ĐAI CƯƠNG KY SINH ĐAI CƯƠNG KY SINH TRUNG TRUNG

Y HOCY HOC

Mục tiêuMục tiêu

Nắm được các khái niệm:Nắm được các khái niệm:

- Định nghĩa Ký sinh trùng (KST)- Định nghĩa Ký sinh trùng (KST)

- Định nghĩa vật chủ- Định nghĩa vật chủ

- Định nghĩa chu trình và nêu các kiểu chu trình phát - Định nghĩa chu trình và nêu các kiểu chu trình phát triểntriển

Nắm được các đặc điểm KST và bệnh KSTNắm được các đặc điểm KST và bệnh KST Nắm được tác hại và nguyên tắc phòng chống KSTNắm được tác hại và nguyên tắc phòng chống KST

1. 1. Mét sè ®Þnh nghÜaMét sè ®Þnh nghÜa

1.1. §Þnh nghÜa vÒ ký sinh 1.1. §Þnh nghÜa vÒ ký sinh trïng:trïng:Ký sinh học là môn học nghiên cứu những Ký sinh học là môn học nghiên cứu những sinh vật sống bám lên bề mặt hay bên trong cơ sinh vật sống bám lên bề mặt hay bên trong cơ thể một sinh vật khác, một cách tạm thời hoặc thể một sinh vật khác, một cách tạm thời hoặc vĩnh viễn với mục đích vĩnh viễn với mục đích có chỗ trú ẩn và nguồn có chỗ trú ẩn và nguồn thức ăn để sinh sống.thức ăn để sinh sống.

Sù ký sinh cã thÓ Sù ký sinh cã thÓ hoµn toµnhoµn toµn (ký sinh (ký sinh b¾t buéc suèt ®êi) nh giun ®òa, giun b¾t buéc suèt ®êi) nh giun ®òa, giun tãc, giun mãc hoÆc ký sinh tãc, giun mãc hoÆc ký sinh kh«ng hoµn kh«ng hoµn toµntoµn (ký sinh t¹m thêi, lóc ký sinh, lóc (ký sinh t¹m thêi, lóc ký sinh, lóc tù do) nh c«n trïng hót m¸u. tù do) nh c«n trïng hót m¸u.

VÞ trÝ ký sinh cã thÓ VÞ trÝ ký sinh cã thÓ néi ký sinhnéi ký sinh (ký (ký sinh bªn trong c¬ thÓ vËt chñ) nh s¸n sinh bªn trong c¬ thÓ vËt chñ) nh s¸n l¸ gan, s¸n d©y hoÆc l¸ gan, s¸n d©y hoÆc ngo¹i ký sinhngo¹i ký sinh (ký (ký sinh bªn ngoµi c¬ thÓ vËt chñ nh b¸m sinh bªn ngoµi c¬ thÓ vËt chñ nh b¸m vµo da hay hót m¸u qua da) nh tiÕt tóc vµo da hay hót m¸u qua da) nh tiÕt tóc y häc.y häc.

Ký sinh trïng cã thÓ Ký sinh trïng cã thÓ ®¬n chñ®¬n chñ (chØ ký sinh trªn mét loµi vËt chñ (chØ ký sinh trªn mét loµi vËt chñ nhÊt ®Þnh, nÕu l¹c chñ chóng sÏ nhÊt ®Þnh, nÕu l¹c chñ chóng sÏ kh«ng tån t¹i) nh giun ®òa ng êi. kh«ng tån t¹i) nh giun ®òa ng êi.

Ký sinh trïng cã thÓ Ký sinh trïng cã thÓ ®a chñ®a chñ, , nghÜa lµ mét loµi ký sinh trïng cã nghÜa lµ mét loµi ký sinh trïng cã kh¶ n¨ng ký sinh vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng ký sinh vµ ph¸t triÓn trªn nhiÒu loµi vËt chñ kh¸c nhau trªn nhiÒu loµi vËt chñ kh¸c nhau nh s¸n l¸ gan, s¸n l¸ phæi... nh s¸n l¸ gan, s¸n l¸ phæi...

§a nhiÔm ký sinh trïng§a nhiÔm ký sinh trïng: Trªn mét vËt : Trªn mét vËt chñ cã thÓ bÞ ký sinh nhiÒu loµi KST chñ cã thÓ bÞ ký sinh nhiÒu loµi KST nh ng êi ®a nhiÔm giun s¸n. nh ng êi ®a nhiÔm giun s¸n.

§Æc biÖt c«n trïng §Æc biÖt c«n trïng ®a thùc®a thùc rÊt nguy rÊt nguy hiÓm v× chóng cã thÓ mang mÇm hiÓm v× chóng cã thÓ mang mÇm bÖnh tõ ®éng vËt sang ng êi.bÖnh tõ ®éng vËt sang ng êi.

Ký sinh trïng l¹c chñKý sinh trïng l¹c chñ, lµ ký sinh trïng , lµ ký sinh trïng x©m nhËp vµo vËt chñ kh«ng thÝch x©m nhËp vµo vËt chñ kh«ng thÝch hîp, nh ng chóng vÉn tån t¹i vµ ph¸t hîp, nh ng chóng vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn, tuy kh«ng hoµn toµn. triÓn, tuy kh«ng hoµn toµn. VÝ dô: VÝ dô: bÖnh Êu trïng san, s¸n chã ë ng êi. bÖnh Êu trïng san, s¸n chã ë ng êi.

Ký sinh trïng c¬ héiKý sinh trïng c¬ héi lµ vËt chñ mang lµ vËt chñ mang KST l¹nh, khi c¬ thÓ suy gi¶m MD KST l¹nh, khi c¬ thÓ suy gi¶m MD hay suy sôp, KST nµy ph¸t triÓn vµ hay suy sôp, KST nµy ph¸t triÓn vµ trë nªn g©y bÖnh. VÝ dô: c¸c bÖnh trë nªn g©y bÖnh. VÝ dô: c¸c bÖnh ®¬n bµo ë bÖnh nh©n HIV/AIDS, ®¬n bµo ë bÖnh nh©n HIV/AIDS, bÖnh nh©n lao.bÖnh nh©n lao.

