D E A E K E . 35*9

quentiores , pars fegniores efficit vibratio-nes, unde & fonus exfiftet duplex.

C o R O L L A R I U M ILL

192 .Hinc, cur tenfio chordarum fonum mutet; auget enim vim elafticam , vibra-tbnumquefrequentiam. Hie vero notanduin illud eft , quòd vibrationum frequentia fe-quitur radicem quadratam virium chordam tendentium; ità ut íi d u e chords squalis crailitudinis ac longitudinis tendantur viri-bus I & 4, vibrationes erunt ficut I & 2.

COROLLARIUM IV.

193 Hinc, cur in quovis muiico inftru-mento, ii d u e fine chords uniifons , pul-fatâ unâ alia tremit , ac refonat, quamvis alie fint plurime interjects ; vibrationes enim ab unâ chordâ pera í ts , alteri, intervenien-tibus aeris particuiis , communicantur; fe-cunda enim eft ad excipiendas vibrationes pr ims quàm redtiílimè comparata, cüm fo-num reddat eundem : quod in diflbnantibus chordis non contingit; quslibet enim chor-da ex diftonis ad determinatam duntaxat vi-brationum frequentiam apta eft : fi ergo fitnilis utrique chorde elafticitas non fit, vibrationes aeris in prima adversüs fecunde vibrationes pugnabunt , nec cum illis po-terunt coherere»

Quòd

G O 2 P H Y S I C S . L I B . I V .

194 Quod eil de unifTonis chordis di-, d u m , idem quoque de iis inteliigendum, q u a rediífimos efficiunt concentus , velu-ti Diapafoa feu O clava , Diapente feu Quinta , Tertia major , catèra. Pofit's enim in eodem mufico inftrumento hujulmo-di chordis, acutiori percuísâ, altera gra-vior etiam rremit , qua vel Ociavam red-d i t , vel Quint am, vel lertiam majorem, ficut experimento compertum eil.

195" Illud autem magis mirabile, quòd , cùm chorda percutitur acuta, gravis etiam tremat : led hac in duas dividitur, vel 111 très partes äquales, ut rediífimè chorda acu-ta vibrationibus refpondeat. Hoc autem ideò confiât , quia fi chorda fuerint in o d a v a , ac fuper chordam gravem corpora ponan-tur leviilîma , percuisà chorda acuta, gra-vis tremore fuo omnia projicit corpora, prater illud , quòd in chorda medio con-fiait : linde colligitur, fingulas chorda gra-vis medietates , iuas feorfim efncere vibratio-nes -, dimidium autem chorda gravis datil-lius odavam , ficut chorda acuta. Ac eo-dem modo contingit in gravi , fi acuta red-dit Quint am iliius. Ejufmodi namque con-fonantia in eo conlifiit, quòd acuta très per-agat vibrationes, dum gravis duabus dun-taxât perfungitur.

196 Neque hoc caret experimento ; nam

D E A E R E . 3 6 1

fi du® chord® ®quales & quidem unifion® itàcomponantur, u t , interjedlo digito, ea-rum longitudines fin: ut 2 & 3 , chorda brevior dabit Quintam longioris ; fed chor-darum vibrationes funt in ratione inversa longitudinis earum : ergo cùm Diapente adelt vel Quinta, chorda acuta tres dabit vibrationes, quandiu gravis peragit duas.

197 Igitur fi corpora levia fie compo-nantur fuper chordam gravem, ut tremore excuti poílint, dum acuta pullatur , levia corpora projiciuntur in gravi , prœter ea au® in chordce divifionibus iníiílunt, fcilicet in-f & ac proptereà chorda gravis dividitur in tres partes sequales , ut fingul® reddant Gelavam chord® acut® , qu® Quint am in-tegra dabar. Atque miro hoc modo chor-ds ad dilîimiles vibrationes compofit® fefe ad tremorem mutuù excitant.

19B Qiiòd íi ad gradus refpiciamus , per quos fonus attollitur, ut reddatur acutior, horum non incertus erit modus. Nam , ut ait Sauveur, auris tonos duntaxat 61 per-cipere potell, liquidem decern tantùm Odia-vas potell percipere; fingul® autem Odlav® tonos quinque cum femitonis duobus com-pledluntur : ergo 10 Odlav® tonos conti-nent 60 ; qui autem fupereft , complet Odia-vas : in quolibet autem tono 9 gradus di-flinguuntur, qui Coma appellantur, iidem-

que

3 6 ï P h y s i c s . L I B . V . que aure percepti &di í l incl i ; poiTumus er-go aure diílinguere gradus faltem 549 , per quos fonus attollitur aut deprimitur, donee acutus fiat aut gravis.

199 Erunt ergo in membrana fpirali fal-tem totidem fibre, quarum longitudo , dum per fucceilionem decrefcit ( lequitur enim membrana concavum cochlee fpiralis & de-crefcentis ) tonum auget , ac omnes gradus di'.linguit , per quos fonus fit gravior aut acurior. N a m , auctore ipfo Sauveur, gra-viflimus, qui percipi poteft , fonus vibra-tiones efficit in fecundo temporis minuto 12 ~ ; fonus vero acutilfimus vibrationes 6400. His fic exploratis

C O R O L L A R I U M V.

2Co Pate t , cur non omnibus eadem fit diverfitatis foni perceptio , fed alius vel mi-nimam quidem aure diftinguar differentiam , alius nequaquam. Neque enim eodem mo-do fe liabent in omnibus fibre tranfverfa-les membrane Ipiralis -, led in quibufdam irretite erunt ac implicate , in quibufdam diftinftse fatis & explicite. Undè fit, ut li duo loni aliquantuliim diverfi fimulaudian-t u r , fibre illis refpondentes vibrationes ef-ficient , fonusque percipietur : fed hujuf-modi vibrationes difiimiles feorfim efficien-t u r , quia fibra, una non cum alia per totam

DE A ERE. 363

Iongitudinem implicatur; inquibufdam ve-ro utriufque fibrs vibrationes confunden-tu r , quia fibrs implicantur.

C O R O L L A R I U M V I .

•201 Hinc intelligi poteft , cur quidam adeò delicatis perfruantur auribus , ut in eorum auditu íimplici fono refpondeat con-centus & harmonia. Hoc enim contingit in infirumento quolibet mulico , quod fit ad concentum compofitum ; percufsà enim qua-dam chordâ , tremit non modo unifiona , fed Oflava , & Quinta, &c ; tantundem ergo continget in auribus eâ folertiâ praeditis ; ità ut , fimplici fono emifio , non lolùm tremat fibra unifiona, fed i l ls e t iam, quae cognats fun t , puta Oiítavs omnes , Quin-t s , & T e r t i s majores.

C O R O L L A R I U M VII .

2O2 Hinc etiam , cur injucunda fit ea difibnantia , quae vulgò dicitur Secunda, qusque confiait in miítura duplicis f o n i , qui uno tantùm gradu five tono inter fe dif-ferunt ; dum enim chorda gravis tremorem ciet fibrae unifions & cognatarum in mem-brana fpirali, chorda acuta fimüiter tremo-rem excitât fibras unifions fibi j-efponden-tis , itemque cognatarum illius. Contingit autem, ut vibrationes fibrarum valdè pro-

xi*

3 6 4 P H Y S I C H E . L I B . V I .

ximarum adeò diílimiles íínt , ut invlcem feíe mutuòcontradicant, dumque una attol-litur , deprimatur altera: in hoc autem con-flictu meinbrana quodammodò dilaceratur, atque hie motas incertus in omnibus fibris vicinis iteratur; li enimdu® chord® vicin® fele contradieunt, fimiliter in omnibus fibris cognatis &c vicinis continger. Itaque quem-admodùm nimia Lux retinam offendit , lie phyíicâ dilíonanti® íenfatione auditûs Orga-num torquetur.

