UKUROVA DELTASIBYOSFER REZERV

UKUROVA DELTASIBYOSFER REZERV

YNETM PLANIYNETM PLANI

ADANA2004

Prof.Dr. Trker ALTANAr.Gr. Mustafa ARTARDr. Meryem ATKDr. Glay ETNKAYA

Prof.Dr. Trker ALTANAr.Gr. Mustafa ARTARDr. Meryem ATKDr. Glay ETNKAYA

UKUROVA DELTASIBYOSFER REZERVUKUROVA DELTASIBYOSFER REZERV

YNETM PLANIYNETM PLANI

Prof.Dr. Trker ALTANAr.Gr. Mustafa ARTAR

Dr. Meryem ATKDr. Glay ETNKAYA

Prof.Dr. Trker ALTANAr.Gr. Mustafa ARTAR

Dr. Meryem ATKDr. Glay ETNKAYA

LIFE III. LKELER PRORAMINCA DESTEKLENMTR

Altan, T., M. Artar, M.Atik, G. etinkaya, 2004. ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Ynetim Plan. LIFE- ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlama Projesi. ukurova niversitesi Peyzaj Mimarl Blm, 372 Sf., Adana

ISBN : 975-487-118-3

LIFETCY99/TR-087 ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlama Projesi Austos, 2004 (1. Bask)ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm, - 01330 Balcal/ Adana- TrkiyeTel : +90.322.338 65 45Faks : +90.322.338 61 89Http://www.cu.edu.tr/fakulteler/zf/pmb/projeler/

Tm haklar sakldr. Bu yaynn herhangi bir blm, yazarlarn izni olmadan yeniden oaltlamaz ve baslamaz. Kaynak gsterilme koulu ile eitim materyali olarak kullanlabilir.Prof. Dr. Trker Altantaltan@cu.edu.tr

Ar. Gr. Mustafa Artarmartar@cu.edu.tr

Dr. Meryem Atikmeryematik@akdeniz.edu.tr

Dr. Glay etinkayagulay42@hotmail.com

Kapak Tasarm : M. ArtarBask : ukurova niversitesi Basmevi, Adana / Austos 2004

I

LIFE TCY 99/TR/087 ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlamas Projesi Proje Balama Tarihi : 01.01.2000 Proje Biti Tarihi : 15.05.2004 Projenin Sahibi : 06.03.2001 Tarihine dein ukurova niversitesi evre

Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi 06.03.2001 Tarihinden sonra ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm

Kurum Yetkilisi : Prof. Dr. Hunay Evliya (06.03.2001 tarihine dein)

Prof. Dr. Sevil Altan ( 06.03.2001 tarihinden sonra) Proje Yrtcs : Prof. Dr. Trker Altan Proje Koordinatr : Prof. Dr. Erdal ekerolu ( 15.05.2003 tarihine dein)

Yrd. Do. Dr. Tuncay Kuleli (15.05.2003 tarihinden sonra) Proje Asistanlar Ar. Gr. Mustafa Artar

Dr. Meryem Atik, Su rnleri Mh. Eyyp Yldrm

Projeye Katlan Kurumlar

: Adana Valilii ukurova niversitesi Rektrl Aratrma Fonu evre ve Orman Bakanl-Doa ve Milli Parklar Genel Mdrl ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm Adana Gbirlii Vakf evreyi ve Tketiciyi Koruma Dernei (ETKO)

Teknik Yneticiler : Prof. Dr. Trker Altan

Prof. Dr. Erdal ekerolu Do.Dr. Nilgl Karadeniz Do. Dr. kran ahin

Yabanc Danmanlar

:

Prof. Dr. Sabine Tischew Dr. Max. Kasparek Dr. Alan Feest

Proje alma Gruplar Biyolojik eitlilik : Prof. Dr. Trker Altan

Prof. Dr. Erdal ekerolu Prof. Dr. Sabine Tischew Prof. Dr. Serpil Kornoor Do. Dr. Aye Everest Do.Dr. Cengiz Kazak Yrd. Do.Dr Cem evik Yrd. Do. Dr. Mustafa Atmaca Dr. Meryem Atik Dr. Kamil Karut Dr. Max Kasparek Ar. Gr. Mustafa Artar Ar. Gr. Gkhan Aydn Ar.Gr smail Kasap Ar. Gr. Bahadr apar Ar.Gr. Meltem Tademir evre ve Orman Bakanl-Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl

II

Doa Koruma Planlamas : Prof. Dr. Trker Altan Ar. Gr. Mustafa Artar Dr. Meryem Atik Do.Dr. Nilgl Karadeniz Do. Dr. kran ahin Yrd. Do. Dr. Mustafa Atmaca evre ve Orman Bakanl Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl

Sosyo-Ekonomi, Halkla likiler ve evre Eitimi :

: Do.Dr. Adnan Gm Dr. Cahit Aslan zay Karabacak evre ve Orman Bakanl Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl evreyi ve Tketiciyi Koruma Dernei (ETKO)

Delta Gnllleri : Prof. Dr. Ouz Yurdakul Tarm Ekonomisi Prof. Dr. M. Rfat Ulusoy Bitki Koruma Prof. Dr. brahim Orta Toprak Do.Dr. Adnan Gm Sosyo-Ekonomi, Halkn Katlm ve evre Eitimi Do.Dr. Mahmut etin Tarmsal Yaplar ve Sulama Do.Dr. Nazan Darcan Zootekni Yrd. Do.Dr. Serap Gnc Karakk Zootekni Yrd. Do.Dr. Zeliha B. Barut Tarm Makinalar Yrd. Do.Dr. Yldz Dagan Bahe Bitkileri Dr. Cahit Aslan Sosyo-Ekonomi Halkn Katlm ve Eitimi Dr. Kamil Karut Bitki Koruma Dr. Glay etinkaya Eko Turizm Yrd.Do.Dr. Mahmut Ali Gke Okullarda evre Eitimi Yrd. Do.Dr. Tuncay Kuleli Okullarda evre Eitimi Amir Akda Okullarda evre Eitimi GENKAL Okullarda evre Eitimi Ynetim Plannn Hazrlanmasnda Dorudan Yararlanlan Uzmanlk Raporlar

Prof. Dr. Ouz Yurdakul Srdrlebilir Hayvanclk Prof. Dr. M. Rfat Ulusoy Bitki Koruma ve Tarm Prof. Dr. brahim Orta Toprak ve Tarm Do.Dr. Adnan Gm Sosyal ve Ekonomik Yap Analizi,Halkn Katlm ve evre Eitimi Do. Dr. Sancar Ozaner Kumullarn Jeomorfolojisi Do.Dr. Nazan Darcan Srdrlebilir Hayvanclk Yrd. Do.Dr. Tuncay Kuleli Balklk, Ynetim ve Yasal Olanaklar,Okullarda evre Eitimi Yrd. Do.Dr. Serap Gnc Karakk

Sr Yetitiricilii

Yrd. Do.Dr Zeliha Bereket Barut Tarm Makinalar Yrd. Do.Dr Yldz Dagan Sebze Yetitiricilii Yrd. Do.Dr. Mahmut Ali Gke Okullarda evre Eitimi Dr. Cahit Aslan Sosyo-Ekonomi, Halkn Katlm ve evre Eitimi Dr. Glay etinkaya Ekoturizm, Biyosfer Rezervleri Dr. Kamil Karut Bitki Koruma Uzman Amir Akda Okullarda evre Eitimi Av. Mehmet Ali Akgl Hukuk Danmanl zay Karabacak Avclk Ekolojik Tarm Organizasyonu Dernei (ETO)

Ekotarm

III

evreyi ve Tketiciyi Koruma Dernei

evre ve Halkla likiler, Halkn Katlm

Prof. Dr. Sabine Tischew Bitki rts, Kaynak Ynetimi Prof. Dr. Nafisa Mingazova Hidrobiyoloji Prof.Dr. Johann Kppel Peyzaj Planlama Dr. Max. Kasparek Kaplumbaalar Dr. Lilya Dimeyeva Bitki rts Holger Naumann Uzaktan Alglama, Kaynak Ynetimi Ines Hefter Peyzaj Planlama Thomas Mller Kular Jens Kipping Kular Christoph Otto Kular Timo Kaphengst Kular Tilmann Dieselhoff Kular Tobias Lenz Kular Kasia Scibior Ekotarm Projeye Katkda Bulunan Kurumlar: Avrupa Birlii LIFE nc lkeler Program evre ve Orman Bakanl TUBTAK Bilim Adam Yetitirme Grubu Adana Valilii evre Fonu Nihat Gkyiit Vakf Almanya,Stiftung fr Bildung und Behindertenfrderung Gmbh Almanya Carl Duisberg Gesellschaft eV. ASA-Programm ukurova niversitesi Almanya Anhalt niversitesi Berlin Teknik niversitesi Kazan Devlet niversitesi Ankara niversitesi Mersin niversitesi Mustafa Kemal niversitesi Projede Ksa Sreli Grev Alanlar Prof. Dr.Tuluhan Ylmaz Do.Dr. Sha Berberolu Do.Dr. Metin Kumlu Yrd. Do.Dr. Necattin Trkmen Dr. Tamas Szekely Ar. Gr. Hakan Alphan Ar.Gr. Akn H. Uar ehir Planlama Devrim Kaypak Gkin Koak lker Danolu Leyla ifan

Proje Kapsamnda Yaplan Bilimsel Etkinlikler

Kitaplar

ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlamas Projesi (LIFETCY/99/TR-087) Tantm Kitab, 2004, Adana. (Adnan Gm,Cahit Aslan,Trker Altan,Erdal ekerolu,brahim Orta,Tuncay Kuleli,Meryem Atik,Glay etinkaya,M. Rfat Ulusoy,Kamil Karut,Gkhan Aydn,Cem evik,Nazan Darcan,Serap Gnc Karakk,Mustafa Artar,Sabine Tischew,Mahmut etin,Yaar Gkolu,Zeliha B. Barut,zay Karabacak)

IV

ukurova Deltas Biyosfer Koruma Projesi (LIFETCY/99/TR-087) Tantm Kitab, 2003, Adana. (Adnan Gm,Cahit Aslan,Trker Altan,Tuncay Kuleli,Meryem Atik,Glay etinkaya,brahim Orta,Gkhan Aydn,Cem evik,Serap Gnc,Mustafa Artar,Sabine Tischew,Yaar Gkolu,zay Karabacak)

Makaleler

Dimeyeva, L.,T.Altan.,M.Artar, 2000. Natural Biotopes of Cukurova Delta, Eastern Mediterranean Coast of Turkey. Arid Ecosystems, Vol.6.,Number 13, December,2000., Moscow.

ekerolu, E., G.Aydn, (2002), Distribution and habitats of the tiger beetle Megacephala euphratica in the ukurova Delta, SOUTHERN Turkey (coleoptera: Cicindelidae). Zoology in the Middle East 27, 2002: 87-90. Kasparek Verlag, Heidelberg

Altan, T. (2004). ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlamas. Cinetarm, Temmuz 2004, Yl 7, Say 60, Adana

Bildiriler

Altan,T., S.Tischew Biotope Classification in Coastal Ecosystems of Turkey: The Case of the ukurova Delta and Integration in the European Union Network of Habitats (Natura 2000).3rd International Symposium On Sustainable Agro-Environmental Systems: New Technologies And Applications, 26-28 October 2002, Cairo, Egypt.

Altan,T., S.Tischew ,2001. Anforderungen des Naturschutzes an eine umweltgerechte Landwirtschaft in Grossschutzgebieten, am Beispiel des Cukurova-Deltas, ( ukurova Deltas rneinde Korunan Alanlarda evreye Uyumlu tarm ve Doa Koruma) Juni 2001, Bernburg. Almanya Anhalt niversitesi Peyzaj Planlama ve Doa Koruma Blm.

Altan,T., S.Tischew., M.Artar., 2001. ukurova Deltas Biyosfer Koruma Alan Planlamas in Biyotop Tiplerinin Saptanmas ve Biyotop Haritalamas. IV. Ulusal evre Mhendislii Kongresi. 07-10 Kasm,2001, Mersin, S. 286-294

Atmaca.M., M.Artar, 2002. Akyatan Lagnnde Biyotop Tiplerine Bal Ku Habitatlarnn Saptanmas. Trkiyenin Ky ve Deniz Alanlar IV. Ulusal Konferans, Trkiye Kylar 02 Konferans Bildiriler Kitab. 5-8 Kasm 2002, Vol.1-sf:67-76. zmir.

Altan,T., S.Tischew, 2002. Biotope Mapping In Coastal Planning and the Case of ukurova Delta Biosphere Reserve Planning. International Conference on the Environmental Problems of the Mediterranean Region. 12-15 April,2002. Near East University, Nicosia, TRNC. Pg.96

Altan,T. M. Kasparek, 2003. ukurova Deltas Biyosfer Rezervi ve Nil Kaplumbaas Yaam Alanlar. I. Ulusal Deniz Kaplumbaas Sempozyumu. 4-5 Aralk,2003. stanbul.

etinkaya, G., 2004. Biyosfer Rezervleri Nedir? Biyosfer Rezervleri, Planlamas ve Ynetimi altay. 23-25 ubat 2004, Adana

Altan,T., 2004. ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlamas. Biyosfer Rezervleri, Planlamas ve Ynetimi altay. 23-25 ubat 2004, Adana

Altan, T.,2004, Biyolojik eitliin Korunmas ve Organik Tarm. Sulak Tarm Alanlarnda Organik Tarmn Gelitirilmesi altay, 08 Mart 2004, Adana

Altan, T.,2004. Biyosfer Rezervleri altay. TC evre ve Orman Bakanl Doa Koruma ve Milli parklar Genel Mdrl ve UNESCO Trkiye Milli Komisyonu. 13-14 Mays,2004. Betepe/ Ankara

Altan,T., 2004. LIFE Project- ukurova Delta Biosphere Reserve Planning Project- Biotope Mapping. Kick off- Meeting of the Twinning Project. TR02-EN-01. 29.04.2004, Ankara

Altan,T.,2004, ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlamas. Trkiyenin Ky ve Deniz Alanlar V. Ulusal Konferans, Trkiye Kylar 04 Konferans Bildiriler Kitab. 4-7 Mays 2004,Vol.1-sa:139-148. Adana

Kuleli,T. A. Akda, M.A. Gke, .Bayr,2004. ukurova Deltas Biyosfer Projesi Kapsamnda evre Eitimi Uygulamas. Trkiyenin Ky ve Deniz Alanlar V. Ulusal Konferans, Trkiye Kylar 04 Konferans Bildiriler Kitab. 4-7 Mays 2004,Vol.1-sa:221-230. Adana

V

etinkaya,G., T.Altan, 2004. ukurova Deltasnn Ekoturizm Potansiyeli. Trkiyenin Ky ve Deniz Alanlar V. Ulusal Konferans, Trkiye Kylar 04 Konferans Bildiriler Kitab. 4-7 Mays 2004,Vol.2-sa:411-420. Adana

etinkaya, G., 2004. Akyatan Lagn ve Yakn evresinin Ekoturizm Potansiyeli. II Uluslararas Kltr, evre, Turizm Sempozyumu, 10-11 Mays, zmir Ticaret Odas, .zmir

Artar, M., V. Deneri, F. Bolat,2004. Doa Korumada Yeni Bir Yaklam Biyosfer Rezervleri VII. Ulusal evre Sorunlarna renci Yaklamlar Sempozyumu. 20-23 Mart,2004. Erzurum.

