellikle dikifl geometrileri çok farkl› ve tam olarak bu standartta tan›mlananölçülerde oldu¤u zaman, bu standard›n koflullar›n›n uygulanabilece¤i bir ortam oluflur.

Bu standart, metalurjik bak›mdan (örne¤in, tane büyüklü¤ü) uygulanamaz.

6.12.2. K›sa Süreksizlikler

Her 100 mm’lik dikifl uzunlu¤unda, toplam uzunlu¤u 25 mm’den büyük olmayan veya 100 mm’denk›sa bir kaynak dikiflinde, toplam dikifl uzunlu¤unun en fazla % 25’ine kadar olan bir veya birkaçsüreksizliktir.

6.12.3. Uzun Süreksizlikler

Her 100 mm’lik dikifl uzunlu¤unda, toplam uzunlu¤u 25 mm’den büyük olan veya 100 mm’den k›sa bir kaynak dikiflinde, toplam dikifl uzunlu¤unun en az % 25’i kadar olan bir veya birkaç süreksizliktir.

6.12.4. Görüntü Yüzeyi

‹ncelenen kaynak dikiflinin uzunlu¤unun, o dikiflin en genifl k›sm›n›n çarp›lmas›yla elde edilen yüzeydir.

Tablo 6.4. Süreksizlikler için de¤erlendirme gruplar›

Grup sembolü De¤erlendirme grubu

D DüflükC OrtaB Yüksek

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 6 6-13

6.12.5. K›r›lma Yüzeyi

K›r›lmadan sonra incelenen yüzeydir.

6.12.6. K›saltmalar

Tablo 6.5’te TS 7830 - EN25817’ye göre B de¤erlendirme grubu için hatalar›n s›n›r de¤erleri verilmifltir.

Tablo 6.5’te afla¤›daki k›saltmalar kullan›lm›flt›r :

a : köfle kaynak dikiflinde anma (nominal) kal›nl›¤› (bkz. fiekil 1.6d – 13 numara)(bkz. fiekil 1.7 – 14 numara)(bkz. fiekil 1.8 – 13,14 numaralar)

b : dikifl taflk›nl›¤›n›n geniflli¤i (bkz. fiekil 1.5 – 9 numara ve fiekil 1.8a )d : gözenek çap›h : süreksizli¤in boyutlar› (yükseklik ve genifllik)l : süreksizli¤in uzunlu¤us : küt kaynak dikifl kal›nl›¤›n›n ölçü boyu veya k›smi nüfuziyette, nüfuziyetin s›n›rl› derinli¤it : boru cidar veya levha kal›nl›¤›z : köfle kaynak dikifllerinin anma nominal kenar uzunlu¤u

(dik aç›l› köflelerde “a“ köfle kaynak dikifli kal›nl›¤› olmak üzere z = ’dir.)

6-14 BÖLÜM 6 İMO - 01 / 2005

Tablo 6.5. TS 7830-EN 25817’ye göre B de¤erlendirme grubu için hatalar›n s›n›r de¤erleri.

*) a = kaynak dikifli kal›nl›¤›; s = küt kaynak dikifli kal›nl›¤› ; t = levha kal›nl›¤›

HataÇatlaklarBoflluklarGözenekler

ISO Nr.1002002011

Gözenek kümesi2013

2015

Uzun gözenek2016

Yüzey gözene¤i2017

Kat› madde kal›nt›lar› (cüruflar, tungsten vebak›r kal›nt›lar›)

300

Gösterim Aç›klamar S›n›r de¤erler*)

‹zin verilmez

Süreksizli¤in görüntü veya k›r›kyüzeyindeki toplam ölçüsü

Küt kaynak dikifllerindeki tek birgözene¤in ölçüsü

Köfle kaynak dikifllerindeki tek birgözene¤in ölçüsü

% 1

d ≤ 0,3 ; a ≤ 3 mm

d ≤ 0,3 ; a ≤ 3mm

Süreksizli¤in görüntü veya k›r›kyüzeyindeki toplam ölçüsü

Küt kaynak dikifllerindeki tekbir gözene¤in ölçüsü

Köfle kaynak dikifllerindeki tekbir gözene¤in ölçüsü

% 4

d ≤ 0,3 ; a ≤ 2 mm

d ≤ 0,3 ; a ≤ 2 mm

K›sa süreksizlikler

Uzun gözene¤in ölçüsü

Enkesitteki çoklu süreksizliklerde

h ≤ 0,3s

2 mm veya kal›nl›ktandaha büyük de¤il

∑ h ≤ 0,15a∑ h ≤ 0,15a

d ≤ 0,3sd ≤ 0,3a

Uzun süreksizlikler ‹zin verilmez

Uzun süreksizlikler

K›sa süreksizlikler

Kat› kal›nt›lar için ölçü

‹zin verilmez

h ≤ 0,3s

2 mm veya kal›nl›ktandaha büyük de¤il

Gözenek kanal›(Kurt oyu¤u)

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 6 6-15

HataBirleflme hatalar›

ISO Nr.401

402

50115012

502

503

507

Afl›r› kök sark›kl›¤›504

Resim Aç›klamar S›n›r de¤erler

‹zin verilmez

‹zin verilmez

Yumuflak geçifl tercih edilir. h ≤ 0,5 mm

Yumuflak geçifl tercih edilir. h ≤ 1 mm + 0,1bmax 5 mm

Yumuflak geçifl tercih edilir. h ≤ 1 mm + 0,1bmax 3 mm

h ≤ 0,1tmax 3 mm

h ≤ 0,1 + 0,3bmax 3 mm

Tablo 6.5. TS 7830-EN 25817’ye göre B de¤erlendirme grubu için hatalar›n s›n›r de¤erleri (devam)

Nüfuziyet azl›¤›

Yanma olu¤u(sürekli veyakesintili)

Afl›r› dikifl taflk›nl›¤›

Afl›r› dikifl taflk›nl›¤›

Eksen kaymas›

6-16 BÖLÜM 6 İMO - 01 / 2005

Tablo 6.5. TS 7830-EN 25817’ye göre B de¤erlendirme grubu için hatalar›n s›n›r de¤erleri (devam)

ISO Nr.506

511

512

515

517

Resim Aç›klamar S›n›r de¤erler

‹zin verilmez

‹zin verilmez

h ≤ 0,05tmax 0,5 mm

h < 1,5 mm + 0.15a

Yumuflak geçifl tercih edilir.

Not: s ≤ 10 mm veya a ≤ 10 mm veya daha az kal›nl›klar için özel kabul gerekebilir.

s: küt kaynak dikifli kal›nl›¤›a: köfle kaynak dikifli kal›nl›¤›

Yumuflak geçifl tercih edilir.Uzun süreksizlikler

K›sa süreksizlikler

h ≤ 0,5 mm

‹zin verilmez

0,15s veya 0,15amax 10 mm

Asimetrik köfle kaynak dikifli

HataKaynak metalinin taflmas›(So¤uk yap›flma)

Kapak pasosunun çöküklü¤ü

Kök pasosunun çöküklü¤ü

Bafllang›ç hatas›

Herhangi bir enine kesitte çoklu kusurlar

h1 + h2 + h3 + h4 + h5 + ≤ Σh

h1 + h2 + h3 + h4 + h5 + h6 ≤ Σh

h2

h2

h4

h4

h3

h3

h1

h1

h5

h5

h6

İMO - 01 / 2005 BÖLÜM 7 7-1

7. Mevcut Yapıların Güçlendirilmesi ve Onarımı

7.1. Genel

Mevcut bir yap›n›n güçlendirilmesi ve onar›m› Mühendis taraf›ndan belirtilen tasar›m koflullar›n›sa¤layacak de¤ifliklikleri içermelidir. Mühendis, çal›flma için olgunlaflm›fl bir plan haz›rlamal›d›r. Bu tür planlar tasar›m, iflçilik, muayene ve dokümantasyonu içermelidir, ancak bunlarla s›n›rl› kalmayabilir.

7.2. Esas Metal

Mevcut yap›lar›n onar›m› ve güçlendirilmesi için tasar›m› ve imalat resimlerini haz›rlamadan önce,mevcut resimlerden, flartnamelerden veya esas metal numune testleri yaparak mevcut yap›da kulla-n›lan esas metal türü saptanmal›d›r. Esas metalin kayna¤a uygunlu¤u araflt›r›lmal›d›r. Tablo E3.5’teverilen malzemelerin d›fl›nda kalan malzemeler birlefltirilmiflse, Mühendis taraf›ndan ilave metal veKPfi Kaynak Prosedür fiartnamesi seçimine özel önem verilmelidir.

7.3. Güçlendirme ve Onar›m için Tasar›m

Tasar›m prosesinde, uygulanabilen geçerli standartlar›n ve genel flartnamelerin di¤er k›s›mlar›n› gözönünde bulundurulmal›d›r. Güçlendirme veya onar›mdan etkilenen bölgede bir gerilme analiziyap›lmal›d›r. Gerilme seviyeleri, tüm mevcut ölü ve hareketli yük durumlar› için oluflturulmal›d›r.Geçmifl kullan›m s›ras›nda çekmeye çal›flan elemanlarda olabilecek birikmifl hasar da göz önündebulundurulmal›d›r. Tekrarl› zorlamaya maruz elemanlar, yorulma gerilmelerinin koflullar›na uyguntasarlanmal›d›r. Eleman›n önceki yükleme geçmifli, tasar›m s›ras›nda dikkate al›nmal›d›r. Yüklemegeçmifli elde edilemiyorsa, tahmin edilmelidir.

Onar›m ifllemi s›ras›nda, yap›daki korozyona u¤ram›fl elemanlar›n yerinde mi b›rak›laca¤›n›n, yoksa yenisiyle mi de¤ifltirilece¤inin tesbiti yap›lmal›d›r.

Mühendis, bir eleman üzerinde tavlama, kaynak veya ›s›l kesme ifllemi yap›lmas› s›ras›nda bu eleman›n yük alt›nda kal›p kalmamas› gerekti¤ine karar vermelidir. Gerekiyorsa yükler azalt›lmal›-d›r. Eleman›n yerel ve genel stabilitesi (kararl›l›¤›), enkesit alan› üzerinde etkiyen yüksek s›cakl›kderecelerinin etkisini de gözönünde bulundurarak araflt›r›lmal›d›r.

Güçlendirme veya onar›m gerektiren mevcut birleflimler, tasar›m›n›n yeterli olup olmad›¤› ve gerekirse takviye edilmesi aç›s›ndan de¤erlendirilmelidir.

Proje hesaplar›n›n yeni toplam yük alt›nda mevcut bulon (c›vata) ve perçinlerin afl›r› gerilmeye maruz kalaca¤›n› göstermesi durumunda, bunlara sadece mevcut ölü yükün etkimesi sa¤lanmal›d›r.E¤er perçin ve bulonlar sadece ölü yük alt›nda afl›r› zorlanacaksa veya tekrarl› zorlamaya maruz kalacaksa, bu durumda toplam yükü karfl›layabilmek için yeterli miktarda esas metal ve kaynak ilave edilmelidir.

7-2 BÖLÜM 7 İMO - 01 / 2005

7.4. Yorulma Ömrünün Artt›r›lmas›

Mühendis taraf›ndan yaz›l› bir prosedür ile onaylan›rsa, kritik kaynak detaylar›n›n yeniden yap›land›r›lmas› için afla¤›daki yöntemler kullan›labilir:

(1) Profil deste¤i. Kaynak dikifli ile esas metal aras›nda pürüzsüz bir geçifl sa¤lamak amac›yla, içbükey bir profil elde etmek için, kaynak yüzeyinin bir karbür tafllama ile tafllanarak yeniden flekillendirilmesi

(2) Kenar tafllama. Bir tafllama aparat› veya kalem tafl ile, sadece kaynak kenarlar›n›n tafllanarak yeniden flekillendirilmesi

(3) Kumlama. Kaynak yüzeyinin kumlanmas› veya kaynak kenarlar›n›n çekiçlenmesi

(4) TIG Giydirme. TIG ark›n›n ›s›s› ile ilave metal kullanmadan, mevcut kaynak metalinin yeniden eritilmesi yoluyla kaynak kenarlar›n›n yeniden flekillendirilmesi

(5) Kenar Tafllama ve Çekiçleme’ nin Birlikte Uygulanmas›. Birlikte kullan›ld›klar›nda, katk›lar› birlikte ortaya ç›kar.

Mühendis, izin verilen gerilme aral›¤›nda uygun bir art›fl oluflturabilir.

7.5. ‹flçilik ve Teknik

Onar›lacak esas metal ve mevcut esas metalin, yeni esas metalle olan temas yüzeyleri kir, pas ve di¤er yabanc› maddelerden temizlenmifl olmal›d›r. Kaynak yap›lacak olan bu tür yüzey parçalar›, dikifl kökünden itibaren en az 50 mm’lik bir alanda, boya dahil tüm yabanc› maddelerden temizlen-mifl olmal›d›r.

