O C HC DIN NGN

(thuyt trnh ti Lin Hip Hi KHKT VN Qu Vn ha Phan Chu TrinhH Ni, 23.11.2012)

- Trc ht, xin ni qua v nhan :- o c hc: khc vilun l (moral)chuyn ra mt danh mc nhng iu nn lm v khng nn lm, v vitnh lun l hay o c (morality), ni ln ng c thc hnh lun l,o c hc (ethics)l mn hcbnv mi quan h gia lun l v tnh lun l (o c), nht l bn vc sca lun l. Nh th, o c hc l ngh lun v lun l, l trit hc v lun l. Ngi gp phn lm r iu ny l Cicero (106-43 TCN) khi ng dch t Hy Lpethikesang t Latinh lphilosophia moralis. o c hc (v cc mn phi sinh nh trit hc x hi, trit hc php quyn v nh nc) cn c gi theo ngha rng ltrit hc thc hnh, v n bn v hnh ng ca con ngi (khc vitrit hc l thuyt, gm cc mn c in nh l gc hc, nhn thc lun, siu hnh hc)- Din ngn (discourse / Diskurs): thut ng thnh hnh t thp k 60 th k trc, c rt nhiu ngha. y xin hiu theo ngha hp ca o c hc din ngn: khng phi li ni hay hnh vi truyn thng no cng l din ngn. Din ngn l hnh thc truyn thng c bit: bnglp lun, bn v c s v tnh chnh ng ca nhng yu sch kh nghi, c vn . Din ngn khng trao i thng tin, tri li, trao i nhnglun cnhm bin h (hoc bc b) nhng yu sch mun c gi tr hiu lc ph bin. nh ngha cn kh ti tm ny s dn sng t cc phn sau. Trong khun kh dn nhp, ta s khng i vo cc vn k thut qu chuyn su vi nhng trch dn nng n.1. Cm tc nhc mnh ra khi ng bn?- By gi, nu ti ni: hm nay, ti s khng ni mt li no c!, t c ngi ngh chc c iu g xy ra! Tha khng, chng c g xy ra ht! Ti ch mun cho thy s t mu thun ca li ni y. Khi ti ni, tc l ti ang lm mt iu g qua vic ni. Khi ni: Xin qu v lu , ti a ra mt ngh, mt yu cu v.v Vy, bn cnhni dung mnh , cn c phng din khc: phng din thc hin iu ti lm, bng cch ni ra iu y.Tr li vi cu ni nghch l: Hm nay, ti s khng ni mt li no c!. Vi cu ny, ti lm mt iu g , tc ni ra mt cu gm nhiu t. Th nhng, chnh hnh vi ni y ph nh chnh ni dung li ti ni, l hm nay s khng ni li no c. iu c khng nh b chnh hnh vi khng nh bc b. Chuyn n gin vy, nhng ngi ta dnh cho n mt thut ng chuyn mn:s (t) mu thun ngn hnh (performativer (Selbst)Widerspruch / performative contradiction). (Performance, theo ngha quen thuc, l trnh din; y, theo ngha ngn ng hc, ch tin trnh s dng ngn ng trong mt hon cnh ni c th no : ni l lm mt iu g bng cch ni ra). Nhng, thut ng y c tht l n gin khng, v nht l, c lin quan g n trit hc? Xin ni ngay: n chnh l chb mt, thm ch lb quyt xy dng nn mno c hc din ngnm ta ang bn!Karl Otto Apel (1922 - ), bn cnh Jrgen Habermas (1929 - ), mt trong hai trit gia v nh o c hc din ngn hng u hin nay, s dng n nh l cha kha gii quyt mt vn cc ln:t c s ti hu v trit hc (philosophische Letztbegrndung / philosophical ultimate justification) cho cc nguyn tc lun l.