Béi ký sinh trïngBéi ký sinh trïng lµ nh÷ng ký sinh lµ nh÷ng ký sinh trïng ký sinh trªn nh÷ng ký sinh trïng trïng ký sinh trªn nh÷ng ký sinh trïng kh¸c. VÝ dô: ký sinh trïng sèt rÐt kh¸c. VÝ dô: ký sinh trïng sèt rÐt sèng ký sinh trong muçi.sèng ký sinh trong muçi.

1.2. §Þnh nghÜa vÒ vËt chñ1.2. §Þnh nghÜa vÒ vËt chñ

VËt chñ lµ nh÷ng VËt chñ lµ nh÷ng sinh vËt sinh vËt bÞ ký bÞ ký sinhsinh, tøc lµ bÞ ký sinh trïng chiÕm , tøc lµ bÞ ký sinh trïng chiÕm sinh chÊt.sinh chÊt.

VËt chñ chÝnhVËt chñ chÝnh lµ vËt chñ mang lµ vËt chñ mang ký ký sinh trïng tr ëng thµnh vµ cã kh¶ sinh trïng tr ëng thµnh vµ cã kh¶ n¨ng sinh s¶n h÷u n¨ng sinh s¶n h÷u tínhtính, vÝ dô: ng êi, , vÝ dô: ng êi, chã, mÌo lµ vËt chñ chÝnh cña s¸n l¸ chã, mÌo lµ vËt chñ chÝnh cña s¸n l¸ gan nhagan nha

VËt chñ trung gianVËt chñ trung gian lµ vËt chñ cÇn thiÕt lµ vËt chñ cÇn thiÕt cho ký sinh trïng ph¸t triÓn cho ký sinh trïng ph¸t triÓn mét giai ®o¹nmét giai ®o¹n cña chóng nh ng kh«ng tíi tr ëng thµnh vµ cña chóng nh ng kh«ng tíi tr ëng thµnh vµ kh«ng cã sinh s¶n h÷u giíi, vÝ dô: èc lµ kh«ng cã sinh s¶n h÷u giíi, vÝ dô: èc lµ vËt chñ trung gian cña s¸n l¸, tr©u bß/lîn vËt chñ trung gian cña s¸n l¸, tr©u bß/lîn lµ VCTG cña SD bß/SD lîn. lµ VCTG cña SD bß/SD lîn.

M«i giíi truyÒn bÖnh M«i giíi truyÒn bÖnh lµ nh÷ng sinh vËt lµ nh÷ng sinh vËt mang (mang (vËn chuyÓnvËn chuyÓn) mÇm bÖnh (ký sinh ) mÇm bÖnh (ký sinh trïng) tõ chç nµy sang chç kh¸c nh ng sinh trïng) tõ chç nµy sang chç kh¸c nh ng sinh th¸i ký sinh trïng th¸i ký sinh trïng kh«ng thay ®æikh«ng thay ®æi. VÝ dô: . VÝ dô: ruåi nhÆng vËn chuyÓn trøng giun s¸n, ruåi nhÆng vËn chuyÓn trøng giun s¸n, bµo nang ®¬n bµo...bµo nang ®¬n bµo...

VËt chñ chøaVËt chñ chøa(paratenic host) lµ vËt chñ (paratenic host) lµ vËt chñ tiÕp nhËn Êu trïng ký sinh trïng vµ tiÕp nhËn Êu trïng ký sinh trïng vµ nh÷ng Êu trïng nµy di chuyÓn ®Õn vÞ nh÷ng Êu trïng nµy di chuyÓn ®Õn vÞ trÝ nµo ®ã trong c¬ thÓ, dõng l¹i ë ®ã, trÝ nµo ®ã trong c¬ thÓ, dõng l¹i ë ®ã, kh«ng ph¸t triÓn.kh«ng ph¸t triÓn.

NÕu vËt chñ thÝch hîp kh¸c ¨n ph¶i, Êu NÕu vËt chñ thÝch hîp kh¸c ¨n ph¶i, Êu trïng nµy tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ tr ëng trïng nµy tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ tr ëng thµnh. thµnh. VÝ dô: s¸n l¸ phæi trong thÞt thó VÝ dô: s¸n l¸ phæi trong thÞt thó rõng.rõng.

1. 3. §Þnh nghÜa vÒ chu 1. 3. §Þnh nghÜa vÒ chu trinhtrinh

Chu trinh sèngChu trinh sèng hay hay vßng ®êivßng ®êi cña ký sinh trïng cña ký sinh trïng lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ trøng hay bµo nang lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ trøng hay bµo nang cho ®Õn khi KST tr ëng thµnh sinh s¶n vµ tiÕp cho ®Õn khi KST tr ëng thµnh sinh s¶n vµ tiÕp tôc chu tr×nh míi.tôc chu tr×nh míi.

KiÓu chu tr×nh 1: KiÓu chu tr×nh 1: Ng êi <---> ngo¹i giíiNg êi <---> ngo¹i giíi. VÝ dô . VÝ dô giun ® êng ruét, đơn bµo ® êng ruét.giun ® êng ruét, đơn bµo ® êng ruét.

KiÓu chu tr×nh 2: KiÓu chu tr×nh 2: Ng êi ---> ngo¹i giíi ---> vËt Ng êi ---> ngo¹i giíi ---> vËt chñ trung gian ---> ng êichñ trung gian ---> ng êi. . VÝ dô s¸n l¸ gan nha, VÝ dô s¸n l¸ gan nha, s¸n l¸ phæi.s¸n l¸ phæi.

KiÓu chu KiÓu chu tr×nhtr×nh 3: 3: Ng êi ---> ngo¹i giíi ---> vËt Ng êi ---> ngo¹i giíi ---> vËt chñ trung gian ---> ngo¹i giíi ---> ng êichñ trung gian ---> ngo¹i giíi ---> ng êi. VÝ dô . VÝ dô s¸n m¸ng.s¸n m¸ng.

KiÓu chu KiÓu chu tr×nhtr×nh 4: 4: Ng êi ---> vËt chñ Ng êi ---> vËt chñ trung gian --->ngo¹i giíi ---> ng êi.trung gian --->ngo¹i giíi ---> ng êi. VÝ dô trïng roi ® êng m¸u.VÝ dô trïng roi ® êng m¸u.

