cynghorioni leihau’chôl troedcarbon

F8511011

WAG11-12228

ISBN 978 0 7504 6225 9

© Hawlfraint y Goron 2011

Sut allwch chi helpu

Mae ein hinsawdd yn newid ac mae hynny’n effeithio ar ein hamgylchedd, ein heconomi a’n lles, yma yng Nghymru ac ar draws y byd. Dyma un o’r sialensau mwyaf sy’n wynebu’n byd ond gall pob un ohonom wneud gwahaniaeth.

Mae’r nwyon rydym yn eu cynhyrchu wrth fyw’n bywydau yn cyfrannu at newid yr hinsawdd. Gallwn arafu’r newid hwnnw trwy newid ein ffordd o fyw ac mae’r llyfryn hwn yn esbonio sut.

Mae yna bethau y gallwch eu gwneud gartref, yn y gwaith, wrth deithio a hyd yn oed wrth siopa, ond does dim rhaid eu gwneud i gyd - dechreuwch gyda’r rheini sy’n gweithio orau i chi. Fe synnech mor gyflym y dewch yn gyfarwydd â’r newidiadau hyn a bydd llawer ohonyn nhw’n helpu’ch iechyd a’ch cyfrif banc hefyd.

Cyfrifwch eich ôl troed carbon Mae gan bob un ohonon ni ôl troed carbon. Mawr neu fach, ein mesur personol ein hunain o’r nwyon ty gwydr rydyn ni’n eu creu – lleia’n y byd ydyw, lleia’n y byd yr effaith mae ein ffordd o fyw yn ei chael ar y newid yn yr hinsawdd.

Beth am ddefnyddio carboniadur i gael gwybod beth yw eich ôl troed carbon? Ewch i www.energysavingtrust.org.uk i ddefnyddio cyfrifydd carbon yr Ymddiriedolaeth Arbed Ynni – atebwch rai cwestiynau syml a bydd yn creu cynllun gweithredu personol ar eich cyfer gyda chynghorion.

Gallwch hefyd ddod o hyd i lawer o gynghorion i helpu i leihau eich ôl troed carbon ar ein gwefan www.walescarbonfootprint.gov.uk/?lang=cy.

Unwaith byddwch wedi cymryd y camau cyntaf hyn, efallai y byddwch am wybod beth arall y gallwch ei wneud. Mae yna ddolenni i sefydliadau eraill ar ein gwefan a all roi mwy o gyngor ichi am sut i leihau eich ôl troed ymhellach byth.

Pe bai pawb yng Nghymru yn gwneud hyn, byddem yn arbed digon o drydan i bweru 73,000 o gartrefi am flwyddyn. Dyna arbed digon o arian i dalu am drwyddedau teledu bron i 365,000 o gartrefi.

trowch

offer trydan

i ffwrdd

yn lle’u cadw ar

‘standby’.Ff

aith

:

pan fyddwch gartre...

defnyddiwch

o leiaf 3 bylb arbed ynni. Maen nhw ychydig yn ddrutach ond yn para hyd at 10 gwaith yn fwy na bylb cyffredin ac yn defnyddio llawer llai o drydan - gan arbed arian ichi yn y pen draw.

trowch eich thermostat i lawr 1ºC.

19

15

ºC

Pe bai pob cartref yng Nghymru’n gwneud hyn, dyna dorri dros £65 miliwn y flwyddyn ar ein biliau ynni. Ff

aith

:

Pe bai pawb yn inswleiddio’i dy yn iawn, gyda’n gilydd gallem arbed digon o ynni i gynhesu tua 2.2 miliwn o gartrefi am flwyddyn.

inswleiddiwch eich atig a’ch waliau. Mae grantiau ar gael i’ch helpu.

Ffai

th:

yn y gegin...

Byddai digon o drydan ar gyfer 15,000 o gartrefi am flwyddyn yn cael ei arbed pe bai pawb yn gwneud hyn.

pan fyddwch yn gwneud paned o de,

berwch ddim

ond y dw r sydd ei angen

arnoch.

Ffai

th:

Byddem yn

cynhyrchu tua

22,000 tunnell

yn llai o nwyon

ty gwydr pe bai

pawb yn gwneud

hyn - dyna’r un

faint o garbon

deuocsid â gyrru

2,650 gwaith o

gwmpas y ddaear.

Ffai

th:

compostiwch

neu gwahanwch

eich

gwastraff

a’i ailgylchu

os medrwch.

golchwch eich dillad ar 30ºC

yn lle tymheredd

uwch.

• Ffitiwch ddyfais arbed dw r yn eich toiled.

• Trwsiwch dapiau sy’n gollwng - y cyfan sydd ei angen yw washer newydd.

• Os oes gennych danc dw r twym, gofalwch eich bod yn ei inswleiddio’n dda.

yn y stafell ymolchi...

cym

erw

ch

gaw

od

am 4

mun

ud

yn ll

e ba

th.

Gallai tap sy’n diferu wastraffu mwy nag 15 litr o ddw r y dydd.

Gall 6 litr o ddw r lifo o dap mewn munud - byddai 10 munud yn ddigon i lenwi bath.

cym

erw

ch

gaw

od

am 4

mun

ud

yn ll

e ba

th.

Ffai

th:

Ffai

th:

diffoddwch y tap

w

rth lanhau’ch dannedd.

yn yr ardd...

