class 2 1 - akdeniz Üniversitesi

Class 2 1

AKİDUAM SEMİNER (2019)

Ölçek Uyarlama Sürecinde Mitler, Söylemler,

Doğru Olduğu Düşünülen Yanlışlar ve Kafamdaki Bin Bir Tilki

A.  Uyarlama Sürecine Başlamadan ÖnceB.  Uyarlama Sürecinde

C.  Analiz SürecindeDr. Güçlü Şekercioğlu

İÇERİK (1)

A. UYARLAMA SÜRECİNE BAŞLAMADAN ÖNCE

A1) Kültürden ari ölçek geliştirmek olanaklıdır.A2) Araştırmacı ölçeğin ölçtüğü yapı (özellik) hakkında sınırlı bir bilgiye sahipse ölçek geliştirmektense uyarlamayı tercih etmelidir. A3) Ölçek uyarlamak, geliştirmekten daha kolaydır. A4) İnternetten bir araç buldum, onu uyarlayacağım.

Dr. Güçlü Şekercioğlu, AKİDUAM Seminer, Antalya (2019)

İÇERİK (2)

B. UYARLAMA SÜRECİNDEB1) Çeviriyi İngilizce öğretmeni olan bir arkadaşıma yaptıracağım.B2) Çeviri ve geri çeviri araştırmacı tarafından yapılmıştır.B3) Kapsam geçerliliği kanıtı için uzmanlardan görüş alınmıştır.B4) Uzman görüşlerini alırken yönerge yazmalı mıyım? B5) Uzman görüşlerini aldığıma göre dilsel eşdeğerlilik çalışmalarına başlayabilirim. B6) Dilsel eşdeğerlilik çalışması için her iki dili de iyi bilen bir grup bulamıyorum, ne yapayım canım!B7) Çevirisi tam içime sinmedi ama uygulayalım bakalım.B8) Bıdı bıdı ölçeğinin Türkçe’ye uyarlaması yapıldı.Dr. Güçlü Şekercioğlu, AKİDUAM Seminer, Antalya (2019)

İÇERİK (3)

C. ANALİZ SÜRECİNDEC1) Pilot ya da asıl uygulama ile veri setini oluşturdum, o zaman hemen AFA, DFA, madde analizi vs. ile analizlerime başlayayım. C2) Analizlerime hangi teknikle başlayayım? AFA mı, DFA mı? Her ikisi birden mi? Hangisiyle başlamalıyım?C3) Yapı geçerliliği kanıtı için AFA ve /veya DFA yaptım, daha ne olsun? C4) AFA yapacağım hangi döndürme yöntemini tercih etmeliyim ya da DFA yapacağım hangi tahmin yöntemini seçmeliyim? vs.C5) Aynı veri seti için hem AFA hem DFA yaptım, yapı geçerliliğine yönelik kanıtları arttırdım. C6) Ölçek için Cronbach alfa hesaplanmış ve alfa katsayısının .95 olduğu belirlenmiştir. Bu doğrultuda aracın güvenilirliğinin yüksek olduğu söylenebilir.


İÇERİK (4)

C. ANALİZ SÜRECİNDEC7) Araç çok faktörlü ve araçtan toplam puan almak anlamlı değil ama ben yine de ölçeğin tümü için iç tutarlılık katsayısı ve/veya kararlılık katsayısı hesapladım. Fazla bulgu göz çıkarmaz.C8) İç tutarlılık katsayısı için hem test yarılama hem de Cronbah alfa / hem test yarılama hem de KR-20 vs. hesapladım. Fazla bulgu göz çıkarmaz.C9) Aracın tek faktörlü olması ile tek boyutluluk aynı şey değil mi?C10) Araçtan elde edilen puanlar kategorik (1-0) ise hangi analizleri yapmam gerekir?C11) Pilot uygulamanın veri seti için analizlerimi yaptım, hiç beklemediğim durumlarla karşılaştım. Ne yapacağımı bilmiyorum.C12) Uluslararası dergilerde ölçek uyarlama çalışmalarında daha ayrıntılı analizler görüyorum. Bunlar ne ki?Dr. Güçlü Şekercioğlu, AKİDUAM Seminer, Antalya (2019)

A. UYARLAMAYA BAŞLAMADAN ÖNCE (1)

A1) Kültürden ari ölçek geliştirmek olanaklıdır.

Düşüncenin üç önemli yapı taşı dil, imge ve kavramdır.

Dil: “Annemi özledim”

İmge: Annenizin sesi, yüzü, kokusu vb.

Kavram: Annem başarılıdır, sevecendir, dinamiktir vb.


Class 2 2

Dil evrensel ses birimlerine dayanır. Bu ses birimlerine fonem adı

verilir. Tek başlarına ele alındığında fonemler genellikle anlamsızdır.

Örneğin “b” sesinin tek başına hiçbir anlamı yoktur.



Fonemler bir araya gelerek kök sözcükleri, önekleri (na-) ve

sonekleri (-de, -den) oluştururlar. Bu biçimde oluşan en küçük

anlamlı dil birimine morfem adı verilir.

Morfemler insan ‘biliş’inde anahtar rol oynarlar.



Fonemleri ve morfemleri nasıl birleştireceğimizi ve cümleleri anlamı

açık olacak biçimde nasıl kuracağımızı dilbilgisi kuralları belirler. Bu

kurallar hem konuşulan, hem de işaretle iletilen dili ortaya koyar.



Dilbilgisi kuralları konuşanların ve dinleyicilerin

kolaylıkla yüzey yapıdan derin yapıya geçmelerini

sağlar. Chomsky bunu dönüşümler olarak

adlandırmıştır. Dönüşümler semantik ve

sentakslarla gerçekleştirilir.



Fırtına sözcüğünü duyunca zihnimizde beliren rüzgar, yağmur,

yıldırım, şimşek vb. fırtına ile ilgili imgelerdir.

İmge duyusal (beş duyuya bağlı) bir yaşantının zihinsel temsilcisidir

ve bunlar hakkında düşünmemizi sağlar.

İmgeler sözel olmayan biçimde düşünmemizi sağlar.

İmgeler düşünme ve bilişte yapıtaşı rolü oynar.



