choroba jako forma dewiacji społecznej - old.amp.edu.pl · czy dewiacja jest synonimem...
TRANSCRIPT
11/13/2013
1
Choroba jako forma dewiacji
społecznej
dr Jan Domaradzki
Pracownia Socjologii Zdrowia i Patologii Społecznych
Katedra Nauk Społecznych
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Czym jest norma społeczna?
Akceptowany społecznie sposób zachowania lub stan.
Czym jest dewiacja?
Naruszenie, odstępstwo od ogólnie przyjętych i
akceptowanych norm społecznych.
11/13/2013
2
Norma i dewiacja są
konstruktami społecznymi
Czym jest przestępstwo?
Naruszenie obowiązujących norm prawnych.
11/13/2013
3
Czy dewiacja jest synonimem
przestępstwa?
CRIME
DEWIACJA
PRZESTĘPS
TWO
Każda przestępstwo jest dewiacją, ale nie każda dewiacje jest przestępstwem
Czy dewiacja musi być
negatywna?
11/13/2013
4
Czym jest piętno?
Cecha lub stan, który jest nie do zaakceptowania pod
względem kulturowym.
Piętnem nie jest ani cecha ani zachowanie, lecz
towarzysząca im reakcja społeczna – stygmatyzacja
(piętnowanie, etykietowanie). Piętno jest procesem.
Cechy piętna
1. Cecha widoczna.
3. Cecha negatywna (postrzegana za negatywną)
2. Cecha mniejszościowa.
11/13/2013
5
Kategorie piętna
1. Skazy fizyczne, związane z brzydotą cielesną (deformacje ciała)
3. Skazy rasowe, narodowe czy religijne.
2. Skazy charakteru i zachowania, przypisywane słabej woli,
nieujarzmionym bądź nienaturalnym namiętnościom, niebezpiecznym lub
dogmatycznym przekonaniom oraz nieuczciwości”.
Jones i współpracownicy wskazali kilka wymiarów piętna
1. Widoczność – odnosząca się do stopnia, w jakim cecha piętnująca rzuca się w oczy.
4. Zmiany atrybutu w czasie – dotyczy charaktery piętna związanego z jego coraz większą
widocznością, bądź postępującym charakterem, a więc odwracalność i kontrolowalność.
5. Destrukcyjność – stopień, w jakim zakłóca płynność relacji społecznych,
2. Estetyka – związana z subiektywną reakcją na brzydotę.
3. Pochodzenie i stopień „zawinienia”, osobistej odpowiedzialności.
6. Niebezpieczeństwo – zagrożenie, jakie w opinii innych może stwarzać dany atrybut.
7. Stopień centralności (znaczenie dla poczucia tożsamości)
8. Czas, jaki upłynął od pojawienia się piętna
11/13/2013
6
David Rosenhan O byciu normalnym w nienormalnym miejscu (1973)
Skąd wiadomo, co stanowi „normę” i co ja odróżnia od „choroby psychicznej”?
W roku 1972 przeprowadził eksperyment sprawdzający adekwatność i rzetelność diagnoz
psychiatrycznych.
8 ZDROWYCH PSYCHICZNE pseudopacjentów (student psychologii, trzech
psychologów, pediatra, psychiatra, malarz i gospodyni domowa).
W trakcie rozpoznania sugerowali (niezgodnie z prawdą), że słyszą wewnętrzne „puste” i
niezrozumiałe głosy. Były to jedyne objawy.
7 zaklasyfikowano do hospitalizacji jako schizofreników, 1 z rozpoznaniem choroby
maniakalno-depresyjnej.
Mimo, że w trakcie pobytu ni zgłaszali żadnych objawów przebywali w szpitalu od 7 do 52
dni, ze średnią 19 dni.
Nikt z personelu nie rozpoznał ich symulacji. Choć takie podejrzenia zgłaszało 35 ze 118
pacjentów.
Choć zachowywali się normalnie, ich zachowanie było interpretowane jako przejaw
zaburzeń psychopatologicznych, np., sporządzanie notatek.
Warunkiem wypisu było zaakceptowanie swojej „choroby”.
SIŁA PIETNA
1929-2012
Błędne wykrywanie nieistniejących pseudopacjentów. Ze 193 pacjentów 41 uznano za symulantów, a 42 za „podejrzanych, choć Rosenhan nie
wysłał żadnego.
SIŁA PIETNA
1. Naznaczenie społeczne:
Jednostce zostaje nadana nowa tożsamość i rola społeczna. Zmienia
się stosunek jednostki do jednostki. Jest ona postrzegana poprzez
pryzmat piętna.
Czynniki wpływające na samonaznaczenie:
- świadomość istnienie normy,
- świadomość odbiegania od normy,
- świadomość, że osoby odbiegające od normy są
negatywnie postrzegane.