- t c s ti hu l tham vng c hu ca trit hc. Tuy nhin, trong th k 20, Hans Albert, nh duy l ph phn, nghi ng kh nng y bng lp lun ni ting, gi l th tam nan Mnchhausen. Tam nan hay tam bt kh (Trilemma) l th lng nan (Dilemma), nhng c ti ba ng ct thay v ch c hai.Theo Albert, khi mun t c s ti hu, ta c ba con ng, nhng con ng no cng dn n b tc. d hnh dung, ta ngh n cc cu hi nh nhng ca tr em. Sau mi cu tr li, chng li hi tip ti sao nh th. t c s ti hu l a ra cu tr li sau cng, lm chng tha mn, khng cn l do tip tc hi na. Th nhng, trong thc t, ch c ba cch:1.quy thoi n v tn: cu tr li ny lm ny sinh cu hi khc n v tn, khng c c s ti hu no c;2.ln qun, t c s bng ci m bn thn n cng cn c t c s, tc xoay quanh mt vng trn khng li thot;3.ct t cu hi: n mt lc no , cu hi b ct t t ngt bng mt khng nh v on, gio iu (chng hn: tri sinh ra th!)- Truyn thuyt v v b tc Mnchhausen khoe rng t nm tc nhc mnh v con nga ra khi bi ly c dng t tn cho ci tam nan ny. V chnh s t-mu thun ngn hnh ni trn c Apel s dng nh b quyt ko nhng nh o c hc Mnchhausen hin i ra khi bi ly ca tnh tng i v s hoi nghi v kh nng t c s c gi tr ph qut cho cc quy phm lun l. d hiu cng lnh nghin cu y tham vng ny, ta buc phi lc qua ba m hnh ni ting trong lch s, trc khi i n m hnh th t gn lin vi tn tui ca Apel v Habermas: t c s cho o c hc hin i t tinh thn ca i thoi. Bn m hnh ni ting y l:1. truyn thng i thoi ca Socrates vi ngh thut h sinh tinh thn;2. trit hc siu nghim ca Kant cng vi mnh lnh nht quyt nh l hnh mu cho mt o c hc ph qut vi mt Nguyn l c bn mang tnh hnh thc (c nh hng su m, ng thi c ci bin trong o c hc din ngn);3. Din ngn tng i lun ca thi Hin i v nht l Hu-hin i, khi ngun t vic a kch thc lch s vo trong ngh lun o c hc ca Hegel;4. S thay i h hnh (paradigm shift) trong th k 20 ca Apel v Habermas thnh trit hc v ngn ng v tnh lin-ch th (thay cho trit hc c i v Tn ti v trit hc cn i v thc).2. SOCRATES- Socrates a ngi i thoi vo nhng cu hi tng nh n gin: dng cm l g? cng chnh l g? c hnh l g? v.v Bng cu hi v lp lun kho lo, cuc i thoi tr thnh cuc i tm s tht hay chn l. Lp lun ca Socrates mnh m, nhng khng phi l nhng khng quyt quyn uy, khng dng p lc, la di hay mnh li, tri li, l s cng bch khng mang tnh cng bch ca lun c tt hn nh cch ni ca Habermas sau ny v mt din ngn l tng. Khc vi cc bin s, Socrates khng nhm mc tiuthuyt phc (persuation)cho bng to nns t xc tn (conviction)ni chnh ngi tham gia i thoi. Ngh thut y ni danh l ngh thut h sinh tinh thn. H sinh, ng nh tn gi, l gip cho ngi khc , ch khng phi bn thn mnh !- Socrates, nh c tnh chung ca ngi Hy Lp c i, yu thch s nhn ri v tr chuyn. V th, vi h, i thoi l th gin, vui v, l c gii phng khi gnh nng hnh ng, l thun l v to nn mt khng gian t do, trong t tng, lun c, phn lun c, khng nh v nghi vn u c th c trin khai m khng chu mt sc p no. Trong tinh thn y, i thoi trit hc khc v cht vi s tranh ci ca cc nh chnh tr v s tranh tng trc ta: nhng ngi ny khng nhm n l phi m mun ginh l phi v chnh mnh, h dng li ni theo ui li ch ch khng phi chn l. Ni khc i, hnh ng ca h mangtnh chin lctrong mt th l tnh c tn dng cho nhng mc ch v k. Socrates lu li mt s phn bit quan trng nh mt di sn qu bu cho o c hc din ngn hin i: s phn bit gia mt bn lhnh ng chin lc (strategisches Handeln/ strategic action), v bn kia lhnh ng tng giao (hay thng giao) (kommunikatives Handeln / communicative action). Mt bn theo ui li ch bng chin lc khn ngoan, cn