ภมศาสตรวฒนธรรม : ประวตศาสตร เสนทางการเผยแผพระพทธศาสนา และหลกพทธธรรม ในสมยลานนา-สโขทย

Cultural Geography: History, Propagation Routes of Buddhism and Principle of

Buddhadhamma in Lanna-Sukhothai Period

ดร.สหทยา วเศษ

พระมหาพงษประภากรณ วสทธญาโณ, ดร. นางพศมย วงศจ าปา

นางสาวนภาพร หงสทอง มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตพะเยา

บทคดยอ

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาประวตศาสตรพระพทธศาสนา ศกษาเสนทางการเผยแผ

พระพทธศาสนา และหลกพทธธรรมทปรากฏหลกฐานทางโบราณคดตามเสนทางการเผยแผพระพทธศาสนาในสมยลานนา–สโขทย เปนการวจยเชงคณภาพ เกบรวมรวมขอมลโดยการสมภาษณผใหขอมลหลก และประชมกลมยอย รวมทงส ารวจและถายภาพแหลงโบราณคดในจงหวดพะเยา เชยงราย เชยงใหม และสโขทย

ผลการวจยพบวา ๑) ลานนา–สโขทย เปนอาณาจกรทไดรบอทธพลจากพระพทธศาสนาเถรวาทฝายลงกาวงศ จากหลกฐานทางโบราณคดทพบอยชวงปลายพทธศตวรรษท ๑๘ ถงตนพทธศตวรรษท ๒๐ ชวงแรกผคนในสโขทยนบถอพระพทธศาสนามหายานซงไดรบอทธพลจากขอม เมอขอมเสอมอ านาจ พระพทธศาสนาเถรวาทฝายลงกาวงศไดเจรญรงเรอง ตงแตสมยพอขนศรอนทราทตย จนถงพระยาลไท หลงจากทพระยาลไททรงผนวช ไดสงพระสงฆไปเผยแผพระพทธศาสนายงเมองตางๆ สวนลานนา พระเจากอนาแหงเมองเชยงใหมไดนมนตพระสมนเถระจากสโขทย ไปอปสมบทใหกบกลบตร และพระสงฆบางสวนไปศกษาธรรมวนยทลงกา ในสมยของพระเจาสามฝงแกนไดเผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศไปถงเชยงราย เชยงแสน ในสมยพระเมองแกว ไดสรางวด พระพทธรป และสนบสนนการศกษาของคณะสงฆ มพระเถระนกปราชญไดแตงคมภรทางพระพทธศาสนาจ านวนมาก ตนพทธศตวรรษท ๒๐ สโขทยไดเสอมลงและเปนเมองขนของอยธยา สวนลานนาไดถกพมาเขาโจมต และตกอยภายใตการปกครองของพมาเกอบ ๒๐๐ ป ๒) เสนทางภมศาสตรวฒนธรรมในสมยสโขทย-ลานนา ในสมยสโขทยม ๒ เสนทางไดแกครงท ๑ สมยพอขนศรอนทราทตยและพอขนรามค าแหง (ปลายพทธศตวรรษท ๑๘ - ตนศตวรรษท ๑๙) เรมจากจากลงกา-นครศรธรรมราช–สโขทย และครงท ๒ สมยพระยาเลอไท และพระยาลไท (ปลายศตวรรษท ๑๙ - ตนพทธศตวรรษท ๒๐) เรมจากสโขทย - เมองพน - อนเดย - ลงกา – สโขทย สวนใน

งานวจยนไดรบทนอดหนนจากสถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

2

สมยลานนาม ๒ เสนทางไดแก ครงท ๑ ลงกาวงศส านกรามญ เรมจากลงกา -เมองพน- สโขทย- ล าพน- เชยงใหม (วดสวนดอก) ครงท ๒ ลงกาวงศส านกสหล เรมจากเชยงใหม-ลงกา -อยธยา -ศรสชนาลย -สโขทย -ล าพน - เชยงใหม (วดปาแดง) และ๓) หลกพทธธรรมทปรากฏในโบราณวตถ ไดแก พระพทธรปสะทอนใหเหนหลกโอวาทปาฏโมกข หลกขนต หลกโสรจจะ หลกพรหมวหาร ๔ หลกบญกรยาวตถ หลกกศลกรรมบถ ๑๐ และมรรค ๘ ในโบราณสถานคอ พทธเจดยไดแก บชา ๒ เจดย ๔ ถปารหบคคล ๔ และสงเวชนยสถาน ในศลาจารก คอ ทศพธราชธรรม ๑๐ บญกรยาวตถ ๑๐ อามสทานและมงคลสตร และในวรรณกรรมคอ หลกพฒนาตน พฒนาครอบครว พฒนาสงคม และพฒนาจตใจ

ค าส าคญ : พระพทธศาสนาในสมยลานนา–สโขทย, เสนทางการเผยแผพระพทธศาสนา, หลกพทธธรรม

Abstract

This research aims to study the history of Buddhism, to explore the Buddhism

propagation route and the Buddhadhamma that appeared as archaeological evidence

along the route of propagating of Buddhism in Lanna – Sukhothai period. The research

was conducted by the qualitative research method and data were collected by

interviewing ,group discussion and photograph the prominent historical area of Lanna –

Sukhothai in Phayao, Chiang Rai, Chiang Mai and Sukhothai province.

The research found that 1) Lanna-Sukhothai period, the two kingdoms were

influenced by the Theravada Buddhist tradition for Sri Lanka and the archaeological

evidence originated in the late 18th to early 20th century. At the beginning, the Sukhothai

people believed and practiced in the Mahayana Buddhist tradition, which was influenced

by the Khmer empire. When the Khmer Empire decline power, the Kings of Sukhothai

believed and practiced the Sri Lankan Theravada Buddhism. After King Phrayalithai

ordained, he sent the monks to spreading Buddhism. Regarding the Lanna region, King

Phraya Kue Na invited venerable Sumana Thera from Sukhothai to give the higher

ordination to the Lanna Buddhist and some monks were sent to study Buddhism in Sri

Lanka as well. In reign of King Phraya Sam Fang Kean, Sri Lankan Buddhist Tradition

has introduced to Chiang Rai and Chiang Sean. In the reign of King Muang Kaeo, the

temples were built; Buddha images and the education of the monks was well supported.

Countless of monk scholars have composed numerous of Buddhist scriptures. Until the

early 20th century, Sukhothai had deteriorated and became a tributary of Ayutthaya.

Lanna has been attacked by the Burmese and has been under Burma nearly 200 years.

2) According to the Cultural Geography route in Sukhothai – Lanna period, there

are two routes in Sukhothai period, the first is in the period of King of Pho Khun Sri

Indrathit and King Ramkhamhaeng (late 18th - early 19th century). It was begun from Sri

Lanka to Nakorn Sri Thammarat and Sukhothai. The second route was in the reign of

King Phraya Lue Thai and King Lithai (late the 19th –early the 20th century). The route

started from Sukhothai to Muang Pan to India –to Sri Lanka and to Sukhothai. In

addition, the geo-cultural route in Lanna kingdom was found two routes within two

3

periods. The first route was begun from the Mon Buddhist tradition which originated

from Sri Lanka to Muang Pan to Sukhothai to Lamphun and to Chaing Mai (Wat

Suandok). The second period was called the Sinhala Buddhist School from Sri Lanka, it

started from Chiang Mai to Sri Lanka to Ayutthaya to Sri Satchanalai to Sukhothai to

Lamphun and to Chiang Mai (Wat Pa Daeng).

