ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΚΑΡΑΚΑΣΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΥΙΝΤΑ

© Copyright Χρήστος Ν. Καρακάσης – ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΥΙΝΤΑ 2014

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολο του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο καθώς και η μετάφραση, η διασκευή ή εκμετάλλευση του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης Παρισιού που κυρώθηκε με το νόμο 100/1985. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, της σελιδοποίησης, του εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Νόμου 2121/1993.

ISBN 978-618-80515-3-9

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΥΙΝΤΑ

www.kouinta.com

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Κινηματογραφικό έργο είναι αυτό που παράγεται από την εγγραφή εικόνας, ή εικόνας και ήχου, οποιασδήποτε διάρκειας και περιεχομένου, σε υλικό φορέα και προορί-ζεται για προβολή στην κινηματογραφική αίθουσα, όποια και αν είναι τα μέσα, τα υλικά και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή, την αναπαραγωγή ή την προβολή του. Η κατανόηση της αξίας της κουλτούρας και του πολιτισμού άλλων λαών αποτελεί πρόοδο για τον ίδιο τον άνθρωπο. Κανένα μέρος του κόσμου δεν έχει κατακτήσει την πρόοδο, όπως και να την εννοεί, ξεχνώντας ότι έχει δεχτεί επιρροές.

Η ιστορία του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία φανερώνει ότι η πολιτισμική πρόοδος είναι ένα κάτι που προκύπτει από τη συμμαχία μεταξύ των διαφόρων πολιτισμών. Ο κινηματογράφος αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα μέσα στο κυνήγι της πολιτισμικής προόδου. Είναι ένα μέσο που έχει γίνει αιτία να γεννηθούν αισθητικά ρεύματα και να ξεκινήσουν ιδεολογικές ή αντιληπτικές επαναστάσεις. Είναι επίσης ικανός να επηρεάσει βαθιά την ανθρώπινη συνείδηση και έμμεσα την ίδια την ιστορία. Ο κινηματογράφος είναι το μέσο που μπορεί να καταγράφει το παρόν, να συνδιαλέγεται με το παρελθόν, και να φαντάζεται το μέλλον.

Οι ταινίες αντανακλούν τον τρόπο εμφάνισης και αντίληψης του αισθητού. Ο κινηματογράφος διαδραμα-τίζει σημαντικό ρόλο και στη διαφύλαξη της εκάστοτε πολιτιστικής ταυτότητας, αλλά και όλων αυτών που αλλιώς θα χάνονταν στο χρόνο. Η ποικιλομορφία των εποχών, των αισθητικών περιόδων, οι όψεις των πόλεων σε διάφορα μέρη και σε

διάφορες χρονικές περιόδους σώζονται χάρη σε αυτόν. Με αυτή του την ιδιότητα αναδεικνύεται σε ένα νέο είδος βιβλιοθήκης για τον άνθρωπο, ένα μοντέρνο θησαυροφυλάκιο όλων όσων θα αναζητά η μελλοντική αρχαιολογία.

Έτσι το κινηματογραφικό έργο υπερβαίνει τις εξαρτήσεις της ύλης, ξεπερνά τους περιορισμούς, μετουσιώνεται σε γεγονός πνευματικό. Αντανακλά τις κοινωνικές ή τις ιδεολογικές συνθήκες που το παρήγαγαν. Μπορεί να μεταδώσει δέος αλλά και τρόμο. Μπορεί να αφανίσει μορφές του παρελθόντος που κατέληξαν ανενεργές. Αποκολλάται από το δημιουργό του και ζει σε πείσμα της φθοράς που επιφέρει ο χρόνος. Ζει ανεξάρτητο γιατί ο καθένας μπορεί να διαβάσει καινούργια πράγματα σ' αυτό.

Η ΑΠΑΡΧΗ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΙΝΗΤΟΣΚΟΠΙΟ

Η κίνηση και η απεικόνιση της αποτέλεσαν αίνιγμα που απασχόλησε τον άνθρωπο επί δεκαετίες και οδήγησε σε πλήθος πειραμάτων. Η τεχνική της κινούμενης εικόνας κρύβει πίσω της μεγάλη ιστορία. Οι άνθρωποι που προσπάθησαν να βρούνε τρόπο και μέθοδο ώστε να κάνουν την στατική εικόνα να κινηθεί ήταν αμέτρητοι. Γι’ αυτό ακριβώς κανείς δεν μπορεί να διεκδικήσει την αποκλειστικότητα ως εφευρέτης του κινηματογράφου.

