ÇukurovaÜnĐversĐtesĐ fenbĐlĐmlerĐenstĐtÜsÜ ... · saygıdeğer hocam prof. dr.taner...

ÇUKUROVA ÜNĐVERSĐTESĐ

FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

Eda GÜLŞEN

KÜMES ORTAMINDA AMONYAK GAZI OLUŞUMU ve ÇEVREYE YAYILIMI

TARIMSAL YAPILAR ve SULAMA ANABĐLĐM DALI

ADANA, 2009




Eda GÜLŞEN



Bu tez …../…../……… Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir.

Đmza.................................... Đmza....................................... Đmza.................................

Prof. Dr. Taner ALAGÖZ Prof. Dr. Yıldırım KUMOVA Prof. Dr. Yılmaz YILDIZ

DANIŞMAN ÜYE ÜYE

Bu Tez Enstitümüz Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalında Hazırlanmıştır.

Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ

Enstitü Müdürü

Đmza ve Mühür

Bu Çalışma, Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir.

Proje No: ZF2008YL29

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

I

ÖZ



Eda GÜLŞEN




Danışman: Prof. Dr. Taner ALAGÖZ

Yıl: 2009 Sayfa:41

Jüri: Prof. Dr. Taner ALAGÖZ

Prof. Dr. Yıldırım KUMOVA

Prof. Dr. Yılmaz YILDIZ

Bu çalışma, kümes ortamında amonyak gazı oluşumu ve çevreye yayılımının zamana bağlı olarak değişen düzeylerinin belirlenmesi amacına yönelik olarak yapılmıştır.

Araştırma kapsamında seçilen yumurtacı kümes de ilkbahar ve yaz üretim dönemlerinde kümes dışı amonyak gazı değerleri ile kümes içi sıcaklık değerleri ölçülmüştür. Araştırma alanı Akdeniz bölgesinde yani sıcak iklim kuşağında yer almaktadır. Bu nedenle bölgedeki kümeslerin tamamına yakın kısmı tünel havalandırmalı tipte olup evaporatif serinletme sistemleri bulunmaktadır. Araştırma Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama Çiftliğinde gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre bu işletmede seçilen kümeste ölçülen amonyak gazı, ilkbahar üretim değeri kümes dışında kümese 1m uzaklıkta 2 ppm, 5m uzaklıkta 1 ppm; yaz üretim döneminde ise 1m uzaklıkta , 3 ppm 5m uzaklıkta , 1 ppm olarak belirlenmiştir.

Sonuç olarak, kümeslerde havalandırma sistemlerinin doğru olarak projelenmesi ve amenajmanı ile, zararlı gaz düzeylerinin uygun şekilde tutulabileceği belirlenmiştir.

Anahtar kelimeler: kümes, zararlı gazlar, amonyak

II

ABSTRACT

MSc THESIS

AMMONIA FORMATION IN POULTRY HOUSES and ITS DISSEMINATION TO

THE ENVIRONMENT

Eda GULSEN

CUKUROVA UNIVERSITY

SCIENCE INSTITUTE

AGRICULTURAL STRUCTURES and IRRIGATION DEPARTMENT

Supervisor: Prof. Dr. Taner ALAGÖZ

Year: 2009 Pages: 41

Jury: Prof. Dr. Taner ALAGÖZ

Prof. Dr. Yıldırım KUMOVA

Prof. Dr. Yılmaz YILDIZ

The purpose of this study is to determine the changing levels of Ammonia Formation in Poultry Houses and its Environmental Dissemination dependent on time.

During spring and summer production period, the inside poultry tempetature and the outside poultry ammonia gas values are measured within the research. The research takes place at Mediterranean Region, which is located in warm climate zones.Therefore almost all of the poultry houses in the region is tunnel ventilation type and have evaporative air-cooling system in it. The research has been done in Cukurova University Faculty of Agriculture ,Research and Application farm. According to research results in this business, the ammonia gas is measured at the selected poultry house, for the spring production outside the poultry house , 2 ppm at a distance of 1m , 1 ppm at a distance of 5m ; summer production period is 3 ppm at a distance of 1m , 1ppm has been determined at a distance of 5m .

As a result , by correct planning of ventilation systems in poultry houses, harmful gas level can be detect at reasonable levels.

Key words: Poultry House, harmful gases,ammonia

III

TEŞEKKÜR

Bu çalışma konusunu veren ve araştırmanın her safhasında yardımcı olan

saygıdeğer hocam Prof. Dr. Taner ALAGÖZ‘ e, çalışma boyunca bilgi, öneri ve

deneyimlerini esirgemeyen saygıdeğer hocam Prof. Dr. Yılmaz YILDIZ‘ a, bu

süreçte yardım ve desteğini esirgemeyen Arş. Gör. Müge ERKAN CAN‘ a, Tarımsal

Yapılar ve Sulama Bölümüne, öğrenim hayatım boyunca büyük bir sabır içerisinde

bana destek olan, maddi ve manevi yardımlarını benden esirgemeyen aileme, canım

kardeşime ve sevgili eşime teşekkürü borç bilirim.

IV

ĐÇĐNDEKĐLER SAYFA NO

ÖZ…………………………………………………………………………………….I

ABSTRACT………………………………………………………………………….II

TEŞEKKÜRLER……………………………………………………………………III

ĐÇĐNDEKĐLER……………………………………………………………...............IV

ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ…………………………………………………………........V

ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ………………………………………………………………....VI

1.GĐRĐŞ………………………………………………………………..…………...…1

1.1. Kümeslerde Çevre Etmenleri………………………………………..…...6

1.1.1. Sıcaklık………………………………………………..………..6

1.1.2. Oransal Nem…………………………………………..…..........9

1.1.3. Hava Hızı……………………………………………..……….10

1.1.4 Hava Temizliği………………………………………………...11

2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR……………………………………………….……….13

3. MATERYAL ve METOT………………………………………………………...19

3.1. Materyal………………………………………………………………...19

3.1.1. Ölçüm Yapılan Kümesin Özelliği………...…………………..19

3.1.2. Ölçüm Cihazı……………………………...…………………..24

3.1.2.1. Ölçüm Cihazının Özellikleri………..……………….26

3.2. Metot……………………………………………………..………..……26

4.BULGULAR ve TARTIŞMA……………………………………………………..28

4.1. Çukurova Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliği…………………..28

5.SONUÇ ve ÖNERĐLER…………………………………………………………..36

KAYNAKLAR……………………………………………………………………...37

ÖZGEÇMĐŞ………………………………………………………………………....41

V

ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ SAYFA NO

Çizelge 1.1. Bir Çift Kabuksuz Yumurtada Bulunan Temel Bazı Besin Maddelerinin

Yetişkin Bir Đnsanın Gereksinmelerini Karşılama Oranları…………….2

Çizelge 1.2. Ülkemizdeki Tavuk Eti Üretiminin Diğer Ülkelerle Karşılaştırılması

(ton)……………………………………………………………………...3

Çizelge 1.3. Ülkemizdeki Yumurta Üretiminin Diğer Ülkelerle Karşılaştırılması

(ton)………………………………………………………………………4

Çizelge 1.4. Yumurtacı Tavuk Kümeslerinde Sağlanması Gereken Hava Sıcaklığı

Değerleri………………………………………………………………..8

Çizelge 1.5. Kümeslerde Sağlanması Gereken Oransal Nem Değerleri…………..…9

Çizelge 1.6. Hava Sıcaklığına Bağlı Olarak Hava Hızı Değerleri (m/s)………...…10

Çizelge 1.7. Amonyak Gazı Konsantrasyonlarının Đnsan ve Hayvanlar Üzerindeki

Etkileri………………………………………………………………….12

Çizelge 3.1.Ölçüm Yapılan Kümesin Genel Ölçüleri………………………………22

VI

ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ SAYFA NO

Şekil 3.1. Ölçüm yapılan kümesin iç görünümü …………………………................20

Şekil 3.2. Ölçüm yapılan kümesin yan görünümü…………………..…..…………..21

Şekil 3.3. Kümesteki fanların yerleşimi……………………………………………..23

Şekil 3.4. Ölçüm cihazının önden görünümü …………….…………………………25

Şekil 4.1. Çukurova Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliğine ait kümeste

ilkbahar döneminde kümese 1m ve 5 m uzaklıkta zamana bağlı olarak

amonyak gazının değişim değeri (a) ile kümes dışı sıcaklık değerinin

Değişimi (b)……………………………………………………………...31

Şekil 4.2. Çukurova Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliğine ait kümeste

ilkbahar döneminde kümese 1m ve 5 m uzaklıkta zamana bağlı olarak

amonyak gazının değişim değeri (a-b) ile kümes dışı sıcaklık değerinin

Değişimi (c)…………………...................................................................32

Şekil 4.3. Çukurova Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliğine ait kümeste yaz

döneminde kümese 1m ve 5 m uzaklıkta zamana bağlı olarak amonyak

gazının değişim değeri (a-b) ile kümes dışı sıcaklık değerinin değişimi

(c)………………………………….……………………………...……...34

1

1. GĐRĐŞ Eda GÜLŞEN

1. GĐRĐŞ

Đnsanların yaşamlarını devam ettirebilmek için yeterli ve dengeli beslenmeleri

gerekmektedir. Yeterli ve dengeli beslenme için gereksinim duyulan enerji,

protein, vitamin ve minerallerin karşılanmasında hayvansal ürünler ilk sırayı

almaktadır. (Olgun, 1997). Bu nedenle üretimde hayvan sağlığının ve üretilecek

ürünün kalitesi ve veriminin optimum koşullarda sağlanması, yaşam alanlarının

yani barınaklarının yöredeki iklime uygun bir biçimde projelendirilmesi esastır.