3) According to the Buddhadhamma that appeared in antiquities, they reflected

the Buddha’s Teachings as the Three Admonitions, Patience and Modesty, the Four

Sublime States of Mind, the Ten Bases of Meritorious Action, Ten Wholesome Course of

Action,and the Eightfold Noble Paths. And in the archaeological sites or the Buddhist

monument, it showed the teaching of Acts of Worship in Buddhism, the Persons Worthy

of a Stupa or Monument and the places made sacred by the Buddha’s association. The

Buddhadhamma that found in the stone inscription were the Ten Virtues of a Ruler, Ten

Bases of Meritorious Action, Material Gifts and The 38 Highest Blessing. The Buddhist

Doctrines that appeared in the literary works were the principles as self and family

development, social development and mental development.

Keyword: Cultural Geography, Lanna-Sukhothai Period , Propagation Routes of

Buddhism, Buddhadhamma

ความเปนมาของปญหาการวจย

แมพระพทธศาสนาจะถอก าเนดขนในดนแดนแหงชมพทวป แตพระพทธศาสนากบคนไทยนนมความสมพนธกนมาเปนเวลาชานาน ทงในทางประวตศาสตรและวฒนธรรม นบตงแตสมยทชนชาตไทยมประวตศาสตรอนชดเจน คนไทยไดนบถอพระพทธศาสนาตอเนองตลอดมา ตงแตพทธศตวรรษท ๓ พระเจาอโศกมหาราช ทรงเผยแผพระพทธศาสนาไปยงดนแดนตางๆ ในหนงสอมหาวงศพงศาวดารลงกาไดกลาวถงการเดนทางเผยแผพระพทธศาสนานกายเถรวาท ทมพระโสณเถระ และพระอตตระเถระ ไปเผยแผในสวรรณภม ตงแตตอนใตของพมาปจจบน ลงมาถงภาคกลางของประเทศไทย1

พทธศตวรรษท ๖ พทธมามกะชาวอนเดยไดน าลทธมหายานมาแผยแผทางพมาตอนเหนอ อกดานเดนทางมาทางทะเลขนทแหลมมลาย เขามาทางประเทศกมพชาในปจจบน ไดเกดอาณาจกรฟนน และเขามาตอนกลางของประเทศไทย ตอมาในพทธศตวรรษท ๑๑ อาณาจกรฟนนเสอมลงดวยพวกเจนละทนบถอศาสนาพราหมณ ขณะทอทธพลของพวกฟนนเสอมลง พวกมอญในลมแมน าเจาพระยาไดตงเปนอาณาจกรทวาราวด โดยรกษาจารตของพระพทธศาสนาฝายเถรวาท มศนยกลางอยทนครปฐม

พทธศตวรรษท ๑๒ อาณาจกรทวาราวด ไดขยายขนไปจนถงลพบรและไดแผขนไปจนถงภาคเหนอของประเทศไทย สวนภาคใตของประเทศไทยไดเกดอาณาจกรศรวชยขนทแหลมมลาย และทางตอนเหนอของมลาย (นครศรธรรมราชในปจจบน) มชอวา เมองตามพรลงค เปนประเทศราชของ

1 phrasayyan kietsaksy, การเผยแผพระพทธศาสนาเขาสประเทศไทย . [ออนไลน ]. สบคนจาก

https://sites.google.com/site/phrasayyankietsaksy/kar-pheyphae-phraphuthth-sasna-khea-su prathesthiy. เมอวนท ๒๐ สงหาคม ๒๕๕๘.

4

อาณาจกรศรวชย และเปนศนยกลางแหงการศกษาพระปรยตธรรมจนถงสมยพทธศตวรรษท ๑๕ 2 ในยคลพบร จกรวรรดเขมรมอ านาจครอบง าประเทศไทย ประมาณปพ.ศ.๑๕๐๐ – ๑๘๐๐ พระพทธศาสนาซงแพรหลายอยในสมยลพบร มทงฝายเถรวาทและมหายาน พทธศตวรรษท ๑๖ สมยของพระเจาอนรทธมหาราช กษตรยพกาม ทรงรวบรวมเอาพมากบมอญเขาเปนอาณาจกรเดยวกน แลวแผอาณาเขตมาถงลานนา ลานชาง ละโว และทวารวด3

ในสมยสโขทย ประมาณป พ.ศ.๑๘๒๐ พอขนรามค าแหงมหาราชเสดจขนครองราชย ทรงอาราธนาพระมหาเถระสงฆราช ชาวลงกาทมาเผยแผอยทนครศรธรรมราช เดนทางมาเผยแผพระพทธศาสนาในกรงสโขทย ป พ.ศ.๑๘๙๗ พระยาลไทขนครองราชย ไดทรงสงทตไปอาราธนาพระสมนะเถระชาวลงกา มายงกรงสโขทย พระองคไดเสดจออกผนวช ณ วดปามวง ในเขตอรญญก และทรงนพนธหนงสอเตภมกถา (ไตรภมพระรวง) ทมอทธพลตอวถชวตของประชาชนในเรองนรก สวรรค และการท าความดความชว สมยนพระพทธศาสนาเจรญรงเรองมาก และยงสงผลตอศลปะสมยสโขทย โดยเฉพาะพระพทธรปทมพทธลกษณะงดงาม และเปนเอกลกษณแบบสโขทย เชน พระพทธชนราช และพระพทธชนสห เปนตน4

ในชวงเดยวกนน ประมาณปพ.ศ. ๑๘๓๙ พระยามงรายแหงอาณาจกรลานนา ทรงสรางราชธานชอวา “นพบร ศรนครพงคเชยงใหม” ณ ลมแมน าปง พระองคทรงท านบ ารงพระพทธศาสนา ไดสรางวด ทงทเปนฝายคามวาสและอรญญวาส เมองตางๆ เชน เชยงราย ล าพน ล าปาง แพร นาน พะเยา เปนตน ป พ.ศ. ๒๐๒๐ ในสมยของพระเจาตโลกราช ไดท าการสงคายนาพระไตรปฎกขนครงแรกในดนแดนประเทศไทย ณ วดมหาโพธาราม หรอวดเจดยอด ไดเกดพระเถระนกปราชญชาวลานนาหลายรป และไดรจนาคมภรส าคญทางพระพทธศาสนาไวเปนจ านวนมาก5

จากประวตความเปนมาของพระพทธศาสนาทเขามาในประเทศไทย ท าใหเหนถงเสนทางการเขามาของพระพทธศาสนา หลกฐานทางโบราณคดท เปนทงโบราณวตถ โบราณสถาน ศลปวตถ และวรรณกรรมทางพระพทธศาสนา โดยเฉพาะในสมยลานนาและสโขทยทมความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนานกายเถรวาท ท าใหผวจยมความสนใจศกษาประวตศาสตร หลกพทธธรรม และเสนทางการเผยแผพระพทธศาสนาในสมยลานนา - สโขทย ผลจากการศกษาจะไดองคความรดานประวตศาสตร หลกพทธธรรมทปรากฏในหลกฐานทางโบราณคดตามเสนทางการเผยแผพระพทธศาสนาในสมยลานนา - สโขทย และแนวทางการพฒนาระบบสารสนเทศ อนจะน าไปสการจดการแหลงโบราณคดทางพระพทธศาสนาในมตภมศาสตรวฒนธรรมตอไป

