de rotsen, een levensgemeenschap

Deze brochure kwam tot stand in het kader van het Life project Hlianthme met financile steunvan de Europese Unie en het Waals Gewest.

Natagora is een natuurbeschermingsvereniging aktief in Walloni en Brus-sel. Natagora beheert natuurreservaten, doet aan natuurstudie en soor-

tenbescherming, en organiseert tal van publieke aktiviteiten ter ontdekkingvan de natuur.

Rue Nanon, 98 - 5000 NAMUR Tl. : 081-390720 www.natagora.be - [email protected]

D. M

archal

K. H

auch

ecor

ne

escalade-NL- quark8.0_jardin 8/05/2013 08:27 Page 1

LIF

EH

lia

nth

m

ein

sam

enw

erk

ing

met K

BF,

CAB

enUBS

.

De Rotsen

Klim-en bergsportfederatie

Een levensgemeenschap


D. M

arch

al


De rotsen

een levensgemeenschap

LIFE Hlianthmein samenwerking met KBF, CAB en UBS.

mei 2013


11u48 - De dinosaurirs verdwijnen

11u32 - De eerste vogels

11u58 - De eerste mensen

12u00 - Hedendaagse tijd

Rotsen zijn meer dan een grote sa-menhangende steenmassa; ze zijneen natuurlijke omgeving voor heelwat dieren en planten die zich heb-ben aangepast aan de extremeomstandigheden die hier kunnenheersen: grote temperatuurverschil-len, intense zonneschijn endroogte.

Verhevenheid is misschien hunvoornaamste kenmerk, maar wieze van nabij bekijkt, merkt dat ernog andere zaken karakteristiekzijn voor rotsen. Zo is er bijvoor-beeld hun expositie, het ge-steente waaruit ze bestaan, degrilligheid van hun oppervlak (opmacro- en op microschaal), dedikte van de substraatlaag, demate waarin ze blootgesteld zijnaan zon, wind en waterinsijpe-ling... Dit zijn allemaal zaken diehet "systeem rots" mee vormgeven.

1


Hetleven in een stroomversnelling

11u17 - De eerste zoogdierens

00u00 - Ontstaan van de aarde Rotsen zijn ontstaan door geologischeen geomorfologische processen die zoud zijn (meerdere miljoenen jaren) dathet voor het menselijk brein moeilijkvoor te stellen is. Deze voorhistorischereuzen bieden de mogelijkheid om onsgedurende enkele dagen te ontspannen,te herbronnen, onszelf te overtreffen,en om te genieten van de rust en degrootsheid van de natuur.

Daarom houden we rekening met depermanente bewoners, degenen diezich moeilijk of niet kunnen verplaat-sen, en die we dus vaak tegenkomen...

Deze brochure wil wijzen op al hetleven dat er op de rotsen te vinden is,en regels voorstellen zodat iedereen, ofze nu klimschoenen dragen, veren ofbladeren, er in harmonie kunnen sa-menleven.

Maar laat ons ter inleiding even kijkennaar hun ontstaansgeschiedenis.

10u42 - De eerste vissen

10u45 - De eerste planten

10u53 - De eerste insecten

11u15 - De eerste reptielen

6u40 - De oorsprong van het Leven

2


De rotsen in Walloni zijn vele tientallen, zelfs honderden miljoenenjaren geleden gevormd, toen een groot deel van Europa overdekt wasdoor de zee.

De meeste rotsen bestaan uit sedimentair gesteente. Dat ontstaat doorde opeenstapeling van sedimenten, die voor 50 % bestaan uit reststof-fen van verschillende oorsprong: erosieresten van vroegere gesteentes ophet continent, skeletten van levende organismen, enz...

Zo wordt kalksteen gevormd door de opeenstapeling van resten van ontel-bare eencellige organismen met een kalkskelet of een kalkpantser, kora-len, schelpdieren... die de oerzeen bevolkten.

Zandsteen is dan weer ontstaan door het conglomereren van zandkorrels,die door het water uit de omringende bergen weggesleten en via water-lopen naar de zee gevoerd werden. De zandkorrels en het bindmiddelkunnen verschillende samenstellingen hebben, en dat geeft aanleidingtot silicaat-, kalk- of kleizandsteen.

Later werden de aldus gevormde geologische lagen onderworpen aanenorme krachten, waardoor ze op allerlei manieren vervormd en geplooidwerden. Door het uitslijten van de zachtste afzettingslagen, deed de ero-sie vervolgens de rotsmassieven ontstaan.

Het rotsmilieu, watis da

t e

igenli

jk?

Een opeenstapeling van skelette

n ofaan

eeng

ekit

zand

?

J.-L. Gathoye

3


Rotsen bestaan uit meer dan steile wanden...

Het topplateau,Het loofbos op de humusrijke bosbodem ruimt doorde steilere schrale rotsbodem plaats voor hetkalkgrasland.

Rotsrichels- en bandenKunnen een kalkgrasland herbergen als debodemlaag niet te dun is (>10cm). Op ergoppervlakkige en waterdoorlatende bodems(

Talrijke microklimaten

e

www.montagne-a-vaches.fr5


de noordkant ligt derots in de schaduw, en daar is er

dus steeds schaduw en koelte, maar aande zuidkant is er veel zonneschijn, het is er

warm en droog.

Afhankelijk van de intensiteit van zonnestralen kunnen erop n en dezelfde plaats temperatuurverschillen van 30 tot

50C worden gemeten over 24 uur.

Het verschil tussen noord- en zuidkant is verder een kwestie vanvochtigheid.

De zuidkanten kennen vaak uitgesproken droogteperioden. Water (afkomstigvan neerslag, dauw of mist) loopt over de rotsen naar beneden of dringt al snel

in het gesteente maar veel ervan verdampt onder invloed van de zonnewarmte.Aan de onbeschenen noordkant, die vaak in de windluwte ligt, verdampt er veel

minder water. Soms sijpelt er, tijdelijk of continu, water uit de rotsen wat de vochtig-heid nog versterkt.

Andere factoren zoals het microrelif, de porositeit van de rots, de grilligheid en de hel-ling van de rotswand benvloeden in grote mate de beschikbaarheid van water. Tenslotte zijn rotsen erg blootgesteld aan weer en wind, en dat zorgt voor nog grotere klimatologische variaties.

Op de rotsen heersen er dus contrasterende en vaak extreme leven-somstandigheden waaraan het leven in de natuur zich moet aanpassen.

en dus zeer verschillende levensomstandigheden !

Aan

6


Levenderots

en

!

Vegetatie een12.00

0 jaar o

udege

schie

deni

s

De huidige florain onze streken is het

resultaat van ingrijpendeklimatologische verandering-

en sedert de laatste ijstijd. Heteinde ervan, ongeveer 12.000

jaar geleden, was het startschotvoor de herovering van onze streken

door de planten die een toevluchtsoordhadden gevonden rond de Middellandse Zee.

Dit is de reden waarom de flora op onze rotsen een mengelingis van soorten van uiteenlopende herkomst: de meeste zijn me-diterrane en submediterrane soorten (zoals schubvaren, voor-jaarsganzerik, karthuizeranjer, wimperparelgras), maar ooksoorten uit de steppe en substeppe (witte engbloem, nacht-silene of welriekende salomonszegel) net als soorten uit de

Alpen van deHaute-Provencezoals brilkruid,blauwgras en wilde dwergmispel.

De flora op onze rotsen bestaatdus vooral uit minder algemenesoorten. Het is dankzij de bijzon-dere leefomstandigheden op onzerotsen dat deze plantenrijkdomtot vandaag heeft kunnen stand-houden.

Wit vetkruid S.Pirotte

KalkzwenkgrasE. Serneels

Jij kan echt niet ontkennendat je zuiderse trekjes hebt !

Ol !

7


Geconfronteerd met deze extreme mikro-klimatologische omstandigheden hebbende planten erg verrassende aanpassings-strategien ontwikkeld.

Ontsnappen aan de droogte

Water

Zuinig omspringen met water

Op zoek naar

Dikke vlezige bladeren enstengels houden het watervast voor gebruik tijdens eendroge periode. Over deze aan-passing beschikken de succu-lente planten zoals devetplanten.

Sommige planten ontwikkelden bla-deren met dichte beharing of zijn be-dekt met dons of een waslaag.Deze aanpassingen beperken dras-tische verdampingsverliezen.

Nog andere soortenhebben een uitgebreid wortelsysteem dathen toelaat om water diep in de onder-grond te gaan zoeken, maar dat hen ookbeschermt tegen felle wind. Het zijn dechasmofyten: typische planten van barstenen spleten in de rots.

Onder de chasmofyten zijn sommige soor-ten, zoals de schubvaren, in staat om hunbladeren op te rollen waardoor uitdrogingbeperkt wordt.

