dat an phu giai phuong trinh chua can - tran tri quoc
DESCRIPTION
adafTRANSCRIPT
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
CHUYN T N PH GII PHNG TRNH V H PHNG TRNH V T
Nh cc bn bit trong chng trnh Ton THPT th phng trnh v h phng trnh v tlun l mt ch kinh in, bi th nn n lun xut hin trong cc k thi ln nh thi i hc vcc k thi hc sinh gii ln nh. Trong phng php dng n ph gii ton lun l mt cng cmnh v hu ch. Hm nay bi vit ny s trnh by mt s phng php t n ph gii quytcc bi ton.
Ni dung: t biu thc cha cn bng biu thc mi m ta gi l n ph, chuyn v phngtrnh theo n mi. Gii phng trnh n ph ri thay vo biu thc tm nghim ban u.
Phng php: Gm c cc bc sau:Bc 1: Chn cch t n ph, tm iu kin xc nh ca n ph. lm tt bc ny phi c squan st, nhn xt mi quan h ca cc biu thc c mt trong phng trnh ri a ra biu thcthch hp t n ph.Bc 2: Chuyn phng trnh ban u v phng trnh theo n ph, thng l nhng phng trnh bit cch gii, tm c nghim cn ch n iu kin ca n ph.Bc 3: Gii phng trnh vi n ph va tm c v kt lun nghim.
Thnh vin tham gia chuyn :1-Trn Tr Quc 11TL8 THPT Nguyn Hu, Ph Yn2-H c Khnh 10CT THPT Chuyn Qung Bnh.3-on Th Ha 10A7 THPT Long Khnh, ng Nai4-Thy Mai Ngc Thi THPT Hng Vng, Bnh Phc.5-Thy Nguyn Anh Tun THPT L Qung Ch, H Tnh.
u tin ta cng gii cc v d c bn sau:C l nhiu bn quen vi bi tp dng loi ny nn mnh ch mun nhc li 1 tI-t n ph a v phng trnh theo n ph:Dng 1
Pt c dng ax2 + bx+ c =px2 + qx+ r trong
a
p=b
q
Cch gii : t t =px2 + qx+ r, t 0
Ti s a ra vi v d cc bn n li v y l phn kh d
Gii cc phng trnh sau1/(H Ngoi Thng-2000) (x+ 5)(2 x) = 3x2 + 3x2/(H Ngoi ng 1998) (x+ 4)(x+ 1) 3x2 + 5x+ 2 = 63/(H Cn Th 1999)
(x+ 1)(2 x) = 1 + 2x 2x2
4/ 4x2 + 10x+ 9 = 5
2x2 + 5x+ 35/ 18x2 18x+ 5 = 39x2 9x+ 26/ 3x2 + 21x+ 18 + 2
x2 + 7x+ 7 = 2
Dng tip theo cng rt quen thucDng 2PT c dng P (x) +Q(x) + (
P (x)Q(x)) 2P (x).Q(x) + = 0 ( l s thc)
Cch gii t t =P (x)Q(x) t2 = P (x) +Q(x) 2P (x).Q(x)
Page 1
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Bi 1: Gii phng trnh 1 +2
3
x x2 = x+1 x
Gii
K 0 x 1, Ta t t = x+1 x th x x2 = t2 1
2, phng trnh tr thnh bc 2 vi n
l t
1 + t2 1
3= t t2 3t+ 2 = 0 t = 1; t = 2
TH1 t = 2 x+1 x = 2 (VN)TH2 t = 1 x+1 x = 1 x = 0;x = 12
Gii cc phng trnh sau
1/(HVKTQS-1999)
3x 2 +x 1 = 4x 9 + 23x2 5x+ 22/
2x+ 3 +x+ 1 = 3x+ 2
2x2 + 5x+ 3 16
3/
4x+ 3 +
2x+ 1 = 6x+
8x2 + 10x+ 3 164/(CSPHN-2001)
x 2x+ 2 = 2x2 4 2x+ 2
Th l xong cc v d c bn ri by gi ta xt n cc v d m cn s bin i kho lo mtcht v c s quan st nh gi mi c th a v dng c bn t n ph c.
II-t n ph a v phng trnh tch
Xut pht t 1 s hng ng thc c bn khi t n ph:x3 + 1 = (x+ 1)(x2 x+ 1)x4 + 1 = (x2 2x+ 1)(x2 +2x+ 1)x4 + x2 + 1 = (x4 + 2x2 + 1) x2 = (x2 + x+ 1)(x2 x+ 1)4x4 + 1 = (2x2 2x+ 1)(2x2 + 2x+ 1)
Ch : Khi t n ph xong ta c gng a v nhng dng c bn nh sauu+ v = 1 + uv (u 1)(v 1) = 0au+ bv = ab+ vu (u b)(v a) = 0Phng trnh ng cp bc hai ax2 + bxy + cy2 = 0 at2 + bt+ c = 0 vi t = x
y
Li ly Bi 1 trn 1 ln na
Gii
Gii phng trnh 1 +2
3
x x2 = x+1 x
Nhn xt: Ta thy (x)2 + (
1 x)2 = 1(**), m t phng trnh u ta rt c mt cn thc
qua cn thc cn li
Gii
x = 3
1 x 32
1 x 3 . Do nu t t =
1 x x = 3t 32t 3
Thay vo (**) ta bin i thnh t(t 1)(2t2 4t+ 3) = 0 t = 0; t = 1 hay x = 0;x = 1 l nghimca phng trnh.2
Page 2
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Ta xt v d sau
Bi 2: Gii phng trnh 3x+ 1 + 3
x+ 2 = 1 + 3
x2 + 3x+ 2
Gii
Ta thy (x+ 1)(x+ 2) = x2 + 3x+ 2t u = 3
x+ 1; v = 3
x+ 2
PT u+ v = 1 + uv (u 1)(v 1) = 0Gii tip ta c x = 0;x = 12
Ta xt v d sau, kh ging bi trn nhng kh hn.
Bi 3: Gii phng trnh 3x2 + 3x+ 2( 3
x+ 1 3x+ 2) = 1
Nhn xt: Cch lm bi ny cng kh ging nhng phi tht k bn VP v ta tch VPthnh biu thc "lin quan" n biu thc n ph.
Gii
Li gii: Phng trnh cho tng ng vi(x+ 1) (x+ 2) + 3x2 + 3x+ 2( 3x+ 1 3x+ 2) = 0
Ta t 3x+ 1 = a; b = 3x+ 2, khi phng trnh tng ng
a3 + b3 ab(a+ b) = 0 (a+ b)(a b)2 = 0 a = b 3x+ 1 = 3x+ 2 x = 3
2
Th li thy x = 32tha mn. Vy phng trnh c nghim duy nht x = 3
22
V d tng t
Bi 4: Gii phng trnh (x+ 2)(
2x+ 3 2x+ 1) +2x2 + 5x+ 3 1 = 0
Gii
K
x 3
2x 1
x 1
t
2x+ 3 = ax+ 1 = b
a; b 0
x+ 2 = a2 b2
2x2 + 5x+ 3
1 = a2 2b2Nn PT (a2 b2)(a 2b) + ab = a2 2b2 (a2 b2)(a 2b) + b(a+ b) (a2 b2) = 0. V a+ b > 0 nn ta chia 2 v cho a+ b (a b)(a 2b) (a 2b) = 0 (a 2b)(a b 1) = 0 Vi a = b+ 1 2x+ 3 = x+ 1 + 1 (VN) Vi a = 2b 2x+ 3 = 2x+ 1 x = 1
2(TMK)
Vy phng trnh c nghim S =
{1
2
}
Page 3
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Bi tp nghGii cc phng trnh sau1/(x+ 5x+ 2)(1 +x2 + 7x+ 10) = 3
2/(x+ 1 +
x 2)(1x2 x 2) = 3
3/x x2 +1 x = 1 + (1 x)x
4/
3x2 18x+ 25 +4x2 24x+ 29 = 6x x2 4
Bi 5: Gii phng trnh2 +x
2 +
2 +x
+2x
2
2x =
2
Gii
Thot nhn ta a ra nh gi rt d thy 2 +x+ 2x = 4
Nn ta t
2 +x = a;
2x = b
Ta c ab =
4 x; a2 + b2 = 4Ta vit li phng trnh nh sau:a22 + a
+b22 b =
2
a22 a2b+ b22 + ab2 = 2(2 b2 + a2 ab) 2(a2 + b2 + ab 2) ab(a b) = 2(a b) 2(ab+ 2) = (a b)(ab+ 2). a2 + b2 = 4V ab+ 2 6= 0 nn a b = 2 a2 + b2 2ab = 2 ab = 1 4 x = 1Nn x = 3Vy phng trnh c nghim S = 32.
Bi 6: Gii phng trnh (13 4x)2x 3 + (4x 3)5 2x = 2 + 816x 4x2 15Nhn xt: D thy rng (2x 3)(5 2x) = 16x 4x2 15, nhng cn cc nh thc ngoi cn takhng th biu din ht theo 1 n ph c, ta t 2 n ph v c a v phng trnh tch.
Gii
Li gii: K3
2 x 5
2t u =
2x 3 u2 = 2x 3; 2u2 + 3 = 4x 3
v =
5 2x v2 = 5 2x; 2v2 + 3 = 13 4x u2 + v2 = 2;uv = 16x 4x2 15(1) PT (2v2 + 3)u+ (2u2 + 3)v = 2 + 8uv = u2 + v2 + 8uv 2uv(u+ v) + 3(u+ v) = (u+ v)2 + 6uv (u+ v 3)(2uv u v) = 0TH1 : u+ v = 3
16x 4x2 15 = 72(VN)
TH2 : u+ v = 2uv 16x 4x2 15 = 1 x = 2 (Tha K)Vy phng trnh cho c nghim duy nht x = 22
Bi 7: Gii phng trnh x2 +x+ 1 = 1 (*)
Gii
Page 4
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
tx+ 1 = t; t 0
PT(*) (t2 1)2 + t = 1 t(t 1)(t2 + t 1) = 0TH1 Vi t = 0 th x = 1.TH2 Vi t = 1 th x = 0.
TH3 Vi t =1 +5
2th x =
152
2
Ta t lm kh vi kiu bi trn ln mt t nh, nng bc ly tha, ta xt v d sau
Bi 8: Gii phng trnh x4 +x2 + 3 = 3
Gii
n gin ha, ta t x2 = a, a 0PT a2 +a+ 3 = 3, ta s tch a v phng trnh tch nh sau: a2 (a+ 3) + (a+a+ 3) = 0 (a+a+ 3)(aa+ 3 + 1) = 0
V a 0 a+a+ 3 > 0 (VN)Ta c a+ 1 =
a+ 3
a2 + a 2 = 0 a = 1(a 0) nn x = 12
Bi 9: Gii phng trnh (x2 + 2)2 + 4(x+ 1)3 +x2 + 2x+ 5 = (2x 1)2 + 2
( thi chn i tuyn 10 THPT chuyn Lng Vn Chnh-Ph Yn)
Nhn xt: Bi ny c ly tha bc cao nht l 4, v c c cn bc 2 nn ta s c nhm cc biuthc ly tha ging trong cn c th t n ph.