mt bn cng nhau i tm s tht, chn l trong s thu hiu v thng cm ln nhau. Con ngi khng th t b ci trc, nhng khng c xem nh ci sau!3. KANT- Vt qua khong cch hn 20 th k k t Socrates, Kant li di sn g cho o c hc din ngn ngy nay? C hai di sn quan trng:3.1. Trit hc siu nghim:Ni Kant, siu nghim (transzendental) c ngha l tin , l iu kin kh th cho bt k kinh nghim hin thc no. Theo , chnh cc phm tr ca gic tnh v cc m thc ca trc quan l nhng iu kin siu nghim cu to nn kinh nghim ca ta. Apel tip thu cch hiu ny, nhng ci bin tng v iu kin kh th c tnh ch quan, c thoi thnh iu kin kh th mang tnh i thoi, lin-ch th. t c s cho o c hc din ngn ca mnh, Apel xut pht t nhng iu kin cho kh th calp lun ni chung, ngha l, tnhng quy tc ca vic lp lun, i trc v lm tin cho bt k lp lun c th no. Chnh v th, Apel gi o c hc din ngn ca mnh l(ng) dng hc siu nghim (Transzendentalpragmatik).3.2. Mnh lnh nht quytv lun l c gi tr ph qut, c lp vi khng gian, thi gian, vi bi cnh lch s v vn ha c th. T mi c th thit lp mt Nguyn l nn tng ca lun l, ly nng lc ph qut ha ca n lm tiu chun ca mi quy phm hnh ng: Mnh lnh nht quyt y pht biu nh sau:Hy hnh ng sao cho chm ngn ch ca bn bt k lc no cng ng thi c th c gi tr hiu lc nh l nguyn l ca mt s ban b quy lut ph bin.Nguyn l hay Quy lut lun l ti cao nyghi nhnnhngkhng tha nhnnhng th lun l c th, khu vc, bi chng khng th ph qut ha c. Bi, theo Kant, c mt Quy lut lun l ph qut nh lS kin-hin nhin ca l tnh (Faktum der Vernunft)lun hin din trong tm thc con ngi, v mi trng hp c th, c bit phi nhng bc trc n, nu mun hnh vi ca ta ch thc l hnh vi lun l. Trong trng hp ngc li, lun l s sp v ch cn li nhng tp qun c d.4. Tng i lun:Con ngi khng ch l cng dn ca th gii lun l, kh nim m cn sng c th trong nhng truyn thng v cng ng nht nh trong lch s. Mt truyn thng trit hc khc hnh thnh, nhn mnh n i sng hin thc trong nhng nh ch x hi, phn bc mt thuyt ph qut vi xu hng co bng mi s khc bit. Thay cho nn lun l ph qut, hnh thc, tru tng, ngi ta ch trng mtnn o c c th, mang tnh lch s, xut pht t cch t vn ca Hegel cho n thuyt cng ng ngy nay.Mt bin th cc oan hn ca truyn thng ny qu nhn mnh n tnh d bit ca cc thi i, dn tc v vn ha: khng c ci Thin ni chung, v ch c nhng gc xem l thintrong bi cnh vn ha-lch s nht nh, lin quan n mt cng ng c th vi nhng phong tc, tp qun c th ca n.Tro lu hu-hin i gn y cng tung h s suy tn ca chn l v lun l c gi tr ph qut trong tr chi v tn ca nhng s khc bit. Derrida, Lyotard (i biu cho t tng hu-hin i) xem thuyt ph qut Ty phng thc cht l ch ngha v chng, ly Chu u lm trung tm v.v Ni khng qu li v cng tht ma mai, chnh thuyt tng i lun v lun l, vn ha hu-hin i v hnh trung cng l c s bin minh cho nhng ci gi l gi tr Chu , nhn quyn mang mu sc v.vNhan mt bi vit ni ting ca Habermas ni ln u t v d phng nghin cu ca ng:S thng nht ca l tnh v s a dng nhng ging ni ca n (1988)*. S thng nht ca l tnh nhm bo v di sn ca Khai minh, ngn nga s ty tin. S a dng nhng ging ni ca n l c im mi m ca thi i cn phi tnh ti. Do , bo v v khi phc s thng nht ca l tnh khng th bng cch lm