2. Samonaznaczenie, jednostka przyjmuje (wdrukowuje)
nadana jej rolę dewiacyjną, którą staje się centralnym elementem
jej nowej (dewiacyjnej) tożsamości. Wkracza na drogę „kariery
dewiacyjnej.
11/13/2013
7
Dla chorego i jego bliskich diagnoza medyczna nie jest
diagnoza nie jest wyłącznie prostą klasyfikacją zjawiska
biopatologicznego.
Niesie ona ze sobą również konsekwencje
psychospołeczne:
1. Wpływa na tożsamość jednostki, jej plany życiowe i
samoocenę.
2. Zmienia reakcję otoczenia.
W konsekwencji diagnoza medyczna może się stać dla
pacjenta źródłem nowej (dewiacyjnej) tożsamości i roli
społecznej.
Zależnie od diagnozy (typu choroby), ta nowa tożsamość
może stać się główną osią, wokół której jednostki kreują
obraz siebie i relacje z innymi.
Etykieta diagnostyczna
Wersja niepoprawna Wersja poprawna
mongolizm
mongoł
mongołowatość
zespół Downa
lub
trisomia chromosomu 21
małpia bruzda
bruzda dłoniowa
lub
poprzeczna bruzda
debilizm, kretynizm, idiotyzm
niepełnosprawność
intelektualna
kalectwo, inwalidztwo,
osoba specjalnej troski
niepełnosprawność fizyczna
STYGMATYZUJĄCY JĘZYK MEDYCYNY
11/13/2013
8
Nazwy odzwierzęce chorób
- zespół kociego płaczu,
- zespół kociego oka,
- zajęcza warga,
- ptasi profil,
- wilcza paszcza,
- lwia paszcza,
- pająkowate palce,
- usta karpia,
- małpia bruzda,
- choroba rybich oczu,
- rybia łuska,
- choroba krabich szczypiec („ręka/stopa homara”),
- stopa końsko-szpotawa
- zespół płodowego eunucha,
- karzeł przysadkowy,
- zespół feminizujących jąder.
STYGMATYZUJĄCY JĘZYK MEDYCYNY
Czy chorobę można
traktować jako formę
dewiacji?
11/13/2013
9
Społeczeństwo niczym organizm jest strukturą złożoną ze
współzależnych i wzajemnie funkcjonalnych elementów.
By należycie funkcjonowało każdy element musi wypełniać
przypisaną mu funkcję społeczną.
Perspektywa funkcjonalna – Talcott Parsons
ZDROWIE/CHOROBA to nie jest wyłącznie kategorią
fizjologiczną, ani psychologiczną. Jest wartością kulturową,
stanem społecznym. Nie jest kategorią medyczną, ale psycho-
socjo-etyczną
Zdrowie psychiczne: zdolność pełnienia ról społecznych.
Zdrowie somatyczne: zdolność wykonywania zadań
W tym ujęciu choroba jest zjawiskiem niepożądanym
(dewiacją), gdyż:
• uniemożliwia jednostce, zbiorowości pełnienie
spoczywających na nich ról społecznych,
• gdy chory ignoruje swój stan, [choroba] wpływa
destrukcyjnie na inne (zdrowe) elementy systemu.
11/13/2013
10
PRAWA: 1. system „uznaje”, że chory jest nieodpowiedzialny za swój stan – nie jest w stanie wyzdrowieć
samym tylko aktem woli. Potrzebuje fachowej pomocy.
2. system „usprawiedliwia” więc chorego i zwalnia go z pełnienia ról społecznych i wykonywania
zadań.
Charakterystyka roli chorego
19
OBOWIĄZKI: 3. w zamian system „oczekuje”, że chory uzna swój stan za
niepożądany i zrobi wszystko, by z niego wyjść.
4. Chory i jego bliscy muszą szukać fachowej pomocy
współdziałać z nią w celu wyzdrowienia. W tym celu chory musi
zrzec się swych ról i przyjąć rolę chorego.
Rola chorego – zinstytucjonalizowany typ roli społecznej. Bycie chorym jest również
obwarowane szeregiem społecznych wymogów i oczekiwań. Rola chorego to właśnie społecznie
akceptowany sposób zachowania się w chorobie. Cechy:
Medycyna jest instytucją
kontroli społecznej
11/13/2013
11
Chorzy od zawsze byli ludźmi nie tylko ubogimi, niedożywionymi, wzbudzającymi litość, ale nade wszystko naruszającymi i/lub niespełniającymi
charakterystycznych dla kultury norm społecznych.
Choroba to forma dewiacji społecznej.