203 Ac íimilis quidem ratio eil ejus difTonanti® , qu® dicitur Septima. Nam , tunc tremit fibra membran® ípiralis chor-d® gravi refpondens , cui admodum con-j u n t a eit fibra chord® acut® refpondens : vibrationes autem diílimiles in fibris admo-dum propinquis membranam offendunt. At-que ità íe habet in Ouinta falsâ , & in Tritono ; femper enim fibr® trementes ex vi chord® acut® proximè accedunt ad eas , qu® alio modo tremunt, propter conjun&io-nem j qu® ill is ineít cum fibris membran® ípiralis cognatis chord® gravis.

C O R O L L A R I U M V I I I .

204 Hincapparet , curjucundus fitcon-c-entus ille : qui dicitur Oitava vel Quinta. Quia pr®terquàin quòd fibr® membran® ípi-ralis duabus chordis refpondentes fatis in-

tet

D E A E R E E T S O N O . 365"

ter fe diftant, alia quoque ratio fubeft , ut jucunda fit hujufmodi lenfatio; videlicet, quia eaedem fibra: , qua: vi chordae gravis t remunt , tremunt etiam vi acuta: ob earum cognationem. Ergo jucunda erit confonan-l ia , diffonantia verò injucunda.

205 His opponunt : In Mulica interdum ex induftria ponitur Secunda vel Septima , quce mire valent ad harmoniam : e r g o , quod contra eft , falfuin ; quin immò il-lud , quod furaunt , falfum. Neque enitn in Mulica unquam ponitur prsedida diffo-nantia , niíi fub his conditionibus ; primüm ut illa antecedat conlonantiam perfedarn , utpotè OElavam vel Quint am ; deindè, ut breviílima fit diffonantia, confonantia autem adquam illa p r apa ra t , longior. Ejufmodi aurem jucunditas in eo maximè verfatur , quòd itacomparata fit hominum natura , ut tunc fit acrior gratae fenfationis voluptas, cum fenfatio ingrata p raced i t : ficutjucun-dior eft calor , cüm frigus moleftum pra -cedit ; aut frigus modicum fuavis , cum nitnius calor pracedi t ; aut cibus dulcis guf-tattim magis aíücit , cüm praccedit amarus , & fie de ceteris.

F I N I S H U J U S L I B R I V .

L I -

3 6 6

L I B E R V I . D£ AQUA ET TERRA.

• f

C A P U T I . f

De Aqua f ejus que Proprietatibus*

§. I .

Di Aqua, quatenus fluida eß.

206 Çy Equitur , ut caetera jam profe» ^^ quar elementa ; ac ut de Aqua

dicereincipiam , ejus triplex fla-tus eft : quandoque enim ea invenitur flui-da , ut plerumque fit; quandoque folida ap* p a r e t , ficut in glacie ; interdum in vapores abit. Igitur eam primüm inftatu fluiditatis confideremus.

207 Et quxri quidem folet , quifnam fit flatus naturalis aquse, id ef t , utrüm aqua iuaptè natura fluida fit, an folida? Solidam eam eile ex f e f e , non dubitant Recentum p lu r imi , iique quibus in re pbyficâ maxi-ma eft auéloritas; ftatuuntque eandem vi caloris liquefcere, ficut cera & metalla. Id-»

3ue fibi perfuadent his rationutn momentis udli, Prí-

B E A Q ^ U A E T T E R R A . " 3 6 7

2,08 Primüm , quia quoties calor au-geicit fupra gradus 32 in Thermomctro Fa-harenhetii, aqua liquefcit; quoties infra il-ios minuitur, aqua fluida confolidatur; ficut contingit in metallis & cera , quoties mi-nuitur calor in opportunos gradus : ergo aqua , ficut cera & metalla , ex fe folida e i t , nec nifi calore liquefcit."

209 Deindè , ii in iis verfaremur regio-nibus , ubi hieme aqua folideicit , ficut pix ; seftate verò pix liquefcit ficut aqua , u tcon-tejigit in Spitzberg & fimilibus , nüHa.ra-tione poffemus picem ex natura fuâ foIi- :

dum, aquam verò ipsâ naturâ fluidam fta-tuere: ergo hoc nullibi dicere poflumus , ciun loca rerum naturas non mutent.

210 Ideò autem aqua ex natura fuâ flui-da vuigò dicitur, quia ex i is , quíeplerum-que fieri folent , res judicatur : fluiditatis autem flatus frequentior efi: in aqua , quam in glacie flatus foliditatis. Hoc autem, a j u n t , caufam attullit prcejudicate fententise, atque communi errori ; numquàm verò hanc eife probant aquae naturam. Ità plurimi fentiunt cum Mariotio , Mairano , Boerhaavio. Et Nolletus addit contrariam fententiam , nec veriiimilitudine pollere , nec au&oritate. Sed tanti viri pace dicam falli ipfum ; quod tantò erit manifeflius , cum indicaverimus , ipfam, quam oppugnat opinionem , nec

ve-

3 6 8 P H Y S I C S . L I B . V I .

verifimilitudine carere , nec clariflîmorum virorum audloritate eile deftitutam. Igitur cum Muffchembrockio , aliisque fequentem ftatuimus Propofitionem.

P R O P O S I T I O I .

in Aqua in f iatu fuo naturali f lui-da eft.

Et probatur i . ° , quia licet caloris gra-dus , quo glacies folvitur, fit 32, Thermo-metrum tarnen afcendit quandoque ufquc ad 4 0 , quin glacies folyatur. Similiter, ut obfervat Muficiiembroeckius, thermometro deicendente infra gradus 32 , quandoque aqua fluida perfeverat : ergo fiuiditas aut lo-Jiditas non omninò àgradu caloris pcndet , íicut in cera contingit aut in metallis.

212 2.0 Quia quandoque , ut idem obfervavit Muficiiembroeckius in Batavia, Reaumurius Parifiis , Cirilus Neapoli , Wol-fius in Germania,lignante Thermometro gra-dus 38 , & propè Meridiem aqua in gla-ciem vertebatur, Ii ad umbram pofita ver-fa erat ad Orientem: ergo flatus fluiditatis aut foliditatis aliud quid prœter caloris gra-dum requirit.

2 1 3 3-° Qi'ia in Helvetia , u ta i tScheu-chfcrus , eft quidam fíuvíus , qui œftate in glaciem vert i tur , hyeme verò liquefcit; ac

fi-

D E A Q U A E T T E R R A . 3 6 9 "

fimiliter in quibufdam lacunis contingit : ergo non in lolo gradu caloris flatus aquas veriatur.

2T4 4.0 Quia aqua, quse in glaciem fe-mel verfa fu i t , fi pofteà caloris vi funda-tur , & faporem mutavit, & ad multa fa-fta eft inutilis : ergo in hoc ftatu ultra gra-dum caloris , quem amiferat & acquifivit, ali-quid eft immutatum , quod pofteà non rediit.

215" 5.0 Si fupra glaciem , quae 32 gra-dus habet caloris, fpiritus nitri infundatur, Thermometrum defcendit pergradus32 uf-que ad initium divifionum : fi verò idem fpiritus nitri infundatur in aquam fluidam, quae gradus habet caloris 3 3 , Thermome-trum afcendit ufque ad gradus 41 ; non eil autem credibile, ut ab unico caloris gradu ejufmodi difcrimen exfiftat : ergo vel ali-quid adeft, vel deeft in glacie praeter calo-ris gradus, quo ab aqua fluida differt.

216 6.° Accedit, quòd anno 1736 aqua convertebatur in glaciem in Hifpania , non autem in Batavia, ubi vehemrnrius eft fri-gus. Similiter anno 1737 in Hifpania, Ita-l ia , Venetiis confolidabatur aqua, non ve-rò in Germania , nec in Batavia , ubi mi-nor eft gradus caloris: ergo non in minore tantùm gradu caloris contineri cenfendus eft fluiditatis flatus in aqua , quemadmodùm in cera ac metallis fieri folet.

Tom. IL AA P R O -

3 7 0 P H Y S I C S . L I B . V I .