2 สชาต หงษา, ประวตศาสตรพระพทธศาสนา, (กรงเทพฯ : ศยาม, ๒๕๕๐), หนา 119. 3 พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), พระพทธศาสนาในอาเซยน, พมพครงท 4, (กรงเทพฯ : โรงพมพมหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย, 2531), หนา 112. 4 จ านงค ทองประเสรฐ, ประวตพระพทธศาสนาในเอเชยอาคเนย, (กรงเทพฯ : ครสภา, ๒๕๓๔), หนา

๓๗๒ – ๓๗๓. 5 พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), พระพทธศาสนาในอาเซยน, หนา ๑๑๖.

5

วตถประสงคของการวจย ๑. เพอศกษาประวตศาสตรพระพทธศาสนาในสมยลานนา–สโขทย

๒. เพอศกษาเสนทางการเผยแผพระพทธศาสนาในสมยลานนา- สโขทย ๓ . เพอศกษาหลกพทธธรรมทปรากฏหลกฐานทางโบราณคดตามเสนทางการเผยแผ

พระพทธศาสนาในสมยลานนา–สโขทย

วธด าเนนการวจย

การวจยครงน เปนการศกษาเชงคณภาพ โดยศกษาเอกสารทตยภม การศกษาภาคสนามโดยลงพนทส ารวจแหลงโบราณคดทางพทธศาสนา เสนทางการเผยแผพระพทธศาสนา ถายภาพหลกฐานทางโบราณคดตามเสนทางการเผยแผพระพทธศาสนา การสมภาษณผใหขอมลหลก การประชมกลมยอยและท าแผนทเสนทางการเผยแผพระพทธศาสนาและภมศาสตรวฒนธรรมในสมยลานนา – สโขทย กลมตวอยางในการศกษาประกอบดวย พระสงฆ นกวชาการในทองถนดานประวตศาสตร นกวชาการในหนวยงานภาครฐ และสถาบนการศกษาในทองถน ใน ๔ จงหวด ไดแก จงหวดพะเยา จงหวดเชยงราย จงหวดเชยงใหม และจงหวดสโขทย รวม ๒๐ คน

สรปผลการวจย

๑. ประวตศาสตรพระพทธศาสนาในสมยลานนา – สโขทย พระพทธศาสนาเขามาสดนแดนประเทศไทย หากพจารณาตามลกษณะพทธเจดย แบงออกเปน

๔ ยคไดแก ยคท ๑ พระพทธศาสนานกายเถรวาทในราวพทธศตวรรษท ๓ พระเจาอโศกมหาราชทรงโปรดใหท าตตยสงคายนา ช าระสมณะวงศใหบรสทธ แลวเผยแผพระพทธศาสนา จ านวน ๙ สาย ในสายท ๘ มพระโสณเถระ กบพระอตตรเถระ ไดเดนทางมาเผยแผยงสวรรณภม ยคท ๒ พระพทธศาสนานกายมหายาน ในสมยของกษตรยวงศสรยวรมน ขอมได แผอ านาจ กษตรยขอมและประชาชนนบถอพระพทธศาสนานกายมหายาน มการสรางวดและเทวสถานจ านวนมาก ยคท ๓ พระพทธศาสนานกายเถรวาทแบบพกาม ในสมยของพระเจาอนรทธมหาราช กษตรยพมา มราชธานอยเมองพกาม ทรงปราบปรามประเทศรามญ แลวขยายอาณาเขตมาลานนา ลพบร และทวารวด และยคท ๔ สมยของพระเจาปรกกมพาหมหาราช เกดการฟนฟพระพทธศาสนานกายเถรวาทแบบลงกาวงศ ลทธลงกาวงศจงแพรหลายในพมา มอญ กมพชา และไทยตงแตนนมา 6

เมอเมองสโขทยขนอยกบกษตรยขอม ประชาชนนบถอพระพทธศาสนาทงมหายานและเถรวาท รวมไปถงศาสนาพราหมณ ตนพทธศตวรรษท ๑๘ จกรวรรดขอมเรมเสอมอ านาจลง ขนบางกลางหาวไดประกาศอสรภาพขบไลพวกขอมออกไป แลวสถาปนากษตรยนามวาพอขนศรอนทราทตย ถอเปนปฐมกษตรยแหงราชวงศพระรวง พรอมกบตงเมองสโขทยเปนราชธาน พอขนศรอนทราทตยทรงนบถอ

6 จ านงค ทองประเสรฐ, ประวตศาสตรพทธศาสนาในเอเชยอาคเนย, (กรงเทพฯ : ครสภา, ๒๕๓๔), หนา

๓๕๗ - ๓๗๖.

6

พระพทธศาสนานกายเถรวาท ในขณะนนวฒนธรรมขอมยงคงหลงเหลออย เมอพอขนศรอนทราทตยไดยนกตตศพทของพระพทธศาสนาลงกาวงศทนครศรธรรมราช จงทรงอญเชญพระพทธสหงคขนมาประดษฐานยงสโขทย พระพทธศาสนาลงกาวงศไดแพรหลายเขามายงสโขทยนบตงแตนนมา

สมยพอขนรามค าแหง กษตรยองคท ๓ แหงราชวงศพระรวง พระพทธศาสนานกายมหายานคอยๆ เสอมลง พระองคโปรดใหอาราธนาพระสงฆจากนครศรธรรมราชขนมายงสโขทย แลวทรงสรางวดปาถวายเรยกวา คณะอรญญก ในระหวางสมยของพระยาเลอไทกบพระมหาธรรมราชาลไท ไดมพระมหาเถรศรศรทธาราชจฬามน ซงไปศกษาพระพทธศาสนายงลงกาแลวน ากลบมาเผยแผทสโขทย เรยกวาพระพทธศาสนาลงกาวงศสายสหล ปลายพทธศตวรรษท ๑๙ ในสมยของสมเดจพระมหาธรรมราชาลไท พระสงฆชาวสโขทยคอ พระอโนมทสส และพระสมนเถระ ไดเดนทางไปยงเมองพน (เมาะตะมะ) และเขาบวชใหมในฝายอรญวาสทส านกของพระอทมพรบบผามหาสวาม เมอเดนทางกลบมายงสโขทยแลว ไดเผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศสายรามญ จนแพรหลายถงอาณาจกรลานนาและลานชาง 7