Gii
x4 + 4x2 + 4 + 4(x3 + 3x2 + 3x+ 1) +x2 + 2x+ 5 = 4x2 4x+ 3 (x2 +2x)2 +8(x2 +2x)+x2 + 2x+ 5+5 = 0 (Cng on nhm li th ny cng rt quan trng)
t t =x2 + 2x+ 5, t 2 t2 5 = x2 + 2x
Ta vit li PT cho tng tng vi (t2 5)2 + 8(t2 5) + t+ 5 = 0 t4 2t2 + t 10 = 0 (t 2)(t3 + 2t2 + 2t+ 5) = 0V t 2 nn t3 + 2t2 + 2t+ 5 > 0Ta c t = 2 x2 + 2x+ 5 = 2Vy x = 12
Bi 10: Gii phng trnhx2 2x+ 5 +x 1 = 2
Gii
t:t =x 1, vi x 1, t 0 t2 = x 1
Phng trnh cho vit li:
(x 1)2 + 4 = 2x 1Tr thnh:
t4 + 4 = 2 t(t 2)
t4 t2 + 4t = 0
Page 5
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
V t [0; 2] nn t3 t+ 4 > 0Vy t = 0 x = 12
Bi 11: Gii phng trnh (4x2 + 1)x+ (y 3)5 2y = 0
Gii
iu kin y 52.
t a = 2x v b =
5 2y (b 0) ta c phng trnh vit li thnha3 + a
2+ (b3 + b)
2= 0 a = b
Hay 2x =
5 2y x = 5 4y2
2. Vy x =
5 4y22
l nghim ca phng trnh.
Nhn xt. Mt li gii tht p phi khng ! Chc cc bn s thc mc rng lm sao m ta li cth t c n ph nh trn.
Trc tin ta s t
5 2y = b y 3 = 5 b2
2 3 = (b
2 + 1)
2
(y 3)5 2y = (b2 + 1) b
2
By gi ta mun (4x2 + 1)x =a (a3 + 1)
2 (4x2 + 1) .2x = a3 + a 8x3 + 2x = a3 + a a = 2xT ta c c cch t n ph nh li gii 2
Bi 12: Gii phng trnh
x+ 2
2 1 = 33(x 3)2 + 39(x 3)
Gii
iu kin x 2 t t = 39 (x 3) th ta c x = t3 + 279
x+ 2
2=
t3 + 45
18; 3
3(x 3)2 = t2
3.
Phng trnh cho tr thnht3 + 45
18 1 = t
2
3+ t
t3 + 45
2= t2 + 3t+ 3 (1)
Ta c t2 + 3t+ 3 =
(t+
3
2
)2+
3
4> 0 nn phng trnh (1) tng ng vi
t3 + 45
2= (t2 + 3t+ 3)2
2t4 + 11t3 + 30t2 + 36t 27 = 0(2t 1)(t+ 3)(t2 + 3t+ 9) = 0 t = 1
2; t = 3
Vi t = 12th x =
t3 + 27
9=
217
72
Page 6
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Vi t = 3 th x = t3 + 27
9= 0
Cc nghim trn tha mn iu kin ca bi ton. Vy phng trnh c hai nghim x = 0 v
x =217
722.
Bi 13: Gii phng trnh 5 3x 5x+ 3 5
x 3x = 8
Gii
Phng trnh cho tng ng vi: 53
5x6 + 3
5
3x4 = 8
5 15x6 + 3 15x4 = 8t:y =
15x2 vi y 0 ta c:
5y3 + 3y2 8 = 0 (y 1)(5y2 + 8y + 8) = 0 y 1 = 0 y = 1Do ta c:
15x2 = 1 x2 = 1 x = 1.
Vy: tp nghim ca phng trnh cho l:S = {1; 1}2.
Bi 14: Gii phng trnh5x4 7
5x2
+6
x= 0
Gii
K x 6= 0. Ta c phng trnh cho tng ng vi5x4 7
5x2
+6
5x5
= 0 5x9 7 5x3 + 6 = 0()
t:y =5x3, y 6= 0, phng trnh (*) tr thnh:
y3 7y + 6 = 0 (y 1)(y2 + y 6) = 0
y = 1y = 2y = 3
5x3 = 1
5x3 = 2
5x3 = 3
x = 1x = 2 34x = 3 39
Vy tp nghim ca phng trnh cho l{
1; 2 3
4;3 39}2Bi 15: Gii phng trnh
4x 1 +4x2 1 = 1
Gii
K
{4x 1 04x2 1 0 x
1
2
Bnh phng hai v phng trnh cho, ta c:(4x 1) + (4x2 1) + 2(4x 1)(4x2 1) = 1 2(4x 1) (4x2 1) = 3 4x2 4x = 4 (2x+ 1)2t y = 2x+ 1 4x 1 = 2y 3, 4x2 1 = y2 2yPhng trnh tr thnh2
(2y 3)(y 2) = 4 y2
{
4 y2 04(2y 3)(y 2)y = (4 y2)2
Page 7
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
2 y 2[y 2 = 04(2y 3)y = (y + 2)2(y 2)
2 y 2[y = 2
y3 6y2 + 8y 8 = 0 y = 2
Hm s G(y) = y3 6y2 + 8y 8 ly gi tr m trn ton min [2; 2]Do ta c 2x+ 1 = 2 x = 1
2
Vy phng trnh c nghim duy nht x =1
22
Bi 16: Gii phng trnh
2x 1 + x2 3x+ 1 = 0 (D-2006)
Gii
t t =
2x 1 x = t2 + 1
2PT t4 4t2 + 4t 1 = 0 (t 1)2(t2 + 2t 1) = 0* Vi t = 1 x = 1*Vi t =
2 1 x = 222
Bi 17: Gii phng trnh 2x2 6x 1 = 4x+ 5
Gii
K x 3
11
2;x 3 +
11
2
t t =
4x+ 5 x = t2 5
4PT t4 22t2 8t+ 27 = 0 (t2 + 2t 7)(t2 2t 11) = 0i chiu iu kin ta tm c nghim ca phng trnh x = 12;x = 2 +32
Nhn xt: i vi nhng bi c dngax+ b+cx2+dx+e = 0 th cch gii l t
ax+ b = t,
sau a v phng trnh bc 4, dng ng nht thc phn tch nhn t. Nhng c 1 s bikhng gii c bng cch , ta s nhc li vn ny phn sau.
Bi 18: Gii phng trnh (x+ 3x+ 2)(x+ 9
x+ 18) = 168x
i vi nhng bi m khi phn tch thnh cc nh thc hoc tam thc ta thng nhm cnghim hu t kh p, vy cn i vi nhng nghim v t?
Ta xt bi ton sau:
Bi 19: Gii phng trnh (x 2)x 12x+ 2 = 0Nhn xt: Ta thy trong cn c
x 1, nn ta s c gng thm bt v tch s c mt phng
trnh theo n mi
Gii
Page 8
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
tx 1 = t, t 0
Ta bin i phng trnh nh sau : [(x 1) 1]x 12[(x 1)2]2 = 0 t3 2t2 t+ 22 = 0Phng trnh ny ta bm my khng c nghim hu t, nhng bn no tinh mt t s thyt = 0.4142......?Nhn vo s ny kh quen nh, n chnh l
2 1
p dng s Horner, ta phn tch c nh sau :(t+ 12)(t2 t2) = 0*TH1 Vi t =
2 1 x 1 = 2 1 x = 4 22
*TH2 t2 t2 = 0, v ch nhn t > 0
Ta c t =1 +
1 + 4
2
2 x =
(1 +
1 + 4
2
2
)2+ 12
III- t n ph a v phng trnh ng cp bc hai, bc ba.
Bi 20: Gii phng trnh 2(x2 + 2) = 5x3 + 1 ( ngh Olympic 30/4/2007)
i vi bi ton ny u tin ta phn tch nhn t trong cn x3 + 1 = (x + 1)(x2 x + 1) ri c bin i v tri thnh tng hoc hiu ca hai tha s trong cn.
Gii
Ta bin i nh sau 2(x2 + 2) = 2(x2 x+ 1) + 2(x+ 1)Ta t
x2 x+ 1 = a;x+ 1 = b
PT 2a2 + 2b2 = 5abn y gii ra c 2 nghim t =
1
2; t = 2 vi t = (
a
b)
Vy x =537
22
Sau y l mt s bi tp tng tGii PT1/2(x2 3x+ 2) = 3x3 + 82/2x2 + 5x 1 = 7x3 13/10x3 + 8 = 3(x2 x+ 6)
4/10x3 + 1 = 3(x2 + 2)
Ngoi ra cc bn vn c th sng to thm cc PT bng cc ng thc ti nu trn s rtth v y, c mt phng trnh p ta phi chn h s a, b, c sao cho PT at2 + bt + c = 0 c"nghim p" l c, bn hy th xem.
V d bi ny chng hn 4x2 22x+ 4 = x4 + 1Cng th sc vi bi ton sau nh, bi ny kh hn so vi cc v d ti nu trn
Bi 21: Gii phng trnh
5x2 14x+ 9x2 x 20 = 5x+ 1 (HSG Qung Ngi 2012)
Gii
K x 5, chuyn v bnh phng ta c :2x2 5x+ 2 = 5(x2 x 20)(x+ 1)
n y li gp 1 vn na l ta khng th tm c hai s , sao cho(x2 x 20) + (x + 1) = 2x2 5x + 2 nn ta khng th t a = x2 x 20; b = x+ 1 nh
Page 9
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
cc v d trn c.
Nhng li thy x2 x 20 = (x 5)(x+ 4)PT 2x2 5x+ 2 = (x2 4x 5)(x+ 4)Ta th li ln na v tm c , tha mn, ta bin i li PT nh sau 2(x2 4x 5) + 3(x+ 4) = 5(x2 4x 5)(x+ 4)t a =
x2 4x 5; b = x+ 4
PT 2a2 + 3b2 = 5abT ta c a = b; a =
3
2b
Vi a = b x = 5 +
61
2(x 5)
Vi a =3
2b x = 8;x = 7
4
i chiu vi iu kin ta nhn x = 8;x =5 +
61
2l nghim ca phng trnh.2
BI TPGii cc phng trnh sau:
1/x2 + x 6 + 3x 13x2 6x+ 19 = 0 S: x = 23
341
2
2/ 3x2 + 4x 5 +x 311x2 + 25x+ 2 = 0 S: x = 21
161
2
3/
7x2 + 25x+ 19x2 2x 35 = 7x+ 2 S: S ={
61 +
11137
18; 3 + 2
7
}
Bi 22: Gii phng trnh 3x2 2x 2 = 630
x3 + 3x2 + 4x+ 2
Nhn xt:Bi ny hi khc mt cht so vi nhng bi trn l biu thc trong cn khngc dng hng ng thc, v vy ta xem nh mt phng trnh hu t v nhm nghim.