Hayvan başına verimin artırılması; verim yeteneği yüksek olan ırkların elde

edilmesi, hayvanların daha iyi beslenmesi, hastalık ve zararlılara karşı savaşılması

ancak hayvanların rahat edebildikleri uygun çevre koşullarını sağlayabilen

barınakların yapımıyla gerçekleşebilir. Bunların içerisinde hayvanın genetik yapısı

elde edilen üretimin % 30 ’nu, çevre koşulları ise %70’ ni sağlamaktadır (Balaban ve

Şen, 1988; Demir, 1986).

Tavukçuluk, dünyada hayvansal protein açığının kapatılmasında en önemli

sektörlerden biridir. Bu nedenledir ki, dünyada tavukçuluk bir tür sanayi sektörü olarak

kabul edilir. Tavukçuluğun gerek hayvancılık, gerekse tüm tarımsal faaliyetler

içerisindeki yeri gün geçtikçe artmaktadır. Çünkü çeşitli tavuk ürünleri, çağımızın

önemli sorunu olan yetersiz beslenme probleminin çözümünde yararlanılabilecek bol,

hızlı ve ucuz olarak sağlanabilen besin kaynaklarını oluşturur. Örneğin, yumurta,

protein, vitamin ve mineral maddelerce zengin, lezzetli, sindirimi kolay, tek başına

olduğu kadar diğer yiyeceklerle de yenilebilen değerli bir üründür. Yetişkin bir insanın

günlük gereksinimlerinin karşılanması bağlamında bir çift kabuksuz yumurtada

bulunan bazı temel besin maddelerinin oransal değerleri Çizelge 1.1 ‘de verilmiştir

(Özen, 1986 )

2


Çizelge 1.1 Bir Çift Kabuksuz Yumurtada Bulunan Temel Bazı Besin Maddelerinin Yetişkin Bir Đnsanın Gereksinmelerini Karşılama Oranı (Özen, 1986)

Besin Maddesi Günlük Gereksinmenin %’si

Protein 16,3

Enerji 4,5

Fe 17,3

Vitamin 22,0

Tiyamin(B1) 8,3

Ribovlavin(B2) 14,8

Vitamin B12 33,0

Vitamin D 25,0

Tavuk eti ve yumurtanın insan beslenmesindeki önemi nedeniyle tüm dünyada

bu ürünlerin artırılması yönünde yoğun araştırma ve destekleme çabaları yapılmaktadır.

Türkiye’de tavukçuluğun eski bir geçmişi olmakla birlikte ülkede entansif

olarak yumurta ve piliç eti üretimi 1960’ larda başlamıştır (Akkılıç, 1982).

Bu çalışmanın amacı, Adana ve yakın çevresinde benzer iklime sahip

işletmelerdeki kümeslerde tavukların üretim performanslarını düşüren ilkbahar ve yaz

aylarında kümes ortamında amonyak gazı oluşumu ve çevreye yayılım düzeyini

3


belirlemek, bu gazın oluşumuna etkili olan yapısal özellikleri ortaya koymak ve sonuçta

üreticilere ışık tutacak yeni öneriler getirmektir.

Ülkemizde, her ne kadar ihtiyacı olan ürünleri üretebilecek potansiyele sahip olsa

da zaman zaman uygulanan yanlış politikalar sonucu üretim darboğaza girebilmekte,

ayrıca hızlı nüfus artışı, hızlı kentleşme ve sanayileşmenin artan bir tempoyla devam

etmesine bağlı olarak hayvansal ürünlerin üretimi yönünden kendi kendine yetebilen bir

ülke olma özelliğini yitirmektedir. Türkiye Kalkınma Vakfının ülkemizde başlattığı

sözleşmeli tavuk yetiştiriciliği modeliyle yeni bir ivme kazanmış ve 20–25 yıl gibi kısa

bir sürede inanılmaz bir atılımla bugün gerek kullandığı teknoloji gerekse ürettiği

ürünlerin kalitesi açısından gelişmiş batı ülkeleri ile rekabet edebilecek bir düzeye

ulaşmıştır. Ülkemizdeki tavuk eti üretiminin diğer ülkelerle karşılaştırılması Çizelge 1.2

; 1.3 ‘de verilmiştir.

Çizelge 1.2 Ülkemizdeki Tavuk Eti Üretiminin Diğer Ülkelerle Karşılaştırılması (ton)

(Çubukçuoğlu, 2007)

Ülkeler 1990 1995 2000 2004

Türkiye 86 939 282 038 643 457 876 774

Fransa 742 540 788 650 899 500 627 660

Đtalya 840 030 782 430 772 160 662 700

Almanya 661 690 602 080 632 720 626 920

Hollanda 247 700 276 460 212 360 243 430

Yunanistan 156 040 170 960 168 280 159 510

4


Ülkemizde 1990 yılında 86 939 ton olan tavuk eti üretimi 2004 yılında 876 774

ton’a yükselmiştir. 1990 yılında bazı Avrupa Ülkeleri arasında sonuncu durumdayken

2004 yılında aynı ülkeler arasında birinci sırada yer almaktadır. Tavuk etinin yanı sıra

diğer bir tavukçuluk ürünü olan yumurta da ülkemizde fazlasıyla

üretilmektedir.(Çizelge 1.3)

Çizelge 1.3. Ülkemizdeki Yumurta Üretiminin Diğer Ülkelerle Karşılaştırılması(ton) (Çubukçuoğlu, 2007)

Ülkeler 1990 1995 2000 2004

Türkiye 513 243 684 578 900 572 737 037

Fransa 837 740 918 480 939 770 1 092 830

Đtalya 659 030 684 600 712 690 665 040

Almanya 1 147 720 1 003 270 1 029 390 1 034 680

Hollanda 173 020 254 660 312 000 311 420

Yunanistan 11 300 104 270 104 880 97 630

Ülkemizde 1990 yılında 513 243 ton olan yumurta üretimi 2004 yılında 737 037

ton ‘ a yükselmiştir. 1990 yılında bazı Avrupa Ülkeleri arasında 4 sırada yer alırken

2004 yılında aynı ülkeler arasında 3 sırada yer alır.

5


Kanatlı et, üretimi hayvan sayısı bakımından ele aldığımızda 1997 yılında

48.427.000 adet olan tavuk sayısı son yıllarda büyük bir artış göstererek 1999 yılında

399.235.816 adete ulaşmıştır (Anonymous, 1996c; Anonymous, 1998a; Anonymous,

1999a ). Ülkemiz tavuk eti üretiminde dünya ülkeleri sıralamasında 176 ülke içinde 18.

sırada yer almaktadır (Anonymous, 1998b).

Bir tavukçuluk işletmesinde toplam üretim giderlerinin %55–70 kadarını yem

giderleri oluşturmaktadır. Bu bakımdan tavukçuluk sektörü ile yem sanayi arasında sıkı

bir ilişki vardır. Düşük nitelikli yem kullanımı yalnız verim performanslarını

düşürmekle kalmaz aynı zamanda ürün maliyetlerini de artırır.

Ülkemizde üretim maliyetlerinin yüksek, yemden yararlanma oranının düşük

olmasında niteliksiz yem kullanımının etkisi büyüktür. Türkiye’de nitelikli karma yem

üretimi için gerekli bilgi ve teknoloj bulunmaktadır. Sorun, karma yem

hammaddelerinin üretiminin yetersizliği, niteliğinin düşük olması ve fiyatlarının yüksek

olmasındandır. Soya fasulyesi, mısır, et-kemik unu, balık unu gibi karma yemin

niteliğini belirleyen hammaddelerin üretimi yetersizdir (Akbay ve ark.1990).

Konu ile ilgili aşağıdaki çözüm yolları önerilmektedir.

1) Karma yem hammaddeleri üretimi ülke bazında planlanmalı, gerekirse destek

uygulanmalı,

2) Yem fabrikalarının hammadde depolama olanakları artırılarak yem stoku yapan

aracıların fiyatları yükseltmesi önlenmeli,

3) Karma yemlerde nitelik denetimleri yaygınlaştırılmalıdır (Akbay ve ark. 1990).

Günümüzde tavuk yetiştiriciliği tamamen entansif bir duruma girmiş olup hayvanlar

tüm yetiştirme dönemi boyunca kümes içinde kalmak zorundadır. Bu nedenle

tavukların verimlerine, sağlığına ve yemden yararlanma yeteneklerine; yetiştirme

materyali ve yemlemenin yanında kümes içi çevre koşullarının kontrolünün de önemli

etkisi vardır.

Kümes içi çevre koşullarının kontrolü deyimi; kümes içinde uygun sıcaklık, nem ve

sağlık koşullarının sağlanması, hava içinde asılı toz, gaz ve istenmeyen kokuların yok

edilmesi, aydınlatmanın düzenlenmesi ile kümes içerisinde hayvan yoğunluğu

konularını içermektedir. Bütün bu değişkenler arasında yumurta ve et üretimi yönünden

istenilen düzenlemeler yapılırken işletmenin ekonomisi her zaman göz önünde

6


bulundurulmalıdır. Üretimde ekonomi; üretim kalitesine, hayvanların yemden

yararlanma yeteneğine, ölüm oranının düşüklüğüne, üretim ünitesi için yapılacak

yatırıma ve işçilik giderlerine bağlıdır (Alagöz, 1983) .