KiÓu chu KiÓu chu tr×nh tr×nh 5: 5: Ng êi ---> vËt chñ Ng êi ---> vËt chñ trung gian ---> ng êi.trung gian ---> ng êi. VÝ dô giun VÝ dô giun chØ, sèt rÐt.chØ, sèt rÐt.

KiÓu chu KiÓu chu tr×nhtr×nh 6: 6: Ng êi <---> ng êiNg êi <---> ng êi, , VÝ dô trïng roi ©m ®¹o truyÒn tõ VÝ dô trïng roi ©m ®¹o truyÒn tõ ng êi nµy sang ng êi kh¸c khi giao ng êi nµy sang ng êi kh¸c khi giao hîp, ghÎ truyÒn qua tiÕp xóc.hîp, ghÎ truyÒn qua tiÕp xóc.

Chu trình trực tiếp ngắn: KST khi rời khỏi cơ thể KC đã có tính lây nhiễm ngay và thường xâm nhập KC mới ngay. VD: trùng roi, amip, giun kim,..

Chu trình trực tiếp dài: KST khi rời khỏi cơ thể KC, cần một thời gian phát triển ở ngoại cảnh để đạt đến giai đoạn lây nhiễm, sau đó xâm nhập vào KC mới. VD: giun đũa, giun móc,..

Chu trình gián tiếp: KST phải qua KCTG trước khi xâm nhập vào KCVV khác.• Qua 1 KCTG: sán dải bò, sán dải heo,..• Qua 2 KCTG: sán dải cá,..

Ý nghĩa của CTPT:• KST có CTPT càng ít KC: càng đơn giản, càng dễ phát tán trong cộng đồng và gây bệnh rộng rãi.• KST có CTPT phải trải qua những KCTG: càng phức tạp, khó tồn tại và phát triển vì vậy bệnh do KST này ít phổ biến và việc phòng chống khó khăn hơn.

2. Ph©n lo¹i ký sinh trïng2. Ph©n lo¹i ký sinh trïngKý sinh trïng Parasites

Giun S¸n

Ch©n gi¶

Trïng roi

Trïng l«ngLíp nhÖn Líp c«n

trïng

Giun s¸n §¬n bµo Vi nÊm TiÕt tóc yhäc

Bµo tö trïng

3. ®Æc ®iÓm chÝnh cña kST3. ®Æc ®iÓm chÝnh cña kST

3.1. §Æc ®iÓm h×nh thÓ:3.1. §Æc ®iÓm h×nh thÓ: H×nh thÓ ký sinh trïng rÊt H×nh thÓ ký sinh trïng rÊt ®a d¹ng®a d¹ng gi÷a gi÷a

c¸c loµic¸c loµi Cïng mét loµi nh ng ký sinh trªn c¸c vËt chñ Cïng mét loµi nh ng ký sinh trªn c¸c vËt chñ

kh¸c nhau chóng cã kh¸c nhau chóng cã kÝch th íc kh¸c nhaukÝch th íc kh¸c nhau nh s¸n l¸ gan nha. nh s¸n l¸ gan nha.

HoÆc c¸c HoÆc c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhaugiai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau cña ký sinh trïng chóng cã h×nh d¹ng vµ cña ký sinh trïng chóng cã h×nh d¹ng vµ kÝch th íc kh¸c nhau, thËm chÝ kÝch th íc kh¸c nhau, thËm chÝ h×nh th¸i h×nh th¸i hoµn toµn kh¸choµn toµn kh¸c h¼n nhau nh bä gËy víi h¼n nhau nh bä gËy víi muçi, dßi víi ruåi...muçi, dßi víi ruåi...

3.2. §Æc ®iÓm cÊu t¹o:3.2. §Æc ®iÓm cÊu t¹o: CÊu t¹o c¬ quan ký sinh trïng còng CÊu t¹o c¬ quan ký sinh trïng còng

ph¸t triÓn ph¸t triÓn thÝch nghithÝch nghi víi ®iÒu kiÖn víi ®iÒu kiÖn ký sinh nh giun s¸n kh«ng cã m¾t, ký sinh nh giun s¸n kh«ng cã m¾t, kh«ng cã ch©n, chØ ph¸t triÓn phÇn kh«ng cã ch©n, chØ ph¸t triÓn phÇn miÖngmiÖng vµ vµ bé phËn b¸mbé phËn b¸m ®Ó hót thøc ®Ó hót thøc ¨n, cßn víi c«n trïng ph¸t triÓn c¬ ¨n, cßn víi c«n trïng ph¸t triÓn c¬ quan quan vËn ®éngvËn ®éng vµ vµ chÝch hótchÝch hót. .

ChÝnh c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña ChÝnh c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña ký sinh trïng lµ c¬ së ®Þnh lo¹i b»ng ký sinh trïng lµ c¬ së ®Þnh lo¹i b»ng h×nh th¸i häch×nh th¸i häc

3.3. §Æc ®iÓm sèng:3.3. §Æc ®iÓm sèng: Ký sinh trïng sèng, tån t¹i vµ ph¸t triÓn nhê Ký sinh trïng sèng, tån t¹i vµ ph¸t triÓn nhê

vµo vµo vËt chñ vµ m«i tr êngvËt chñ vµ m«i tr êng.. Cã loµi ký sinh trïng tån t¹i suèt ®êi trªn vËt Cã loµi ký sinh trïng tån t¹i suèt ®êi trªn vËt

chñ gäi lµ chñ gäi lµ ký sinh vÜnh viÔnký sinh vÜnh viÔn,, cã loµi chØ ký cã loµi chØ ký sinh khi chiÕm thøc ¨n gäi lµ sinh khi chiÕm thøc ¨n gäi lµ ký sinh t¹m ký sinh t¹m thêithêi. .

M«i tr êngM«i tr êng quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña hÇu hÕt ký sinh trïng, nhÊt lµ ký triÓn cña hÇu hÕt ký sinh trïng, nhÊt lµ ký sinh trïng cã chu kú phøc t¹p. sinh trïng cã chu kú phøc t¹p.