K 3x2 2x 2 0 x 1
7
3;x 1 +
7
3 : x3 + 3x2 + 4x+ 2 = (x+ 1)3 + (x+ 1) = (x+ 1)(x2 + 2x+ 2)
Gii
Ta vit li PT nh sau 3(x2 + 2x+ 2) 8(x+ 1) = 630
(x+ 1)(x2 + 2x+ 2)
n y d ri, ta t a =x2 + 2x+ 2; b =
x+ 1 nn PT vit li nh sau
3a2 8b2 = 630ab
p s : x = 232
Bi 23: Gii phng trnh (x2 6x+ 11)x2 x+ 1 = 2(x2 4x+ 7)x 2
Gii
Li gii: K x 2tx2 x+ 1 = a;x 2 = b vi a, b 0
Ta biu din cc biu thc ngoi cn theo a v b nh saux2 6x+ 11 = (x2 x+ 1)2 + (x 2)2
Page 10
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
x2 4x+ 7 = (x2 x+ 1)2 + (x 2)2S dng ng nht thc ta gii cx2 6x+ 11 = a2 5b2 v x2 4x+ 7 = a2 3b2
Phng trnh cho tng ng vi(a2 5b)a = 2(a2 3b2)b a3 2a2b 5ab2 + 6b3 = 0 t3 2t2 5t+ 6 = 0 vi t = a
b t 0
(t 1)(t 3)(t+ 2) = 0TH1 Vi t = 1 a = b
x2 x+ 1 = x 2 (VN)
TH2 Vi t = 3 a = 2bx2 x+ 1 = 3x 2
x = 56 (Tha mn K)TH3 Vi t = 2 0 nn phng trnh v nghim.
Vy S ={
5 +
6; 56}2Nhn xt: Ci kh dng bi ny l ta phi bin i biu thc trong cn sao cho ph hp vi
bn ngoi tm c , thch hp, cc bn cng c th t sng to cc PT kiu ny bng cchlm ngc li l t PT bc 2 nghim p ri chn cc tam thc v nh thc thch hp s c cmt bi ton hay.
IV-n ph khng trit i vi nhiu PT v t, khi khng biu din hon ton c theo n ph th c mt cch l xembin mi l n, bin c l tham s.Dng ton ny gi l n ph khng hon ton.
*Ni dung phng phpa phng trnh cho v dng phng trnh bc hai vi n l n ph hay l n ca phng trnh cho.a phng trnh v dng sau
f(x)Q(x) = f(x) + P (x)x khi :
tf(x) = t; t 0. Phng trnh vit li thnh t2 t.Q(x) + P (x) = 0
n y chng ta gii t theo x. Cui cng l gii quyt phng trnhf(x) = t sau khi n gin
ha v kt lun.
Ta xt v d sau hiu r hn.
Bi 24: Gii phng trnh x2 + 3x+ 1 = (x+ 3)x2 + 1 (HQG-2001)
Nhn xt: Ta thy trong cn c x2 + 1, ta t t =x2 + 1. Ta s khng rt x theo t m coi x
l tham s. Tht vyPT t2 (x+ 3)t+ 3x = 0Ta c = (x+ 3)2 12x = (x 3)2 = x 3 t = 3; t = x+ 3TH1 t = x+ 3 (VN)TH2 t = 3 x = 222
Bi 25: Gii phng trnh x2 +(3x2 + 2)x = 1 + 2x2 + 2
Gii
Phng trnh tng ng vi
Page 11
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
x2 +(3x2 + 2)x = 1 + 2x2 + 2
x2 + 3x 1 (x+ 2)x2 + 2 = 0t t =
x2 + 2; (t 2), phng trnh vit li thnh
t2 (x+ 2) t+ 3x 3 = 0 c = (x 4)2Nn phng trnh c 2 nghim l
t = x 1 x2 + 2 = x 1{x 12x 1 = 0 h ny v nghim.
t = 4 x2 + 2 = 4 x2 = 14 x = 14Vy phng trnh c hai nghim l x =
14 v x = 142
Bi 26: Gii phng trnh (3x+ 1)
2x2 1 = 5x2 + 32x 3
Gii
t t =
2x2 1; (t 0)Phng trnh vit li thnh 2t2 (3x+ 1)t+ x2 + 3
2x 1 = 0
= (x 3)2 suy ra phng trnh c hai nghim l
t = 2x 1 2x2 1 = 2x 1x
1
2x2 2x+ 1 = 0
x = 1
t = x+ 2 2x2 1 = x+ 2{x 2x2 4x 5 = 0 x = 1;x = 5
Vy S = {1; 5; 1}2
Nhn xt: Thng thng sau khi t n ph th ta vit phng trnh cho li thnh
t2 (3x+ 1) t+ 3x2 + 32x 2;nhng bi ton ny li c s khc bit l ta s vit phng trnh ny
li thnh 2t2 (3x+ 1) t + x2 + 32x 1. Chng ta quan tm ti liu h s trc t2 c p tc ta
mong mun phi l bnh phng ca mt s hoc mt biu thc, v iu ny s quyt nh ti ligii s ngn gn hay phc tp. c th iu chnh c h s trc t2 sao cho p cc bn c
th lm nh sau mt2 (3x+ 1) t+ (5 2m)x2 + 32x+m 3 = 0 co.
= (3x+ 1)24m[(5 2m)x2 + 3
2x+m 3
]= (8m2 20m+ 9)x2+(6 6m)x+(4m2 + 12m+ 1)
Ta xt tip ca bng cch gii phng trnh sau
2
(8m2 20m+ 9) (4m2 + 12m+ 1) = 6 6m m = 2 chnh l h s m ta cn tm.
Bi 27: Gii phng trnh 3(
2x2 + 1 1) = x (1 + 3x+ 82x2 + 1)Gii
Phng trnh tng ng vi 3(
2x2 + 1 1) = x (1 + 3x+ 82x2 + 1) 3x2 + x+ 3 + (8x 3)2x2 + 1 = 0
Page 12
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
t
2x2 + 1 = t (t 1), phng trnh vit li thnh3t2 + (8x 2) t 3x2 x = 0 c = (10x 3)2Nn phng trnh c hai nghim
t = x 2x2 + 1 = xx 02x2 + 1 = x2
9
h ny v nghim.
t = 1 3x 2x2 + 1 = 1 = 3x
x
1
37x2 6x = 0
x = 0
Vy phng trnh c nghim l x = 02.
Bi 28: Gii phng trnh 3x3 13x2 + 30x 4 = (6x+ 2)(3x 1)3Gii
K x 43
;x 13
Ta bin i nh sau 3x3 13x2 + 30x 4 = (x2 3x+ 2)(3x 4) + 2(6x+ 2)Nu x 1
3VT
4
36x+ 2
3x 4 = (x 1)2 x = 3
Vi t = x 22
6x+ 2
3x 4 =x 2
2{x 23x3 16x2 + 4x 24 = 0()
Gii phng trnh (*) ta c nghim gn ng x 5, 36278, cc bn c th s dng phng phpCardano tnh chnh xc nhng n qu di v phc tp nn ta khng cp.Vy phng trnh cho c 2 nghim x = 3 x 5, 362782
Bi tp Gii cc PT sau:1/6x2 10x+ 5 (4x 1)6x2 6x+ 5 = 02/(x+ 3)
10 x2 = x2 x 12 (H Dc-1999)
3/2(1 x)x2 + 2x 1 = x2 2x 1 (H Dc 1997)4/(4x 1)x2 + 1 = 2x2 + 2x+ 15/2(1 x)x2 + x+ 1 = x2 3x 16/(x+ 1)
x2 2x+ 3 = x2 + 1 (Ch thm bt c chnh phng).
7/(4x 1)x3 + 1 = 2x3 + 2x+ 1
Page 13
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Bi 29: Gii phng trnh 2
2x+ 4 + 4
2 x = 9x2 + 16
Bi ny thot nhn th ch c dng iu ging mt phng trnh a v n ph khng hon ton.Nhng n chnh l mt phng php gii quyt rt hay cho bi ton ny.
Gii
Li gii: K |x| 2Bnh phng 2 v ta c :4(2x+ 4) + 16
2(4 x2) + 16(2 x) = 9x2 + 16
8(4 x2) + 162(4 x2) = x2 + 8xn y bn no tinh , s quan st c c 2 v c dng hng ng thc, v c a v a2 = b2
Tht vy thm 16 vo 2 v ta c (2
2(4 x2) + 4)2 = (x+ 4)2, n y th rt d dng ri nh,nhng mc ch ca ta l a v n ph khng hon ton.Ta vit li PT 8(4 x2) + 162(4 x2) = x2 + 8x, t t = 2(4 x2) 4t2 + 16t x2 8x = 0
Gii phng trnh trn theo n t ta c t1 =x
2; t2 =
x2 4
V K |x| 2 nn t2 khng tha iu kin.Vi t =
x
2th
2(4 x2) = x2
x = 4
2
3(Tha mn K) 2
Bi 30: Gii phng trnh (3x+ 2)
2x 3 = 2x2 + 3x 6
Gii
Li gii: iu kin x 32
t t =
2x 3; t 0 t2 + 3 = 2xTa s thm bt theo n ph a v phng trnh theo t v x l tham s.PT t2 (3x+ 2)t+ 2x2 + x 3 = 0Ta c = 9x2 + 12x+ 4 4(2x2 + x 3) = (x+ 4)2Nn ta gii c t = 2x+ 3 hoc t = x 1TH1 Vi t = 2x+ 3
2x 3 = 2x+ 3 (VN)
TH2 Vi t = x 1
2x 3 = x 1(x 1) x = 2 (Tha K)Vy phng trnh c nghim duy nht x = 22
Bi 31: Gii phng trnh 4x+ 1 1 = 3x+ 21 x+1 x2
Nhn xt: Mi u khi gp bi ton ny ti thy n kh d bi thy s xut hin cax+ 1
v
1 x, nn ti t n ph a v h phng trnh nhng khi nhn k li th 3x khng thbiu din hon ton theo n ph c b tc.
Gii
Page 14
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Ta gii bi ny nh sau: t
1 x = t
PT 3t2 (2 +1 x)t+ 4(x+ 1 1) = 0Ta tnh = (2 +
1 x)2 48(x+ 1 1), ta thy khng c dng chnh phng, mu cht bi
ton ny nm ch 3x.Ta s tm v sao cho:3x+ 1 = (
1 x)2 + (1 + x)2, s dng ng nht h s ta d dng tm c = 1; = 2
PT t2 (2 +x+ 1)t 2(x+ 1) + 4x+ 1 = 0Ta c = 9x+ 13 12x+ 1 = 9(x+ 1) 12x+ 1 + 4 = (3x+ 1 2)2Phn tip theo xin dnh cho bn c.2Bi ton ny khng d mt cht no i vi nhng ai khng nm k cch gii cng nh bin i,vn y l phi tinh tch 3x thnh hai dng c biu thc nh trong cn, n y bi tonmi thc s c gii quyt.