Kavramlar insanları, nesneleri ya da olayları sınıflandırmak için

kullanılan zihinsel kategorilerdir. Köpekler, kitaplar, arabalar

çevremizdeki nesneleri sınıflandırmamızı sağlayan kavramlardır.

Kavramlar olmasaydı, her nesne ve her olay için farklı bir isim

kullanmak zorunda kalırdık.



Class 2 3

Kavramlar aynı zamanda yeni yaşantılara da anlam kazandırır. Her

yeni yaşantı için yeni bir kavram oluşturmayız. Daha önce oluşmuş

kavramlara göre hareket eder, yeni nesne ya da olayı uygun

kategoriye yerleştiririz.



Hangi psikolojik özelliği ya da psikolojik durumu ölçüyor olursak

olalım (zeka, başarı, kişilik, ilgi, tutum, kaygı vb.), tüm ölçme araçları

dil, imge ve kavramlara dayalı olarak geliştirilirler.

Bu bağlamda dil, imgeler ve kavramlar kültürden

bağımsız olabilir mi?



Dil yalnızca kullandığımız sözcükleri belirlemez, bu sözcükleri

cümleler haline getirme biçimlerini ve aynı zamanda nasıl

düşüneceğimizi ve hakkında düşüneceğimiz malzeme yelpazesini de

belirler.

Bazı kuramcılar, dilin düşünme biçimimizi ve ne hakkında

düşündüğümüzü belirlediğine inanmaktadırlar.



Benjamin Whorf’un dilsel görecelik denencesine göre,

konuştuğumuz dil, konuşma örüntülerimizi ve dünya görüşümüzü

belirler. Whorf’a göre, belirli bir ifadeden yoksun olan bir dili

konuşan insanlarda bu ifadeye karşılık gelen bir düşünce büyük bir

olasılıkla bulunmayacaktır.



Bir kişilik envanterinden madde örnekleri:

Ø  Ailem seçtiğim mesleği beğenmiyor.

Ø  Bazen zararlı ya da çok kötü işler yapmak için içimde güçlü bir

istek duyarım.

Ø  Bildiğim bir konuda, bir kimse saçma sapan ya da cahilce

konuşursa onu hemen düzeltirim.



Bir genel yetenek testinden madde örnekleri:Ø  Tembellik ile boş durma arasındaki farkı açıklayın.Ø  Saat ile hafta ne bakımdan birbirlerine benzerler?Ø  Verilen sözcük çifti arasındaki ilişki, aşağıdaki sözcük çiftlerinin

hangisi tarafından en iyi biçimde ifade edilmektedir?BASTON-YÜRÜME(a) kürek-kayık (b) ilah-ibadet(c) at-araba(d) gözlük-görme (e) cümle-anlam



Class 2 4

İmgelerin taşıdığı anlamlar kültürden kültüre farklılık gösterebilir mi?



İmgelerin taşıdığı anlamlar kültürden kültüre farklılık gösterebilir mi?



Genel olarak beşeri bilimler, hep evrensel bir bilim olmayı amaçlamış

olduğundan, kuram ve bulgularının, daha çok başta Anglosakson

kültürü olmak üzere, batı kültürüne özgü olabileceği göz ardı edilerek,

kültürler arası geçerlilik taşıdığı varsayılmıştır. Davranış hakkında

kuramlar oluşturulurken kültürel ya da diğer konulardaki olası çeşitlilik

deneysel olarak kontrol edilmiş ve tek tiplik üzerinde durulmuştur.



Bu nedenle, çoğunlukla tek bir sosyo-kültürel bağlamda yürütülmüş araştırmalardan çıkarılan sonuçların kültürler arası geçerliliği olduğu

düşünülmüştür.

Oysa evrensel geçerliliği olduğu ön görülen aile dinamiği, kişilik gibi

bazı temel kavramlar, aslında yalnızca bir kültüre özgü de olabilirler.

Örneğin bireysel özerklik, ayrışma ve bireyselleşmeye ilişkin sınırlar

belki de evrensel insan olguları değil, batı kültürüne ait yapılardır.



Özellikle davranış bilimlerinin doğası gereği, diğer bir ifadeyle

davranış bilimlerinde insanın insan üzerinde çalışması nedeniyle

temel olarak tek bir dünya görüşüne dayanan bulguların ve

kuramların evrensel geçerliliği hakkında ciddi sorular gündeme

gelmektedir.



Kültür tanımlarına baktığımızda ortaya çıkan önemli bir nokta, insan

davranışının, içinde yaşadığı kültüre göre biçimlendiği ve insanın

kendi kültüründen bağımsız davranmasının pek olanaklı olmadığıdır.

İnsanlar kültürlerine göre birbirlerinden farklılaşmakta ya da

benzerlikler göstermektedir.



Class 2 5

Tanımlardaki bu ortak noktalar bir bütün olarak incelendiğinde ve

kültür “davranış örüntüsü”ne indirgenerek tanımlandığında, kültürün

ölçme araçları üzerindeki etkisi daha kolay anlaşılmaktadır.



Psikolojik ölçme araçlarında ölçme konusu, davranış örneklemleridir.

Davranış, doğrudan kültür tarafından biçimlendirildiğine göre, ölçme

araçlarının ve ölçmenin kültürden etkilenmesi kaçınılmaz

görünmektedir.

Bu noktada, çeşitli yaklaşımlarla kültürden arınık ölçme aracı

geliştirmenin olanaklı olup olmadığı sorusu sorulabilir.



Son yıllarda giderek önem kazanan kültürler arası karşılaştırmalar,

insanın doğasına çok yakın olan bazı özelliklerin “evrensel mi,

yoksa kültüre bağımlı mı?” sorusuna ışık tutmayı amaçlar. Bu tür

çalışmalarda araştırmacılar, ölçülen psikolojik özelliğin miktar ya da

düzeyindeki farklılıklar üzerinde durur.

Emik ve etik yaklaşım nedir?



Kültürün ölçme araçları üzerindeki bu önemli etkisinden dolayı bazı bilim insanları, “içinde kültürel etkinin hiç olmadığı” ölçme araçları geliştirmeye çalışmışlardır. Bu araçlar “kültürden bağımsız ölçme araçları” olarak nitelendirilmiştir.Hiç kültürden bağımsız olarak geliştirilmiş (bu iddiada) bir ölçme aracı ile karşılaştınız mı?