Η ανακάλυψη και η επικράτηση της φωτογραφίας από τα μέσα του 19ου αιώνα υπήρξε καθοριστική. Η φωτογρα-φική μηχανή γίνεται εργαλείο ανάλυσης και μελέτης της κίνησης. Όπως σήμερα οι ψηφιακές κάμερες μας βοηθούν να καταγράψουμε την πραγματικότητα με ταχύτητες που δεν συλλαμβάνει ο γυμνός οφθαλμός, έτσι και τότε η φωτογραφική μηχανή έδωσε απάντηση σε άλυτα μέχρι τότε ερωτήματα: «Όταν το άλογο τρέχει υπάρχει κάποια στιγμή που όλα του τα πόδια είναι στον αέρα;» «Ποιές είναι οι διαδοχικές στάσεις ενός πουλιού που πετάει;». Ο Βρετανός φωτογράφος Έντουαρτ Μάιμπριτζ (εικ. 3), γύρω στα 1878, κατέγραψε σε διαδοχικές φωτογραφίες την κίνηση ενός αλόγου δίνοντας απάντηση στο ερώτημα. Κατά τη διάρκεια του καλπασμού υπάρχουν στιγμές που όλα τα πόδια του αλόγου βρίσκονται στον αέρα. Είναι κάτι που θεωρείται αυτονόητο σήμερα, όχι όμως διότι μπορούμε να το δούμε, αλλά επειδή η ανθρωπότητα έχει στο μεταξύ ενσωματώσει στο αντιληπτικό της πεδίο το σύνολο των πληροφοριών που προέρχονται από τις προεκτάσεις των αισθήσεων της, όπως περιγράφει τα τεχνολογικά μέσα ο Βιλέμ Φλούσερ. O Μάιμπριτζ χρειά-στηκε, τότε, να επινοήσει μια μέθοδο για να επιτύχει διαδοχική φωτογράφιση ικανή να αποτυπώσει κάτι

τόσο ταχύ όσο ο καλπασμός. Αυτό ήταν η αρχή. Την ίδια περίπου εποχή, ο Γάλλος φυσικός Ετιέν Μαρέ με μία φωτογραφική μηχανή που μπορούσε να αποτυπώνει δώ-δεκα φωτογραφίες (εικ. 4) το λεπτό μπόρεσε να αποδώσει με λεπτομέρεια το πέταγμα ενός πουλιού (εικ. 5).

Το κινητοσκόπιο (εικ. 1, 2), ένα είδος μηχανής προβολής, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα εφευρήματα στην ιστορία της κινηματογραφικής τεχνικής και είναι δημιούρ-γημα του Ουίλιαμ Ντίκσον στα τέλη του 1880. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, ίσως, ότι ο Ντίκσον εργαζόταν στα εργαστήρια του Τόμας Έντισον (εικ. 8). Ο ίδιος ο Έντισον, ωστόσο, δεν έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την εφεύρεση του κινητοσκοπίου και δεν βοήθησε ώστε να προβάλλο-νται οι ταινίες για περισσότερους θεατές. Το κινητοσκόπιο είχε τη δυνατότητα να προβάλλει την κινηματογραφική ταινία σε ένα κουτί, που, μέσω μιας οπής, μπορούσε να την παρακολουθήσει ένας μόνο θεατής.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 5 Η ΑΠΑΡΧΗ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ 7

Κινητοσκόπιο 9 Ο κινηματογράφος ως τέχνη 18

ΟΜΙΛΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 23 Από το βωβό στον ομιλούντα και έγχρωμο κινηματογράφο 25

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 37 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 69 ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 81 ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ 89

Σουρεαλισμός και Λουίς Μπουνιουέλ 91 Ποιητικός ρεαλισμός και Ζαν Ρενουάρ 99

Γερμανικός εξπρεσιονισμός 107 Ιταλικός νεορεαλισμός 111 Γαλλική Nouvelle Vague (ΝΕΟ ΚΥΜΑ) 119 Τo Free Cinema 128 Δόγμα '95 133 Φιλμ Νουάρ ` 136 Όρσον Ουέλες 139

ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ 145 ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 155 ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 163

Κανόνες που διέπουν τη σκηνοθεσία 169 Οι βασικότεροι κανόνες 170 Στοιχεία της κινηματογραφικής γλώσσας 173 Γενικά 173 Πλάνο 177 Σκηνές και σεκάνς 182 Βάθος πεδίου 184 Γωνία λήψης και καδράρισα 184 Οι κινήσεις της κάμερας 185 Πανοραμίκ 186 Τράβελινγκ 186 Ζουμ 187 Μεταβάσεις 188

ΣΕΝΑΡΙΟ 191 Το σενάριο προϋποθέτει μια ιδέα 193 Συστατικά του σεναρίου 195

ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΧΡΩΜΑ 207 Φωτισμός 209 Χρώμα 222

ΣΥΝΕΡΓΕΙΟ 235 ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ 245

Σημειολογία στον κινηματογράφο 247 Ι. Από την επικοινωνία στην τέχνη 247 II. Το σημείο στον κινηματογράφο και το αδιέξοδο 251

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ 259 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 297

Το βιβλίο «Εισαγωγή στον Κινηματογράφο» του Χρήστου Ν. Καρακάση 300 σελίδων τυπώθηκε για λογαριασμό των Εκδόσεων ΚΟΥΙΝΤΑ.

Στο εξώφυλλο πλάνο από την ταινία «Ανάμεσα σε δυο πατρίδες» του Χρήστου Καρακάση.

Επιμέλεια Κειμένου και Σχεδιασμός Εξωφύλλου Βασιλική Κάππα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΥΙΝΤΑ

2014 www.kouinta.com