Mühendis gerekli görürse, onar›lan veya güçlendirilen elemandaki kabul edilemeyecek süreksizlik-ler alevle do¤rultma, alevle k›v›rma veya kaynaktan önce giderilmelidir.

E¤er kaynak dikiflinin onar›m› gerekiyorsa, bunlar›n bu standart ile uyumlu olarak tamir edilmelerigerekir.

Yetersiz kal›nl›ktaki esas metal, gerekli kaynak dikifl kal›nl›¤›na veya gerekli kapasiteye ulaflt›r›lmaküzere, Mühendis taraf›ndan kararlaflt›r›lmak kofluluyla, (1) kaynak metali ile gereken kal›nl›¤a geti-rilebilir; (2) ilave esas metal ile takviye edilir veya (3) mevcut yetersiz esas metal, yeterli kal›nl›ktave dayan›mda yeni esas metal ile de¤ifltirilir.

Alevle do¤rultma yöntemi uygulanacaksa, uygun bir yöntemle ölçülen ›s›t›lan alandaki maksimums›cakl›k, su verilmifl ve temperlenmifl çelikler için 600°C’ yi ve di¤er çelikler için ise 650°C’ yi geçmemelidir. Çeli¤in 315°C’ nin üzerindeki s›cakl›klardan h›zl› so¤utulmas›ndan kaç›n›lmal›d›r.

Elemanlar›n onar›m veya güçlendirilmesinde, esas metal veya kaynak metali veya her ikisi de kullan›lacaksa, distorsiyon ve art›k gerilmeleri en az seviyede tutacak flekilde, kaynak s›ras›n›nmümkün oldu¤u kadar tarafs›z eksene göre dengeli olarak verilmesi gerekir.

7.6. Kalite

Çal›flmadan etkilenen tüm elemanlar ve kaynak dikiflleri, Mühendis’in olgunlaflt›r›lm›fl plan› dahilinde, gözle muayene edilmelidir.

NDT tahribats›z muayene yöntemlerinin uygulanma kriterleri, Sözleflme Belgeleri’ nde belirtilmelidir.

İMO - 01 / 2005 EK 1 E 1-1

Ek 1 Kaynakl Yap larda Tasar m Prensipleri

E1.1. Kayna¤a Uygun Tasar›m

Kaynak dikiflleri afla¤›daki durumlarda çentik etkisi yarat›r:

a) Kesit yüksekli¤ince uygun olmayan gerilme da¤›l›m›na yolaçan kaynakl› birleflimlerinkullan›m›

b) Kaynak dikifllerinin hatal› veya amaca uygun olmayan flekilde oluflturulmas›; örne¤in, kök pasonun k›smi nüfuziyetli olmas› veya dikifl kenarlar›nda keskin yanma oluklar› oluflmas› gibi.

Kayna¤a uygun tasar›m›n anlam› kaynakl› yap›n›n hem zorlamalara uygun tasar›m›n› yapmak,hem de ayn› zamanda ekonomik bir imalat yapmakt›r. Genel olarak köfle kaynak dikifllerinin yap›l-mas› daha kolayd›r ve bu nedenle gerilme da¤›l›m› uygunsuzluklar› kaç›n›lmaz olarak ortaya ç›kar.Ayr›ca proje mühendisi statik zorlamaya maruz birleflimleri, dinamik zorlamaya maruz kalmayacakflekilde de tasarlamal›d›r.

fiekil E1.1. Küt kaynak dikifllerinde gerilme da¤›l›m› ve kuvvet hatlar›

E 1-2 EK 1 İMO - 01 / 2005

E1.2. Muayeneye Uygun Tasar›m

Kayna¤a uygun tasar›mda kaynak dikiflleri ve kaynakl› parçalarda zorlamalara en uygun tasar›m, kütkaynak dikiflleridir. Bu tür dikifller, muayeneye de en uygun dikifllerdir.

Kaynakl› yap›lar›n tasar›m›nda muayeneye uygun tasar›m, temel tasar›m kriterlerinden biridir.

fiekil E1.3. Çift taraftan çekilen köfle kaynak dikifllerinde gerilme da¤›l›mlar› ve kuvvet hatlar›

fiekil E1.2. Birleflme hatalar› içeren küt kaynak dikiflleri ve tek taraftan çekilen köfle kaynak dikifllerindeki gerilme da¤›l›mlar› ve kuvvet hatlar›

a) Zorlama yönüne dik bir birleflme hatas› içeren bir küt kaynak dikifli

b) Zorlama yönüne paralel bir birleflme hatas› içeren bir küt kaynak dikifli

c) Tek taraftan çekilen köfle kaynak dikiflleri

Bir yap›n›n muayeneye uygun flekilde tasarlanmas›nda gözönüne al›nacak unsurlar :

a) Kullan›lan malzemeb) Kaynak yöntemic) Yükleme türüd) Özellikle ulafl›labilirlik vee) Muayene yönteminin uygulanabilirli¤idir.

Afla¤›dakidaki resimlerin “b” fl›kk›nda, kaynak dikifllerinde muayeneye uygun olacak flekilde de¤ifliklik yap›lm›flt›r. Böylelikle kaynak dikifllerinin kalitesi ispat edilebilir hale getirilmifltir.

İMO - 01 / 2005 EK 1 E 1-3

fiekil E1.4. Kaynak dikifllerinin (NDT) tahribats›z muayeneye uygun düzenlenmesi

a1)

b1)

a2) b2)

a3) b3)

E 1-4 EK 1 İMO - 01 / 2005

E1.3. ‹malata Uygun Tasar›m

Tasar›mda, kaynakla birlefltirilecek atölye imalat›ndaki ifl s›ras› gözönüne al›nmal›d›r. Bu aflamada,afla¤›daki faktörler etkili olur :

E1.3.1. Malzeme Seçimi

Kaynaktan etkilenmeyen malzemeler daha az zorluk ç›kar›rlar. Ancak bu noktada, levha (saç) kal›nl›¤› ayr›ca düflünülmelidir.

E1.3.2. Levha (Saç) Kal›nl›¤›n›n Etkisi

Kal›n levhalar (saçlar), çok eksenli gerilme hali do¤urur ve gevrek k›r›lma e¤ilimi tafl›r. Kal›n levhalar (saçlar) yerine, birkaç adet ince levhan›n (sac›n) birlefltirilmesi daha uygun olabilir. Afla¤›da buna bir örnek verilmifltir :

fiekil E1.5. Dolu gövdeli yapma kirifllerin bafll›k levhalar›n›n oluflturulmas›.

Burada “b” fl›kk›nda görülen kesit atalet momenti, “a” fl›kk›ndaki ile ayn›d›r. Ancak atölyede imalatbak›m›ndan baz› de¤iflikliklerin yap›lmas› gerekir. “c” fl›kk›nda uçlar›n kayna¤› için b = 3a ölçüsüen uygun de¤erdir. Kaynak bölgesi 45° e¤ildi¤i takdirde, kaynaklama için en uygun kaynakpozisyonuna getirilmifl olur.

E1.3.3. So¤uk fiekil Verilmifl Yap› Elemanlar›n›n Kullan›m›

Yap› elemanlar›nda so¤uk flekil verme yard›m›yla, kaynak yap›lmas› gereken eleman say›s› azalt›la-bilmektedir. Ancak e¤er so¤uk flekil verilmifl bölgede kaynak yap›lacaksa, DIN 18800 - K›s›m 1’deverilen Tablo 1’deki de¤erler gözönüne al›nmal›d›r (bkz. Tablo E1.1 ve fiekil E1.6) .

E1.3.4. Kaynak Yönteminin Seçimi

Kaynak konstrüktörü, farkl› kaynak yöntemlerinin uygulama kolayl›klar›n› ve eritme güçlerinibilmeli ve özellikle de yard›mc› ekipmanlar›n kullan›m›n› gözönünde bulundurmal›d›r. Bunun

anlam›, mümkün olan en uzun kaynak dikiflini aral›ks›z ve uygun kaynak a¤z› ile yapmakt›r. Köflekaynak dikiflleri küt kaynak dikifllerine göre daha kolayd›r; zira 90° ile biraraya gelen levhalar (saçlar) kendili¤inden bir kaynak a¤z› olufltururlar. Baflka a¤›z formlar› gerekiyorsa, kaynak teknikerinin seçimi fiekil E1.7’de gösterildi¤i gibi, oluflturulacak a¤›z hacmini ve doldurulacak kaynak dikifli kesitini etkileyebilir

E1.3.5. Levhalar›n (Saçlar›n) Birbirine Oturma Yüzeylerinin Düzenlenmesi

Kaynak iflleminden önce, levhalar›n (saçlar›n) birbirine oturma yüzeylerinin talafll› ifllenmesi, montajdaki ölçü hassasiyetinin sa¤lanmas›nda kolayl›k oluflturur. fiekil E1.8’ de diflli çarklar için baz› örnekler gösterilmifltir.

İMO - 01 / 2005 EK 1 E 1-5

Tablo E1.1 (DIN 18800). So¤uk flekil verilmifl bölgede kaynak için s›n›r de¤erler

E¤er verilen r/t oranlar›na dikkat edilmezse ve so¤ukflekil verildikten sonra bir normalizasyon tavlamas›yap›lmazsa, bu durumda e¤rilik yar›çap›n›n (radyüsün)bitiminden itibaren “mesafe = 5t” içinde hiçbir kaynakyap›lmamal›d›r.

Bu durum, içi bofl profiller için de geçerlidir.

*) S235 JO / St 37-3 için bu de¤er 6mm’ye yükseltilmelidir.

50241284*)

< 4*)

1032

1.511

1

max t(mm)

2

min (r/t)

fiekil E1.6. Kutu profillerin oluflturulmas›

Burada de¤iflik kutu profillerin oluflturulmas› gösterilmifltir.

“a” da k›sa levhalar kullan›larak ve dört adetköfle kaynak dikifli ile bir yapma profil oluflturulmufltur.

“b”, “c” ve “d” de ise so¤ukta flekil vermesayesinde sadece iki köfle kaynak dikiflikullan›lm›flt›r.

“c” çözümü özellikle önemlidir, zira e¤er yapmakutu profil 45° e¤ilebilirse, tüm kaynak dikifllerioluk pozisyonunda ve ayn› anda yap›labilir. Bu çözümde en az so¤ukta flekillendirmekullan›lm›flt›r.

E 1-6 EK 1 İMO - 01 / 2005

E1.3.6. Takviyelerin Düzenlenmesi

I - kesitine sahip profillerde ve yapma profillerde takviye levhalar›n›n düzenlenmesi, fiekil E1.9-a’fleklinde oldu¤u gibi, hem hadde profiller için hem de kaynakl› yapma profiller için zorluk gösterir.Ayr›ca konstrüktif hatalar› da ço¤alt›r. Düfley gövde eleman›n›n üst yüzeyinde ve “f” aral›¤›nda kaynak yapma zorlu¤u ortaya ç›kar.

fiekil E1.7. Ayn› d›fl köflenin birlefltirilmesinde kullan›labilen farkl› a¤›z formlar› (1, 2, 3: A¤›z yüzeyleri)

fiekil E1.8. Oturma yüzeyleriyle düzenlenmifl kaynakl› diflli çarklar.

fiekil E1.9’da verilen “b” çözümleri, köflede daha büyük bir hacim sa¤lad›¤›ndan daha kolay yap›l›r. Düfley gövde takviye levhas›ndaki dikiflin uzunlu¤u tafl›nacak kuvvetle orant›l› olarak belirlenebildi¤inden, gerekti¤inde ve uygun oldu¤unda “c” çözümlerine de gidilebilir.

Oluflturulan uç kesimleri dikifllerin kesiflmesini engelleyerek, üç eksenli gerilme hali oluflumunu ortadan kald›r›rlar. Ayr›ca, kaynak dikifllerin çekilmesini de kolaylaflt›r›rlar. Çeyrek dairenin yar›çap›n›n R ≥ 35 mm olmas› gerekir. “t” levha (saç) kal›nl›¤› artt›kça, e¤rilik yar›çap›n (radyüsün)R ≥ t + 25 [mm] fleklinde artt›r›lmas› gerekir.

‹malat tekni¤i bak›m›ndan yetersiz bulunuyorsa veya ulafl›lmas› zor ise ve gaz› al›nmam›fl (dinlendirilmemifl) çeliklerden üretilen hadde profillerin iç köfle k›s›mlar›nda boyuna do¤rultudakaynak dikifline izin verilmiyorsa, düfley gövde takviye levhalar› kullanmak yerine, gövde eleman›n›n kal›nlaflt›r›lmas› yoluna da gidilebilir (bkz. fiekil E1.10).