Sommige njarige planten realiseren hungroeicyclus (kiemen, groeien, bloeien enzaadvormen) in een recordtijd: alles is voor-bij tegen het einde van de lente. Ze behorentot de therofyten.

Anderen vormen dwergstruiken met gedeel-delijk houtige stengels, het zijn de chamefy-ten. Door hun kleine afmetingen beperkendeze planten hun verdampingsoppervlakteen weerstaan ze beter aan de droogte.

geel zonneroosje S.Pirotte

trosgamanderH.Ghyselinck

blauwgras S.Pirotte

vroegelingS.Pirotte

schubvarenJL. Gathoye

Elke plant zijn strategie !

vasthouden

water

8


De kalkgraslanden inonze streken, met hun

uitzonderlijk soortenrijkevegetatie, zijn het resultaat

van een lange interactie tus-sen de mens en de natuur.

Vanaf de Middeleeuwen is demens het bos gaan ontginnen voor

zijn economische behoeften (voor debouw van huizen, voor de scheepvaart,

voor zijn verwarming,).

Op de kalkhellingen werden schapen gehoed (de zoge-naamde vrije weides). Sinds de 15e eeuw waren zowat alle

kalkhellingen begraasd, en daar viel nergens nog een houtig gewas, laatstaan een bosje, te bespeuren. Het einde van de 19e eeuw is een woeligetijd. De wolmarkt stort in als gevolg van de concurrentie uit Zuid-Afrikaen Australi, en de landbouwactiviteiten concentreren zich op de meestvruchtbare gronden.

De traditionele agropastorale praktijken komen onder grote druk en ver-dwijnen. Tegelijk kennen de steenkoolmijnen een enorme expansie, endie hebben een heel grote behoefte aan steunbalken in dennenhout(deze beginnen met veel lawaai te kraken bij overbelasting wat ettelijkemijnwerkerslevens kan besparen).

Op de kalkgraslanden worden daarom massaal naaldbomen aangeplant,en waar dat niet gebeurde, evolueerden ze spontaan naar een bos. Hoe dat gebeurde, wordt hieronder meer in detail uiteengezet

blauwgrasS. Pirotte

Kolos

senonde

rhevig aan verandering

S. Pirotte9


1913

2009

R. Vanherck

10


Evolutie van de vegetatieOp een naakte rotsondergrond kunnen enkel korstmossen, algen en mos-sen tot ontwikkeling komen Die zorgen voor een progressieve desinte-gratie van het rotsoppervlakte, waardoor een prille aanzet voor eenbodemlaag ontstaat (nauwelijks enkele centimeters) die langzamerhandtot leven komt: succulente planten zoals de vetplanten vestigen zich,net als enkele chasmofyten met lange wortels.

Langzaam maar zeker neemt de dikte van de bodem toe door de opho-ping van plantenresten en verschijnen nieuwe soorten: het droge gras-land (van het Grieks xros = droog) is geboren! Op deze erg dunnebodemlaag (0,5 tot 10 cm), waar het water makkelijk wegvloeit, wisse-len grassen en in diverse kleuren bloeiende planten elkaar af op een ver-der kale bodem.

Geleidelijk verschijnen grassoorten zoals dravik, wat bijdraagt aan deverdichting van het plantentapijt, waardoor de bodemlaag nog dikker wordt(10 tot 30 cm). De soorten van het droge grasland zijn niet opgewassentegen deze concurrentie, en verdwijnen stilaan, ten voordele van anderebloemen typisch voor het kalkgrasland, zoals bepaalde orchideen.

De plantenresten die daarvan afkomstig zijn, zorgen voor een humus-laag, waarin zaden van struikgewas kunnen ontkiemen en zich ontwik-kelen. In dit pre-bos stadium zorgt de schaduw van het struikgewas er voordat warmteminnende soorten verdwijnen. Tegelijk gaan de afgevallen bla-deren zorgen voor een nog dikkere bodemlaag (varirend van de 10 tot50 cm).

E. S

erne

els

Interessant, die ver-schillende stadia !

En in het laatste stadiumkunnen we ons verstoppen,

ze vinden ons nooit !

11


Op basis van de Vogel-richtlijn (1979) en deHabitatrichtlijn(1992), heeft de Euro-pese Unie een formida-bel instrument op puntgesteld om de be-dreigde natuurlijke ha-bitats en dieren enplanten te bescher-men: het Natura2000-netwerk.

Dit netwerk heeft nietde bedoeling om alle

natuurgebieden 'onder een stolp' te zetten, maar wil een harmonieus samen-gaan van biodiversiteit en menselijke activiteiten bewerkstelligen.

Op basis van een lijst van natuurlijke habitats en van soorten die op Europeesvlak het meest bedreigd zijn, heeft elke lidstaat voor zijn grondgebied een reekssites voorgesteld om ervoor te zorgen dat deze soorten en habitats beschermdkunnen worden.

Daardoor vormt Natura 2000 het grootste netwerk van beschermde gebieden ter we-reld, met een oppervlakte van 850.000 km, hetzij meer dan 20% van het grondge-bied van de Europese Unie. In Walloni bedragen deze cijfers respectievelijk 220 000 ha en 13%.

Eennet

werkvan b

eschermde g

ebieden

Tenslotte beginnen er ook bomen te groeien, en uiteindelijk leidt dat toteen bos. Met uitzondering van bepaalde schaduwresistente soorten, zijn detypische soorten van het droge grasland dan verdwenen.

Omgekeerd zorgt ontbossing, en een gericht beheer voor het herstel vankalkgraslanden (de zogenaamde regressieve reeks).

E. S

erne

els

12


Een universumond

erde

loep

Welke rotshabitats

zijner

nuei

genl

ijk?

Pionierbegroeiingen op rotsbodem : Prioritair habitat van communautair belang

Deze graslanden worden pionier genoemd omdat ze voorkomen op eenzeer ondiepe kalkhoudende rotsbodem. Ze herbergen een xero-thermofielevegetatie (grieks : xros= droog (afwezigheid van water) en therm =warmte), gedomineerd door kleine njarige maar ook meerjarige plantendie aangepast zijn aan de droogte (waaronder de vetplanten). Deze gras-landen zijn beperkt in oppervlakte en vinden we terug op rotstoppen en -richels. Op deze plaatsen stabiliseert natuurlijke erosie de dikte van desubstraatlaag wat het behoud van deze standplaatsen gedurende een zeerlange tijd toelaat.

In Walloni is de staat van behoud van dit type habitat matig tot ongunstig.

De hoofdredenen zijn: vernietiging door bebouwing en wegwerkzaamheden,natuurlijke herbebossing, stabilisatie van het substraat en overwoekeringdoor meerjarige plantensoorten.

J.-L. Gathoye

J.-L

. Gat

hoye

R

13


De habitats van commu-nautair belang zijn natuurlijke

milieus, zoals bijvoorbeeld venen, ofhalfnatuurlijke, zoals bijvoorbeeld de

kalkgraslanden, of nog milieus die specifiekzijn voor bepaalde dieren planten-soorten,

zoals vleermuizen of vlinders. In Europa lopendeze habitats gevaar om te verdwijnen, en ze vormen

daarom het biologisch erfgoed van de Unie.

Sommige van die habitats zijn in een zorgwekkende staat vaninstandhouding, en verregaande beschermings- en instand-

houdingsmaatregelen zijn nodig. Dit zijn de zogenaamde prio-ritaire habitats op Europese schaal, die werden vastgelegd door

de Europese Commissie. In Walloni zijn er zo 10.

Het gaat dan onder meer om pionierbegroeiingen op rotsbodem,droge halfnatuurlijke graslanden en vegetaties met struikopslag opkalkhoudende bodem (in zoverre ze bijzondere soorten of popula-ties aan orchideen herbergen), Midden-Europese kalkpuinhellin-gen van heuvel- tot berggebied en (puin)hellingbossen ofravijnbossen.

Habit

ats v

ancom

munaut

airbela

ng enprior

itairehabitats

Deze droge graslanden koloniseren op een beperkt aantal plaatsen deminder ondiepe bodemlagen op de rotstoppen. Ze worden gedomineerddoor meerjarige grassen zoals gevinde kortsteel, bepaalde zegges enblauwgras, maar zijn daarnaast ook rijk aan eveneens meerjarige bloemen,waaronder meerdere soorten orchideen. Als deze habitat niet meer be-heerd wordt, neemt thermofiel struikgewas zijn plaats in.


De hoofdredenen zijn: aanplant met naaldbomen, intensieve landbouw-praktijken, verwaarlozing, verstedelijking en ontginning van de ondergrond.