hi sinh li nn siu hnh hc c truyn vi gi nh gio iu v mt th gii tinh thn hay tn ngng thng nht lm c s tuyt i cho nhng quy phm lun l. Cng khng th n gin tip tc nn trit hc v thc ca Descartes hay Kant.Vy, phi lm g? Apel v Habermas tm cch ci bin Kant bng phng tin mi: trit hc ngn ng. Hai ng ni v mt sthay i h hnh (paradigm shift)(theo thut ng ca Thomas Kuln).5. Thay i h hnh:i th, ta c th hnh dung ba giai on hay ba h hnh trong lch s trit hc: 1. s tn ti l i tng trung tm ca s xem xt; 2. ri n thc, ch th; v by gi 3. tnh lin-ch th vi ngn ng nh l tng th v mi trng ca n, cn gi l bc ngot trit hc ngn ng (linguistic turn).5.1. Siu hnh hc c in t thi c i l c trng ca h hnh th nht, ly vn Tn ti(cu hi:L g?) lm trung tm. T cu trc khch quan ca th gii m ch th rt ra hnh dung ca mnh v mt th gii tinh thn cao hn hay v Thng 5.2. T Descartes, ta c bc ngot quyt nh sang trit hc v thc. C s ti hu cho s xc tn ca con ngi l ciCogito, ci Ti-t duy, t s xc tn u tin y, ta xy dng ton b th gii trong t tng. Bn cnh nhiu im tch cc, nguy c ca h hnh ny l h thm ca thuyt duy ng, ca ci Ti c n, l s hoi nghi khng bit th gii bn ngoi ta c thc s hin hu hay khng. nh cao ca h hnh ny l Kant: tnh ch th khng th bit chc mnh c thm nhp c vo th gii ca vt-t thn hay khng hay ch nm bt c nhng g th gii xut hin ra cho ta nh l hin tng, thng qua cc iu kin siu nghim ni trn: cc phm tr ca gic tnh v cc m thc ca trc quan. Cng trit hn na l Fichte: ci Ti-tuyt i l ci th nht ch khng phi th gii, khng phi tnh i tng khch quan.5.3. Bc thay i cn thit: t tnh khch quan thun ty (h hnh 1) ri ch th c n, c bit ha (h hnh 2) chuyn sangtnh lin-ch th, sang ngn ng v s truyn thng, tng giao nh l si dy ni kt ngi vi ngi. Song hnh vi cc trit gia dng hnh v ngn ng ca truyn thng Anh-M, Apel v Habermas xngthuyt ng thunv chn l v, cng vi n, lo c hc din ngn.Bc ngot h hnh ny gip:- ph v khun kh cht hp ca trit hc v thc xem t duy c n v ch th c lp l c s cho ton b th gii v lun l.- to nn s thng nht ha t vic cng i tm s ng thun chung trong mt din ngn, ni c mt s a tp ca nhng c nhn vi nhiu lp trng khc nhau. Ci ring v ci chung, s thng nht v s a tp c hp nht trong i thoi a nguyn hng ti s thng hiu ln nhau.- Theo Habermas, trong h hnh mi, hail tng o cc th c hp nht vi nhau:s t dovs on kt. Mi c nhn c t do tham gia vo din ngn, nhng khng phi nh mt chng Robinson ngoi hoang o, tri li trong mtcng ng ngn ng v lp lun, bnh ng v tn trng ln nhau, hng n s thng hiu v vt b quan im v li ch thin cn.6. Din ngn:Khi ta t iu g thnh vn (c tht nh th khng, nh trong din ngn l thuyt, hoc hnh vi y, nguyn tc y c ng khng, c chp nhn c khng, trong din ngn thc hnh), bao gi ta cng tm thi tch mnh ra khi s hi h ca i sng vn buc ta phi phn ng v hnh ng nhanh chng. Ni cch khc, ta phi bit gi khong cch vi chnh ta, vi s vt, s vic mi c th tho lun c. Din ngn l tng trong trng hp ny l nhng cuc m thoi trit hc nh trong tc phmTic ru (Symposium)ca Platon, nh trong nhng hi tho khoa hc ng ngha. Habermas xem l cch hnh x mang phm cht ngi tiu biu.Vy, trong din ngn, ta