İMO - 01 / 2005 EK 1 E 1-7

fiekil E1.9. Hadde ve kaynakl› yapma profillerde takviye levhalar›n›n farkl› flekilde oluflturulmas›.

fiekil E1.10. Bir hadde profilin gövdesinin ilave düfley levhalarla takviye edilmesi.

a1) a2) b1)

b2) c1) c2)

E 1-8 EK 1 İMO - 01 / 2005

Dinamik zorlamaya maruz profillerde yap›lacak takviyelerde, gevrek k›r›lma tehlikesi do¤uracaktakviyelerden kaç›n›lmas› gerekir. fiekil E1.11’de “a” teflkilinde gösterilen takviyeden, gerilme y›¤›lmas› oluflturdu¤u için kaç›n›lmas› gerekir. Yuvarlak kesilmifl uç flekli ile “b” uygulamas›, dinamik zorlamalar için daha uygundur. “c” fleklindeki takviye ise, ancak 16 mm’den daha ince levha (saç) kal›nl›klar›nda kullan›labilir.

E1.4. En Az Korozyon Tehlikesine Uygun Tasar›m

Korozyondan korunma için iki temel yöntem mevcuttur :

a) Aktif koruma : Bu yöntemde korozif ortam de¤ifltirilmeye çal›fl›l›r.

b) Pasif koruma : Bu yöntemde yap› korozif ortamdan izole edilir.

Korozyondan aktif korunmaya proje aflamas›nda bafllan›r. Koruma önlemleri, önce malzeme aç›s›ndan ele al›n›r ve çal›flma koflullar›na uygun bir malzeme seçilir. Bir yap›n›n korozyon ömrü,malzeme seçildikten sonra tasar›m›na ba¤l›d›r. ‹mal edilebilme kolayl›¤› ve uygunlu¤u, yaklaflabilirlik, kolay ve rahat bir muayene olana¤› ve onar›m kabiliyeti etki eden faktörlerdir. Ölü köflelerden, gereksiz aç›lardan, dar aral›klardan, iyi havaland›r›lamayan bölgelerden, art›klar›nkolay topland›¤› yerlerden, bofl hacimlerden, tozlar›n birikebildi¤i yerler ve pislikten, korozif art›kve s›v›lar›n birikmesinden kaç›n›lmas› gerekir. (bkz, fiekil E1.12)

Yap›lar›n korozyondan korunmas›nda di¤er bir yöntem olan pasif korumada, malzemelerin kaplanmas› yayg›n bir yöntemdir. Tablo E1.2’de kaplamalar›n özelikleri verilmifltir.

Farkl› malzemelerin birarada bulundu¤u durumlarda korozyon tehlikesi de büyük olur. Korozyonüzerine baflka bir etki de, atmosfer türünden gelir.

fiekil E1.11. Uç aç›kl›¤› olan veya olmayan takviyeler.

İMO - 01 / 2005 EK 1 E 1-9

Tablo E1.2. Kaplama ve giydirmelerin özellikleri

Tabaka say›s›

1

1...2

1...2

1

Kaplama - Giydirme

‹malatla kaplama

Esas kaplama

Üst yüzey kaplama

S›cak dald›rma(kütle galvanizleme)

Gerekli tabaka kal›nl›¤›(her tabaka için _µm)

15...25

40 normal60 kal›n

40 normal80 kal›n

50 ...85(360....610 g/m2)

Amac›

Çelik yap› elemanlar›n› depolama,imalat ve tafl›ma s›ras›nda koruma

Çelik yüzeyinin korozyondan korunmas›

Esas tabakan›n korunmas›. Örne¤in, galvaniz tabakas›n›n agresifmaddelerden korunmas›

Çelik yüzeyinin korozyondankorunmas›.

Normal : Normal kaplama malzemesiKal›n : Kal›n kaplama malzemesi

fiekil E1.12. Korozyondan korumaya uygun profil seçimi

Damlama kenarlar›

E 1-10 EK 1 İMO - 01 / 2005

İMO - 01 / 2005 EK 2 E 2-1

Ek 2 Distorsiyon

E2.1. Distorsiyonun Önemi

Distorsiyon, tüm kaynak ifllemlerinde belirli bir oranda meydana gelir. Baz› durumlarda dikkateal›nmayacak derecede düflüktür; ancak baz› durumlarda ise, sonradan distorsiyon oluflaca¤›ndan,kaynaktan önce baz› önlemlerin al›nmas› gerekir.

Distorsiyonun incelenmesi çok karmafl›kt›r ve afla¤›da bu konuda k›sa bir özet verilmifltir.

E2.2. Distorsiyonun Nedenleri

Metaller kuvvet etkisi alt›nda genleflir veya hareket eder ve fleklini de¤ifltirir.

- Küçük kuvvetler etkisi alt›nda, elastik kal›r (kuvvet kald›r›ld›ktan sonra orijinal flekline geri döner). Bu durum, “elastik bölge” olarak adland›r›l›r.

- Büyük kuvvetler etkisi alt›nda ise, metaller orijinal flekillerine veya formlar›na geri dönemeyecekleri bir noktaya kadar gerilebilirler. Bu nokta “akma noktas›” (akma gerilmesi) olarak adland›r›l›r.

- Metaller ›s›t›ld›¤›nda genleflirler ve so¤uduklar›nda ise büzülürler. Kaynak s›ras›nda metallerin ›s›nma ve so¤umas› birbirine eflit olmad›¤›ndan, yüksek gerilmeler meydana gelir ve metal distorsiyona u¤rar (kas›lma, gerilme, büzülme ve çarp›lma)

- E¤er bu yüksek gerilmeler elastik bölgeyi geçer ve akma s›n›r›n›n üzerine ç›karsa, metallerde bir miktar kal›c› distorsiyon oluflur. Bir metalin akma gerilmesi, yüksek s›cakl›klarda düfler.

“Distorsiyon, ›s›t›lan metallerin eflit olmayan genleflme ve büzülmesinin bir sonucudur.”

E2.3. Distorsiyon Türleri

Üç ana distorsiyon türü afla¤›da aç›klanmaktad›r :

- Aç›sal distorsiyon (bkz. fiekil E2.1)- Boyuna distorsiyon (bkz. fiekil E2.2)- Enine distorsiyon (bkz. fiekil E2.3)

E2.4. Distorsiyonun Kontrolü

Distorsiyonun kontrolü üçe ayr›labilir :

• Kaynaktan önce• Kaynak s›ras›nda• Kaynaktan sonra

E 2-2 EK 2 İMO - 01 / 2005

fiekil E2.1. Aç›sal distorsiyon

fiekil E2.2. Boyuna distorsiyon fiekil E2.3. Enine distorsiyon

E2.4.1. Distorsiyonun Kaynaktan Önceki Kontrolü

Distorsiyonun kaynaktan önceki kontrolü afla¤›daki ekipmanlarla sa¤lanabilir :

• Punta kaynaklar›yla (bkz. fiekil E2.4)• Jigler, iflkenceler ve fikstürlerle (bkz. fiekil E2.5 ve E2.6)• Üniform ön tavlama ile• Ters yönde ön çarp›lma vererek (bkz. fiekil E2.7)

E2.4.2. Distorsiyonun Kaynak S›ras›ndaki Kontrolü

Distorsiyonun kaynak s›ras›ndaki kontrolü afla¤›daki yöntemlerle sa¤lanabilir :

• Geri ad›m tekni¤i uygulamas› (bkz. fiekil E2.8)• Süreksiz “zincir” kaynak (karfl› dikifller ayn› hizada) (bkz. fiekil E2.9)• Süreksiz “kayd›rmal› (flafl›rtmal›)” kaynak (bkz. fiekil E2.10)• Dengelenmifl s›ral› kaynak. (bkz. fiekil E2.11) • Is› girdisinin azalt›lmas› ve büyük bir erimifl kütlenin büzülmesinin engellenmesi

nedeniyle paso say›s›n›n azalt›lmas›, daha düflük seviyede bir distorsiyona yol açar.(bkz. fiekil E2.12)

İMO - 01 / 2005 EK 2 E 2-3

fiekil E2.7. Ters yönde ön çarp›lma verme

fiekil E2.8. Geri ad›m tekni¤i uygulamas› fiekil E2.9. Süreksiz “zincir” kaynak

(Karfl› dikifller ayn› hizada)

fiekil E2.11. Dengelenmifl s›ral› kaynakfiekil E2.10.Süreksiz “kayd›rmal›” kaynak

(Karfl› dikifller kayd›rmal› / flafl›rtmal›)

fiekil E2.6. ‹flkenceler

fiekil E2.4. Punta kaynaklar› fiekil E2.5. Jigler ve fikstürler

E 2-4 EK 2 İMO - 01 / 2005

E2.4.3. Distorsiyonun Kaynaktan Sonraki Kontrolü

Distorsiyonun kaynaktan sonraki kontrolü afla¤›daki yöntemlerle sa¤lanabilir :

• Yavafl so¤uma• Alevle do¤rultma (karfl› distorsiyon olarak da bilinir.)• Tavlama• Gerilme giderme• Normalizasyon • Mekanik do¤rultma

Tavlama, metalleri so¤uk flekillendirme veya talafll› iflleme amac›yla yumuflatmak için uygulananbir ›s›l ifllemdir. ‹mal edilen veya bitmifl parça, kritik s›cakl›¤›na (% 0,25 C’lu çelik için 723°C - 820°C) ulafl›ncaya kadar bir f›r›nda ›s›t›l›r ve daha sonra yavafl so¤utulur.

Gerilme giderme, kaynakl› parçalar› kritik s›cakl›¤›n hemen alt›na kadar ›s›tma ve ard›ndan yavaflso¤utma ifllemidir. Bu ifllem, metalin akma noktas›n› düflürerek art›k gerilmelerden kurtulmas›na izinverir.

Normalizasyon, metalin tane büyüklü¤ünü düflürerek floklara ve yorulmaya daha dayan›kl› hale getirme ifllemidir. Normalizasyonda kaynakl› parçalar, kritik s›cakl›¤›n hemen üstüne (% 0,25 C’luçelik için 820°C) kadar ›s›t›l›r, bu s›cakl›kta yaklafl›k olarak her 25 mm kal›nl›k için 1 saat tutulurve sonra yavafl so¤utulur.

Mekanik do¤rultma afla¤›daki ifllemlerden oluflur :

• Preste e¤me• Çekiçleme (dövme)• Haddeleme

fiekil E2.12. Paso boyutlar›n›n küçültülmesi yoluyla distorsiyonun azalt›lmas›

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-1

Ek 3Eritme Kaynak Y ntemlerinin Esaslar

E3.1. Elektrik Ark Kayna¤›

Elektrik ark kayna¤› günümüzde MIG/MAG kayna¤›ndan sonra en yayg›n uygulamaya sahip kaynak yöntemidir. Bu yöntemde ark, eriyen bir çubuk elektrod ile ifl parças› aras›nda yanar. Ark vekaynak banyosu (karfl›lama parças›) havan›n zararl› etkilerinden, elektrod taraf›ndan sa¤lanan gazlar ve/veya curuf ile korunur.

E3.1.1. Yöntemin Prensibi

fiekil E3.1’de elektrik ark kayna¤›n›n prensip flemas› verilmifltir. Hem ark tafl›y›c›, hem de kaynakilave malzemesi olarak görev yapan çubuk elektrod, elektrod pensesi ile kaynak kablosu arac›l›¤›y-la ak›m üretecinin bir kutbuna ba¤lan›r. Di¤er kutup, parça kablosu ve parça klemensi arac›l›¤›yla iflparças›na tutturulur. Elektrik ark kayna¤›nda hem do¤ru ak›m (da), hem de alternatif ak›m (aa) kullan›labilir. Ancak elektrodlar›n baz› türleri alternatif ak›mla kaynak yap›labilir. Ak›m üreteci, düflen tip statik karakteristi¤e sahiptir.

fiekil E3.1. Elektrik ark kayna¤›n›n prensip flemas›

E3.1.2. Çubuk Elektrodlar

Günümüzde örtülü çubuk elektrodlar kullan›lmakta olup, ç›plak örtüsüz elektrodlar terkedilmifltir.Elektrodlar mekanik veya hidrolik tahrikli ekstrüzyon preslerinde üretilir. Ba¤lay›c› olarak camsuyukullan›l›r. Presten ç›kan elektrodlar bir kurutma f›r›n›nda kurutulur. Elektrodlar›n örtüleri ince, ortakal›n veya kal›n olabilir.

E3.1.2.1. Örtünün Amac› ve Etkileri

Elektrod örtüsünün görevleri Tablo E3.1’de verilmifltir. En önemli görevleri ark›n tutuflmas›n› vesürdürülmesini sa¤lamak, curuf ve koruyucu gaz oluflturarak kaynak banyosunu (karfl›lama parças›)çevre atmosferden korumak ve metalurjik olarak etkilemektir. fiekil E3.2 ve E3.3’te ise elektrod örtüsünün görev ve fonksiyonlar›yla ilgili flematik bilgiler verilmifltir.