Posterler

Artar,M.,H.Naumann., I.Rothe, 2002. Schutzgebietkonzeption fr ein kstennahes Biosphrenreservat (Cukurova/Trkei) (ukurova Deltas Ky Biyosfer Rezervi in Koruma nerisi).GIS- Trends in Environmental Planning Conference- Bernburg/Germany

Artar,M., T.Altan, 2002, ukurova Deltas Ayatan Lagn Biyotop Zenginlikleri ve Koruma ncelikleri. Trkiyenin Ky ve Deniz Alanlar IV. Ulusal Konferans, Trkiye Kylar 02 Konferans Bildiriler Kitab. 5-8 Kasm 2002, Vol.1-sf:77-88. zmir.

Altan,T., S.Tischew, M.Artar, H.Naumann, I. Rothe,2003. Obtaining Ecological Data for Planning of ukurova Delta Biosphere Reserve by GIS & Remote Sensing Techniques and Conservation Planing, The International Colloquium Series on Land Use/Cover Change Science and Application presents: Studying Land Use Effects in Coastal Zones with Remote Sensing and GIS, 13-16 August, 2003. Kemer/Antalya, Turkey.

Altan,T., S.Tischew, M.Artar, H.Naumann, I. Rothe, 2003. Obtaining Ecological Data for Planning Of The ukurova Delta Biosphere Reserve. Workshop: Ecosystem-based assessment of soil degradation to facilitate land users and land owners prompt actions (Adana, Turkey, 2-7 June 2003) Specific report pp. 138-141

Artar,M., T.Altan, M.Atik, 2003. Biotope Potential And Protection Priorities Of Agyatan Lagoon, ukurova Delta .Workshop: Ecosystem-based assessment of soil degradation to facilitate land users and land owners prompt actions (Adana, Turkey, 2-7 June 2003) Specific report pp. 142-145

Deneri, V., F. Bolat, M.Artar, 2004. ukurova Deltasnda Biyoeitlilik almalar. VII. Ulusal evre Sorunlarna renci Yaklamlar Sempozyumu. 20-23 Mart,2004. Erzurum.

Bilimsel Aratrma Projeleri

Prof. Dr. B. Dohmen, Prof. Dr. T. Altan, Prof. Dr. S. Tischew, Prof. Dr. Ziemann, 2002. Pilotstudie zum Einsatz hochauflsender Satelliten fr die Auswertung von grorumigen Schutzgebieten am Beispiel des ukurova Deltas Uydu verilerinin korunan alanlardaki deerlendirmeler iin kullanlmas olanaklarnn ukurova Deltas rneinde Aratrlmas

Prof. Dr. T. Altan, Prof. Dr. S. Tischew, 2004. Entwicklung eines Standards zur landschaftskologischen Analyse und Bewertung im Rahmen der Umweltplanung in Kstenkosiystemen der Turkei Trkiyenin ky ekosistemlerinde peyzaj ekolojisi analizleri ve deerlendirmeleri iin standartlarn gelitirilmesi

Tezler

Yksek Lisans Tezleri

Mustafa Artar, 2002, Adana. ukurova Deltasnda Tuzla ile Yumurtalk Tabiat Koruma Alan Arasndaki Ky eridinde nemli Biyotoplarn Haritalanmas, Yksek Lisans Tezi. ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits Peyzaj Mimarl Anabilim Dal, Adana.

Keziban zdemir, 2003, Adana. ukurova Deltasnda Mevcut Tarmsal Faaliyetlerin rdelenmesi ve Ekolojik Tarm Uygulama Olanaklarnn Aratrlmas, Yksek Lisans Tezi. ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits Peyzaj Mimarl Anabilim Dal, Adana.

lk Hilal Kaar, 2004, Adana. ukurova Deltas Akyatan Av Yaban Hayat Koruma Sahasnn evreye Uyumlu Turizm Potansiyeli Asndan Planlanmas, Yksek Lisans Tezi. ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits Peyzaj Mimarl Anabilim Dal, Adana.

VI

Bitirme Tezleri

Udo Pawlowski, 2000, Biosphaeren Reservat ukurova Delta, Diplomarbeit an der Uni. Kln, Geographie ukurova Deltas Biyosfer Rezervi. Kln niversitesi Corafya Fakltesi Bitirme Tezi

mer Trkmenolu, 2002, Adana. ukurova Deltasnn Bitki Zenginlikleri. ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm, Lisans Tezi.

Holger Naumann, 3. Februar 2003. Klassifikation von Biotop- und Nutzungstypen im ukurova Delta Biosphaerenreservat mittels Methoden der Fernerkundung (Uzaktan Alglama ile ukurova Deltasnda Alan Kullanmlarnn ve Biyotoplarn Snflandrlmas). Almanya Anhalt niversitesi Peyzaj Planlama ve Doa Koruma Blm.

Ayegl Pehlivan, 2004, Adana. Ekolojik Tarm ve Adanada ekolojik tarm uygulamalar. ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm, Bitirme Tezi.

renci Projeleri ukurova Deltas Akyatan Lagn ve evresi Peyzaj Planlamas: Adana, 2001. ukurova niversitesi

Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm. Proje Yneticileri: Prof.Dr. T.Altan, Ar.Gr. M. Atik, Ar.Gr. M. Artar

Duygu Ergn Suzan Kaya Zeliha Eker Lale Ebru Hark Eylem Sava

Erfassung von Grunddaten zur Erarbeitung einer Schutgebietskonzeption fr ein kstennahes

Biosphaerenreservat, 2002. Ky Biyosfer Rezervi rneinde Koruma ilklerinin saptanmasnda temel verilerin elde edilmesi ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm & Almanya Anhalt niversitesi Peyzaj Planlama ve Doa Koruma Blm.

Proje Yneticileri: Prof. Dr. S. Tischew, Prof. Dr. T. Altan Silvana Dimberger Dagmar Kase Doreen Krger Raik Moritz Stefanie Reddecker Ines Rothe Nico Rssel Alexander Schumann Corinna Wittig Holger Naumann Christoph Otto Populationsbiologische Untersuchungen an Pinus halepensis MILL. im ukurova-Delta (Trkei),

(ukurova Deltasnda Pinus halepensis Ormannda Populasyon Biyolojisi Aratrmalar). Untersuchungszeitraum: 30.03.- 14.04.2001, Fertigstellung: Januar 2002. Almanya Anhalt niversitesi Peyzaj Planlama ve Doa koruma Blm. Proje Yneticileri: Prof.Dr. Trker .Altan, Prof. Dr. Sabine Tischew, Dr. Sabine Jacob

Annett Baasch Daniel Elias Andr Freymann Annett Richter Stefanie Riedel Michael Sepelt Hendrik Spinn

ukurova Deltasnda Tuzla Lagn evresinde Biyotop Haritalama ve Alan Kullanm nerileri, 2002,

Adana. ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm, Planlama devi. Proje Yneticileri: Prof. Dr. T. Altan, Ar. Gr. M. Atik, Ar. Gr. M. Artar Gkhan Sztek Aya Aygn Melike Yast

Tuzla Lagn ve evresi Peyzaj Planlama Projesi, 2003, Adana. ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi

Peyzaj Mimarl Blm. Proje Yneticileri: Prof.Dr. T.Altan, Ar.Gr. M. Atik, Ar.Gr. M. Artar

Volkan Deneri Mustafa nan Emel nler Neval Oran Fatmagl Bolat

VII

Das ukurova-Delta: Ein Zonierungskonzept fr das trkische Biosphaerenreservat,

Grundstudiumsprojekt 2002/2003. (ukurova Deltas Bioser Rezervi in Blgeleme lkeleri zerinde renci Projesi) Almanya Berlin Teknik niversitesi Peyzaj Mimarl ve evre Planlama Enstits. Proje Yneticileri: Prof.Dr. J.Kppel, Prof.Dr. T.Altan, Yk.Mh. Peyzaj Mimar B.Schnetzer

Merle Cristophersen Johanna Feretti Nina Friederichs Anna Heitmann Janine Kahra Nancy Kaul Natascha Kiowsky Antje Kross Kathrin Kunzmann Sabine Nickel Judith Pielert Mathias Quast Drte Radtke Jessica Reisert Robert Sadlowski Lieselotte Schachner Kasia Scibior Boris Thiemig Thomas Weichert Ilonka Wilk Maja Willis

Staj Yapan renciler 2000 Ylnda Staj Yapan renciler Andr Freymann/Anhalt ni. Anja Lungwitz/Anhalt ni. Aleaxandra Siebold/Hxter 2001 Ylnda Staj Yapan renciler Constanze M.Schaff / ASA-Berlin yk Kaygusuz / ASA-Berlin Christiane Scholl / Anhalt Uni. Nadine Szizybalski / Anhalt Uni. mer Trkmenolu/ .. Kemal Kara/ .. Gkhan Sztek/ .. Tolga Toybukolu/ .. Kezban zdemir/ .. Meltem Palal/ .. lk Hilal Kaar/ .. 2002 Ylnda Staj Yapan renciler Ines Rothe / ASA-Berlin Jana Hoffmann/ ASA-Berlin Fatmagl Bolat/ 2003 Ylnda Staj Yapan renciler Klaudia Falke / ASA-Berlin Doreen Zober/ Halle ni. Sandra Bergers/ ASA-Berlin Nurcan Ulu/ ASA-Berlin Kasia Scibior/Berlin Tek. ni. Volkan Deneri/ .. Seda Kendir/ ..

VIII

Yardm ve Desteklerinden Dolay Aadaki Kii ve Kurululara zellikle ok Teekkr Ederiz. Ouz Kaan Kksal / Adana Eski Valisi .Kemal nal / Adana Valisi Ahmet Narinolu / Adana Vali Yardmcs

Prof. Dr. Can zahinolu /ukurova niversitesi Rektr Prof. Dr. Yaln Keke / ukurova niversitesi Rektr Prof.Dr. Nedim Uygun / . Ziraat Fakltesi Dekan Prof.Dr. Rfat Derici / . Ziraat Fakltesi Dekan

Hsrev zkara/ evre ve Orman Bakanl Doa Koruma ve Milli Parklar Eski Genel Mdr Prof. Dr. Mustafa Yalnkl / evre ve Orman Bak. Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdr Serap Kuleli/ evre ve Orman Bakanl, Koruma Genel Mdrl Ramazan Dikyar / ev. ve Or. Bak.Doa Kor. ve Milli Park.Gen. Md.l Milli Parklar Daire Bk. Nilay Baaran / TUBTAK Bilim Adam Yetitirme Grubu

Prof. Dr. Arsn Aydnuraz/ UNESCO Trkiye Milli Komisyonu Bakan Dr. Nihat Zal/ UNESCO- MAB Trkiye Milli Komitesi Nihat Gkyiit / Nihat Gkyiit Vakf

Kadir Okatan / Karata Eski Kaymakam Srr Uyank / Yumurtalk Eski Kaymakam Mustafa Karaca / Yumurtalk Eski kaymakam Caner YILDIZ / Karata Kaymakam Hasan KRKL / Yumurtalk Kaymakam

Sleyman Balk / Karata Eski Belediye Bk. Mehmet etin / Yumurtalk Eski Belediye Bk. umali Portakal / Tuzla Eski Belediye Bk. Gani Temel / Kaldrm Eski Belediye Bk. Ferit Ayata / Yeilky Eski Belediye Bk. Y. Sami Kll / Zeytinbeli Eski Belediye Bk. Yusuf Erenekara / Karata Belediye Bk. Habib Sal / Yumurtalk Belediye Bk. Ramis Avc / Tuzla Belediye Bk. Refik en / Kaldrm Belediye Bk. Ahmet Marangoz / Bahe Belediye Bk. Mithat Altunay / Yeilky Belediye Bk. Beytullah Kll / Zeytinbeli Belediye Bk.

Prof. Dr. Gngr Uzun / Peyzaj Mimarl Blm Bakan Prof.Dr. Sevil Altan / Peyzaj Mimarl Blm Bakan Prof. Dr. Muzaffer Ycel / Peyzaj Mimarl Blm Bakan Prof.Dr. Hunay Evliya / evre Merkezi Mdr ekip Karakaya / Adana Gbirlii Vakf Eski Bakan Prof.Dr.nal Zorludemir/ Adana Gbirlii Vakf Bakan Prof.Dr. Figen Doran / ETKO Eski Bakan Av. mit Atay / ETKO Bakan ETKO alanlar Aye Oru / WWF- Trkiye (Doal Hayat Koruma Vakf ) Cezmi Yurtsever / Adana Fen Lisesi Tarih retmeni Saffet Atik / ehir Plancs Hasan Batu / Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Kurulu Danile Lagnaz / svire Wdenswil niversitesi Aydn zcan / evre ve Orman Bakanl

IX

Adana evre ve Orman l Mdrl Nebi Erol Metin l Mdr brahim Kesler Ayhan Kyk zay Karabacak Mehmet evirgen Blent Kocagz Cennet elik DSI VI.Blge Mdrl Adil Akyatan Celal Da smail Can Sevgi Donma Anadolu Ajans Dilek Akn

ETKO Adil Ylmaz Burhan lkl smail Salihliolu Yaar Gkolu Elife Dalkran Hurma Boaz Dalyan (Ayatan) Fahri Balk Fatih Balk Fuat Balk Orhan Balk Ali Topuz Ahmet Tongu Ersin Topuz Ali Akpnar Asf Kaptan Tuzla Yaln Aydn / MEB Tuzla Kamp Eski Mdr / 1999-2000 Tuncer zdemir / MEB Tuzla Kamp Mdr / 2000-2004 Cumali Polat Mustafa ztrk Yusuf Demirhan Ayhan Ayk / ATA Sulama Birlii Mcahit Nianc / Dalyan Dalyan Sahibi ve alanlar

Yelkoma Dalyan Sahibi ve alanlar

Karata Levent Krat / Tuzla Tarm le Mdrl Mustafa Demirpolat / le Milli Eitim Mdr Adal-Baharl Mehmet Kle / Adal Eski Muh. smail Polat Vural Polat Gkdemir Polat Sava Polat Balk Atom Balk Yakar Baharl Balklar Akyatan&Yumurtalk Osman nl Bilal Aydn Durmu Ylmaz Ekrem Demirba Dalyan Sahibi ve alanlar mer Kale (Yumurtalk Kamp) Arif Mulu (amlk Beki) ukurova niversitesi Prof. Dr. Mustafa Soysal Ar. Gr. Ufuk Gltekin Yrd. Do.Dr. Necattin Trkmen ukurova niversitesi Peyzaj Mimarl Blm Fatmagl Bolat Volkan Deneri Seda Kendir Ouzhan Erdem Mge Mutlu Demet Gmtekin Uur Erhan Kaya M. Akif Erdoan Doan nal Emel nler Glay Korkmaz Tokgz Mcahit Yenen