Thøc ¨nThøc ¨n còng lµ yÕu tè ¶nh h ëng ®Õn ®êi còng lµ yÕu tè ¶nh h ëng ®Õn ®êi sèng cña ký sinh trïng. sèng cña ký sinh trïng.

Do ®êi sèng cña ký sinh trïng th êng Do ®êi sèng cña ký sinh trïng th êng kÐo kÐo dµidµi, tõ vµi th¸ng ®Õn hµng nhiÒu chôc n¨m , tõ vµi th¸ng ®Õn hµng nhiÒu chôc n¨m g©y t¸c h¹i m·n tÝnh, ©m Ø, kÐo dµig©y t¸c h¹i m·n tÝnh, ©m Ø, kÐo dµi..

3.4. §Æc ®iÓm sinh s¶n:3.4. §Æc ®iÓm sinh s¶n: Sinh s¶n v« tÝnh:Sinh s¶n v« tÝnh: b»ng h×nh thøc nh©n b»ng h×nh thøc nh©n

®«i tÕ bµo, th êng ë ®¬n bµo nh trïng roi, ®«i tÕ bµo, th êng ë ®¬n bµo nh trïng roi, amÝp, ký sinh trïng sèt rÐt trong c¬ thÓ ng amÝp, ký sinh trïng sèt rÐt trong c¬ thÓ ng êi.êi.

Sinh s¶n h÷u tÝnh:Sinh s¶n h÷u tÝnh: lµ cã phèi hîp sinh dôc lµ cã phèi hîp sinh dôc ®ùc vµ c¸i bao gåm c¸c c¸ thÓ ký sinh ®ùc vµ c¸i bao gåm c¸c c¸ thÓ ký sinh trïng l ing giíi nh s¸n l¸, s¸n d©y vµ c¸c c¸ trïng l ing giíi nh s¸n l¸, s¸n d©y vµ c¸c c¸ thÓ lµ ®¬n giíi nh giun ® êng ruét, s¸n thÓ lµ ®¬n giíi nh giun ® êng ruét, s¸n m¸ng.m¸ng.

HÇu hÕt c¸c loµi ký sinh trïng ®Òu ®Î HÇu hÕt c¸c loµi ký sinh trïng ®Òu ®Î trøngtrøng, mét sè loµi ®Î , mét sè loµi ®Î Êu trïngÊu trïng (giun chØ) (giun chØ) hoÆc hoÆc rông ®ètrông ®èt mang theo trøng nh s¸n mang theo trøng nh s¸n d©y. Trong giai ®o¹n ph¸t triÓn cña s¸n l¸ d©y. Trong giai ®o¹n ph¸t triÓn cña s¸n l¸ qua èc, cã hiÖn t îng qua èc, cã hiÖn t îng sinh s¶n ®a ph«isinh s¶n ®a ph«i. .

4. §Æc ®iÓm bÖnh ký sinh trïng4. §Æc ®iÓm bÖnh ký sinh trïng

4.14.1. §Æc ®iÓm chYnh cña bÖnh ký . §Æc ®iÓm chYnh cña bÖnh ký sinh trïngsinh trïng

BÖnh ký sinh trïng th êng diÔn biÕn BÖnh ký sinh trïng th êng diÔn biÕn ©m thÇm, lÆng lÏ©m thÇm, lÆng lÏ nh ng cã mét sè nh ng cã mét sè bÖnh cÊp tÝnh nh amÝp cÊp, sèt rÐt bÖnh cÊp tÝnh nh amÝp cÊp, sèt rÐt ¸c tÝnh, giun xo¾n.¸c tÝnh, giun xo¾n.

Th êng Th êng kÐo dµikÐo dµi, hµng n¨m hay hµng , hµng n¨m hay hµng chôc n¨m, cã ng êi nhiÔm ký sinh chôc n¨m, cã ng êi nhiÔm ký sinh trïng suèt ®êi do t¸i nhiÔm liªn tôc, trïng suèt ®êi do t¸i nhiÔm liªn tôc, vÝ dô bÖnh giun ®òa.vÝ dô bÖnh giun ®òa.

BÖnh BÖnh cã thêi h¹ncã thêi h¹n nhÊt ®Þnh phô nhÊt ®Þnh phô thuéc tuæi thä cña ký sinh trïng thuéc tuæi thä cña ký sinh trïng vµ sù t¸i nhiÔm.vµ sù t¸i nhiÔm.

BÖnh cã BÖnh cã tÝnh chÊt x· héitÝnh chÊt x· héi do ký do ký sinh trïng phæ biÕn trong céng sinh trïng phæ biÕn trong céng ®ång vµ bÖnh liªn quan chÆt ®ång vµ bÖnh liªn quan chÆt chÏ víi ®êi sèng kinh tÕ-x· héi, chÏ víi ®êi sèng kinh tÕ-x· héi, tËp qu¸n ¨n uèng vµ canh t¸c cña tËp qu¸n ¨n uèng vµ canh t¸c cña c¶ céng ®ång x· héi.c¶ céng ®ång x· héi.

4.2. Sù khuyÕch t¸n vµ lan trµn 4.2. Sù khuyÕch t¸n vµ lan trµn cña ký sinh trïngcña ký sinh trïng

§èi víi nhãm tiÕt tóc lµ vËt truyÒn §èi víi nhãm tiÕt tóc lµ vËt truyÒn bÖnh, chóng khuyÕch t¸n bÖnh, chóng khuyÕch t¸n chñ ®éngchñ ®éng hoÆc hoÆc bÞ ®éngbÞ ®éng theo ®iÒu kiÖn tù theo ®iÒu kiÖn tù nhiªn hay ph ¬ng tiÖn giao th«ng.nhiªn hay ph ¬ng tiÖn giao th«ng.

Ký sinh trïng Ký sinh trïng ph¸t t¸nph¸t t¸n phô thuéc phô thuéc ®iÒu kiÖn vËt chñ, mÇm bÖnh, tËp ®iÒu kiÖn vËt chñ, mÇm bÖnh, tËp qu¸n cña con ng êi vµ ®iÒu kiÖn tù qu¸n cña con ng êi vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi.nhiªn thuËn lîi.