P R O P O S I T I O I I .

217 Aqua eft a ere fluidior. Nam ea veficam penetrat, immò & va-

fa metallica , quando intra haec concluía vi premitur, atque fudoris inftar tranfmittitur, quod aer nequaquàm efficit: ergo haec illo fluidior eft.

218 H e c contra : Muflchembroekius ampullam vitream t quâ plenam invenit, quas per 150 annos fervabatur : ergo ft vitrum non penetrat , nec argentum aut aurum in prasdidis experimentis penetrare poterat. Ad hoc etiam poffumus refpondere , quòd aqua non tranfit per metalla, nifl maxima ad id vi conftringatur.

219 Ponunt etiam : Aerlevior eft aquâ, ut diximus, in ratione 1 ad 7 0 0 : ergo par-ticulae aeris ineadem ratione minores erunt. Falfum confequens : nam particularum figu-ra cüm multifariam variari poflit, corporis deniitatem non fequitur. Itaque corpus ra-rius partículas fic habere poteft conforma-tas, ut difficiliüs alienos pervadat meatus.

P R O P O S I T I O I I I .

220 Aqua quoad fenfum comprimi ne-quaquàm foteft.

Nam

D E A Q U A E T T E R R A . 3 7 1 Nam Academici Florentini fummo Au-

dio aquam tentarunt fphseris metallicis in-cluíam , & cochleâ prédis, vel malleo ada-d i s comprimere, neque id obtinere potue-runt ; cùm fudoris inflar in parte exteriori appareret: ergo nequaquàm comprimi poteft.

221 At verò , ajunt, aqua dumproí i l i t , ac fupra ftagnantem recidit , dat fonum , immò & refllit: ergo eft elaftica ; elafterium autem non fine comprefiione confifiit : ergo. Reípondere par ef t , nullam liane efie com-prefiionem , quod ad fenfum ; nec nifi in ef-fedu cerni. Proptereà folam aque compref-fionem , que fub fenfum cadit, confultò ne-gamus.

222 Quod ad aque denfitatem atque il-lius meatus f p e d a t , ne adum agere videa-mur , hue referenda funt , que alio loco diximus de fluidis. Attamen in ufum p r e -fentis materie inter alia juvabit in memo-riam revocare illud , quod ftatuimus, vide-licet fpatium in aqua quoad materiam efie ad fpatium interftitiorum ficut 1 ad 39. Nam , ficut diximus, aqua eft ad aurum , diftridè loquendo ficut 1000 ad 19.640, id eft cir-citer ficut i ad 19 : aurum autem non fo-lidâ tantum confiât materia, f ed , ut New-toni conjedura eft , dimidium faltem ejus mobs pertinet ad meatus : ergo pollex cu-bicus materie occupât in auro poil. 2 : qui-

Aa ii li-

3 7 2 P H Y S I C H E . L I B . V I . libet autem pollex auri refpondet in aqua pollicibus 19 ~ : ergo pollex materia fim-plicis refpondet pollicibus 39. Si ergo fu-mas aqua: pollices 39 , non nabebis nifi ma-teria pollicem ; reiiquum fpatium ad mea-tus pertinebit : funt ergo meatus in aqua comparaiè ad illius materiam ficut 38 ad 1.

223 Contra aliquis dicet: Si lisec i tàek fen t , aqua comprimi poíTet; nulla enim ra-tione prohiberetur , quominüs, vi premen-te , partes folidae fpatium occupent mea-tuum , atque aqua ad minus fpatium redi» ga tur ; pofíet enim reduci ad- jy illius: ergo.

224 Difficultatem hanc folvit MuiTchem-broekius dccendo partículas aqu® globofas eííe & intus vacuas; quod quidem plurimis conjefturis fuadere contendir. Primüm ,quòd in vaporibus aquce à Sole illuminatis, ad-hibiro inicrofcopio , quidam ccnfpiciuntur velutglobuli tenuiflimi. Deindò, quòd aqua in recentem plagam injeita , vel intra ocu-ium immiifa nullatenus pungit; quo fatis pro-batur , non acuminatas elTe ejus particulas.

225* Tarnen ut verirati potiüs quàmau-ííoritati cedere oportet, ità ingenue faten-dum , non admodum nobis placere hujuf-modi folutionem. Primüm , quia globuli il-li vacui cum tenuiffimse fint craflitudinis, flexibiles erunt , atque ob id ipfum aqua ccmpreifionis maximse capax fiet.

Dein,

D E A Q U A E T T E R R A . 3 7 3 "

226 Dein , quia tales gîobuli ne cédant aeris ponderi, fluido aliquo repleri debent, quod non fit aer , hic enim maximam in vefica comprefiionem fuftinet, quod quidem aquse globulis non contingir. Pratereà , quia tune eilet aqua veluti fpuma, ideòque minimè pellucida ; cùm radii folares fre-quentiflimas in tranfitu refradliones pateren-tur , ficut in fpuma contingit ; quod nequa-quàm evenit.

227 Satius ergo erit profiteri , experi-mento nobis efle compertum comprimi haud pode aquam ; ( quod quidem fluidis omni-bus credo prœter aerem convenire) hujus autem inexpugnabilis renixus caufam igno-rari. Cum enim, experientia docente, rem efle confiât, caufe ignorantiâ obílare nullo modo debet, quominùs certus indubitatus-que effeftus habeatur.

P R O P O S I T I O I V .

228 Aqua expanfionis efi capax. Eam utique ajimus dilatari, & diverfo

quidem modo , prout in triplici, quem mo-do diximus, flatu infpici poteft. Nam ex-perimento confiât , expandi eam calore in ílatu fluiditatis ad ~ ; ità ut 26 pollices aqua: frigides occupent 2 7 , dum calore di-latatur. In ílatu verò glaciei ipfa produ-

3 7 4 P H Y S I C H E . L I B . V I . citur per -3 , ità ut pollices 8 aquae fluide dent 9 glaciei. Denique, fl in ílatu vaporis hanc coníideres , dilatatur ad fpatium qua-tuordecim milhes majus ; adeò ut aquaria: gut te fpatium fit ad fpatium vaporis cali-d i , Acut i ad 14.OCO ; quod port paululum oflendetur.

229 Quintò queritur , quemnam calo-xis gradum fuftinere poflit aqua antequam ebulliat ? Refpondemus , earn in preflione aeris communi fervorem non habere niii cum gradibus 212 in Thermometro Faha-renheytiano , vel cum 80 in Reaumuriano : íi veiò aque preflio abaere induita fit ma-jor aut minor, majorem aut minorem po-terit caloris gradum fuftinere quin ebulliat. Patet hoc , quia aqua calida , dum in Re-cipiente collocatur, poftquam aeris prefiio fatis minuitur, magnum fervorem concipit : ergo contra fi preflio increfceret, gradus ca-loris 212 nequaquàm ad ciendum fervorem fatis cfient.

230 Sexto tandem quer i tu r , utriim in terrain converti pofiit aqua, an perpetuo in natura fua perieveret ? Plurimi Chimici aquam ftatuunt multiplici adhibitâ ac itera-tâ difiillatione pofle in terram converti. Hoc afierit Vinaigrius poft diftillationes mille. Ac Boyiius hanc terram addit folidam adeò ac firmam elfe, ut perindèearncandentemignis

D E A Q U A E T T E R R A . 375"

efficiat, ac fi ferrum eflet. Potiüs ait aquam à fe primò per papyrum & linteum qua-druplicatum percolatam , & períaspè diílilla-t am, totam ferè in arenam quandam fuiiTc commutatam. His accedit Hoochius , &, quod plus efl , ampliilimus Newtonus , quam-quam aliorum experiments fubfcribens.