Bazı bilim insanları ise ne yapılırsa yapılsın, kültürden bağımsız ölçme

aracı geliştirmenin olanaklı olmadığını savunmaktadırlar. Alanyazında

“Kültürden Bağımsız Test (Culture-Free Test)” olarak da

geçen bu araçlar, genel yeteneği ölçmek için geliştirilmiş ve daha

çok belirli bir kültüre özgü olan konu ve sorunlardan arınmış ölçme

araçları olarak tanımlanmaktadır.



Anastasi ve Cronbach, kültürün tanımı ve insan davranışı üzerindeki etkisi düşünüldüğünde, kültürden bağımsız bir ölçme aracı

geliştirmenin olanaklı olmadığını belirtmektedirler.

Diğer bir deyişle bütün davranışlar kültürel faktörler tarafından

belirlendiğine, ölçme araçlarıyla yoklanan davranışlar da bu

davranışlardan alınan örnekler olduğuna göre, kültürden bağımsız

ölçme aracı geliştirme çabaları pek de anlamlı değildir.



Class 2 6

Goslin, her ölçme aracının kültürel özellikler içermesinin

kaçınılmazlığını ve kültürden bağımsız ölçme araçlarına karşı çıkışını,

“...bir kimse, jinekoloğun anne karnından aldığı bebeğe

uygulanacak bir psikolojik ölçme aracı geliştirmediği sürece,

kültürden bağımsız ölçme aracı geliştirmek de olanaklı değil”

sözleri ile ifade etmektedir.



Bir kültürde geliştirilen bir ölçme aracının, başka bir kültürde kullanılması bir yana, aracın aynı ülke sınırları içinde farklı kültürel

gruplarda kullanılması bile, geçen yüzyılın ortalarından itibaren önemli

tartışmalara neden olmuştur.

Araştırmalar, kültürün ölçme araçlarından alınan puanları etkilediğini

göstermeye başladıkça, araçların doğrudan kültüre bağlı tanımları

yapılmaya başlanmıştır.



Gruplar arası farklılıkların temelinde yatan en önemli nedenin kültür

olduğu söylenebilir. Kültür insanın çevreyle olan etkileşimini

belirleyerek dil, duygu, düşünce ve davranış biçimlerini etkiler. Ölçme

araçları da bu olguları davranış örneklemleri yoluyla irdelediğine göre,

kültür farklılıklarının ölçme araçlarının edimlerine yansıması doğaldır.



Örneğin Battle tarafından geliştirilen ve kültürden bağımsız ölçme yaptığı iddia edilen “Kültürden Bağımsız Özsaygı

Envanteri” (The Culture Free Self-Esteem Inventory) bir çok

eleştiriye maruz kalmaktadır.

Sue ve Sue, kültürden bağımsız olduğu iddia edilmesine rağmen,

aracın el kitabında buna ilişkin kanıtların olmadığını belirtmektedirler.

Envanterdeki bazı maddeler kültürel etkiye çok açıktır.



Örneğin envanterdeki “Duygusal düşüncelerinizi başkalarına açmakta çok zorlanıyor musunuz?” maddesine “evet” denildiğinde bu yanıt, kendine saygının düşük göstergesi olarak yorumlanmaktadır. Doğu toplumlarındaki bireylerin bu soruya “evet” yanıtı vermeleri şaşırtıcı olmamalıdır. Çünkü bu kültürdeki insanlar, daha çocukluklarından itibaren duygu ve düşüncelerini bastırmayı öğrenmektedirler. Kişisel duygu ve düşüncelerini ailelerine açmaları çatışma ile sonuçlanabilmektedir.



Anastasi’ye göre, eğer bir zeka testi, belirli bir kültürdeki önemli

yeteneklerin bir kombinasyonu ise o testteki kültürel öğeleri

ayıklamak demek, söz konusu testten zekayı da ayıklamak

demektir. O kültürdeki değerler sistemi, söz konusu kültürün zeka

kavramını bütünleyici unsurlardır.



Class 2 7

Örneğin zekanın göstergesi olarak “hız”a ilişkin kültürel farlılıklar,

zamanı kullanmanın bir kültür öğesi olarak psikolojik ölçme araçları

üzerindeki etkisi, sembollerin anlamlarının kültürden kültüre

değişmesi gibi noktalar emik yaklaşımcıları destekler niteliktedir.



Kültürden bağımsız olduğu iddia edilen bazı şekillerin, bazı kültürlerde

olmadığını gösteren araştırma sonuçları, emik yaklaşımcıların başka

bir savunma noktasını oluşturmaktadır.

Örneğin kare gibi çok basit şekiller, silindirik, konik ve yarı küresel

şekillerin çok yaygın olarak kullanıldığı kültürlerde mevcut değildir.

Bazı kültürlerde de bu şekillerden bazılarının adları bulunmamaktadır.



Diğer yandan, psikolojik ölçme aracını alandan beklenen düzenleme,

yapılandırma, çizme, eksik olanı bulma gibi görevler her zaman için o

kültürdeki insanların bildikleri davranışlara karşılık

gelmeyebilmektedir.



Afrikalı bir yetişkin, ölçme aracını bir oyun gibi algılayabilmekte, bu yüzden aracın uygulanışı sırasında görevi ciddiye almayabilmektedir.

Çinli çocuklar, doğruluğundan kesinlikle emin olmadıkça bir soruya

yanıt vermemektedirler. Yanıt vermeleri konusunda ısrar edilince

utanmakta, susmayı seçerek başarısız olabilmektedirler. Bu hem

tahminlerde bulunarak başarıyı arttırma olanaklarını kısıtlamakta hem

de utanma, sıkılma gibi yan etkiler doğurmaktadır.



Anastasi’ye göre, psikolojik ölçme araçlarının kullanımının emik

olması gerektiren noktalardan biri de, ölçme aracının kapsamı ile

ilgilidir. Kültürden bağımsız bir ölçme aracı geliştirme gayretleri ile

oluşturulan, dile dayalı olmayan ve okuma gerektirmeyen araçların

kapsamı, aslında belli başlı kültürlere özgü olan bilgilere dayalı bir

kapsamdan oluşabilir.