1.1 Kümeslerde Çevre Etmenleri

Kümeslerde çevre etmenleri denilince canlının içinde yaşadığı, büyüyüp

geliştiği ve verimlerine etkili tüm etmenler anlaşılır. Bunlar, bakım ve beslenme

yanında kümes içi ortam havasının sıcaklık ve nemi, kimyasal bileşimi, hava hareketi,

yapı elemanlarının yalıtım değeri, yapay ve doğal aydınlatma ile havalandırma

sayılabilir. Tarımsal yapılarda çevre koşullarının kontrol ve düzenlenmesi ise

ancak, bina içerisinde uygun sıcaklık ve nemin korunması, yeterli düzeyde ışık,

havalandırma yolu ile temiz havanın sağlanması ve yüksek kaliteli ürün elde edebilmek

için sağlık koşullarının yerine getirilmesi ile gerçekleşebilir.

Çevre koşulları arasında ise en önemli grubu oluşturan ve kümes içerisinde

mutlaka uygun düzeyde sağlanması gerekli olan iklim faktörleri; sıcaklık, oransal nem,

hava hızı ve kümes içerisine giren havanın temizliğidir (Balaban ve Şen, 1979)

Ülkemizde tarımsal yapılarda çevre koşullarına yeteri derecede önem

verilmemektedir. Örneğin iklim koşullarının sert geçtiği yörelerde hayvan

barınaklarında bina hacminin küçültülmesi, pencere yüzeylerinin azaltılması, kış ayları

süresince havalandırmanın durdurulması veya hayvan sayısının artırılması yollarına

başvurulmaktadır.

Bu gibi işlemler aslında üretim üzerinde olumsuz etkiler yaptığı gibi yapıların

hizmet ömrünü de kısaltmaktadır.

1.1.1Sıcaklık

Tavukların farklı iklim koşullarına adaptasyonları mümkün olmakla beraber,

bunlar ekstrem sıcaklıklardan, ani sıcaklık değişimlerinden ve soğuk hava akımlarından

zarar görürler.

Çevre koşullarının istenilen düzeyde olmaması, tavukçulukta beklenen verimin

gerçekleşmemesine ve bu koşulların yarattığı olumsuzluğa bağlı olarak önemli düzeyde

ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Tavuk yetiştiriciliğinde üzerinde önemle durulan

7


ve verimi etkileyen çevre faktörlerinden birisi de kümes içi sıcaklığıdır (Tekinel ve ark,

1988a).

Tavukların vücut sıcaklıkları yaş, cinsiyet ve aktivitelerine bağlı olarak 41–42

°C arasında değişmekle birlikte ortalama 41,5 °C dolayındadır. Tavukların vücut

sıcaklıkları çevre sıcaklığından genellikle daha yüksek olduğu için vücut sıcaklığı ayarı

vücuttan ısı atılması yoluyla olur ve bu ayarlamada hayvanın metabolik ısı üretimi

kadar çevre sıcaklığı da etkilidir (Meltzer, 1983).

Hava sıcaklığı ve oransal nemi yüksek olan koşullarda tavukların iletim,

taşınım, ışınım, buharlaşma, dışkı ve yumurtlama ile dış ortama verdikleri ısı yeterli

olmayacağından vücut sıcaklıkları yükselme eğilimi gösterir. Bunun sonucunda da,

yem yeme istekleri ve dolayısıyla yem tüketimleri azalır, verimlerinde düşmeler

görülür.Yumurtacı tavuk kümeslerinde sağlanması gereken hava sıcaklığı değerlerinin

değişimi Çizelge 1.4 ‘te verilmiştir (Mutaf ve Sönmez, 1984) .

8


Çizelge 1.4.Yumurtacı Tavuk Kümeslerinde Sağlanması Gereken Hava Sıcaklığı

Sıcaklık (°C) Yaş (Hafta)

Minimum Maksimum Optimum

1.Hafta 30 33 32

2.Hafta 28 32 30

3.Hafta 24 30 28

4.Hafta 20 28 26

5.Hafta 18 26 24

6.Hafta 18 25 22

7.Hafta 15 25 20

8.Hafta 12 25 18–20

9


1.1.2.Oransal Nem

Hayvan barınaklarında uygun çevre koşullarının bir göstergesi olarak sadece

sıcaklığın alınması yeterli değildir. Hava sağlığı yönünden, hayvanların bulunduğu

ortamın oransal neminin de dikkate alınması gerekir (Ekmekyapar, 1993).

Yapılan çalışmalar göstermiştir ki, oransal nemin hayvanlar üzerinde olumsuz

etkisi iki şekilde olmaktadır. Çok düşük nem, ortamın tozlu olmasına dolayısıyla

hayvanlarda solunum yolları enfeksiyonlarına, yüksek nem ise sıcaklıkla beraber ve

özellikle 27 °C‘ nin üzerindeki değerlerde; solunumun güçlükleri ile birlikte ölüm

oranında artışlara neden olmaktadır (Lindley and Whiteaker, 1996).

Sıcaklığın verim üzerine olumsuz etkisi kümes içindeki oransal neme bağlı

olarak değişir. Kümeslerde sağlanması gereken oransal nem değerleri Çizelge 1.5’de

verilmiştir (Anonymous, 1987).

Çizelge1.5. Kümeslerde Sağlanması Gereken Oransal Nem Değerleri

Sıcaklık-Nem Dengesinde Esas Alınan Değerler

Oransal Nem(%)

Sıcaklık(°C) Oransal Nem(%)

60-75 17 75

60-70 18 70

50-70 20-25 65

10


1.1.3.Hava Hızı

Tavukların vücut sıcaklıklarını ayarlamalarında hava hızının da önemli ölçüde

etkisi vardır. Hava hızının tavuklar üzerindeki etkisi hava sıcaklığı ve oransal nemi ile

çok yakından ilgilidir. Farklı hava sıcaklığına bağlı olarak optimum hava hızı değerleri

Çizelge 1.6’ da verilmiştir (Mutaf, 1980).

Çizelge 1.6. Hava Sıcaklığına Bağlı Olarak Hava Hızı Değerleri (m/S)

Sıcaklık(°C) Hava Hızı (m/s)

0 0,15

5 0,28

10 0,56

15 0,91

20 1,15

25 1,46

30 2,13

Çizelgede görüldüğü üzere hava hızı, hava sıcaklığına bağlı olarak artmaktadır.

Hava hızının artması, hayvanlarda vücut ısısının dış ortama atılmasının kolaylaştırır

(Mutaf ve Sönmez, 1984).

11


1.1.4 Hava Temizliği

Kümes içi hava temizliği, piliçlerin gerek hijyenik koşullarda yetiştirilmesi,

gerekse verimleri üzerinde önemli ölçüde etkilidir. Hava hacimsel olarak ortalama %

75 azot, % 21,01 oksijen, % 0,03 karbondioksit ve çok az oranlarda da helyum, argon,

neon gibi gazlardan oluşmaktadır. Kümeslerde yeterli oranlarda havalandırma

yapılmadığında barınak ortamında biriken amonyak, hidrojensülfür, karbondioksit gibi

zararlı gazların hayvanların sağlıklarının bozulmasına ve üretimin azalmasına,

dolayısıyla verimlerinin düşmesine neden olur.

Zararlı gazlar içerisinde özellikle amonyak, hidrojensülfür, karbondioksit

gazlarının hayvanların gelişimi ve veriminde önemli etkiye sahiptir.

Bunlar içerisinde amonyak; renksiz, keskin kokulu, suda çözünebilen ve

havadan daha hafif bir gazdır. Barınaklarda oluşan amonyak gazının iki kaynağı vardır.

Bunlar; hayvanların sindirim sistemleri ve gübrenin mikrobiyolojik ayrışmasıdır.

Yapılan çalışmalar barınaklarda oluşan amonyak gazının önemli bir bölümünün

gübrenin mikrobiyolojik ayrışmasıyla oluştuğunu ortaya koymuştur. Bu nedenle

barınakların sık sık temizlenmesi ve uygun bir havalandırma sistemi ile bu gazın

kontrol altına alınabileceği, diğer deyişle amonyak gazı konsantrasyonunun hayvanları

etkilemeyecek düzeye indirilebileceği bildirilmektedir. Farklı değerlerdeki amonyak

gazı konsantrasyonunun insan ve hayvan sağlığı üzerine etkileri Çizelge 1.7 ’ de

verilmiştir

12


Çizelge 1.7. Amonyak Gazı Konsantrasyonlarının Đnsan ve Hayvanlar Üzerindeki Etkileri( Nimmermark, 1984).

Amonyak Gazı Konsantrasyonu (ppm) Etkileri

10 Uzun süreçte bazı olumsuz etkilet

15 Đnsanlar için koku hissetme eşiği

20 Tavuklarda göz rahatsızlıkları

25–35 Bakıcılar kendilerini rahatsız hissederler

50 Üretim kapasitesinde düşme ve bakıcıların

gözlerinde sulanma

70 Canlı ağırlık artış hızı ve yemden

yararlanma oranlarında düşme

5000 Birkaç dakika içerisinde hayvanlarda

ölüm

13

2. ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR Eda GÜLŞEN

2.ÖNCEKĐ ÇALIŞMALAR

Türkoğlu (1995), Türkiye tavukçuluğunun durumu konulu çalışmasında, ülkemiz

tavukçuluğunun sorunlarının çözümü bakımından izlenmesi gereken politikaları şu

başlıklar altında toplamıştır:

1. Üretim tahminleri ve izlenmesi,

2. Üretimde verimliliğin iyileştirilmesi,

3. Kanatlı ürünlerinin pazarlanmasının iyileştirilmesi ve yıllık üretimin artırılması,

4. Tavuk ürünleri üretim ve pazarlama bordlarının kurulmasıdır.

Splittgerber (1960), Yumurta tavukları için en uygun oransal nemin % 65 - 70

aralığında olması gerektiğini bildirmiştir

Ebbell (1961), Yumurta tavukları için en uygun oransal nemin % 60 - 70

dolaylarında olduğu bildirilmiştir.