E 3-2 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tablo E3.1. Elektrod örtüsünün görevleri

fiekil E3.2. Elektrod örtüsünün (mantosunun) görevleri

Ark›n iletkenli¤ini iyilefltirmek için :

- daha kolay tutuflma sa¤lar; - daha iyi kaynak özellikleri oluflturur.

Bir curuf oluflturarak :

- damla büyüklü¤ünü etkiler; - ark içindeki damlalar› ve kaynak banyosunu zararl› etkilerden korur; - kat›laflan banyoya form verir;- h›zl› kat›laflmay› önler.

Bir koruyucu gaz örtüsü oluflturur:

- organik maddelerden;- karbonatlardan (örne¤in CaCO3)

Deoksidasyon ve bazen alafl›mlama etkisi yapar.

Ark›n kararl› hale getirilmesi veark ortam›n›n iyonizasyonu

(Manyetik sapma var)

Kaynak banyosunun(karfl›lama parças›n›n),havan›n azot ve oksijeninden korunmas›

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-3

Örtü kal›nl›¤›

Malzeme geçifli

Aral›k doldurma

kabiliyeti

Dikiflin görünüflü

Nüfuziyet

derinli¤i

‹nce Orta kal›n Kal›n

D = 1,2 d 1,2 d < D ≤ 1,6 d D > 1,6 d

fiekil E3.3. Elektrod örtüsünün (mantosunun) kal›nl›¤›n›n etkileri

E 3-4 EK 3 İMO - 01 / 2005

E3.1.2.2. Örtü Türleri

TS EN 499’a göre dört temel örtü türü vard›r. Bunlar selülozik (C), asit (A), rutil (R) ve bazik(B)’tir. fiekil E3.4, bu örtülerin bileflimlerini ve damla geçifl türlerini vermektedir. Çubuk elektrod-lar malzeme özellikleri, örtü ve kaynak özellikleri ile karakterize edilir. Kaynak metalinin malzemeözelliklerinin esas metalle uyumlu olmas› gerekir. Tablo E3.2’de ise örtü türleri ve karakteristik özellikleri verilmifltir.

Selülozik tip Asit tip Rutil tip Bazik tip

Selülozik tip Asit tip Rutil tip Bazik tip

Selüloz 40Rutil TiO2 20Kuartz SiO2 25Fe-Mn 15Cam suyu

Magnetit Fe3O4 50Kuartz SiO2 25Kireçtafl› CaCO3 10Fe - Mn 20Cam suyu

Rutil TiO2 45Magnetit Fe3O4 10Kuartz SiO2 25Kireçtafl› CaCO3 10Fe - Mn 15 Cam suyu

Florid CaF2 45Kireçtafl› CaCO3 40Kuartz SiO2 25Fe - Mn 5Cam suyu

E3.1.2.3. Örtülü (Mantolu) Elektrod Seçimi ‹çin Tavsiyeler

Uygun örtülü (mantolu) elektrodun seçiminde, afla¤›daki hususlar gözönünde bulundurulmal›d›r:

A. Esas metalin mekanik özellikleriyle uyumlu olmal›d›r.

B. Esas metalin kimyasal bileflimiyle mümkün oldu¤unca uyumlu olmal›d›r.

C. Elektrod, ak›m üretecine (kaynak makinas›na) uygun olmal›d›r - AA (Alternatif Ak›m)veya DAEN (Do¤ru Ak›mda Elektrod Negatif = Düz Kutuplama) veya DAEP (Do¤ruAk›mda Elektrod Pozitif = Ters Kutuplama).

D. Elektrod, kaynak pozisyonuna uygun olmal›d›r.

E. Kaynak a¤›z tasar›m›na dikkat edilmelidir – uyumsuz küt birleflimlerde veya a¤›z aç›lmam›fl birleflimlerde derin nüfuziyet elektrodlar› kullan›lmal›d›r.

F. Servis koflullar›na dikkat edilmeli ve buna uygun elektrod seçilmelidir – yüksek s›cakl›k,yüksek nem, korozif atmosfer, darbeli yükleme. Bu koflullara en uygun elektrodlar bazik(düflük hidrojenli) elektrodlard›r.

G. Kaynak maliyetleri gözönünde bulundurulmal›d›r – En yüksek y›¤ma oran›, yatay (PA vePB) pozisyonda elde edilir. Daha yüksek y›¤ma oranlar› için demir tozlu elektrodlar›tercih ediniz. Bunun d›fl›nda en büyük etkiyi yapan faktörler, iflçilik ve tavan pozisyonudur.

fiekil E3.4. Önemli örtü türlerinin analizleri ve damla geçiflleri

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-5

Tablo E3.2. Elektrod örtü (manto) türleri ve karakteristik özellikleri

Özellikleri A = Asit B = Bazik C = Selülozik R = Rutil örtülü

örtülü örtülü örtülü

Örtü temel birleflimi Demir ve Kireç tafl› Yan›c› organik Titandioksit (Rutil)mangan oksitleri maddeler

Malzeme geçifli ‹nce damlal› ‹ri ila orta ‹ri ila orta Orta ila ince damlal›damlal› damlal›

Aral›k doldurma Orta ‹yi ‹yi Orta ila iyikabileyeti

Nüfuziyet derinli¤i Orta seviyede ‹yi ‹yi ‹yi

Duman emisyonu Orta Çok Çok kuvvetli Orta

Curufun kalkma kolayl›¤› Çok kolay Zor Kolay (az curuf) Kolay

Dikiflin görünümü Düz ince t›rt›ll› Orta ila kaba Kaba t›rt›ll› Düz, ince t›rt›ll›t›rt›ll›

Ark boyu Çekirdek tel çap› 1/2 Çekirdek tel Çekirdek tel çap› Çekirdek tel çap›çap›

Mekanik kalite de¤erleri Düflük Çok iyi, tok ‹yi ‹yikaynak metali

Di¤er Özellikler Neme hassas; Özellikle 300-350°C’de yukar›danen az 2 saat afla¤›ya kaynakkurutma gerekir; için;kuru kaynak tekrar kurutmayap›lmal›d›r. gerekmez(piflirmeli)

Ak›m türü Do¤ru ak›m Sadece do¤ru Do¤ru ak›m Do¤ru ak›m (- kutup)(-kutup) ak›m (+/- kutup) Alternatif ak›mAlternatif ak›m (+ kutup)

Kar›fl›k türler: EN 499’da A, B, C, R temel elektrod örtü türlerinin d›fl›nda RA, RB, RC ve kal›n örtülü RR kar›fl›k türleri de standartlaflt›r›lm›flt›r.

Tablo E3.3’te TS 563-EN499’a göre örtülü çubuk elektrodlar› gösterilifl esaslar› verilmifltir.

Tablo E3.4’te yayg›n uygulamalar için elektrod tavsiyeleri yap›lm›flt›r.

Tablo E3.5’te ise uyumlu mukavemet özellikleri elde edebilmek için (kaynaklanabilirlik), uygunesas metal - ilave metal seçenekleri verilmifltir.

E 3-6 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tab

lo E

3.3.

TS

563

-EN

499

’a g

öre

ört

ülü

çu

bu

k el

ektr

od

lar›

n g

öst

erili

fller

i Sem

bol

100

gr k

ayna

k m

etal

inde

kien

çok

H2

içer

i¤i (

ml)

H5

5H

1010

H15

15

Sem

bol

Kay

nak

met

ali

Ak›

m ti

pi 1)

2)

kaza

nc› K

M

1 2 3 4 5 6 7 8

KM

≤ 1

05K

M ≤

105

105

< K

M ≤

125

105

< K

M ≤

125

125

< K

M ≤

160

125

< K

M ≤

160

KM

> 1

60K

M >

160

a.a.

+ d

.ad.

a.a.

a. +

d.a

.d.

a.a.

a. +

d.a

.d.

a.a.

a. +

d.a

.d.

a.1)

‹flle

tileb

ilirl

i¤i g

öste

rmek

için

a.a

. den

ey-

leri

, 65

V’’

tan

düflü

k, y

üksü

z bi

r ge

rilim

le

yap›

lmal

›d›r.

2)a.

a.=

alte

rnat

if a

k›m

d.

a.=

do¤r

u ak

›m

A.

Asi

t ört

ü

C:

Sel

ülo

zik

ört

ü

R:

Ru

til

ört

ü

RR

:R

uti

l k

al›

n ö

rtü

RC

:R

uti

l se

lülo

zik

ört

ü

RA

:R

uti

l asi

t ört

ü

RB

:R

uti

l b

azi

k ö

rtü

B:

Bazi

k ö

rtü

TS

563

- E

N 4

99 -

E 4

6 3

1N

i B

5

4 H

5

Sem

bol

En

az 4

7Jor

tala

ma

çent

ik

vurm

a en

erjis

i iç

in s

›cak

l›k°C

Z‹s

tenm

ezA

+20

00

2-

203

- 30

4-

405

- 50

6-

60

Ala

fl›m

sem

bolü

Kim

yasa

l bile

flim

1)2)

3)

Mn

Mo

Ni

Sem

bols

üzM

oM

nMo

1 N

i2

Ni

3 N

iM

n1N

i1

NiM

oZ

2,0

1,4

> 1,

4 -

2,0

1,4

1,4

1,4

> 1,

4 -

2,0

1,4

Di¤

er

-0,

3 -

0,6

0,3

- 0,

6- - - -

0,3

- 0,

6

- - -0,

6 -1

,21,

8 -

2,6

> 2,

6 -

3,8

0,6

- 1,

20,

6 -

1,2

1)B

elir

tilm

emifl

se,

Mo

< 0,

2; N

i < 0

,3; C

r <

0,2;

V<

0,05

; Nb

< 0,

05;

Cu

< 0,

3.2)

Tabl

oda

göst

erile

n te

k de

¤erl

er, e

n ço

k an

lam

›nda

d›r.

3)So

nuçl

ar, I

SO 3

1-0

Ek

B, K

ural

Aku

llan›

lara

k be

lirtil

en d

e¤er

ol

arak

öne

mli

say›

lar›

n ay

n› s

ay›s

›na

yuva

rlat

›lmal

›d›r.

Stan

dart

num

aras

›

E: E

lle e

lekt

rik

ark

kayn

a¤›

iç

in ö

rtül

ü çu

buk

elek

trod

1)A

kma

muk

avem

eti i

çin

en d

üflük

akm

a m

ukav

emet

i (R

eL)

veya

akm

a m

evcu

t old

u¤un

da (σ

el)

kulla

n›lm

al›d

›r.A

ksi t

akdi

rde

% 0

,2 d

eney

muk

avem

eti k

ulla

n›lm

al›d

›r.2)

Ölç

me

uzun

lu¤u

num

une

çap›

n›n

5 ka

t›d›r.

3535

5 (

3,55

)44

0-57

0

(4,4

-5,7

)22

3838

0 (

3,80

)47

0-60

0

(4,7

-6,0

)20

4242

0 (

4,20

)50

0-64

0

(5,0

-6,4

)20

4646

0 (

4,60

)53

0-68

0

(5,3

-6,8

)20

5050

0 (

5,00

)56

0-72

0

(5,6

-7,2

)18

Sem

bol

En

düflü

kuz

ama

2)

%

En

düflü

kak

ma1)

muk

avem

eti

N/m

m2

(t/c

m2 )

Çek

me

muk

avem

eti

N/m

m2

(t/c

m2 )

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-7

Tablo E3.4. Baz› yap› elemanlar› için önerilen kaynak ifllemi ve çubuk elektrodun türü (Elektrodlar›n k›sa gösterimleri TS 563 EN 499’a göredir)

Yap› eleman› Kaynak ifllemiÇubuk elektrodun türü

TS 563 - EN 499

E 42 0RR 12E 42 0 RC 11

E 38 0 RR 54E 38 2 RA 74

E 42 4 B 42 H5E 42 5 B 12 H5

E 42 2 RB 12E 42 0 RB 12

D‹K‹fi 1 : yukar›dan afla¤›ya

D‹K‹fi 2 : afla¤›dan yukar›ya

Kök paso : E 42 2 RB 12Kapak paso : E 42 0 RR 12

E 42 2 C 25

‹nce cidarl› içi bofl profillerin pozisyon (PA ve PB d›fl›ndakipozisyonlarda)kayna¤›nda

PA ve PBpozisyonlar›nda, incelevhalardan oluflturulanprofillerdeki a=5 mmkal›nl›¤›nda uzun köflekaynak dikifllerinde.

Büyük et kal›nl›klar›nasahip çekmeçubuklar›n›n çift-Va¤›zl› kaynakdikifllerinde.