Bu tür maddeler, ölçme aracını alanın keman, posta pulu, cep çakısı,

telefon, piyano ya da ayna gibi nesnelerin anlamlarını bilmesini

gerektirebilir. Oldukça ayrışık ya da içine kapanık kültürlerde

yaşayan bireyler, bu tür kapsamı içeren maddelere doğru bir biçimde

yanıt verecek özgeçmişten yoksun olabilirler.



Class 2 8

Kültürler arası ölçmede, her değişik kültürün kendine özgü ortak

yaşantı ve deneyim birikimi olduğu kabul edilir.

Bu nedenler, kültürler arası çalışmalar için bağımsız ölçme araçlarının

değil, kültürle dengeli ve kültürel ortaklığı olan araçların geliştirilme

ve uyarlanmasının anlamlı olduğu düşünülür.



A2) Araştırmacı ölçeğin ölçtüğü yapı (özellik) hakkında sınırlı bir bilgiye sahipse ölçek geliştirmektense uyarlamayı tercih etmelidir.

Araştırmacı ilgilendiği yapı hakkında sınırlı bir bilgiye sahipse ne

ölçek geliştirme ne de ölçek uyarlama işine girişebilir. Üstelik ölçek

uyarlama yapı hakkındaki bilgiyle sınırlı kalmaz, araştırmacının orijinal

ve hedef kültürlerin her ikisini de tanımasını gerektirir.



Uyarlama işine girişmeyi planlayan bir araştırmacı ölçekte yer alan

her bir ifadenin ve sözcüğün dilsel, kültürel, deneyimsel bağlamını

bilmesi gerekir.

Örneğin “Some kids have trouble figuring out the answers in

school.” maddesini nasıl çevirirsiniz?



A3) Ölçek uyarlamak, geliştirmekten daha kolaydır.

Ölçek uyarlamak geliştirmekten genellikle daha zordur. Bu zorluklar

bazen çeviri aşamasında karşımıza çıkar, bazense analiz

aşamasında.

Örneğin “I go to Church on Sundays regularly.” maddesini

uyarlayarak nasıl çevirirsiniz?



A4) İnternetten bir araç buldum, onu uyarlayacağım.

Uyarlamaya konu olan araçların öncelikle orijinal kültürde

psikometrik niteliklerine ilişkin görgül (ampirik) kanıtları olmalıdır. O

nedenle olanaklı ise el kitabı olan, geçerlilik ve güvenilirliğe ilişkin

çoklu kanıtların sunulduğu araçlar uyarlanmalıdır.



Aracın çok sayıda kültüre uyarlanmış olması da yine önemli bir

kriterdir. Böylece daha sonraki araştırmalar için kültürler arası

karşılaştırma seçenekleri artar.

Aracın hedef kültürde önemli bir eksiği kapatması gerekir. Aksi

halde uyarlama yapmanın çok da anlamı kalmaz.



Class 2 9

B1) Çeviriyi İngilizce öğretmeni olan bir arkadaşıma yaptıracağım.

Bir ölçme aracının uyarlanmasındaki en önemli aşamalardan birisi, orijinal dilden hedef dile çevrilmesidir. Bu aşamada

1.  Tek bir kişiye çeviri yaptırmamalısınız.

2.  Çeviriyi yapacak kişiler her iki dile ve kültüre hakim olmalı.

3.  Çeviri kültür uyarlaması bağlamında yapılmalı.

B. UYARLAMA SÜRECİNDE (1)


4.  Çeviri ekibi olanaklıysa aracın ölçtüğü yapı üstüne çalışan alan uzmanlarından oluşmalı, olanaklı değilse ekibin içinde alan uzman(lar)ı da olmalı.

5.  Uzman görüşüne giderken alternatif çevirileri de sunmalısınız.



B2) Çeviri ve geri çeviri araştırmacı tarafından yapılmıştır.

Geri çeviri çeviri ekibinin özelliklerini taşıyan bir başka çevirmen

tarafından yapılmalıdır. Ayrıca yazar(lar)dan uyarlama iznini alınırken

madde havuzunu alıp, geri çeviri aşamasında görüş almak istediğinizi

belirtir ve böyle bir yardım alırsanız çok yararlanırsınız.

Yazar(lar)dan gelen dönütler ile araca biçim vermeniz, ileride

karşılaşacağınız sorunları ciddi ölçüde azaltır.



B3) Kapsam geçerliliği kanıtı için uzmanlardan görüş alınmıştır.

Bu cümlede birden fazla sorun vardır. İlk olarak uzman görüşüne

başvurma yalnızca kapsam geçerliliği yöntemi değil, aynı zamanda

yapı geçerliliği yöntemidir. Kapsam geçerliliği ölçme aracının ölçmeye

konu olan içeriğinin, kapsamının belirli ve sınırlı olduğu durumlarda

aklımıza gelmelidir ki, bunun tipik örneği başarı testleridir.



Ancak uyarlama çalışmalarının çok büyük bir çoğunluğu duyuşsal

özellikleri ölçen araçlar üstünedir (pek azı da yetenek vb.). Duyuşsal

özellikleri ölçen araçlar (tipik davranış testleri) için gösterge

davranışların sınırları (kapsamı) pek bilinmez. O nedenle burada

odaklanılan kapsam değil, yapıdır. Bu bağlamda uzman görüşü alma

daha çok yapı geçerliliğinin yüzeysel kanıtı olarak ele alınmalıdır.



İkinci olarak uzmandan kimi kastettiğinizi belirtmelisiniz. Bu kişiler akademisyen midir, hangi alanlardan gelmektedir, kaç kişiden oluşmaktadır, sahada çalışan kişiler uzman olabilir mi vb.

Üçüncüsü alanında uzman birisine gidilmeli mi?

Dördüncüsü uzmanlardan alınan dönütler nasıl değerlendirildi?

Beşincisi uzmanlar arasında görüş birliği ve ayrılığı nasıl? Görüşler arasında tutarlılık var mı? Görgül kanıtınız nedir?



Class 2 10

Bu bağlamda muhakemeye dayalı sorgulamalar kadar görgül

kanıtların üretilmesinde yarar vardır. Buna göre uzmanlar arasında

gerek madde gerekse tüm ölçek bazında tutarlılık ölçülerinin

hesaplanması gerekir. Ölçme alanyazınında buna ilişkin pek çok

indeks vardır (madde davranış uyum indeksi, Cohen kappa, Fleiss

kappa, değerlendiriciler arası güvenilirlik vb.).