ตอมา พระอโนมทสสและพระสมนเถระไดเดนทางไปเมองพน เพออาราธนาพระอทมพรบบผา มหาสวามใหมาเปนพระอปชฌายในการผนวชของพระมหาธรรมราชาลไท พรอมกบไดน าพระสงฆชาวสโขทย ๘ รป รวมเดนทางไปบวชแปลงใหมดวย แตพระอทมพรบบผามหาสวาม ไดมอบหมายใหพระอโนมทสสและพระสมนเถระ เปนพระอปชฌาย สวนพระองคทรงเดนทางมาเปนพระอปชฌายใหพระมหาธรรมราชาลไท และจ าพรรษาทวดปามะมวง หลงจากทพระมหาธรรมราชาลไททรงผนวช ไดสงพระสงฆไปเผยแผพระศาสนายงเมองตางๆ ในป พ.ศ.๑๙๑๒ พระสมนเถระไดน าคณะสงฆ ๕ รป เพออปสมบทกลบตรในเชยงใหม ตามทไดรบนมนตจากพระเจากอนา กษตรยเมองเชยงใหม

ครงหลงของพทธศตวรรษท ๒๐ พระภกษในเมองเชยงใหม พรอมดวยพระภกษในแควนกมโพช (ลพบร) และมอญจ านวนรวม ๓๙ รป เดนทางไปบวชแปลงใหมและศกษาธรรมวนยทลงกา แลวกลบมาพรอมกบพระเถระชาวลงกา ๒ รป เพอใหมาเปนพระอปชฌายในการบวช เรยกวา คณะสงฆลงกาวงศใหมหรอสหลสายใหม และไดเผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศใหมตามเมองตางๆ เชน อยธยา ศรสชนาลย สโขทย นบแตนนพระพทธศาสนาลงกาวงศไดเจรญรงเรองในเมองสโขทย

เหนอขนไปจากดนแดนแถบน มอาณาจกรเกดขนมากอนแลวตงแตราวพทธศตวรรษท ๑๑ เปนตนมา ไดแก โยนกชยบรศรชางแสน หรญนครเงนยางเชยงแสน ภกามยาวหรอพะเยา และหรภญชยทรบอารยธรรมทวารวดมาตงแตพทธศตวรรษท ๑๓ โดยปรากฏในชนกาลมาลปกรณ วาเมองหรภญชยไดเกดขนราวป พ.ศ. ๑๒๐๔ มผน าคนส าคญ คอ ฤาษวาสเทพ และสกกทน-ตฤาษ ครนสรางเสรจจงไปขอเชอพระวงศจากพระเจากรงละโวขนมาปกครอง พระองคจงสงพระนางจามเทว พรอมทงบรวาร มหาเถรผทรงไตรปฎก มาปกครองอาณาจกรหรภญชย พระนางจามเทวจงเปนปฐมขตตยาน ผน ามาซงวฒนธรรม

7 พระพทธพกาม และ พระพทธญาณ, ต านานมลศาสนา, (กรงเทพฯ : เสรมวทยบรรณาคาร, ๒๕๑๙),

หนา ๓๑๖. อางใน เรองเดยวกน, หนา ๑๖.

7

ทวารวด และพระพทธศาสนาเถรวาททผสมผสานระหวางละโว มอญ และพกาม ท าใหอาณาจกรหรภญชยมความส าคญในฐานะเมองศนยกลางทางพระพทธศาสนา ในชวงพทธศตวรรษท ๑๗ – ๑๘

อาณาจกรลานนาไดเรมตนขนเมอพญามงรายจากแควนโยนก เขายดครองหรภญชยในสมยของพญายบา แลวรวมหรภญชยเขาเปนสวนหนงของโยนก และสรางราชธานทเวยงกมกาม ตอมาในป พ.ศ. ๑๘๓๙ ไดสรางเมองใหมชอวานพบรศรนครเชยงใหมเปนราชธานของลานนา พระพทธศาสนาในระยะแรกนจงเปนการสบทอดพระพทธศาสนาเถรวาทจากหรภญชย จนถงสมยพระเจาแสนภ ทรงสรางเมองขนใหมทเชยงแสน ใหเปนศนยกลางการปกครอง เศรษฐกจ และศาสนา และเปนทมาของศลปะลานนายคตนวา “ศลปะเชยงแสน” ตอมาในสมยของพระเจาค าฟและพระเจาผาย (พ.ศ.๑๘๗๗ – ๑๘๙๘) ทรงรวมมอกบพญากาว เมองนาน โจมตเมองพะเยา แลวรวมเขากบลานนา จากนนทรงใหเชยงใหมกลบมาเปนราชธานของอาณาจกรลานนาดงเดม

ตนพทธศตวรรษท ๒๐ พระพทธศาสนาลงกาวงศไดเผยแผเขามาสอาณาจกรลานนา เมอพระเจากอนา (พ.ศ.๑๘๙๘ – ๑๙๒๘) ขนครองราชย ไดสงคณะฑตไปอาราธนาพระสมนเถระทสโขทยใหมาเผยแผพระพทธศาสนายงลานนา ในยคนลานนาไดรบอทธพลจากสโขทย โดยเฉพาะดานพทธศลป โดยมวดสวนดอก และเมองเชยงใหมเปนศนยกลางของการศกษาพระปรยตธรรม และพระธรรมวนยแทนเมองหรภญชย คณะสงฆลงกาวงศกลมนเรยกวา ส านกรามญ ไดรบความนยมและการอปถมภจากกษตรย

ครงหลงของพทธศตวรรษท ๒๐ พระสงฆทอยในเมองเชยงใหม พระสงฆแควนกมโพช (ลพบร) และพระสงฆชาวมอญ ไดเดนทางไปเกาะลงกา และท าการบวชแปลงใหมทงหมด ไมนานเกดทพภกภยในลงกาจงตองเดนทางกลบ พรอมกนนนไดนมนตพระมหาอตตมปญญา และพระวกกมพาห พระเถระชาวลงกา มาเปนพระอปชฌายดวย ในระหวางการเดนทางกลบไดเผยแผพระพทธศาสนาตามเมองตางๆ เชน อยธยา ศรสชนาลย สโขทย เชยงใหม ในป พ.ศ. ๑๙๗๓ ไดพ านกอยทวดปาแดงหลวง คณะสงฆกลมนถอวาเปนคณะสงฆลงกาวงศใหม เรยกวา ส านกสหล หรอสายวดปาแดง

คณะสงฆลงกาวงศเมองเชยงใหมในขณะนนจงม ๓ ส านก คอ ส านกพนเมองเดมทสบทอดมาจากหรภญชย มศนยกลางอยทวดพระสงห ส านกรามญหรอบปผวาสแหงวดสวนดอก และส านกสหลทวดปาแดงหลวง คณะสงฆส านกสหลไดปฏบตตามพระวนยอยางเครงครดและแตกตางจากพระสงฆลงกาวงศเกาหรอส านกรามญ รวมทงมการชใหเหนถงความวปลาสของพระสงฆส านกรามญ จงไดมพระสงฆในนกายเดมและผมความเลอมใสเขามาบวชใหมในส านกสหลเปนจ านวนมาก น ามาซงความขดแยงระหวางคณะสงฆในเมองเชยงใหมในเวลาตอมา

ในสมยของพระเจาสามฝงแกน (พ.ศ. ๑๙๔๕ – ๑๙๘๔) พระองคทรงสนบสนนคณะสงฆส านกรามญ และขบไลคณะสงฆส านกสหลออกจากเมองเชยงใหม ไปอยทนครล าปาง โดยมหมนโลกนคร ใหการสนบสนนใหเผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศใหม ไปถงเมองเชยงรายและเมองเชยงแสน ตอมาพระเจาสามฝงแกนถกยดอ านาจ พระเจาตโลกราชขนเปนกษตรยแทน 8 การเปลยนแปลงทางการเมอง

8 ส านกนายกรฐมนตร, ต านานพนเมองเชยงใหม, (พระนคร : โรงพมพส านกท าเนยบนายกรฐมนตร, ๒๕๑๔), หนา ๔๙.