5. T¸c h¹i cña ký sinh trïng5. T¸c h¹i cña ký sinh trïng

ChiÕm ChiÕm chÊt dinh d ingchÊt dinh d ing. TÊt c¶ c¸c loµi . TÊt c¶ c¸c loµi ký sinh trïng ®Òu chiÕm thøc ¨n cña ký sinh trïng ®Òu chiÕm thøc ¨n cña vËt chñ g©y thiÕu chÊt, suy dinh d vËt chñ g©y thiÕu chÊt, suy dinh d ing. VËt chñ mÊt chÊt dinh d ing tr êng ing. VËt chñ mÊt chÊt dinh d ing tr êng diÔn, kÐo dµi.diÔn, kÐo dµi.

T¹i chç ký sinhT¹i chç ký sinh, ký sinh trïng g©y , ký sinh trïng g©y viªm, loÐt, chÌn Ðp, t¾c...viªm, loÐt, chÌn Ðp, t¾c...

Toµn th©nToµn th©n g©y g©y nhiÔm ®écnhiÔm ®éc, rèi lo¹n , rèi lo¹n chøc n¨ng nhiÒu c¬ quanchøc n¨ng nhiÒu c¬ quan

MiÔn dÞch trong ký sinh trïng th MiÔn dÞch trong ký sinh trïng th êng êng kh«ng caokh«ng cao, chØ ®ñ ®Ó chÈn , chØ ®ñ ®Ó chÈn ®o¸n, kh«ng lo¹i trõ ® îc mÇm ®o¸n, kh«ng lo¹i trõ ® îc mÇm bÖnh.bÖnh.

Ký sinh trïng lµ tiÕt tóc chÝnh lµ Ký sinh trïng lµ tiÕt tóc chÝnh lµ vËt truyÒn bÖnh tõ ng êi bÖnh vËt truyÒn bÖnh tõ ng êi bÖnh sang ng êi lµnh hoÆc tõ sóc vËt sang ng êi lµnh hoÆc tõ sóc vËt sang ng êisang ng êi

6. ChÈn ®o¸n ký sinh trïng6. ChÈn ®o¸n ký sinh trïng

ChÈn ®o¸n l©m sµng: phÇn lín bÖnh ký ChÈn ®o¸n l©m sµng: phÇn lín bÖnh ký sinh trïng lµ ©m thÇm, lÆng lÏ, kÐo dµi sinh trïng lµ ©m thÇm, lÆng lÏ, kÐo dµi nh ng còng cã loµi g©y cÊp tÝnh nh sèt nh ng còng cã loµi g©y cÊp tÝnh nh sèt rÐt, giun xo¾n, s¸n l¸ gan lín. C¸c triÖu rÐt, giun xo¾n, s¸n l¸ gan lín. C¸c triÖu chøng l©m sµng lµ chøng l©m sµng lµ ®Þnh h íng®Þnh h íng chÈn chÈn ®o¸n.®o¸n.

ChÈn ®o¸n cËn l©m sµng lµ xÐt ChÈn ®o¸n cËn l©m sµng lµ xÐt nghiÖm t×m nghiÖm t×m trøng hay Êu trïngtrøng hay Êu trïng cña cña chóng ®Ó chÈn ®o¸n chóng ®Ó chÈn ®o¸n x¸c ®Þnhx¸c ®Þnh. Tuú . Tuú tõng loµi ký sinh trïng mµ lÊy bÖnh tõng loµi ký sinh trïng mµ lÊy bÖnh phÈm xÐt nghiÖm phï hîp.phÈm xÐt nghiÖm phï hîp.

7. §iÒu trÞ ký sinh trïng7. §iÒu trÞ ký sinh trïng

Nguyªn t¾c:Nguyªn t¾c: §iÒu trÞ hµng lo¹t§iÒu trÞ hµng lo¹t §iÒu trÞ nhãm nguy c¬ cao§iÒu trÞ nhãm nguy c¬ cao §iÒu trÞ ca bÖnh§iÒu trÞ ca bÖnh Chän thuèc cã hiÖu qu¶ cao, phæ Chän thuèc cã hiÖu qu¶ cao, phæ

réng, dÔ sö dông, rÎ tiÒn vµ an toµnréng, dÔ sö dông, rÎ tiÒn vµ an toµn

8. Phßng chèng bÖnh kST8. Phßng chèng bÖnh kST8.1. Nguyªn t¾c phßng chèng bÖnh ký 8.1. Nguyªn t¾c phßng chèng bÖnh ký

sinh trïng:sinh trïng: §¸nh gi¸§¸nh gi¸ ® îc t×nh h×nh tõng bÖnh ký sinh ® îc t×nh h×nh tõng bÖnh ký sinh

trïng vµ ®iÒu kiÖn l u hµnh cña chóng trong trïng vµ ®iÒu kiÖn l u hµnh cña chóng trong tõng ®Þa ph ¬ng, tõng khu vùc ®Ó lùa chän tõng ®Þa ph ¬ng, tõng khu vùc ®Ó lùa chän ®èi t îng u tiªn, khu vùc u tiªn vµ gi¶i ph¸p tèi ®èi t îng u tiªn, khu vùc u tiªn vµ gi¶i ph¸p tèi u. u.

ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ nh©n lùc, vËt lùcnh©n lùc, vËt lùc vµ vµ mµng l íi ho¹t ®éng PCmµng l íi ho¹t ®éng PC

TiÕn hµnh phßng chèng trªn TiÕn hµnh phßng chèng trªn quy m« réng línquy m« réng lín v× bÖnh ký sinh trïng lµ bÖnh x· héi, th êng v× bÖnh ký sinh trïng lµ bÖnh x· héi, th êng c¶ céng ®ång nhiÔm bÖnh vµ dÔ l©y lan.c¶ céng ®ång nhiÔm bÖnh vµ dÔ l©y lan.