Halfnatuurlijke droge graslanden met orchideen : Prioritair habitat van communautair belang

J.-L

. Gat

hoye

R. Vanherck

14


Deze in oppervlakte beperkte en weinig voorkomende habitats ontwikke-len zich op rotspuin op steile hellingen, die op natuurlijke wijze, of doortoedoen van de mens zijn ontstaan (steengroeven, spoorwegbermen,enz...). De plantengroei is er eerder schaars, en de planten hebben mees-tal een stevig wortelstelsel ontwikkeld.


De hoofdreden is: de inperking van hun woongebied omdat struiken enbomen hen verdringen als het steenpuin gefixeerd wordt bij de aanleg vanwegen en straten.

Kalkrotswanden :Habitat van communautair belang

Kalkhoudende puinhellingen : Prioritair habitat van communautair belang

Dit type habitat vinden we terug in barsten en spleten van kalkrotsen waarhumus zich ophoopt. Hij neemt dus een beperkt oppervlakte in. Het zijnin hoofdzaak de chasmofyten met een diep wortelstelsel die zich hiervestigen. Ze vormen een niet aaneengesloten plantendek van enkele soor-ten bloeiende planten en varens. We vinden er ook mossen en lichen dierotswanden kunnen koloniseren.

Hoewel het niet om een prioritair habitat gaat, is de staat van behoud matig totongunstig in Walloni.

Het zijn zeldzame en kwetsbare leefgemeenschappen, bedreigd door de scha-duw van bomen aan de voet van de rotswand, door de klimop en de bramendie op de rotswanden woekeren, door het plaatsen van veiligheidsnetten langswegen en spoorwegen en in zekere mate door slecht beheer van klimrotsen.

J.-L

.Gat

hoye

S. Pirotte15


Kalkminnende hellingen ravijnbossen : Prioritair habitat van communautair belang

In deze loofbossen die groeien op puinhellingen, steile rotshellingen of puinval-leien, komen o.a. de esdoorn, de ruwe olm, es en de zomer- en winterlinde voor.In dit habitat kan meestal een onderscheid worden gemaakt in een koelere ennattere omgeving met esdoorn en es en talrijk varensoorten in de ondergroei, eneen warmere en drogere omgeving die gedomineerd wordt door de linde en eenkruidlaag met plantensoorten typisch voor droge bossen.


Het kappen, het heraanplanten met naaldbomen, toeristische voorzieningen,de erosie door het niet volgen van aangelegde paden, de eutrofiring van debodem, het uitspoelen van de bodemlaag, enzvormen de voornaamste be-dreigingen.

De zogenaamdewoekerplanten, planten zoals

de klimop of de braam, zijn inheemseplanten, die dus van nature voorkomen in

een bepaalde streek, en waarvan het genetischmateriaal zich aan de plaatselijke omstandigheden

heeft aangepast. Hoewel ze zich dus in een natuurlijk evenwicht bevinden, kunnen

deze planten de andere vegetatie overheersen, waardoor sommigesoorten worden weggeconcurreerd. Ze worden gewoonlijk als onge-

wenst bestempeld, net zoals de uitheemse invasieve planten.

Deze laatsten, zoals bijvoorbeeld de vlakkedwergmispel of het bezemkruis-kruid, zijn uitheemse planten die al dan niet vrijwillig door de mens zijn gen-troduceerd, en die zijn ingeburgerd, t.t.z., ze slagen er niet alleen in om teoverleven in de vrije natuur, maar ook om zich voort te planten. Als ze zichop een efficinte manier verspreiden, neemt hun populatie drastisch toe.

De meeste exotische planten vormen geen probleem voor het natuurlijk mi-lieu, maar enkelen ervan worden invasief omdat ze zware schade toebrengenaan de biodiversiteit: ze verdringen inheemse planten, tasten de ecosyste-men aan,

Voor meer info : http://www.alterias.be/

Woeker-

of invasieve

planten ?

J.-L

. Gat

hoye

16


Biodiversiteitis veel meer danhet aantal verschillendesoorten op een gegeven

plaats. Het gaat om de variabi-liteit aan levensvormen: niet alleen

de rijkdom en de samenstelling aansoorten en ecosystemen, maar ook de ge-

netische verscheidenheid en de interactie tus-sen al deze niveaus.

Biodiversiteit is meer dan wetenschappelijke fantasie,het is een daadwerkelijke noodzaak. Biodiversiteit maakt het

voor levende wezens mogelijk om zich voortdurend aan te passen aanveranderende ecologische omstandigheden. En die doen zich steeds vaker voor,

en de klimaatopwarming is daar slechts n voorbeeld van.

Biodiversiteit vervult gratis - belangrijke functies, die niet door ma-chines overgenomen kunnen worden, zoals pollenvorming, het te-

genwerken van verontreinigingen, bodemverrijking, opslag vannuttige stoffen, bodembescherming, enz... We zouden wel gek

zijn als we al die waardevolle functies zouden laten teloor-gaan. Het zou neerkomen op zelfmoord

Meer filosofisch bekeken: net zoals planten, vogels enkorstmossen, maakt ook de mens deel uit van een langevolutieproces. We staan niet boven al die levensvormen,we maken er deel van uit. Het is dus onze plicht om hetleven in al zijn vormen te beschermen. Zich interesserenvoor de natuur is meer dan zich interesseren voor post-zegels verzamelen of voor moderne kunst. Het is zichervan bewust zijn dat het gaat om een uniek patrimonium,

waarvan we deel uitmaken, waarvan we afkomstig zijn.

De afname van de biodiversiteit is geen geheim meer. Enhet gaat steeds sneller: 10 tot 30% van alle zoogdieren,

vogels en amfibien zijn momenteel met uitsterven be-dreigd, voornamelijk omwille van de menselijke activitei-

ten. Met alle gevolgen van dien voor de betreffendeecosystemen.

Biodiversite

it...

D. M

arch

al

S. Pirot

te

S. P

irotte

17


Een kwestbare wereld

De rotshabitats (droge graslanden, kalkgraslanden of derotsspleetvegetatie) worden door heel wat factoren bedreigd.

Natuurlijke overwoekering

Zoals we al hebben gezien, evolueert het kalkgrasland spontaan naar een bos.Als dit niet door een gericht beheer wordt voorkomen, dan verdwijnen de typi-sche soorten onherroepelijk.

Reconversie

Vanaf het einde van de 19e eeuw is een groot aantal kalkgraslanden verdwe-nen als gevolg van het aanplanten van zwarte dennen voor de mijnindustrie ennadien de papierindustrie. Nog andere gingen verloren aan de snelle verste-delijking in bepaalde gemeentes, of aan de uitbating van steengroeves.

Onverantwoordelijk gedrag

Het is plezierig om steile hellingen te beklimmen om daarna van het landschapte genieten. Maar: voor wat hoort wat! Afkorten van paden zorgt op de bebostehellingen voor heel wat erosie, en op die manier voor de vernietiging van de be-treffende habitats. En er zijn nog andere sporen van onverantwoordelijk ge-drag: achterlaten van papier, blikjes en ander vuil. In de natuur duurt het tussen100 en 500 jaar vooraleer een blikje vanzelf is verdwenen.

S. P

irotte

die om bescherming vraagt

18


Betreding

Vooral droge graslanden zijn hieraanerg gevoelig. De typische planten ver-dwijnen dan snel, of lijden erg onderde concurrentiedruk van een veel ba-nalere en weinig tredgevoelige flora.

Het rotsklimmen

Het beklimmen van rotswanden heeft onver-mijdelijk negatieve gevolgen voor de fauna en

flora (verstoring, vernietiging), maar die kunnengecompenseerd worden door de juiste beheers-

maatregelen. Op die manier nemen de federaties actief deel aan het bewaren van deze kwetsbare opgeving.

Opzettelijke verstoring en vernieling

Er bestaan planten en dieren die enkel op rotswanden de juiste levensoms-tandigheden vinden. Het kuisen van de rotsen, het weghalen van de aardevan de richels en uit de spleten, het verstoren van vogelbroedplaatsen: datheeft allemaal als gevolg dat deze zeldzame soorten verdwijnen.

Gebruik van magnesium

Dit zorgt op de eerste plaats voor een visuele vervuiling, vooral op wanden dieniet blootgesteld zijn aan de regen, of waar vaak tick marks worden aan-gebracht. Verder zorgt het ook voor het glad worden van de rotsen, waardoordeze onbruikbaar worden voor elke levensvorm (zelfs voor korstmossen).

D. M

arch

al

J. Put

19


De Climbing Attitude *Om klimmen en instandhouden van de rotshabitats samen te laten gaan, ishet nodig dat de klimmers op een respectvolle manier omgaan met dezeomgeving. De Belgische klimfederaties en de wetenschappelijke wereldhebben daartoe tezamen een aantal maatregelen geformuleerd.