Kalich (1962), Barınak içerisinde yüksek bir randımanın, ancak uygun bir

besleme ile birlikte, tavukların elverişli kümes içi çevre koşullarında bulundurulması

gerektiğini, kümes içi çevre koşullarının da; kümes havasını etkileyen fiziksel (sıcaklık,

nem, hava hareketi) ve kimyasal (havanın bileşimindeki karbondioksit ve amonyak)

faktörler olduğunu bildirmiştir.

Borchert (1963), Kümeslerde amonyak oranının max. % 0,01‘ i geçmemesi

gerektiğini bildirmektedir.

Valentine, 1964; Anderson ve ark., 1964; Hellickson ve walker, 1983,

Amonyak renksiz, ağır kokulu, havadan hafif ve suda çözülebilen bir kirleticidir.

Amonyak konsantrasyonu kümeslerde değişik ortam koşullarına göre farklıdır.

Rudolf ve ark. (1969), Kümes havasındaki amonyak oranının % 0,003-0,01’ in

üzerine çıkmaması gerektiğini bildirmişlerdir.

Wolfermann (1970), Hayvan barınaklarında üniform bir havalandırma için hava

giriş açıklıklarının hava çıkış açıklıklarından daha önemli rol oynadığını ve bunların

uzun yan duvarlara üniform bir şekilde dağıtılması gerektiğini bildirmiştir.

14


Mutaf (1975), Kümeslerde doğal hava hızı, iç ve dış hava arasında sıcaklık ile

havanın giriş ve çıkış açıklıkları arasındaki yükseklik farkına, rüzgârın durumuna,

mekanik havalandırma sisteminde ise, fan kapasitesine ve hava giriş açıklığına bağlıdır.

Kümes içindeki hava hızının tavuklara olumsuz etki yapmaması için, bu hızın belli

sınırların üzerine çıkarılmaması gerekir. Bu durum ise kümes içindeki sıcaklık ve nem

değerlerine bağlıdır.

Patrick (1980 ; Ocak, 1998) , genel kural olarak, çevre ısısı artıkça piliçlerin suya

ihtiyaçları artar ve yem tüketimleri azalır. Tavuklar sıcak çevrede soğuk çevreden daha

fazla suya gereksinim duyarlar. Çünkü sıcak çevrede yem tüketiminin düşmesi, yem ile

alınan su ve metabolik suyu azaltacağından ilave su içme suyu ile karşılanmalıdır.

Charles (1981) , Kümeslerde izin verilen hava hızı, hava giriş noktalarında 2 m/s,

kümes içerisinde ise 0,2-0,6 m/s arasındadır.

Sainsbury (1981), Amonyak gazı kaygan yüzeylerde, sert-katı yüzeylere oranla

daha az problemler yaratmaktadır. Bunun nedeni de, amonyak gazının su içerisinde

yüksek çözünürlüğü olmasından ileri gelmektedir. Đnsanlar için amonyak gazının 50

ppm değerinde olması herhangi bir olumsuz koşul oluşturmadığı, bu değerin 50–100

ppm olması durumunda nefes alıp verme sırasında gözle görülür bir etki yapmadığı

belirlenmiştir. Amonyak konsantrasyonunun 100–200 ppm olması durumunda

hapşırma, solunum yollarında tahriş ve iştahsızlık yaptığı belirlenmiştir. Aynı

konsantrasyon seviyesinde kümeslerde ise tavuklarda gelişim yavaşlaması, iştahsızlık

ve göz tahrişlerine neden olduğu belirlenmiştir. Havalandırmanın iyi bir şekilde

gerçekleştirilmediği kümeslerde, amonyak konsantrasyonunun maksimum 50 ppm

olduğunda da aynı sorunlar görülmüştür.

Akkılıç ve Aksoy (1982), Türkiye ‘de tavukçuluğun ana sorunları isimli

çalışmalarında, sorunları, ıslah sorunu, üretim düşüklüğü sorunu, yem sorunu, barınak

sorunu, pazarlama ve entegrasyon sorunu, araştırmaların yetersizliği sorunu, bilgi

dağıtımı yetersizliği, sağlık sorunu ve eğitim sorunu, şeklinde sıralamıştır.

Özen (1986), Hava oransal neminin kümes içi çevre koşullarını etkileyen önemli

sorunlardan birisi olduğu, kümes içi havanın oransal neminin iki önemli kaynağının

hayvanların dışkıyla attıkları su ve solunumla havaya verdikleri su buharı

15


olduğunu, kümeslerde bulunan nemin çoğunluğunun atlıkta, bir kısmının da havada

bulunduğunu bildirmiştir. Aynı araştırıcı gerek havada gerekse altlıkta bulunan nem

miktarının havanın oransal nemine bağlı olduğunu, oransal nemi düşük olan havanın

daha fazla nem emdiğini ve buna bağlı olarak altlığın nem düzeyinin kuru havalarda %

5–10 ‘ a düştüğü halde nemli havalarda %75–80 ‘ e ulaşabildiğini belirtmiş ve ilave

olarak altlık için normal sayılabilecek nem düzeyinin büyümekte olan hayvanlarda %

20-25, erginlerde ise % 10-30 düzeyinde olduğunu belirtmiştir

Anonymous (1989), yeterli çevre denetimi yapacak şekilde planlanmayan

kümeslerde biriken hayvansal artıkların ayrışımı ve hayvanların solunumu sonucu

ortaya çıkan çeşitli gazlar ile barınak ortamında oluşan toz, hayvan sağlığı ve verimini

etkileyerek önemli sayılabilecek ekonomik zararlara neden olduğunu, kümeslerde izin

verilen max. zararlı gaz konsantrasyonları, karbondioksit için 3300 ppm, amonyak için

50 ppm ve hidrojensülfür için 10 ppm olduğunu belirtmiştir.

Esmirger ve ark. (1990), su, doğrudan bir besin maddesi olmamakla birlikte,

hayvan vücudundaki en önemli kimyasal bileşiklerden biridir. Vücutta meydana gelen

tüm anabolizma ve katabolizma işlemleri, suyun bağlanması ve ayrışması ile oluşur.

Hayvan, vücudundaki yağların tamamını, proteinler yarısını kaybetse bile yaşayabildiği

halde, vücut suyunun yaklaşık onda birini kaybetmesi halinde ölebilir.

Ekmekyapar (1991), Kafes tavukçuluğunda gerekli havalandırma miktarlarını

yaz aylarında tavuk başına 6,6 m3/h, kış aylarında ise 1,2 m3/h olduğunu bildirmiş,

genel anlamda havalandırmayı barınak içi hava sıcaklık ve oransal nemini istenen

değerlerde tutmak, zararlı gaz, çeşitli mikroorganizma ve tozlarla karışan kullanılmış

kirli havayı dışarı atmak ve barınak ortamına yeterli miktarda temiz hava sağlamak

amacı ile havanın değiştirilmesi olarak tanımlamıştır.

Öneş ve ark. (1991), Hayvan barınaklarında üzerinde durulması gereken bir

konu da barınak içi ayrıntıları ile ekipmanların planlanması ve fonksiyonel planlama

ilkelerinin yerine getirilmesidir. Barınakların planlanmasında öncelikle hem hayvanlar

hem de diğer unsurlar için yeterli alanın bırakılması ve hatta gelecekteki genişleme

olanaklarının da göz önüne alınması gerekir.

16


Wathes and Charles (1994), Kümes içerisindeki hayvanların etrafındaki havanın

kompozisyonu yetiştiricilik açısından önemlidir ve bunun uygulanması da

havalandırma ile gerçekleşir. Yetiştirme sürecince ortaya çıkan, hayvan sağlığı ve

üretimini etkileyen gazların en önemlileri amonyak, karbondioksit, su buharı, diğer

zararlı gazlar ve altlık içerisindeki mikroorganizmalardır. Bu zararlı gazların kümes

içerisindeki düzeyleri mutlaka göz önüne alınmalıdır. Bu kirleticiler genellikle düşük

konsantrasyon içerikle birlikte bazıları, özellikle amonyak gazı potansiyel olarak etkili

düzeylerde hayvan performansı ve sağlığı üzerine zararlı olabilmektedir Aynı

araştırmacı kümes içerisindeki gazlardan amonyak oranının önemli olduğunu, yüksek

amonyağın hem bakıcılara hem de kümes içerisindeki hayvanlara zarar verdiğini,

kümes içerisindeki amonyak oranı 15 ppm ‘ e ulaştığında zararlı etkilerinin görülmeye

başlandığını ve bu oranın 2 ppm ve daha üzerinde uzun süre kalmasının tavuklar için

oldukça zararlı olabileceğini belirmiştir.

Ayrıca kümes içerisindeki amonyak yoğunluğunun turnusol kâğıtlarıyla

ölçülebileceğini, nemlendirilmiş turnusol kâğıdının portakal renginden maviye doğru

değişmesinin ortamda bulunan yüksek amonyağın göstergesi olduğunu, bildirmiş ve

ortamdaki yüksek amonyak konsantrasyonunun uygun havalandırma yöntemleri, gübre

ve altlıkların daha sık temizlenmesi ile giderebileceğini bildirmiştir.