Phßng chèng cÇn tiÕn hµnh Phßng chèng cÇn tiÕn hµnh l©u dµi, cã l©u dµi, cã kÕ ho¹ch nèi tiÕpkÕ ho¹ch nèi tiÕp, liªn hoµn do bÖnh ký , liªn hoµn do bÖnh ký sinh trïng th êng kÐo dµi, dai d½ng vµ dÔ sinh trïng th êng kÐo dµi, dai d½ng vµ dÔ t¸i nhiÔm.t¸i nhiÔm.

KÕt hîp chÆt chÏ KÕt hîp chÆt chÏ nhiÒu biÖn ph¸pnhiÒu biÖn ph¸p phßng phßng chèng víi nhau.chèng víi nhau.

Lång ghÐpLång ghÐp c«ng t¸c phßng chèng ký sinh c«ng t¸c phßng chèng ký sinh trïng víi nhiÒu ho¹t ®éng Y tÕ vµ v¨n ho¸-trïng víi nhiÒu ho¹t ®éng Y tÕ vµ v¨n ho¸-x· héi kh¸c, ®Æc biÖt ® a c«ng t¸c phßng x· héi kh¸c, ®Æc biÖt ® a c«ng t¸c phßng chèng ký sinh trïng vµo ch ¬ng tr×nh chèng ký sinh trïng vµo ch ¬ng tr×nh ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu, nhÊt lµ ë ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu, nhÊt lµ ë tuyÕn c¬ së.tuyÕn c¬ së.

X· héi ho¸X· héi ho¸ c«ng t¸c phßng chèng ký sinh c«ng t¸c phßng chèng ký sinh trïng, l«i cuèn céng ®ång tù gi¸c tham gia.trïng, l«i cuèn céng ®ång tù gi¸c tham gia.

Phèi hîpPhèi hîp PC ký sinh trïng trong y tÕ víi c¸c PC ký sinh trïng trong y tÕ víi c¸c ngµnh liªn quan nh Thó Y, Thuû s¶n, N«ng ngµnh liªn quan nh Thó Y, Thuû s¶n, N«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh liªn quan kh¸c.nghiÖp vµ c¸c ngµnh liªn quan kh¸c.

§Èy m¹nh c«ng t¸c §Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häcnghiªn cøu khoa häc vÒ vÒ dÞch tÔ, chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ vµ phßng dÞch tÔ, chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ vµ phßng chèngchèng

T¹o nguån lùcT¹o nguån lùc cho ho¹t ®éng phßng chèng cho ho¹t ®éng phßng chèng bÖnh ký sinh trïng trong n íc vµ më réng bÖnh ký sinh trïng trong n íc vµ më réng tõng b íc hîp t¸c quèc tÕtõng b íc hîp t¸c quèc tÕ

KiÓm tra vµ gi¸m s¸tKiÓm tra vµ gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng c¸c ho¹t ®éng phßng chèng ký sinh trïng tõ trung ¬ng phßng chèng ký sinh trïng tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph ¬ng.®Õn ®Þa ph ¬ng.

Qu¶n lý ch ¬ng tr×nhQu¶n lý ch ¬ng tr×nh víi hÖ thèng thèng víi hÖ thèng thèng nhÊt tõ trung ¬ng ®Õn tËn c¬ së ®Ó nhÊt tõ trung ¬ng ®Õn tËn c¬ së ®Ó n¾m b¾t nh÷ng kÕt qu¶ cËp nhËt, kÞp n¾m b¾t nh÷ng kÕt qu¶ cËp nhËt, kÞp thêi bæ sung nh÷ng bÊt cËp, nh»m n©ng thêi bæ sung nh÷ng bÊt cËp, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ phßng chèng. cao hiÖu qu¶ phßng chèng.

§ång thêi ®Ò cËp chiÕn l îc mét c¸ch §ång thêi ®Ò cËp chiÕn l îc mét c¸ch tæng hîptæng hîp vµ cã vµ cã ph©n tÝchph©n tÝch vÒ dÞch tÔ vÒ dÞch tÔ häc, c¬ héi, vËt lùc hiÖn cã vµ c¸c yÕu tè häc, c¬ héi, vËt lùc hiÖn cã vµ c¸c yÕu tè ¶nh h ëng ®Õn tÝnh bÒn v÷ng cña ho¹t ¶nh h ëng ®Õn tÝnh bÒn v÷ng cña ho¹t ®éng phßng chèng ®Ó ®¶m b¶o ho¹t ®éng phßng chèng ®Ó ®¶m b¶o ho¹t ®éng ch ¬ng tr×nh cã hiÖu qu¶ nhÊt.®éng ch ¬ng tr×nh cã hiÖu qu¶ nhÊt.

8.2. Nguyªn t¾c PC sinh vËt truyÒn 8.2. Nguyªn t¾c PC sinh vËt truyÒn bÖnh:bÖnh:

HÇu hÕt c¸c bÖnh ký sinh trïng l©y nhiÔm HÇu hÕt c¸c bÖnh ký sinh trïng l©y nhiÔm cho ng êi th«ng qua cho ng êi th«ng qua trung gian truyÒn trung gian truyÒn bÖnhbÖnh bao gåm bao gåm vËt chñ trung gianvËt chñ trung gian hay hay m«i m«i giíi truyÒn bÖnhgiíi truyÒn bÖnh, chóng lµ nh÷ng , chóng lµ nh÷ng sinh vËt sinh vËt truyÒn bÖnhtruyÒn bÖnh..

Nguyªn t¾c phßng chèng Nguyªn t¾c phßng chèng sinh vât truyên sinh vât truyên bênhbênh lµ dùa vµo ®Æc ®iÓm lµ dùa vµo ®Æc ®iÓm sinh lý, sinh sinh lý, sinh th¸ith¸i cña chóng ®Ó ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cña chóng ®Ó ¸p dông c¸c biÖn ph¸p riªng biÖtriªng biÖt ®èi víi tõng nhãm vect¬ cô thÓ ®èi víi tõng nhãm vect¬ cô thÓ vµ cho tõng sinh ®Þa c¶nh. vµ cho tõng sinh ®Þa c¶nh.