Bi 32: Gii phng trnh 2(2
1 + x2 1 x2)1 x4 = 3x2 + 1
Gii
Li gii: iu kin 1 x 1t a =
1 + x2; b =
1 x2 3x2 + 1 = 2(1 + x2) (1 x2) = 2a2 b2
Khi phng trnh tr thnh2(2a b) ab = 2a2 b2 2a2 + a(b 4) + 2b b2 = 0Ta c a = (b 4)2 8(2b b2) = (3b 4)2Nn ta suy ra a =
b
2hoc a = 2 b
TH1 Vi a =b
2 21 + x2 = 1 x2 (VN)
TH2 Vi a = 2 bx2 + 1 = 21 x2
x2 + 1 +1 x2 = 2 2 + 21 x4 = 4 x = 0Vy S = {0}2
S dng h s bt nh
Bi 33: Gii phng trnh 2x2 11x+ 21 3 34x 4 = 0 (Hc sinh gii quc gia -1995, bngA)Bi ny c cch gii rt hay v gn bng Bt ng thc Cauchy, mt cch gii bng n ph cngrt sng to.Li gii: Ta cn tm a, b, c sao cho:2x2 11x+ 21 = a(4x 4)2 + b(4x 4) + c 2x2 11x+ 21 = 16ax2 + (4b 32a)x+ (16a 4b+ c)ng nht h s ta thu c a =
1
8; b = 7
4; c = 12
Ta vit li PT nh sau:1
8(4x 4)2 7
4(4x 4) + 12 34x 4 = 0
t u = 3
4x 4, khi PT tr thnhu6 14u3 24u+ 96 = 0 (u 2)2(u4 + 4y3 + 18u+ 24) = 0D thy u4 + 4y3 + 18u+ 24 = 0 (VN) v:*Nu u 0 th u6 14u3 24u+ 96 > 0*Nu u > 0 th u4 + 4y3 + 18u+ 24 > 0Vy u = 2 x = 32
Page 15
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Bi 34: Gii phng trnh 2
1 xx+ 1 + 31 x2 = 3 x
K 1 x 1Ta tm ; sao cho x+ 3 = (1 x)2 + (x+ 1)2 x+ 3 = ( )x+ + Gii ra ta c = 2; = 1Ta vit li phng trnh thnh 1 + x+ 2(1 x) 21 x+x+ 1 31 x2 = 0t u =
1 + x; v =
1 x v u, v 0, phng trnh tr thnh
u2 + 2v2 2v + u 3uv = 0 u2 + (1 3v)u+ 2v2 2v = 0 = (1 3v)2 4(2v2 2v) = (v + 1)2Nn u = 2v hoc u = v 1 u = 2v x+ 1 = 21 x x = 5
3
u = v 11 x
1
24x2 = 3
Nn phng trnh c 2 nghim x =5
3;x =
3
2
Vy S =
{5
3;
3
2
}2
Tuy nhin phng php dng h s bt nh ny ch gii quyt c mt s lp bi v trongphng trnh v t dng bi ny cng khng nhiu, ta cng xt 2 v d thot u nhn th cngtng t nhng khng th gii quyt bng cch nh trn c, phn ny ca dng a v phngtrnh tch nhng ti mun a ra y gip ta linh hot khi gii ton ch khng phi ci my nh.
Bi 35: Gii phng trnh 4
1 x = x+ 6 31 x2 + 51 + x
Ta s lm cch nh trn nh, biu din x+ 6 = (
1 x)2 + (x+ 1)2Gii ra ta c =
1
2; =
7
2, thay vo PT u nhng ta khng nhn c chnh phng.
Li gii: t a =
1 + x v b =
1 xPT 2x+ 2 + 1 x+ 51 + x 31 x2 41 x+ 3 = 0 2a2 + b2 3ab+ 5a 4b+ 3 = 0By gi ta s c nhm sao cho t c nhn t chung, thng l nhm v dng a = b (a b)(2a b) + 3(a b) + (2a b) + 3 = 0 (a b+ 1)(2a b+ 3) = 0
TH1 a+ 1 = b x+ 1 + 1 = 1 x 2x+ 1 = (2x+ 1);x 1
2
x =
3
2TH2 2a+ 3 = b (PTVN)
V d tng t sau xin dnh cho bn c
Bi 36: Gii phng trnh 4 + 2
1 x = 3x+ 5x+ 1 +1 x2
Page 16
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
p s: Phng trnh c 3 nghim S =
{0;
24
25;
3
2
}2
t n ph a v h phng trnh.
Ta s tip tc vi 1 phng php lm l t n ph a v h, ch ny kh "di hi" vnhiu bi ton s c gii quyt rt gn bng phng php ny
Dng 1. Phng trnh c dng xn + a = b nbx a
Cch gii: t y = nbx a khi ta c h i xng loi II{
xn by + a = 0yn bx+ a = 0
Ta xt bi ton sau
Bi 37: Gii phng trnh x3 + 1 = 2 3
2x 1 (H Dc-1996)
Gii
t y = 3
2x 1 y3 = 2x 1Ta c h PT sau
{x3 + 1 = 2yy3 + 1 = 2x
y l h i xng loi II, tr v theo v ta c:x3 y3 = 2(y x) (x y)(x2 + y2 + xy + 2) = 0x = y 32x 1 = x x3 2x+ 1 = 0 (x 1)(x2 + x 1) = 0Vy x = 1;x =
152
Ta c x2 + y2 + xy + 2 =(x+
y
2
)2+
3y2
4+ 2 > 0,x, y
Vy PT cho c 3 nghim 2.
Phng trnh c dng:na f(x) + mb+ f(x) = cCch gii: t u = n
a f(x); v = mb+ f(x)
Ta c h sau
{u+ v = c
un + vm = a+ b
Bi 38: Gii phng trnh 4x+ 8 + 4
x 7 = 3
Gii
t u = 4x+ 8 0 u4 = x+ 8 x = u4 8
v = 4x 7 0 v4 = x 7 x = v4 + 7
Ta c h:
u+ v = 3
u, v 0u4 v4 = 15
v = 3 u(u2 v2)(u2 + v2) = 15u, v 0
v = 3 u(u v)(u+ v)(u2 + v2) = 15u, v 0
v = 3 u0 u 3(u v)(u2 + v2) = 5
Page 17
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
{
0 u 3(2u 3) [u2 + (3 u)2] = 5
{0 u 3(2u 3)(2u2 6u+ 9) = 5
{
0 u 34u3 18u2 + 36u 32 = 0
{0 u 3u = 2
{
4x+ 8 = 2
4x 7 = 1
{x+ 8 = 16
x 7 = 1 x = 8
Vy phng trnh cho c nghim duy nht x = 82.
Bi tp Gii phng trnh1/ 3x+ 34 3x 3 = 14
2/ 4
97 x+ 4x = 53/ 3x+ 2 +
x+ 1 = 3
4/ 4
18 x+ 4x 1 = 35/ 4
17 x8 32x8 1 = 1
Bi 39: Gii phng trnh 2 3
3x 2 + 36 5x = 8 (A-2009)
Gii
t u = 3
3x 2; v = 6 5x 0{u3 = 3x 2v2 = 6 5x
5u3 + 3v2 = 5(3x 2) + 3(6 5x) = 8(1)Mt khc ta li c 2u+ 3v 8 = 0(2)T (1) v (2) ta c h sau:{
5u3 + 3v2 = 82u+ 3v = 8
5u3 + 3(
8 2u3
)2= 8
15u3 + 4u2 32u+ 40 = 0Phng trnh c nghim duy nht u = 2Nn 3
3x 2 = 2 x = 22
Bi 40: Gii phng trnh
1 +
1 x2[
(1 + x)3 (1 x)3] = 2 +1 x2 (Olympic 30/4/2011)Nhn xt: Bi ton ny nhn vo c v kh phc tp nhng (
1 + x)2 + (
1 x)2 = 2.
Gii
Li gii: K 1 x 1t
1 + x = a;
1 x = b vi a, b 0 a2 + b2 = 2 (*)Ta c h sau{
a2 + b2 = 2(1)1 + ab(a3 b3) = 2 + ab(2)
Ta c 1 + ab =1
2(2 + 2ab) =
1
2(a2 + b2 + 2ab) do (*)
1 + ab = 12
(a+ b) v a, b 0
Page 18
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Vy t PT(2) ta c12
(a+ b)(a b)(a2 + b2 + ab) = 2 + ab
12
(a2 b2) = 1
Kt hp vi (1) ta c h sau
{a2 b2 = 2a2 + b2 = 2
Cng v ta c 2a2 = 2 +
2
a2 = 1 + 12
1 + x = 1 + 12
x = 122
Nhn xt: bi ton ny tng ca ta l thay h s bng n t phng trnh th nht ca hc th gii quyt bi ton c d dng hn. Sau y l mt v d nh tng t.
Bi 40b: Gii phng trnhx+ 1 + x+ 3 =
1 x+ 31 x2
Gii
t
{u =x+ 1 0
v =
1 x 0
Phng trnh cho tr thnh
{u2 + u+ 2 = v + 3uv
u2 + v2 = 2
Thay 2 = u2 + v2 vo phng trnh u ta c 2u2 + u+ v2 = v+ 3uv 2u2 + (1 3v)u+ v2 v = 0Ta c = (v + 1)2. n y cc bn c th gii quyt d dng 2.
Bi 41: Gii phng trnh (x+ 5)x+ 1 + 1 = 3
3x+ 4
Gii
Li gii: K x 1t a =
x+ 1; b = 3
3x+ 4
x = a2 1 v 3a2 + 1 = b3
Thay vo phng trnh ta c h sau{(a2 + 4)a+ 1 = b
3a2 + 1 = b3
Cng v theo v ta c a3 + 3a2 + 4a+ 2 = b3 + bn y quan st k mt cht, ta bin i nh sau (a+ 1)3 + (a+ 1) = b3 + bXt hm s c trng f(t) = t3 + tTa c f (t) = 3t2 + 1 > 0, vy hm s ng bin. f(a+ 1) = f(b)
Nnx+ 1 + 1 = 3
3x+ 4
t u =x+ 1; v = 3
3x+ 4
Ta c h sau
Page 19
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
{u+ 1 = v
v3 3u2 = 1 {
u = v 1v3 3u2 = 1
S dng php th ta c v3 3(v 1)2 = 1 v3 3v2 + 6v 4 = 0 (v 1)(v2 v + 4) = 0Phng trnh c nghim duy nht v = 1 33x+ 4 = 1 x = 1Vy phng trnh c nghim duy nht x = 12
Phng trnh dngax+ b = cx2 + dx+ e
Ta gp cc dng bi ton nhax+ b = cx + d v mt s v d nu trn bng cch bnh
phng bc 4 v ng nht h s tm c nghim, nhng i vi nhng bi ton khng dngc phng php th sao? Chng ta cng lm r vn .
