DAVRANIŞ BİLİMLERİDAVRANIŞ BİLİMLERİDAVRANIŞ BİLİMLERİDAVRANIŞ BİLİMLERİYRD. DOÇ. DR. Güler TOZKOPARANYRD. DOÇ. DR. Güler TOZKOPARAN

Oda NoOda No: : 322322E-postaE-posta : g.tozkoparan@deu.edu.tr : g.tozkoparan@deu.edu.tr

Kaynak KitapKaynak Kitap :Prof.Dr.Çiğdem KAĞITÇIBAŞI :Prof.Dr.Çiğdem KAĞITÇIBAŞI Günümüzde İNSAN VE Günümüzde İNSAN VE

İNSANLARİNSANLAR (Sosyal Psikolojiye Giriş)(Sosyal Psikolojiye Giriş)

BÖLÜM 3BÖLÜM 3 SOSYAL ETKİ VE UYMASOSYAL ETKİ VE UYMA

UYMA DAVRANIŞI

• İnsan, hangi grup ya da toplulukta veya toplumda bulunursa bulunsun, o kalabalığın normlarına uyum gösterir.

• Toplumsallığın ilk koşulu, bireyin bu normlara uyum göstermesidir.

• Toplumsal uyum sağlama, yaşam içerisinde bireysel özelliklerin bir bölümünün yok olması, demektir.

• Uyma davranışı, bireysel tutum ne olursa olsun toplum normlarına, ilkelerine ve kararlarına uygun davranışlar geliştirmektir.

• Uyma davranışı bir tür TOPLUMSAL ETKİ (ya da baskı) sonucu oluşur. İnsanların bir arada iken benzer davranışlar göstermelerinin temel nedeni de budur.

• SOSYAL ETKİ UYMA DAVRANIŞI BENZERLİK

• İnsanların benzer davranışlarının çoğu, erken yaşlarda başlayan ve ömür boyu süren ORTAK ÖĞRENME sonucu oluşur ve yaşamları boyunca sürer.

• İnsanlar bazen ZORUNLULUK ya da ORTAK ÖĞRENME söz konusu olmadığı zaman da uyma davranışı gösterir.

• Bu tür uyma davranışı GERÇEĞİ TANIMLAMAYA yarar.

ÜÇ SOSYAL ETKİ ARAŞTIRMASI

ARAŞTIRMA 1 :SHERİF’İN GRUP NORMUNUN OLUŞMASI DENEYİ

• Sherif “otokinetik etki”den yararlanarak bir dizi deney yapmıştır.

• Karanlık odaya tek tek alınan denekler kendilerine özgü öznel bir standart geliştirmişlerdir.

• Karanlık odaya topluca alınan denekler kendi öznel standartlarından vazgeçerek bir grup standardı oluşturmuşlardır.

• Karanlık odaya yeniden tek başına alınan denekler ortak grup standardını kullanmayı sürdürmüşlerdir.

• Fiziksel gerçeğin belirsiz olduğu durumlarda denekler kendi gerçeklerini yaratmışlardır.

• Denekler birarada iken birbirlerinden etkilenerek öznel standartlarını bir yana bırakıp bir grup standardı yaratmışlardır.

• Bireyler gerçeği tanımlamak için grup kararına başvurmuşlardır, uyma kararlarının altında fikren de kabullenme vardır.

• Denekler sosyal etkiyi kabul ederek BENİMSEMİŞ (kendine mal etmiş) ve uyma davranışı göstermişlerdir.

ARAŞTIRMA 2 :ASCH’İN GRUP NORMUNA UYMA DENEYİ

• Fiziksel gerçeğin açık, belli ve kesin olmasına karşın başkalarının topluca kararı (yargısı) buna ters düşebilmektedir. Asch yaptığı bir dizi deneyle böyle bir durumda bireylerin nasıl uyma davranışı göstereceğini incelemiştir.

• Deneklerin % 35’i diğerlerinin kararlarına uymaktadırlar.

• Araştırmada fiziksel gerçek belirsiz değil açıktır.

• Birey grubun fikrine yanlış olmasına rağmen uyar.

• Uyma yalnızca davranış düzeyinde oluşmakta, daha derine inen bir tutum değişimi ya da benimseme söz konusu olmamaktadır.

• Denekler, grup kararına ters düşmemek, alay konusu olmamak, küçük görülmemek için toplumsal etkiye karşı çıkmamakta itaat etmektedirler.

ARAŞTIRMA 3 :

MİLGRAM’IN İTAAT DENEYİ

• Sosyal etki ve buna uyma davranışı nereye varabilir?

• Bir toplumsal etkinin ve bireyin buna gösterdiği uyma davranışının süresi ve sınırları ne olabilir?