231 Nec non inter hos commemorandus Joannes Bapcilta Vanhelmontius , qui 200 terra» libras appenlus , quas clibano exficca-v i t , in vafe concluiu. Dein ei íalicis trun-cum infevit, quern etiam appendit diligen-ter: terram poíleà per quinquennium irriga-vit aquâ pluviali , vel ílillatâ. Tegebatur autem vafis labrum lamina quadam ferreâ muitiplici foramine pertusâ, ut aeri tranli-tus pateret, ac aqu®; non veròreliquis ex-traneis corporibus. Exado autem quinquen-nio iterum ialicis truncum appendit, ac in-venit 164 librarum incrementum , cum in terra íicut anteà exíiccatâ non nili unci® 2 defuiílent: exquibus efficitur, videri aquam in terram converti poíTe.

232 Magnus tamen Boerhaavius Chi-micorum argumento refpondet , ineffe in his experimentis falfitatem ; proptereà quòd non parcicul® tantüm terrellres quampluri-m® cum aqua naturaliter commifcentur, fed plurim® quoque extrane® , qu® per aera circumrolitantes aqu® adherent; pr®fertim

cum

37Ó P H Y S I C H . L I B . V I . cum plurima, fubjeifto igne, corpora fol-Vuntur , aerque novis particulis extraneis impregnatur. Hoc autem multò ex iis , quae poll pauJum oftendemus, eric manifeitius.

233 Nec verò deed, quo Vanheimon-tii experimento occurrendum Hr. Etenim, dum terra irrigatur, non tantùm huic aquae particule adherefcunt, fedextranee quam-pluriroe, que in ea reperiun u r , queque prec ipue funt , unde vegetalibus nutrimen-la fuppedirantur : aqua enim in feipfa po-tiùs eíi veluti vehiculum ad partículas fali-nas aliasque heterogeneas deferendas, eas-que vegetalium vifceribus communicandas. Atramen fententia Chitnicorum nullatenus contemnenda.

I I .

De aqua corporibus extraneis gravidatd.

CUm non femel aqua commixtionem cum corporibus extraneis , ut res tu-ierant, indicaverimus , nunc iingulatim tra-ítandam eife videtur. Igitur

P R O P O S I T I O I . ' >.

234 Nulla inveniri pot eft aqua , qua particulis extraneis non abundet.

Nam primum pondus aqua fub eadem mo-

D E A Q U A E T T E R R A . 3 7 7 "

mole diverlillimum reperitur; fed ejufmodi differentia a particulis aqu® oriri non po-red, cumejuidem natur®exliftant: ergo ab extraneis partibus proficifcitur.

235* Deinde quia diverfillim® natur® par-ticui® quampiurim® ab aqua per analyfim extraliuntur , qu® ante£ in ea contineban-tur. Pr®terea, quia ilia medicaminum po-tentia , quam inquibufdam fcimus fontibus inefle , non aliunde nifi a particulis extra-neis exllllere poteft : ergo in aqua naturali magna extranearum particularum copia ex-filtit.

236 Equidem hue fpe&ant multa , qu® aquis falso tribuuntur, ph®nomena , quippe qu® non tarn ab ipfa aqu® natura , quam ab extraneis particulis proficifcuntur.Habet enim in complexu aqua particulas, quafdam fa-linas , quafdam fulphureas , quafdam bitumi-nofas , metallicas etiam , aut lapideas , ex quibus diveriiflimi quidem nafcuntur effe-dus. Atque ut potiores breviter attinga-nius, fit

C O R O L L A R I U R I I .

237 Haud mirum videbitur efle quof-dam fontes , in quibus immerfa corpora la-pidefcant, idque interdum juxta fuperficiem, fervata intrinfecus eorum natur&; alios ve-ro efle, qui corpora omnino convertant in

3 7 8 P H Y S I C S . L I B . V I .

lapides , falvâ tantùm eorum figura. Nam iuccûs ille , ut ità dicam , lapidificus, quo in terras vifceribus conchylia, aut arborum radices lapidefcunt, fi aquas fontium com-municerur, idem in corporibus immerfis ef-ficiet: eorum enim fie contextum immutat, ut duritie, pondere, ceterisque proprieta-tibus lapides référant.

C O R O L J J A R I U M I I .

238 Hinc patet , cur idemmet corpus dum in aquam è diverfis fontibus edu&am injicitur, diverfos ei tribuit colores. Ete-nim diverfis particulis commifcetur, diver-foque modo fermentatur. Sic cognofcitur, cujus generis fint particule extraneas, qui-bus aqua abundet.

C O K O L L A R I U M I I I .

239 Hinc etiamoftenditur, cur , ut ple-rumque fit , quò levior eft aqua, tantò fit purior; quia videlicet ibi défunt particule extranee, que aquariis particulis graviores funt. Hinc aqua marina gravior eft dulci ; proptereà quòd plerumque inqualibet aque i ibrâ, falis femiuncia reperiatur , vel, quod idem valet ; fal fit ad aquam marinam fi-cut 1 ad 3 2 , vel alio modo , aqua marina contineat plerumque y— falis communis.

240 Quer i etiam hoc loco poteft , an equa-

D E A Q U A E T T E R R A . 3 7 9 eaualiter aqua íalem diffblvat , cujufi uni-que il Je fit fpeciei ? Minime id quidem : fed cxperientiâ confiât, libram aqua: difiolvere ial s marini íèmiunciam ; minorem veròpor-tionein falis ammoniaci ; minorem adhuc nitri; aluminis etiam minorem ; Vitriolide-irùm aut Boracis minimam.

24X Atque hujus'quidem rei ratio e f t , quòd non eodem modo cujufque ialis par-ticule fecari pofiunt , ut fingule fingulis aque particulis adhereant. H.nc nequeunt aquariae particule ulterioris falis partículas in lemetipfis irretire, poftquam ejufdem fa-lis particulis funt latis gravidate; quamvis poílint diveiíi falis partículas ulteriùs admit-tere ob peculiarem earum configurationem, aut magnitudinem.

C O R O L L A R I U M I V .

242 Hinc cur vel caloris, vel agitatio-nis ope major falis quantitas difíolvatur; proptereà quòd particule laline ulteriùs di-vidantur, ac minores fiant , ut cùm aque particulis irretiri poílint. Sed in hac tamen commiífurâ moles minuitur corporum , q u e commifcentur ; ità ut unius fimplicis parti-cule per alterius particulas ingrediantur.

P R O -

3 8 0 P H Y S I C H E . L I B . V I .

P R O P O S I T I O II.

243 Aqua , ut ajjblet, aeregravidatur. Nam iiiper aquam in vacuum Boilea-

num intromiiTam femper bulla: aeris appa-rent : ergo in aqua femper continebatur aer. Atque , utiniignis aflerit Mariotus, inqua-libet aquse portione includitur aero&ies aut decies major aquas mole. Noiletus tamen tantam aeris copiam ab aqua extrahere, nun-quam fe potuilfe fatetur.

244 Deindè dum aqua incalefcit, quam-plurimis repletur bullis , quae quidemaerem continent: ergo femper in aqua aer conti-netur. Atque indèfit , ut dum pifces aquam hauriunt aere gravidatam , eamque per fil-trum tranfmittunt, & non aerem, poifunt pro-ut opus habent, veficam aere implere. Neque iHud hoc loco omittendum eft , quod etfi aere purgata fit aqua , pofteà tamen , fi huic expofita relinquatur , eò iterum facillimè gravidatur.

I I I .

De Glacie.

245 T Am verò de Glacie plurima diligen-f J t i perveftigatione digna vifa fun t ,

fed quas non niíi experientiâ edoéti attinge-re

D E G L A C I E . 3 8 1

re poíTunuis. Atque illud primum ponendum eft Glaciem Ieviorem elfe aquâ cùm illi innater. Igitur

P R O P O S I T I O T .

246 Glacies von fit abfique dilatatione aqucP.

Plurimis id experimentis oflenditur : nam metallica non conremnendse cralïîtudinis vafa aquâ communi ad fummum ufque plena, frigidoque aeri expolita , íemper diirumpun-tur quando in Glaciem convertitur aqua in-terior , atque rupturas ora extrorfum infle-duntur : ergo gelu dilatatur. Etiam , quan-do in vafe vitreo aqua vertitur in Glaciem , fuperficies ejus inflar forníeis elevatur.