Xt v d sau
Bi 42: Gii phng trnh 2x2 6x 1 = 4x+ 5
Gii
Li gii: K x 54
Ta bin i phng trnh nh sau4x2 12x 2 = 24x+ 5 (2x 3)2 = 24x+ 5 + 11.t 2y 3 = 4x+ 5 ta c h phng trnh sau:{
(2x 3)2 = 4y + 5(2y 3)2 = 4x+ 5
(x y)(x+ y 1) = 0
Vi x = y 2x 3 = 4x+ 5 x = 2 +3.Vi x+ y 1 = 0 y = 1 x x = 122
Nhn xt: Chc cc bn ang ngc nhin v khng bit ti sao ta c th t nh vy, khngphi l on m u. Phng php ny rt hu dng vi ai hc qua o hm l c th d dngt c.Bi ton c dng nh sau
Dng 1:ax+ b = cx2 + dx+ e, (a 6= 0, c 6= 0, a 6= 1
c)
Xt f(x) = cx2 + dx+ e f (x) = 2cx+ dGii PT f (x) = 0, khi bng php t
ax+ b = 2cy + d, ta s a c v h i xng loi II
tr mt s trng hp c bit.C th thy r rng qua v d trn, ta xt v d tip theo
Bi 43: Gii phng trnh x2 4x 3 = x+ 5Lm nhp: Xt f(x) = x2 4x 3 f (x) = 2x 4Gii f (x) = 0 x = 2
Gii
Li gii: K x 27;x 2 +7tx+ 5 = y 2 (y 2)2 = x+ 5
Page 20
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Ta bin i phng trnh u lix+ 5 = (x 2)2 7
Thay y 2 vo PT u ta thu c h sau{(x 2)2 = y + 5(y 2)2 = x+ 5Tr v theo v ta c (x y)(x+ y 3) = 0
TH1 : x = y x+ 5 = x 2;x 2
[x = 1
2(5 +
29)
x = 12(529)
TH2 : 1 x =x+ 5;x 1
[x = 1x = 4
i chiu vi iu kin ta nhn x = 1;x = 12
(5 +
29)
Vy PT cho c nghim S =
{1; 1
2(5 +
29)
}
Bi 44: Gii phng trnh x2 + 5 +
3x+ 1 = 13x
Nhn xt. Lm tng t ta vit li phng trnh nh sau3x+ 1 = 4x2 + 13x 5 v t f(x) = 4x2 + 13x 5
Ta c f (x) = 8x + 13 nu ta gii ra v t bng phng php tng t nh trn s khng thuc h i xng loi II.
Gii
Li gii. K x 13
t
3x+ 1 = (2y 3); y 32
Ta c h phng trnh sau
{(2x 3)2 = 2y + x+ 1(2y 3)2 = 3x+ 1
Tr v theo v ta c (x y)(2x+ 2y 5) = 0 Vi x = y x = 15
97
8
Vi 2x+ 2y 5 = 0 x = 11 +
73
8
Vy tp nghim ca phng trnh l S =
{1597
8;11 +
73
8
}2
Ngoi cch ny, cc bn vn c th t
3x+ 1 = t, ri bin i phng trnh thnh4x2 10x t2 + t+ 6 = 0 c = (2t 1)2Nhn xt. Ta thy cch gii bi ton ny khc so vi v d trn v a v h "gn i xng" loiII nhng vn gii c mt cch d dng. Dng ton ny c dng nh sau:ax + b = r(ux + v)2 + dx + e v tha mn
{u = ar + d
v = br + e
Cch gii. t uy + v =ax+ b khi ta c h
{uy + v = r(ux+ v)2 + dx+ e
ax+ b = (uy + v)2
Ta vit li phng trnh trn nh sau
3x+ 1 + (2x 3)2 x 4 = 0. D dng ta kim tra ccc h s u tha mn, nhng khi t
3x+ 1 = 2y 3 th ta thu c h phng trnh khng
d dng gii mt cht no. Ta chuyn v v i du s a v h gn i xng gii c nh bi
Page 21
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
ton trn. Chc cc bn ang thc mc l khi no th dng o hm khi no th dng cch ti vanu. Tht s l kt hp c 2 cch y. o hm p dng c khi h s d = 0, cc bn c th ddng kim tra, cn nu khng c th dng cch thm bt nh trn.
Bi tp: Gii cc phng trnh sau1/
2x 1 + x2 3x+ 1 = 02/
2x+ 15 = 32x2 + 32x 203/x 1 + x2 x 3 = 0
4/x2 x 20041 + 16032x = 2004 (HSG Bc Giang 2003-2004)5/
9x 5 = 3x2 + 2x+ 36/x2 =
2 x+ 2
Dng 2:ax+ b =
1
ax2 + cx+ d(a 6= 0) v tha mn b+ ad = a
2c
2
(1 +
c
2
)Cch gii: Xt hm s f(x) =
1
ax2 + cx+ d f (x) = 2
ax+ c = 0 x = ac
2ta a v h i
xng quen thuc.
V d: Gii phng trnh 3x2 + x 296
=
12x+ 61
36
Lm nhp:f(x) = 3x2 + x 296 f (x) = 6x+ 1 = 0 x = 1
6
Gii
t
12x+ 61
36= y +
1
6, y 1
6 12x+ 61
36= y2 +
1
3y +
1
36 12x+ 61 = 36y2 + 12y + 1 3y2 + y = x+ 5Mt khc t phng trnh u ta c 3x2 + x 29
6= y +
1
6 3x2 + x = y + 5
Nn ta c h sau
{3x2 + x = y + 5
3y2 + y = x+ 5
Tr v theo v ta c (x y)(3x+ 3y + 2) = 0 x = y y = 3x+ 23
Vi x = y 3y2 = 5 x = y =
5
3; y 1
6
Vi y = 3x+ 23 3x2 + x = 3x+ 2
3+ 5 9x2 + x 13 = 0
x = 3
126
9T y tm c y v kt lun nghim 2
Dng 3: 3ax+ b = cx3 + dx2 + ex+m, (a 6= 0, c 6= 0, a = 1
c)
Cch gii: Xt hm s cx3 + dx2 + ex + m, ta gii phng trnh o hm cp hai bng khng.
f (x) = 6cx+ 2d = 0 x = d3c
.
Sau bng php t 3ax+ b = y +
d
3cta a c v h i xng.
V d 1: Gii phng trnh 3
3x 638
=x3
3 3
2x2 +
9
4x
Page 22
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Lm nhp: Ta c f (x) = 2x 3 = 0 x = 32
Gii
t 3
3x 638
= y 32 3x 63
8= y3 9
2y2 +
27
4y 27
8 12x 18 = 4y3 18y2 + 27y
Mt khc t phng trnh u ta c c 12y 18 = 4x3 18x2 + 27x, ta c h sau{12x 18 = 4y3 18y2 + 27y12y 18 = 4x3 18x2 + 27x
Gii h ny khng cn kh khn2.
Dng 4: 3ax+ b = cx3 + dx2 + ex+m, (a 6= 0, c 6= 0, a 6= 1
c)
Cch gii: Cng tng t nh trn : Xt hm s f(x) = cx3 + dx2 + ex + m, gii phng trnh
f (x) = 0 6cx+ 2d = 0 x = d3c
.
Khi cng bng cch t 3ax+ b = 3cy + d, ta a v h i xng.
V d 2: Gii phng trnh 3
81x 8 = x3 2x2 + 43x 2 (THTT T6/2001)
Lm nhp: Ta c f (x) = 6x 4 x = 23
Gii
t 3
81x 8 = 3y 2 3x = y3 2y2 + 43y, bin i tng t nh trn ta c h{
3y = x3 2x2 + 43x
3x = y3 2y2 + 43y
(x y)(x2 + xy + y2 2x 2y + 133
= 0
V (x2 + xy + y2 2x 2y + 133
=1
2(x+ y)2 +
1
2(x 2)2 + 1
2(y 2)2 + 1
3> 0
Nn x = y thay vo phng trnh ta gii tip tc2.Nhn xt: Tuy dng bi ny vn gii c cch dng hm s, nhng y cng l mt cch rt huhiu gii quyt dng ton ny. Ta cng n vi mt s bi ton tng t xut hin trong cc kthi.Gii cc phng trnh sau:1/x3 + 3x2 3 33x+ 5 = 1 3x ( ngh Olympic 30/4/2009)2/x3 15x2 + 78x 141 = 5 32x 9 (Olympic 30/4/2011)3/8x3 4x 1 = 36x+ 1
Bi 45: Gii phng trnh
2 1 x+ 4x = 14
2
Gii
iu kin 0 x 2 1t
{2 1 x = u
4x = v
{
0 u
2 10 v 4
2 1
Nh vy ta c h
u+ v =14
2u2 + v4 =
2 1
u =
14
2 v(
14
2 v
)2+ v4 =
2 1
Page 23
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
T phng trnh th hai ta c: (v2 + 1)2 =
(14
2+ v
)2 v2 v + 1 1
4
2= 0
v =1
44
2 3
2(Tha K). Nn x =
1
44
2 3
2
4
2
Bi 46: Gii phng trnh
1 x2 =(
2
3x
)2Gii
iu kin{1 x2 0x 0
{1 x 1x 0 0 x 1
t u =x, v =
2
3x vi u 0, v 2
3Ta c h phng trnh
1 x2 = 1 u4(2
3x
)2= v2
Do ta c h{u+ v =
2
31 u4 = v2
{u+ v =
2
3u4 + v4 = 1
u+ v =
2
3(u2 + v2)
2 2u2.v2 = 1 u+ v =
2
3[(u+ v)2 2u.v]2 = 1
u+ v =
2
3(4
9 2u.v
)2 2u2.v2 = 1
{
u+ v = 23
2u2.v2 169u.v 65
81= 0
u+ v =
2
3
u.v =8194
18u+ v =
2
5
u.v =8 +
194
18
Nn u, v l nghim ca phng trnhy2 23y + 8
194
18= 0(a)
y2 23y +
8 +
194
18= 0(b)
Ch c (a) l c nghim nn
y =1
6
(2
2(2
194 6))
Do {u1 = y1v1 = y2
{u2 = y2v2 = y1
V u 0 nn ta chn u = 16
(2 +
2(2
194 6))
x = 16
(2 +
2(2
194 6))
Vy phng trnh c nghim duy nht
x =1
9
(2 +
2(
194 6) +
97
2
)2
Page 24
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Nhn xt: Bi ny thc s l kh, phc tp khng ch i hi s sng to linh hot trong ccht n ph m khi ta gii cc phng trnh bc 2 my tnh khng bm ra s c m i hi ta phivng k nng tnh ton ch khng phi lc no cng da vo my tnh.
Bi 47: Gii phng trnh 4x2 11x+ 10 = (x 1)2x2 6x+ 2
Nhn xt: Bi ny khi c ta ngh ngay n cch gii bng n ph khng hon ton bngcch t
2x2 6x+ 2, ri thm bt VT nhng ta khng nhn c chnh phng, ta gii bi
ny bng cch a v h phng trnh n ph khng hon ton.
Gii
PT (2x 3)2 + x+ 1 = (x 1)(x 1)(2x 3) x 1t u = 2x 3; v = (x 1)(2x 3) x 1Ta c h phng trnh
{u2 + x+ 1 = (x 1)vv2 + x+ 1 = (x 1)u
Tr v theo v ta c u2 v2 = (x 1)(v u) (u v)(u+ v + x 1) = 0 u = v u2 + x+ 1 = (x 1)u (2x 3)2 + x+ 1 = (x 1)(2x 3) 2x2 6x+ 7 = 0 phng trnh v nghim. u+ v + x 1 = 0 2x 3 +2x2 6x+ 2 + x 1 = 0
2x2 6x+ 2 = 4 3xx
4
37x2 18x+ 14 = 0
h ny v nghim.