X

indekiler ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Ynetim Plan Sayfa indekiler X nsz XIII zet XIV Summary XVI ekiller Dizini XVIII izelgeler Dizini XXIV Ekler Dizini XXVI 1. Giri 1 2. Biyosfer Rezervleri (G. etinkaya) 4 2.1. Biyosfer Rezervleri Nedir? 4 2.2. Niin ukurova Deltas Biyosfer Rezervi? 7 3. ukurova Deltasnn Doal Potansiyeli 9 3.1. Alann Konumu (M. Artar) 9 3.2. Fiziksel zellikler (M. Artar) 12 3.2.1 Jeoloji 12 3.2.2. Jeomorfoloji 14 3.2.2.1. Berdan, Seyhan ve Ceyhan Havzalar 14 3.2.2.2. Deltann Oluumu ve Geirdii Evreler 18 3.2.2.3. Bugnk Jeomorfolojik Yap 22 3.2.2.4. Kumullar ve Ambarlar 24 3.2.2.5. Lagnler (M. Atik, M. Artar) 34 3.2.2.6. Akarsu Azlar (Estuarlar) 35 3.2.3. Toprak 36 3.2.3.1. Genel Toprak Yaps 36 3.2.3.2. Toprak Yetenek Snflar 38 3.2.3.3. Dier Toprak zellikleri 40 3.2.4. Hidroloji 41 3.2.4.1. Akarsular 41 3.2.4.2. Yzey Sular ve Lagnler 43 3.2.5. klim (M. Atik, M. Artar) 46 3.3. Biyolojik eitlilik 47 3.3.1. Bitki rts (S. Tischew, T. Altan) 47 3.3.1.1. Biyotoplara gre bitki rts 48 3.3.1.1.1. Kumullar 48 3.3.1.1.2. Kumul am Ormanlar (Pinus halepensis / Pinus brutia kumul ormanlar) 53 3.3.1.1.3. Tuzlu Bataklklar,Tuzlu ayrlklar, Lagn ve Akarsu Azlar Kamlklar 57 3.3.1.2. Transekt haritalamas 60 3.3.2. Lagnlerin Hidrobiyolojik Yaps (G. etinkaya, N. Mingazova) 65 3.3.3. Yaban Yaam Fauna (M. Artar) 75 3.3.3.1. Bcekler (E. ekerolu, G. Aydn, M. Artar) 75 3.3.3.2. Balklar (C. evik, T. Kuleli) 80 3.3.3.3. ki yaamllar (M. Artar) 82 3.3.3.4. Srngenler 83 3.3.3.4.1. Deniz Kaplumbaalar (M. Kasparek, T. Altan) 83 3.3.3.4.2. Nil Kaplumbaas (M. Kasparek, T. Altan) 90 3.3.3.4.3. Dier Srngenler 94 3.3.3.5. Kular (T. Altan, T. Mller ve Ark., T. Kaphengst ve Ark.) 96 3.3.3.5.1. Yumurtalk Lagnleri ve Yumurtalk Krfezi 98

XI

3.3.3.5.2. Akyatan ve Tuzla Lagnleri 118 3.3.3.6. Memeliler (M. Artar) 133 4. ukurova Deltasnn Sosyo-Ekonomik Yaps (A. Gm, C. Aslan,

M. Artar, M. Atik, G. etinkaya) 134

4.1 Nfus 134 4.1.1. Nfus Dalm 134 4.1.2. Nfus Dinamii (Art-Geliimi) 135 4.1.3. Nfusun Kollarna Gre Dalm 136 4.1.4. Nfus G Tarm ileri 137 4.1.5. Eitim (M. Atik) 138 4.2. Sosyal Altyap (G. etinkaya) 138 4.2.1. Ulam 138 4.2.2. Haberleme 140 4.2.3. Enerji Salanmas 140 4.2.4. Atklar 140 5. ukurova Deltasnda Alan Kullanmlar 142 5.1. Tarm (G. etinkaya, O. Yurdakul, N. Darcan, A. Gm, C. Aslan) 142 5.1.1. Tarmsal rn eitlilii ve rn Deerleri 142 5.1.2. Tarmsal rn Dalm (Alana Dalm) 148 5.1.3. Hayvanclk ve Otlatma (T. Altan, O. Yurdakul, N. Darcan) 151 5.1.3.1. Biyosfer Rezervi Alannda Hayvancln Genel Durumu 151 5.1.3.2. Hayvan Saylar, Otlatma ve Yemleme Durumu 155 5.1.3.3. Biyosfer Rezervi Alannda Hayvanck Yapan letmelerin Yaps ve

Hayvancln Ekonomik Bakmdan nemi 156

5.2. Balklk (C. evik, T. Kuleli) 161 5.2.1. Dalyan Balkl 161 5.2.1.1. Tuzla Dalyan 162 5.2.1.2. Akyatan Dalyan 163 5.2.1.3. Ayatan Dalyan 165 5.2.1.4. Yelkoma Dalyan 165 5.2.1.5. amlk Dalyan 166 5.2.2. Ky Balkl ve Trol Balkl 167 5.2.3. Kltr Balkl 167 5.3. Avclk (. Karabacak) 167 5.4. Dinlence (T. Altan) 170 5.5. Yerleim Alanlar ve evre Dzeni Plan (T. Altan) 173 5.6. Endstri (T. Altan) 182 5.7. Koruma Alanlar (M. Atik, M. Artar) 186 5.7.1. Tabiat Koruma Alan 186 5.7.2. Doal Sitler 186 5.7.3. Ramsar Alan 189 5.7.4. Yaban Yaam Koruma Alanlar 189 6. Deerlendirme 191 6.1. Ekolojik Planlama Deerlendirmeler (T. Altan) 191 6.1.1. Koruma Planlamas 191 6.1.1.1. Biyotoplar ve Biyotop Haritalamalar 193 6.1.1.2. Flora-Fauna-Habitat Direktifleri ve ukurova Deltas Biyotoplar 257 6.1.1.3. Biyosfer Rezerv Alannn Koruma-Kullanm Planlamas ve Blgeleri 261 6.1.2. Doal Biyotoplar ve Alan Kullanmlar Arasndaki elikiler 271 6.1.2.1. Doal Biyotoplar Tarm Alanlar 271 6.1.2.2. Doal Biyotoplar Hayvanclk (T. Altan, O. Yurdakul, N. Darcan) 280 6.1.2.3. Doal Biyotoplar Avclk (. Karabacak) 281

XII

6.1.2.4. Doal Biyotoplar ve Yerleim Alanlar (T. Altan) 282 6.1.2.5. Doal Biyotoplar Dinlence (T. Altan) 284 6.1.3. Koruma-Kullanm Blgelerinin Ynetim Planlamas (T. Altan) 286 6.1.3.1. ekirdek ve Tampon Blge 286 6.1.3.1.1. FFH-Biyotoplarnn Ynetimi 292 6.1.3.2. Gelime Blgesi 298 6.1.3.3. Gelime Blgesi in neriler 299 6.1.3.3.1. Ekotarm (G. etinkaya, ETO) 300 6.1.3.3.2. Srdrlebilir Hayvanclk (G. etinkaya, O. Yurdakul, N. Darcan) 308 6.1.3.3.3. Srdrlebilir Balklk (T. Kuleli) 309 6.1.3.3.4. Ekoturizm (G. etinkaya) 310 6.1.3.4. Ekolojik liki A Oluturulmas (T. Altan) 323 6.2. Sosyo-Ekonomik Planlama Deerlendirmeleri 330 6.2.1. Halkn Katlm ve evre Eitimi (G. etinkaya, A. Gm, C. Aslan) 330 6.2.1.1. Biyosfer Rezervlerinde Halkn Katlm ve evre Eitiminin nemi 330 6.2.1.2. ukurova Deltas Biyosfer Rezervinde Halkn Katlm ve evre Eitimi

Uygulamalar 331

6.2.1.2.1. Halkn Katlm Program ve Uygulamas 332 6.2.1.2.2. Halkn evresel Alkanlklarnn Saptanmas ve evre Eitimi 336 6.2.1.2.3. Okullarda evre Eitimi Program ve Uygulama Sonular (M. Ali Gke,

T. Kuleli, A. Akda) 337

6.2.2. Kurumsal Ynetim Biimi (T. Altan, M. Ali Akgl) 343 6.2.3. Yasal Olanaklar ve neriler (T. Altan) 344 6.2.3.1 Biyosfer Rezervi Ynetimi (T. Altan) 350 6.3. Veri Taban ve zleme (M. Artar) 352 6.3.1. Veri Taban 353 6.3.2. zleme 353 7. Sonu (T. Altan) 356 8. Kaynaklar EKLER

XIII

NSZ

ukurova Deltasnn btncl bir yaklamla koruma ve kullanmn gerekletirme amac ile ynetimini konu alan bu alma, Avrupa Birlii Life nc lkeler Programnca desteklenmitir. Proje ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blmnde yrtlmtr. 01.01.2000de balayp 15.05.2004de bitirilen bu proje Adana Valilii, evre ve Orman Bakanl Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl, ukurova niversitesi, Adana Gbirlii Vakf ve evre ve Tketici Koruma Dernei (ETKO) Adanann ibirlii ile yrtlm, 40tan fazla uzman ve bilim insan deiik disiplinlerde grev almtr.

Yaklak drt yl sren proje srasnda ok farkl konularda birok aratrma ve incelemeler yaplarak uzmanlk raporlar ve bilimsel aratrma sonular elde edilmitir. Ynetim Plannn sayfa adedini daha da arttrmamak iin bunlarn birou bu kitaba dahil edilmemitir. Ancak Delta ile ilgili alacak kii ve kurulularn yararlanmasna aktr.

Bu almada, ukurova Deltasnn koullarna uygun olduu dnlerek ve Deltay bir btn olarak koruyarak kullanmn salayabilecek Biyosfer Rezervi Planlamas ngrlmtr. Biyosfer Rezerv alan planlamasnda, doal yaam ortamlar Biyotoplar temel alan bir yntem izlenmitir. Avrupa Birlii Flora, Fauna, Habitat-Direktiflerine (FFH) uyumlu olarak yrtlen bu alma sonucu ukurova Deltas Biyosfer Rezervinin snrlar, ekirdek, Tampon ve Geliim blgeleri belirlenmitir. Daha sonra da bu blgelerin ynetimleri ile ilgili ayrntl plan kararlar verilmitir. Ayrca tarmsal alan kullanmlar ve yeni gelir kaynaklar gelitirici neriler, halkn katlm ve evresel eitim konularndaki programlar, proje kapsamnda gerekletirilen uzmanlk raporlarna gre nerilmitir. Bu nerilerin konu ile ilgili almalar yapan ve yapacak uzmanlara yararl olacan dnyoruz.

Projenin gerekletirilmesinde birlikte altmz uzmanlar, bilim insanlar ve projeye katk salayan kii ve kurulular, Ynetim Plannn ilk blmnde verilmeye allmtr. Tm titizliimize ramen, dikkatimizden kaan ve belirtemediimiz kii ve kurulular olursa, affmz dileriz.

Projeye destek veren ve katk salayan tm kii ve kurululara bir kez daha iten teekkr ederiz.

XIV

ZET Yaklak 100.000 ha alan kaplayan ukurova Deltas Biyosfer Rezervi planlama

almalarna Ocak 2000de AB-Life nc lkeler programnn destei ile balanmtr. Biyosfer Rezerv alan Akdeniz ky ekosisteminin tm fiziksel ve biyolojik-ekolojik elerini barndrmaktadr. Seyhan ve Ceyhan nehrinin gemite srekli yatak deitirmesi ile oluan sulak alanlar, lagnler, tuzlu bataklk ve ayrlklar, yaklak 85 kmlik doal kumsal ve ardndaki kumullar ile Biyosfer Rezervi, Trkiyede ve Akdeniz havzasnda benzer ky alanlar ile karlatrldnda, ok eitli biyotoplar ve bunlarn geni alanlarda halen doalln korumu olmas ile dikkati eker.

Bu olaanst deerleri koruma amac ile gemite ukurova Deltasnn deiik blgeleri farkl statler ile koruma altna alnmtr. Yumurtalk krfezinden Ceyhan nehrine kadar Tabiat Koruma Alan, Ayatan Lagn I. Derece Doal Sit ve Deniz Kaplumbaalar reme Alan, Akyatan Lagn ve evresi A Snf Ramsar Alan, I. Derece Doal Sit Alan, Yaban Hayat Koruma Alan, Deniz Kaplumbaalar reme Alan, Tuzla lagn de Yaban Hayat Koruma Alan statleri ile koruma altna alnmtr.

Btn bu koruma abalarna ramen Biyosfer Rezerv alannda son yirmi yl iinde zellikle tarmsal kullanmlar nedeni ile byk sorunlar yaanmaktadr. Erkenci sebze ve bostan retimi yannda, Deltann kumlu hafif topraklarnn yer fst retimine de uygun oluu, buday, msr ve pamuk ile birlikte 2. ve 3. rn alabilme olanaklarn yaratmtr. Kylerde artan nfusun arazi talepleri, giderek artan oranda doal alanlarn tarma dntrlmesine neden olmaktadr. Genellikle hazine arazisi olan kumullar, tuzlu bataklk ve ayrlklar tarmsal kullanma almaktadr. Bu gelime, tm Deltada ekolojik ilevleri bakmndan ok nemli olan doal alanlarn kayb yannda, kullanlan ar miktardaki tarmsal kimyasallar (pestisit ve mineral gbre) ile sulak alan ekosistemlerinin kirlenmesine neden olmaktadr. Bu faaliyetlerin ok olumsuz sonularn Biyosfer Rezerv alannda ska grmek mmkndr.

Biyosfer Rezervleri, koruma dnda alan kullanmlarn da birlikte dikkate alr ve bu iki e arasnda srdrlebilirlik ilkelerine uyumlu bir iliki kurarak blgesel kalknmay gerekletirmeyi amalamaktadr.

ukurova Deltasnn yukarda ksaca anlatlmaya allan doal alanlarnn korunmas ve kullanlmas arasndaki elikilerin btncl bir yaklam ve yre halknn da katlm ile Biyosfer Rezervi iinde zmlenebilecei dnlmektedir.