B4) Uzman görüşlerini alırken yönerge yazmalı mıyım? Uzmanın sizden ne beklediğini anlaması için beklentilerinizi içeren bir yönerge hazırlamanız önemlidir. Örneğin Sayın ........................................................................, “......” adlı bir araştırma yürütmekteyim. Bu araştırmanın temel amacı, ...... tarafından ...... yılında geliştirilen ......’nın uyarlanması ve araçtan elde edilen puanlar doğrultusunda psikometrik niteliklerin belirlenmesidir.



Ölçme aracının çevirileri ...... uzman tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çevirilerdeki ortaklıklar ve farklılıklar değerlendirilerek maddelerin Türkçe çevirileri bir, iki ya da üç alternatif halinde yazılmıştır. Ölçeğin uygulanacağı grubun özellikleri dikkate alındığında (okul öncesi dönem çocukları) çeviride kullanılan sözcük ya da kalıp ifadelerin alternatifleri de yazılmıştır. Sizden beklenen, her bir maddeyi okumanız ve aşağıdaki ölçütler açısından görüşünüzü belirtmenizdir.1.  Madde, orijinaline uygun çevrilmiş midir?



2.  Madde, amacına uygun ölçme yapar görünmekte midir?3.  Maddenin çevrilmesinde kullanılan dil, uygulanacak grubun

gelişim düzeyine ve sözcük dağarcığına uygun mudur?4.  Maddede yer alan sözcük ya da kavramların anlamı her iki

kültürde de aynı mıdır ve/veya aynı bağlamda kullanılmakta mıdır?

5.  Orijinal ölçekte ifade edilen deneyim, kültürümüzde de yaşanmakta mıdır?



Bu çerçevede, ölçme aracında yer alan maddelerin orijinalleri,

çevirileri, alternatif çevirileri ve geri çevirileri ile yorumlarınızı

yazabileceğiniz bir bölüm bulunmaktadır. Lütfen, hangi çevirinin

uygun olduğunu, çevirinin başında bulunan harflerden birini (a, b, c)

işaretleyerek belirtiniz. Çevirilerde kullanılan sözcük ya da kalıpların

alternatifleri de aynı madde içinde taksim işareti (/) kullanılarak ve

altları çizilerek belirtilmiştir.



Lütfen hangi sözcüğü ya da kalıbı kullanmanın daha uygun olduğunu,

o sözcüğü ya da kalıbı yuvarlak içine alarak ya da renkli kalemle

altını çizerek belirtiniz.

Değerli görüşleriniz ve çalışmaya sağladığınız katkı için çok

teşekkür ederim. Saygılarımla.

Ad Soyad



Class 2 11

Dr. Güçlü Şekercioğlu, Ölçek Uyarlama Proje Çalışması I, Bursa (2017)


B5) Uzman görüşlerini aldığıma göre dilsel eşdeğerlilik çalışmalarına başlayabilirim.

Elbette başlanabilir, ancak bu çalışmaya başlamadan önce aracın

hedef kitlesinden küçük bir grup ile ön çalışma yapmakta yarar

vardır. Bu çalışma tamamen niteldir. Grup üyelerine her bir

maddeden ne anladıkları, anlamını bilmedikleri sözcük olup olmadığı

vb. sorular yöneltilmelidir. Bu gruptan zengin veriler sağlanabilir.



B6) Dilsel eşdeğerlilik çalışması için her iki dili de iyi bilen bir grup bulamıyorum, ne yapayım canım!

Aslında bunu uyarlama sürecine başlamadan önce düşünmeliydiniz,

ancak zaten aracın hedef kitlesi için her iki dili iyi bilen bir grup

bulmak çok olanaklı değilse (örneğin 3 yaş grubu vb.) bu aşama

ihmal edilebilir. Ancak diğer durumlarda dilsel eşdeğerlilik

çalışmasının yapılmaması araç hakkındaki şüpheleri arttırır.



Hambleton ve Patsula’nın da belirttiği gibi dilsel eşdeğerlilik

uyarlama sürecinin birinci ve önkoşul aşamasıdır ve eşdeğerlilik

sağlanamıyorsa çalışmaya devam edilmemelidir.

Dilsel eşdeğerlilik kanıtı için yazarlar dilsel eşdeğerlilik farklı grup

üstünde yapılmışsa bağımsız gruplar için t-testini önermektedir. Aynı

grup üstünde yapılmışsa bağımlı gruplar için t-testi yapmak gerekir.



Elbette orijinal dil ve Türkçe formlarının uygulanması sonucunda elde edilen puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olmaması beklenir.



Alanyazında dilsel eşdeğerlilik için korelasyon tekniğinden de yararlanılabileceği ifade edilmektedir.



Class 2 12

Ancak bazı kaynaklar toplam puan bazında karşılaştırma yapmanın yeterli olmayacağı, maddelerinde karşılaştırılması gerektiğini ifade etmektedir. Çünkü bir katılımcı her iki uygulamadan aynı puanı almış olabilir, ancak birinci uygulamada ve ikinci uygulamada farklı maddelere verdiği tepkiler arasında farklılaşma olabilir. Diğer bir deyişle orijinal form uygulamasında 3. maddeden 5 puan alırken, 9. maddeden 1 puan alabilir ama Türkçe form uygulamasında 3. maddeden 1 puan alırken, 9. maddeden 5 puan alabilir.



B7) Çevirisi tam içime sinmedi ama uygulayalım bakalım.

Çevirisinden uyarlama bağlamında emin olmadığınız ve uzmanların da

ayrıştığı bir madde olursa stratejimiz ne olmalı?

Örneğin




Dr. Güçlü Şekercioğlu, AKİDUAM Seminer, Antalya (2019) Dr. Güçlü Şekercioğlu, Ölçek Uyarlama Proje Çalışması I, Bursa (2017)


Çevirisinden emin olmadığınız maddeler için alternatif madde yazıp ölçeğin sonuna ekleyebilirsiniz. Daha sonra bu maddeleri analiz sonuçlarına göre değerlendirebilirsiniz.

B8) Bıdı bıdı ölçeğinin Türkçe’ye uyarlaması yapıldı.