Vy phng trnh cho v nghim.2Nhn xt: Cch gii ca bi ton ny pht trin ln t 1 cch lm nu trnfn(x) + b = a n
af(x) b, trong a, b R
Ta d on f(x) = (2x+ c)2. n y ta ng nht h s tm c4x2 + 4cx+ c2 + (11 4c)x+ 10 c2 = (x 1)(x 1)(2x+ c) (11 4c)x 10 + c2b = (11 4c)x+ 10 c2. i chiu vi bi ton ng nht h s suy ra x = 3
Ta xt tip v d sau, kh nhnh hn 1 cht
Gii phng trnh 3x3 6x2 3x 17 = 3 39(3x2 + 21x+ 5)Nhn xt: Cng ging nh bi ton trn nhn vo biu thc ta c th d on f(x) = (3x + c) f(x)x+ c. y ta chn f(x) = 3x+ c
PT 27x3 54x2 27x+ 153 = 27 39(3x2 + 21x+ 5)Tuy nhin n y nu ta p dng cch cn bng h s th c l phc tp. Ta hy ch n nuchng ta tm ra biu thc f(x) ph hp th biu thc b cn tm s c bc cao nht l 2. V cbit hn khi ta p dng af(x) b cho biu thc trong cn th h s bc 2 trong biu thc b ginguyn ch thay i bc nht v hng t t do. V af(x) = a(3x + c) ch cho cc hng t bc nht3ax v h s t do ac . Ta thy 27x2 s chc chn c trong biu thc b. Vy biu thc bc 2 trongf(x) = 81x2. Mt khc khi khai trin f(x) th h s ca hng t bc 2 l 27x2c, vy c = 3. Hayta d on f(x) = 3x 3Ta phn tch kim tra(3x 3)3 + (27x2 108x 126) = 27 39(3x2 + 12x+ 5) = 27 327(3x 3) (27x2 108x 126)Ta t u = 3x 3; v = 327(3x 3) (27x2 108x 126)
Page 25
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Ta c h phng trnh sau
{u3 + (27x2 108x 126) = 27vv3 + (27x2 108x 126) = 27u
Phn tip theo xin dnh cho bn c.2Cng bng cch tng t nh trn bn c cng c th gii quyt bi ton tng t nh sauBi tp: Gii phng trnh1/ x3 x2 10x 2 = 37x2 + 23x+ 122/7x2 13x+ 8 = 2x2 3x(1 + 3x 3x2)3/8x2 13x+ 7 =
(x+
1
x
)3
3x2 2
Phng php lng gic ha.
Nu bi ton cha a2 x2 c tht x = |a| sin t vi pi
2 t pi
2hocx = |a| cos t vi 0 t pi
Nu bi ton cha x2 a2 c tht x =
|a|sin t
vi t [pi
2;pi
2
]\ {0}
Hoc x =|a|
cos tvi t [0; pi] \
{pi2
} Nu bi ton cha a2 + x2 c th: t:x = |a| tan t vi t
(pi
2;pi
2
)Hoc x = |a| cot t vi t (0; pi). Nu bi ton cha
a+ x
a x hoca xa+ x
c th: tx = a cos 2t.
Nu bi ton cha(x a) (b x) c th t x = a+ (b a) sin2t.Li th ca phng php ny l a phng trnh ban u v mt phng trnh lng gic cbn bit cch gii nh phng trnh ng cp, i xng ... V iu kin nhn hoc loi nghimcng d dng hn rt nhiu. V lng gic l hm tun hon nn ta ch t iu kin cc biuthc lng gic sao cho khi khai cn khng c du tr tuyt i, c ngha l lun dng.
Bi 48: Gii phng trnh x3 +
(1 x2)3 = x2(1 x2)K 1 x 1T iu kin ca bi ton ta t n ph x = cos t, khi
1 x2 = |sin|
Ch cn chn m 0 pi khi 1 cos = x 1 v sin 0 v |sin| = sinPT cho bin i c v dng :cos3+ sin3 =
2cossin
(cos+ sin) (1 cossin) = 2cossint u = cos+ sin =
2 sin
(+
pi
4
)Do 0 x pi pi
4 + pi
4 5pi
4
2
2 sin
(+
pi
4
) 1, ta c 1
2 u 2
Phng trnh i s vi n u c dng :
u
(1 u
2 12
)=
2u2 1
2
u3 +2u2 3u2 = 0 (u2) (u2 + 22u+ 1) = 0
Page 26
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
u = 2u = 2 + 1u = 2 1 < 2
TH1 :u =
2 sin(+
pi
4
)=
2 sin(+
pi
4
)= 1 = pi
4+ k2pi , k Z
TH2 :u =
2 sin(+ pi
4
)= 12 v cossin = u
2 12
= 12
Khi cos , sin l nghim ca phng trnh
X2 (12)X + 12 = 0 X = 12(
2 1) (2 + 3)2
Do sin 0 cho nn cos =12
(2 1) (2 + 3)2
Vy pt c nghim : x =12
(2 1) (2 + 3)2
, x=
2
22
Bi 49: Gii phng trnh 2x2 +
1 x+ 2x1 x2 = 1
Gii
K x [1; 1]t x = cos t, t [0; pi]Phng trnh tng ng 2 cos2 t+
2 sin
t
2+ 2 sin t cos t = 1
cos 2t+ sin 2t = 2 sin t2
cos(
2t pi4
)= sin t
2
cos(
2t pi4
)= cos
(t
2+pi
2
)
2t pi4 = t2 + pi2 + k2pi
2t pi4
= t2 pi
2+ k2pi
t = pi2 + k4pi3t = pi
10+k4pi
5Da vo iu kin nghim ca phng trnh ta nhn 2 nghim l
x = cospi
2;x = cos
7pi
10
Vy S =
{cos
7pi
10; 0
}2
Bi 50: Gii phng trnh
1 +
1 x2 = x(1 + 21 x2)
Gii
Page 27
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
iu kin:1 x2 0 1 x 1t x = sin t vi t
[pi
2;pi
2
]Khi phng trnh c dng:
1 +
1 sin2t = sin t
(1 + 2
1 sin2t
) 1 + cos t = sin t (1 + 2 cos t)
2 cos t2
= sin t+ sin 2t 2 cos t2
= 2 sin3t
2cos
t
2
2 cos t2
(12 sin 3t
2
)= 0
cos t2 = 0sin
3t
2=
2
2
t =
pi
6
t =pi
2
x =1
2
x = 1
Vy tp nghim ca phng trnh cho l S =
{1
2; 1
}2
Bi 51: Gii phng trnhx2 + 1 +
x2 + 1
2x=
(x2 + 1)2
2x(1 x2)
Gii
iu kin
{x 6= 1x 6= 0
t x = tan t; t (pi
2;pi
2
)\{pi
4; 0}
Khi x2 + 1 = tan2t+ 1 =1
cos2t x2 + 1 = 1
cos t
sin 2t =2 tan t
1 + tan2t=
2x
x2 + 1 x
2 + 1
2x=
1
sin 2t
cos 2t =1 tan2t1 + tan2t
=1 x2x2 + 1
sin 2t. cos 2t = 2x (1 x2)
(x2 + 1)2
sin 4t = 4x (1 x2)
(x2 + 1)2 2
sin 4t=
(x2 + 1)2
2x (1 x2)Khi phng trnh c bin i v dng
1
cos t+
1
sin 2t=
2
sin 4t 4 sin t. cos 2t+ 2 cos 2t = 2
2 sin t. cos 2t = 1 cos 2t 2 sin t. cos 2t = 2sin2t (cos 2t sin t) sin t = 0 (1 2sin2t sin t) sin t = 0 (sin t+ 1) (2 sin t 1) sin t = 0 sin t = 1
2 t = pi
6 x = 1
3.
Vy nghim duy nht ca phng trnh cho l:x =132.
Bi 52: Gii phng trnh 5 + 3
1 x2 = 8x6 + 8(1 x2)3
Gii
iu kin x [1; 1]t x = sin t;pi
2 t pi
2Phng trnh cho tng ng vi 5 + 3
1 x2 = 8 (x6 + (1 x2)3)
5 + 3 cos t = 8(sin6 t+ cos6 t) sin6 t+ cos6 t = 58
+3
8cos 4t
Page 28
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
cos 4t = cos t
t = k2pi3t =
k2pi
5
Kt hp vi iu kin ca t, ta gii c x = 0 x = sin 2pi52
MT S BI TON CHN LC
Bi 1: Gii phng trnh 3
7x+ 1 3x2 x 8 + 3x2 8x+ 1 = 2
Gii
t a = 3
7x+ 1; b = 3
8 + x x2; c = 3x2 8x+ 1Ta c h sau
{a+ b+ c = 2
a3 + b3 + c3 = 8.
{(a+ b+ c)3 = 8
a3 + b3 + c3 = 8 (a+ b)(b+ c)(c+ a) = 0
a = b x = 1 x = 9 b = c x = 1 c = a x = 0 x = 1Vy phng trnh c nghim S = {1; 1; 0; 9}2
Bi tp tng ng 3
3x+ 1 + 3
5 x+ 32x 9 34x 3 = 0
Bi 2: Gii phng trnh15
2(30x2 4x) = 2004(30060x+ 1 + 1)
Gii
PT (30x2 4x) = 4008(30060x+ 1 + 1)t y =
30060x+ 1 + 1
15 15y 1 = 30060x+ 1
15y2 + 2y = 2004xMt khc t phng trnh u ta c 30x2 4x = 4008y 15x2 2x = 2004yTa c h phng trnh
{15x2 2x = 2004y15y2 + 2y = 2004x
Tr v theo v ta c (x y)(15(x+ y) + 2002) = 0 Vi x = y 15x 1 = 30060x+ 1 x = 0 x = 2006
15Vi x = 0 th phng trnh u v nghim.
Vi 15(x+ y) + 2002 = 0. Ta c 30060x+ 1 0 y =
30060x+ 1 + 1
15 1
15
Nn x+ y 130060
+1
15> 0
Vy 15(x+ y) + 2002 = 0 v nghim2.