Bu amala balatlan Life ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlama Projesinde almaya, nce alann doal potansiyeli ve sosyal ve ekonomik durumunun analizi ile balanmtr. Bu almalarn hedefi Biyosfer Rezervi iinde korunmas gerekli ayrcalkl biyolojik zenginliklerin ve yaam ortamlarnn belirlenmesi ve bu alanlarn ekirdek ve Tampon blge iinde korumaya alnmas olmutur. Ancak bunun yannda yre halknn geimlerini salama amac ile taleplerinin de gz ard edilmemesine dikkat edilmi ve bu amala Biyosfer Rezervinin %48ini oluturan 48.700 ha alan Gelime blgesi olarak planlanmtr. Bu blgenin belirlenmesinde yaam ortamlar niteliklerinin ayrntl olarak saptanmasn salayan ve koruma planlamasna temel oluturan biyotop haritalamas sonularndan yararlanlmtr.

Koruma ve kullanmn deiik younluklarda olduu bu blge iin daha sonra neriler gelitirilmitir. Ynetim plan kararlar biiminde ayrntl olarak verilen bu neriler, alanda halen mevcut olan kullanmlar ve doal kaynaklar arasndaki ilikilerin analizi sonucu elde edilmitir. zellikle ekirdek ve Tampon blge biyotoplar iin bozulma ve kendilerini yenileme durumlarna gre ayrntl onarm nerileri verilmitir. Yre halknn tm faaliyetlerini gerekletirdikleri gelime blgesi iin ise, gelir arttrc nlemlere ve yeni gelir kaynaklarnn gelitirilmesine nem verilmitir. Bu blgede mevcut olan sakncal tarmsal kullanmlar yerine srdrlebilir tarm ve hayvancl gerekletirmek zere Ekotarm ile ilgili grlere yer verilmitir.

Biyosfer Rezerv alan biyolojik eitlilii, peyzaj zenginlii ve ok geni doal alanlar ile birok ziyaretiyi ekecek zellie sahiptir. Bu gzelliklerin doaya merakl olan insanlarn ekoturizm organizasyonlar ile yararlanmasna sunmak, yre insanna yeni gelir kaynaklar

XV

yaratabilecek niteliktedir. Projede yaplan aratrmalarda, bu konuda pilot olarak seilen kylerde ekoturizme ilgin olduu ve somut olarak katlacak birok ailenin de bulunduu grlmtr. Ynetim plannda ekoturizmin gelitirilmesi olanaklar ve ekoturizm iin planlama nerileri getirilmitir.

Btn bu gelitirilen planlama nerileri ve plan kararlarnn uygulanmas gerekmektedir. Deltada Biyosfer Rezervinin gerekletirilebilmesi tm taraflarn katld bir ynetim biimi ile mmkndr. Bugnk yasal durumda Biyosfer Rezervleri Trkiyede tannmamaktadr. Ancak Deltann bir blmnn deiik statlerle yasal koruma altnda olmas Biyosfer Rezervi kurulmasnda da nemli olanaklar salamaktadr. Adana Valilii, Karata ve Yumurtalk Kaymakamlklar ile alandaki 5 belediye, tm muhtarlklar, kooperatif ve STK temsilcilerinin Biyosfer Rezervini gerekletirmek amac ile bir araya gelmesiyle bir Birlik kurulmutur. Kurulma aamas bitirilmekte olan Birlik, ksa zamanda Biyosfer Rezervini ynetecek duruma gelecektir. Tm taraflarn tartarak kabul ettikleri Birlik tznden yararlanlarak Biyosfer Rezervi ynetim biimine ilikin tekilatlanma biimi de belirlenmitir.

Ayrca halkn katlm almalar ve yrtlen eitim programlar sonularna dayanarak bu konularda uygulamaya ynelik programlar hazrlanmtr. Sonuta ynetim plannda alnan somut plan kararlarnn uygulama program hazrlanarak, yrtecek ve ibirlii yapacak kurumlar belirtilmitir.

XVI

SUMMARY Project Work related to ukurova Delta Biosphere Reserve having approximately

100.000 ha area was started in January 2000 by the support of EU-Life Programme for Third Countries. The area of the Biosphere Reserve embraces all physical and biological components of Mediterranean coastal ecosystem. Comparing with the similar coastal areas in Mediterranean Basin, it is easy to see that the project area contains various biotopes and their unique examples such as wetlands formed through Seyhan and Ceyhan Rivers with the changed their riverbeds in the past, lagoons, salt mud and meadows, natural beaches with approximately 85 km length and sand dunes that are still in their natural conditions. With the aim of protecting above mentioned outstanding features, of which different parts in ukurova Delta have already taken under protection in the past. Present conservation areas in ukurova Delta and their status are given respectively: Natural Protected areas from Yumurtalk Gulf up to Ceyhan River are that Ayatan Lagoon is I. Level Natural Site and Sea Turtles Nesting Site; Akyatan Lagoon and its environment are located within A class of Ramsar Agreement, I. Level Nature Site, Wildlife Reserve and Sea Turtles Nesting Site and Tuzla Lagoon is a Wildlife Reserve.

Although all protection endeavors in the ukurova Delta, many problems arising from agricultural activities have been occurring in the Biosphere Reserve within the last 20 years. Sandy soils of the ukurova Delta create suitable conditions for peanut, maize, cotton and wheat cultivation except production of early vegetable and melon & watermelon where favorable natural conditions provide opportunity to get 2 and 3 crops in the same field every year. Increasing demand of growing population for new lands in the region has caused to conversion of the natural areas into agricultural lands. Sand dunes, salt mud and meadows mostly belonging to ownership of government bodies are opened up for agricultural land uses. However this development has led to destruction of natural areas in the Delta having high ecological value and function. Furthermore, intensive use of agrochemicals (pesticides and fertilizers) has caused pollution of wetland ecosystems. Negative results of the agricultural activates are frequently seen in the Delta today.

Foundation of the Biosphere Reserves aims at the regional development by providing a harmonious connection between conservation and land uses through sustainable development considerations and principles.

The above mentioned conflicts between conservation and uses of natural resources in ukurova Delta is considered to be solved out through an integrated approach and participation of local people in the Biosphere Reserve.

With this aim, Life; ukurova Delta Biosphere Reserve Planning Project was initiated. In the first stage natural potential and socio-economic situation of the area was analyzed basically in order to determine biological diversity and habitats with privileged natural components and provide protection of these areas in the Core and Buffer Zones of the Biosphere Reserve. Furthermore, a Transition Zone was delineated with 48.700 ha area where transition Zone consists of % 48 of the Biosphere Reserve.

Results of biotope map were used in lining up three zones; core, buffer and transition that having different level of conservation and land use intensity and proposals given in management plan for an effective conservation were developed for these three zones according to detailed analysis of relationship between present land uses and natural resources.

Detailed proposals related to restoration of the biotopes located particularly in the Core and Buffer Zones were established by taking their regeneration and degeneration abilities into consideration. In particular special importance for the create new and alternative income opportunities. Approaches related to organic agriculture was considered in the Transition Zone to realize sustainable agriculture and animal husbandry.

From the conservation point of view all developed proposals related to planning and plan decisions must be put in practice. Establishment of ukurova Delta Biosphere Reserve would be possible with a management approach in which all related groups and concerning parties

XVII

such as local people, government bodies and etc. will be participating. Today there is not a status for Biosphere Reserves in Turkey. However some parts of the Delta with different conservation status provide significant possibilities in establishment of ukurova Delta Biosphere Reserve. With this aim, Governorship of Adana Province, governing bodies of Karata and Yumurtalk districts, five Municipalities and heads of all villages in the region, cooperatives and representatives of NGO came together and ukurova Delta Biosphere Reserve Union for Nature Conservation, Construction and Management of Substructure and Service (UDELBR) was established. Foundation procedure of the union has been almost finished. After a short period, the union would be in a position to manage ukurova Delta Biosphere Reserve. Organization structure related to management system of the Biosphere Reserve was determined according to existent legal acts and regulations in Turkey which are determined as a result of discussion with the participation of all related groups.

On the other hand education programs for schools and the local people carried out in the region with the participation of concerning parties. An application program for concrete final plan decisions determined in the management plan was developed and associations which could be likely cooperated with in the project application were identified.

XVIII

EKLLER DZN ekil No ekil Ad Sayfa ekil 1.1. LifeTCY99/TR/087 ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlamas Projesi ierii ve

hedefleri 3

ekil 2.1. Biyosfer Rezervlerinde Blgeler 6 ekil 3.1. Rezerv Alannn Blge indeki Yeri 10 ekil 3.2. ukurova Deltasnn LANDSAT Uydu Grnts (2000 Ylna Ait) 11 ekil 3.3. Jeoloji Haritas 13 ekil 3.4. Seyhan ve Ceyhan Havzalar 16 ekil.3.5 Seyhan Havzas Ykselti Kuaklar Haritas 17 ekil 3.6 Ceyhan Nehri 19 ekil 3.7 Seyhan Nehri 19 ekil 3.8. Ceyhan Deltasnda ki Deiimin Bir Arada Gsterimi 20 ekil 3.9. Yumurtalk Krfezindeki Deiimin Bir Arada Gsterilmesi 20 ekil.3.10. Seyhan Deltasndaki Deiimin Bir Arada Gsterimi 21 ekil 3.11. Jeomorfoloji haritas 25 ekil 3.12. Ceyhan Deltasnn 1858 deki durumunu gsteren harita 26 ekil 3.13. Ceyhan Deltasnn 1956 ylnda ekilmi Hava Fotorafndan Yararlanlarak Yaplm

Jeomorfoloji Haritas 27

ekil 3.14. Ayatan Kumulu'nda kurutma kanalnn yaklak 150 m dousunda sahilden karaya doru alnan profil

29

ekil 3.15. Ayatan Kumulu'nda kurutma kanalnn yaklak 800 m dousunda sahilden karaya doru alnan Profil

29

ekil 3.16. Ayatan Kumulu'nda kurutma kanalnn yaklak 2400 m dousunda sahilden karaya doru alnan profil

29

ekil 3.17. Yelkoma kumullarnn en geni olduu kesimde, Hurma Boaz'nn yaklak 8 km kuzeydousunda Klak Mevkii'nden denize doru alnan profil

31

ekil 3.18. Yelkoma Kumulunun eski Ceyhan Nehri Az (Ceyhan Boaz) yaknndaki profili 31 ekil 3.19. Byk Toprak Gruplar Haritas 36 ekil 3.20. Toprak Yetenek Snflar Haritas 38 ekil 3.21. Aratrma Alannn Hidrolojisi 41 ekil 3.22 1991-2000 Yllar Arasnda llm Deerlere Gre Yumurtalk klim Diyagramlar

(Scaklk-Ya) 46

ekil 3.23 1991-2000 Yllar Arasnda llm Deerlere Gre Karata klim Diyagramlar (Scaklk-Ya)

46

ekil 3.24. n kumullar Pancratium maritimum 50 ekil 3.25. n kumullar Cakile maritima 50 ekil 3.26. n kumullar, tuzlu kumullar Zygophllum album 50 ekil 3.27. n kumullar Medicago marina 50 ekil 3.28. Sabit Gri Kumullarda Euphorbia paralias Genellikle Ar Otlatma Gstergesidir 52 ekil 3.29. Sabit Gri Kumular Helianthemum stipulatum 52 ekil 3.30. Maki Kumullar Vitex agnus-castus 52 ekil 3.31. Maki Kumullar Nerium oleander 52 ekil 3.32. Ambarlar Schoenus nigricans 55 ekil 3.33. Ambarlar Juncus acutus 55 ekil 3.34. amlk Cionura erecta 55 ekil 3.35. Kumul am ormanlar Erica manupuliflora 56 ekil 3.36. Kumul am Ormanlar Osyris alba 56 ekil 3.37. Kumul am Ormanlar Lavandula stoechas 56 ekil 3.38. Tuzlu Bataklklar Artrocemum fruticosum 59 ekil 3.39. Tuzlu ayrlklar Halimione portulacoides 59 ekil 3.40. Tuzla Lagn Zooplanktonlarnn taksonomik eitlilii 74 ekil 3.41 Kaplan Bcekleri (Cicindelidae), Esmer Bcekleri (Tenebrionidae) ve Dk Bceklerinin

(Scarabaeidae) ukurova Deltasndaki Dalmlar 77

ekil 3.42. Kum Crcrbcekleri (Schizodactylidae) ve Kelebeklerin (Papillionidae ve Danaidae) ukurova Deltasndaki Dalmlar

78

ekil 3.43. ukurova Deltasnda Farkl habitatlarda Saptanan Bcek snflar ve Familyalar 79 ekil 3.44. Akyatanda Yuvalama in nkumullara Giden Chelonia mydas zleri 84 ekil 3.45. Akyatanda Chelonia mydas 84 ekil 3.46. Balk Alarna Taklan Kaplumbaalar 84 ekil 3.47. Akyatanda akal Tarafndan Alan Ve Yumurtalar Yenen Bir Yuva 84 ekil 3.48. Akyatan Kumsal Chelonia Mydas Yuvalama Alanlar 85

XIX

ekil No ekil Ad Sayfa ekil 3.49. Kazanl Kumsal ve Kaplumbaa Yuvalama Alanlar 86 ekil 3.50. Yumurtlama srasnda bir anne 89 ekil 3.51. 55 gn sonra kan yavrular 89 ekil 3.52. Akdenizde Chelonia mydasn Yuvalama Kumsallarna Dalm 89 ekil 3.53. Akdenizde Chelonia mydasn Yuvalama Kumsallarnn Dalm 90 ekil 3.54 Trionyx triunguisun Dou Akdenizde Yaam Alanlar 91 ekil 3.55. Trionyx triunguisun ukurova Deltas Biyosfer Rezervinde Yaam Ortamlar 94 ekil 3.56. Baz Gmen Kularn G Yollar ve ukurova Deltasnn nemi 97 ekil 3.57. Beyaz Leyleklerin G Yollarndaki Dm Noktalar ve ukurova Deltas 97 ekil 3.58. mer Gl 99 ekil 3.59. Kaldrm Klaklar Kumullar 99 ekil 3.60. Kaldrm Klaklar Hareketli Kumullar 99 ekil 3.61. amlk, Halep am (Pinus halepensis) Orman 99 ekil 3.62. Yumurtalk Krfezi ve Lagnnde Gzlem Yerleri 100 ekil 3.63. ok dikkati eken Su Kularndan Uzunbacak (Himantopus himantopus) 101 ekil 3.64. Pelikan Habitatlar 107 ekil 3.65. Flamingo Habitatlar 108 ekil 3.66. eltiki Habitatlar 108 ekil 3.67. Dken Ku, amurulluu, Karakarnl Kumkuu, Kk Kumkuu, Akaclbt,

Klgaga Habitatlar 109

ekil 3.68. Mahmuzlu Kzkuu, Ak Kuyruklu Kzkuu Habitatlar 109 ekil 3.69. Kyda Bir Grup Sumru, Karagagal Sumru ve Kk Sumru 111 ekil 3.70. Kk Sumru (Sterna albifrons) 111 ekil 3.71. Gm Mart (Larus cachinnans) 111 ekil 3.72. Kaldrm Klaklarnda Kumulda Terkedilmi Su kuu Yumurtalar 113 ekil 3.73. Yumurtalk Kumul Ambarlarnda Akkuyruklu Kzkuu (Chettusia leucurus) 113 ekil 3.74. Uzunbacak (Himantopus himantopus) Lagn ve Ambarlarda Grlmektedir 113 ekil 3.75. Yeil Ddkn (Tringa ochropus), Ambarlardaki Su Birikintileri ile Durgun Sular Tercih