10 mm kal›nl›¤›ndakilevhalardan oluflturulantakviyelerin pozisyonkayna¤›ndaki köfle kaynak dikifllerinde

Boru hatlar›nda PE vePG pozisyonlar›ndakiküt kaynak dikifllerinde

E 3-8 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tab

lo E

3.5.

Uyu

mlu

mu

keve

met

için

esa

s m

etal

-ila

ve m

etal

ko

mb

inas

yon

lar›

Stan

dart

A5.

1

A5.

5

A5.

17

A5.

23

E70

XX

-X

F6X

X-E

XX

XF6

XX

-EC

XX

XF7

XX

-EX

XX

F7X

X-E

CX

XX

F7X

X-E

XX

X-X

XF7

XX

-EC

XX

X-X

X

E60

XX

E70

XX

EN

499

EN

756

S1 S2 S2M

o

E 3

8 A

R 1

1E

42

2 R

R 1

2E

42

3 C

21

E 4

2 3

B 3

2 H

10

Stan

dart

Gös

teri

mG

öste

rim

örne

kler

i

AW

S’y

e göre

göst

erim

EN

’e g

öre

göst

erim

Yön

tem

AS

TM

’ye

göre

göst

erim

Çel

ik tü

rüS›

n›f›

TS

2162’y

e

göre

göst

erim

(DIN

17100)

min

. Akm

aM

ukav

emet

iM

Pa(t

/cm

2 )

Çek

me

Muk

avem

eti

MPa

(t/c

m2 )

Çel

ik tü

rüÇ

elik

türü

EN

100

25S

235

JRSt

37-

240

0 -

550

(4,0

- 5

,5)

250

(2,5

)≤

20 m

mA

STM

A36

AST

M A

53

AST

M A

106

AST

M A

131

AST

M A

501

Gra

de A

Gra

de B

228

(2,2

8)

290

(2,

90)

310

(3,1

)

400

(4,

00)

St 3

7-2

St 4

4-3N

S 23

5 JR

S 27

5 J2

G3

AST

M A

139

AST

M A

381

AST

M A

500

Gra

de B

Gra

de Y

35

Gra

de A

Gra

de B

241

(2,

41)

240

(2,

40)

228

(2,

28)

290

(2,

90)

414

(4,

14)

415

(4,

15)

310

(3,

10)

400

(4,

00)

St 3

7-2

St 3

5 ve

yaSt

37-

2

St 4

5 ve

yaSt

52

S235

JR

S 23

5 JR

S 27

5 J2

G3

S 35

5 J2

G3

Gra

de B

Gra

de A

,B

,CS,

D,

DS,

E

240

(

2,40

)

235

(2,3

5)

415

(4,

15)

400

- 49

0

(4,0

- 4

,9)

St 4

5.8

St 3

7-3

S 27

5 JR

S 23

5 J2

G3

Gra

de B

240

(2,4

)

415

(4,1

5)

Dik

iflsi

z:St

45

Dik

iflli:

St 3

7-2

S 23

5 JR

G2

S 23

5 JR

EN

stan

dart

-

lar›

na g

öre

göst

erim

‹lave

met

ali

n k

oflu

llar›

Çel

ik s

›n›f

›n ö

zell

ikle

ri

111

(Ele

ktri

k ar

kka

yna¤

›)

12 (Toz

alt›

ark

kayn

a¤›)

Stan

dart

Stan

dart

Gös

teri

mG

öste

rim

örne

kler

i

AW

S’y

e göre

göst

erim

EN

’e g

öre

göst

erim

Yön

tem

AS

TM

’ye

göre

göst

erim

Çel

ik tü

rüS›

n›f›

TS

2162’y

e

göre

göst

erim

(DIN

17100)

min

. Akm

aM

ukav

emet

iM

Pa(t

/cm

2 )

Çek

me

Muk

avem

eti

MPa

(t/c

m2 )

Çel

ik tü

rüÇ

elik

türü

EN

stan

dart

-

lar›

na g

öre

göst

erim

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-9

Tab

lo E

3.5.

Uyu

mlu

mu

keve

met

için

esa

s m

etal

-ila

ve m

etal

ko

mb

inas

yon

lar›

(d

evam

)

135

(MA

Gka

yna¤

›)

A5.

29E

6XT

X-X

E6X

T-X

ME

7XT

X-X

E7X

TX

-XM

A5.

18E

R70

S-X

XX

E70

C-X

CE

70C

-XM

(G

S-so

nekl

i el

ektr

odla

r ha

riç)

EN

440

G 4

2 3C

M G

3Si1

G 4

2 3C

M G

4Si1

136

(Özl

ü te

lleM

AG

kayn

a¤›)

A5.

20E

6XG

-X,

E6X

T-X

ME

7XT-

XE

7XT-

XM

(-2,

-2M

,-3,

-10

-13,

14 v

e -

GS

sone

kli

elek

trod

lar

hari

çtir

ve -

11

sone

kli

elek

trod

lar

ise,

12

mm

’den

dah

abü

yük

kal›n

l›kla

riç

in h

ariç

tu

tulm

al›d

›r.

S 35

5 J2

G3

E 2

95

St 5

2

St 4

5 ve

yaSt

55

380

- 51

5(3

,8 -

5,1

5)20

5(2

,05)

Gra

de 5

5A

STM

A51

6

AST

M A

524

AST

M A

570

AST

M A

573

AST

M A

709

Gra

de 5

822

0(2

,20)

400

- 49

0(4

,0 -

4,9

)

Gra

de 3

6(≤

20 m

m)

250

(2,5

0)40

0 -

550

(4,0

- 5

,5)

API

5L

AB

S

Gra

de B

Gra

de X

42

Gra

de A

B, D

, CS,

DS

Gra

de E

240

(

2,40

)

290

(

2,90

)

415

(4

,15)

415

(4,

15)

400

- 49

0(4

,0 -

4,9

)

400

- 49

0(4

,0 -

4,9

)

Gra

de I

240

(2,4

0)

415

- 58

6

(4,1

5 -

5,86

)

E 2

95St

35

veya

St 4

5G

rade

II

205

(2,0

5)

380

- 55

0

(3,8

- 5

,5)

Gra

de 3

0

Gra

de 3

3

Gra

de 3

6

Gra

de 4

0

Gra

de 4

5

Gra

de 6

5

205

(

2,05

)

230

250

275

(

2,75

)

310

(

3,10

)

240

(2,4

0)

340

(3

,40)

360

365

380

(3

,80)

415

(4

,15)

450

- 53

0(4

,5 -

5,3

)

‹lave

met

ali

n k

oflu

llar›

Çel

ik s

›n›f

›n ö

zell

ikle

ri

E 3-10 EK 3 İMO - 01 / 2005

E3.1.3 Kaynak Tekni¤i

Elektrod, kaynakç› taraf›ndan tam izole edilmifl kaynak pensesine tak›l›r. Seçilen elektrod pensesi-nin, uygulanacak ak›m fliddeti büyüklü¤üne uygun olmas› gerekir. Ak›m fliddeti (amperaj), ak›m üretecinde uygun karakteristik e¤risi seçilerek ayarlan›r. Ark gerilimi, kaynakç› taraf›ndan ark boyutesbit edilerek ayarlan›r. Burada ark boyu artt›kça ark gerilimi artar.

Ark›n tutuflturulmas›, elektrod ile ifl parças› aras›nda k›sa devre oluflturularak sa¤lan›r. Daha sonraelektrod hemen yukar›ya uygun ark boyuna kald›r›l›r ve ark tutuflturulmufl olur. Bu tutuflturma ifllemi, hiçbir zaman kaynak a¤z› d›fl›nda yap›lmamal› ve kayna¤a devam edildi¤inde hemen üzerinden geçilecek bir noktada yap›lmal›d›r. Bazik elektrodlar gibi bafllang›ç gözene¤i e¤ilimlielektrodlar halinde tutuflturma ifllemi, kaynak a¤z›n›n içinde ve bir önceki pasonun bitti¤i yerin birkaç milimetre önünde yap›lmal›, ark tutuflturulduktan hemen sonra bafllang›ç noktas›na getirilmelidir. Böylelikle ilk damlalar›n düfltü¤ü tutuflturma yeri tekrar eritilmifl olur ve bafllang›ç gözeneklerinin bertaraf edilmesi sa¤lan›r.

‹fl parçalar›, bir pozisyoner veya fikstür düzene¤inde kaynak yap›lacaklar› pozisyona getirilmiyorsa,kaynaktan önce ço¤unlukla puntalanmalar› gerekir. Puntalamada tekrar tutuflma özelli¤i iyi olanelektrodlar kullan›lmal›d›r. Bu tür elektrodlar›n örtü türleri öncelikle R (rutil), RR (kal›n rutil) ve RC (rutil-selülozik) türündedir. Punta dikiflleri, esas kaynak s›ras›nda k›r›lmayacak derecede kal›nolmal›d›r. ‹nce levhalarda distorsiyondan (çarp›lma, kas›lma, büzülme vs. fleklindeki flekil bozukluklar›) kaç›nmak için sadece nokta fleklinde puntalama yap›lmal›d›r. fiekil E3.5’te elektrodhareketleri, parçalar›n pozisyonlar›na göre verilmifltir.

fiekil E3.5. Elektrik ark kayna¤›nda parça pozisyonuna göre elektrod hareketleri

22

11

Afla¤›dan yukar›yaköfle kaynak dikifli

Yatay köfle kaynak dikifli Yatay V - (küt) kaynak dikifli

Afla¤›dan yukar›yaV - (küt) kaynak dikifli

Tavan pozisyonundaV - (küt) kaynak dikifli

E3.1.4. Elektrik Ark Kayna¤›nda Kaynak Hatalar›

Elektrik ark kayna¤›nda görülen en önemli kaynak hatalar› yanma olu¤u, curuf kal›nt›lar›, gözenekve uç krater lunkerleridir. Yetersiz nüfuziyet veya kökte erime azl›¤› gibi hatalar yönteme özgü olmay›p, kaynakç›n›n becerisiyle ilgilidir. Benzer flekilde çatlak oluflumu da malzemeyle yak›ndanilgilidir.

fiekil E3.6’da baz› hatalar›n temel nedenleri aç›klanmaktad›r.

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-11

Yanma olu¤u

çok fazla ak›m fliddetiçok yayg›n elektrod tutulufluçok uzun ark boyu

Curuf kal›nt›s›

çok düflük ak›m fliddetiçok büyük kaynak h›z›çok pasolu kaynakta curufkal›nt›s› üzerine kaynakyap›lmas›

Gaz kal›nt›s› (gözenek)

kirli malzeme yüzeyi(pas, nem, boya) çok uzun ark boyu nemli elektrod

Uç krater çatla¤›

elektrodun h›zl› çekilmesiözellikle büyük ak›mlardabüzülme çatlak tehlikesi

Dikifl geçiflinde çatlak

kötü haz›rlanm›fl malzemekaynaktan sonra h›zl›so¤uma (büzülme)

Kök hatas›

Büyük kök aral›¤›ndacuruflar›n kök bölgesinegirmesi

fiekil E3.6. Kaynak dikifl hatalar› (süreksizlikler) ve muhtemel nedenleri (köfle kaynak dikiflleri için) (ayr›ca bkz. Tablo 6.5)

E3.2. MIG/MAG Kayna¤› (Eriyen Elektrodla Gazalt› Kayna¤›)

MIG/MAG kayna¤›, koruyucu gaz kullan›larak yap›lan (gazalt›) ark kaynak yöntemleri aras›nda yeral›r. Koruyucu gaz türüne göre Inert Gaz (MIG) veya Metal Aktif Gaz (MAG) kayna¤› olarakayr›l›r. MAG kayna¤› da kendi içinde ayr›ca kullan›lan koruyucu gaz türüne göre MAGC (CO2) kayna¤› ve MAGM (Kar›fl›m gaz) kayna¤› olarak ikiye ayr›l›r.

E3.2.1. Yöntemin Prensibi

fiekil E3.7’de MIG/MAG kayna¤›n›n prensibini verilmektedir. Bu yöntemde ark, eriyen bir telelektrod ile ifl parças› aras›nda yanar; koruyucu gaz inert (soy) ve aktif olabilir. Bir tel makaras›ndangelen tel, torca iletilir. Telin bu d›fl ucunda ak›m kontak borusu yeral›r. Kontak borusu, gaz memesi-nin içinde efleksenli olarak bulunur. Kontak borusunun alt ucundan arka kadar olan tel boyu olaraktarif edilen serbest tel boyu’nun uzunlu¤u, (mm) cinsinden tel çap›n›n 10 ila 12 kat› olmal›d›r. Kontak borusu mesafesi, serbest tel boyu ile ark boyunun toplam›d›r. Ark ve kaynak bölgesi, gaz memesinden ç›kan koruyucu gaz taraf›ndan örtülür. Koruyucu gaz›n ak›fl debisi, (l/dak) cinsinden olmak üzere tel çap›n›n 10 (on) ila 12 (oniki) kat› aras›ndad›r.