* Climbing Attitude is ook de naam van de beweging opgericht door Beal in 2007. Zie www.climbing-attitude.org

Bij de voorbereiding thuis

Klimmen kan niet zomaar overal !

Rotsmassieven bevinden zich op terreinen die eigendom zijn van een privatepersoon, een gemeente of het Waals Gewest, en de federaties hebben hiertoegang gekregen onder bepaalde voorwaarden.

- Het lidmaatschap van een federatie is dus onontbeerlijk.- Groepen moeten vooraf de toelating vragen aan de beherende

federatie.

De klimuitstap voorbereiden, dat betekent ook zich informeren (bij declub of de federatie) over de klimmogelijkheden (topo), over de parkeerplaat-sen en de toegangspaden.

Op weg naar de rotsen

Geef de voorkeur aan carpoolen of andere ecologische transportmethodes.

Bij aankomst : - Parkeer op de aangegeven plaatsen om de directe omgeving niet te

beschadigen.- Gebruik enkel de daartoe voorziene en aangeduide toegangspaden :

afkortingen zorgen voor uitslijten en eroderen van de kwetsbare hellingen.

- Neem de tijd om het mededelingsbord aan de ingang van het massiefte lezen en te respecteren.

Vergeet je lidkaart niet, want controles zijn steeds mogelijk.20


Aan de rotsen

De directe omgeving van de rotsenis dikwijls erg soortenrijk en dus gevoeligvoor betreding.

- Blijf op de paden, of op de platformendie speciaal daarvoor zijn aangelegddoor de federaties.

- Verzamel alle spullen op eenzelfdeplaats, die reeds betreden is.

- Verwijder geen planten (ook geen mossen ofvarens).

Aan de voet van de rotsen kan het gevaarlijk zijnomwille van de steenslag, of zelfs van vallend klim-

materiaal.

- Als er kinderen bij zijn, spreek dan met hen een veilige plaats afwaar ze kunnen spelen, maar hou daarbij ook rekening met eventuele kwets-bare habitats.

Respecteer de rust in de omgeving (geen radios, niet roepen,).

Maak geen vuur, kampeer of bivakkeer niet.

Vooraleer met het klimmen tebeginnen

Klim geen routes die (tijdelijk) verbodenzijn om veiligheidsredenen, of omdat er bij-voorbeeld vogels nestelen.

Klim niet in routes die duidelijk boven jeniveau liggen, om te voorkomen dat de rotsenteveel afslijten. Het lukt je later wel !

Chri, chri...

Sttt, weestoch stil !

Dit is erger dan degeboende vloer bij

mijn oma !

21


Speciale tekens duiden de zones aandie kunnen beklommen worden, ofwaar niet mag geklommen worden.Links, een verboden route, rechts een toegelate route.

Op de rotsen

Draag speciale klimschoenen, of eventueel lichte sport- of turnschoe-nen. Bottinen en legerlaarzen veroorzaken veel meer slijtage van de rotsen

Reinig je schoenzolen grondig, en droog ze eventueel met pof (nietmet magnesium!).

De standplaats :

- Installeer enkel een toprope als de standplaats daarvoor ingericht is(met maillons rapides bijvoorbeeld)

- In vele klimgebieden is het verboden om tot de bovenkant van de rotsen te klimmen. Ga dat vooraf na!

Magnesium :

- Gebruik bij voorkeur pof (colofaan)in plaats van magnesium : het is van plantaardige oor-sprong, vochtvrij, biodegradeer-baar en ontbindt ook onder invloed van het zonlicht.

- Gebruik enkel magnesium als het niet anders kan, en dan nog erg spaarzaam. Op sommigeklimmassieven is het gewoon-weg verboden.

- Gebruik in dat geval magnesium-ballen in plaats van een magne-siumzakje, om zo weinig moge-lijk van dit product te gebruiken.

- Breng geen Tick mark aan.

Stop met dat gepof !Enkel nog een kantenkraag, en je bent hele-

maal Lodewijk de XVe !

22


De afdaling

Elk klimgebied, zelfs elke sector van een klimgebied of elke route, heefteigen regels om af te dalen. Als niets vastgelegd zou zijn, geef dan de voorkeuraan een afdaling in rappel boven een uitklimmen van de route en een afdalingte voet.

Als de routes moeten worden uitgeklommen, vergeet dan niet dat de top-pen van de rotsen een fragiele omgeving zijn, die erg gevoelig is voor betreding.

Gebruik enkel de aangelegde paden om af te dalen.

Als de afdaling gebeurt in rappel, beschadig dan geen planten.

En bij het terugkeren

En bij het terugkeren neem je afvalmee, en waarom niet ook een deel van deafval die andere mensen met minder scrupuleshebben achtergelaten.

Op de rots bevindt er zich een bijzondere floraen fauna :

- Verwijder geen planten, de federaties zorgen voor het onderhoud van de routes.

- Als je een broedplaats ontdekt, laat dezedan ongestoord, en verwittig de federatie.

De invasieve soorten (vlakkedwergmispel, vlin-derstruik, bezemkruiskruid) verdrijven de typische plantengemeenschappen

op de rotsen :

- Breng je federatie op de hoogte als je deze soorten aantreft en herkent.- Verwijder ze alleen maar als je absoluut zeker bent, want sommige vandeze soorten lijken erg veel op inheemse planten.

Th. D

ebev

ere

Let op waarje je voetenzet !

Opgepast, ikben hier ook !

Klungelaar !

Raak me nietaan !

23


Klimmen, een vergunningsplichtige activiteit

Les habitats rocheux (pelouse xrique, pelouse calcaire ouvgtation des fentes des rochers) sont soumis bon nom-bre de pressions menaant ainsi leur intgrit.

De Code wallon de l'Amnagement du territoire, del'urbanisme et du patrimoine et de lnergie (CWA-TUPE, ofwel het Waalse Wetboek van Ruimtelijke Orde-ning, Stedenbouw en Patrimonium en Energie) stelt datklimmen slechts mogelijk is in bepaalde stedenbouw-kundige zones (meer bepaald recreatiezones, bouw- enlandbouwzones)

In de praktijk bevinden rotsmassieven zich vrijwel al-tijd in andere zones , die bestemd zijn voor bosbouw,of als groengebied of natuurgebied. Daarom moet erhier voor het klimmen een uitzondering worden aange-vraagd op de CWATUPE.

Vergunningen

Klimmen vereist twee soorten vergunningen :

Bouwvergunning

Door middel van een bouwvergunning geeft de bevoegde administratieveoverheid haar toelating voor het uitvoeren van bepaalde werkzaamheden of in-stallaties. Een bouwvergunning is verplicht :

- Voor zogenaamde vaste installaties. Daar wordt onder verstaan eenblijvende installatie, zelfs verplaatsbaar en zelfs in niet-duurzame materialen, die vast is gemaakt aan de ondergrond. Sedert enkele jaren beschouwt de overheid de zekeringspunten die in de rotsen worden aangebracht als een vaste installatie,omdat ze in logisch verband tot elkaar staan: ze vormen een klimroute.

- Voor het wijzigen of weghalen van vegetatie in bepaalde kwetsbarezones, en meer bepaald in de habitats van communautair belang (NATURA 2000).

Th. D

ebev

ere

24


Milieuvergunning

Het Waalse Gewest beschouwt het milieu, de biodiversiteit en het evenwichttussen de ecosystemen als het gemeenschappelijke patrimonium van haar inwo-ners. Haar politiek is dan ook gebaseerd op preventie, veeleer dan op remediring.

Daarom moet er vooraleer een aanvraag voor een milieuvergunning voor installatiesen inrichtingen voor het op sportieve of recreatieve manier begaan van rotswanden in te dienen, steeds een evaluatie van de mogelijke milieuschade gemaakt worden.In de milieuvergunning zelf kunnen dan compenserende maatregelen opgelegdworden. Als het klimmassief daarenboven in een NATURA 2000-gebied ligt, waardus specifieke instandhoudingsdoelstellingen vastgelegd zijn, dan moet er een zo-genaamde aangepaste milieu-impactstudie gebeuren. De milieuvergunning zal dannog nauwkeuriger de voorwaarden vastleggen waaronder er eventueel kan geklom-men worden.

Vergunningen en compensatiemaatregelen

Via de Habitatrichtlijn verplicht de Europese Commissie haar lidstatenom de gepaste maatregelen te nemen om het verder teloorgaan van de habitats en despecifieke soorten te voorkomen.

Daarom worden er via de vergunningen steeds maatregelen ter compensatie op-gelegd, zoals bijvoorbeeld :

- Het beperken van het aantal routes, zodat er plaats voor fauna en floraoverblijft.