Alagöz ve ark. (1996), Barınaklarda amonyak gazı hayvanların dışkılarının

altlıkta birikmesi ve havasız koşullarda ayrışması sonucunda ortaya çıkar. Diğer bir

deyimle amonyak gazının orijini dışkı ve hayvanların altına serilen altlık

malzemesinden ortaya çıkan biyolojik aktivitedir. Altlıkla ortaya çıkan bu aktiviteye,

altlığın barınakta kalma süresi, havalandırma oranı, sıcaklık, nem ve hayvanların

barınak içerisinde yerleşim sıklığı etki etmektedir.

Hendriks ve ark. (1997), Hollanda hükümeti hayvan barınaklarında oluşan,

amonyak gazının 1980 yılı ile kıyaslandığında 2000 yılında % 50, 2005 yılında ise %

70 oranında azaltılmasını planlamıştır. Bu proje kapsamında yürütülen çalışmalarda

hayvan atıklarındaki PH oranının düşürülmesi başarılmıştır. Hayvanların atıklarındaki

PH oranının düşmesine onların besinlerine katılan kalsiyum karbonat ve asit tuzlarının

karışımı neden olmuştur. Yürütülen çalışmalar sonucunda hayvanların atıklarından

yayılan amonyak gazı % 30 oranlarında azaltılmıştır.

17


Wicklen ve ark. (1997), Kümeslerde havanın, yüksek oranda solunabilir ve

zararlı gazlar içerdiğini, bu gaz konsantrasyonlarını azaltmak için bazı yöntemler

kullanılabileceğini belirterek, laboratuar koşullarında büyütülen kümes hayvanlarının

farklı hava koşulları uygulamalarına maruz bırakıldığını, barınaklardaki havalandırma

sistemlerinin bu uygulamalarına tepkisini ölçmek için farklı metotlar kullanıldığı ve

sonuçta canlı ağırlık artışı, beslenme durumu ve ölüm oranı gibi gözlemlerin yapıldığı

belirtilmiştir.

Turner ve ark. (1997), çiftlik hayvanlarında görülen solunum hastalıklarının

yaygın olmasında, havanın etkisinin belirlenmesi için, son zamanlarda geliştirilen

matematiksel /bilgisayar modellerle, mantık modellerinin birleştirilmesi gerektiğini,

domuzlarda görülen Anropik rinitisin (AR, bir solunum hastalığı) domuz

çiftliklerindeki havanın kalitesinden etkilendiğini, hava kalitesinin solunum kalitesini

etkilediğini bildirmişlerdir. Ayrıca bu araştırmada, enfeksiyon olasılığının bağışıklık

düzeyi, toz ve amonyağın etkisini değerlendirmek için kesin olmayan mantık ilişkisi

sunulmuştur.

Xue ve Chen (1999), Hayvan barınaklarındaki gübre depolarında oluşan

amonyak ve hidrojensülfür gazlarına oksidasyonunun etkisini araştırdıkları çalışmada;

laboratuar koşullarında hayvan gübrelerinden yayılan amonyak ve hidrojensülfür

gazlarının oranlarını ölçmüşler ve hidrojensülfürün toplam yayılma katsayısını

hesaplayarak, gübre yüzeyine uygulanan % 0,5 ‘ lik hidrojen peroksidin, amonyağın

yayılmasını % 70 azaltmasının yanında sıvı gübre yüzeyindeki amonyak oranını da

önemli düzeyde düşürdüğünü, ilave olarak amonyak gazının yayılmasındaki bu

düşüşün gübre yüzeyindeki PH oranının ve amonyak oranının düşmesinden

kaynaklandığını bildirmişlerdir.

Mutaf ve ark. (1999), Kümeslerde bioiklimsel çevrenin optimal sınırlara

yaklaştırılması ve doğal havalandırmanın etkinliğini artırmak için gerekli yapısal

boyutları şöyle belirtilmiştir. Binalardaki genişlik 12 m ‘nin üzerine çıkmamalıdır.

Mahya yüksekliği 4–5 m‘ nin altında olmamalıdır. Mahyada sürekli havalandırma

boşluğu sağlanmalıdır. Yan duvarlardaki havalandırma boşlukları, uzun yan duvar

alanlarının % 50-60‘ ı dolayında olmalıdır. Radyasyonla olan ısı artışını düşük

düzeylerde tutabilmek için, saçak uzunluğu 0,7–0,8 m ‘nin altına düşürülmemelidir.

18


Etkin hava çıkış boşluğu ile hava giriş boşluğu arasındaki oran en az ½

olmalıdır. Çatı eğimi 20 ° ‘ nin altına düşürülmemelidir. Duvar yüksekliği 2,8–3,0 m’

nin altında olmamalıdır.

Kristensen ve Wathes (2000), Amonyak gazının kümes hayvanlarına etkisini

araştırdıkları çalışmada, amonyağın kümes hayvanlarının yaşadıkları barınaklarda,

hava kirliliğine neden olan başlıca gaz olduğunu, insanlar için zararlı olan amonyak

düzeyinin 25 ppm olduğunu ve bunun hayvanlar için olandan daha yüksek olduğunu

belirtmişlerdir. Đlave olarak amonyağın canlıların gözlerindeki bazı zarlara ve solunum

sistemine zarar verdiğini, solunumla buluşan hastalıklara duyarlılığın arttığını ve

canlılarda davranış bozukluğuna yol açtığını ve kümes hayvanlarının sağlığı için

barınaklar içindeki amonyağın kontrol altında tutulması gerektiğini bildirmişlerdir.

Erensayın (2001), Ülkemiz koşulları ve olanakları dikkate alınırsa hayvancılık

sektörüne gereken önemin verilmesi gerektiği anlaşılır. Tavukçuluk da hayvancılık

içerisindeki faaliyet kollarından biridir ve ülke ekonomisine katkısı büyüktür. Küçük

ailelere yan gelir olmasına karşın çok büyük işletmelerde ürettikleri ürünlerle milli

ekonomiye katkıda bulunurlar. Ayrıca ülke insanımızın hayvansal protein ihtiyacını da

karşılar. Tavukçuluk entegre tesislerde işçi istihdam etmesiyle işsizliği önlemede

katkıda bulunmaktadır. Yapılan üretimi iç ve dış ticaretteki etkinliği, ihracat imkânı,

döviz gelirleri ile milli ekonomiye katkısı büyüktür.

Yıldız ve Öner (2001), Kafes tipi kümeste kış ve yaz üretim dönemlerinde amonyak

gazı konsantrasyonu birbirine yakın değerde (2-4 ppm) olup hayvanlar için önerilen

sınır değerlerinin altında bulunmaktadır. Yaz döneminde ise bu oran (4-12 ppm)’dir.

Yılmaz ve ark.,(2001) Hayvanlar için zararlı olan bu gazların barınak dışına

atılmasında tek çözüm yolu havalandırmadır. Kümeslerinde havalandırma sistemlerinin

doğru biçimde projelendirilmesi ve çalıştırılması ile hayvanlara daha temiz ve sağlıklı

ortamlar sağlanabilir.

19

3. MATERYAL ve METOD Eda GÜLŞEN

3.MATERYAL ve METOD

3.1. Materyal

Sıcak iklim koşullarında iyi yalıtılmış kümeslerde bile iç ortam sıcaklığı 30 oC ’

nin üzerine çıkabilmektedir. Bu sıcaklık değeri tavuklar için uygun sıcaklık aralığının

üzerinedir. Yüksek ortam sıcaklığı tavuklarda ısı stresine neden olur. Isı stresine bağlı

olarak da tavukların yem tüketimleri azalır, verim, gelişme ve sağlıkları olumsuz yönde

etkilenir. Bu durumun önlenmesi ve sıcak yaz aylarında üretimin sürdürülebilmesi için

kümesler tünel havalandırmalı olarak yapılmaktadır. Uzunluğu 60 m’ nin üzerinde olan

bu kümeslerde kirli iç ortam havası aspiratörlerle emilerek dış ortama atılır. Kümes

içerisinde yaratılan düşük basıncın etkisi ile temiz dış ortam havası özel açıklıklardan

kümes içerisine alınır. Bu işlem sırasında kümes içerisinde hareket eden havanın hızı

0,5-2,5 m/s arasında değişir. Bu yüksek hızlı hava nedeniyle tavuklarda serinletme

etkisi yaratılır. Kümes içerisindeki yüksek hızlı hava hareketinin yeterli olmadığı

koşullarda evaporatif serinletme sistemlerinden yararlanılır.

Çalışma, bölgede seçilecek bir kümeste yürütülmüştür. Akdeniz bölgesi de sıcak

iklim kuşağında yer almaktadır. Bu nedenle bölgedeki kümeslerin birçoğu tünel

havalandırmalı tipte olup evaporatif serinletme sistemleri bulunmaktadır. Kümesin

seçiminde bu iki önemli özellik yanında işletmenin ulaşım kolaylığı da dikkate

alınmıştır.

3.1.1. Ölçüm Yapılan Kümesin Özelliği

Gerekli ölçümler, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde seçilen yumurtacı tavuk kümesinde yapılmıştır. Seçilen kümeste iki adet bölme bulunmaktadır. Bunlardan birinci bölme,6500 kapasiteli, ikinci bölme ise 5100 kapasitelidir. Mevcutta bulunan 5232 adet yumurtacı tavuk kümesinde ölçümler yapılmıştır. Ayrıca 200 adet yumurta tavuğu ise açıkta doğal ortamda yetiştirilmektedir. Günlük ortalama 5000 yumurta üretilmektedir. Ele alınan bu işletmede birden fazla kümes bulunmasına karşın ölçümler seçilen uygun yumurtacı tavuk kümesinde yapılmıştır.