MIG/MAG kayna¤›nda esas olarak do¤ru ak›m kullan›l›r. Elektrod, ak›m üretecinin pozitif kutbunaba¤lan›r. Ak›m üreteci olarak redresör veya sabit gerilim karakteristikli inverter kullan›l›r (bkz. fiekil E3.7). Karakteristik e¤risinin yatayl›¤› çok önemlidir; bu flekilde iç ayar sa¤lanabilir.

E 3-12 EK 3 İMO - 01 / 2005

E3.2.2. Ark Türleri

MIG/MAG kayna¤›nda ak›m fliddetine, ark gerilimine ve kullan›lan koruyucu gaz türüne göre de¤iflik ark türleri ortaya ç›kar. Tablo E3.6’ da arkta malzeme geçifl türleri verilmifltir.

fiekil E3.8’de ark karakteristi¤i içinde hangi ark›n nerede bulundu¤u gösterilmifltir. fiekil E3.9’da iseark türlerinin kullan›m alanlar› gösterilmifltir.

E3.2.3. Tel Elektrodlar

Alafl›ms›z ve düflük alafl›ml› çeliklerin MIG/MAG kayna¤›nda kullan›lan tel elektrodlar EN 440’tastandartlaflt›r›lm›flt›r. Bu teller aras›ndaki esas fark, içlerindeki Mn ve Si miktar›ndan kaynaklan›r.Bu elemanlar, kaynak metalinin deoksidasyonu için gereklidir; ancak kaynak banyosunun ak›c›l›¤›-n› ve dolay›s›yla kayna¤›n özelliklerini de etkilerler. Çaplar› 0.6 mm’den 2,4 mm’ye kadar de¤iflir.En s›k kullan›lanlar› 0.8, 1.0, 1.2 ve 1.6 mm’dir. Alafl›ms›z ve düflük alafl›ml› çeliklerin kayna¤›n-da kullan›lan teller bak›r kapl›d›r. Bak›r kaplama genellikle gözeneklidir ve korozyona karfl› özel birkoruma sa¤lamaz. Ancak ilerletme motorunun rulolar› aras›ndan geçiflini kolaylaflt›r›r ve ak›m iletimini iyilefltirir.

Özlü telle MAG (136) kayna¤›nda kullan›lan özlü teller boru fleklindeki tellerdir. ‹çlerinde curuf vekoruyucu gaz oluflturan maddeler bulunur. fiekil E3.10’da MIG/MAG kayna¤›nda kullan›lan özlütellerin kesitleri gösterilmektedir.

fiekil E3.7 MIG /MAG kaynak donan›m›n›n ve hortum paketinin elemanlar›

Damla geçifli

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-13

Tablo E3.6. Ark ve malzeme geçifl türleri

Sprey ark ‹nce veya çok ince damlal› Genel olarak k›sa devresizUzun ark ‹ri damlal› Hem k›sa devreli hem k›sa devresizK›sa ark ‹nce damlal› K›sa devreliDarbeli ark Damla büyüklü¤ü ve frekans› ayarlanabilir Genel olarak k›sa devresiz

Tan›mlama Malzeme geçifli Aç›klamalar

fiekil E3.8. Ark bölgelerinin konumlar› (flematik)

fiekil E3.9. MAG kayna¤›nda ark türleri ve uygulama alanlar›

Ak›m flideti Is (A)

E 3-14 EK 3 İMO - 01 / 2005

E3.2.4. Koruyucu Gazlar

Kaynak tekni¤inde kullan›lan koruyucu gazlar EN 439’da standartlaflt›r›lm›flt›r (bkz. Tablo E3.7).Kullan›lan koruyucu gaz›n bileflimi, dikifl profilini etkiler. fiekil E3.11’de MAG kayna¤›nda kullan›-lan koruyucu gazlarda CO2 miktar›n›n art›fl›n›n dikifl profiline etkisi görülmektedir.

fiekil E3.10. Özlü tellerin en yayg›n türlerinin kesitleri (flematik).

Tablo E3.7. TS EN 439’a göre kaynak ve kesmede kullan›lan koruyucu gazlar›n s›n›fland›r›lmas›

Gösterim % Hacim cinsinden bileflen

GrupiflaretSay›s›

R 12

1I 2

31

M1 2341

M2M2 2341

M3 23

C 12

F 1

2

> 0...5> 0...5

> 0...3> 0...5 > 0...3> 5...25

> 3...10> 0...5 > 3...10> 5...25 > 0... 8> 2550

100Kalan > 0...30

10100

Kalan (1) 20...80Kalan (1-2)Kalan (1-2)Kalan (1-2)Kalan (1-2)Kalan (1-2)Kalan (1-2)Kalan (1-2)Kalan (1-2)Kalan (1-2)Kalan (1-2)Kalan (1-2)

1.....1515.....35

> 0...5

100

> 0 ila 50 Kalan

TIG, PAK,kök koruma plazma ilekesmeM‹G, TIG,PAK,kök koruma

MAG

Plazma kesme

Kök koruma

Redükleyici

‹nert

zay›foksitleyici

kuvvetlioksitleyici

Reaksiyontafl›y›c›

Redükleyici

Oksitleyici

CO2 O2 Ar He H2 N2

‹nert Yöntem Aç›klamaRedükle-yici

Reaksiyontafl›y›c›

1) Sadece eflit veya daha fazla Helyum k›sm› olan kafl›m gazlar için geçerlidir.2) Argon % 95’e kadar Helyum ile yer de¤ifltirebilir.

Kalan (1-2)Kalan (1-2)

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-15

Argon + % 1 O2 Argon + % 25 CO2 CO2

330 Amper 253 Amper 265 Amper27 Volt 27.5 Volt 31 Volt

E3.2.5. MIG/MAG Kayna¤›nda Kaynak Tekni¤i

MIG/MAG kayna¤›nda belirli bir karakteristik ayar seçildikten sonra, tel ilerletme h›z›n›n ayarlan-mas› için kaba ve hassas ayarlar mevcuttur. Bu ayar anahtarlar› ak›m üretecinin ön panelinde yer al›r. Ark boyunun her de¤ifliminde ark›n direnci de de¤iflti¤inden, dolayl› olarak ak›m fliddeti de¤ifltirilmifl olur. Ark gerilimi, ak›m üreteci üzerinde karakteristik e¤risi de¤ifltirilerek ayarlan›r.MIG/MAG kayna¤›nda çal›flma teknikleri fiekil E3.12’de gösterilmifltir.

E3.3.Tozalt› Ark Kayna¤›

Tozalt› kayna¤›, yüksek eritme gücü ve yüksek kaliteli kaynakl› birleflimlerin teflkil edilmesini sa¤lad›¤›ndan, kaynakl› imalat yapan iflletmelerde sabit bir konumda uygulan›r. Günümüzde eritmekaynak yöntemleri aras›ndaki uygulama oran› % 5-6 aras›ndad›r.

E3.3.1. Yöntemin Prensibi

Tozalt› kayna¤›nda ark, eriyen bir elektrod ile parça aras›nda gözle görülmeyecek flekilde yanar. Ark ve kaynak bölgesi bir toz y›¤›n› alt›nda bulunur. Kaynak banyosu (karfl›lama parças›) atmosferin etkilerinden, tozun oluflturdu¤u curuf taraf›ndan korunur.

fiekil E3.13’de tozalt› kayna¤›n›n prensip flemas› verilmektedir. Bir tel makaras›ndan sa¤›lan telelektrod, toz y›¤›n›n›n içine girer. Ark ya esas metale temas yoluyla, ya da yüksek gerilim darbele-riyle tutuflturulur ve ayn› anda hem esas metali, hem ilave teli, hem de çevresindeki kaynak tozunueritir. Eriyen kaynak tozundan oluflan kaynak gazlar›, bas›nçlar› nedeniyle ark›n çevresinde bir boflluk oluflturur. Tel bu bofllukta erir ve damlalar halinde kaynak metaline geçer. Tozun eriyen k›sm›, ark ilerledikçe kaynak banyosunun hemen arkas›nda kat›laflarak curuf oluflturur. Erimeyen tozkütlesi, belirli bir mesafe geriden kaynak kafas›n› takip eden bir emici hortum taraf›ndan emilerektoz haznesine geri doldurulur. fiekil E3.14’de ise bir tozalt› kaynak donan›m› gösterilmifltir.

E3.3.2. Tozalt› Kayna¤›n›n Uygulama Türleri

Tozalt› kayna¤› genellikle tam mekanize flekilde uygulan›r. Tam mekanize kaynakta, kaynak kafas›n›n veya parçan›n hareket düzene¤i çok önemlidir. Tozalt› kayna¤›nda erime gücünü artt›rmakiçin genellikle iki ilave tel ayn› anda kaynak bölgesine sevkedilir. fiekil E3.15’de tozalt› kayna¤›n›nuygulama türleri verilmifltir.

fiekil E3.11. MAG kayna¤›nda koruyucu gaz bilefliminin dikifl profiline etkisi

fiekil E3.12. MIG/MAG kayna¤›nda çal›flma teknikleri (Tek pasolu bir kaynak dikifli ve dikifl kal›nl›¤› 12 mm veya daha kal›n olan çok pasolu kaynaklar)

E 3-16 EK 3 İMO - 01 / 2005

Alafl›ms›z çeliklerin sola MAG kayna¤› Alafl›ms›z çeliklerin sa¤a MAG kayna¤›

fiekil E3.13. Tek telli tozalt› kayna¤›n›n prensibi

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-17

A : ‹lerletme motoruB : ‹lerletme rulolar›C : Tel do¤rultma rulolar›D : Kontak borusuE : Tel makaras›F : Toz kab›G : Toz borusuH : Toz yönlendiricisiJ : Ayar ünitesiK : Donan›m tafl›y›c›s›

fiekil E3.14. Tozalt› kaynak donan›m›.

Yöntem fiematik görünüflü Aç›klamalar Üstünlükleri

Tek telli kaynak

Çift tel

(Paralel tel)

kayna¤›

Tandem kaynak

S›cak tel kayna¤›

Band elektrodla

kaynak

Tek tel elektrod Di¤er yöntemlere göreTek ak›m üreteci daha yüksek eritme gücüTek ayar

‹ki tel elektrod Yüksek eritme gücüTek ak›m üreteci Yüksek kaynak h›z› veyaTek ayar ‹yi aral›k doldurma

kabiliyeti

‹ki tel elektrod Yüksek eritme gücü‹ki ak›m üreteci Yüksek kaynak h›z›‹ki ayar Uygun dikifl geometrisi

Daha iyi mekanik-teknolojik özellikler

Bir ark tafl›y›c› elektrod Yüksek eritme gücüBir arks›z elektrod Düflük ›s› girdisi‹ki ak›m üreteci Daha iyi mekanik-‹ki ayar teknolojik özellikler

Band fleklinde elektrod Birlefltirme kayna¤›nda:Tek ak›m üreteci ‹yi aral›k doldurma Tek ayar kabiliyeti

Doldurma kayna¤›nda:Yüksek kaplama gücüDüflük kar›fl›mDüz yüzey

fiekil E3.15. Tozalt› kayna¤›n›n uygulama türleri

m

E 3-18 EK 3 İMO - 01 / 2005

E3.3.5. Yöntemin Uygulan›fl›

Tozalt› kayna¤› donan›m›n›n ayarlanmas›nda iki ayar düzene¤i gerekir. Bunlar kullan›lan ak›m üretecinin karakteristik formuna göre belirlenir. Sabit gerilimli kaynak ak›m üreteçlerinde ak›m fliddeti, tel ilerleme h›z› taraf›ndan ayarlan›r; ark gerilimi ise seçilen karakteristik e¤risine ba¤l›d›r.Düflen tip karakteristikli üreteçlerde ise, ak›m fliddetinin de¤ifltirilmesi için baflka bir karakteristike¤risinin seçilmesi gerekir. Gerilim ise belirli bir tel beslem h›z›n›n ayarlanmas›yla ayarlanm›fl olur.

E3.3.3. Kaynak Telleri

Alafl›ms›z çeliklerin ve ince taneli çeliklerin kayna¤›nda kullan›lan dolu teller EN 756’da standart-laflt›r›lm›flt›r. Tozalt› kaynak telleri esas olarak Mn içeriklerine göre grupland›r›l›r. Ancak baflka alafl›m elemanlar› da içerebilirler. Çaplar› 1.2 mm’den 8 mm’ye kadard›r. En yayg›n kullan›lanlar›2.5, 3, 4 ve 5 mm’dir. Tozalt› kayna¤›nda özlü teller ve band elektrodlar da kullan›lmaktad›r. Özlü teller genellikle düflük alafl›ml› metal tozlar› içerir. Band elektrodlar ise kaplama amac›yla kullan›l›r. Dolu band elektrodlar›n en yayg›n genifllikleri 100 ila 150 mm aras›ndad›r.