- Nieuwe routes openen kan slechts mits uitdrukkelijke toestemming vanhet Dpartement de la Nature et des Forts (DNF).

- Tijdelijk sluiten van routes tijdens de broedperiode.- Beperken van het aantal klimmers.- Beperken van de betreding van bepaalde plaatsen door een gerichte aanleg, versterking en bewegwijzering van de paden.

- Het betrekken van de federatie bij het beheren en herstellen van de natuur, door bijvoorbeeld herstellen van kalkgraslanden, het verwij-deren van houtige gewassen uit de rotswanden, enz

Daarom organiseert jouw federatie elk jaar verschillende ecologische ondersteu-ningsdagen.

D. M

arch

al

25


Soortbeschrijvingen Heel wat informatie vind je in een oogopslag aan de buitenrand van deze paginas.

De naam van de betreffende planten- of dierengroep staat er vermeld. Bloemplanten zijn hier gerangschikt volgens hun kleur. De kleur van de buitenrandkomt overeen met de bloemkleur.

Pictogrammen onderscheiden planten van de schaduwkant en de zonnekant.

Deze afbeelding staat voor planten van de zonnekant (zuidkant).

Deze afbeelding staat voor planten van de schaduwkant (noordkant).

In de plantenwereld kan men veel ver-schillende vormen van bladeren tegen-komen. Specifieke vaktermen zijn ingebruik om die vormen te benoemen. Deillustratie hiernaast helpen jullie weg-wijs te maken met deze niet alledaagsewoorden.

Inhoud

- Bloemplanten : p. 27-52. - Orchideen : p. 53-54.- Grassen en zeggen : p. 55-58.- Struiken : p. 59-62.- Varens : p. 63-64.- Mossen en korstmossen : p. 65-66.- Reptielen : p. 67-68.- Dagvlinders : p. 69-70.- Vogels : p. 71-72.

Lijnvormig Lancetvormig Elliptisch Eirond Omgekeerd eirondCirkelvormig Ruitvormig

Omgekeerd hartvormig Spatelvormig Pijlvormig Spiesvormig

Handlobbig Handvormig

Hartvormig

Niervormig VioolvormigHandnervig Gelobd Veerspletig Veerdelig Even geveerd Oneven geveerd

Liervormig Paardebloembladvormig Schildvormig Omgekeerd langwerpig

Deltavormig Sikkelvormig

26


Ecologie : Op kalkgrond, graslanden en rotsen.

Bloeitijd : Van augustus tot november.

Bloemen : Verenigd inkleine hoofdjes (12-18mm). Fel geel gekleurd.

Bladeren : Zittend,lijnvormig met puntigetop. En enkele nerf.Ruige bladkanten.

Kalkaster

Groeiwijze : Nogal kleine, onbehaarde plant, met afstaande tot rechtopstaande stengels. De veelvuldig bebladerde stengels zijn lichtjes ruw.

In het Latijn en Grieks, duidt Aster planten met stervorigebloemen aan.

Aster linosyris

Status : Rode lijst soort, aan de rand van haar verspreidingsareaal.

Bloe

mplan

ten

familie der Composieten

27

escalade-especes-NL - quark8.0_jardin 8/05/2013 08:02 Page 1

Ecologie : Op kalkgrond, droge graslanden en rotsen.

Bloeitijd : Van april tot juni.

Bloemen : Geel (10-20mm),in kleine ijlebloeiwijzen. Kroon-blaadjes langer dan dekelkblaadjes.

Bladeren : Handvormigmet 4-5 deelblaadjes,die wigvormig zijn aande basis.

Groeiwijze : Nogal lage, behaarde plant die kussenvormig groeit. De stengels worden beneden houtig.

Verkleinwoord van potens , Latijns voor krachtig. Eenandere ganzeriksoort kreeg deze naam in de Middeleeu-wen omwille van haar medicinale samentrekkende eigen-schappen.

Rozenfamilie

Status : Algemene soort. Submediterrane verspreiding.

Bloe

mplan

ten

VoorjaarsganzerikPotentilla neumanniana

28


Ecologie : Op kalkgrond, droge graslanden met een lage begroeing.

Bloeitijd : Van april tot juli.

Bloemen : Geel (6-10mm). Verenigd per 5 tot12 in een langgesteeldhoofdje.

De peulvruchten zijn ge-kronkeld in een rij hoefij-zervormige leden.

Bladeren : Samengesteld-geveerd blad met 3-8paar lijnvormige tot eironde deelblaadjes.

Groeiwijze : Lage, behaarde, vaak liggende plant. De basis van destengels zijn houtig.

Komt van twee Griekse woorden die staan voor paard en schoenen,wijzend naar de vorm van de vruchten. Het Latijnse comosa bete-kent harig.

Hippocrepis comosa

Status : Aan de rand van haar verspreidingsareaal. Submediterrane soort.

Paardehoefklaver familie der Vlinderbloemigen

Bloe

mplan

ten

29


Ecologie : Op kalkgrond, droge graslanden met een lage begroeing.

Bloeitijd : Van april tot juli.

Bloemen : De gele (soms rode,paarse, oranje of witte) bloempjes(12-15mm) zijn nogal bijeengedron-gen verenigd in een hoofdje, metsteunblaadjes aan de basis. De ge-zwollen kelk is wolachtig wit.

Bladeren : Samengesteld ge-veerd. De onderste tellen 5-7deelblaadjes, de bovenste 9tot 15. De deelblaadjes zijnlangwerpig tot elliptisch.

Groeiwijze : Nogal kleine plant, zijdeachtig behaard.

Van het Latijn latin Vulnus, vulneris wat staat voorwonde. Destijds werd de plant gebruikt om wonden teverzorgen.

familie der Vlinderbloemigen

Wondklaver

Status : Algemene soort.

Anthyllis vulneraria

Bloe

mplan

ten

30


Ecologie : Op kalkgrond, rotsen, droge plekken.

Bloeitijd : Van mei tot juli.

Bloemen : De vruchtenzijn in de vorm van bril-len van weleer.

Bladeren : De wortelbla-den zijn lijnvormig totlancetvormig, met ge-lobde of getande blad-rand. Tot 1 of twee stengelbladeren.

Status : Rode lijst soort. Een oorspronkelijk alpiene soort.

Groeiwijze : Nogal kleine, variabele, dicht behaarde, zodevormende plant.

Het Latijnse bis betekent tweemaal en scutella, eenklein rond schild. Een toespeling op de vorm van de vrucht.

Biscutella laevigata subsp varia

Brilkruid familie der Kruisbloemigen

Bloe

mplan

ten

31


Bloeitijd : Van juni tot augustus.

Bladeren : Eironde, zittende,fijntjes getande bladeren.Aan de onderkant zijn debladrand en de nervenlichtjes behaard.

Groeiwijze: Middelgrote, lichtjes behaarde plant.

Het Latijnse Digitale staat voor vingerhoed en illus-treert zo de vorm van de bloemen. Geel is luteus in hetLatijn.

Helmkruidfamille Digitalis lutea

Bloemen : Bleekgele totwitte bloemen. Dichtbe-zette aarvormige bloeiwijze.

Geel Vingerhoedskruid

Status : Aan de rand van haar verspreidingsareaal.

Ecologie : Op kalkgrond. Graslanden, bosranden, open plekken in het bos.

Bloe

mplan

ten

32


Bloeitijd : Van juni tot september.

Bladeren : Langwerpig tot lancet-vormig. De bladranden zijn naarbeneden gerold. Bovenkantgroen. De onderkant van het bladis behaard en witachtig grijs.


Groeiwijze : Dwergheestertje (30 cm maximum). Vaak liggend.

Van Hlios de zon, en anthos bloem : herinnert aan defelgele kleur van de bloemen.

Helianthemum nummularium

Bloemen : Goudgeel, somsroom- of oranjekleurig. Aande basis van de kroonbladenvindt men vaak een typischeoranje vlek. Trosachtige bloei-wijze met 1 tot 12 bloemen.

Ecologie : Op kalkgrond, droge graslanden, korte grasmatten, rot-sen. Taluds en bermen.

Geel ZonneroosjeZonneroosjesfamilie

Bloe

mplan

ten

33


Ecologie : Op kalkgrond, rotsen, oude muren, stenige paden.

Bloeitijd : Van juni tot augustus.

Bloemen : Klein (14-15mm), hel of bleek-geel van kleur. In knop zijn ze wathangend.

Bladeren : Smal cylin-drisch. Puntig uiteinde.

Groeiwijze : Nogal kleine en kruipende planten die mattenvormen. Blijft bebladerd in de winter. Grijsachtig met opgerichte bloeistengels.

Rupes staat voor een rotswand in het Latijn.

VetplantenfamilieSedum rupestre


Tripmadam

Bloe

mplan

ten

34


Bloeitijd : Juni tot augustus.