20


Şekil 3.1. Ölçüm yapılan kümesin iç görünümü

21


Şekil 3.2. Ölçüm yapılan kümesin yan görünümü

22


Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Araştırma Uygulama Çiftliğinde ölçüm

yapılan kümesin özellikleri Çizelge 3.1.’ de verilmiştir.

Çizelge 3.1. Ölçüm Yapılan Kümesin Genel Ölçüleri

Kümes Uzun Ekseni Doğu-Batı

Kümesin Uzunluğu 24 m

Kümesin Genişliği 12m

Kümesin Yüksekliği(yan duvar (h)/çatı (hm)) 2,45m - 1,2 m

Çatıdaki hav. Açıklıklarının tip ve boyutu (m X

d)

Fener tip 0,60mX1m

Doğu duvar üzerinde pencere (yük. X uzunluk X

sayı)

Yok

Batı duvar üzerinde pencere (yük. X uzunluk X

sayı)

Yok

Kuzey duvar üzerinde pencere (yük. X uzunluk

X sayı)

1,10m X 4,60 m 4 adet

Güney duvar üzerinde pencere (yük. X uzunluk

X sayı)

1,10m X 4,60 m 4 adet

Toplam pencere alanı (m²) 40,48

Kümes taban alanı(m²) 288

Kümes hacmi (m³) 878,4

Pencere alanının taban alanına oranı (%) 14

23


4,0 m 80 m

4,25 m

12 m

Şekil 3.3. Kümesteki fanların yerleşimi

Kümesin Kuzey ve Güney duvarları üzerinde açıklıklar mekanik kumandalı

brandalarla açılıp kapatılmaktadır. Kümesin batı duvarı üzerindeki daha etkin bir

havalandırma yapabilmek için 130 cm çapında 2 adet fan (aspiratör) bulunmaktadır.

Zaman saatli olan bu fanın çalışması işletme sahiplerince ayarlanmaktadır.

24


Kümeste Nisan-Mayıs ayında yapılan ilkbahar ölçümlerinde yumurta tavuğu

sayısı 2000 adet olup tavukların ortalama canlı ağırlıkları 1600g’dır.

Aynı kümeste Haziran ayında yapılan yaz ölçümünde ise yumurta tavuğu sayısı

1700 adet olup tavukların ortalama canlı ağırlıkları 1500 g’ dır.

3.1.2. Ölçüm Cihazı

Seçilen kümeste amonyak gazının değerini ölçmek için INDUSTRĐAL

SCĐENTĐFĐC cihazı kullanılmıştır. PPM veya % seviyede okuma sağlar. Ölçüm aralığı

ise 0-100 ppm dir. En az 1 yıl veri inceleme özelliğine sahiptir.

Ölçüm cihazı kümesin dışında aspiratör önüne belirli uzaklıklarda 2 adet olmak

üzere yerden yaklaşık 1,5 m yukarıya yerleştirilmiştir. Ölçüm cihazının görünümü

Şekil 3.4 ‘ de verilmiştir.

25


Şekil 3.4. Ölçüm cihazının önden görünümü

26


3.1.2.1. Ölçüm Cihazının Özellikleri

• Bir sene veri tutma kapasitesi (minimum),

• Standart STEL ve TWA,

• Docking Station (veri transfer ve oto kalibrasyon seti ) uyumluluğu,

• Ömür boyu garanti,

INDUSTRĐAL SCĐENTĐFĐC- OLDHAM firmasının en yüksek kalite ve

güvenirlik standartlarına göre üretilen, tam donanımlı Gas Badge Pro var olan herhangi

bir gaz algılayıcısından daha fazla özelliklerle, gaz tehlikesine karşı ömür boyu koruma

sağlar. Cihaz çabucak hassas hissediciler sayesinde güvenli olmayan Amonyak (NH3)

gazının takibini yapar.

Gas Badge Pro bir kızıl ötesi (infared) ara birimi vasıtasıyla Docking Station,

Datalink and infaret yazıcı gibi yan ürünler ile daha basit ve otomatize kalibrasyon,

fonksiyon (darbe) testi ve veri indirme için doğrudan haberleşebilir. Standart STEL ve

TWA okumaları ve 1 yıla kadar yayılmış veri kaydı son 15 alarm olayını kaydeden bir ‘

olay defteri’ ile de donatılmıştır.

Sağlam bir kasanın içine yerleştirilen cihaz, RF (radyo frekans) bağışık, su

korumalı ve en uç seviyede dayanıklıdır. Bir sarsıntı korumalı üst kaplama cihazı,

birçok yıpratıcı endüstriyel ortamdaki son derece kötü kullanımlara karşı korur. Basit

dört tuşla kullanım düğmesi ayar, operasyon ve kalibrasyon işlevlerine kolay erişim

sağlar.

3.2. Metot

Çalışmada kümes dışında oluşan amonyak gazı değeri ile bunun kümes

çevresine yayılma durumunu işletme bazında alınan kümeslerde birisi yaz (Haziran

2009) diğeri ilkbahar (Nisan, Mayıs 2009) aylarında olmak üzere iki periyotta ölçüm

yapılmıştır. Bunun için INDUSTRĐAL SCĐENTĐFĐC marka gaz ölçer cihazı

kullanılmıştır. Gaz ölçümleri kümesin dışında belirlenen ve kümesten 1m ve 5 m

27


uzaklıkta olmak üzere toplam 2 adet olarak yerleştirilen amonyak gazı ölçme cihazı ile

yapılmıştır. Cihazların yerden yüksekliği, bu gazdan etkilenecek insan ve diğer

hayvanlar dikkate alınarak 1,5 m olarak seçilmiştir. Bu yerleştirme ile amonyak gazı

konsantrasyonu fanların basma hattı boyunca (konsantrasyonun) değişim değerleri

belirlenmiştir. Amonyak havadan hafif bir gazdır. Bu nedenle açık ortamlarda

yükselme eğilimi gösterir. Bu özellik dikkate alınarak bir ön deneme anlamında

kümesin dışında ve fanların basma hattında düşey yönde ölçümler de yapılmıştır.

Ölçümler yaz ve ilkbahar aylarında olmak üzere seçilecek günlerde

tamamlanmıştır. Her bir ölçüm günü sabah 08: 00 öğleden sonra ile 16: 00 saatleri

arasıdır.

Gaz ölçümlerinin yapıldığı süreçte dış ortam hava sıcaklığı ile rüzgâr hızı ve

yönü de ölçülmüştür. Fan önünde havanın pedden geçiş hızının ölçülmesinde ± 0,01

m/s duyarlıktaki portatif bir anemometre (OMEGA HHF710) kullanılmıştır.

Ölçülen bu değerler Microsoft Office Excel’de grafik ve çizelgeler şekline

getirilip değerlendirilmiştir.

28

4. BULGULAR ve TARTIŞMA Eda GÜLŞEN

4.BULGULAR ve TARTIŞMA

4.1. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Araştırma Uygulama Çiftliği

Yumurta tavuğu işletmesinde ilkbahar döneminde, yumurta tavuğu sayısı 2000

adettir. Ortalama canlı ağırlık ise 1600 g’ dır. Yaz döneminde, yumurta tavuğu sayısı

1700 adettir. Ortalama canlı ağırlıkları ise 1500 g’ dır.

Đşletmedeki kafes tipi yumurtacı tavuk kümesinde, Nisan ayında ölçülen

amonyak gazının zamana bağlı olarak değişimi ile kümes dışı sıcaklık değeri Şekil 4.1–

a ile Şekil 4.1-b‘ de gösterilmiştir. Mayıs ayında ölçülen amonyak gazının zaman bağlı

olarak değişimi ile kümes dışı sıcaklık değeri Şekil 4.2-a, Şekil 4.2-b, Şekil 4.2-c‘ de

gösterilmiştir. Haziran ayında ölçülen amonyak gazının zaman bağlı olarak değişimi ile

kümes dışı sıcaklık değeri Şekil 4.3-a, Şekil 4.3-b, Şekil 4.3-c‘ da gösterilmiştir.

Şekil 4.1–a’ nın incelenmesinden; ölçüm süresince kümes dışında amonyak gazı

değişim değeri sıfır (0) bulunmuştur.

Kümes dışı sıcaklık değerlerinin gün içerisinde zamana bağlı olarak değişimi ise

Şekil 4.1-b‘ nin incelenmesinden görülebileceği gibi gün içerisinde çok büyük bir

değişiklik göstermemektedir. Başka bir ifade ile sıcaklık değeri gün içerisinde 18 ile 23 oC arasında bulunmaktadır. Aynı şekilden oransal nemin 08:00 – 16:00 saatleri

arasında günün diğer saatlerine oranla daha yüksek olduğu görülmektedir.

Bir günlük periyotta amonyak gazının ulaştığı değer sıfırdır. Bu da bize kümes

dışarısında rahatsız edici bir kokunun oluşmadığını, kümes içerisinde ilkbahar

döneminde iyi bir gübre temizleme ve havalandırma sisteminin bulunduğunu

göstermektedir. (Şekil 4.1 a-b)

Şekil 4.2-a‘ nin incelenmesinden; ölçüm süresince kümes dışı amonyak gazı

oranının gün içerisinde farklı değerlerde bulunduğu dikkat çekmektedir. Amonyak gazı

10:00 -12:00 saatleri arası 1 ppm ile 2 ppm arasında, günün diğer saatlerinde ise 1 ppm

‘in altındadır.