8

ดงกลาว ท าใหคณะสงฆส านกสหลไดรบการอปถมภ ตลอดรชสมยของพระเจาตโลกราช (พ.ศ. ๑๙๘๔ – ๒๐๓๐) พระองคทรงออกผนวชทวดปาแดงหลวง ทรงสนบสนนใหมการเผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศส านกสหล ในป พ.ศ. ๒๐๒๐ ทรงอปถมภการสงคายนาพระไตรปฎกทวดโพธารามมหาวหาร หรอวดเจดยอด เมองเชยงใหม การช าระพระไตรปฎกในครงนน ไดลดความขดแยงของคณะสงฆฝายตางๆ ท าใหสามารถท าสงฆกรรมรวมกนได

ในสมยพระเมองแกว (พ.ศ. ๒๐๓๙ – ๒๐๖๘) พระองคทรงจดใหมการท าสงฆกรรมรวมกนของพระพทธศาสนาทงสามนกาย คอ นกายเดมครงหรภญชย นกายรามญแหงวดสวนดอก และนกายสงหลแหงวดปาแดง มการสรางวดและพระพทธรปในสมยของพระองคมากทสด และทรงสนบสนนการศกษาของคณะสงฆ ในสมยนจงมพระเถรระนกปราชญหลายทานทมความรในพระไตรปฎก ไดแตงคมภรทางพระพทธศาสนาหลายเลม เชน ชนกาลมาลปกรณ จามเทววงศ สหงคนทาน เปนตน อกทงพระเจาโพธสารราชแหงลานชาง ไดสงฑตมาขอพระไตรปฎก พรอมพระสงฆไปยงลานชางอกดวย

ตอนปลายของสมยพระเมองแกว บานเมองเรมออนแอลง จากการแพสงครามกบเมองเชยงตง อกทงไดเกดอทกภยครงใหญขนในเมองเชยงใหม ครนพระองคสวรรคต อาณาจกรลานนาจงเรมเสอมลง ดวยการเมองภายใน การแยงชงราชสมบต และผลดเปลยนกษตรยหลายครง ในทสด พระเจาบเรงนอง กษตรยพมายกทพเขาตอาณาจกรลานนาในป พ.ศ. ๒๑๐๑ ลานนาจงตกอยภายใตการปกครองของพมาเปนเวลา ๒๐๐ กวาป จนถงสมยของสมเดจพระเจาตากสนแหงกรงธนบร ลานนาเปนอสระจากพมา แตมาขนอยภายใตการปกครองของสยามตงแตบดนนเปนตนมา ๒. เสนทางภมศาสตรวฒนธรรมในสมยสโขทย-ลานนา ๒.๑ เสนทางภมศาสตรวฒนธรรมทางพระพทธศาสนาในสมยสโขทย ปรากฏ ๒ ครง ไดแก ครงท ๑ สมยพอขนศรอนทราทตย และพอขนรามค าแหง (ปลายพทธศตวรรษท ๑๘ - ตนพทธศตวรรษท ๑๙) เรมจากจากลงกา - นครศรธรรมราช – สโขทย สมยพอขนศรอนทราทตย และพอขนรามค าแหง พระพทธศาสนาเถรวาทแบบลงกาวงศจากลงกา เขามาสนครศรธรรมราช ในสมยพอขนศรอนทราทตยไดอญเชญพระพทธสหงคจากนครศรธรรมราชมายงเมองสโขทย ในสมยพอขนรามค าแหง ปรากฎในศลาจารกหลกท ๑ กลาววา พอขนรามค าแหงไดนมนตพระมหาสงฆราชจากเมองนครศรธรรมราช มาเผยแผพระพทธศาสนาในสโขทย โดยสรางวดปานอกเมองสโขทยทางดานทศตะวนตก เชน วดปามะมวง วดตะพานหน วดตก การสรางพระแทนมนงคศลาบาตร (หรอพระแทนมนงคศลาอาสน) บรเวณโคกปราสาท ทางทศตะวนออกของวดมหาธาต เรยกวา คณะอรญญก ครงท ๒ สมยพระยาเลอไท และพระมหาธรรมราชาลไท (ปลายศตวรรษท ๑๙ - ตนพทธศตวรรษท ๒๐) เรมจากสโขทย - เมองพน - อนเดย - ลงกา - สโขทย สมยพญาเลอไท พระมหาเถรศรศรทธาราชจฬามน ทรงเดนทางจากสโขทยไปเมองล าพน แลวยอนลงมาเมองตาก เขาสเมองพน แลวจงเดนทางตอไปยงอนเดยและลงกา หลงจากกลบมาสโขทยไดน าพระบรมสารรกธาตมาดวย ทรงขยายและบรณะวดมหาธาต กลางเมองสโขทย ในสมยนพระสมนเถระ เดนทางไปบวชใหมในส านกพระอทมพรมหา

9

สามทเมองพน และกลบมาสโขทยในสมยพญาลไท หลงจากพระศรศรทธาฯ มรณภาพ พระสงฆหยอนยานทางพระธรรมวนย ท าใหพระสงฆทเครงครดไดไปศกษาวตรปฏบตของส านกลงกาวงศจากเมองพน

สมยพระยาลไท พระอโนมทสสและพระสมนเถระเดนทางไปอาราธนาพระอทมพรบบผามหาสวาม จากเมองพน เพอเปนพระอปชฌาชยในการผนวชของพระยาลไท และจ าพรรษาทวดปามะมวง พรอมน าพระสงฆชาวสโขทย ๘ รปมาบวชแปลงใหม และเผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศ เรยกวาลงกาวงศส านกรามญ ไปยง อโยธยา นาน สองแคว หลวงพระบาง โดยพญากอนา แหงลานนาไดนมนตพระสมนเถระจากสโขทยไปเผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศทลานนาอกดวย ในยคนพระยาลไทไดแตงวรรณกรรมไตรภมพระรวง เกดประเพณการบวช โรงเรยนปรยตธรรม การจ าลองรอยพระพทธบาทไวตามไหลเขา ประเพณไหวพระบาท การสรางพระพทธรปศลปะสโขทยไดแก พระพทธชนราช พระพทธชนสห และพระศรศาสดา เปนตน

ครงหลงศตวรรษท ๒๐ มพระภกษสงฆในเชยงใหม ลพบร และมอญ เดนทางไปยงลงกาเพอศกษาธรรมวนย และบวชแปลง เมอกลบมาไดเผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศใหมเรยกวา ลงกาวงศส านกสหล ในอยธยา ศรสชนาลย สโขทย เชยงใหม ในชวงนสโขทยไดตกอยในอ านาจของกรงศรอยธยา