Eder 113

ekil 3.76. Tuzlu Bataklklarda Halocnemum portulacoides zerinde Kuyruksallayan (Motacilla flava)

115

ekil 3.77. Bozkr Delicesi (Circus macrourus) 115 ekil 3.78. Kaldrm Gneyinde Tamarix smyrnensisli Durgun Sular 115 ekil 3.79. izgili Kaplumbaa (Mauremys caspica) 115 ekil 3.80. Sabit Saym Noktalarnn Konumu 118 ekil 3.81. Akyatan Lagnnde Ekstra Saymlarn Gerekletirildii Blgeler 118 ekil 3.82. Akyatan Lagnnde rdeklerin Habitatlar 120 ekil 3.83. Akyatan Lagnnde Sutavuunun (Fulica atra) Habitatlar 120 ekil 3.84. Akyatan Lagnnde Klgagann (Recurvirosta avosetta) Habitatlar 120 ekil 3.85. Akyatan Lagnnde Aka Clbtn (Charadrius alexandrinus) Habitatlar 120 ekil 3.86. Akyatan Lagnnde Kara Karnl Kumkuunun (Calidris alpina) Habitatlar 121 ekil 3.87. Akyatan Lagnnde Dkenkuun (Philomachus pugnax) Habitatlar 121 ekil 3.88. Akyatan Lagnnde amurulluunun (Limosa limosa) Habitatlar 121 ekil 3.89. Tuzla Lagnnde Flamingo (Phoenicopterus rubber) Habitatlar 123 ekil 3.90. Tuzla Lagnnde rdeklerin Habitatlar 123 ekil 3.91. Tuzla Lagnnde Sakarmekenin (Fulica Atra) Habitatlar 123 ekil 3.92. Tuzla Lagnnde Uzunbacakllarn Habitatlar 123 ekil 4.1. Karata, Yumurtalk ve Tuzla Yerleimleri Nfus Deiimleri (1960-2000) 136 ekil 4.2. Adana Kent Merkezinin Yakn Yerleimlere Uzaklklar 139 ekil 4.3. Delta Kumsallarnda ki p ve kirlilikten bir grnm 141 ekil 5.1. ukurova Deltas Biyosfer Rezervinin rn Deseni 147 ekil 5.2. Alt kyde uygulanan ekim nbeti sistemlerinin uygulanma oranlar 149 ekil 5.3. Kkba Hayvan Barnaklar 154 ekil 5.4. Atklar Tketen Hayvanlar 154 ekil 5.5. Yol Kenarnda Meralanan Bykba Hayvanlar 154 ekil 5.6. Ar Otlatlm Mera 154

ekil 5.7. Magarsus Antik Kentinin Bulunduu Deniz Feneri Ve evresi 172ekil 5.8. Karatata 2, Konutlar lenin Tm Ky Kesimine Yaylmtr 172ekil 5.9. Tuzla Belediyesi adrl Kamp 172ekil 5.10. Sonbaharda Belediye adrl Kamp Terk Edildikten Sonra 172

XX

ekil No ekil Ad Sayfa ekil 5.11. Adana l Turizm Envanteri ve Turizm Gelime Plannda Biyosfer Rezerv Alan in

ngrlen Plan Kararlar 174

ekil 5.12. Yreir Ovasnn 1890da Etnik Durumu 175ekil 5.13. evre Dzeni Plan 178ekil 5.14. Dou Akdeniz Blgesi ve skenderun Krfezinde Halen Yerleik Olan Sanayi Kurulular 182ekil 5.15. Koruma Alanlar Haritas 187ekil 6.1. Deerlendirmede zlenen Yolun Ak emas 192 ekil 6.2. Biyotop Haritas Lejant 199 ekil 6.3. Biyotop Haritas (Tuzla ve yakn evresi) 200 ekil 6.4. Biyotop Haritas (Akyatan ve yakn evresi) 201 ekil 6.5. Biyotop Haritas (Ayatan - Yumurtalk ve yakn evresi) 202 ekil 6.6. Kumsaldan Genel Bir Grn 203 ekil 6.7. n Kumullardan Genel Bir Grn 203 ekil 6.8. n Kumullardan Bitkiler 203 ekil 6.9 n Kumul Oluumu 203 ekil 6.10. Cyperus capitatus 204 ekil 6.11. Tuzlu Kumullar ve Zygophyllum album 205 ekil 6.12. Ak kumullar 205 ekil 6.13. Ak Kumul Bitkileri 205 ekil 6.14. Kaplumbaa zleri 205 ekil 6.15. Gri Kumul ve Sabit Kumul 207 ekil 6.16. Gri Kumul ve Sabit Kumul 207 ekil 6.17. Gri Kumul ve Sabit Kumul 207 ekil 6.18. Gri Kumul ve Sabit Kumul 207 ekil 6.19. Ambarlar 209 ekil 6.20. Ambarlar 209 ekil 6.21. amlk Pinus halepensis Ormannda Srekli zleme parselleri 213 ekil 6.22. Her Alan Tipinde Ortalama Tuz Miktarlar 215 ekil 6.23. Her Alan Tipinde Ortalama pH Deerleri 215 ekil 6.24. Her Alan Tipi in Ortalama Bitki Besin Maddesi (P,K, Mg) Miktar 216 ekil 6.25. Aa, al ve Ot Kat rtlerinin Alan Tiplerine Gre Dalm 217 ekil 6.26. Her rt Tipinde Ortalama Bitki Ykseklii 218 ekil 6.27. Be Alan Tipinde Ortalama Fert Says ve Bunlarn Boy Snflarna Dal 219 ekil 6.28. Tm Alan Tiplerinde Fertlerin Boy Snflarna Dalm (% Olarak) 220 ekil 6.29.

Tm Alan Tiplerinde Ortalama Ot ve al rt le Boy Snf >010 cm ve >10-50 cm deki Fert Saysnn Karlatrlmas

220

ekil 6.30.

Tm Alan Tiplerinde Ortalama Ot ve al rt ile Boy Snf >50-150 cm ve >150-300 cm deki Fert Saysnn Karlatrlmas

221

ekil 6.31. Ot Katnn Ortalama Boyu inde Boy Gruplarnda Bulunan Halep am Fert Saylar 221 ekil 6.32. al Katnn Ortalama Boyu inde Boy Gruplarnda Bulunan Halep am Fert Saylar 222 ekil 6.33. Her Alan Tipinde 10cm ye Kadar Boylanan Fertlerin Vitalite Basamaklarna Yzde

Olarak Dalmlar 222

ekil 6.34. Alan Tiplerinde >10-50 cm Boy Snfndaki Genlikteki Vitalite Dalm 223 ekil 6.35. Alan Tiplerinde >50-150 cm Boy Snfndaki Genlikteki Vitalite Dalm 223 ekil 6.36. Alan Tiplerinde >150-300 cm Boy Snfndaki Genlikteki Vitalite Dalm 224 ekil 6.37. amlkta Alan Tiplerinin Byklklerine Gre Dalm (ha) 224 ekil 6.38. 300cm zerindeki Pinus halepensis Aalarnn Alan Tiplerine Dalmlar 227 ekil 6.39.

300cm zerindeki Pinus halepensis Aalarnn Alan Tiplerinde Ortalama Fert Saylar ve Ortalama rt Oranlar

228

ekil 6.40. ncelenen Pinus halepensis Aalarnn 0-4 vitalite Gruplarna Yzde Dalmlar. 228 ekil 6.41. ncelenen Pinus halepensis Aalarnn 0-4 Aras Vitalite Gruplarnn Alan Tiplerine

Gre Dalm 229

ekil 6.42.

Pinus halepensis Aalarnn Ortalama Gvde evresi, Boyu ve Ta apnn Alan Tiplerine Gre Dalm

230

ekil 6.43.

amlk Dndaki Bir Aalandrma Alanndan Alnan ki rnekte Aa Ykseklii, Ta ap, Gvde evresi (m) ve Ya Grubu Deerleri

232

ekil 6.44. amlkta Yl Halkalar ncelenen Pinus halepensis Aalarnn Ya ve Vitalite Gruplar 232 ekil 6.45. amlkta Ya Halkas Analizleri Yaplan Aalarn Ya Gruplarna Gre Vitalite Snflar 233 ekil 6.46.

Ya Halkas rnekleri Alnan Aalarda Boy ve Ta ap Deerlerinin (m) Ya Gruplar ile Alan Tiplerine Gre Karlatrmas

233

XXI

ekil No ekil Ad Sayfa ekil 6.47.

Ya Halkas rnekleri Alnan Aalarda Gvde evresi Deerlerinin (cm) Ya Gruplar ile Alan Tiplerine Gre Karlatrmas

234

ekil 6.48.

Mekanik Zararlar Nedeni le Bozulmu Yl Halkas Oluumu (Gen Bir Aa 130 cm Boyda, 7 cm Gvde ap evresi, 10 Dall Ve 10 Yl Halkal).

235

ekil 6.49.

Mekanik Zararlar Gsteren Herhangi Bir Oluum Bulunmayan Bir Gvde Kesiti (Gen Bir Aa, 160 cm Boyda, 4,5 cm Gvde evresi, 12 Dall Ve 9 Yl Halkas).

235

ekil 6.50. Plantago Tipi (P-Tipi) Alan 239 ekil 6.51. Plantago Tipi (P-Tipi) Alan 239 ekil 6.52. Asphodelus Tipi (A-Tipi) Alan 239 ekil 6.53. Seyrek Maki Tipi (MSe-Tipi) Alan 239 ekil 6.54. Sk Maki Tipi (MS-Tipi) Alan 240 ekil 6.55. Ada Tipi (Ada-Tipi) Alan 240 ekil 6.56. Tuzlu Bataklklardan Halep am Orman (Pinus halepensis) 240 ekil 6.57. Plantago maritima arasnda Pinus halepensis genlii 240 ekil 6.58. Pistacia lentiscuslar Arasnda Boylu Pinus halepensis Genlii 241 ekil 6.59. 2. Derecede Vitalite, Daha Seyrek Bir Ta ve Hala Ak Renkli breler 241 ekil 6.60. Plantago Tipi Alanda seyrek de olsa 1. Derecede Vitalitesi Olan Pinus halepensise

rastlanmaktadr 241

ekil 6.61. 3. Derecede vitalite, Ta ap ok Seyrek ve Bir Ksm Kurumaya Balam 242 ekil 6.62. 4. Derecede Vitalite Ar kozalak oluumu, Neredeyse Kurumak zere 242 ekil 6.63. amlk Koruma Altna Alnmadan nce Aalara Verilen Mekanik Zararlar 242 ekil 6.64. Mekanik Zararlar Nedeni le Ar Reine Salglamas (Muhtemelen nceki

Kullanmlardan) 242

ekil 6.65. Mekanik Zarar Sonras Bcek Zararlar 243 ekil 6.66. Gen Bir Aa zerinde am Kese Trtl 243 ekil 6.67. Akyatan Aalandrmas Aa Trleri Dalm 244 ekil 6.68. Kam perdeler 245 ekil 6.69. Akyatanda n Kumul Biyotopu (DO) 246 ekil 6.70. Akyatanda n Kumul Biyotopu (DO) 246 ekil 6.71. Tuzlu Bataklklar Biyotop Tipi (SM) 247 ekil 6.72. Tuzlu Bataklklar Biyotop Tipi (SM) 248 ekil 6.73. Tuzlu Bataklklar Biyotop Tipi (SM) 249 ekil 6.74 Pinus halepensis Ormannda Tuzlu Bataklklar 249 ekil 6.75. Tamarixli Tuzlu Bataklk 249 ekil 6.76. Tamarixli Tuzlu Bataklk 249 ekil 6.77. Biyotop Tipi Eski Nehir Yata (WFA) 251 ekil 6.78. Biyotop Tipi Eski Nehir Yata (WFA) 251 ekil 6.79. Ceyhan Nehri 254 ekil 6.80. Iris pseudacorus 254 ekil 6.81. Biyotop Tipi Tuzlu Bataklk eren Akarsu Az (EM) 254 ekil 6.82. Biyotop Tipi Kam eren Akarsu Az (ER) 254 ekil 6.83. Seyhan ve Ceyhan Estuarlar 256 ekil 6.84. Natura 2000 Avrupa Biyotop A Sisteminin erii 258 ekil 6.85. NATURA 2000 Koruma Alanlar Ekolojik Ann Uygulama Aamalar 260 ekil 6.86. Biyosfer Rezervinde Koruma ve Kullanm Durumunun Blgelere Dalm 264 ekil 6.87. Deltada FFH-Direktifleri Natura 2000 Biyotop Tipleri (harita) 265 ekil 6.88.

Deltada FFH-Direktifleri Natura 2000 Biyotop Tiplerinin Mlkiyet Durumuna Gre Dalm

266

ekil 6.89. Biyosfer Rezerv Blgelerinin Belirlenmesinde GIS Ortamnda zlenen Yol 268 ekil 6.90. ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Koruma ve Kullanm Blgeleri 270 ekil 6.91. Biyosfer Rezervi ekirdek ve Tampon Blgesi ile Halen Mevcut Koruma

Statlerinin Karlatrlmas. 272

ekil 6.92. ukurovada Modern Tarm ve evreye Etkileri 273 ekil 6.93. ukurovada Kullanlan Tarmsal Kimyasallarn evreye Etkileri 274 ekil 6.94. Lagnlerin Tarmsal Kimyasallarla Kirlenmesi ve Slama 274 ekil 6.95. Gzlk Glnn 1985 ve 2000 Yllar Arasnda Kurutularak tarma Almas 275 ekil 6.96. 1985 Ylnda Tuzla Lagn evresindeki Kumul Alanlar 276 ekil 6.97. 2003 Ylnda Tuzla Lagn evresindeki Kumul Alanlar 276 ekil 6.98.

1985 (taranm alanlar) ve 2003 (etraf izilmi alanlar) Yllar Arasnda Tuzla Lagn evresinde Kumul Alanlarn Deiimi

276

ekil 6.99.