Bloemen : Klein (6-9mm), wit, insterk vertakte, van boven afge-platte bloeiwijzen aan het uiteinde van rechtopstaandestengels.

Bladeren : Ver-spreid, eirond en cylindrischvan vorm. Uitgesproken groenen vaak rood getint.


Groeiwijze : Lage plant die ietwat ordelose matten vormt.

Sedum staat in het Latijn voor vetplanten en huislooksoorten.Sedo (Latijn) betekent verzachten/stillen. Men beplantte toende daken met huislook om zich van de bliksem te behoeden.

Sedum album

Ecologie : Op kalkgrond, rotsen, steengruis, rotskammen,oude muren, wegbermen.

Vetplantenfamilie

Wit vetkruid Bl

oemp

lante

n

35


Ecologie : Op kalkgrond, open graslanden, rotsen.

Bloeitijd : Mei en juni.

Bloemen : Wit maar geel inhet midden.

Groeiwijze : Zoals het geel zonneroosje.

De naam verwijst naar de bergketen, de Apennijnen in Itali.

Zonneroosjesfamilie

Wit Zonneroosje Helianthemum apenninum

Status : Rode lijst soort.

Bloe

mplan

ten

36


Bloeitijd : Van mei tot augustus.

Bloemen : Wit van kleur.Groenachtig of roodach-tig onderaan. Bloeiwijzeis een ijle pluim die een-

zijdig overhangt. Kroon-bladeren diep gespleten,

met de slippen naar binnen ge-rold. Kleverige en behaarde kelk.

Bladeren : Onderste bla-deren breed en langwer-pig. Bovenste zijn smallancetvormig.

Groeiwijze : Middelmatig grote plant. Zeer variabel. Sterk behaard, kleverig bovenaan de stengels. Gewoonlijk vertakt.

De oorsprong ervan is onduidelijk, maar Silene zou kunnen verwij-zen naar Silene een god uit de oudheid. Silene was tevens ook voogdvan Bacchus. De gezwollen vorm van de vruchten herinneren aan dedikke buik van Silene. Nutans komt van het latijn Nuto. Dit bete-kent met het hoofd groeten.

Silene nutans

Status : Algemene soort. Steppeplant.

Ecologie : Op kalkgrond, omgewoelde droge plekken, rotsen, veldranden.

Nachtsilene Anjerfamilie

Bloe

mplan

ten

37


Ecologie : Op kalkgrond, droge graslanden of thermofiele(warme) eikenbossen.

Bloeitijd : Mei-juni.

Bloemen : Stervormig, glanzend wit (20-35 mm),in ijle trossen, eventueel vertakt.

Bladeren : Lijnvormig, af-geplat of lichtjes gootvor-mig. Ze lopen in eensmalle spitse top uit.

Groeiwijze : Nogal kleine, tengere plant. Kaal.

Anthericum komt van anthros (= voorzien van bloe-men), omdat de takken fraaie bloemen dragen. Liliagois afgeleid van het Latijnse lilium lelie.

LeliefamilieAnthericum liliago

les fruits

Graslelie


Bloe

mplan

ten

38


Bloeitijd : Van juli tot september.

Bloemen : Wit ofrose. Verzameld inschermen van 20-60stralen. De kroonblade-ren zijn benedenbehaard.

Bladeren: Tot 3-maal ge-veerd. De deelblaadjeszijn puntig, lijnvormigtot langwerpig en vaaksikkelvormig.

Groeiwijze : Nogal grote plant (1,20 m max), nogal veranderlijk. Behaard of niet. Met ribbenop de stengels.

Seseli libanotis

Status : Aan de rand van haar verspreidingsareaal, steppeplant.

Ecologie : Op droge kalkgrond. Rotsrijke graslanden, struwelen enopen plekken.

Hertswortel familie der Schermbloemigen

Bloe

mplan

ten

39


Ecologie : Op kalkgrond, graslanden, open bossen, ste-nige plekken.

Bloeitijd : Mei tot augustus.

Bloemen : Groenachtig geeltot geelachtig wit (5-10mm). Ze ontwikkelenzich per 6 tot 8 aan debladoksels van de bovenstebladeren.

Bladeren : Tegenoverstaand, lancetvormig enhartvormig aan de basis.Met een korte bladsteel.

Engbloem

Groeiwijze : Nogal grote plant, zodevormend. Kan kaal of licht behaard zijn. De stengels staan rechtop en zijn niet vertakt.

De veronderstelde ontgiftende medicinale eigenschappenliggen aan de basis van de franstalige plantnaam (Domptevenin).

Zijdeplantfamilie

Status : Aan de rand van haar verspreidingsareaal, steppeplant.

Vincetoxicum hirundinaria

Bloe

mplan

ten

40


Bloeitijd : Mei tot juli.

Bloemen : Wit, verzameld inlange trossen. Ze gevenzwarte glanzende vruchten.

Bladeren : De onderstezijn groot, dubbel driede-lig samengesteld of geveerd, met getandedeelblaadjes. De bovenstebladen zijn kleiner.

Groeiwijze : Middelmatig grote kale plant. Heeft een sterke geur.

Actea is de Latijnse naam voor de Zwarte Gifbes, maarstaat in het Grieks voor Vlier. De bladen van de zwartegifbes hebben een vorm en een onaangename geur die he-rinnert aan die van de vlier.

Actaea spicata

Ecologie : Op kalkgrond, ravijnbossen, beschaduwde rotsen.

Status : (Nogal) zeldzame soort. Geniet gedeeltelijk van een wet-telijke bescherming.

Ranonkelfamilie

Zwarte Gifbes /ChristoffelkruidBl

oemp

lante

n

41



Bloemen : In de vormvan hangende klokjes(25-30mm). De kleurvarieert van bruinachtigviolet tot groenachtig.Ze ontwikkelen zich al-leenstaand aan de ok-sels van de bovenstebladen. De vruchtenzijn ronde, zwart glan-zende bessen.

Bladeren : Verspreid of tege-noverstaand. Eirond en pun-tig met een korte bladsteel.

Groeiwijze : Grote struise plant (tot 1,50 meter hoog), kaal, sterk vertakt.

Belladona zijn in het Italiaans mooie vrouwen. Tentijde van de renaissance, gebruikten dames wolfskerssapin hun ogen, om een mooie mysterieuse blik te krijgen.Wolfskers doet inderdaad de pupil verwijden.

Nachtschadefamilie

Wolfskers

-

Ecologie : Vaak op kalkgrond, vochtige en beschaduwdeplekken, rotsen, kapvlakten.

Status : (Zeer) zeldzame soort.

Atropa belladonna

Bloe

mplan

ten

42


Ecologie : Op kalkgrond, graslanden en rotsen.


Bloemen : Klokvormige,purperrode of roosachtigrode bloemen. Ze zijngebundeld in een dichte

ronde scherm. De meel-draden steken nogal uit.

Bladeren : 2 tot 6, lijnvormige,holle en bovenaan gootvormigebladeren. Aan de onderste helftvan de stengel zijn ze vaakschedevormend.

Groeiwijze : Variabel : klein tot groot. Tenger.

Heeft misschien haar oorsprong bij het keltischeAll, dat brandend heet betekend.

Allium sphaerocephalon

Status : Rode lijst soort, aan de rand van haar verspreidingsareaal,submediterrane soort.

KogellookLookfamilie

Bloe

mplan

ten

43


Ecologie : Op kalkgrond, droge open plekken, rotsen, graslanden.

Bloeitijd : Mei tot September.

Bloemen : Klein (7-10mm), vio-let met witte streepjes. In ijletrossen aan de top van de plant.

Bladeren : Eirond tot lancetvor-mig, niet of licht getand, aande top spits of afgerond. De talrijke nerven tekenen eennetwerk.

Groeiwijze : Kleine eenjarige, behaarde, aan de basis vertakte plant.

Clinopodium, van het Grieks wat staat voor beden van wat staat voor voetje. De vorm van debloemen herinnert aan de poten van een bed.

familie der Lipbloemigen

Status : Algemene soort. Steppeplant.

Clinopodium Acinos

Kleine steentijm

Bloe

mplan

ten

44


Ecologie : Op kalkgrond, graslanden.

Bloeitijd : juli tot augustus.

Bloemen : Verenigd ineen lila-blauw hoofdje.Zwarte borstelharen aan

de basis van elke bloem.De bloemen zijn groter aan

de rand van het hoofdje.

Bladeren : Rozetbladerenzijn lancetvormig tot eirond. Hogere bladerenzijn veerspletig tot geveerd.


Groeiwijze : Nogal kleine, sterk vertakte en behaarde plant.