Freak Shows lub
Sideshows
Popularne na przełomowe XIX i
wieku tzw. cyrki osobliwości, gdzie
prezentowano okazy „dziwolągów”
najczęściej ludzi chorych,
upośledzonych i
niepełnosprawnych.
W USA można było ich nawet 105
objazdowych pokazów.
11/13/2013
12
Sir Francis Galton (1822-1911)
Nauka badająca możliwości rozwoju osobników o
dodatnich cechach dziedzicznych osiągniętych przez
selekcję na drodze genetycznej.
W praktyce eugenika działa w dwóch kierunkach:
1. zapobiega rozmnażaniu się osobników słabych
(z wadami genetycznymi) i
2. dąży do tworzenia korzystnych warunków dla
rozwoju osobników o dodatnich cechach
genetycznych.
gr. eu-genes = dobrze urodzony
pojęcie wprowadzone w 1883 r. przez Francisa
Galtona. Dotyczyło selektywnego rozmnażania
zwierząt lub ludzi, aby ulepszać gatunki z pokolenia
na pokolenie, szczególnie jeśli chodzi o cechy
dziedziczone.
EUGENIKA
11/13/2013
13
Eugenika negatywna
polegała na zniechęcaniu i/lub uniemożliwieniu
reprodukcji jednostek i grup społecznych
uznawanych za gorsze i posiadające negatywne
cechy (mniejszości etniczne, upośledzeni
umysłowo, niepełnosprawni, ubodzy, przestępcy,
niewykształceni), np. poprzez:
- segregację rasową;
- zakaz mieszanych małżeństw,
- sterylizację,
- aborcję,
- eutanazję
- eksterminację.
Stara i nowa eugenika
Eugenika pozytywna
polegała na zachęcaniu i promowaniu
reprodukcji jednostek i grup społecznych
uznawanych za lepsze i posiadające
pozytywne cechy (biali, wykształceni,
bogaci, mieszkańcy miast), np. poprzez:
- przyznawanie nagród czy dodatków za
dodatkowe dziecko;
- ulgi podatkowe,
- doradztwo małżeńskie,
- selektywną reprodukcję.
Stara eugenika
11/13/2013
14
Akcja T4 (Aktion T4)
To nazistowski program, zwany także
Programem eutanatystycznym, realizowany w
latach 1939-1941.
W trakcie jego trwania niemieccy lekarze
zamordowali 70,273 osób: niepełnosprawnych i
upośledzonych umysłowo.
Nowa eugenika
- badania prenatalne,
- diagnostyka przedimplantacyjna,
- poradnictwo genetyczne,
- aborcja,
- eutanazja,
- procedura in-vitro,
- klonowanie.
11/13/2013
15
Genetyka i zarządzanie ryzykiem
Współczesna genetyka oferuje szereg testów i technologii technologie,
które umożliwiają przewidzenie i „zarządzania” ryzykiem::
- diagnostyka przedimlantacyjna (PGD),
- amniopunkcja (amniocenteza) (AFT),
- przezierność fałdu karkowego (NT)
- biopsja kosmówki
pozwalają określić pewne cechy człowieka przed jego narodzeniem i
umożliwiają dokonanie wyboru np. nieimplantowania „zainfekowanego”
zarodka do macicy matki, aborcji „ryzyka” lub rezygnację z reprodukcji.
Genetyka koncentrują się na chorobie wyłącznie jako potencjalnym bycie, a
celem medycyny nie jest już walka z chorobą, lecz antycypacja ryzyka i
zarządzanie nim.
Choroba Huntingtona Zespół łamliwego
chromosomu X achondroplazja hemophilia
mukowiscydoza Zespół Downa Płód arlekin Skóra pergaminowa
Dystrofia mięśni
(zespół Duchenne’a)
Anemia sierpowata Rozszczep
podniebienia
11/13/2013
16
Nowa, tzw. liberalna różni się od starej tym, że
operuje retoryką autonomii, osobistej
odpowiedzialności, świadomego wyboru i
zapobiegania chorobom, a nie poprawy rasy.
Project Prevention
(wcześniej Children Requiring a Caring Kommunity -
CRACK)
Barbara Harris po zaadoptowaniu wraz z mężem czwórki
dzieci od uzależnionej od narkotyków matki założyła w roku
1997 pozarządowa organizację, której celem jest oferowanie
narkomanom (zwłaszcza kobietom) pieniędzy ($300 i £200)
poddanie się długoterminowej antykoncepcji z dobrowolną
sterylizacją włącznie.
Od roku 2010 organizacja działa także na Wyspach
Brytyjskich.
Sama organizacja twierdzi na swojej stronie, że do
października 2010 roku opłaciła 3,600 klientów i była
zaangażowana w 16,462 ciąż i 10,838 porodów.
http://www.projectprevention.org/