bn v nhng vn c tnh nguyn tc, khng trao i thng tin nh trong i thoi hng ngy, tri li, trao i nhng lp lun tn ng hoc bc b nhng yu sch mun c gi tr hiu lc ph bin.Trong din ngn nh th, ta buc phitin-gi nhmt s iu c bn, d chng c th din ra ngc li trong thc t: gi nh rng ta quan tm n s ng n ca s vic ch khng v nhng li ch ring t; gi nh rng tm quan trng ca li ni l ni dung ca n ch khng quyn uy ca ngi ni; gi nh rng mc ch khng phi ginh phn phi v mnh m khng nh l phi khch quan; gi nh rng lp lun s dn n s xc tn ch khng nhm thuyt phc ngi khc bng sc p hay mnh li la o.Ngay trong tranh lun chnh tr hay kinh doanh, ta vn phitin-gi nhnh th, nu khng, mi cuc hi hp, trao i, bn bc u v ngha ngay t khi im.Vy, chnh s tin-gi nh y - c th tri vi thc t - lnhng tin , nhng iu kin kh thcho din ngn. Chng gi vai tr nh mt chn tri khng tng quy nh mi din ngn, v c Habermas gi lhon cnh ni l tng (ideale Sprechsituation).7. Hon cnh ni l tngHon cnh ni l tng gi nh bn tnh cht:s bnh ng(mi ngi tham gia din ngn u c c hi trnh by, din gii, bin minh, ngh nh nhau). s ci m v minh bch s trung thc, chn tht s t tHabermas: Hon cnh ni l tng khng phi l mt hin tng thng nghim, cng khng phi l mt sn phm tng tng n thun m l mt s gi nh dnh cho nhau mt cch khng th trnh khi trong din ngn. N l s d on, l mt nim iu hng, nu khng, mi din ngn u v ch, khng th c hy vng t n mt s ng thun sng sut. Din ngn l tng, do , l ni chn l v s ng n v lun l hnh thnh thng qua s ng thun sng sut ca mi ngi tham d.8. Apel: (Ng) Dng hc siu nghim t c s ti hu cho o c hcPhi chng trong nhng vn lun l, yu sch v s ng thun ph bin v gi tr hiu lc ph qut ch l o tng? Phi chng nhng quy phm lun l rt cc ch da vo nhng truyn thng vn ha c th (ty theo tng thi im, a phng, dn tc) nh l c s ti hu ca chng? Chng li thuyt hoi nghi v tng i lun v lun l nh th, Apel xng mn(ng) dng hc siu nghim (Transzendentalpragmatik). Trong ngn ng hc, ngi ta phn bitc php hc (syntax)chuyn nghin cu v quan h hnh thc gia nhng k hiu ngn ng vi nhau;ng ngha hc (semantics)l hc thuyt v ngha, phn tch mi quan h gia k hiu v i tng, v, sau cng lng dng hc (pragmatics),phn tch quan h gia k hiu ngn ng v ngi s dng k hiu. V th, l thuyt v hnh vi ni nhn mnh n tnh cch hnh ng ca nhng li ni: khi ti ni, tc ti ang lm mt iu g (ha hn, yu cu, ra lnh v.v). Trong hnh vi ni, ta phn bit ni dung ni vi ni, cn gi l yu t hnh ng ngn trung (illocutionary act). Vy,(Ng) Dng hcl hc thuyt v nhng hon cnh ni c th, v tnh hnh tng giao hay truyn thng ca hnh ng ni lin-ch th. Cnsiu nghim, nh ni, l suy ngh v nhng tin c bn, nhng iu kin kh th ca nhn thc, lp lun, thu hiu Vy, ging nh Kant t cu hi v iu kin kh thti huca nhn thc v kinh nghim, Apel cng tra hi v nhng tin , nhng iu kin kh thti huca vic lp lun, tc ca din ngn. Khc chng l: nu Kant xut pht t kinh nghim ca ch th c bit, c lp th Apel - sau bc ngot ngn ng v lin-ch th - tp trung vo s truyn thng / tng giao nh l hnh thc ca vic i tm s tht mt cch lin-ch th.Chnh y, Apel s dng st-mu thun ngn hnh c gii thiu ngay t u nh l b quyt xc lp vic t c s ti