E3.3.4. Kaynak Tozlar›

Tozalt› kayna¤›nda kullan›lan kaynak tozlar›, eritme, sinterleme veya aglomerasyon yöntemiyle üre-tilen mineral kar›fl›mlar›d›r. Ancak günümüzde özellikle Avrupa’da sinterleme yöntemi terkedilmifltir.

Aglomere tozlar, her bir bilefleninin cam suyu ile birbirine homojen flekilde kar›flt›r›lmas›ndan sonra izafi olarak düflük s›cakl›klarda (600 ila 900°C) piflirilir; gerekti¤inde ferro-alafl›mlar da eklenebilir. Aglomere tozlar küçük çapl› küresel tanecikler fleklindedir.

Erimifl tozlarda, herbir bileflen kar›flt›r›ld›ktan sonra ark oca¤›nda veya kupol oca¤›nda birlikte eritilir. Kat›laflt›ktan sonra k›r›l›r ve istenen tane büyüklü¤üne elenir. Bileflimi ve so¤uma h›z›, erimifl tozlar›n amorf veya kristalin olmas›n› etkiler. Üretimi s›ras›nda yüksek s›cakl›¤a maruz kald›klar›ndan, erimifl tozlarda metal bileflen bulunmaz.

Kaynak tozlar› EN 760’da standartlaflt›r›lm›flt›r. Bu standarda göre tozlar türlerine göre 5, mineralyap›lar›na göre 10 gruba ayr›lm›flt›r. Tablo E3.8’de kaynak tozlar›n›n görevleri verilmifltir.

Tablo E3.8. Kaynak tozlar›n›n görevleri

Ark›n iletkenli¤inin iyilefltirilmesi ve bu sayede

- daha iyi tutuflma- daha kararl› ark

Curuf oluflturarak

- ark haznesi oluflturma- damlalar›n ve kaynak banyosunun atmosferden korunmas›- kaynak metalini metalurjik olarak etkileme- banyoya form verme- dikiflin h›zl› so¤umas›n› engelleme

Deoksidasyon ve alafl›mlama etkileri için

- curuf oksitleri içerme (metal-curuf reaksiyonlar›)- ferro-alafl›mlar içerme (sadece aglomere tozlarda)

fiekil E3.16’da tozalt› kayna¤›nda kaynak parametrelerinin dikifl geometrisine etkisi gösterilmifltir.

Nüfuziyet derinli¤i herfleyden önce ayarlanan ak›m fliddetine ba¤l›d›r. Ak›m fliddetinin ayar›, parçakal›nl›¤›na ve kaynak a¤z› flekline göre seçilir. Tozalt› kayna¤›nda kaynak banyosunun emniyeti içinçeflitli altl›klar kullan›l›r. fiekil E3.17’de en çok kullan›lan altl›klar (karfl›lama parçalar›)gösterilmifltir.

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-19

fiekil E3.16. Tozalt› kayna¤›nda kaynak parametrelerinin dikifl geometrisine etkisi

E 3-20 EK 3 İMO - 01 / 2005

fiekil E3.16. (devam)

fiekil E3.17. Tozalt› kayna¤›nda kullan›lan altl›k (karfl›lama parçalar›) düzenleri

Kök aln› (do¤al banyo korumas›)

El altl›¤› (puntalama)

Seramik altl›k

HortumdaBas›nçl› hava

Banyo emniyet band›

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-21

E3.3.6. Tozalt› Kayna¤›nda Karfl›lafl›lan Kaynak Hatalar›

Tozalt› kayna¤›nda kaynak banyosu hacmi büyük ve kat›laflma h›z› yavafl oldu¤undan, di¤er kaynakyöntemlerine göre gaz ve curuf kal›nt›s› olas›l›¤› daha düflüktür. Yüksek karbonlu çeliklerin kayna¤›nda CO gözene¤i olas›l›¤› vard›r (bkz. fiekil E3.18).

Kat›laflma çatlaklar› (lunker ve s›cak çatlak), özellikle dar ve derin kaynak dikifllerinde ortaya ç›kar.Bu tip hatalar, uygun kaynak a¤›z formu ve do¤ru kaynak parametreleriyle önlenebilir. Bunun içindikiflin form faktörü (dikiflin geniflli¤inin dikifl derinli¤ine oran) 1’i geçmemelidir (bkz.fiekil E3.18).

Tozalt› kaynak dikifllerinde gözenek oluflumu Bir tozalt› kaynak dikiflinde lunker

fiekil E3.18. Tozalt› kaynak dikifllerinde görülen tipik hatalar.

Tablo E3.9 ve E3.10’da ark kayna¤›nda en çok görünen iç ve d›fl süreksizliklerin nedeni, Tablo E3.11’de ise elektrik ark kayna¤›n›n, MAG kayna¤›n›n ve tozalt› kayna¤›n›n yap›l›fl›nda parametre ayar de¤erleri verilmifltir.

Tablo E3.9. Ark kayna¤›nda iç süreksizliklerin nedenleri

Süreksizlik

Süreksizli¤in nedeni

Haz›rlanm›fl kaynak birleflim bölgesindekiyüzey safiyetsizlikleri (ya¤, pas, boya, hadde curufu, vb.)

Karbon, kükürt veya fosfor k›sm› çok fazla,segregasyon

Kaynak banyosunun öne akmas›(kaynak banyosunun hacmi afl›r› büyük)

Ark boyu çok uzun

Pasolararas›nda çentik

Curufun öne ak›fl›

Ak›m fliddeti gerekenden düflük

Ak›m fliddeti gerekenden yüksek

Elektrod tutuluflu hatal›

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Curuf Gözenek Birleflme

hatas›

Çatlaklar

E 3-22 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tablo E3.10. Ark kayna¤›nda d›fl süreksizliklerin nedenleri

Süreksizlik

Süreksizli¤in nedeni

Kökte yetersiz

nüfuziyet

Kökün

sarkmas›

Yanma

çenti¤i

Dikiflin

pürüzsüzlü¤ü

Kötü

boyut

Kötü a¤›z haz›rl›¤› (kök aral›¤›)

Kök boyu çok küçük

Kök boyu çok büyük

Ak›m fliddeti çok düflük

Ak›m fliddeti çok büyük

Kaynak h›z› çok büyük

Kaynak h›z› çok düflük

Ark çok k›sa

Ark çok uzun

Elektrod tutuluflu eflit de¤il

Dikiflin oluflumu hatal›

X

X

X

X

X

X X

X

X

X

X

X

X

X

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-23

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri

Yön

tem

: Ele

ktir

ik a

rk k

ayna

¤›‹m

alat

türü

: Elle

Esa

s M

etal

: St 3

7-2

Kay

nak

ilave

mal

zem

esi

: Çub

uk e

lekt

rod

EN

499

’a g

öre

E 5

1 22

RR

6

Dik

ifl tü

rü: K

öfle

kayn

ak d

ikifl

iK

ayna

k po

zisy

onu

: PB

Dik

iflka

l›nl›¤

›

a

(mm

)

Aç›

klam

alar

Dik

ifl tü

rü

A¤›

zaç

›s›

0

Ara

l›k

(mm

)

Dik

ifl h

az›r

l›¤›

Aya

r de

¤erl

eri

Tük

etim

de¤

erle

ri 3)

Kök

al›n

yüks

ekli¤

i

Kay

nak

ak›m

›1) (A

)

Ele

ktro

d öl

çüle

ri

(mm

)

Teor

ikdi

kifl

enke

siti

(mm

2 )

Kay

nak

ilave

mal

zem

esi

(g/m

)

Eri

tme

süre

si

(s/e

lekt

rod)

Ele

ktro

dtü

ketim

i

(çub

uk/m

)2)

2 3 3 4 5 6 7 8 9 10 10

köfle

kay

nak

diki

flikö

fle k

ayna

k di

kifli

köfle

kay

nak

diki

flikö

fle k

ayna

k di

kifli

köfle

kay

nak

diki

fli

köfle

kay

nak

diki

fli

köfle

kay

nak

diki

fli

köfle

kay

nak

diki

fli

köfle

kay

nak

diki

fli

köfle

kay

nak

diki

fli

köfle

kay

nak

diki

fli

90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90

- - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - -

80 180

175

180

180

240

180

240/

255

180

240/

255

180

240/

255

180

240/

255

180

240/

255

180

300/

310

2,5

x 35

03,

25 x

350

4,0

x 45

04,

0 x

450

4,0

x 45

05,

0 x

450

4,0

x 45

05,

0 x

450

4,0

x 45

05,

0 x

450

4,0

x 45

05,

0 x

450

4,0

x 45

05,

0 x

450

4,0

x 45

05,

0 x

450

4,0

x 45

06,

0 x

450

4,0

9,0

9,0

16,0

25,0

36,0

49,0

64,0

81,0

100,

0

100,

0

48 102

102

155

245

325

440

575

735

905

905

58 82 81 89 89 86 8986

/84

8986

/84

8986

/84

8986

/84

8986

/84

8910

8/10

5

4 4,1

2,9 4 3 2,2

3,5

3,1 4 5 4 7 4 9,5 4

12,5 4 8,5

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

1)Ç

al›fl

ma

geri

limi,

elek

trod

ve

kayn

ak m

akin

as› t

ürün

e ba

¤l›d

›r; g

enel

ola

rak

26 il

e 30

Var

as›n

da a

yarl

an›r.

2)D

ikifl

yük

sekl

i¤i h

= 0

ile

1,5

mm

’dir.

3)Ç

ubuk

ele

ktro

d ko

çan

boyu

50

mm

’dir

E 3-24 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

Yön

tem

: Ele

ktir

ik a

rk k

ayna

¤›‹m

alat

türü

: Elle

Esa

s M

etal

: St 3

7-2

Kay

nak

ilave

mal

zem

esi

: Çub

uk e

lekt

rod

EN

499

’a g

öre

E 5

1 22

R (

C)

3

Kay

nak

pozi

syon

u: P

GD

ikifl

türü

: Köfl

e ka

ynak

dik

ifli

Dik

ifl tü

rü: K

öfle

kayn

ak d

ikifl

iK

ayna

k po

zisy

onu

: PF

1)Ç

al›fl

ma

geri

limi,

elek

trod

ve

kayn

ak m

akin

as› t

ürün

e ba

¤l›d

›r; g

enel

ola

rak

20 il

e 25

Var

as›n

da a

yarl

an›r.

2)D

ikifl

yük

sekl

i¤i h

= 0

ile

1,5

mm

’dir.

3)Ç

ubuk

ele

ktro

d ko

çan

boyu

50

mm

’dir

Dik

iflka

l›nl›¤

›

a

(mm

)

Aç›

klam

alar

Dik

ifl tü

rü

köfle

kay

nak

diki

flikö

fle k

ayna

k di

kifli

köfle

kay

nak

diki

flikö

fle k

ayna

k di

kifli

köfle

kay

nak

diki

fli

90 90 90 90 90

- - - - -

- - - - -

85 125

180

180

180

230

2,5

x 35

03,

25 x

350

4,0

x 35

04,

0 x

350

4,0

x 35

05,

0 x

350

2,5

x 35

03,

25 x

350

3,25

x 3

503,

25 x

350

4,0

x 35

03,

25 x

350

4,0

x 35

04,

0 x

350

4,0

9,0

9,0

25,0

25,0

9,0

9,0

16,0

25,0

36,0

64,0

48 92 92 245

245

88 88 154

240

335

395

42 57 58 58 58 68 65 91 91 91 68 91 68 68

4 5 3,5 9 3,5 3 7,5

4,5 8 5 4,5 5 8,5

21

1 Pa

so2

Paso

1 Pa

so3

Paso

1 Pa

so1

Paso

1 Pa

so1

Paso

1 Pa

so1

Paso

1 Pa

so1

Paso

1 Pa

so2

Paso

2 3 3 5 5 3 3 4 5 6 8

köfle

kay

nak

diki

flikö

fle k

ayna

k di

kifli

köfle

kay

nak

diki

flikö

fle k

ayna

k di

kifli

köfle

kay

nak

diki

fli

köfle

kay

nak

diki

fli

90 90 90 90 90 90

- - - - - -

- - - - - -

65 100

100

100

150

100

150

150

0

A¤›

z aç

›s›

Ara

l›k

(mm

)

Dik

ifl h

az›r

l›¤›

Aya

r de

¤erl

eri

Tük

etim

de¤

erle

ri 3)

Kök

al›n

yüks

ekli¤

i

Kay

nak

ak›m

›1) (A

)

Ele

ktro

d öl

çüle

ri

(mm

)

Teor

ikdi

kifl

enke

siti

2)

(mm

2 )

Kay

nak

ilave

mal

zem

esi

(g/m

)

Eri

tme

süre

si

(s/e

lekt

rod)

Ele

ktro

dtü

ketim

i

(çub

uk/m

)3)