Scabiosa was de plantnaam in het middeleews Latijn. Komtvan scabiosus ; wat ruw, schurftig betekent. Duifkruidzou schurft kunnen helpen genezen.

Scabiosa columbaria Kaardebolfamilie

DuifkruidBl

oemp

lante

n

45


Ecologie : Droge graslanden, taluds en bermen, kalk- enschilferrotsen.

Bloeitijd : Juli tot september.

Bloemen : Purperroos. Verenigdin grote langwerpige hoofdjes.

Bladeren : Gaaf, eirond tot lan-cetvormig, met een kortebladsteel. Aan de voet van hetblad zijn de bladranden be-haard.

Groeiwijze : Nogal laag mini-heestertje, zodevormend met korte kruipende stengels en opgerichte bloeistengels. De stengel is vierkantig in doorsnee en draagt enkelhaartjes op de hoekribben.

Het Latijns thymum staat voor kleine aromatische lip-bloemigen. Het Egyptische Tham is een plant diediende voor het balsemen van lichamen.



Grote tijmThymus pulegioides

Bloe

mplan

ten

46


Bloeitijd : Mei tot juni.

Bloemen : Aangenaamgeurend (25-30mm),

bleek purperkleurig totviolet, in vertakte trossen.

Bladeren : Eirond, getand en met een puntig uiteinde. Gesteeld.

Groeiwijze : Grote struise plant.

Luna betekent maan in het Latijn, en duidthier op de ronde en parelmoerachtige vruchten.

Lunaria rediviva

Ecologie : Vaak op kalkgrond, vochtige hellingbossen, ravijnbos-sen, beschaduwd steengruis.

familie der Kruisbloemigen

Status : Kwetsbare soort.

Bloe

mplan

ten

47

Wilde Judaspenning


Bloeitijd : Mei tot september.

Bloemen : Vormen eenbolachtig hoofdje. De bo-venste vrouwelijke bloe-men (stijlen) zijn rood ;

de onderste zijn geel(meeldraden).

Bladeren : Voornamelijkrozetbladeren. Ze zijn ge-veerd met 3 tot 12 paarronde of elliptische deelblaadjes.

Groeiwijze : Kleine zodevormende plant. Grijsachtig, weinig donzig tot kaal.

Van het Latijns sanguis bloed en sorbaopslorpen, en wijst naar de bloedstollende eigen-schappen van deze soort.

RozenfamilieSanguisorba minor

Kleine pimpernel

Ecologie : Op kalkgrond, droge graslanden, rotsen.


Bloe

mplan

ten

48



Bloemen : Alleenstaand,effen roos gekleurd. De

kroonbladeren zijn getanden aan de basis zijn ze

behaard.

Bladeren : Grijsachtig metruwe rand. 1-2mm breed.

Rotsanjer

Groeiwijze : Kleine kale plant die in dichte zoden groeit. Uit die zodenkruipen lange niet-bloeiende stengels.

illet (anjer in t Frans) is het verkleinwoord van il(oog). De bloemen hebben een oogvormige ronde omtrek.

Dianthus gratianopolitanus Anjerfamilie

Status : Rode lijst soort, sub-mediterrane plant.

Ecologie : Op kalkgrond, rotsen, kliffen en zonbeschenen steengruis.

Bloe

mplan

ten

49


Bloemen : Donkerroos tot pur-perroos, zelden wit. Ze staan inkleine dichte hoofdjes, omringddoor kastanjebruine schutbla-deren. De kroonbladen hebbengetande slippen.

Bladeren : Plat, groen en smal(maximum 5mm breed).

Groeiwijze : Een middelmatig grote veranderlijke plant. De stijve stengels zijn kaal (onbehaard).

Het Grieks dias en anthos staan respectevielijk voor dagen bloem. Een naam ter ere van de schoonheid van dezeplant. Ze werd in grote aantallen geplant door de Kartuizermonniken rond hun kloosters.

Anjerfamilie

Ecologie : Op kalkgrond, droge graslanden, rotsen, open bos.

Bloeitijd : Van mei tot augustus.

Karthuizeranjer (Karthuizermonniken)Dianthus carthusianorum

Status : (Relatief) zeldzame soort, sub-mediterrane plant.

Bloe

mplan

ten

50


Bloeitijd : Mei tot September.

Bloemen : Klein (9-16mm), licht tot donkerpurperroos. Bloeiwijzeis een bebladerde aar.

Bladeren : Langwerpig,van gaafrandig tot diepgetand. Nogal taai. Donkergroen, en bovenaan glanzend.

Status : Soort aan de rand van haar verspreidingsareaal.

Groeiwijze : Kleine veranderlijke doorlevende plant.In zoden. Licht donzig. Houtig aan de basis.

Teucrium chamaedrys

Teucrium zou voortkomen van Teucros, Troyaanse prins die demedicinale eigenschappen van deze plant zou ontdekt hebben.Chamaedrys zou ontstaan zijn uit twee Griekse woorden, die opde grond en eik betekenen. De plant zou als een mini-eikje kun-nen aanzien worden.


Bloe

mplan

ten

51

Echte gamander

Ecologie : Op kalkgrond, open droge plekken, open bossen.


Ecologie : Op kalkgrond, droge plekken, open plekken ingraslanden.

Bloeitijd : Juni tot oktober.

Bladeren : Geveerd metgaafrandige lobben.

Groeiwijze : Kleine njarige, donzige plant met vertakte stengels.

Teucrium zou voortkomen van Teucros, Troyaanse prinsdie de medicinale eigenschappen van deze plant zou ont-dekt hebben.


Bloemen : Klein (15-25mm), roos tot pur-perroos van kleur. Ze groeien per 3 ofmeer in kransenlangs de stengel.

Status : Aan de rand van haar verspreidingsareaal.

TrosgamanderTeucrium botrys

Bloe

mplan

ten

52


Orchideen De orchideen zijn verbazingwekkend complex Geheel afhankelijk van in-sekten voor het verspreiden van pollen en dusdanig ook voor de bevruchting,hebben ze verschillende strategin ontwikkeld om deze insekten naarzich toe te lokken : geuren, kleuren en bloemvormen die op een in-drukwekkende manier het wijfje van deze insekten nabootsen.

Orchideen doen niet enkel beroep op insekten. Voor het kie-men van de uiterst kleine zaden is de aanwezigheid van eenander organisme noodzakelijk : een microscopische kleineondergrondse zwam (schimmel) dringt de wortels van de kie-mende orchidee binnen. Een wederzijdse associatie betrektzich tussen de twee soorten, elk ontvangt van de andere stof-fen nodig voor haar ontwikkeling (de orchidee ontvangt water enmineralen uit de bodem ; de zwam krijgt koolhydraten (suikers) envitaminen van de orchidee).

Vandaag de dag zijn de meeste van de 40 soorten die onze regionale florarijk is, in hun voortbestaan bedreigd. Ondere andere ten gevolge van het ver-dwijnen of vernietigen van hun leefmilieu. Ze zijn dus ook strikt beschermd.

Orch

idee

n

De bloemen lijken op ballerinas : Bosorchis (1), Mannetjesorchis (2)

De bloemen lijken op insecten : Bijenorchis (3), Vliegenorchis (4)

De bloemen lijken op mensjes : Purperorchis (5), Soldaatje (6), Aapjesorchis (7), Poppenorchis (8)

en Bokkenorchis (9) en bruinrode wespenorchis (10)

1

5

53


Orch

idee

n

2

4

7

3

5

6

10

9

8

6

6

54


Ecologie : Op kalkgrond, rotsen, stenige plekken, droge graslanden.

Bloeitijd : Maart tot augustus.

Bloeiwijze :Nogal korteaar, donkerblauw metmetaalachtige glans getint.

Bladeren : Blauwgroenop de bovenzijde endonkergroen aan deonderzijde. Aan hetuiteinde puntig enzwaardvormig.

Blauwgras

Status : Soort aan de rand van haar verspreidingsareaal, Ook inberggebieden (Alpiene oorsprong).

Groeiwijze : Gras.

Sesleria caerulea

Naam in de eer van Lonardo Sesler, dokter en veldbioloog inVeneti in de 18de eeuw.

Grassenfamilie

Gras

sen

55



Bladeren : Bijna cylindrisch(Minder dan 20 cm lang),blauwgroen en meestalglad over de gehele lengte.

Groeiwijze : Overblijvend in dichte zoden, 30-50 cm hoog. Berijpt (bedekt met een zeer fijne meelachtigelaag die men wrijvend kan verwijderen).

In het Latijn staat Festuca voor strohalm. Een keltischeoorsprong is ook niet uitgesloten, want Fest staat voorgraasweide. Pallens is het Latijns voor bleek.

Grassenfamilie

Kalkzwenkgras


Gras

sen

Ecologie : Op kalkrotsen, meestal in spleten. Ook op oude muren.