• Tanımadığı birisine zarar verme emri alan bireyin bu emre ne derecede uyacağı araştırılmıştır.

• Araştırma ABD’de Yale Üniversitesi’nde gerçekleştirilmiştir.

                                                                                                                                                            

                                                                                                                                                            

Öğretmene şok düzeneği tanıtılıyor

Öğretmen ceza verirken

Milgram deneyinin bazı versiyonlarında 'öğrenci' ve 'öğretmen' aynı ortamda yer aldı.

MİLGRAM’IN İTAAT DENEYİ

• Çeşitli yaş ve mesleklerdeki 40 kişidenHiçbiri 300 volttan önce durmamıştır.5 denek 3004 denek 3155 denek 315-450 arasında durmuş26 denek 450 volta kadar deneyi sürdürmüştür (% 65)

• Deney 1000 denek ile tekrarlanmış tüm deneklerden 450 voltu verenlerin ortalaması % 50 olmuştur.

BULGULARIN AÇIKLANMASI:

• Mesajı veren kaynak deneklerce inandırıcı bulunmuştur.

• Deneyin yapıldığı yerin saygın bir eğitim kurumu olması denekleri etkilemiştir.

• Deneklerin “ücretli” olması itaati kolaylaştıran bir diğer etmendir.

• Denklerin şok verdikleri kişilerle yüzyüze olmayıp buna karşılık araştırmacı ile aynı odada bulunmaları itaati kolaylaştırmıştır.

UYMA DAVRANIŞINI ETKİLEYEN ORTAMSAL ETKENLER

1- Grubun Büyüklüğü

2- Grubun Söz Birliği

3- Mevki ve Saygınlık (Prestij)

4- Yüzyüze Olma

5- Kişiliğin Kaybolması

6- Gruba Bağlılık

7- Azınlık Etkisi

UYMA DAVRANIŞINI ETKİLEYEN KİŞİSEL ETKENLER

• Benlik (İlişkisel - Bireyci)

• Birey Olma Gereksinimi

• Kişisel Kontrol Arzusu (Direnme Kuramı)

• Cinsiyet ve Uyum

İNSANLAR NİÇİN VE NE TÜR UYMA DAVRANIŞI GÖSTERİR?

• İTAAT

• ÖZDEŞLEŞME

• BENİMSEME

İTAAT

• Kişi toplumsal nitelikli bir etkiye uyarıcıyı incelemeden, soruşturmadan, sorgulamadan, tartışmadan, eleştirmeden, kesinkes uyma davranışı gösterir.

• Bir grup görüşüne olduğu gibi bir kişiye uyma biçiminde de görülebilir.

• İtaat sonucu uyma davranışının temelinde, uyulanın, uyanın üstündeki gücü ya da denetimi vardır.

• Ayrıcalıklar dışında, sosyal etki ya da kaynak ortadan kalktığında uyma davranışı sona erer.

• Bu tür bir uyma davranışı daha çok davranışsal boyuttadır.

• Gerçek tutum ya da fikir değişmesi yoktur.• Gözlenen davranış, gerçek tutumu yansıtmaz.• Temelinde Yatan Güdü: Cezalandırılmamak ya da

ödüllendirilmek.• Kuralsal (Normatif – Biçimsel) Sosyal Etki

ÖZDEŞLEŞME

• Kişi, birisinin ya da grubun fikrine ona benzeyebilmek için uyar.

• Uyma davranışının temelinde, uyulanın cazibesi, değeri vardır.

• Uyulanın, uyanın gözündeki değeri sürdükçe uyma davranışı da sürer. Bu değer kaybolursa, uyma davranışı da ortadan kalkacaktır.

• Özdeşleşmenin yalnızca davranışsal değil, aynı zamanda duygusal bir boyutu da vardır.

• Bu boyut bazen düşünsel boyutu da etkileyebilir ve yeniden düzenleyebilir.

• Tutum değişimi olabilir de olmayabilir de.• Kişi sonradan eski tutumuna dönebilir.• Temelinde Yatan Güdü: Beğenilen bir başkası gibi

olmak.• Kuralsal (Normatif – Biçimsel) Sosyal Etki

BENİMSEME

• Kendine mal etme.• Kişi, bir kişiye, bir gruba, bir kurala ya da görüşe onun

gerçekten doğru olduğuna inandığı için uyar.• Söz konusu görüşler kişi tarafından sahiplenilerek

savunulur.• Davranış değişimi ile birlikte gerçek tutum değişimi

de söz konusudur.• Gözlenen davranış gerçek tutumu yansıtır.• Temelinde Yatan Güdü: Kişinin doğru bildiği şeyi

yapmak istemesi. Özgerçekleştirme. Kişisel yargı gücünü

kanıtlama.• Bilişsel (Informatif – Bilgisel) Sosyal Etki