• Prynwch gasgen ddw r i gasglu’r dw r glaw yn eich gardd.

• Ysgubwch lwybrau a phatios yn lle’u golchi â dw r.

• Golchwch eich car â phwced a sbwng yn lle piben ddw r.

dyfrhewch eich gardd yn y bore

bach neu gyda’r hwyr.

Bydd llai o ddw r yn cael ei golli yng ngwres yr haul.

arbedwch ddw r trwy

ddefnyddio can dw r yn lle piben

ddw r i ddyfrhau’ch planhigion.

Mae compostio gwastraff cegin a gardd gartref yn creu llai o garbon deuocsid na’i anfon i’r domen sbwriel, a bydd eich blodau’n hapus hefyd.

Os oes gennych fesurydd dw r, mae arbed dw r yn arbed arian.Ff

aith

:

Ffai

th: prynwch fin

compost. Os nad oes gennych ardd, holwch a yw’ch cyngor yn casglu deunydd compostio.

D2050809 - amended reprint

ISBN

© Crown copyright 2008

A

chw

iliw

ch a

m y

labe

l ar

oerg

ello

edd,

rhew

gello

edd,

peiri

anna

u go

lchi

a

phei

riann

au g

olch

i lle

stri.

pan fyddwch yn siopa…

Bydd llawer o nwyddau trydan wedi cael gradd ynni, o A++ i G. Gall oergell A+ gostio rhyw £38 y flwyddyn yn llai i’w rhedeg.

Ffai

th:

prynwch nwyddau

trydan gradd

ynni A

D2050809 - amended reprint

ISBN

© Crown copyright 2008

Yn 2010, amcangyfrifir ein bod ni yng Nghymru wedi mynd â 350 miliwn o fagiau plastig adref o’r prif archfarchnadoedd yn unig.

• Prynwch gynnyrch sydd â llai o ddeunydd lapio amdano

• Prynwch fwyd lleol - ni fydd wedi teithio mor bell i’r siop a bydd yn ffresach hefyd.

• Cerddwch i siop y gornel os medrwch.

prynwch gynnyrch o ddeunydd wedi’i ailgylchue.e. tywelion cegin, papur ty bach a bagiau bin.

ewch â’ch bagiau’ch hun.

Ailddefnyddiwch fagiau plastig

neu prynwch fag defnydd fydd yn

para’n hirach.

pan fyddwch yn teithio...

dewiswch

gar sy’n rhad ar

betrol - mae’n

arbed arian

a bydd treth y car yn

rhatach.

Gall pobl sy’n rhannu car

arbed £80 y flwyddyn ar gyfartaledd drwy deithio i’r gwaith gyda’i gilydd!

Ffaith:rhannwch

gar gyda

ffrindiau, cymdogion

neu gydweithwyr.

Yn lle hedfan dramor, beth am wyliau yn y wlad hon neu yn Ewrop ar y trên.

Beicio yw un o’r ychydig ffyrdd carbon-niwtral o deithio - ychydig iawn o nwyon ty gwydr sy’n cael eu cynhyrchu drwyddo.

arbedwch betrol a chynhyrchwch lai o nwyon ty gwydr trwy ddiffodd eich car tra’n aros.

Byddai gadael eich car gartref dim ond unwaith yr wythnos yn

gwneud gwahaniaeth.

defnyddiwch drafnidiaeth gyhoeddus pan fedrwch.

Ffai

th:

cerddwch neu beiciwch

Mae’r ddau’n ymarfer corff da ac am

ddim!

pan fyddwch yn y gwaith...

defnyddiwch

fyg yn

lle cwpan

plastig neu

bapur.

diffoddwch oleuadau, cyfrifiaduron ac offer trydan ar ddiwedd y dydd a phan fyddwch i ffwrdd.

• Casglwch bapur swyddfa i’w ailgylchu. Hefyd, gall y ffreutur ailgylchu tuniau, gwydr a phlastig.

• Ymgyrchwch dros bethau gwyrdd yn y gwaith a pherswadiwch eich cydweithwyr i wneud eu rhan.

defnyddiwch

bapur wedi’i

ailgylchu.

Os medrwch,

rhannwch ddogfennau

â’ch cydweithwyr yn

lle printio copi arall.

peidiwch â phrintio dogfennau heb fod angen a phrintiwch ar y ddwy ochr os medrwch.

dringwch y grisiau yn lle defnyddio’r lifft - mae’n arbed trydan ac mae’n iachach hefyd.

www.cymruoltroedcarbon.gov.ukLlawer o wybodaeth i’ch helpu i leihau eich ôl troed carbon.

www.energysavingtrust.org.uk neu ffoniwch 0800 512 012 am ddim. Llawer o gynhgorion defnyddiol a grantiau o bosibl.

www.carbontrust.co.uk Cyngor i fusnesau.

www.traveline.infoEich cyswllt â gwybodaeth am drafnidiaeth gyhoeddus.

www.cynnalcymru.comYn rhoi gwybodaeth fuddiol i’ch helpu i fyw mewn ffordd gynaliadwy a sut y gallwch gysylltu ag eraill.

www.cynlluncraffamwastraff.org.ukGwybodaeth am sut i ailgylchu a rheoli eich gwastraff.

I gael gwybod mwy…