Bi 3: Gii phng trnh 4
1 x = x+ 3 + 31 x+1 x2
Gii
Page 29
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
t x = cos t; t [0; pi]PT 41 + cos t = cos t+ 3 + 31 cos t+ sin t 42 cos t
2= cos t+ 3 + 3
2 sin
t
2+ 2 sin
t
2cos
t
2
42 cos t2
= 4 2 sin2 t2
+ 3
2 sint
2+ 2 sin
t
2cos
t
2
2 cos t2
(2
2 sin t2
)+ 2 sin2
t
2 32 sin t
2 4 = 0
2 cos t2
(2
2 sin t2
)+
(sin
t
2 22
)(2 sin
t
2+
2
)= 0(
sint
2 22
)(2 sin
t
2 2 cos t
2+
2
)= 0
Vi sin t2
= 2
2 (PTVN)
Vi 2 sin t2 2 cos t
2+
2 = 0
sin t2 cos t
2= 1
2
sin(t
2 pi
4
)= 1
2
t
2 pi
4= pi
6+ k2pi
t
2 pi
4=
7pi
6+ k2pi
t =
pi
6
t =17
6pi(l)
i chiu vi iu kin ca t, phng trnh c nghim duy nht x = cospi
6=
3
22
Bi 4: Gii phng trnh (x3 3x+ 1)x2 + 21 + x4 3x2 + x = 21(Trch bi vit ca anh L Phc L)
Gii
t t =x2 + 21 > 0
(x2 + 21) (x3 3x+ 1)x2 + 21 (x4 2x2 + x) = 0 t2 (x3 3x+ 1)t (x4 2x2 + x) = 0 = (x3 3x+ 1)2 + 4.(x4 2x2 + x) = x6 2x4 + 2x3 + x2 2x+ 1 = (x3 x+ 1)2Suy ra phng trnh c 2 nghim l:
t = x3 3x+ 1) (x3 x+ 1)
2[t = x(1)t = x3 2x+ 1(2)
[
x2 + 21 = xx < 0
[x2 + 21 = x2
x < 0Phng trnh ny v nghim.
(2) x2 + 21 = x3 2x+ 1 x2 + 21 5 = x3 2x 4
x2 4
x2 + 21 + 5= (x 2)(x2 + 2x+ 2)
x = 2x+ 2x2 + 21 + 5
= x2 + 2x+ 2(3)
Xt (3) V T |V T | 0x. Nn ta suy ra c iu kin xcnh l 0 < x < 1PT (x(x+ 1))2 + (x x)2 = (x2 + 1)x(x+ 1)(1 x) (2)t u = x(x+ 1); v = 1 x (vi u,v>0) th u+ v = x2 + 1. Ta c th vit (2) di dngu2 + v2 = (u+ v)
uv (uv)2(u+ v +uv) = 0
u = v (V u+ v +uv > 0)Vi u = v x(x+ 1) = 1 x x2 + 2x 1 = 0 PT c 2 nghim x = 12. i chiu iu kinch c x = 1 +2 tha mn.Vy phng trnh c nghim duy nht x = 1 +22.
Bi 6: Gii phng trnh 10x2 + 3x+ 1 = (6x+ 1)x2 + 3
Gii
t u = 6x+ 1; v =x2 + 3
M ta biu din VT theo n ph c nh sau 10x2 + 3x+ 1 =1
4(6x+ 1)2 + (x2 + 3) 9
4
Vy ta vit li phng trnh1
4u2 + v2 9
4= uv (u 2v)2 = 9 u 2v = 9
Vi u 2v = 3 1 + 6xx2 + 3 = 3 3x 1 = x3 + 3{
3x 1 0x2 + 3 = (3x 1)2 x = 1
Vi u 2v = 3 3x+ 2 = x2 + 3{
3x 2 0(3x+ 2)2 = x2 + 3
x =
7 34
Vy phng trnh c 2 nghim l x = 1 x =
7 34
2
PHP T N PH GII H PHNG TRNH
Bi ton 1 Gii h phng trnh{ 2 (x y) (1 + 4xy) = 3 (1)
x2 + y2 = 1 (2)
Gii
t : {x = siny = cos
Khi , phng trnh (2) tha mn vi mi .
Page 31
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Phng trnh (1) tng ng vi phng trnh
2(sin cos)(1 + 2 sin 2) =
3
2.
2 sin( 450).2(
1
2+ sin 2
)=
3
4 sin( 450)(sin 2 + sin 300) =
3
8 sin( 450). sin( + 150) cos( 150) =
3
4 cos( 150)[cos 600 cos(2 300)] =
3
2 cos( 150) 4 cos( 150). cos(2 300) =
3
2 cos(3 450) =
3
[ = 650 + k1200
= 350 + l1200 (k, l Z)
Vy h cho c su nghim nh sau:
{x1 = sin 65
0
y1 = cos 650{
x2 = sin 1850
y2 = cos 1850{
x3 = sin 3050
y3 = cos 3050{
x4 = sin 850
y4 = cos 850{
x5 = sin 350y5 = cos 35
0{x6 = sin 205
0
y6 = cos 2050 2
Bi 2 Gii h phng trnh: {x+ y + x2 + y2 = 8xy(x+ 1)(y + 1) = 12
Gii
Bin i h tr thnh {x(x+ 1) + y(y + 1) = 8x(x+ 1).y(y + 1) = 12
t: {u = x(x+ 1)v = y(y + 1)
Khi , h cho tr thnh: {u+ v = 8 =u.v = 12
{u = 2v = 6{u = 6v = 2
Trng hp 1 {u = 2v = 6
{x2 + x 2 = 0y2 + y 6 = 0
[(1; 2), (1;3)(2; 2), (2;3)
Page 32
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Trng hp 2 {u = 6v = 2
{x2 + x 6 = 0y2 + y 2 = 0
[(2; 1), (3; 1)(2;2), (3;2) 2
Bi 3 Gii h phng trnh {(x y)(x2 y2) = 3(x+ y)(x2 + y2) = 15
Gii
Bin i h cho ta thu c {x3 + y3 xy(x+ y) = 3x3 + y3 + xy(x+ y) = 15
t {u = x3 + y3
v = xy(x+ y)
H cho tr thnh {u+ v = 15u v = 3
{u = 9v = 6
Khi , ta c: {x3 + y3 = 9xy(x+ y) = 6
{x+ y = 3xy = 2
{x = 1y = 2{x = 2y = 1
2
Bi 4 Gii h phng trnh (2x+ y)2 5(4x2 y2) + 6(2x y)2 = 0
2x+ y +1
2x y = 3
Gii
iu kin: 2x y 6= 0t {
u = 2x+ yv = 2x y
H cho tr thnh
{u2 5uv + 6v2 = 0u+
1
v= 3
u
v= 3
u+1
v= 3
u
v= 2
u+1
v= 3
{u = 2v =2v2 3v + 1 = 0
{u = 2v = 1{u = 1
v =1
2
Trng hp 1 {2x+ y = 22x y = 1
x =
3
4
y =1
2
Page 33
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Trng hp 2 {2x+ y = 1
2x y = 12
x =
3
8
y =1
4
p s: (x; y) =
(3
4;1
2
),
(3
8;1
4
)2
Bi 5 Gii h phng trnh x+
1
y+x+ y 3 = 3
2x+ y +1
y= 8
Gii
iu kin y 6= 0x+
1
y 0
x+ y 3 0()
Bin i h cho tr thnh x+
1
y+x+ y 3 = 3
x+1
y+ x+ y 3 = 5
t u =x+
1
yv =x+ y 3
vi
{u 0v 0 ()
Khi h cho tr thnh
{u+ v = 3 =u2 + v2 = 5
{u+ v = 3uv = 2
{u = 2v = 1{u = 1v = 2
tha mn ()
Trng hp 1
{u = 2v = 1
x+
1
y=
1
4x+ y 3 = 1
{x = 3y = 1{x = 5y = 1
tha mn ()
Trng hp 2
{u = 1v = 2
x+
1
y= 1
x+ y 3 = 4
{x = 410y = 3 +
10{
x = 4 +
10
y = 310tha mn ()
p s: (x; y) = (3; 1), (5;1), (410; 3 +10), (4 +10; 310)2
Page 34
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Bi 6 Gii h phng trnh {4log3(xy) = 2 + (xy)log3 2
x2 + y2 3x 3y = 12Gii
iu kin: xy > 0t: u = log3(xy) xy = 3uKhi , h cho tr thnh {
xy = 3x2 + y2 3(x+ y) = 12
{xy = 3(x+ y)2 3(x+ y) 18 = 0
{x+ y = 6xy = 3{x+ y = 3xy = 3
(v nghim)
{x = 3 +
6
y = 36{x = 36y = 3 +
6
p s: (x; y) = (3 +
6; 3
6), (3
6; 3 +
6) 2
Bi 7 Gii h phng trnh {x2 + y2 + x+ y = 4x(x+ y + 1) + y(y + 1) = 2
Gii
H cho tng ng vi h sau{x2 + y2 + x+ y = 4x2 + y2 + x+ y + xy = 2 xy = 2
t S = x+ y; P = xy(S2 4P ) S2 = x2 + y2 + 2xy x2 + y2 = S2 2PVy {
S2 2P + S = 4S2 P + S = 2
P = 2[S = 0S = 1
Trng hp 1 {x+ y = 0xy = 2
{x =
2
y = 2{x = 2y =
2
Trng hp 2 {x+ y = 1xy = 2
{x = 1y = 2{x = 2y = 1
Page 35
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
p s: (x; y) = (
2;
2), (
2;
2), (1;2), (2; 1)Bi 8 Gii h phng trnh sau {
x2 + y2 + xy = 4y 1x+ y =
y
x2 + 1+ 2
Gii
H cho tng ng vi x2 + 1
y+ x+ y = 4 =
x+ y =y
x2 + 1+ 2
t u =x2 + 1
y, v = x+ y. H phng trnh c dng
{u+ v = 4
v =1
u+ 2
Gii h trn ta thu c u = 1, v = 3.
Vi
{u = 1v = 3
x2 + 1
y= 1
x+ y = 3
{x = 1y = 2{x = 2y = 5
p s: (x; y) = (1; 2), (2; 5) 2Bi 9 Gii h phng trnh
3
x2 + y2 1 +2y
x= 1
x2 + y2 2xy
= 4
Gii
iu kin: xy 6= 0t a = x2 + y2 1, b = x
yvi ab 6= 0
H cho tr thnh { 3a
+2
b= 1
a 2b = 3
{a = 1b = 1{a = 9b = 3
Trng hp 1 {a = 1b = 1
{x = 1y = 1{x = 1y = 1
Trng hp 2 {a = 9b = 3
{x = 3y = 1{x = 3y = 1
Page 36
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
p s: (x; y) = (1;1), (1; 1), (3; 1), (3;1) 2Bi 10 Gii h phng trnh sau {
x2 + xy 3x+ y = 0x4 + 3x2y 5x2 + y2 = 0
Gii
Xt x = 0 y = 0. Vy (0; 0) l mt nghim ca h.Xt x 6= 0, chia hai v ca phng trnh u cho x, hai v ca phng trnh th hai cho x2, ta ch phng trnh sau x+
y
x+ y = 3
x2 +y2
x2+ 3y = 5
(x+
y
x
)+ y = 3(
x+y
x
)2+ y = 5
t z = x+y
x, ta thu c h {
z + y = 3z2 + y = 5
Gii h ny, ta c: z = 2, y = 1 hoc z = 1, y = 4.Gii trng hp u c x = y = 1, trng hp th hai v nghim.
p s: (x; y) = (0; 0), (1; 1) 2
Bi 11 Gii h phng trnh sau {x
3x+ y +
5x+ 4y = 512
5x+ 4y + x 2y = 35
Gii
iu kin 3x+ y 0, 5x+ 4y 0.t u =
3x+ 4y; v =
5x+ 4y. Suy ra x 2y = 2(3x+ y) (5x+ 4y) = 2u2 v2.