Uyarlama dile değil, kültüre yapılır. Kültür dili de içinde barındıran

daha genel bir kavramdır. Uyarlama dilin yanı sıra imgelere ve kavramlara göre de yapılır. Uyarlama yapılırken hedef kültürdeki

anlamsal, deyimsel, deneyimsel ve kavramsal boyutlar dikkate alınır.

§  Anlamsal eşitlik için: Sözcükler her iki kültür için de aynı anlamı

ifade ediyor mu?



§  Deyimsel eşitlik için: Gündelik yaşamda kullanılan sözcükler ya da deyimlerin anlamı her iki kültür için de aynı mı? Aracının orijinalinde kullanılan deyimin karşılığı olarak uyarlanmış formda kullanılan sözcük ya da deyimler orijinal kültürdeki anlamını veriyor mu?

§  Deneyimsel eşitlik için: Orijinal ölçekte ifade edilen deneyim, aracın uyarlanacağı kültürde de yaşanabilir ya da yaşanıyor mu?

§  Kavramsal eşitlik için: Ölçekte kullanılan sözcükler her iki kültürde de aynı bağlamda kullanılmakta mıdır?



Class 2 13

C1) Pilot ya da asıl uygulama ile veri setini oluşturdum, o zaman hemen AFA, DFA, madde analizi vs. ile analizlerime başlayayım.

Ölçme aracının hedef kültürdeki psikometrik niteliklerine ilişkin hangi

analizle başlanması gerektiğine ilişkin alanyazında tartışmalar devam

etmektedir, ancak hangi analizle başlanırsa başlansın öncelikle

analizlerin varsayımlarının test edilmesi gerekir.

C. ANALİZ SÜRECİNDE (1)


Hangi varsayımların test edilmesi gerektiği, uygulanacak istatistiksel tekniğe göre farklılık gösterir. Psikometrik niteliklere ilişkin pek çok teknik parametrik teknik olduğundan örneğin dağılımın normalliğinin değerlendirilmesi gerekir. Bu “dağılımın normale yakın olduğu varsayılmıştır” biçiminde geçiştirilemez. Siz sabahları arabanızda benzin olduğunu varsayarak mı yola çıkıyorsunuz! Uygulanacak olan istatistik tekniklerin varsayımları test edildikten (ve elbette karşılandıktan) sonra analizlere başlayabilirsiniz.



C2) Analizlerime hangi teknikle başlayayım?

Neyle başlayalım sorunun ne yazık ki net bir yanıtı, reçetesi yok. Özellikle pilot uygulamada analizleri eş zamanlı işe koşmak daha doğru bir yaklaşım olabilir. AFA, DFA, madde test korelasyonu, alt %27 ve üst % 27’lik gruplar arası madde analizi, eğer veri 1-0 ise çift serili ya da nokta çift serili korelasyon tekniğine dayalı madde analizi, Cronbach alfa ya da eşdeğer yarılar, eğer veri 1-0 ise KR-20 ya da KR-21 vb. yöntemler bir arada yapılarak değerlendirilebilir.



Buradaki önemli noktalardan

birisi ölçme aracının el

kitabında ya da teknik

raporunda hangi analizler

yapılmışsa o analizlerin

yapılması ve karşılaştırmalı

olarak sunulması gerekir.



Hatta diğer kültürlerde yapılan uyarlama çalışmalarında elde edilen kanıtlarla karşılaştırmalar yapmak sizin elinizi güçlendirir.



AFA mı, DFA mı? Her ikisi birden mi? Hangisiyle

başlamalıyım?

Jöroskog ve Sörbom ölçek geliştirme çalışmalarında faktör analizi

yöntemleri için verinin açımlayıcı tekniklerle test edilmesinin

ardından, doğrulayıcı tekniklerle doğrulanması ya da reddedilmesi

arzu edilen bir durum olduğunu vurgulamaktadırlar.



Class 2 14

Ancak Gorsuch bu tartışmayı bir adım ileri götürerek, DFA’nın daha

önceden belirlenen varsayımların test edilmesini sağlayan çok güçlü

bir analiz olduğunu, AFA’nın ise açımlayıcı hiçbir analizin yapılmadığı

durumlarda kullanılması gerektiğini belirtmektedir.



Tartışmayı bir adım daha öte götüren Gerbing ve Hamilton, Monte

Carlo yöntemini kullanarak yaptıkları bir simülasyon çalışmasında,

DFA’nın önce yapılarak AFA için model oluşturmada katkı

sağlanabileceğini işaret etmektedirler.



Bu tartışmalar doğrultusunda, analize açımlayıcı ya da doğrulayıcı

tekniklerle başlama konusunda tek bir yol önermek olanaklı değildir

ve bu durumda karar size aittir. AFA ve DFA’nın varsayımları ile

özellikleri bellidir ve dolayısıyla araştırmacının ulaşmak istediği bilgi

doğrultusunda, varsayımlarla en iyi bir biçimde örtüşen yöntem

seçilmelidir.



Bu konuda temel olabilecek bazı öneriler geliştirilebilir. Ölçek

uyarlama çalışmalarında, aracın hedef kültürdeki faktör deseni için

doğrudan DFA ile başlanması önerilebilir. Çünkü söz konusu aracın

orijinal kültürdeki faktör deseni pek çok nitel ve nicel çalışmalarla

ortaya konmuş, aracın yapı geçerliliğine ilişkin deneysel kanıtlar

belirlenmiştir (aksi halde böyle bir aracın uyarlaması zaten doğru

değildir).



Böyle bir durumda söz konusu aracın faktör deseninin de, hedef

kültürde korunup korunmadığı DFA ile test edilerek sorgulanabilir.

Eğer yapılacak olan DFA’da aracın orijinal faktör desenine ilişkin

model doğrulanmıyor ya da yüksek uyum indeksleri vermiyor ise bu

durumda AFA ile hedef kültürdeki faktör deseninin keşfedilmesi

yoluna gidilebilir.