8.3. BiÖn ph¸p cô thÓ8.3. BiÖn ph¸p cô thÓ

DiÖt KSTDiÖt KST b»ng ®iÒu trÞ hay diÖt VCTG b»ng ®iÒu trÞ hay diÖt VCTG C¾t ®øt chu kúC¾t ®øt chu kú cña KST b»ng chèng cña KST b»ng chèng

ph¸t t¸n mÇm bÖnh, vÖ sinh an toµn ph¸t t¸n mÇm bÖnh, vÖ sinh an toµn thùc phÈm, vÖ sinh m«i tr êng, vÖ sinh thùc phÈm, vÖ sinh m«i tr êng, vÖ sinh c¸ nh©n, tËp thÓ.c¸ nh©n, tËp thÓ.

Gi¸o dôcGi¸o dôc søc khoÎ søc khoÎ Ph¸t triÓnPh¸t triÓn kinh tÕ x· héi kinh tÕ x· héi N©ng caoN©ng cao d©n trÝ d©n trÝ Ph¸t triÓn mµng l íi Ph¸t triÓn mµng l íi y tÕ c¬ sëy tÕ c¬ së

Cã nh÷ng ph ¬ng ¸n sö dông ho¸ chÊt Cã nh÷ng ph ¬ng ¸n sö dông ho¸ chÊt diÖt c«n trïng diÖt c«n trïng hîp lýhîp lý vµ vµ hiÖu qu¶.hiÖu qu¶.

Tæ chøc c«ng t¸c phßng chèng sinh vËt Tæ chøc c«ng t¸c phßng chèng sinh vËt truyÒn bÖnh t¹i céng ®ång vµ truyÒn bÖnh t¹i céng ®ång vµ tù b¶o vÖtù b¶o vÖ..

Lùa chän c¸c biÖn ph¸p vµ ph ¬ng ph¸p Lùa chän c¸c biÖn ph¸p vµ ph ¬ng ph¸p kiÓm so¸t kiÓm so¸t thÝch hîpthÝch hîp cho tõng ®èi t îng vµ cho tõng ®èi t îng vµ céng ®ång ® îc b¶o vÖ.céng ®ång ® îc b¶o vÖ.

9. T×nh h×nh bÖnh ký sinh trïng9. T×nh h×nh bÖnh ký sinh trïng9.1. Trªn thÕ giíi9.1. Trªn thÕ giíi N¨m 1995 cã gÇn N¨m 1995 cã gÇn 4 tû4 tû ng êi nhiÔm giun ng êi nhiÔm giun

®òa, giun tãc vµ giun mãc; cã trªn ®òa, giun tãc vµ giun mãc; cã trªn 200 200 triÖutriÖu ng êi nhiÔm s¸n m¸ng; cã trªn ng êi nhiÔm s¸n m¸ng; cã trªn 40 triÖu40 triÖu ng êi nhiÔm s¸n l¸ truyÒn qua thøc ¨n; cã ng êi nhiÔm s¸n l¸ truyÒn qua thøc ¨n; cã trªn trªn 100 triÖu100 triÖu ng êi nhiÔm s¸n d©y/Êu trïng ng êi nhiÔm s¸n d©y/Êu trïng s¸n lîn; cã s¸n lîn; cã 2,4 tû2,4 tû ng êi ë ng êi ë 100 n íc100 n íc n»m trong n»m trong vïng l u hµnh sèt rÐt vµ hµng n¨m cã vïng l u hµnh sèt rÐt vµ hµng n¨m cã 300-300-500 triÖu ng êi m¾c500 triÖu ng êi m¾c sèt rÐt, lµm sèt rÐt, lµm chÕt 1,2-chÕt 1,2-2,72,7 triÖu ng êi; triÖu ng êi; Cã Cã hµng tûhµng tû ng êi m¾c c¸c bÖnh ®¬n bµo vµ ng êi m¾c c¸c bÖnh ®¬n bµo vµ bÖnh ký sinh trïng kh¸c trªn toµn thÕ giíi.bÖnh ký sinh trïng kh¸c trªn toµn thÕ giíi.

9.2. T¹i ViÖt Nam9.2. T¹i ViÖt Nam NhiÔm NhiÔm giun ®òagiun ®òa vµ vµ giun tãcgiun tãc ë miÒn B¾c ë miÒn B¾c

cao h¬n miÒn Nam, cã n¬i ë miÒn B¾c cao h¬n miÒn Nam, cã n¬i ë miÒn B¾c tû lÖ nhiÔm 2 lo¹i giun nµy lµ tû lÖ nhiÔm 2 lo¹i giun nµy lµ 80-90%,80-90%, nh nh ng ®ång b»ng Nam bé cã tû lÖ nhiÔm ng ®ång b»ng Nam bé cã tû lÖ nhiÔm thÊp (nhiÔm giun ®òa d íi 5%, nhiÔm thÊp (nhiÔm giun ®òa d íi 5%, nhiÔm giun tãc d íi 2%), nhiÔm giun ®òa cã xu h giun tãc d íi 2%), nhiÔm giun ®òa cã xu h íng gi¶m nhanh. íng gi¶m nhanh.

NhiÔm NhiÔm giun mãc/magiun mãc/ma cao trªn ph¹m vi c¶ cao trªn ph¹m vi c¶ n íc, cã n¬i n íc, cã n¬i 70-80%,70-80%, thËm chÝ thËm chÝ 85%,85%, tuy tuy vËy, ®ång b»ng s«ng Cöu Long cã tû lÖ vËy, ®ång b»ng s«ng Cöu Long cã tû lÖ nhiÔm thÊp nhÊt (d íi 10%). nhiÔm thÊp nhÊt (d íi 10%).

S¸n l¸ gan nhaS¸n l¸ gan nha ph©n bè ë Ýt nhÊt ph©n bè ë Ýt nhÊt 32 tØnh32 tØnh, , cã ®Þa ph ¬ng tû lÖ nhiÔm trªn cã ®Þa ph ¬ng tû lÖ nhiÔm trªn 30%30% nh nh Nam §Þnh, Ninh B×nh, Hµ T©y, Thanh Nam §Þnh, Ninh B×nh, Hµ T©y, Thanh Ho¸, Phó Yªn, B×nh §Þnh; cã n¬i bÖnh l u Ho¸, Phó Yªn, B×nh §Þnh; cã n¬i bÖnh l u hµnh trªn toµn tØnh nh Hoµ B×nh. hµnh trªn toµn tØnh nh Hoµ B×nh.