hu. tng kh n gin: ngay mt nh hoi nghi trit nht, khng tin iu g c, cng phi bo v quan im hoi nghi ca mnh bng lp lun, tc bng hnh ng, ngha l mc nhin tha nhn mt s tin-gi nh no . Khi ni khng c chn l th mc nhiu ra mt yu sch v chn l v, nh th, ph nh chnh ni dung ca yu sch ny. Ri ngay trong mt din ngn thc hnh v quy phm lun l, ta cng mc nhin phi tha nhn mt s quy tc, nu khng, khng th tin hnh lp lun c. Vy, c th ni:tin ca lp lun th khng th b t thnh vn bng lp lun c!- Tm li, khi lp lun, ta buc phi chp nhn nhng tin ti hu. Ta khng ch vn ng trong mi trng cangn ngm cn quan h vi mtcng ngm, v nguyn tc, l v gii hn, gmmingi lp lun. Apel gi lci tin nghim ca ngn ngvci tin nghim ca cng ng truyn thng / tng giao. Tin nghim (a priori) c ngha l c t trc: nhng tin y c trc mi lp lun, i trc v c lp vi ni dung c th ca lp lun. N khng th chng minh c, nhng li khng th ph nhn c, bi nu khng, ta s ri vo st-mu thun(ngn hnh). l cch Apel i vng trnh ci tam nan Mnchhausen!- Ta nh li nhng iu kin khung cho mt hon cnh ni l tng:- ai cng c quyn tham gia vo din ngn;- ai cng c quyn t nghi vn v bt k vn g;- ai cng c quyn a ra lun c hay lun im ca mnh;- ai cng c quyn by t mong mun v nguyn vng;- khng ai c th b ngn cn trong vic thc hin nhng quyn hn y;Nh th, khng ch mt s quy tc lp lun ti thiu v mtlgcl tin ca din ngn, m bao gm c nhng tin mang ni dungquy phm, tclun l: khi i vo din ngn nghim chnh, ta mc nhin chp nhn nhng ngha v khng cn ni ra: t trng, tn trng ngi khc, xem nhau l chn tht v sn lng hp tc.- Bn cnh yu cu bnh ng gia mi thnh vin tham gia din ngn, mt iu kin kh th khc na s l viccng chu trch nhimi vi gii php (c ng thun) cho nhng vn lun l h trng trong cuc sng- Do , o c hc din ngn, theo Apel, khng ch l mt o c hc dnh ring cho din ngn, theo ngha mt o c hc chuyn bit (chng hn, bn cnh o c hc kinh doanh, o c hc ca ngh bo, ngh thy thuc) m l vict c s ti hu v ph qutcho o c hc ni chung, t tinh thn ca din ngn.9. Habermas vi (Ng) Dng hc ph qut (Universalpragmatik)- Habermas khng i xa nh Apel v ch mun tp trung vo vic hnh thnh cc quy phm theo ngha thao tc, phng thc. Tin ti hu ca lp lun trong din ngn chnh l nng lcph qut haca n ng theo yu cu ca mt quy phm lun l. Habermas raNguyn l ph qut hanh sau: Bt k quy phm c gi tr no cng phi p ng iu kin sau y: nhng hu qu i vi mi c nhn t vic theo ui n phi c mi ngi chp nhn.T ,Nguyn l ca o c hc din ngnc th rt gn nh sau: Mt quy phm ch c php yu sch c gi tr hiu lc, khi mi ngi tham gia vo mt din ngn thc hnh cng t c s nht tr rng quy phm ny c gi tr hiu lc.- Vi hai Nguyn l y, Habermas mun bo v o c hc din ngn trc hng lot nguy c:- nguy c ca s gio iu, quen tin tng m qung vo quyn uy nh trong cc trt t th bc tin khai minh v phn khai minh (khng ai c c c quyn, khng ai b loi tr trong nn dn ch din ngn);- nguy c ca s ty tin hu-hin i, chi b kh th ca nhng chn l v quy phm ph qut;- nguy c ca xu hng tn-bo th, ch da vo nhng quy c, tp qun c vn dng vo tng trng hp, da vo lng nng ca c nhn ring l, thay v bn bc thu o mi yu sch v quy phm.Ni khc i, o c hc