๒.๒ เสนทางภมศาสตรวฒนธรรมทางพระพทธศาสนาในสมยลานนา ครงท ๑ ลงกาวงศส านกรามญ เรมจากลงกา -เมองพน- สโขทย - ล าพน- เชยงใหม (วดสวนดอก) ตนพทธศตวรรษท ๒๐ พระพทธศาสนาลงกาวงศส านกรามญเขาสลานนา โดยพญากอนาไดนมนตพระสมนเถระจากสโขทยมาลานนา และสรางวดพระยน ล าพนใหเปนทจ าพรรษา ตอมาพระองคไดพระราชทานสวนหลวงใหเปนทจ าพรรษาทเชยงใหม คอวดบปผาราม หรอวดสวนดอก ซงเปนศนยกลางของการศกษาทางพระพทธศาสนาแทนหรภญชย ปรากฎเจดยทรงดอกบวตมหรอพมขาวบณฑ ทวดสวนดอก เจดยทรงมณฑปวดพระยน ล าพน และเจดยวดอโมงคเถรจนทร ซงไดรบอทธพลจากศลปะสโขทย ครงท ๒ ลงกาวงศส านกสหล เรมจากเชยงใหม-ลงกา -อยธยา -ศรสชนาลย -สโขทย -ล าพน - เชยงใหม (วดปาแดง) พระสงฆลานนาไดเดนทางไปศกษาทลงกา เมอกลบมาไดน าพระสงฆจากลงกา ๒ รปมาเปนพระอปฌาชย พรอมทงอญเชญพระบรมสารรกธาตและเผยแผพระพทธศาสนาลงกาวงศใหมตามเสนทางเชน กรงศรอยธยา ศรสชนาลย สโขทย จนถงเชยงใหม และไดพ านกทวดปาแดงหลวง เรยกวาลงกาวงศใหมหรอส านกสหล แตเกดความขดแยงกบลงกาวงศส านกรามญ ท าใหพระสงฆลงกาวงศใหมพากนหนไปอยทเมองล าปาง ๓. หลกพทธธรรมทปรากฏในหลกฐานทางโบราณคดในสมยสโขทย -ลานนา ๓ .๑ หลกพทธธรรมทปรากฏในโบราณวตถ โบราณวตถทส าคญในบานเมองแห งพระพทธศาสนาคอพระพทธรป การสรางสรรคพทธศลป ท แสดงให เหนถงความศรทธาของพทธศาสนกชนผสรางถวายเปนพทธบชา ความช านาญทางศลปะ ความรในองคธรรม ความศรทธาในพระพทธศาสนาของชางศลป และยงเปนสงกระตนเตอนใจ ใหนอมน าหลกพทธธรรมไปปฏบตใหบรรลถงความด พระพทธรปทกองคแสดงลกษณะของมหาบรษ ๓๒ ประการ ทเรยกวา “มหาปรสลกษณะ” ตาม

10

คมภรของพราหมณทไดรวบรวมลกษณะส าคญของบคคลผเลศ เพอเปนเกณฑในการสรางแบบทสมกบเปนบคคลผเลศในโลก และเปนทยอมรบของผทนบถอพระพทธศาสนา 9 พระพทธรปไดสะทอนหลกพทธธรรมในระดบจรยธรรม คอธรรมทสามารถน าไปประพฤตปฏบตในการด าเนนชวตใหสมควรแกการเปนพทธศาสนกชนทด มนยส าคญใหระลกถงพระพทธคณ ๓ ประการ คอ พระปญญาธคณ พระบรสทธคณ และพระมหากรณาธคณ ระลกถงพระธรรมคณ ๖ ประการ คอ เปนธรรมททรงตรสไวดแลว เปนธรรมทผปฏบตพงเหนไดดวยตนเอง เปนธรรมทพงปฏบตไดและใหผลทนท ไดแก หลกโอวาทปาฏโมกข หลกขนต หลกโสรจจะ หลกพรหมวหาร ๔ หลกบญกรยาวตถ

หลกกศลกรรมบถ ๑๐ และมรรคมองค ๘ สวนระดบสจธรรมอนเปนหนทางน าไปสความหลดพนหรอบรรลความจรงสงสด อนเปนจดมงหมายปลายทางทแทจรงของพระพทธศาสนา ดวยมพทธลกษณะถอคตการสรางตามหลกมหาปรสลกษณะตามคมภรของพราหมณ สะทอนถงองคธรรมทเปนสงสากล และเปนความจรงสงสด ดงนนการสรางพระพทธรปในลานนาเกดจากคตความเชอวา จะเปนการค าชพระศาสนาใหมอายยนยาวถง ๕,๐๐๐ พระวสสา และกศลทไดนนจะสงผลใหไดเกดเปนมนษยในโลก สวรรค และสดทายจะไดพบพระนพพาน หรอการไดเกดในยคของพระศรอารยเมตไตรย ๓.๒ หลกพทธธรรมทปรากฏในโบราณสถาน โบราณสถานประเภทเจดยหรอพระธาตหรอสถปนน ถอเปนสญญลกษณทเปนตวแทนของพระพทธองค เจดยในพระพทธศาสนามปรากฏอยในต าราเกาเรยกวา “พทธเจดย” ประกอบดวย พระธาตเจดย บรโภคเจดย ธรรมเจดย และอเทสกะเจดย 10 คตการสรางเจดย มมาตงแตสมยพทธกาล ครงเมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานไดมฑตจากเมองตางๆ มาขอสวนแบงพระบรมธาตเพอน ามาสรางเจดยบรรจไว ไดมการแบงพระบรมธาตออกเปน ๘ สวน ในจ านวนนน ๔ สวนนน ไดน าไปสรางพระเจดยบรรจไวทสงเวชนยสถานคอ สถานทพระองคประสต ตรสร แสดงปฐมเทศนา และเสดจดบขนธปรนพพาน โดยพระเจาอโศกมหาราช โปรดใหสรางพระเจดย ๘๔,๐๐๐ แหง พระเจดยท าหนาทเปนทบรรจพระบรมธาตของพระพทธเจา เปนสงเวชนยสถานประการหนงของพระพทธเจา และเปนสงกอสรางเพออทศถวายในทางศาสนา

หลกธรรมทมอทธพลตอการสรางพทธเจดย ไดแก ๑) บชา ๒ ประกอบดวย อามสบชาคอ การบชาดวยสงของและปฏบตบชา ๒) เจดย ๔ ประกอบดวยธาตเจดย บรโภคเจดย ธรรมเจดย และอเทสกเจดย ๓) ถปารหบคคล ๔ คอ การบชาบคคลทควรบชานน พระพทธเจาไดตรสถงบคคลทสมควรแกการสรางสถปไวบชา ไดแก พระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระปจเจกพทธเจา พระอรหนสาวก และพระเจาจกรพรรดราช และ ๔) สงเวชนยสถาน ๔ ไดแก สถานทประสต สถานทตรสร สถานทปฐมเทศนา และสถานทปรนพพาน หลกธรรมระดบจรยธรรม ไดแก การบชาพระธาตเจดยในฐานะเปนสญญลกษณของพระพทธองค ในฐานะเปนสงศกดสทธ ในฐานะทเปนของบรรณาการแกพระมหากษตรย และเพอแสวง

9 กรมศลปากร, พระพทธรปส าคญ, (กรงเทพฯ : โรงพมพกรมศลปากร, ๒๕๔๓), หนา ๑๙ – ๒๑.