S¸n l¸ gan línS¸n l¸ gan lín ph©n bè ë Ýt nhÊt trªn ph©n bè ë Ýt nhÊt trªn 47 47 tØnhtØnh víi sè l îng bÖnh nh©n trªn víi sè l îng bÖnh nh©n trªn 6.000 ng 6.000 ng êiêi, cã n¬i tû lÖ nhiÔm , cã n¬i tû lÖ nhiÔm 11,1%11,1% nh ë Kh¸nh nh ë Kh¸nh Hoµ. Hoµ.

S¸n l¸ ruét línS¸n l¸ ruét lín l u hµnh ë Ýt nhÊt l u hµnh ë Ýt nhÊt 16 tØnh16 tØnh, , cã níi tû lÖ nhiÔm cã níi tû lÖ nhiÔm 3,8%3,8% nh §¨c L¨c. nh §¨c L¨c.

S¸n l¸ phæiS¸n l¸ phæi l u hµnh ë Ýt nhÊt l u hµnh ë Ýt nhÊt 10 tØnh10 tØnh, cã , cã níi tû lÖ nhiÔm níi tû lÖ nhiÔm 15%15% nh S¬n La. nh S¬n La.

S¸n l¸ ruét nhaS¸n l¸ ruét nha ®· x¸c ®Þnh l u hµnh ë Ýt ®· x¸c ®Þnh l u hµnh ë Ýt nhÊt nhÊt 18 tØnh18 tØnh víi 5 loµi, cã n¬i tû lÖ víi 5 loµi, cã n¬i tû lÖ nhiÔm tíi nhiÔm tíi 52,4%52,4% nh Nam §Þnh. nh Nam §Þnh.

S¸n d©y/Êu trïng s¸n lînS¸n d©y/Êu trïng s¸n lîn l u hµnh ë Ýt nhÊt l u hµnh ë Ýt nhÊt 50 tØnh50 tØnh, cã n¬i tû lÖ nhiÔm s¸n d©y , cã n¬i tû lÖ nhiÔm s¸n d©y 12%12% vµ nhiÔm Êu trïng s¸n lîn vµ nhiÔm Êu trïng s¸n lîn 7,2%.7,2%.

BÖnh giun xo¾nBÖnh giun xo¾n trichinelliasis ®· g©y ra trichinelliasis ®· g©y ra 4 vô dÞch4 vô dÞch: t¹i Mï C¨ng Ch¶i (Yªn B¸i) n¨m : t¹i Mï C¨ng Ch¶i (Yªn B¸i) n¨m 1970 cã 1970 cã 26 ng êi m¾c26 ng êi m¾c vµ vµ chÕt 4chÕt 4 ng êi; t¹i ng êi; t¹i TuÇn Gi¸o (§iÖn Biªn) n¨m 2002 cã TuÇn Gi¸o (§iÖn Biªn) n¨m 2002 cã 22 ng 22 ng êi m¾cêi m¾c vµ vµ chÕt 2 ng êi, n¨m 2004chÕt 2 ng êi, n¨m 2004 cã cã 20 20 ng êi m¾cng êi m¾c bÖnh; t¹i B¾c Yªn (S¬n La) bÖnh; t¹i B¾c Yªn (S¬n La) n¨m 2008 cã n¨m 2008 cã 22 ng êi m¾c, chÕt 2 ng êi.22 ng êi m¾c, chÕt 2 ng êi.

§· cã §· cã hµng tr¨mhµng tr¨m bÖnh nh©n nhiÔm giun bÖnh nh©n nhiÔm giun Gnathostoma spinigerumGnathostoma spinigerum, cã , cã nhiÒu chôc nhiÒu chôc trÎ emtrÎ em viªm mµng n·o t¨ng b¹ch cÇu ¸i viªm mµng n·o t¨ng b¹ch cÇu ¸i toan do nhiÔm giun l ¬n toan do nhiÔm giun l ¬n AngiostrongylusAngiostrongylus..

Cã Cã 43,4 triÖu43,4 triÖu ng êi sèng trong vïng ng êi sèng trong vïng sèt sèt rÐtrÐt, trong ®ã cã 15 triÖu ng êi sèng trong , trong ®ã cã 15 triÖu ng êi sèng trong vïng sèt rÐt nÆng; tõ n¨m 1991-2000 cã vïng sèt rÐt nÆng; tõ n¨m 1991-2000 cã 10.184 ng êi chÕt10.184 ng êi chÕt v× sèt rÐt víi v× sèt rÐt víi 309 vô 309 vô dÞchdÞch sèt rÐt . sèt rÐt .

Truyền nhiễm KST

Đường ra: chất ngoại tiết (phân , nước tiểu,..), chất phân tiết ( trứng sán lá phổi), da, trung gian truyền nhiễm (máu, dịch tiết từ vết loét da,..), KC chết,.. Phương thức lây truyền: nuốt qua miệng, đi chân đất, tiếp xúc với nước, côn trùng đốt, hít qua đường hô hấp, giao hợp,.. Nguồn nhiễm: đất ô nhiễm phân, nước, thực phẩm, côn trùng hút máu, chó, thú ăn cỏ, người khác, tự nhiễm,.. Đường vào: miệng, da, hô hấp, lá nhau, sinh dục,.. Cơ thể cảm thụ: phái, tuổi, nghề nghiệp, nhân chủng, bệnh tật bồi thêm, cơ địa mỗi người, dinh dưỡng, hệ thống miễn dịch,..

Yếu tố ảnh hưởng đến sự phân bố KST :

Sinh địa lý Khí hậu Thổ nhưỡng Nhân chủng Thảm họa lớn Yếu tố cá nhân

Đặc điểm của bệnh KST:

Bệnh diễn biến thầm lặng Triệu chứng không rõ rệt, lâm sàng khó phát hiện Bệnh có khuynh hướng kéo dài Bệnh dù kéo dài nhưng có thời hạn.

Chẩn đoán bệnh do KST

Các triệu chứng lâm sàng Các yếu tố dịch tễ Cận lâm sàng: xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh,..