din ngn bo v di sn ca Kant v thuyt ph qut o c hc, vng tin vo l tnh c gi tr ph bin, nhng thng qua con ng ng thun lin-ch th. Trng tm chuyn t ch mi c nhn ring l khng nh ch t do ca mnh nh l quy lut ph qut chuyn sang ch tt c mi ngi u by t ch, tha nhn quy phm ph qut thng qua s ng thun.Chn l v s ng n lun l khng ch c lm r thng qua din ngn, m cn thc s c hnh thnh ngay t y. Habermas gi lthuyt ng thun (Konsenstheorie)v chn l v lun l.10. Nguyn l b sung ca ApelApel mun b sung cho cch tip cn c tnh thao tc y ca Habermas bng mtmc ch (telos) o cnht nh.- Trc thc t khc nghit lhon cnh ni l tnghim khi c th din ra trong thc t, bi tc ng ca cc hnh thc quyn uy v bo lc c th din ra (ngay trong din ngn khoa hc, trit hc!), vi nhng h qu i vi mi thnh vin tham d, v th, theo Apel, cn rt ra quy phm hnh ng t Nguyn l ph qut ha trn y: Hy hnh ng theo chm ngn: bn c th gi nh rng nhng hu qu d kin t vic tham gia din ngn hin thc ca mi c nhn c th c mi thnh vin chp nhn mt cch t nguyn.Khi tham gia din ngn, kh loi tr trng hp k th chn thnh tun th cc quy tctng giao, trong khi ngi khc li theo ui nhng tnh tonchin lcmt cch tinh vi, thm him. V th, Apel nghNguyn l b sungtrong o c hc din ngn: Chng ta phi hnh ng sao cho nhng iu kin phi bo lc v phi quyn lc ca mt din ngn l tng ngy cng tr thnh thc t.a hon cnh ni l tng dn dn tr thnh hon cnh ni hin thc, hay, ngc li, a hon cnh ni hin thc ngy cng tim cn hon cnh ni l tng khng ch l cng lnh u tranh cho nn dn ch hin i m cn l mt ngha v lun l, bi n song hnh vi mt Nguyn l khc na:Nguyn l bo tn. Nguyn l bo tn buc ta phi quan tm n vic duy tr iu kin kh thc tnh sng cnthuc v nn tng ca con ngi: - bo tn bn thn cng ng tng giao, tc bn thn s tn ti ca con ngi xt nh ging loi theo c hai phng din: phng din tinh thn, l bo v nhng thnh tu vn ha khng th thay th, v phng din vt cht, theo ngha ca mto c hc trch nhimv sinh thi (theo tinh thn ca Hans Jonas trongNguyn l trch nhim).11. Chung quanh o c hc din ngnNhiu cuc trao i, tranh lun si ni v su rng v ang tip tc din ra chung quanh vic tip thu v vn dng o c hc din ngn ca Apel v Habermas. Xin ghi nhn mt vi ch tranh lun ng ch :- o c hc din ngn v o c hc Kant:- vic ph phn thuyt duy ng trong o c hc Kant c chnh ng khng? Khi Kant t cu hi v tnh ph qut v tt yu ca nhn thc, chng phi Kant nu r mi quan h vi ngi khc trong s tng giao? Trong ngh lun lun l, vic quy nh ch lun l ni Kant l mt hnh vi t do, tha nhn s t do ca ngi khc, trong ci Ti tha nhn chnh mnh ngay trong ci Ti khc?- o c hc din ngn l bc tin hay bc li so vi yu sch ca Kant? Vic chuyn t thuyt hnh thc (Kant) sang thuyt thao tc (o c hc din ngn), tc t Lgc hc siu nghim (Kant) sang dng hc siu nghim (Apel) v dng hc ph qut (Habermas) c hu qu g i vi ch th t tr? o c hc din ngn t c s cho nhn quyn, nhng thiu cc hng dn hnh ng cho ch th lun l ring l? V l din ngn hin thc khng phn nh c s ng thun v mt cng ng din ngn l tng, phi chng vn cn ch thin lun l (Kant), bi nu khng c thc o ny, s kh c nh hng trong i sng hin thc?