10

จารวรรณ พงเทยร, พทธศลป, พมพครงท ๓. (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๕, หนา๔๓-๔๕.

11

บญตามธรรมเนยมไหวพระธาตปเกด สวนระดบสจธรรม ไดแก การบชาพระธาตเจดยเพอท าวปสสนาของพระสงฆ โดยพระอฐธาตทบรรจในพระเจดยเปนเครองหมายแสดงถงพระกายหรอพระธรรมสวนใดสวนหนง ซงทงพระกายและพระธรรมตางกเปนสจธรรม ๓.๓ หลกพทธธรรมทปรากฏในศลาจารก สาระส าคญของศลาจารกหลกท ๑ แสดงใหเหนถงความอดมสมบรณ และวถชวตของคนไทยในสมยสโขทย ทอยรวมกนดวยน าใจไมตร เคารพในสทธเสรภาพของกนและกน ความมใจบญสนทาน เอออาทรกน ใหทานและรกษาศล การประพฤตถงหลกธรรมเรองการใหทาน รกษาศล โอยทานของราษฎร บงบอกถงวถชวตของผคนตงแตพระมหากษตรย ขนนาง และประชาชน ทมวถชวตเกยวของกบพระพทธศาสนาทยดหลกพทธธรรมในการด าเนนชวต

รปแบบการปกครองของอาณาจกรสโขทยแบบเปนการปกครองไพรฟาประชาชนของกษตรยโดยการน าเอาหลกค าสอนในพระพทธศาสนาเปนแบบแผนในการจดระเบยบสงคม ใหประชาชนอยในกรอบของศลธรรม จรยธรรม ตามหลกราชธรรม หรอทศพธราชธรรมในพระพทธศาสนา ท าใหบานเมองสงบสข เมอประชาชนมความเชอในหลกธรรมค าสงสอนของพระพทธศาสนา แสดงวาประชาชนเชอในกฎแหงกรรม อนเปนหลกค าสอน ๓ ประการคอ ท าแตความด ละเวนความชว และท าจตใจใหบรสทธ 11

หลกธรรมในระดบจรยธรรมทปรากฏในศลาจารก เปนหลกพทธธรรมทท าใหสงคมสโขทยนาอย เมอพระมหากษตรยไดน าเอาหลกศลธรรมและจรยธรรมน ามาปกครองบานเมอง ยอมท าใหสงคมมแตความปกตสข พระมหากษตรยไดทรงเปนแบบอยาง ใหไพรฟาประชาชนไดยดเปนหลก ดวยหลกการบรหารราชธรรมตามหลกค าสอนในพระพทธศาสนา ในหลกค าสอนของพระพทธเจาคอ หนาท (ทศทง๖) วนย (ขอวตรปฏบต) ความถกตอง ความจรง นอกจากน หลกศลาจารกยงไดบอกถงการบ ารงมารดาบดา อนเปนหลกธรรมในมงคลสตรขอท ๑๑ วาดวยการบ ารงมารดาบดา และขอมงคลสตรขอท ๒๕ วาดวยมความกตญญตอบพพการ

สวนจารกในลานนา เนอหาสวนใหญเปนเรองการถวายเสนาสนะ ทดนถวายวด สรางโบสถ สรางวหาร ถวายเพอเปนพทธบชา ในฐานะผถวายเปนพทธศาสนกชน ซงเปนหลกธรรมในหมวดการใหทานเพออทศใหแกผใหก าเนด ญาตมตรบรวารทลวงลบไปแลว อนเปนหลกศลธรรมทบตรพงประพฤตปฏบตตอบพพการ การท าบญท ากศลทางพทธศาสนาเพอแสดงบญบารมของเจาเมอง กษตรย พระสงฆ หลกพทธธรรมทปรากฏในจารกน ไดพดถงผลบญและการอนโมทนาบญในบญกรยาวตถ ๑๐ ประการ ขอทวาดวย ปตตานโมทนามย บญส าเรจดวยการอนโมทนาบญ อกทงเรองการบ าเพญทาน ในมงคลสตรขอท ๑๕ ความเปนผมปรารถนาตรงตอพระนพพาน ถอวาเปนหลกค าชนสงในการพฒนาตน มปรากฏในมงคลสตร ขอท ๓๔ วาการท าพระนพพานใหแจง หมายถงการปรารถนาใหบรรลพระนพพาน เปนการพฒนาตนเองจากความเปนปถชนเปนกลยาณชนสความเปนพระอรยบคคล

11 จงหวดสโขทย. ศลาจารก. สบคนจาก http://www.sukhothai.go.th/history/hist_08.htm เมอวนท

๑๒ ธนวาคม ๒๕๕๙.

12

การใหทานเปนหลกธรรมในพระพทธศาสนาในระดบโลกยะ สามารถพฒนาจตใจใหถงโลกตตระได กลาวคอ อามสทาน จดเปนโลกยะทาน ท าใหสงคมอยรวมกนแบบไมเหนแกตว เปนสงคมแหงการให ชวยเหลอซงกนและกน การใหวตถสงของทจดวาเปนโลกยะทาน เพราะวาเปนการใหทไมจบสน เปนการสงเคราะหบรรเทาทกขไดแคภายนอก แตไมสามารถท าใหผรบปราศจากกเลส คอ ราคะ โทสะ โมหะได อกทงการบ าเพญทาน ถอวาเปนหมวดธรรมทท าใหปรากฏในมงคลสตร วาดวยหลกธรรมทท าใหสงคมนาอย เรมตนมาจากการใหการเลยงดพอแม บตรภรรยาสาม บ ารงคนรอบขางใหมความสข และพฒนาคณธรรมของตนไปสการแบงปนแกสงคมรอบขาง โดยเรมตนจากสงคมครอบครว สวนธรรมทานและอภยทาน จดเปนโลกตตรทาน ใหค าแนะน าใหสตปญญาใหอภยแกกน การใหปญญาหรอใหสต ใหแงคด

๓.๔ หลกพทธธรรมทปรากฏในวรรณกรรมทางพระพทธศาสนา ในสมยสโขทย มวรรณกรรมเดนไดแก เตภมกถาหรอไตรภมพระรวง กลาวถงการท าดไดด ท าชวไดชว หลกความจรงน เปนทยอมรบของผคนตงแตอดตถงยคปจจบน ในวรรณกรรมนผแตงตองการใหผอานมความเกรงกลวตอบาป ท าใหไดเหนผลแหงการกระท า และรบรสภาวะของความตรงกนขาม ผลแหงความดทเราไดกระท าในขณะยงมชวต ยอมมผลตอคนๆนน เวลาลวงลบไปแลว บงบอกถงสถานทนาอย สวนภพภมทไมนาอย มความรอน มความหนาว เปนสถานทเจบปวด ทรมานของสตวนรก เปนสถานทปลายทางของผท ากรรมไมด