247 Hsec antem dilatationis vis tanta efl , ut incredibilis videatur , cujus ut nobis racionem perfuadeamus , periculum facere Jicebit hoc modo. Duplex fumatur fphasra œnea, utraque omninò fimilis , quarum al-tera impleatur aquâ, atque aeri exponatur, ut difrumpatur Glacie ; altera verò ità com-paretur, ut pondere infringatur: experietur autem quifquam , eam rumpi, quando pon-dus valeat 27.720 libras.

Nunc duplex exoritur quœftio , pr ior , an ob defedum duntaxat caloris efliciatur Glacies? altera, undeincredibilis Iisec cxiii-tat vis dilatationis Glaciei? Itaque

P R O -

3 8 2 P H Y S I C H E . L I B . V I .

P R O P O S I T I O I I .

248 Aqua Tt on vert it ur in Glaciem pre-cise ob defectum caloris.

Jam cum Muflchembroekio a!ii«que non obfcurae nota viris díximus adversü:-Nolle-tum aliosque , fluidam ciTe ex natura fuâ aquam , ac proindè non ob caloris defe&um folidari. Iraque hoc loco contenti erimus pauca quaedam iis addere , quae íuprà attu-l imus , rationum momentis.

249 Primum. Aliquando menfe Mart io ac Junio poll temperatum diem , atque flan-te per noilem Euro vel Boreâ , vifa fuit aqua in Glaciem converfa : ergo extraneis particulis in aquam intromiflis , non defe-

D E G L A C I E . 3 8 3

aquam intromilfis adfcribenda eft Glacies; b e c enim apparet , cum nix vel gelu cum exteriori fale folvuntur. Confirmatur, nam cùm abfque igne fluida volumus confolida-ie , atiritu nimio utimur ad diflolvendum gelu ac fal , qua; vafa circundant, in qui-bus Glacies eft effkienda; fed iftiufmodi at-tritus calorem non minuit: ergo non inca-loris diminutione , fed in particulis extra-neis Glacies ponenda eft.

25"i Igitur Glacies efficitur, dum parti-cule fa l ine ac nitroíe vel fimiles per mea-tus aque intromifle cum illis fermentatio-nem excitant & quemdam veluti fervorem. P roba tu r i . 0 , qu ia , u td ix imus , aqua , q u e verfa fuit in glaciem , ac pofteà liquefcir, non eundem , flcut anteà , faporem habet : ergo hec Glacie concreta vel acquiíivit, vel amilit aliquas partículas, ut immutatio fiat: 2.0 Quia fal & nitrum cum nive commiftum , ac vafi circumdatum inclufi fluidi congela-tionem promovei : ergo ex hujufmodi fer-matione exortus cenfendus eft hic efiedlus.

25*2 3.0 Quia quandoque fi vas aquam continens nive ac fale communi circumda-tum , ac fuper ignem pofitum ab hujufmo-di mifturâ educatur , antequam efficiatur Gla-cies, contingit , u t , vafe aeri expofito, fiat Glacies : ergo effeftus hic non folùm pofiu-l-at partículas intromiflas, dum vas nive cir-

cum-

3 8 4 P H Y S I C H E . L I B . V I .

cumdatur, fed fermentationem , quandam exigit, q u e , nifi poftaliquod tempus, non contingit.

2-5*3 4° Oy ' 3 ingelubullae femperaeris confpiciuorur, quae ienfim augefcunt, &am-pliores redduntur, etiamfi frigus augeatur: ergo fermentatio quaedam in Glacie fiat ne-celle eft , cujus causa ejufmodi bull® au-geantur. 5".° Quia fuper Glaciem quidam ob-fervatur vapor etiam majori frigore urgen-te , quàm 32 gr. Faharenhetiani Thermo-metri , qui quidem vapor non à folidatione Glaciei provenit opecaloris: ergo ab inter-na fermentatione proficifcitur.

25*4 Ad extremum haec adnotari opor-te t , r.° quòd quaelibet falis fpecies, dum nivi admifcetur, faciliorem reddit glaciem : 2.0 quòd fpiritus nitri fuper Glaciem aftufus frigus producit vehementiftimum : 3.0 quòd in illis regionibus , quae fale nitro abun-dant , fervente etiam aeftate , Glacies inveni-t u r , utaccidit in Septemtrionali Perfides & Arménias plaga, licet hae regiones non ma-jorem habeant latitudinem, quàm Hifpania ac Gallia. Idem in Sinenli Tartaria contin-g i t , ubi falis nitri plurimum incft inmonti-bus , frigusque in asilivo etiam folftitio vehe-mens reperitur. Qui verò plura cupit, Hifto-riam Naturalem ut adeat, auétor fum. Nunc ad contrarias rationes diluendas tranfeamus.

Ajunt :

ki J

D E G L A C I E . 3 9 9

255" Ajunt: íi Tal cum aqua mifceatur, haec inGlaciem vertetur difficiliüs: fimiliter Ii in libra aqua: uncise 5 injiciantur falis am-moniaci, lisec nullo modo vertetur in Gla-ciem : ergo falso hujufmodi particulis tri-buitur Glacies. Refpondetur , falem hunc ammoniacum , vel etiam communem nivi commiftum, acvafi circumdatum interiorem Glaciem juvare, licet idem intromilfus im-pediat; quia non omnes falis partículas per meatus vafis ingrediuntur; omnes verò dif-folvuntur, cum fal immergitur: mirum er-go eife non debet , quòd aliquas partículas Glaciem impediant, aliquas juvent.

2,5*6 Alterum argumentum : Dum node plerumque , faciliüs quam per diem aqua vertitur in Glaciem; fed node nulla major eft particularum falis & nitri copia , quam per diem : ergo non his particulis Glacies, fed frigori eft adfcribenda. Refpondetur , plurimum quidemjuvare frigus ad Glaciem, íicut contra calor plurimum nocere: motus enim particularum , quemadmodum & aqua-rum decurrentium motus vel impedit , vel retardat earum ftabilitatem , in qua Glacies coníiftit.

Adde quòd node partículas falinas utpotè graviores ííiper Terram vel in ejus viciniis confident: calore autem adveniente cum vaporibus attolluntur: itaque aer aqua:

Tom. II. Bb pro-

3 8 6 P H Y S I C S . L I B . V I .

proximus non particulis falinis perindè at-que in abfentia Solis gravidatur. Ceterum non omnes venti equè Glaciem juvant , fed ii precipuè, qui tranfeunt per montes nive coopertos , qui proprias ad Glaciem efficien-dam partículas deferunt.

25*8 Venio nunc ad aliam, quam fecun-do loco pofui queftionem , unde fcilicet hanc Glacies dilatationem habeat. Commu-nis opinio eft , earn aeris causa fieri, idque iic exponunt: dum aquaria particule frigo-re couftringuntur, ad fe invicem accedunt, meatusque minores fiunt, neque aeris partí-culas continere valent : igitur egrediuntur, atque conglomerate bulias efHciunt difiemi-natas , in quibus extenfionem libi debitam confervant: igitur major erit Glaciei moles, quod fit fpatium aliud à particulis aquariis occupatum , aliud particule aeris fibi vendi-cent , aliud deniqtie eedem particule relin-quant , quia fit anguftum ; tale fcilicet, quod neque à particulis aquariis , neque ab aere occupetur. Atque hoc modo moles glacia-lis augetur.