H cho tr thnh{u+ v = 512v + 2u2 v2 35 = 0
{u = 5 v2(5 v)2 v2 + 12v 35 = 0
{u = 5 vv2 8v + 15 = 0
Trng hp 1 {v = 3u = 2
{
5x+ 4y = 93x+ y = 4
{x = 1y = 1
Trng hp 2 {v = 5u = 0
{
5x+ 4y = 253x+ y = 0
x = 25
7
y =75
7
p s (x; y) = (1; 1),
(25
7;75
7
)2
Bi 12 Gii h phng trnh {x2y + 2x2 + 3y 15 = 0x4 + y2 2x2 4y 5 = 0
Gii
Page 37
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
H phng trnh cho tng ng vi h sau{(x2 1)(y 2) + 4(x2 1) + 4(y 2) = 5(x2 1)2 + (y 2)2 = 10
t u = x2 1, v = y 2H tr thnh
{u2 + v2 = 10uv + 4(u+ v) = 5
{
(u+ v)2 2uv = 10uv + 4(u+ v) = 5
{u+ v = 10uv = 45{u+ v = 2uv = 3
{u = 3v = 1{u = 1v = 3
Trng hp 1 {u = 3v = 1
Khi , c hai nghim ca h l: (x; y) = (2; 1) v (x; y) = (2; 1)Trng hp 2 {
u = 1v = 3
Khi , h c nghim l: (x; y) = (0; 5).
p s: (x; y) = (2; 1), (2; 1), (0; 5) 2Bi 13 Gii h phng trnh sau{
2x 1 y (1 + 22x 1) = 8y2 + y
2x 1 + 2x = 13
Gii
iu kin: x 12. t t =
2x 1 vi t 0. H phng trnh tr thnh{
t y (1 + 2t) = 8y2 + yt+ t2 = 12
{t y 2ty = 8 (1)(t y)2 + 3ty = 12 (2)
T (1) v (2), suy ra: 2(t y)2 + 3 (t y) = 0 t y = 0 t y = 32
Vi t = y, ta c: t = y = 2. Khi :
2x 1 = 2 x = 52.
Vy h c nghim l
(5
2; 2
).
Vi y = t+3
2, c 4t2 + 6t 13 = 0 t = 3 +
61
4( do t 0). Khi :
t =3 +61
4
y =
3
2+3 +61
42x 1 = 3 +
61
4
y =
3 +
61
4
x =43 361
16
p s: (x; y) =
(5
2; 2
),
(43 361
16;3 +
61
4
)2
Bi 14 Gii h phng trnh sau xy + 2 = 3
2
y + 2 (x 2)x+ 2 = 74
Page 38
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Gii
iu kin: x 2, y 2t u =
x+ 2, v =
y + 2 vi u, v 0 ()
H cho tr thnh u2 v = 7
2(1)
v2 + 2 (u2 4)u = 14
(2)
T (1) v (2), thu c: (u2 7
2
)2+ 2u3 8u = 1
4 u4 + 2u3 7u2 8u+ 12 = 0 (u 1) (u 2) (u2 + 5u+ 6) = 0
u = 1 u = 2Vi u = 1 thay vo (1) c v = 5
2, khng tha ().
Vi u = 2 thay vo (1) c v =1
2, tha ().
Vy h c nghim l (x; y) =
(2;
7
4
)2.
Bi 15 Gii h phng trnh {2x2 x(y 1) + y2 = 3yx2 + xy 3y2 = x 2y
Gii
Xt y = 0 x = 0.Xt y 6= 0. t t = x
y x = ty. H cho tr thnh{
y2(2t2 t+ 1) = y(3 t) (1)y2(t2 + t 3) = y(t 2) (2)
T (1) v (2) c:
3t3 7t2 3t+ 7 = 0
t = 1t = 1t =
7
3
H cho c nghim (x; y) = (0; 0), (1; 1), (1; 1),(
7
43;
3
43
)2
Bi 16 Gii h phng trnh {1 + x+ xy = 5y1 + x2y2 = 5y2
Gii
Vi y = 0, h v nghim.Vi y 6= 0, h c dng
x+1
y+x
y= 5
x2 +1
y2= 5
x+
1
y+ x.
1
y= 5(
x+1
y
)2 2x1
y= 5
Page 39
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
t x+1
y= u v x.
1
y= v, h tr thnh:
{u2 2v = 5u+ v = 5
{u = 5v = 10{u = 3v = 2
Vi {u = 5v = 10
x+
1
y= 5
x.1
y= 10
H v nghim
Vi {u = 3v = 2
x+
1
y= 3
x.1
y= 2
{x = 2y = 1{x = 1
y =1
2
p s: (x; y) = (2; 1),
(1;
1
2
)2
Cu 17: Gii h phng trnh:
{x2 + 1 + y (y + x) = 4y (1)(x2 + 1) (y + x 2) = y (2) (I)
Gii
+) Do y = 0 khng l nghim ca h nn: (I)
x2 + 1
y+ y + x = 4
x2 + 1
y(y + x 2) = 1
+) t
u =x2 + 1
yv = x+ y
. H tr thnh:
{u+ v = 4u (v 2) = 1
{u = 4 v(4 v) (v 2) = 1
{u = 1v = 3
x2 + 1
y= 1
x+ y = 3
{x = 1y = 2{x = 2y = 5
Vy h cho c 2 nghim: (1; 2) , (2; 5)2
Cu 18: Gii h phng trnh:
{2x2y4 + 2xy2 y4 + 1 = 2 (32 x) y2 (1)x y2 + x = 3 (2) (I)
Gii
+) (2)x y2 = 3 x { x 3x2 + y2 7x+ 9 = 0
+) (1) 2(xy2 + y2 + 1) (xy2 y2 + 1) = 2 (32 x) y2(xy2 + y2 + 1) (xy2 y2 + 1) = 2 [1 (32) y2 + xy2] ()
Page 40
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
+) t
{u = xy2 + 1v = y2
. Phng trnh (*) tr thnh:(u+ v) (u v) = 2 [u (32) v]
{u (32) v 0u2 v2 = 4[u (32) v]2
{u (32) v 03u2 8 (32)uv + (45 242) v2 = 0 () (II)
Ta thy v = 0 khng l nghim ca h (II) nn:
() 3(uv
)2 8 (32) u
v+(45 242) = 0
uv = 3uv
= 5 82
3
xy2 + 1
y2= 3
xy2 + 1
y2= 5 8
2
3
xy2 + 1
y2= 3 (Do u (32) v)
xy2 + 1 = 3y2 (x 3) y2 + 1 = 0 ( ) T (1) ta c: y2 = x2 + 7x 9 thay vo (***) ta c:
(x 3) (x2 + 7x 9) + 1 = 0 x3 + 10x2 30x+ 28 = 0 x = 2x = 4 +2(loi)x = 42
Vi x = 2 y2 = 1 y = 1 Vi x = 42 y2 = 1 +2 y =
1 +
2Vy h phng trnh cho c 4 nghim:
(x; y) ={
(2; 1) ; (2;1) ;(
42;
1 +
2)
;(
42;
1 +
2)}2
Cu 19: Gii h phng trnh:
4xy + 4 (x2 + y2) +
3
(x+ y)2= 7 (1)
2x+1
x+ y= 3 (2)
(I)
Gii
+) iu kin: x+ y 6= 0
+) (I)
3(x+ y)2 + (x y)2 + 3
(x+ y)2= 7
x+ y +1
x+ y+ x y = 3
3
(x+ y +
1
x+ y
)2+ (x y)2 = 13
x+ y +1
x+ y+ x y = 3
+) t a = x+ y +1
x+ y(|a| 2) ; b = x y ta c h:
{3a2 + b2 = 13 (3)a+ b = 3 (4)
T (4) ta c: b = 3 a thay vo (3):
3a2 + (3 a)2 = 13 4a2 6a 4 = 0[a = 2
a =1
2(loi)
Vi a = 2 b = 1 t ta c h:{x+ y + 1
x+y= 2
x y = 1 {x+ y = 1x y = 1
{x = 1y = 0
+) Vy h cho c nghim duy nht l (1; 0)2
Page 41
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
Cu 20: Gii h phng trnh:
x2 + y2 =
1
5(1)
4x2 + 3x 5725
= y (3x+ 1) (2)(I)
Gii
+) (I){
5 (x2 + y2) = 1
4x2 + 3x+ 3xy + y =57
25
2 (x2 + y2) =
10
25
2x2 2y2 + 3x+ 3xy + y = 4725
+) Ta c: 2x2 2y2 + 3x+ 3xy + y = 4725 (2x y) (x+ 2y) + (2x y) + (x+ 2y) = 47
25+) t 2x y = a, 2x+ y = b ta c h:{
a2 + b2 = 1
ab+ a+ b =47
25
{
(a+ b)2 2ab = 12ab+ 2 (a+ b) =
94
25
{
2ab = (a+ b)2 1(a+ b+ 1)2 =
144
25
a+ b =
7
5
ab =12
25
()a+ b = 17
25
ab =132
25
()
+) Ta thy h (**) v nghim, cn h (*) c hai nghim l: (a; b) =
(3
5;4
5
),
(4
5;3
5
)Tng ng ta c: (x; y) =
(2
5;1
5
),
(11
25;2
5
)+) Vy h cho c hai nghim: (x; y) =
(2
5;1
5
),
(11
25;2
5
)2
Nhn xt: Bi ny xut pht t h i xng
{x2 + y2 = 1xy + x+ y = 47
25
. Sau khi thay x, y tng ng bi
2x y, 2x + y th bi ton tr nn phc tp i hi ngi gii phi c nhng bin i kho lo c kt qu nh trn.
Cu 21: Gii h phng trnh:
{x4 2x = y4 y (1)(x2 y2)3 = 3 (2) (I)
Gii
+) t x+ y = a, x y = b, 3 = c3
x =
a+ b
2
y =a b
2+) T (2) ta c: (ab)3 = c3 ab = c+) Ta c: x4 y4 = (x y) (x+ y) (x2 + y2) = ab
[(a+ b
2
)2+
(a b
2
)2]=ab
2(a2 + b2)
+) Mt khc: 2x y = a+ b a b2
=a+ 3b
2=a+ c3b
2
+) Khi (1) tr thnh:ab
2(a2 + b2) =
a+ c3b
2 c (a2 + b2) = a+ c3b
Page 42
-
Trn Tr Quc THPT NGUYN HU PH YN
+) T ta c h:
{c (a2 + b2) = a+ c3bab = c
(II)
c(a2 +
c2
a2
)= a+
c4
a ca4 + c3 = a3 + ac4 (ca 1) (a3 c3) = 0
[a =
1
ca = c
Suy ra h (II) c hai nghim l: (a; b) = (c; 1) ,
(1
c; c2)
Vi{a = cb = 1
x =
c+ 1
2=
3
3 + 1
2
y =3
3 12
Vi{a =
1
cb = c2
x =
1
2
(1
c+ c2
)=
1 + c3
2c=
23
3
y =1
2
(1
c c2
)=
1 c32c
= 13
3
+) Vy h cho c hai nghim: (x; y) =
(3
3 + 1
2;
3
3 12
),
(23
3; 1
3
3
)2
Page 43