ในสมยลานนามวรรณกรรมเดน ๒ เรองไดแก ชนกาลมาลปกรณ เปนวรรณกรรมดานประวตศาสตรพทธศาสนาในลานนา ไดประพนธเกยวกบประวตของพระพทธเจากอนทไดจะตรสรในลกษณะพสดารตลอดจนถงพทธกจ สถานทดบขนธปรนพพาน การเผยแผพทธศาสนา การท าสงคายนาการแบงพระบรมสารรกธาต การขยายพทธศาสนาไปยงประเทศตางๆ ตงแตอนเดย เนปาล ศรลงกา พมาและสยาม การเผยแผพทธศาสนาในลานนาไดแก เชยงใหม เชยงราย ล าพน ล าปาง พะเยา และนาน สวนทสองเปนเรองราวเกยวกบประวตศาสตรลานนา การสรางบานแปงเมอง บรพกษตรยของลานนา อกเลมคอ สวนมงคลตถทปน เปนคมภรทมหลกธรรมทปรากฏในมงคลสตร ๓๘ ประการ คอ หลกพฒนาตน พฒนาครอบครว พฒนาสงคม และพฒนาจตใจ เรมตนจากการพฒนาความเปนปถชนในตวปจเจกชน การพฒนาใหจตใจใหสะอาดเปนกลยาณชน ถงขนเปนพระอรยบคคลได ความจรงหลกธรรมในพทธศาสนาเปนอกาลโก ไมขนอยกบกาล ไมวาธรรมหมวดไหน สามารถน ามาประยกตใชในชวตประจ าวนได อภปรายผลการวจย

๑. การทอาณาจกรสโขทยพฒนาขนเปนศนยกลางของพทธศาสนาจากลงกา ไดสงผลตอแบบแผนทางศลปะ สถาปตยกรรม และกอใหเกดคตความเชอแพรหลายในหมชนตางๆ เชน คตเกยวกบพระศรอรยเมตไตรย คตความเชอเรองปาฏหารยของพระพทธเจา เรองชาดก คตการบชาพระพทธบาท การบชาพระบรมธาต เปนตน รวมไปถงการสรางพระพทธรป การสรางสถปเจดยบรรจพระบรมธาต การสรางวดอรญญกเพอใหเปนทจ าพรรษาของพระสงฆทตองการปลกวเวกและความสงบ นอกจากนยงสงผลใหเกดเปนขนบธรรมเนยมประเพณทปฏบตสบตอกนมาในระดบรฐ ระดบสงคม และระดบหมบาน เชน ประเพณทอดกฐน ประเพณการเทศนมหาชาต ประเพณการบวช เปนตน

13

๒. การเขามาของพระพทธศาสนาลงกาวงศในลานนา สงผลตอคตความเชอ วถชวต ตลอดจนหลกปฏบตตนเปนไปในแนวทางเดยวกนของชาวลานนา ท าใหพระพทธศาสนาลงกาวงศไดกลายเปนความเชอหลกในดนแดนลานนา อนเปนการสรางความผกพนและความเปนเอกภาพสบเนองมาจนทกวนน โดยเฉพาะอยางยงความเชอทวา มนษยถกก าหนดดวยกรรม ชวตจงมการเวยนวายตายเกดไปตามกรรมของแตละคนทท าไว แมกระทงพระพทธเจายงหนไมพนเรองกรรมและการเวยนวายตายเกด ความเชอดงกลาวนปรากฏในเรองทศชาต ซงผานพระธรรมเทศนา และจตรกรรมตามฝาผนงวดตางๆ ซงเปนศนยกลางของชมชน เปนตน

๓. เมองลงกาถอเปนศนยกลางพระพทธศาสนาเถรวาท แควนและอาณาจกรตางๆ เกดความเลอมใสศรทธา ไดพากนอาราธนาพระสงฆจากลงกามาเผยแผในดนแดนของตน หรอสงพระสงฆไปศกษาพระธรรมวนย และบวชแปลง (การบวชเพอเปลยนจากนกายหนงเปนอกนกายหนง) เพอเขานกายลงกาวงศ แลวน าพระพทธศาสนากลบมาเผยแผในบานเมองของตน

๔. จากความศรทธาในพระพทธศาสนาของกษตรยทกพระองค ถอวามบทบาทเดนในการท านบ ารงพระศาสนา ท าใหพทธศาสนาเถรวาทเจรญรงเรอง ทงทางดานการเผยแผพระธรรมวนย การสรางศลปะ สถาปตยกรรมทเกยวกบพระพทธศาสนา จนเกดเปนศลปะสโขทยและศลปะลานนาทมความงดงามแตกตางกน และพระองคไดสงเสรมกจกรรมตางๆ การสรางวด พระธาต พระพทธรป และศาสนสถานตางๆ การออกบวช รวมทงพระราชนพนธหนงสอทเกยวกบพระพทธศาสนาเพอใชสงสอนศลธรรม บาปบญคณโทษ และเผยแผความเชอในพระพทธศาสนาแกประชาชน กตตกรรมประกาศ

ขอกราบขอบพระคณ พระเถระและนกวชาการทไดใหขอมลอนเปนประโยชนในการวจย และสถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยทใหทนอดหนนการวจย

บรรณานกรม ๑.หนงสอและเอกสาร: กรมศลปากร. พระพทธรปส าคญ. กรงเทพฯ : โรงพมพกรมศลปากร, ๒๕๔๓. จารวรรณ พงเทยร. พทธศลป. พมพครงท ๓. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๕. จงหวดสโขทย. ศลาจารก. สบคนจาก http://www.sukhothai.go.th/history/hist_08.htm เมอวนท ๑๒ ธนวาคม ๒๕๕๙. จ านงค ทองประเสรฐ. ประวตพระพทธศาสนาในเอเชยอาคเนย. กรงเทพฯ : ครสภา, ๒๕๓๔. พระพทธพกาม และ พระพทธญาณ. ต านานมลศาสนา. กรงเทพฯ : เสรมวทยบรรณาคาร, ๒๕๑๙. พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต). พระพทธศาสนาในอาเซยน. พมพครงท 4, กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2531. ส านกนายกรฐมนตร. ต านานพนเมองเชยงใหม. พระนคร : โรงพมพท าเนยบนายกรฐมนตร, ๒๕๑๔.

14

สชาต หงษา. ประวตศาสตรพระพทธศาสนา. กรงเทพฯ : ศยาม, 2550. phrasayyan kietsaksy, การเผยแผพระพทธศาสนาเขาสประเทศไทย. [ออนไลน]. แหลงทมา : https://sites.google.com/site/phrasayyankietsaksy/kar-pheyphae-phraphuthth- sasna-khea-su-prathesthiy. สบคนเมอ 20 สงหาคม 2558. ๒. สมภาษณ : ชปนะ ปนเงน. ผเชยวชาญ สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. ๑๘ ธนวาคม ๒๕๕๙. พระครสนตธรรมวฒน. เจาอาวาสวดเชยงมน อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม. ๑๗ ธนวาคม ๒๕๕๙. สรวย เอยมสดใจ. นกวชาการวฒนธรรม พพธภณฑสถานแหงชาตรามค าแหง จงหวดสโขทย.

๒๗ มกราคม ๒๕๖๐. สวภา จ าปาวลย. นกวจย สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. ๑๘ ธนวาคม ๒๕๕๙.