Şekil 4.2-b‘ nin incelenmesinden; ölçüm süresince kümes dışı amonyak gazı

oranının gün içerisinde farklı değerlerde bulunduğu dikkat çekmektedir. Amonyak gazı

10:00 – 12:00 saatleri arasında 1 ppm, günün diğer saatlerinde ise 1 ppm ‘ in çok

altındadır.

29


Kümes dışı sıcaklık değerleri gün içerisinde zamana bağlı olarak değişimi Şekil

4.2-c ‘ de izlenebilmektedir. Şekil 4.2-c‘ nin incelenmesinden görülebileceği gibi 1m ve

5m uzaklıktaki sıcaklık değerleri 08:00- 12:00 saatleri arası günün diğer saatlerine

oranla daha yüksek olduğu görülmektedir. Aynı şekilden oransal nemin 08:00- 12:00

saatleri arasında günün diğer saatlerine oranla daha düşük değerlerde olduğu

görülmektedir.

Bu grafiklere bakılarak akşam saatlerinde gündüz saatlerine oranla amonyak

gazının daha düşük olduğu görülmektedir. Bu durum; kümesin havalandırma

perdelerinin kapatılmasından dolayı dışarıya amonyak gazı çıkmamasındandır.

Bir günlük periyotta amonyak gazının ulaştığı değerler, sınır değerlerinin çok

altındadır. Bu da kümes dışarısında herhangi bir rahatsız edici bir kokunun olmadığını

kümesin içinin iyi bir şekilde temizlendiği ve planlandığını göstermektedir. (Şekil 4.2

a-b-c)

Şekil 4.3-a‘ nin incelenmesinden; ölçüm süresince kümes dışı amonyak gazı

oranının gün içerisinde ulaştığı değerler 10:00 -12:00 saatleri arasında başka bir ifade

ile gündüz saatlerinde 2 ppm’i göstermektedir. Bu oran günün diğer saatlerinde de 2

ppm dolaylarındadır.

Şekil 4.3-b‘ nin incelenmesinden; ölçüm süresince kümes dışı amonyak gazı

oranının gün içerisinde ulaştığı değerler 10:00 -12:00 saatleri arasında 2 ppm‘ i

göstermektedir. Bu oran günün diğer saatlerinde 1-1,5 ppm dolaylarındadır.

Kümes dışı sıcaklık değerleri gün içerisinde zamana bağlı olarak değişimi Şekil

4.3-c ’ de görüldüğü üzere 08:00 – 12:00 saatlerini kapsayan gündüz saatlerinde yüksek

olduğu, akşam saatlerinde ise düşüş gösterdiği görülmektedir.

Grafikler birlikte değerlendirildiğinde kümes dışı amonyak gazı oranının 8

saatlik periyotta önemli bir değişikliğe uğramadığını ve kümes içerisindeki

havalandırmanın iyi olduğundan dolayı kümes dışarısına zararlı düzeyde amonyak

gazının sızmadığını göstermektedir.

Yaz döneminde, birim alana düşen hayvan sayısı kış dönemine kıyasla daha az

olmasına rağmen, barınak dışındaki amonyak oranı birbirine yakın veya sınır değerlerin

altındadır. Bu da bize kümes içerisinde iyi bir gübre temizleme ve (doğal) havalandırma

sisteminin bulunduğunu göstermektedir. (Şekil 4.3 a-b-c)

30


Anemometre (OMEGA HHF710) yardımıyla, kümese 1 m uzaklıkta hava hızı

miktarı ortalama 2,43 m/sn, kümese 5 m uzaklıkta ise ortalama 0,53 m/sn hava hızı

miktarı ölçülmüştür.

Sonuçta rüzgâr yönünün etkisi ile hava hızı miktarının düşük olması da ölçülen

amonyak gazının düşük çıkmasında etkilidir.

31


Şekil 4.1 (a)

Şekil 4.1 (b)

Şekil 4.1. Araştırma Çukurova Üniversitesi Uygulama Çiftliğine ait kümeste ilkbahar döneminde kümese 1 m ve 5 m uzaklıkta zamana bağlı olarak amonyak gazının değişim değeri (a) ile kümes dışı sıcaklık değerinin değişimi (b)

0,00

6,00

12,00

18,00

24,00

30,00

36,00

08:00 10:00 12:00 14:00 16:00

Zaman (h)

Sıcaklık (ºC))

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

9,00

10,00

08:00 10:00 12:00 14:00 16:00

Zaman (h)

NH3

(ppm)

32


Şekil 4.2. (a) Çukurova Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliğine ait kümeste ilkbahar döneminde kümese 1m uzaklıkta zamana bağlı olarak amonyak gazının değişim değeri

Şekil 4.2. (b) Çukurova Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliğine ait kümeste ilkbahar döneminde kümese 5 m uzaklıkta zamana bağlı olarak amonyak gazının değişim değeri

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

9,00

10,00

08:00 10:00 12:00 14:00 16:00

Zaman (h)

NH3 Amonyak

(ppm)

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

9,00

10,00

08:00 10:00 12:00 14:00 16:00

Zaman (h)

NH3 Amonyak

(ppm)

33


Şekil 4.1.2. (c)

Şekil 4.2. (c) Çukurova Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliğine ait kümeste ilkbahar döneminde kümes dışı sıcaklık değerinin değişimi

0,00

6,00

12,00

18,00

24,00

30,00

36,00

08:00 10:00 12:00 14:00 16:00

Zaman (h)

Sıcaklık (ºC)

34


Şekil 4.3. (a) Çukurova Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliğine ait kümeste ilkbahar döneminde kümese 1 m uzaklıkta zamana bağlı olarak amonyak gazının değişim değeri

Şekil 4.3. (b) Çukurova Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliğine ait kümeste ilkbahar döneminde kümese 5 m uzaklıkta zamana bağlı olarak amonyak gazının değişim değeri

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

9,00

10,00

08:00 10:00 12:00 14:00 16:00

Zaman (h)

NH3 Amonyak

(ppm)

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

9,00

10,00

08:00 10:00 12:00 14:00 16:00

Zaman (h)

NH3Amonyak

(ppm)

35


0,00

6,00

12,00

18,00

24,00

30,00

36,00

08:00 10:00 12:00 14:00 16:00

Zaman (h)

Sıcaklık (C)

Şekil 4.1.3. (c)

Şekil 4.3. (c) Çukurova Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliğine ait kümeste yaz döneminde kümes dışı sıcaklık değerinin değişimi

36

5. SONUÇLAR ve ÖNERĐLER Eda GÜLŞEN

5. SONUÇLAR ve ÖNERĐLER

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Araştırma Uygulama Çiftliğine ait

yumurtacı kümeste minimum havalandırma debisinin uyguladığı ilkbahar döneminde

en yüksek amonyak konsantrasyonunun 1 ppm, maksimum havalandırma debisinin

uygulandığı yaz döneminde ise 2–3 ppm arasında olduğu belirlenmiştir.

Yaz döneminde kümes içerisinde artan iç ortam sıcaklık ve oransal nemine bağlı

olarak amonyak gazı konsantrasyonunun artması beklenirken artış olmamıştır. Bunun

nedeni yaz döneminde yüksek havalandırma debisine bağlı olarak iç ortamda oluşan

amonyağın dış ortama atılması ve kümes dışında daha çok hissedilmesidir.

Sonuç olarak, yaz döneminde havalandırma perdelerinin günün büyük bir kısmında

tamamen açık olması nedeniyle kümes içinde oluşan amonyağın kümes dışarısında

daha fazla hissedilmesine rağmen, araştırma yapılan kümeste en yüksek amonyak

değeri bile tavuklar için bildirilen sınır değerlerinin altında kaldığı gözlenmiştir. Bu

durum kümesteki tavuk sayısının tam kapasitede olması durumunda bile amonyak

değerinin izin verilen sınır değerleri içerisinde kalacağının göstergesi olarak

değerlendirilmiştir.

37

KAYNAKLAR

AKBAY,R.,TÜRKOĞLU, M., ALTAN, A., ve SÜNER, E., 1990. Türkiye

tavukçuluğundaki gelişmeler, sorunlar ve çözüm yolları. Türkiye Ziraat

Mühendisliği Üçüncü Teknik Kongresi. 8–12 Ocak 1990, ANKARA

AKKILIÇ, M., 1982.Uluslararası Bilimsel tavukçuluk kongresi. 24–25 Mayıs Bildiriler

Ankara. S. 25-30 .

AKKILIÇ, M., AKSOY, F., T., 1982. Türkiye’ de Tavukçuluğun Ana Sorunları.

Uluslar -arası Bilimsel Tavukçuluk Kongresi. 24-25 Mayıs. ( 27–33 ).

Ankara.

ALAGÖZ, T., 1983. Çukurova Bölgesi Tavukçuluk Đşletmelerinde Kümeslerin

Durumu, Özellikleri ve Bölge Đklim Koşullarına Uygun Kümes Planlarının

Geliştirilmesi Üzerinde Bir Araştırma. Doktora Tezi, ADANA.

ALAGÖZ, T., KUMOVA, Y., ATILGAN, A., AKYÜZ, A., 1996. Hayvancılık

Tesislerinde Ortaya Çıkan Zararlı Atıklar ve Yarattığı Çevre Kirliliği Üzerine

Bir Çalışma.M.Ü. Mühendislik fakültesi Tarım- Çevre Đlişkileri Sempozyumu

Bildiri Kitabı, Mersin, s. 441–448.