C3) Yapı geçerliliği kanıtı için AFA ve /veya DFA yaptım, daha ne olsun? Faktör analizleri yapı geçerliliği için tek yöntem değildir. Yapı geçerliliğini test etmeye yönelik pek çok yöntem (gruplar arası ayrışma, çoklu özellik–çoklu yöntem matrisi, hipotez (denence) sınaması ya da deneysel değişkenlerin etkisi, gelişimsel değişimler (yaş farklılıkları), ölçme aracının homojenliği, diğer testler ya da yapıyla ilgili ölçütler arasındaki korelasyonlar, içerik analizi, iç tutarlılık, görünüş geçerliliği ya da test ve test maddeleri ile ilgili uzman görüşüne başvurulması vb.) vardır.



Class 2 15


Benlik algısı ve depresyon ölçüt puanı arasındaki korelasyon


Ölçek ile ölçülmek istenilen özelliğin yaş, cinsiyet ya da eğitim düzeyi gibi değişkenlere bağlı olarak farklılaştığı ya da farklılaşmadığı alanyazına dayalı olarak biliniyorsa bu değişkenler açısından ölçekten elde edilen puanlar uygun bir hipotez testi ile karşılaştırılabilir. Ölçülen özellik bakımından durumu bilinen grupların, örneğin kaygı ölçeği için depresyon tanısı almış hastaların ve normal grupların ölçek puanlarının karşılaştırılması da bu tür çalışmaya bir örnektir.





C4) AFA yapacağım hangi döndürme yöntemini tercih etmeliyim ya da DFA yapacağım hangi tahmin yöntemini seçmeliyim? vs.

Bu sorulardaki yol göstericiniz orijinal kültürdeki yöntemlerdir. O yöntemleri seçmezseniz elma ile armutu karşılaştırmış olursunuz. Orijinal kültürde AFA’da döndürme yöntemi olarak promax, siz hedef kültürde varimax seçmişseniz ya da DFA’da tahmin yöntemi olarak “maximum likelihood”, siz hedef kültürde “unweighted least square” seçmişseniz sonuçlar arasında ciddi farklar ortaya çıkması kaçınılmazdır.



C5) Aynı veri seti için hem AFA hem DFA yaptım, yapı

geçerliliğine yönelik kanıtları arttırdım.

Ne yazık ki arttırmadın!

AFA ile ortaya koyduğun faktör deseninin aynı veri seti üzerinden

DFA ile doğrulanması neredeyse kaçınılmazdır. Bu nedenle DFA için

ayrıca veri toplamalısın.



“Ben baştan çok veri toplayayım, sonra bir kısmını AFA, bir kısmını

da DFA için kullanırım” da doğru bir yaklaşım değildir. AFA

sonucunda araçtaki küçük bir revizyonun bile analiz sonuçlarını

değiştirebileceği unutulmamalıdır.



Class 2 16

C6) Ölçek için Cronbach alfa hesaplanmış ve alfa katsayısının .95 olduğu belirlenmiştir. Bu doğrultuda aracın güvenilirliğinin yüksek olduğu söylenebilir.

Bu ifadede iki yanlış var. İlki güvenilirlik yalnızca bir tutarlılık sorunu değildir. Güvenilirlik kararlılık, tutarlılık ve duyarlılık sorunudur. Araştırmacı yalnızca Cronbach alfa katsayısını belirlemişse güvenilirliğin bir boyutuna (iç tutarlılık) ilişkin kanıt üretmiş demektir. Halbuki kararlılık ve duyarlılığa ilişkin herhangi bir kanıt bulunmamaktadır.



Ayrıca güvenilirlik ölçme aracına ait bir özellik değildir; tabii geçerlilik

de. Geçerlilik ve güvenilirlik örnekleme, ölçme amacına, zamana,

kuramsal bilgi birikimindeki değişime vs. göre farklılaşabilir. O

nedenle geçerlilik ve güvenilirlik ölçme aracından elde edilen puanlara

ait bir özelliktir.



X örneklemi için güvenilirlik kanıtı elde etmek amacıyla Cronbach

alfa hesaplanmış ve alfa katsayısının .95 olduğu belirlenmiştir. Bu

doğrultuda iç tutarlılık bağlamında araçtan elde edilen puanların

güvenilirliğinin yüksek olduğu ifade edilebilir.



C7) Araç çok faktörlü ve araçtan toplam puan almak anlamlı değil ama ben yine de ölçeğin tümü için iç tutarlılık katsayısı ve/veya kararlılık katsayısı hesapladım. Fazla bulgu göz çıkarmaz.

Eğer araç çok faktörlü ise her bir faktör (dolayısıyla alt ölçek) için ayrı ayrı iç tutarlılık katsayısı ve/veya kararlılık katsayısı hesaplanması gerekir. Eğer ölçekten toplam puan almak anlamlı değilse ölçeğin tümü için bu katsayıların hesaplanması anlamlı değildir.



C8) İç tutarlılık katsayısı için hem test yarılama hem de Cronbah alfa / hem test yarılama hem de KR-20 vs. hesapladım. Fazla bulgu göz çıkarmaz.

Test yarılama, KR-20, KR-21, Cronbach alfa, Hoyt’un varyans analizi tek uygulamaya yönelik güvenilirlik kestirim yöntemleridir ve hepsi aynı amaca hizmet eder: ölçme aracının kendi içinde tutarlı bir bütün, örüntü oluşturup oluşturmadığı, diğer bir ifadeyle iç tutarlılık. Dolayısıyla bir çalışmada aynı amaca hizmet eden birden fazla yöntemi uygulamanın bir anlamı yoktur.

ANALİZ SÜRECİNDE (23)


C9) Aracın tek faktörlü olması ile tek boyutluluk aynı şey değil mi?

Hayır bu iki kavram birbirinden farklı. Tek boyutluluk ister tek faktörlü isterse çok faktörlü olsun nihai olarak ölçme aracının tek bir özelliği ölçtüğü anlamına gelir. Bu ise hem muhakemeye dayalı sorgulamayı hem de görgül kanıt ortaya koymayı gerektirir. Görgül kanıt üretmenin yollarından biri ikinci düzey (second/higher order) DFA olabilir.



Class 2 17

C10) Araçtan elde edilen puanlar kategorik (1-0) ise hangi analizleri yapmam gerekir?

Araçtan elde edilen puanların 1-0 kategorik olması durumunda analizlerin pek çoğu değişir. Faktör analizi penceresinden bakıldığında AFA’nın tetrakorik korelasyon matrisi üstünden yapılması gerekir. Ne yazık ki bunun SPSS’te bir çözümü yok. Bunun için R, SAS, Statistica, Factors gibi programların kullanılması gerekmekte.