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-25

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

Dik

ifl ta

flma

yüks

ekli¤

i h =

0.5

ile 1

mm

’dir

E 3-26 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

Yön

tem

: Ele

ktir

ik a

rk k

ayna

¤›‹m

alat

türü

: Elle

Esa

s M

etal

: St

52-

3K

ayna

k ila

ve m

alze

mes

i: Ç

ubuk

ele

ktro

d E

N 4

99’a

gör

e E

51

54 B

10

Dik

ifl tü

rü: K

üt k

ayna

k di

kifli

Dik

ifl tü

rü: V

-dik

ifli

Kay

nak

pozi

syon

u :

PF

Kay

nak

pozi

syon

u: P

A

Lev

haka

l›nl›¤

›

(mm

)

Dik

ifl tü

rüA

¤›z

aç›s

›

0

Ara

l›k

(mm

)

Aya

r de

¤erl

eri

Dik

ifl h

az›r

l›¤›

Tük

etim

de¤

erle

ri

Kök

al›n

yü

ksek

li¤i

Kay

nak

ak›m

›1)

(A)

Ele

ktro

d öl

çüle

ri

(mm

)

Teor

ik d

ikifl

enke

siti

(mm

2 )2)

Kay

nak

ilave

mal

zem

esi

(g/m

)

Eri

tme

süre

si

(s/e

lekt

rod)

Ele

ktro

d tü

ketim

i

(çub

uk/m

)3)

Aç›

klam

alar

6 10 15 20 20 6 10 15 20

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

60 60 60 60

2 2 2 3

- - - -

70 100

90 105

90 140

90 140

2,5

x 35

03,

25 x

450

3,25

x 4

503,

25 x

450

3,25

x 4

504,

0 x

450

3,25

x 4

504,

0 x

450

32,8

87,5

175

291

257

687

1374

2280

70 100

104

96 104

110

104

110

12 3,2

10 13,4

10 24 10 44,2

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

60 60 60 60 60

1 2 2 2 2

- - - - -

120

120

170

130

170

160

220

160

280

3,25

x 4

503,

25 x

450

4,0

x 45

03,

25 x

450

4,0

x 45

04,

0 x

450

5,0

x 45

04,

0 x

450

6,0

x 45

0

26,8

77,5

160

271

271

210

608

1256

2127

2127

88 88 93 85 93 96 103

96 115

7,2 4

10,8 4

25,3 4

30,2 4

21,6

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

1)Ç

al›fl

ma

geri

limi,

elek

trod

ve

kayn

ak m

akin

as› t

ürün

e ba

¤l›d

›r; g

enel

ola

rak

22 il

e 24

Var

as›n

da a

yarl

an›r.

2)D

i1ki

fl yü

ksek

li¤i h

= 0

ile

1,5

mm

’dir.

3)Ç

ubuk

ele

ktro

d ko

çan

boyu

50

mm

’dir

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-27

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

Köfl

e ka

ynak

dik

ifli

9 16 25 64 100

Dik

ifl ta

flma

yüks

ekli¤

i h =

0 ile

1.5

mm

’dir

Dik

ifl tü

rü: K

öfle

kayn

ak d

ikifl

i

E 2-28 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

dev

am)

Dik

ifl ta

flma

yüks

ekli¤

i h =

0 ile

1.5

mm

’dir

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-29

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

E 3-30 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-31

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

E 3-32 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dili

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-33

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

E 3-34 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-35

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

DIN

855

7’ye

göe

re S

2, S

4 v

e S

3 M

o

E 3-36 EK 3 İMO - 01 / 2005

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

İMO - 01 / 2005 EK 3 E 3-37

Tab

lo E

3.11

. T

avsi

ye e

dile

n k

ayn

ak a

yar

de¤

erle

ri (

Dev

am)

E 3-38 EK 3 İMO - 01 / 2005 T

ablo

E3.

11.

Tav

siye

ed

ilen

kay

nak

aya

r d

e¤er

leri

(D

evam

)

Yön

tem

: Ele

ktir

ik a

rk k

ayna

¤›‹m

alat

türü

: Elle

(Ta

m n

üfuz

iyet

li ka

ynak

)E

sas

Met

al: B

oru

çeli¤

i R S

t 38-

7K

ayna

k ila

ve m

alze

mes

i: Ç

ubuk

ele

ktro

d E

N 4

99’a

gör

e E

43

43 R

R (

B)

7

Dik

ifl tü

rü: K

üt k

ayna

k di

kifli

Kay

nak

pozi

syon

u: s

(PF

)L

evha

kal›n

l›¤›

(mm

)

Dik

ifl tü

rüA

¤›z

aç›s

›

0

Ara

l›k

(mm

)

Dik

ifl h

az›r

l›¤›

Aya

r de

¤erl

eri

Tük

etim

de¤

erle

ri 3)

Kök

al›n

yük

sekl

i¤i

Kay

nak

ak›m

›1)

(A)

Ele

ktro

d öl

çüle

ri

(mm

)

Teor

ik d

ikifl

enke

siti

(mm

2 )

Kay

nak

ilave

mal

zem

esi

(g/m

)

Eri

tme

süre

si

(s/e

lekt

rod)

Ele

ktro

d tü

ketim

i

(çub

uk/m

)2)

Aç›

klam

alar

6 8 9 10 12 15 18 20

V-d

ikifl

iV

-dik

ifli

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

V-d

ikifl

i

60 60 60 60 60 60 60 60

2 2,5

2,5

2,5

2,5 3 3 3

- - - - - - - -

60 65 110

65 110

95 160

100

160

100

160

110

170

110

170

2,5

x 35

02,

5 x

350

3,25

x 3

502,

5 x

350

3,25

x 3

503,

25 x

350

4,0

x 35

03,

25 x

350

4,0

x 35

03,

25 x

350

4,0

x 35

03,

25 x

350

4,0

x 35

03,

25 x

350

4,0

x 35

0

32,8

56,9

69,2

82,7

113,

1

174,

8

241,

0

291,

0

295

496

635

765

1045

1540

2180

2580

64 62 78 62 78 85 84 82 84 82 83 78 80 78 80

30,0

25,0

12,5

25,0

20,0

11,0

19,5

11,0

28,0

13,0

45,0

13,0

68,0

13,0

82,0

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

Kök

pas

o

1)Ç

al›fl

ma

geri

limi,

elek

trod

ve

kayn

ak m

akin

as› t

ürün

e ba

¤l›d

›r; g

enel

ola

rak

21 il

e 25

Var

as›n

da a

yarl

an›r.

2)D

ikifl

yük

sekl

i¤i h

= 0

ile

1,5

mm

’dir.

3)Ç

ubuk

ele

ktro

d ko

çan

boyu

50

mm

’dir

İMO - 01 / 2005 EK 4 E 4-1

Ek 4 Kaynakl malatta Ekonomiklik

E4.1. Gözönüne Al›nacak Hususlar

Kaynakl› imalatta ekonomikli¤in sa¤lanmas› için afla¤›daki noktalar gözönünde bulundurulmal›d›r:

fiekil E4.1. De¤iflik kaynak yöntemlerinde kaynak parametrelerinin ekonomikli¤e etkisi

koruyucu malzeme

koruyucu malzeme

E 4-2 EK 4 İMO - 01 / 2005

fiekil E4.2. De¤iflik kaynak yöntemlerinin ve kaynak ak›m›n›n ekonomikli¤e etkisi

Tablo E4.1. Mekanizasyon ve otomatizasyonun devrede kalma süresine etkisi

Ak›m fliddeti (Amper)

Devrede kalma süresi (%)

İMO - 01 / 2005 EK 4 E 4-3

fiekil E4.3. Kaynak a¤›z fleklinin ekonomikli¤e etkisi – 1

6 mm yerine 2 mm daha kal›n kaynak yap›lmas› kesit alan›n› % 56 art›rmaktad›r.

fiekil E4.4. Kaynak a¤›z fleklinin ekonomikli¤e etkisi – 2

A = 67 mm2

A gerekli = 6,02 x 0,5 = 18 mm2

6 mm

A gerekli = 8,02 x 0,5 = 32 mm2

E 4-4 EK 4 İMO - 01 / 2005

E4.2. Teslimat ‹çin Öneriler

Teslimat gecikmelerini önlemeye yönelik afla¤›dakiler tavsiye edilir :

1. Seçilen kaynak yöntemine uygun ekipman bulundurun.2. Kaynak prosedürlerinde belirtilen kaynak malzemelerini edinin.3. Mümkün olan her yerde fikstür kullanarak parçalar› hizalamaya ve birlefltirmeye çal›fl›n.4. Mümkün olan her yerde pozisyoner kullan›n. Kaynak ifllemini yatay pozisyona getirecek

pozisyonerler, verimlili¤i büyük oranda artt›rarak maliyetleri düflürürler.5. Curuflar› kald›rmak ve kaynak yüzeylerini temizlemek için elektrikli tak›mlar kullan›n.6. Prosedürlerin izlenmesini, sarf malzemelerinin ziyan olmas›n› ve iflçili¤in tatminkar

olmas›n› sa¤lamak için iflyerini denetleyin.

fiekil E4.5. Kaynak a¤›z fleklinin ekonomikli¤e etkisi – 3

Düfley parçan›n 3 mm kök aç›kl›¤›yla birlefltirilmesi, köfle kenar uzunlu¤unu da 3 mm artt›rarak kesit alan›n›n% 125 büyümesine neden olur.

Artan kök aç›kl›¤›, küt kaynak dikifli kesitini iki kat›na ç›kar›r.

KÖTÜ A⁄IZ NEDEN‹YLE

Z‹YAN OLAN METAL

DO⁄RU BOYUT VE

KAYNAK HACM‹

A gerekli = 6,02 x 0,5 = 18 mm2 A gerekli = 9,02 x 0,5 = 40.5 mm2

6 mm

Kök 3 mm

E4.3. Maliyet Kontrolü

Maliyetin kontrolu, bir iflbirli¤i çabas›n› gerektirir ve tüm departmanlar›n deste¤i sa¤lanmal›d›r. Afla¤›daki kurallar genel imalat maliyetlerinin düflürülmesine yard›mc› olabilir:

1. Parçalar› gerekli hassasiyette haz›rlay›n. Özellikle e¤ilerek ve bükülerek flekillendirilenparçalar daha önemlidir.

2. Mümkün olan her yerde parçalar› makaslama veya giyotin kullanarak haz›rlay›n. Bu ifllem, termik kesmeden daha ekonomiktir.

İMO - 01 / 2005 EK 4 E 4-5

fiekil E4.6. Afl›r› kaynak metali y›¤›lmas›na örnekler

A = 245 mm2

256

6

66

1212

A = 322 mm2

E 4-6 EK 4 İMO - 01 / 2005

3. Kesilen tüm parçalar› aç›k ve kesin flekilde iflaretleyin.

4. Mümkün olan her yerde, ifle uygun otomatik ekipman kullan›n.

5. Tüm parçalar› montaj bölümüne göndermeden önce boyut hassasiyeti bak›m›ndanmuayene edin.

6. Parçalar› do¤ru flekilde birlefltirin.

7. Sonradan tafllanarak veya alevle oyularak uzaklaflt›r›lmas› gereken geçici olarak kaynakedilen tutturma parçalar›n›n afl›r› kullan›m›ndan kaç›n›n.

8. Punta kaynaklar›n› küt veya köfle kaynak bölümlerine getirin. Punta dikiflleri, esaskaynakla eritilebilecek küçüklükte olmal›d›r.

9. Malzemelerin teslim s›ras›n›, montaj alan›nda gerekli tüm parçalar olacak flekildebelirleyin.

10. Kaynaktan sonra tüm curuflar›, s›çramalar› ve di¤er art›klar› kaynakl› parçadan uzaklaflt›r›n.

11. Her ifllemi, bir sonraki istasyona göndermeden önce muayene edin.

E4.4. Maliyet Düflürme

Maliyeti düflürmek için gerekli ad›mlar afla¤›da özetlenmifltir :

1. Elektrod ve sarf malzemelerinin kaynak noktalar›na ulaflt›r›lmas›n› analiz edin.

2. Malzeme tafl›man›n verimlili¤ini analiz edin.

3. Fazladan (afl›r›) kaynak yap›l›p yap›lmad›¤›n› inceleyin.

4. Yüksek ak›mla kaynak yapma yöntem ve prosedürleri gelifltirin.

5. Kaynak a¤z› açma haz›rl›¤›n› optimize edin.

6. Tasar›mdan gereksiz kaynak dikifllerini ç›kar›n.

7. Maliyeti artt›r›c› flekilde kay›t tutmay› en aza indirecek yollar› aray›n.

8. Operasyona robot veya mekanizasyon ekleyin.

9. ‹fl güvenli¤i hususlar›n› denetleyin.

10. Bir “maliyet düflürme plan›” gelifltirin.