25-9 Hoc confirmatur experimento ab Hombergio tentaro , qui Glaciem , ut dicunt, aqua effecit graviorem , quia earn anteà aqua omninò purgaverat, nec ullam aeris buliam exhibebar. Fateturtamen Nolletus , nunquam fe Glaciem fine bullis aeris efiicere potuifie,

quan-

D E G L A C I E . 3 8 7

quantumvis anteà in purganda aqua abaere eniteretur. Muífchenbroekius autem aquam diligentiiltmè aere purgatam convert it in Gla-ciem , quae magno ftrepitu dilatata eft , ità ut ampullam, in qua continebatur, in plus-quam decern fragmenta confregerit : atque hujufmodi Glacies nullam aeris buliam ha-bebat , quamvis aquas innataret. Simile quid teftantur Hauxbejius , Faharenhetius, Ham-bergerius. Nobis verò ut quod vero fimilli-mum videatur aperiamus, fit

P R O P O S I T I O III.

260 Non folus aer in caufa eft exten-ftonis Glaciei, fed fervor etiam , vel ut vul-go dicitur ejfervefcenlia per extraneaspar-tículas induSía.

Probatur i .° , quia fphaera asnea , cujus diameter pollicem sequet , eaque fatis crafla Glacie effra&a ef t , ficut Florentini Acade-mici teftantur, licet alia fimilis fphasra non nifi 27.720 librarum pondere perrumpi potue-ri t : fed aer inclufus nequit tantam vim elafti-cam obtinere, cum columna ilium compri-mens libras non fuperet 12: ergo non aeris elafticitati, fed alteri caufas vis ilia eft adfcri-benda, qua Glacies valet fefe expandere.

261 2.0 Quia , ut diximus , aqua dum aere purgata vertitur in Gladem , magno

Bb ii etiam

3 8 8 P H Y S I C S . L I B . V I .

etiam fragore dilatatur : ergo dilatationis hujufce non tantüm aer , fed interior effer-vefcentia caufa eil: ex quo pater, haud im-meritò quidem nobis dubium illud Hom-bergii experimentum videri, quod affert P. Regnaultius.

261 Hic etiam obfervari velim , quòd Glacies aeri expofita, etiam faeviente frigo-re , fenlim fit levior , ejusque ampiiores red-duntur bullae ; quod non infirmum argumen-tum eil ad continuam evaporationem abin-teriori effervefcentiâ ortam evincendam. Ac-cedit etiam, quòd contenta in vafis vitreis aqua , atque eadem in aqua forti vel oleo Tartari (quae nunquam glaciantur) immer-fa in Glaciem verti poteíl, li base omnia aeri frigido exponantur : ergo extranearum par-ticularum intromiflioni potiiis , quàm defe-

D E V A P O R E » 3*9

P R O P O S I T I O I .

263 Vis expandens Vapor is calidi ma» jor eß pra vi expandenti aeris quantum.' vis comprejfi.

Nam aqua in Vapores redafta fpatium occupat 14.000 vicibus majus, quod ex hoc experimento colligitur. Sumatur ampulla ví-trea , vel vas quodcumque, cujus orificium fit anguftum , atque in eo gutta aquae collo-cetur, cujus cognita fit moles ; igni fuperim-ponatur vas, ut aqua in Vapores refolvatur, & cum primum illa evanuerit , invertatur vas , ità ut orificium immergatur in aqua; indè haec fubitò ac magnâ vi ingreditur, ac tandem fiílitur: tunc aufertur vas , & aqua; moles exploratur intromifias, ac eile reperi-tur ad aquae guttam ficut 14.000 ad I.

Ergo fpatium à Vaporibus occupatum eandem habebat rationem referendo ad gut-tam aquas ; aer namque ab ampulla egredi non potefi, nifi Vaporibus pulfus; quòd li aer non egrediatur , aqua ingredi non po-tefi : igitur totum illud fpat ium, quod mo-do ab aqua occupatur , anteà á Vaporibus occupatum erat : ergo Vapores funt ad aquam ficut 14.000 ad i.

264 Dicet quifquam: re&è vis hasc com-prefiio aeri adicribi potefi, ac vi caloris ra-

re*

3 9 0 P H Y S I C S . L I B . V i . r e f a d o : ergo non eil, cur Vaporibus eam demus. Falium antecedens , quandoquidem utaesi ailignanda Iii expaniio per j- i uamo-Üs , neceile eil , ut calorem iiabeat aquas ebullientis, ut verö dilatetur per ~, tanta fit oportet vis caloris , qua fundere vitruin Valeat: ergo non expanlioni aeris, fed va-porum ailignandus eil hic effedus.

265 Confii matur , quia idemmet vas abf-que gutra a q u a , fed ficcum omninö fuperim-ponatur igni , atque eodem modo in aqua im-mergatur, hac aliquantulum vas ingreditur; fpatium vcrö ab illa occupatum fpatium aqui-parat , per quod aer calidus düatatus eil: quando verö injeda eft aqua gutta , aqua eo ingreditur quandoque , ut totam repleat ämpullam: igitur noneadem eil aeris & va-porum diiatatio.

P R O P O S I T I O II.

266 Vis Vapnris calidi expandens ma-jor eß vi expandenti pulver is nit rati.

i .° Quia fi globus vitreus fumatur , aut eeneus, in quo Vapor aquarius dilatetur, cum lit omninö claufus, majori rumpitur frago-re , quam ft aqualis nitrati pulveris portio in eo accenderetur: ergo vis Vaporis expan-dens major eft. Hoc tamen adjiciam, quod txigua admodüm eiTe debeat a q u s por t io ,

ut

D E V A P O R E . 3 9 1 "

ut íimul reduci poílit ad Vapores, quemad-modüm pulvis nitratus fimul accenditur.

267 2.0 Quia li in parvo tormento hei-lico grana 13 nitrati pulveris accendantur, pondus projicient unciarum 2 vel circiter ad 5"o pedes perlineam verticalem; asqualis verò aquae portio in Vapores diíloluta ad eandem projiciet altitudinem in antlia Vapo-rum pondus aquae faltem 11 vicibus majus.

268 Confirmatur , quia fecundtim ob-fervationes D. Vaubanii 140 libra: nitrati pulveris libras tantüm extulere 77.000; sequa-lis verò portio aquae in Vapores foiutae pon-dus attollere decies majus valet.

269 3.° Quia ex obfervationibus Haux-bergii pulvis nitratus accenfus ops lentis in fummitate Barometri fefe dilatavit per fpa-tium priftino majus 222 vicibus. Poteß & ille quidem fecundüm obfervationes Amou-tontii & Belidori lefe difFundere ad fpatium 4.000 vicibus majus. Vapor autem aquarius lefeexpandit ad fpatium 14.000 vicibus ma-jus: ergo vis fefeexpandendi in Vapore ma-jor e ß , quam vis eß pulveris nitrati.

270 Eß tarnen aliqua rei diíFerentia ; nam i.° in pulvere nitrato expanfio eß fubitanea, non verò lie in aqua , dum in Vapores fol-vitur: 2.0 Vaporis calidi per injectionem exi-guae portionis aquas frigidee omnem fubicò amittuut vim elaßicam,

Ac

3 9 - P H Y S I C H . L I B . V í .

Ac per ea quidem, que hadenus trad't-» ta funt plurima explicari poflunt phsenome* na à Vaporibus o r ta , iicuti hœc

C O R O L L A R I U A I I . I ' ' I J V 271 Cur JEolipila magnum vent um con-

ciliât ? Eft verò jEoIipila vas aeneum quodciin-

q u e , cujus anguftum fit orificium , in quo pofiit aqua ebullire ac in Vapores reíolvi

Tab. 4. XTab. 4. Fig. 14.) Hsec auteni tribus inilitui Fig. 1 4- poteft modis : i.° fi orifício conftet incollo

recurvato, ficut exhibet figura; tune enim pofita fuper carbones iEol ip i la , aqua inte-rior ebtiliiens in vapores folvirur , qui per anguftum orificium m3gnâ vi exeuntes fub-j edum ignem fiatu accendunt , non aliter ac fi fabriles admoverentur folles ; ira ut fi manu Vapores ejufmodi egrefios excipias, earn madidam invenias. Prunse verò fubje-das vehementifiimè accenduntur.