Kumullardan Modern Makineleri ile Kum Alm Deltada Bir Sektr Halini Almtr

277

XXII

ekil No ekil Ad Sayfa ekil 6.100. Kumullardan Alnan Kumlar Kamyonlarla Tuzlu Bataklk ve

ayrlklara Serilmektedir 277

ekil 6.101. Kumullar zerinde Karpuz Plastik Tnelleri 277 ekil 6.102. Kumul Ama ile Kazanlan Tarm Alanlarnda Plastik Tnelde Karpuz retimi 277 ekil 6.103. Deltaya Barajlar Nedeni le Daha Az kel Geldii in Ky Anmas

Giderek Artmaktadr 278

ekil 6.104. Ky Anmas Bazen Yzlerce Metreye Varmaktadr 278 ekil 6.105. Deltada Kumullarn Deiik Nedenlerle Yok Olmalar 278 ekil 6.106. Tuzlu ayr ve Bataklklarn Tarm Alanlarna Dntrlmesi 279 ekil 6.107. 1:25.000 lekli evre Dzeni Plannda Tuzla Kenti Gelime Alan in ngrlen

Alanlar ile Yaplaacak Biyotop Tipleri 283

ekil 6.108. Kyda Ara zleri, Ky Doal Yaam in Olumsuzluklar Yaratmaktadr 285 ekil 6.109. Tm Kylar Byk Bir ple Benzemektedir. Plastik, Plastik! 285 ekil 6.110. Deltada Biyotoplarn Bozulmasna Neden Olan Faaliyetler ve Bunlarn Oluturduklar

Zararlar 288

ekil 6.111. Biyotoplarn Bozulma Durumu 289 ekil 6.112 Biyotoplarn Yenileme Yetenekleri 291 ekil 6.113. Biyosfer Rezervi biyotoplarnda onarm nerileri 296 ekil 6.114. Biyosfer Rezervi Yaklam Biimi 301 ekil 6.115. Tketici Organik (Ekolojik, Biyolojik, Salkl) Tarm Bilgileri Deerlendirmesi 305

ekil 6.116. Organik (Salkl, evreci) rn Olarak Tketimde Aranlan ncelikli Gda rnleri Deerlendirmesi 306

ekil 6.117. Geleneksel rnlere Gre Organik rn Tketiminde denilmesi Dnlen Art Miktar 306 ekil 6.118. Tarmsal (Gda) rnlerinden Beklenilen Aranlan zelliklerin Sralamas 307 ekil 6.119. Ekoturizm Uygulamasnda ncelikli Olarak nerilen Kyler 312 ekil 6.120. Tuzla Lagn ve Yakn evresi in nerilen Gzergah 317 ekil 6.121. Akyatan Lagn ve Yakn evresi in nerilen Gzergahlar 318 ekil 6.122. Ayatan Lagn ve Yakn evresi in nerilen Gzergahlar 320 ekil 6.123. Yumurtalk Lagn ve Yakn evresi in nerilen Gzergahlar 321 ekil 6.124. ukurova ve Biyosfer Rezerv Alannn Blgesel Olarak Ekolojik liki Durumu 324 ekil 6.125. Doal Yaamn Birbirinden Yaltlm Biyotoplarnn, Yeni Oluturulan Basamak Talar

ve Yeil Koridorlarla likilendirilmesi 326

ekil 6.126. Biyosfer Rezervinde Oluturulacak Basamak Talar ve Yeil Koridor Biyotoplar liki A Sistemi

327

ekil 6.127. mam ve retmenlerin Katld Seminerlerden Bir Grnt 333 ekil 6.128. Bahe Ky Yaknlarndan Ger Tarm ilerinin Yaamlarndan Bir Kesit 333 ekil 6.129. Adal Kynde Yre Halk le Tarm likin Olarak Yaplan Ziyaretlerden Bir Kesit 333 ekil 6.130. Tuzla lkretim Okulu nsan ve evre Eitimi Dersi almas Kapsamnda Yaplan Bir

Resim rnei 341

ekil 6.131. Tuzla lkretim Okulunda evre konusunda yaplan duvar boyama almas 341 ekil 6.132. Tuzla lkretim Okulunda aalandrma almas 341 ekil 6.133. Tuzla lkretim Okulu nsan ve evre Eitimi Dersi almas Kapsamnda Yaplan Bir

Kompozisyon rnei 342

ekil 6.134. Biyosfer Rezervi Birliinin ynetim ve organizasyon emas 346 ekil 6.135. ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Ynetimi in neri 351 ekil 6.136. ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlamasnda GIS ve Veritaban Ynetimi 354

XXIII

ZELGELER DZN izelge No izelge Ad Sayfa izelge 2.1 Lagnlerin Toplam Alan ve Statleri 8 izelge 3.1 Dou Akdeniz Kumullarnda Biyotik Faktrler ve evre Sorunlar 32 izelge 3.2 1921 ile 1996 Yllar Arasnda Alan Kullanm ve rtsndeki Deiim 32 izelge 3.3 Biyosfer Rezervi Alannn Byk Toprak Gruplarna Gre Alansal Dalm 37 izelge 3.4 Biyosfer Rezervi Alan Topraklarnn Toprak Yetenek Snflarna (Arazi Kullanm Kabiliyet

Snf) Gre Alansal Dalmlar 37

izelge 3.5 Biyosfer Rezervi alannn Dier Toprak zelliklerine Gre Alansal Dalm 39 izelge 3.6 Biyosfer Rezervi Alannn Erozyon Durumuna Gre Alansal Dalm 39 izelge 3.7 Yumurtalk klim Verileri 45 izelge 3.8 Karata klim Verileri 45 izelge 3.9. Kumullar Biyotoplarnda Bitki rts rneklemeleri 49 izelge 3.10. Kumul am Ormanlar Biyotopu Bitki rts Analizi 54 izelge 3.11. Tuzlu bataklklar, tuzlu ayrlklar ve kam biyotoplar bitki rts analizleri 58 izelge 3.12. ki Ayr Transekt zerinde Biyotop Tipleri ve Bu Biyotop Tiplerindeki Bitkilerin Dalm 60 izelge 3.13. Bitki Trlerinin I. Transekt Boyunca Biyotoplara Gre Dalm 63 izelge 3.14. Bitki Trlerinin II. Transekt Boyunca Biyotoplara Gre Dalm 64 izelge 3.15 Akyatan Lagn 2002 Yl alma stasyonlar zellikleri 65 izelge 3.16. Akyatan Lagn Fitoplanktonlarnn zellikleri 66 izelge 3.17. Akyatan Lagn Zooplanktonlar Hcre Younluklar (birey/m3) ve Biyomas (mg/ m3)

zellikleri 67

izelge 3.18. Akyatan Lagn Macrozoobenthoslarnn zellikleri 67 izelge 3.19. Tuzla Lagn 2002 Yl lkbahar ve Sonbahar Dnemleri alma Alanlar (istasyonlar)

zellikleri 68

izelge 3.20. Tuzla Lagn Fitoplanktonlarnn Hcre Younluklar 69 izelge 3.21. Tuzla ve Akyatan Lagnlerinde Belirlenen Trlerin Sklklar 70 izelge 3.22. Zooplanktonlarn Biyolojik eitlilii ve Taksonomik Kompozisyonlar 72 izelge 3.23 Tuzla Lagn Zooplanktonlar Saysal Deerleri 72 izelge 3.24. Tuzla Lagn Farkl Zooplantonik Organizmalarn Hcre Younluklar (1000 birey/m3) ve

Biyomas (mg/m3) Deerleri 72

izelge 3.25. Tuzla Lagn Macrozoobenthoslarn zellikleri (Tr says-birey/m2) (Biyomas-g/m2) 73 izelge 3.26. Bcek Listesi 75 izelge 3.27. Biyosfer Rezervi Alannda Varl Saptanan Balk Trleri 80 izelge 3.28 skenderun Krfezinde Dip Trollerde En Fazla Rastlanan Ekonomik Bakmdan Deerli

Balk Trleri 81

izelge 3.29. skenderun Krfezinde Dip Trollerde En Fazla Rastlanan Ekonomik Bakmdan Deerli olmayan balk trleri

81

izelge 3.30. skenderun Krfezinde Dip Trollerde En Fazla Rastlanan Kabuklular 82 izelge 3.31. skenderun Krfezinde Dip Trollerde Rastlanan Kaplumbaalar 82 izelge 3.32. skenderun Krfezinde Dip Trollerde Rastlanan Omurgaszlar 82 izelge 3.33. Biyosfer Rezerv Alannda Varl Saptanan Amfibi Trleri 83 izelge 3.34. Akyatanda Yaplan zleme almalar Sonular 83 izelge 3.35. Kazanl Kumsallarnda Yaplan zleme almalar Sonular 86 izelge 3.36 Bern Szlemesi Daimi Komisyonu 95(2002) Nolu Tavsiye Karar 88 izelge 3.37. ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Herpetofauna Trleri 95

izelge 3.38. Deltada Nisan 2001de Bulunan Ku Trleri ve Bunlarn AB Ku Direktifleri le Karlatrlmas

101

izelge 3.39. Saptanan Ku Trlerinin Tercih Ettikleri Biyotoplar 104 izelge 3.40. Biyotop Tiplerine Gre Ku Trleri ve Bunlarn nem Derecesine Gre Dalm 107 izelge 3.41. Akyatan Lagn Sabit Nokta Saym Sonular 119 izelge 3.42. Tuzla Lagn Gzlem Noktalarndan Yaplan Saymlarn Sonular 121 izelge 3.43. Akyatan Lagn Ek Kaytlar 124 izelge 3.44. Akyatan Lagn ve evresi Ku Saymlar 2004 125 izelge 3.45. Tuzla Lagn ve evresi Ku Saymlar 2004 126 izelge 3.46. Yumurtalk Lagn ve evresi Ku Saymlar 2004 127

izelge 3.47. ukurova Deltasnda imdiye Dek Saptanan Ku Trleri ve Bern Szlemesi le Karlatrlmas

128

izelge 3.48. Biyosfer Rezervi Alannda Bulunan Memeli Listesi 133 izelge 4.1. 2000 yl Nfus Saym Sonularna Gre ukurova Deltas Proje Alan inde Yer Alan

Belde ve Ky Yerleimleri Nfuslar 134

XXIV

izelge No izelge Ad Sayfa izelge 4.2. Adana li 1927 2000 Yllar Aras Nfus Deiimleri 135 izelge 4.3. ukurova Deltas le ve Belde Yerleimleri Nfus Deiimleri 136 izelge 4.4. Karata ve Yumurtalk leleri gc sizlik Durumu 137 izelge 4.5. Karata ve Yumurtalk leleri gcnde Olmayan Nfusun Durumu 137 izelge 4.6. Blgede Gereksinim Duyulan gc Miktar (2000) 137 izelge 4.7. Karata ve Yumurtalk leleri Okur-yazarlk ve Eitim Durumu 138 izelge 4.8. Hanelerin Akacak Kullanm ekli 140 izelge 4.9. Hanelerin Su ve WC Durumu 140 izelge 5.1. ukurova Deltasnda Alan Kullanmlar (ha) 142 izelge 5.2. ukurova Deltasnda Tarmsal Alanlarn rn eidine Gre Dalm 143 izelge 5.3. Kylerde Tarmsal letme Arazilerinin Mlkiyet Durumu 143 izelge 5.4. Arazi Mlkiyet Durumundaki Deiim (Kylerin Toplam, Dekar) 143 izelge 5.5. Aratrma Alannda rn Baznda Sulu Ve Kuru Tarm Arazi Dalm (Dekar) 144 izelge 5.6. 2000 Ylnda Adana, Karata ve Yumurtalkta rn 144 izelge 5.7. Lagnlerde Sebze-Bostan retim Alanlar 145 izelge 5.8. rn Desenleri ve Plastik Sera Kullanm 145 izelge 5.9. Alt Kyde Uygulanan Ekim Nbeti Sistemlerinin Uygulanma Oranlar 146 izelge 5.10. rn Baznda Seilen Pilot Kylerde Bir Yl erisinde Kullanlan Toplam Pestisid

Miktarlar 148

izelge 5.11. rn Baznda Seilen Pilot Kylerde Bir Yl erisinde Kullanlan Toplam Gbre Miktarlar 148 izelge 5.12. ukurova Deltasnn rn Potansiyelinin retim Miktar (Ton) Ve Alansal Dalm (Ha) 148 izelge 5.13. Tarmsal Mekanizasyon Dzeyi Gstergeleri 150 izelge 5.14. Adana li Ova (Delta) Kesimi ve ukurova Blgesinde letmelerin Tarm Makinesi

Varlklar 150

izelge 5.15. Salan Stn Deerlendirilme ekli 151 izelge 5.16. Blgede Ortaya kan Hayvan Salna likin Sorunlar 152 izelge 5.17. letmelerde Ortaya kan Zoonoz Hastalklar 152 izelge 5.18. Hayvan Yetitiriciliinde Karlalan Teknik Sorunlar 153 izelge 5.19. letmelerin Hayvan Varl 155 izelge 5.20. letmelerin Hayvan Varlklarnn Irklarna Gre Dalm 155 izelge 5.21. Kylerde Hayvan Saylar ve Otlatma Durumu 155 izelge 5.22. letmelerin Otlatma Durumu ve Kullandklar Alanlar 156 izelge 5.23. Biyosfer Rezervi Alannda Mera Hayvanlar ve Mera Koullarndaki Deiimler (ndeks:

1990=100) 156

izelge 5.24. letmecinin Eitim Durumu 157 izelge 5.25. letmelerde Birey Says ve gc Kullanm 157 izelge 5.26. letmelerde Mlkiyet Durumu 157 izelge 5.27. Yem Bitkileri Ekim Alan 158 izelge 5.28 Hayvan Yetitiriciliinde Karlalan Ekonomik Sorunlar 158 izelge 5.29. Hayvan Yetitiriciliinde Karlalan Pazarlama Sorunlar 159 izelge 5.30. letmelerde Bina Varl 159 izelge 5.31. letmelerde Alet-Ekipman Varl 159 izelge 5.32. letmelerin Toplam GSDnin retim Faaliyetlerine Dalm 160 izelge 5.33. Gelir Kaynaklarnn Zaman erisindeki Deiimi (%) 160 izelge 5.34. letmelerin Devletten Beklentileri 160 izelge 5.35. 2003 2004 Yl Av Dnemi Avlanma Srelerini Gsteren izelge 168 izelge 5.36. Avlanmasna Belli Srelerde zin Verilen Av Hayvanlarnn Avc Bana Bir Av Gn in

Avlanma Miktar 169

izelge 5.37. Karata lesin Yerleik kinci Konutlar 170 izelge 5.38. Karatata Kamp Alanlar 170 izelge 5.39. ukurova Deltas Biyosfer Rezerv Alannda Bulunan Yerleim Birimlerinin Yzlmleri

ve Nfusu 176

izelge 5.40. evre Dzeni V. Blm Ana ve Alt Balklar 177 izelge 5.41. Biyosfer Rezerv Alan ve Yakn evresindeki Petrol Kirlilii (g/l) 183 izelge 5.42. Mersin ve skenderun Blgelerinde rneklenen Organizma (Mullus barbatus/Barbunya)( 183 izelge 5.43. Kuzeydou Akdeniz Kylarnda Avlanm Balklarda Poliaromatik Petrol Hidrokarbonu

(PAH) 184

izelge 5.44. Kuzeydou Akdenize Karasal Kaynaklardan Giren Kirletici Ykleri 184 izelge 5.45. Akdenize Dearj Eden eitli Kaynaklarda llen Toplam Cva, Kadminyum ve Kalay

Konsantrasyonlar 185

izelge 5.46. Seyhan Havzasnda Endstriyel Kirlilik Ykleri 185 izelge 5.47. Seyhan Havzasnda Evsel Kirlilik Ykleri 185

XXV

izelge No izelge Ad Sayfa izelge 5.48. Seyhan Havzasndaki Su Kaynaklarnn Kalite Durumu 185 izelge 6.1. ukurova Deltas Biyotop Tipleri Anahtar 194 izelge 6.2. Fosfat, Potas ve Magnezyum Miktarlarnn Tarla Tarm ve ayrlklar in Deerleri 216 izelge 6.3. Boy Snflarna Gre Alan Tiplerinde Doal Genleme Durumu 225 izelge 6.4. ncelenen Pinus halepensis Aalarnn 0-4 Vitalite Gruplarna Dalm 229 izelge 6.5.

ukurova Deltas Biyotop Tiplerinin Natura 2000 Doal Yaam Ortamlar ile Karlatrlmas

261

izelge 6.6.