- Habermas dng nh mun thay th s thc nhn lun l bng cc quy tc rng buc ca php l? Nhng, vic gii hn vo n lc t c s cho quy phm c t c s cho lun l? Phi chng y c s ln ln gia ch lun l v ch chnh tr, trong khi chnh ch thin trong lun l mi l bo m s ng n ca hnh vi lun l? o c hc din ngn qu t nng yu t l tnh v cn xem nh yu t xc cm, nhn t khng th thiu trong hng v hnh ng lun l?- ng thun v bt ng thun:- ng thun tr thnh mt gi tr li thi v kh nghi. Trong khi , s bnh ng th khc. V th, ta phi t n tng v thc hnh v s bnh ng, khng b rng buc vi tng v thc hnh v s ng thun. Nhn xt y ca J. F. Lyotard (i biu ca t tng hu-hin i) t ra nhiu vn quan trng. Theo cch hiu ca Lyotard, bnh ng l phi tha nhntnh d loica nhng tr chi ngn ng trong nhiu loi din ngn khc nhau, khin cho chng khng th c gii quyt m ch c th chp nhn v tn trng. Quan h vi ngi khc khng ch l tha nhn s t do ca mi bn m cn bitchu ngquan im khc mnh. V th, vic ph qut ha mt quan im l bt kh thi, bi khng c mt siu-nguyn l no phn x v gip i tm s ng thun trc tnh a tp ca nhng loi din ngnkhc nhau v nguyn tc, nh trong cc din ngn c yu schtuyt i, chng hn v tn ngng (hu thn hoc v thn), lp trng trit hc (duy tm hoc duy vt), xc tn v gi tr t thn ca dn tc, chng tc v.v khc vi vic c th phn x trong ni b mt loi din ngn nht nh? Tham vng v mu phn x hu t c s ng thun trong cc din ngntuyt iny tt yu ch dn n s xung t, khng b, hy dit, bt cng v ti c (xung t gia Pht xt c v Do Thi l mt v d in hnh).Apel mt mt tha nhn rng o c hc din ngn khng c php tr thnh li ngh lun gia trng bi n s dn n ch ngha ton tr, mt khc cho rng: Tht phi l khi ng trc s thch thc ton cu v khng hong sinh thi v trc s bc bch nh mt tt yu sng cn l phi chung sng gia nhng hnh thc vn ha-x hi khc nhau m li quy kt vic to ng thun thng qua o c din ngn l mi nguy cho s a dng v khc bit gia nhng c nhn.So snh vi cc quan nim o c hc ang thnh hnh (thuyt kh c, thuyt cng ng, o c hc c hnh hay thuyt cng li v.v), Apel vn tin rng: o c hc din ngn l quan nim o c hc duy nht hu nh c th p ng i hi v mt nn o c hc v m hu-quy c v cng ng trch nhim ph qutNhn nh ny ca Apel hm ng hai :- nguyn l din ngn buc mi c nhn tham gia phi chu trch nhim v s thnh bi ca din ngn, gn lin vi vic tha nhn phn trch nhim ca ngi khc.- tng v din ngn khc vi o c hc c nhn l cng c hin i phn phi v iu chnh vic cng chu trch nhim, tc, bng t duy thao tc, c nng lc hng dn nhng hot ng tp th trn quy m ton cu.- o c hc din ngn, bn cnh yu cu phi tip tc o su v ci tin, vi tnh dn ch khai phng, ang pht huy tc ng r rt v nhiu mt ca n trong i sng khoa hc v sinh hot chnh tr (quc gia v quc t), nht l trong vic gii quyt xung t v thc hin ha gii mt cch vn minh. C ngi gi Apel v Habermas l Sepp Herberger ca din ngn: nu Herberger (hun luyn vin bng huyn thoi ca c) bo Qu bng th trn, nh o c hc din ngn s ni: Ci bn th trn. Hy b sng xung, cng nhau ngi vo bn trn m din ngn!BVNSH Ni, 23.11.2012

*Die Einheit der Vernunft in der Vielheit ihrer Stimmen / The Unity of Reason and the Diversity of its Voices, trongNachmetaphysisches Denken / T duy hu-siu hnh hc, Frankfurt / M, 1988.