272 Secundo modo inftruitur iEolipi-l a , fi Collum fitredum: ponitur namque in fitu horizontal!, neque orificium ejus eftadeò anguftum, fed obturamento clauditur ejuf-m o d i , ut facilè expelli poffir. Talis autem iEolipila fuper exilem currum conftituitur, m quo per fubjedam flammam aqua pofiit ebul-lire ; quo fit, ut aquarii Vapores coacerven-tur , ac expandentem vim exerant quoquo-

ver-

D E V A P O R E . 393" versus. Ità vires furfuni ac deorfum conípi-rantes, cúm fínt sequales & contraria:, feie mutuò deítruunt ; vires autem contra fun-dum & orificium agentes etiamfi ex fe íint sequales , non agunt adversüs obílacuia aequa-]ia i quamobrem ílatim ac obturamentum expellitur , vis praevalet adverfus fundum,

or ibi íit a d i o : igitur currus cum

273 Atque hoc modo motus etiam re-trogradus in tormento beliico explicatur. Nam cùmnitratus pulvis accenditur, visex-pandens nititur quoquoversùs : adiones au-lem contraria: & aequales invicem deftruun-tur: igi turadio duntaxat contra confundum prasvalet , poftquam contrarium ín globo emiíTo ceífit obftaculum -, nihil enim hsec adio habet, unde deílruatur.

274 Neque veròaudiendi funt , qui , ut motûs retrogradi rationem expediant iEoli-pilse , ad readionem confugiunt, live ad co-natum aeris adverfum egreflis vaporibusob-ftantis : qui cur ità fentiant, non video. Fa-teor , me nullâ ratione adduci polie , ut crer dam, quòd ullo modo effedus hic ejufmo-di caufie fit adfcribendus. Id enim accide-ret rantummodò , fi egreíli Vapores , qui re-dâ progredi ob adverfum aeris conatum non valent, iEoiipilam ingrederentur , ut contra fundum agerent -, atque hic adver-

versùs fundum movetur.

fum

^ 9 4 P H Y S I C S . L I B . V I .

; fiim aeris conatum, & ipfum aerem vince-rent obíiílenrem ; quo nihil fieri poteft in-credibilius.

Tab. 4. 275 Tertio modo ponituriEolipila (Tab. f 1 5 • 4. Fig. .15-.) finimirum tubus ei adhsereat in

orifício , qui ferè ad fundum vafis pertingat ; tunc enim aqua introduira quando ebullit, ac in Vapores diiTolvitur, ab illis deorfum propellitur, ut per tubum ad notabilem al-ritudinem egrefla profiliat. Hie enim idem illud contingit, quod in fonte artificiali (Fig.

fig. 9. 9.) nift quòd hie Vapores agunt, illic verò aer compreflus.

C O R O L L A R I U M I I .

Explicatur, quo modo Olla Papiniana in id inventa fit , ut ex ofiibus aliisque mate-riis abjectis fuccus educi pofiit ad nutrien-dos infirmos idoneus.

2 76 Confiât heee machina vafe aeneo cy-lindrico, cujus crafiitudo fit linearum 8 vel circiter ; operculum ejus omninò planum cum orifício cohíeret lasvigato , interjedo an-

i nulo chartaceo ac madido ; hoc autem oper-culum validiflimè retinetur contra vas ope -cochlea: in femicirculo vafi adhserente apta-tse. Aqua injicitur ufque ad dimidium vel -f- vafis, fimulque ofia & caetera, è quibus ibccus eft extrahendus : quando verò aqua--rii Vapores incalefcunt & incaifum contra

í vas

D E V A P O R E . 395"

vns niruntur, contra fuperficiem aquas agunt validiífimè; hasc igitur per meatus penetrat intromiliorum corporum , omnemque ex eis fuccum abduci t , & contextum diffolvit: ac proptereà poftquam vas aperitur , oiTa tan-quam ovi putamen inter dígitos commi-nuuntur.

C O R O L L A R I U M III .

277 Hue &il!ud pertinet, quomodo in Olla prjedida plumbum calore liquefeat, aquâ interveniente ; quamvis calor aquas ebul-lientis plerumque non fuperet 212 gr. in ThermometroFaarhenhetiano; plumbum ve-rò non nili multo majori vi caloris liquef-eat. Certum eil enim, quòd quò Atmofphas-ras preilio fupra aquam minor eft ; eò base ebuilit faciliüs: licut contra tardior contin-gat fervor pras majori Atmofphasras preilio-ne. Dum autem inealefeit aqua , quin ebul-liar , augetur ejus calor. Ergo auétâ incre-dibiiiter preillone aquae intra hujufmodi vas propter Vapores , etiam augetur calor illius ultra gradum fuíionis ftamni au rp lumbi , ac proptereà hasc in aqua liquefiunt.

C O R O L L A R I U M I V .

278 Ex diftis etiam ratio patet atque ufus Antlias Vaporum , feu , ut vocant , ignis. ( T a b . 4. Fig. 16 . ) Tr ibus ea partibus con- Tab. 4.

fti."

39 itaque Atmof-

D E V A P O R E . 3 9 7 "

p h e r s pondere coada iteram afcendit aqua à vale M in antliam C, quin poflit à tubo D refiuere ratione valvule regreffum ejufmo-di prohibentis. Igitur converfo iterumepif-tomio , nova Vaporum vis aquam antlie pro-j ic i t , ficut diximus.

280 Quedam autem & quldem comme« moranda in hac machina innovavit ce'cbris nofter Benedidus de Moira Portugal. Quo-rum ill ud primum eft , quod loco viri , qui motu alterno epiftomium occludit & reclu-d i t , pendulum, quod idem preftaret , -po-fuit , cui etiam ab aqua projedâ vis addi-t u r , ne lentefcat. Alterum , quòd Machina hec viro carere poteft , cui cura fit ligna nutriendo igni fubjicere ; parvum enim po-fuit tintinnabulum , quod de lignis fubjicien-dis abfentes admoneret.

281 Quod hoc fieri modo poteft : in fu-periori parte vafis B collocetur tubus r, qui feparatim exhibetur in figura R : huic tubo cy'indrico inftar antlie embolus apte-tur plumbeus , qui per vapores pu!fus & elevatus parti fuperiori antlie E adhereat , quique impediat, ne difpergatur Vapor mol-li interjedo corpore ; cum verò vis minui-tur Vaporis, embolus defcendit, ac funis , per quern fulpenfus .ef t , trahitur, ac tintin-nabula I S fonare facit.

282 Item alter tubus in X poteft adhi-be-

3 9 8 P H Y S I C H E . L I B . V I .

ber i , qualis feparatim apparet in figura X, in quo plumbus alter cylindrus valdè gra-vis collocetur ad obturandum foramen in Z ; nempè u t , fi vaporum vis ingruat ni-mia , pondus G potiùs projiciat, quam in-fringat vas B ; ideôque pondus G & fora-men Z cum vafis craffitudine comparanda fur.t , ut pondus faciliùs attollatur, quam ef-fringatur vas.

283 Cœterùm interalios, qui ad Vapo-res„/eferuntur, effedlus praefertim nitrati pul-veri»- explofio atque terraemotus concuifio re-cenfentur. Namque in pulvere nitrato for-fan pars Vaporis aliqua , quae vel in fulphu-r e , vel in nitro fit refidua poil commiftio-nem cum carbone & a q u â , fubito perignem foluta effe&um prsellabit potiùs , quàm aer inclufus. Nec obllat, quod humiditas effe-i tum pulveris minuat potiùs , quam juvet ; aqua enim minima fubitam non retardat in-flammationem , quâ Vapores uno eodem-que temporis momento agunt.

284 Quod ad terraemotus hoc nobis per-fuafum eil, conclufam quidem in terra: vif-ceribus aquam teneri , ignesque fubterra-neos, prout montes teflantur ignemerudlan-tes , qui interdum ingenti terra: conculfu fubfequuto incenduntur. Atque hoc ut cre-damus, ea maximè ratione ducirmir, quod effedlum maximum maxima: tribui caufae

opor-

D E V A P O R E . 3 9 9 "

oporteat, nifi circunftantie obílent. Effedus aurem pre concuífione Telluris validior nul-Jus adhuc repertus eft in rerum natura , nec ulla preter Vaporis dilatationem cauia gra-vior unquam exftirit.