FFH-Direktifleri Natura 2000 Habitat Tipleri ile Benzerlik Gsteren ukurova Deltas Biyotop Tipleri

263

izelge 6.7.

ukurova Deltas Biyosfer Rezervinde Koruma-Kullanm Blgelerinin Belirlenmesi Sonucu Tadklar Nitelikler

267

izelge 6.8. ukurova Deltasnda 1985 ile 2000 Yllar Arasnda nemli Yaam Alanlar Kayplar 279 izelge 6.9. Turizm Alanlarnda Yatak Kapasiteleri 285 izelge 6.10. Deltada Biyotoplarn Bozulma Gruplandrmalar ltleri 290 izelge 6.11. Yenileme Yeteneinin Deerlendirmesi 292 izelge 6.12. Biyosfer Rezervinde FFH-Biyotoplarnn Bozulma ve Kendini Yenileme Yeteneklerine

Gre Dalm 292

izelge 6.13. FFH-Biyotoplarnda Bozulma ve Kendini Yenileme Durumuna Gre nerilerin Genel Dalm

294

izelge 6.14. Biyosfer Rezervinde FFH-Biyotoplar iin nlem ve Onarm nerileri 295 izelge 6.15. Biyolojik Onarm almalarnda Biyotop Tiplerine Gre Kullanlacak Bitkiler 298 izelge 6.16. ukurova Deltasnn Doal zelliklerinin Ekoturizm Asndan Deerlendirilmesi 314 izelge 6.17. evre ve nsan Dersinin Teorik Uygulamasnda lenen Konular Ve Hedefler 339 izelge 6.18. Snflarda Bulunan 29 rencinin Tutum lei Sonular 342 izelge 6.19. Blgede Sosyal Yaama Etki Eden Sivil Toplum Kurulular 344 izelge 6.20. Biyosfer Rezerv Alannda Mevcut Koruma Statleri ve Kapladklar Alanlar 349 izelge 7.1. ukurova Deltas Biyosfer Rezervinde Yaplmas ngrlen almalarn Program 357 EKLER DZN EK No EK Ad Sayfa EK I Toprak Gruplar Haritas Haritalama Birimleri Anahtar EK II Biyotoplar in Arazi Etd Formu

1

1. Giri Ky alanlar ok ynl nitelikleri nedeni ile insanlarn her zaman ilgisini ekmitir.

Kylarda iklimin, karasal kesimlere gre daha uygun oluu, yerleim ve dinlence iin tercih edilmelerine neden olurken, birok ekonomik faaliyetlere de olanak salamtr. Ky ovalarnn verimli, iklimin iyi, su kaynaklarnn bol bulunuu, tarmda kylarn ok retken olmasn salamtr. Byk yerleimlerin ve endstrilerin ky alanlarnda veya kyya ulamn kolay saland etki alannda olduu grlr. rn deiiminin deniz zerinden ucuz ve kolay oluu, byk liman ve ticaret kolonilerinin kylar boyunca kurulmasn salamtr. Akdenizde eskinin kk balk kasabalar gnmzde en ok rabet edilen turizm ekim merkezlerine dnmtr.

Kylar, ekosistem olarak, su ile kara arasnda kalan ok deiik yaam ortamlarna ve biyolojik eitlilie sahiptir. Tuzlu yaam ortamlarndan sulak alanlara, kumullardan, ambar ve ormanlara dein farkllk gsteren ky biyotoplar saysz canlya yaama frsat vermektedir.

Tarihsel alardan beri yerleimlerin ekim alan olan kylarda birok byk uygarlklar olumu ve gnmzde bunlarn izleri ve kalntlar kltrel ve arkeolojik miras olarak kylarn deeri zerine yenilerini katmtr.

Ky alanlar btn bu zellikleri nedeni ile insan etkilerinin youn hissedildii, kullanmlar ve doal kaynaklar arasnda elikilerin de en ok olduu alanlardr.

ukurova Deltas Akdeniz havzasnn kuzey dou kesiminde, Toros dalarndan karak Akdenize dklen nehrin kelleri ile olumu ve lkemizin en nemli ve byk ky ovas olan ukurovann aa havzasndadr. Delta batda Berdan nehri ile balamakta, Seyhan ve Ceyhan nehrinden sonra Yumurtalk krfezinde bitmektedir. Yaklak 110 km uzunluundaki bu ky eridinde bir zamanlar denizin bir krfezi olan ve kellerin nlerini kapatmas ile igl halini alan, drt lagn bulunur. Kyya paralel sralar halinde kmlerce uzanan kumullar ve aralarnda kalan nemli ambarlar, Deltann en ayrcalkl zelliklerinden birisidir. Seyhan ve Ceyhan nehrinin srekli yatak deitirmesi ile oluan eski nehir yataklar, yzey sular, tuzlu bataklk ve ayrlklar, Deltann su kular tarafndan vazgeilemez bir alan olmasn salamtr.

ukurova Deltas 12si AB-FFH-Direktiflerine giren 23 ana ve 52 alt biyotop tipi ile ok zengin yaam ortamlarna (Altan ve Ark., 2001, Altan ve Tischew, 2002), 21i lkemiz endemii olan 560 bitki tr ve alttrne (akan, 2001) ve 272 ku trne sahiptir. Kularn 170 adedi Bern Szlemesi EK II listesine giren kat koruma altnda olan trlerdir. Delta lkemizde ok az yayl olan Halep am Pinus halepensisin oluturduu bir kumul ormanna ve nesli tehlike altnda olan iki deniz kaplumbaas trnden (Caretta caretta ve Chelonia mydas) yeil kaplumbaann (Chelonia mydas) Akdenizde en nemli yuvalama kumsallarna sahiptir. Delta nehirleri, yine nesli tehlike altnda olan Nil kaplumbaasnn (Trionix triunguis) Akdenizde ender yaam ve yuvalama habitatlarn iermektedir (Kasparek, 2000; Altan ve Kasparek, 2000; Altan ve Kasparek, 2003).

Btn bu zellikler ukurova Deltasnn uluslararas dzeyde ok nemli bir ky ekosistemi olmasn salamaktadr.

Berdan, Seyhan ve Ceyhan nehirlerine baraj yaplarak taknlarn nlenmesi ve Deltann kuzey kesiminin sulu tarma almas ile tarmsal kullanmlarn younluu, havzann en aa kesimlerinde, kylarda da artrmtr. Daha 20 yl nce geni kumullarn yaygn olduu bu blgede, gnmzde kalabalk yerleimler ve tarm alanlar hakimdir. Deltann Biyosfer Rezervi olarak planlanan bu kesimlerinde 1985de toplam kumul alan 10.050 ha iken bu 2003de 4.910 haa dmtr. 18 ylda kaybedilen kumul alan miktar 5.140 hadr (Tischew ve Ark., 2004). Naumanna (2003) gre 1985-2000 yllar arasnda Deltada toplam 7.225 ha sulak alan kayb olmutur.

Deltada deiik doa koruma statleri olmasna ramen doal alanlarn kaybna neden olan bu olumsuz gelimeler srmektedir. Deltann korunmasn, dier taraftan da srdrlebilir kullanmn salayc ve Deltada yre halk ile doa koruma arasndaki sorunlara k tutacak ve zmleyecek btncl bir yaklam biimine gerek vardr. Dnyada denenmi rnekleri ile Biyosfer Rezervlerinin bu konuda nemli bir katks olaca dnlerek 1999 ylnda AB Life

2

nc lkeler Programna ukurova Deltas Biyosfer Rezervi Planlamas konulu bir proje nerisi verilmitir. Proje kabul edilerek 01.01.2000de yrrle girmitir. 15 Mays 2004e dein sren bu projenin amalar unlardr (Altan, 1999):

ukurova Deltas'nn biyolojik eitliliinin yaam ortamlar (biyotoplar) temelinde aratrlmas ve ekolojik ilikilerin belirlenmesi

ukurova Deltas Biyosfer Rezervinin gerekletirilebilmesi iin gerekli tm ekolojik, doal, sosyal ve ekonomik verilerin elde edilmesi, bunlarn bir veri tabannda toplanmas. Bu verilere dayanarak planlama yntemi ve hedefleri belirleyerek koruma ve kullanmlar salayan bir planlamann yaplmas

Halkn koruma etkinliklerine katlmnn salanmas ve srdrlebilirlik temeline dayal faaliyetlerine olanak salayabilecek desteklerin birlikte gelitirilmesi. ocuklar ve yetikinlerin evre bilincini arttrc eitim programlarnn hazrlanp uygulamas

lkemizde doa korumadan sorumlu kurumlarn Biyosfer Rezervleri konusunda almalarna destek verilmesi

Projeden elde edilen deneyimlerden lkemizde planlanacak dier Biyosfer Rezervlerinde yararlanlmasn salamak

Projede ngrlen almalar ve ulalacak hedefler ekil 1.1de ematik olarak

verilmitir. Biyosfer Rezervleri karasal, kysal, deniz yada bunlarn birlikte oluturduklar

ekosistemler olup, uluslararas neme sahip olmalar ve UNESCO-MAB (Man and the Biosphere) program ierisinde yer almalar gerekir (UNESCO-MAB, 1996). Biyosfer Rezervleri koruma ile kullanmn birlikte olduu alanlardr, bu nedenle yerleim birimlerini de ierirler. Karar vermede halkn katlmn n planda tutar. Rezervin stn deer tayan doal niteliklerini korurken, yre halknn srdrlebilir alan kullanmlarna da destek verir. Bilimsel aratrma ve izlemeler Biyosfer Rezervlerinin en nemli amalarndan birisidir. Btn bu kullanm ve koruma amalarn gerekletirmek amac ile Biyosfer Rezervlerinde deiik koruma ve kullanm younluklarna sahip blgeler planlanr.

ukurova Deltasnda Biyosfer Rezervi planlayarak gerekletirilmek zere yrtlen projenin sonularn ieren bu ynetim plan alt blmden olumaktadr. Girii izleyen 2. Blmde Biyosfer Rezervleri ile ilgili ksa bir genel bilgi verildikten sonra, ukurova Deltasnda Biyosfer Rezervinin gerekesi aklanmaktadr. 3. Blmde ukurova Deltasnn doal potansiyeli ayrntl olarak incelenmekte, burada biyolojik eitlilie zellikle arlk verilmektedir. 4.Blm yre halknn sosyal ve ekonomik yapsn incelemektedir. 5. Blm Deltadaki mevcut alan kullanmlarn irdelemekte ve tarmsal kullanmlar arlkl olarak incelenmektedir. Elde edile tm verilerin deerlendirildii 6. Blmde nce koruma planlamasnn temelini oluturan biyotop haritalamalar, daha sonra alan kullanmlar ile doal biyotoplar arasndaki elikiler irdelenmektedir. Daha sonra bata koruma blgeleri olmak zere, Biyosfer Rezervinin ynetimi ve plan kararlar verilmektedir. Bunu izleyen blmde halkn katlm, yetikin ve okullarda eitim programlar ve sonular zetlenmektedir.

Ynetim plannn son blmnde Biyosfer Rezervinin ynetim biimi, Biyosfer Rezervi ynetimi iin oluturulan Birlik hakknda bilgiler ve yasal olanaklar verilmektedir. Oluturulan veri taban ve izlemeye ilikin nerilerden sonra Ynetim plannn sonu blmnde somut plan kararlar, yaplmas gereken almalar tek tek sralanmakta, bunlar aklandktan sonra uygulama iin neriler verilmektedir.

* CD

BR

NN

GER

EK

LEsTRL

MES

VEU

ZUN

S

REL Y

N

ETM

PLA

NI

Do

alK

ayna

klarn

Sr

dr

lebi

lirY

netim

i

Kor

umann

Ger

ekl

estir

ilmes

i

1. S

rd

rle

bilir

Kor

uma

Plan

lam

as

2. U

ygul

ama

1.1.

Do

alKa

ynak

ve

Biyo

lojik

es

itlili

kAn

aliz

i

1.2.

Sos

yo-E

kono

mik

ve

dar

iYapA

naliz

i2.

1. F

izik

selP

lanl

ama

Uyg

ulam

as

2.3.

dar

iYn

etim

2.2.

Sos

yo-E

kono

mik

Plan

lam

a U

ygul

amas

1.1.

1. D

oal

Pot

ansi

yel

1.1.

1.1.

Top

ora

fya

1.1.

1.2.

Jeo

loji

1.1.

1.3.

Jeo

mor

folo

ji1.

1.1.

4. T

opra

k1.

1.1.

5. H

idro

loji

1.1.

1.6.

Di

erle

ri1.

1.2.

Biy

o-e

sitli

lik1.

1.2.

1. F

lora

1.1.

2.2.

Fau

na1.

1.2.

3. H

abita

tlar

1.1.

2.4.

Biy

otop

lar

1.2.

1. A

lan

Kul

lan

m

1.2.

1.1.

Tarm

1.2.

1.2.

Hay

vancl

k1.

2.1.

3. M

era

1.2.

1.4.

Balk

lk

1.2.

1.5.

Avcl

k1.

2.1.

6. D

inle

nce

1.2.

1.7.

Yer

lesi

mle

r1.

2.1.

8. D

ier

leri

1.2.

2. N

fus

Veril

eri

1.2.

2.1.

Nf

us-N

fus

da

lm

-Nf

usdi

nam

ii

-Eko

nom

ikya

p-Ei

tim1.

2.2.

2. S

osya

lAlty

ap

-Ula

sm

-Hab

erle

sme

-Ene

rji-A

tkla

r1.

2.3.

dar

iYap

1.2.

3.1.

Kor

uma

idar

esi

-Mer

kezi

-Yer

el1.

2.3.

2. Y

ereld

arel

er-K

amu

yne

timi

-Bel

ediy

eler

-Ky

ler

1.2.

3.3.

STK

lar

1.2.

3.4.

Di

erS

ivil

Kur

ulus

lar

2.1.