1-0 gibi kategorik veriler için DFA yapılıyorsa verinin “ordinal”

olarak tanımlanması ve asimptotik kovaryans matrisinin

hesaplanması gerekir. Asimptotik kovaryans matrisi üstünden

yapılan analizde bir Satorra-Bentler düzeltmesi ile elde edilen kay-

kare değeri (kısaca S-BΧ2 olarak yazılır) elde edilir. Araştırma

raporunda bu değerin raporlaştırılması gerekir.



1-0 gibi kategorik verilerde iç tutarlılık bağlamında güvenilirlik kestirimi için Cronbach alfa uygun bir yöntem değildir. Böylesi bir durumda KR-20 ya da KR-21’in hesaplanması gerekir. Ancak maalesef ki bu yöntemlere ilişkin hesaplama olanağı SPSS’te bulunmamakta. Bu durumda elle hesaplama yapmak ya da Iteman gibi istatistik paket programlarını kullanmak gerekecektir.

Test yarılama, test-tekrar test gibi yöntemlerde madde puanlamasının kategorik ya da derecelendirme olması fark etmez.



Madde analizlerine geldiğimizde 1-0 kategorik verilerde madde

toplam korelasyonlarının hesaplanması doğru değildir. Hal böyle iken

nokta çift serili ya da çift serili korelasyon tekniğine dayalı madde

analizi yapmak gerekir.

Alt %27 ve üst %27’lik gruplar arası madde analizinde madde

puanlamasının kategorik ya da derecelendirme olması fark etmez.



C11) Pilot uygulamanın veri seti için analizlerimi yaptım, hiç beklemediğim durumlarla karşılaştım. Ne yapacağımı bilmiyorum.

Pilot uygulama sonucunda elde ettiğiniz veri setinde analiz sonuçlarında karar almanızı güçleştiren pek çok durum olabilir. Bazı maddeler düşük faktör yük değeri verebilir ya da başka bir faktör altında da yer alabilir (binişik), maddelerin bazılarında hata varyansı çok yüksek olabilir, t değerleri anlamlı olmayabilir, madde ayırt ediciliği düşük çıkabilir vs.



Bir uyarlama çalışmasında ön deneme (pilot) ve asıl uygulamaları yaptınız. Her iki uygulamada da elinizdeki veri seti için AFA, DFA,

madde analizi vb. analizleri uyguladınız. Bir maddenin AFA’da faktör

yük değeri –.08; DFA’da hata varyansı .99, standardize edilmiş

katsayıya ilişkin t değeri anlamlı değil, o maddeyle ilgili çok sayıda

modifikasyon önerisi var, madde ayırt ediciliği .03 vb.

Ne yaparsınız?Dr. Güçlü Şekercioğlu, AKİDUAM Seminer, Antalya (2019)


Class 2 18

Bu durumun bir çok nedeni olabilir:

1.  Çeviri iyi olmayabilir,

2.  Sözcükler ve/veya kavramlar anlaşılmamış olabilir,

3.  Analizin varsayımlarını test etmemiş olabilirsiniz,

4.  Örnekleminiz yanlı olabilir,

5.  Gerçekten o göstergenin hedef kültürde bir karşılığı olmayabilir vs. vs.



Bu noktada sizin ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı yapıyla ilgili

kuramsal bilginiz, metodoloji ve istatistik analiz bilginiz çok

önemlidir. Bütün bunlara rağmen anlamlı açıklamalar getiremiyor ve

sorun devam ediyorsa yeniden uzman görüşü alabilirsiniz. Uzmanın

üstünde çalıştığınız yapıyla ilgili gerçekten uzman olması ve analiz

bilgisinin iyi olması son derece önemlidir. Uzmandan görüş nasıl

alabilirsiniz?




Sayın ........................................................................, “......” adlı bir araştırma yürütmekteyim. Bu araştırmanın temel amacı, ...... tarafından ...... yılında geliştirilen ......’nın uyarlanması ve araçtan elde edilen puanlar doğrultusunda psikometrik niteliklerin belirlenmesidir. Bu temel amaç doğrultusunda uyarlama aşamalarına uyarak, ...... aracının ön deneme formu hazırlanmış ve bu form ......... örneklemine uygulanmıştır.



Bu gruptan elde edilen veriler üstünden test istatistikleri

hesaplanmış, açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri, madde

analizleri ve güvenilirlik analizleri yapılarak, ölçeğin hedef kültürde alt

ölçek ve madde düzeyinde nasıl çalıştığına ilişkin sorgulamalar

yapılmıştır. Bu sorgulamalar sonucunda 9 maddede psikometrik

açıdan sorunlar olduğu belirlenmiştir.



Aşağıda Türkçesi, İngilizcesi ve geri çevirisi verilen maddelerin, istatistiksel problem durumunu bildiren bir form bulunmaktadır. Sizden bir uzman olarak beklenen, her bir maddede ne tür bir problem olabileceğine (dili, çevirisi, ölçtüğü psikolojik özellik, kültür boyutu vb.) ve bu probleme nasıl bir çözüm getirilebileceğine ilişkin görüşlerinizi ve öneri ya da önerilerinizi belirtmenizdir. Değerli görüşleriniz ve çalışmaya sağladığını katkı için çok teşekkür ederim. Saygılarımla.




Class 2 19



C12) Uluslararası dergilerde ölçek uyarlama çalışmalarında daha ayrıntılı analizler görüyorum. Bunlar ne ki?

Son yıllarda geliştirilen/uyarlanan ölçeklerin faktör analizi yöntemleriyle ortaya konan faktör deseninin örneklemin bağımsız alt örneklemleri için eşit olup olmadığı da sorgulanmaya başlamıştır. Ölçme alanyazınında ölçme değişmezliği olarak olarak adlandırılan bu kavram giderek yaygınlaşmaktadır. Ölçme değişmezliği özellikle uyarlama çalışmalarında çok büyük önem taşımaktadır.

Örnekleri nelerdir?





KAFANIZDA BAŞKA TİLKİ

KALDI MI?


TEŞEKKÜR EDERİM.

[email protected]


class 2 1 - akdeniz Üniversitesi

Documents