285" Nunc locus fupereft queftioni , un-de levitas Vaporum , quàm dicunt, jpecifi-ca proficifcatur ? Et hoc quidem mirum eo vel maximè videri poteft , quòd , cùm aquam graviorem efte aere certum lit , aquarii ta-rnen vapores lînt aere leviores, cum in aere ferantur. Ego verò fateor hanc ex iis efte difficultatem, quas puto adenodandum dif-ficillimas. Ex rebus tarnen iis, quas vide-mus , vera aliqua colligerc ac conftituere nos polTe confidimus.

286 Et illud quidem primum , quòd aquarii vapores non ex aquariis folùm par-ticulis conflantur ab aliis lepararis. Nam alio-quin lemper aere efient graviores , ac de-fcenderent, folaque earum exiguitas defcen-fum retardaret , fîcut contingit in pulvere lapideo & limibbus ; nequc verò per aera afcenderent ullo modo ad certam ufque al-titudinem.

287 Alterum eft, quod particule Vapo-rum , particule quidem erunt aquar ie , fed audâ illarum cujufque mole. Etenim niil augeatur moles , non eadem fpecificè , ut dicitur, levior fieri materia poteft : led aqua-

4 0 0 P H Y S I C S . L I B . V I .

r i e particule, cum in Vapores abeunt, fiunt fpecificè leviores : ergo earum moles in-crejcit.

288 Tertium , particularum aquas mo-les , dum in Vapores abeunt, augeri nequit, quin ee intumefcant. Fieri enim non poteíl, ut augeatur moles , materia perfeverante eâ-dem , quin aut mulriplicentur, aut dilaten-tur meatus. Quòd hi multiplicentur, id nul-la ratio fuadet: reliquum eft e rgo , ut dila-tentur; fed iidem dilatari nequeunr, fineex-tranee concretione mater ie , quae particulas valeat inflare: ergo partícula Vaporum in-

flata dicenda funt. 289 Quartum, materia , qua Vaporam

particule infiantur, non eft aer. Alioquin ejufmodi bulle ex aere concrete & aquâ , gra-viores eflent fpecificè, quàm aer , quemad-modum in bullis contingit faponaceis, qui-t u s ludunt pueri : confiât autem , quòd va-porum particule furfum ferr i , acaerem fe-care nitantur : ergo aere non inflantur.

290 Quintum, particulaVaporumpra •materia elaftica inflantur. Alioquin ee haud refiftere pofient poderi aeris fuperincumbentis.

291 Sextum: "Rae materia particulas Vaporum inflans it à comparata eft natura, •ut quàm facillimè expandi valeat. Nam , dum elucefcit dies , ac pofieà calor fenfim augetur, Vapor aquarius fivenubes aut ne-

D E V A P O R E . 4 1 5 "

bula, qui terre iníidet , perampliùs arque majorem liujus materie expanlionem ad nu-bium ufque altitudinem attollitur: facilJima eft ergo dilatado hujus materie elaftice , qua Vaporum bulle inflantur. Iraque, cùm ad aquam Vapores rediguntur, meatus i i , quos elaftica pervadit materia , forlan evanefcunt, ut compreftionem pati aqua non poilït ; li-ent contrà , cùm in Vapores abi taqua, ma-teria elaftica plus minufve expanditur , fe-cundùm caloris gradum. Sed liée omnia tantùm ut conjeituras haberi volo. Demus igitur aliquid, quaii operis cumulum , de elementis generating

C A P U T II.

De Terra ac Elementis générât int*

§. I.

De Terra quatenus Elementum.

292 A C de Terra quidem , quatenus hoc nomine Globus Terraqueus

accipi folet , jam alibi fatis didhim ; nunc verò de Terra tamquam Elemento dicendum nobis eft. Earn lie definiebant Peripatetici : Elementum liccum in f u m m o , ac frigidum in excellenti. Quibus verbis hoc volebant, Elementum, quod iiccitate vel firmitate per-

%çm. IL Ce vi-

4 0 2 P H Y S I C H . L I B , V I .

viger, five potiiis, cujus ficcitas aut firini--tas fumma eft ; cujus verö frigus magnum quidem fed non fummum , vel ut vulgô, non in fummo gradu exfiftit. Sed haec fatis fit deliramenta indicare : talis enim definitio-ns falfitas liquida per fe patet.

293 Hoc profeitô utilitis, an in omni-bus , qua fub fenfum cadunt , corporibur reperiatur Terra ? Quod quidem ut verofi-mile creditum eft. Nam in omnibus , aut fe-rè omnibus Chymicorum operationibus irr fundo Alembici Caput mortuum, quod di-cunt , five Terra damnata , invenitur , quse nihil aliud eft, quam lubftantia qu&dam crai-fior ab omni fegregata materiâ volatili , è qua omnino nihil jam- extrahi poteft : ergo Vero fimile eft, in omnibus mixtis hanc Ter -ram inveniri.

294 Quseri etiam folet , anmerumEle-mentum habenda fit Terra communis , quam pedibus calcamus ? Ejufmodi eam efie ne-gamus , & meritô quidem. Nullibi enim re-perietur , quin commifta confpiciatur cum plurimis extraneis particulis : igitur nonme-rum exiftimandum eft Elementum.

g. I I .

D E E L E M E N T O . 4P3

§. II.

De Elementis Carteßi.

295" Ommunibus hifce tria alia Ele-menta fuccedunt, q u e commen-

tus eft Cartefius , de quibus quid fentien-dum fit, ipfa eorum dabit expofitio.

Primum Cartefii Elementum materia eil fubtiliftima , que omnium corporum poros facillimè penetrar, nullius figure tenax, cu-jusque capax , que perenni motu agitatur , atque ex hac materia , ut ejus fert opinio , omnia corpora Lucida componuntur, velu-ti S o l , S te l l e , cetera.

296 Secundum eft Elementum materia paululiim eraflior & globofa, que quidem talis eft , quia rotationis motu agitata omnes amifit ângulos , atque ad unguem reddita eft globofa. Haec autem ramenta materie primi Elementi addenda funt.

297 Tertium Elementum ex particulis eonftat angulofis Elementi primi inter fecol-ligatis & contextis , q u e ideò grandiores quafdam moléculas conftituunt , ex quibira opaca corpora omnia conflantur.

298 Itaque ignis apud Cartefianos ni-hil aliud eft , quàm primi Elementi particu-Je j quse tertii particulas fecum auferunt:

aer

I

4 0 4 P H Y S I C S . L I B . V I .

aer verò in particulis conftituitur tertii Ele-m e n t , quae per fecundi partículas abripiun-t u r , tenuiflimaque efficiunt filamenta : Aqua verò & Terra in tertio verfantur Cartefii Ele-mento diverfo modo comparato. Atque ità fe habet Cartefianum fyftema, celeberrimum illud quondam, & quod per univerfum Li-terarum orbem confenfum omnium tulit Phi-lofophorum; hodie verò , quse rei literarias lux eft , fomnium ac meras nugas exiílimatur.

F I N I S L I B R I VI,

J

îjtï'o/wiiv. TàJ>. ITT.

y o

Torn. CZ. P/î/mc. . 3-

< * t

H y l*: I

T i •

«• V* à » « * * « M '«at««««« a»«**«*.-.-

i.i. • J ijrf • tîHH

>*« -

' m m wiliOllmlUfii • •

t I

O . r. a .

.i

'Mt

E t fci u > ft '

\ \ V

« ãr Ü H K W

jQi A(/-s- 7at£. ô.

Tc/n. Z.jP/ujec. ST

' .

a

V,- V

• "•'

• : :

• f < 1st s-̂ JSèà • - — - •

• * • .