DERSİMİZ

TÜRKÇE

Fiiller

Yap

ısın

a

Göre

Üçe

Ayrı

lır:

Basit Fiiller

Türemiş Fiiller

Birleşik Fiiller

Sözcük Yapısı Çünkü

Ağaç Basit İsim Yapım eki almamış.

Ağaçlık Türemiş İsim

Yapım eki almış.

Ağaçkakan

Birleşik İsim

En az iki kelimeden oluşmuş.

Yapısına göre fiiller de yapısına göre isimler gibidir.

• Bu masalı bana sen oku.• Yan odada kitap okuyorum.

Yukarıdaki altı çizili fiiller yapısına göre basittir.

Basit fiillerin özellikleri:- Kesinlikle yapım eki

alamazlar.- Kök durumundadırlar.- Çekim eki alabilirler.

• Bu acıklı kitap beni ağlattı.• Bahçedeki çiçekleri ben suladım.

Yukarıdaki altı çizili fiiller yapısına göre türemiştir.

Türemiş fiillerin özellikleri:

- En az bir tane yapım eki almalıdır.- Yapım ekinden sonra çekim eki

alabilirler.- Türemiş fiiller kök durumunda

olamazlar.

• Bu soruyu ben de çözebilirim.• Bu işi sen yapabilirsin.

Ana eylem + (-e, -a) + bilmek

Formülü ile yapılır.

Not: Cümleye değişik anlam ayrıntıları katar:

• Bu ağaca ben de tırmanabilirim. (Gücü yetmek, yeterli olmak)

• Bu akşam elektrikler kesilebilir. (İhtimal)

• Yanına gelebilir miyim? (İzin anlamı)

Not: Yeterlilik fiilinin olumsuzu basit gibi görünmesine rağmen yapısına göre birleşiktir.

GelebilirBakabilirim

GelemezBakamam

Olumlu Olumsuz

Not: Yeterlilik fiili cümleye olasılık anlamı katıyorsa olumsuzu «-meyebilir, -mayabilir» şeklindedir.

Kar yağabilir Kar yağmayabilir

Olumlu Olumsuz

Not: Geniş zamanın olumsuzu ile karıştırılmamalıdır. Geniş zamanın olumsuzu «-mez, -maz»dır.

Geniş ZamanınOlumsuzu

Yeterlilik Fiilinin

Olumsuzu

Gelmez GelemezBakmaz Bakamaz

Birleşik yapılı değil!

Birleşik yapılı

Soru Aşağıdakilerden hangisinde çekimli fiil

yapısına göre birleşik değildir?

A- Bugün size gelemem.B- Bakkala ben gitmem.C- Beni seven insanları kıramam.D- Seni o kadar uzun süre bekleyemem.

• Kalem yere düşüverdi.• Durduk yere ağlayıverdi.

Ana eylem + (-i, -ı, -u, -ü) + vermek

Formülü ile yapılır.Bu fiiller, cümleye tezlik,

çabukluk anlamı katar.

• Siz gidedurun.• Arkasından bakakaldım.• Bu gelenek yıllardır süregeliyor.

durmak

kalmak

gelmek

koymak

Formülü ile yapılır.

Ana eylem + (-e, -a) +

• Az daha düşeyazdım.• Korkudan öleyazdım.

Ana eylem + (-e, -a,) + yazmak

Formülü ile yapılır.Bu fiiller, cümleye neredeyse,

az kalsın anlamlarını katar.

Not: Bütün kurallı birleşik fiiller bitişik yazılır.

Gelebilirim.Gidiverdi.Düşeyazdım.Şaşakaldım.

Gele bilirim.Gidi verdi.Düşe yazdım.Şaşa kaldım.

DOĞRU YANLIŞ

• Bu şehri ansızın terk etti.• Sınavı kazanınca çok mutlu oldu.

Ad ya da ad soylu sözcük

Formülü ile yapılır.

EtmekOlmakEylemekKılmak

NOT: Bu fiiller ayrı ya da bitişik yazılabilir. Eğer ses düşmesi ya da ses türemesi olmuş

ise bitişik, bu ses olayları görülmüyorsa ayrı yazılacaktır.

Bitişik Ayrı Çünkü

Sabrediyor

-Ünlü Düşmesi

- Adam oldu.

-

Zannediyor.

-Ses Türemesi

Kayboldu. -Ünlü Düşmesi

- Fark ettik. -

Seyreyliyor.

-Ünlü Düşmesi

Örnekler: Bu karara itiraz ettik. Onu son anda fark etti. Bizi arayacağınızı zannettik. Sanık, suçunu inkar etti. Dükkanı ortağına devretti. Üzüntüden kahroldu. Gürültüden rahatsız oldu. İşimiz bir günde halloldu. Kafiye, şiiri etkili kılar.

Not: Bu yöntemle yapılmış birleşik fiillerde anlam yönünden bütün ağırlık ad soylu sözcüktedir. Yardımcı eylem ise bu ad soylu sözcükleri sadece fiil çekimine

sokar.

UYARI: «Etmek» ve «Olmak» eylemleri kimi zaman cümlede yardımcı eylem olmaktan çıkar ve asıl eylem olarak

kullanılır. «Kılmak» eylemi ise her zaman yardımcı eylemdir. Bana ettiklerini

kimselere etmedi.

Bu araba beş bin eder.

Saat beşte orda olmalısın.

Sınıfta yine gürültü olmuş.

Afyon’da deprem oldu.

Kirazlar henüz olmamış.

(Yapmadı.)

(Tutar, değer)(Bulunmak)

(Meydana gelmiş.)(Meydana geldi.)(Olgunlaşmamış.)

Bu cümlelerde görüldüğü gibi «etmek» ve «olmak» eylemleri tek başlarına

kullanılmıştır. (Yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır.)

Soru “Olmak” fiili aşağıdaki cümlelerin

hangisinde yardımcı fiil olarak kullanılmıştır?A- Gideli iki yıl oluyor.B- Her şeyden önce insan olmalı.C- Evimizin bir de bahçesi olmalı.D- Bu yaz ekinler erken oldu.

Bunlar anlamca kaynaşmış fiillerdir. Karşımıza üç farklı

biçimde çıkarlar:a- Her iki sözcüğü de gerçek anlamından uzaklaşmış birleşik fiiller:

Örnek: Başvurdu, elverir, vazgeçmiş, varsayalım…

Not: Bu fiiller daima bitişik yazılır.

b- Birinci sözcükleri gerçek anlamında olup ikinci sözcükleri gerçek anlamından uzaklaşmış birleşik fiiller:

Örnek: Karar vermek Şehit düşmek Cevap vermek

Not: Bu fiiller daima ayrı yazılır.

c- Deyim halinde olan birleşik fiiller:

Örnek: Çocuğa yine kara çaldılar. Patron bugün de küplere

bindi. Bu davranışınla güzümden

düştün. Anlatılanlara kulak

kabarttı.Not: Bunlar deyim oldukları için ayrı yazılırlar.