ANONYMOUS, 1987. Hayvan Barınakları Isı Tecridi ve Isıtma Kuralları. Türk

Standartları Enstitüsü, ANKARA

ANONYMOUS, 1989 . DIN 18910. Norm- Vorlage, Waermeschutz Geschlossener

Staelle Waermedaemmung und Lüftung Planungsund

Berechnungsgrundlagen

ANONYMOUS, 1993a. Broiler Production. Poultry Production Programs, USA, p.3–5.

ANONYMOUS, 1996c. Đstatistik Göstergeler. T. C. Başbakanlık Devlet Đstatistik

Enstitüsü , DĐE Matbaası, ANKARA, 445 s.

ANONYMOUS, 1998a. Đstatistiklerle Türkiye 1998. T. C. Başbakanlık Devlet Đstatistik

Enstitüsü, DĐE Matbaası, ANKARA, 105s.

ANONYMOUS, 1998b. Production Yearbook 1996. FAO, Rome, Italy.

ANONYMOUS, 1999a. T. C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı ĐGEME BĐM

Kayıtları, ANKARA.

38

BALABAN, A., E. ŞEN, 1988. Tarımsal Yapılar. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi

Yayınları, No:1083, Ders Kitabı:311, Ankara.

BALABAN, A., E. ŞEN, 1979. Tarımsal Yapılar. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Yayınları No.721. Ankara Üniversitesi Basımevi. ANKARA.(244s.)

BORCHERT, K. L., 1963. Hühnerstaellen und Geregeltes Stallklima. Sonderdruck aus

Bauen auf dem Lande. H. 7, S. 1-10.

CHARLES, D. R., 1981. Practical Ventilation and Temperature Control for Poultry.

Environmental Aspects of Housing For Animal Production, England, p. 183–

185.

EBBELL, H., 1961. Standardisierung der Umwelt als Weiterentwicklung der

Intensivhaltung. Deutsche Geflügelwirtschaft, Nr. 15, S. 13.

EKMEKYAPAR, T., 1993. Hayvan Barınaklarında Çevre Koşullarının Düzenlenmesi.

Atatürk Üniversitesi Yayınları, No: 698, Erzurum, s. 76–78.

EKMEKYAPAR, T., 1991 . Hayvan Barınaklarında Çevre Koşullarının

Denetlenmesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. Erzurum.

ERENSAYIN, C., 2001. Yeni Tavukçuluk Bilimi. Nobel Yayın Dağıtım, 324 s,

Ankara.

ESMINGER, M.E., OLFIELD, J.E., HEINEMANN, W.W., 1990. Feeds and

Nutrition.Second Edition, California.

HENDRIKS, J. G. L., VRIELINK, M. G. M., and PEET- SCHWERING, C. M. C.,

1997. Reucing Ammonia Emission From Pig housing by adding Acids Salts to

the Feed. Livestock Environment. Proceedings of fifth ınternational

Symposium, Bloomington, Minnesota. May 29-31. P. 65-70.

KALICH, J., 1962. Die Bedeutung des Stallklimas für die Leistung des Geflügels.

Sonderdruck aus Tierarztliche Umschau, 17, S. 33–34.

KRISTENSEN, H. H. , and C. M. WATHES, 2000. Ammonia and Poultry

Welfare : A Review. World ‘ s Poultry Science Journal. Vol. 56. P. 235–

245. September.

LINDLEY, J.A., and J,A. WHITAKER, 1996. Poultry Housing. Agricultural Building

and Structures, USA, p.581–582.

MELTZER, A., 1983. The Effect of Body Temperature on The Growth Rate of

Broilers. British Poultry Science, 43:33–44, London, England.

39

MUTAF, S., ALKAN. S., DOĞAN. Ş., 1999. Sıcak Yörelerdeki Kümeslerin

Đklimsel Projendirme Đlkeleri. Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve

Konferansı. 3-6 Haziran . 100–109 syf, Đstanbul.

MUTAF, S., 1975. Đzmir Đlinde Bazı Tavukçuluk Đşletmelerinde Kümes Đçi Çevre

Koşulları Üzerine Bir Araştırma. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları

No: 261, Đzmir, 134s.

MUTAF, S., 1980. Buharlaşma Đle Serinletmenin Kümes Đçi Çevre Koşullarına Etkisi.

E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No. 341, Bornova- Đzmir.

MUTAF, S., R.SÖNMEZ, 1984. Hayvan Barınaklarında Đklimsel Çevre ve Denetimi.

E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No. 438, Bornova- Đzmir.

MUTAF, S., R.SÖNMEZ, 1984. Hayvan Barınaklarında Đklimsel Çevre ve Denetimi.

E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No: 438, Bornova- Đzmir.

NIMMERMARK, S., 1984. Fukt-og Varmeproblem i Varphöns-och

Slaktkycklingsstallar. (Moisture and Heat Production in Animal Houses for

Hens and Broilers ). Swedish University of Agricultural Sciences.

NORT, M. D., D.D.BELL, 1990. Commercial Chicken production Normal. An Avi

Book Published by Van Nostrand Reinhold, Newyork.

ÖNEŞ, A., OLGUN, M., MUTAF, S., ÇĐLĐNGĐR, Đ., 1991. Ülkemizde Hayvan

Barınaklarının Durumu ve Geliştirilme Olanakları, Ankara 17-19

Haziran 1991, Ankara, s. 193-204.

ÖZEN, N., 1986. Tavukçuluk (Yetiştirme, Islah, Beslenme, Hastalık, Et ve Yumurta

Teknolojisi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi yayınları No: 11.

Samsun. S. 330.

PATRICH, H., SCHAIBLE, J. P., 1980; Ocak, 1998. Poultry : Feeds and Nutrition.

AVI Publishing Com. Inc. Westport, Connecticut.

RUDOLF, M., BAEHR, H., and JENSCH, D., 1969. Veterinarhygienische

Arbeitsmethoden. Veb. Gustav Fischer Verlag Jena.

SAINSBURY, D.W.B., 1981. Health Problems in Intensive Animal Production.

Environmental Aspects of Housing For Animal Production, England, p. 439–

454.

SPLITTGERBER, H., 1960. Voraussetzung Einer Wirtschaftlichen

Junghennengeflügelmast. Deutsche Wirtschaftsgeflügelzucht 12, S. 119–121.

T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı ĐGEME BĐM Kayıtları, ANKARA (internet

adresi)

40

TEKĐNEL, O., KUMOVA, Y.,ALAGÖZ, T., DEMĐR, Y., 1988a Hayvan

Barınaklarının Planlanması. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yardımcı

Ders Kitabı. No: 10, Adana, 61 s.

TURNER, L. W., GATES, R. S., WATHES, C. M. , and AUDSLEY, E., 1997 .

Using Fuzzy Logic For Assesment of Dust and Ammonia Effects on

Swine Respiratory Disease. Livestock Environment. Proceedings of Fifth

International Symposium, Bloomington, Minnesota. May 29–31. P. 638-

645.

TÜRKOĞLU, M., 1995. Türkiye Tavukçuluğunun Durumu. YUTAV ’95 Uluslar

Arası Tavukçuluk Fuarı ve Konferansı. 14–21, Đstanbul.

WATHES, C. M., D. R.CHARLES, 1994. Comparative Climatic Requirements.

Livestock Housing, England, p.3–25.

WICKLEN, G. L. V., FOUTZ, T. L. , and ROWLAND, G. N., 1997. Respirable

Tissue Damage in Broilers Exposed to Respirable Aerosol Particles and

Ammonia. Livestock Environment. Proceedings of Fifth International

Symposium, Bloomington, Minnesota. May 29–31. P. 647–653.

WOLFERMANN, H. F., 1970. Untersuchungen von Isotermen Stroemungen im Stall

an Einem Wassermodel. Internationale Arbeitstagum Sektion 2. Gen. Belgien

band

ÖNER,Đ. ve Y.YILDIZ (2001), Đki farklı tip yumurta tavuğu kümesinde amonyak ve

hidrojen sülfür gazlarının oluşum düzeylerinin belirlenmesi üzerine bir

araştırma. Tarımsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongre Bildiri Kitabı Syf: 311-

315

YILDIZ,Y., A.K.G.GÜRDĐL, M.DAĞTEKĐN ( 2001) Adana çevresi etlik piliç

yetiştirme kümeslerinde amonyak ve hidrojen sülfür gazlarının oluşum

düzeyleri Tarımsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongre Bildiri Kitabı Syf: 317-

323

XUE, S. K., S. CHEN, 1999. Surface Oxidation For Reducing Ammonia and

Hydrogen Sulfide Emissions From Dairy Manure Storage. Transactions

of The ASAE. Vol. 42 (5): 1401 – 1408 .

VALANTINE, H., 1964. A. Study of Effect of Different Ventilation Rates on The

Ammonia concentration in The Atmosphere of Broiler Houses. British

poultry Science 5 (2): 149-159.

41

ÖZGEÇMĐŞ

1983 yılında Adana‘ da doğdum. Đlk, orta ve lise öğrenimimi Adana‘ da

tamamladım. 2002 yılında Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Teknolojisi Bölümünde Lisans

öğrenimime başladım ve 2006 yılında mezun oldum. 2007 yılında da Ç.Ü. Fen

Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalında Yüksek lisans

eğitimime başladım ve halen eğitimime devam etmekteyim.

ÇukurovaÜnĐversĐtesĐ fenbĐlĐmlerĐenstĐtÜsÜ ... · saygıdeğer hocam prof. dr.taner...

Documents