1. B

lge

lem

e

ekird

ekG

eis

-Tam

pon

Gel

ism

e2.

1.2.

Ona

rm

als

mal

ar

2.1.

3.

okY

nl

Kul

lan

m

Se

enek

leri

(Gel

ism

eB

lge

si)

2.1.

4. E

ko-T

uriz

m

2.2.

1. H

alk

nK

atl

m

2.2.

1.1.

Kor

umay

a K

at.

2.2.

1.2.

ev

reEi

timi

2.2.

1.3.

Tarm

2.2.

1.4.

Avcl

k2.

2.2.

Yen

iGel

ir K

ayna

klarG

elis

tirm

e

2.3.

1. Y

erelz

lem

e K

omite

si2.

3.2.

BR

da

rive

Te

knik

Yn

etim

* C

DB

R :

uk

urov

a D

elta

sB

iyos

fer

Rez

ervi

ek

il 1.

1. L

ifeTC

Y99

/TR

/087

uk

urov

a D

elta

s B

iyos

fer R

ezer

vi P

lanl

amas P

roje

si i

eri

i ve

hede

fleri

3

2. Biyosfer Rezervleri 2.1. Biyosfer Rezervi Nedir?

Biyosfer Rezervleri karasal, kysal, deniz ya da bunlarn birlikte oluturduklar ekosistemler olup, uluslararas neme sahip olmalar ve UNESCO-MAB (MAB=Man and Biosphere, nsan ve Biyokre) program ierisinde yer almalar gerekir (UNESCO MAB, 1996). Biyosfer Rezervleri yeryzndeki biyo-corafik blgelere ait zgn ya da tipik olarak nitelendireceimiz ekosistemleri iermektedirler. Biyosfer Rezervleri ile bir yandan belirtilen ekosistemlerin etkin korunmas salanrken, dier yandan yre halknn doal kaynaklardan srdrlebilir yararlanmasnn zendirilmesi ile blgesel kalknma da gerekletirilir. Bu nedenle insan Biyosfer Rezervlerin bir esi olarak kabul edilir ve doayla uyumlu insan aktiviteleri Biyosfer Rezervleri ierisinde belirli blgelerde desteklenir. Bu yaklam ile yre halknn ekonomik, sosyal ve kltrel ynden gelimesi desteklenerek, doa koruma ile gelime arasndaki sorunlarn en aza indirgenmesi amalanr.

Biyosfer Rezervleri ile ilgili ilk fikir, koruma ve kalknma arasndaki sorunlara zm arama srecinde UNESCOnun (Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Tekilat) 1968 ylnda dzenledii Doal Kaynaklarn Korunmas ve Kullanlmas konulu Devletler Aras Genel Konferansnda ortaya kmtr. Genetik kaynaklar asndan yeryznn ana ekosistemlerini temsil eden alanlarn korunmas ve bu alanlarn uluslararas bir program tarafndan izlenmesi, aratrma ve eitim iin kullanlmas Biyosfer Rezervlerinin temel amac olarak belirlenmitir. 1970 ylnda ise UNESCO tarafndan nsan ve Biyokre Program (MAB) balatlmtr (UNESCO MAB, 1996). nsan ve Biyokre programnn amalar aada ksaca zetlenmitir:

o Genetik kaynaklarn, biyolojik eitliliin, ekosistem ve peyzajn korunmasn kresel dzeyde gerekletirmek;

o Doal kaynaklarn srdrlebilir olarak kullanlmasn salamak. Ayrca yre halknn ekonomik, sosyal ve kltrel ynden gelimesine katkda bulunmak;

o Bilimsel aratrmalarn arttrlmasn salamak, doa aratrmalar iin uzman kadrolar oluturmak ve elde edilen ekolojik bilgileri yaygnlatrmak, doa koruma politikalarna destek salamak (UNESCO MAB, 1996; etinkaya, 2003).

MAB Program, Biyosfer Rezervleri ile ulusal dzeyde biyolojik eitliin korunmas ve doal kaynaklarn srdrlebilirlik ilkelerine uyumlu bir ekilde kullanlmasn salayan almalarn dzenlenmesi ve bu alanlarn planlanmasna destek verir. Yani, MAB Program koordinasyonu salamaktadr. Yukarda aklanan MAB Programnn kurulu amalar dorultusunda, Biyosfer Rezervlerinin tasarlanmasndaki ama belirlenmitir:

1. Koruma: Genetik ve doal kaynaklarn, trlerin, biyolojik eitliliin ve peyzajn korumasna katkda bulunmak;

2. Gelime: Blgelerin ekonomik, sosyal ve kltrel srdrlebilirliini salamak. Yani insanlarn doal kaynaklardan srdrlebilir yararlanmalar zendirilerek blgesel kalknmaya katkda bulunmak;

3. Lojistik (Bilimsel): Biyosfer Rezervlerini aratrma, eitim, izleme ve denemeler iin kullanmak (UNESCO MAB, 1996; etinkaya, 2003). lk Biyosfer Rezervi 1974 ylnda Amerikada ilan edilmitir. Bugn dnyada 97 lkede

440 Biyosfer Rezervi bulunmaktadr (UNESCO MAB, 2004). Biyosfer Rezervlerinin tarihsel geliimi ile ilgili dier nemli gelimeler aada aklanmtr.

Biyosfer Rezervleri ile ilgili ilk kongre 1983 ylnda Beyaz Rusyann bakenti Minskte UNESCO, UNEP (Birlemi Milletler evre Program), FAO (Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgt) ve IUCN (Uluslararas Doa ve Doal Kaynaklar Koruma Birlii)nin ibirlii ile gerekletirilmitir. Kongre sonucunda Biyosfer Rezervleri Eylem Plan gelitirilmitir (UNESCO MAB, 1996).

4

Biyosfer Rezervleri ile ilgili dier nemli gelime 1992 ylnda Brezilyann bakenti Rio de Janerioda 314 Haziran tarihleri arasnda Birlemi Milletler tarafndan dzenlenen evre ve Srdrlebilir Kalknma konferansnda olmutur. Bu konferansta Biyolojik eitlilik szlemesi hazrlanmtr. 1993 ylnda yrrle giren szlemeyi 100den fazla lke imzalamtr. Szlemenin ierii biyolojik eitliliin korunmas, doal kaynaklarn srdrlebilir kullanm ve elde edilen yararlarn eit olarak paylamnn salanmasna yneliktir. Konferansta biyolojik eitliliin korunmas ve doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmnn ancak yre halknn katlm ile salanabileceine deinilmitir. Biyosfer Rezervleri yre halknn ve dier ilgi gruplarnn ynetime aktif katlmn zendirmesi bakmndan nemli bir modeldir. Ksacas ok amal (koruma, kalknma ve bilimsel aratrma) yaklamlar ile Biyosfer Rezervleri biyolojik eitlilik szlemesinin uygulanmas iin uygun olanaklar sunmaktadr. Bu yaklam ile Biyosfer Rezervleri kresel dzeyde nem kazanmaya balamtr (UN Conference on Environment and Development, 1992).

1920 ubat 1992 tarihinde Caracas, Venezellada yaplan IV. Dnya Milli Parklar Kongresinde doa koruma alanlarnda daha etkin bir korumann salanmas iin yre halknn katlmclk yaklamnn nemine deinilmitir. Bu balamda Biyosfer Rezervlerinin bu yaklam destekledii konusunda fikir birliine varlmtr (UNESCO MAB, 1996).

Biyosfer Rezervleri ile ilgili en nemli gelime spanyann Seville kentinde 2025 Mart 1995 tarihleri arasnda uluslararas dzeyde dzenlenen konferans da olmutur. Konferansa 102 lkeden 400 uzman, 15 uluslararas ve blgesel organizasyon katlmtr. Konferansn amac Biyosfer Rezervleri Eylem Plannn deerlendirmesini yapmak ve Biyosfer Rezervleri Bilgi A Sisteminin erevesini belirlemektir. Konferansta zellikle iki nemli yaklam benimsenmitir:

o Biyosfer Rezervleri iin gelitirilen yeni yaklamlarda gemi deneyimlerden yararlanmak;

o Biyosfer Rezervlerinin amacnn (koruma, kalknma ve lojistik/ bilimsel) gelecee ynelik olarak gelitirilmesi (UNESCO MAB, 1996). Konferansta yaplan deerlendirme sonularna gre, Biyosfer Rezervlerinin nemli

amac gelecekte de geerliliini koruyacak ve ilevini arttracaktr. Konferans sonucunda alnan kararlarn uygulanmasna ynelik on temel ilkeden oluan Seville Stratejisi oluturulmu ve yaynlanmtr (UNESCO MAB, 1996).

UNESCO, Seville stratejisi ile Biyosfer Rezervi alanlarna ynelik hedeflerini aadaki balklar altnda toplamtr:

o Biyosfer Rezervleri uygulamalar ile doal ve kltrel deerlerin korunmasna yardmc olmak;

o Biyosfer Rezervlerini srdrlebilir kalknmann uyguland model alanlar olarak gelitirmek;

o Biyosfer Rezervlerini aratrma, izleme ve eitim amal almalar iin kullanmak; o Biyosfer Rezervi uygulamalarn yaygnlatrmaktr (Zal, tarihsiz).

Seville Stratejisinin herhangi bir hukuki dayana yoktur ve sadece neri nitelii tamaktadr. Birok lke Stratejinin uygulanabilmesi iin baz dzenlemeler ile yasal bir dayanak oluturmulardr. Uygulamalarda Biyosfer Rezervleri iin yeni bir yasa karld gibi Biyolojik eitlilik Szlemesi ile ilgili yasal dzenlemelere Biyosfer Rezervleri de dahil edilmektedir.

Biyosfer Rezervlerinin Nitelikleri Bir alann Biyosfer Rezervi olarak seilebilmesi iin o alann dnyann biyo-corafik

zelliklerinden birini temsil etmesi ve ok az zarar grm doal ekosistemleri iermesi gerekir. Alann doall, bulunduu ekosistemi temsil etmesi, ender trleri iermesi ve biyolojik eitlilik asndan zengin olmas Biyosfer Rezervi alan seiminde dikkate alnan kriterlerdir. Aada Biyosfer Rezerv alan seimi iin uygun nitelikler sralanmtr:

5

o Tehlike altnda olan doal ya da doala yakn zelliklere sahip ekosistemler; o Bilimsel amalar iin gerekli olan doal zellikler, genetik kaynaklar ve endemizm

merkezleri; o Srdrlebilir kalknmay salayc nitelikleri tayabilecek alanlar; o Alan kullanmlarnn geleneksel rneklerini ieren alanlar.

Ayrca Biyosfer Rezervleri, alanda oluabilen deiiklikleri bilimsel olarak izleyebilmek iin uygun byklkte olmaldr. Alann genilii en az 1025 bin hektar arasnda olmaldr (Altan, 1998; etinkaya, 2003).

Biyosfer Rezervlerinin Planlanmas Biyosfer Rezervlerinden beklenen yararlarn salanabilmesi ve amalanan hedeflere

ulalabilmesi iin UNESCO-MABin koymu olduu ilkelere uygun olarak planlamasnn yaplmas gerekir. Bu planlamann en nemli blm rezerv alannn deiik younlukta koruma statleri bulunan blgelere (zonlara) ayrlmasdr. Blgeleme olarak nitelendirebileceimiz bu planlama ile rezerv alan balca blgeye ayrlmaktadr. ekirdek veya Merkez Blge (Core zone), Tampon Blge (Buffer zone), Gelime Blgesi (Transition zone) (ekil 2.1) (UNESCO MAB, 1996).

ekil 2.1. Biyosfer Rezervlerinde Blgeler

ekirdek Blge (Tm alann en az % 3n ierir) - Biyolojik eitliliin ve doal kaynaklarn korunduu blgedir. ekirdek blge iinde sadece bilimsel aratrmalara ve izleme almalarna izin verilir. ekirdek blge genellikle bir tampon blge ile evrelenir.

Tampon blge (Tm alann en az %10unu ierir) - nsan faaliyetlerinin ekirdek blge zerine olan basklarn azaltan bir blgedir. Tampon blgede doal kaynaklarn geici ya da mevsimsel kullanm sz konusudur. Geleneksel alan kullanmlar, ekoturizm ve evre eitimi uygulamalar iin uygun bir blgedir. Gelitirilen projeler ile bir yandan biyolojik eitlilik korunurken, dier yandan yre halkna ekonomik yarar salanr. Tampon blge ise genellikle bir gelime blgesi ile evrilidir.

Gelime Blgesi (Tm alann en az % 50sini ierir) Yerleim birimlerinin ve her trl insan faaliyetlerinin gerekletirildii blgedir. Bu blgede tarm alanlar bulunur, rekreasyon, evre eitimi gibi faaliyetlere izin verilir. Gelime blgesi doal kaynaklarn srdrlebilir kullanm ile srdrlebilir sosyal ve ekonomik kalknmann gerekletirildii blgedir. Gei blgesi genellikle kesin bir snr iermez (UNESCO MAB 1996; Altan, 1998; etinkaya ve Altan, 2002).

6

Yukarda aklanan blgenin mlkiyet durumlar genellikle farkllk gsterir. rnein ekirdek ve tampon blge genellikle kamu, zel ve vakf mlkiyetindeyken; gelime blgesi zel ya da tzel kiilere ait olabilmektedir (UNESCO, 2003).

Biyosfer Rezervlerinin Ynetimi Biyosfer Rezervlerinin ynetim yaps alana ilikin verilerin topland, depoland,

deerlendirildii ve izleme-aratrma sonular dorultusunda kararlarn alnd ve uyguland etkin kurumsal bir yapdr. Biyosfer rezervlerinin ynetimi genellikle komitelerden olumaktadr. Biyosfer rezervindeki komiteler alandaki mevcut koruma ve sosyo-ekonomik faaliyetler dikkate alnarak belirlenir. rnein doa koruma, evre eitimi ve izleme komiteleri birok Biyosfer Rezervde bulunmaktadr. Biyosfer Rezervindeki alan kullanmlarna (rn. ekoturizm, tarm, hayvanclk vb) uygun komiteler kurulur.

Biyosfer Rezervi iinde ve yakn evresinde faaliyet gsteren yre halk ve dier ilgi gruplarnn (kamu kurulular, sivil toplum rgtleri vb) temsilcileri ilgili komite almalarna katlarak ynetimde sz sahibi olurlar. Biyosfer Rezervlerinde halkn katlmnn salanmas koruma ve kullanmlar arasndaki sorunlarn en aza indirilmesinde nemlidir. Biyosfer Rezervlerinin koordinatr vali veya belediye bakan olabilir. Genellikle koruma n planda olduu iin sadece ekirdek blgesi kamu ynetimindedir. Biyosfer Rezervlerinin ynetim sistemi esnek bir yapya sahiptir ve gelimelere gre deitirilebilmektedir.

Biyosfer Rezervlerinin Yasal Yaps Biyosfer Rezervleri her lke