Bloeiwijze : Nogal ijle enhangende pluim.

Festuca pallens

56


Ecologie : Op kalkrotsen.

Bloeitijd : Juni tot juli.

Bloeiwijze : de stengeleindigt door een aarvor-

mige pluim. Deze nogal ijlepluim is zijdeachtig behaarden wit tot geelachtig vankleur.

Bladeren : Smalle (van 1 tot 4mm breed), stijve min of meeringerolde bladen. De hoofdnerf

is goed zichtbaar.

Status : Soort aan de rand van haar verspreidingsareaal,submediterrane soort.

Groeiwijze : Overblijvende plant van 30 tot 80 cm hoog, polvormig of met kruipende wortelstok.

Melica ciliata

Het Latijn Mele betekent honing. Dit verwijst naar de oudebenaming van Sorgho. De zoete smaak van het plantsap van sor-gho doet aan honing denken.

Grassenfamilie

Gras

sen

57

Wimperparelgras


Bladeren : Veel langer dan de sten-gel, grijsachtig van kleur. Draadvormige bladen (zeer smal).

Groeiwijze : Kleine overblijvende plant, met stevigewortelstok. Zodevormend. Dichte horsten vormend (gazonachtig).

Humilis betekent in het Latijn klein van gestalte.

Cipergrassenfamilie

Aardzegge

Status : Rode lijst soort, aan de rand van haar verspreidingsareaal.

Zeg

gen

Ecologie : Op kalkgrond : rotsen, stenige plekken, droge graslanden.

Bloeiwijzel : De draadvormige, buigzame stengel (tot 45 cmlang) eindigt op n enkele witkleurige mannelijke aar metbruine kafjes. De (2 tot 4) vrouwelijke aartjes zijn witachtigen staan verspreid langs de stengel.

Bloeitijd : Maart tot mei.

58

Carex humilis



Bloemen : Fel geel (6-8mm), in hangende tros-sen verenigd. Ze gevenlangwerpige oranje-rodevruchten.

Bladeren : Eirond en ge-rand met kleine steke-lige puntjes.

Zuurbes

Status : Nogal algemene soort.

Groeiwijze : Struik (1,5-3 m) die s winters haar bladeren verliest.Sterk vertakt en doornig. De takken zijn gerimpeld, geelachtig en dragen driedelig doornen.

Berberis is de arabische naam voor de vrucht vandeze plant.

Berberis vulgaris

Stru

iken

Zuurbes

Ecologie : Op kalkgrond : hagen, droge bossen, struwelen, rotsen.

59


Bloeitijd : April tot juni.

Bladeren : Bijna cir-kelvormig tot eirondvan vorm. Grijsachtigvan kleur en dons-achtig aan de onderzijde.

Groeiwijze : Struikje (1-2 meter hoog) met afvallende bladen in de winter. Rechtopstaand met nogal bochtige takken. De jonge takken zijn donsachtig behaard, maar later wordenze kaal.

Van het Latijn Cotoneum dat staat voor kweepeer en hetachtervoegsel -aster die een onpreciese gelijkenis met ietsaanduidt. Al zijn de vruchten van de dwermispel eetbaar, lekkerzijn ze niet.

AppelfamilieCotoneaster integerrimus

Stru

iken

Bloemen : Wit metroze tinten (6-7mm).Verenigd per 2 of 3in hangende trosjes.

Ze vormen rode hangende besjes.

Dwergmispel


Ecologie : Op kalkgrond : rotsen, graslanden, stenige plekken, zonbeschenen steengruis.

60


Bloeitijd : Mei-juni.

Bloemen : Geelkleurig. Debessen (op de vrouwelijkebomen) zijn eerst groen enworden dan blauw-zwart.

Bladeren : Grijskleurig.Witachtig van onder.Stekelig. Verenigd per 3.


Groeiwijze : Struik of kleine boom (6 m max). In de vorm van eenbrede struik, maar kan ook zuilvormig zijn.

Juniperus communis

Stru

iken

Cipresfamilie

Ecologie : Op kalkgrond, struwelen. Ook naaldbossen en heide.

Jeneverbes

61



Bladeren : 5 tot 11 kaleen kleine deelblaadjes.

Groeiwijze : Kleine struik niet hoger dan 1 meter met rechtopstaande stengels.

Van het Latijn pimpinella (staat voor de plant pimpernel) enfolia (bladen) want de bladen lijken op die van Pimpernel.

RozenfamilieRosa spinosissima/pimpinellifolia

Stru

iken

Bloemen : Alleenstaand.Wit of zelden roos vankleur.

Duinroos


Ecologie : Vaak op kalkgrond : rotsen, open graslanden.

Vruchten : Klein en rondachtig.Zwart bij rijpheid.

Dorens : Ze zijn rechtvor-mig en staan tussenstijve haren.

62


VarensDe varens zijn zon 345 miljoen jaar geleden onstaan. Over de

hele aarde telt men thans ongeveer 12.000 soorten.

Deze planten zijn cryptogamen. Dit wil zeggen dat devoortplantingsorganen verborgen of

weinig zichtbaar zijn.

Varens produceren inderdaadgeen zaden maar sporen. Dezeworden gevormd in specifiekeorganen : de sporendoosjes of

sporangin.

De sporendoosjes bevinden zichin kleine zakjes (de sori) aan deonderzijde van de bladen. Bijrijpheid worden de sporen uit-gesmeten door middel vaneen soort microscopische kata-pult.

Ceterach officinarumSchubvaren

Asplenium scolopendriumTongvaren

Vare

ns

63


Vare

ns

Asplenium trichomanes Steenbreekvaren

Asplenium scolopendriumTongvaren

Asplenium ruta-muraria Muurvaren

Asplenium septentrionale Noordse streepvaren

64


mossen & kortmossen

Mos

sen &

kor

stmo

ssen

65


De mossen en de korstmossen (levensvormen ontstaanuit de symbiose van een wier en een schimmel/zwam) zijn

ook cryptogamen en zijn uitstekende milieu-indicators : zeer gevoelig voor luchtverontreiniging van industrile, agrarische of

stedelijke oorsprong. Ze lichten ons onverbloemd over de lucht-kwaliteit in.

Alle mos- en korstmossoorten zijn gedeeltelijk bij wet beschermd (verbod op handel en vrijwillige vernietiging).

Mos

sen &

kor

stmo

ssen

66


Status : Bijna bedreigde soort, aan de rand van haar verspreidingsa-reaal. Strikt beschermd volgens de Europese richtlijn 92/43 CEE en/ofde conventie van Bern.

De volwassen muurhagedis meet tusen 18 en 20 cm. Hij onderscheidt zich van de levendbarende hagedis door een slanker uiterlijk, een smaller lichaam, een erg lange staart, door zijn poten metlange uitgerekte tenen en door de lange kop met een kegelvormige snuit.

De kleur en de motieven zijn erg variabel. In het algemeen varieert de rug-kleur van grijs tot bruin, met soms een groene tint. Vaak is er midden opde rug een donkere lijn of een opeenvolging van donkere vlekken. Op de flanken zijn er twee lijnen (of een reeks vlekken) die een donker-bruine band omlijnen. Deze bruine band bezit vaak lichtkleurige en ookblauwe oogvormige vlekken.

De muurhagedis is niet erg schuw en nogal nieuwsgie-rig van aard. Men kan hem dus redelijk gemakkelijkwaarnemen mits een beetje te wachten totdat hij zijnschuilplaats verlaat.

Podarcis muralis

Biotoop : Rotsen, steengruis, oude muren, ruines en stadswallen, groe-ven, verlaten of spoorlijnen in gebruik, steenrijke kalkgraslanden

MuurhagedisRe

ptiel

en

67


Gladde slang

Status : Kwetsbare soort, strikt be-schermd beschermd volgens de euro-pese richtlijn 92/43 CEE en/of deconventie van Bern.

Coronella austriaca

Biotoop : Warme, droge en zon-beschenen biotopen : rotsen ensteengruis, groeven, spoorlij-nen, ruines en oude muren,droge graslanden en heide.

De gladde slang is nogal klein en wordt zelden langer dan 70 cm. De kleur isnogal variabel en varieert van grijs naar bruin. Op de rug zijn er twee rijen don-kere vlekken. Deze slang wordt glad genoemd, want, in tegenstelling tot andereslangen, is ze bedekt met ongekielde schubben. (Bij andere slangesoorten lijktde kiel in kwestie op een uitspringende bladnerf)

Men kan de gladde slang gemakkelijk van de ringslang onderscheiden. In deoogstreek en tot aan de nek is er bij de gladde slang een op een blinddoek lij-kende zwarte streep. Maar er is geen bleekkleurige halsband zoals bij de ring-slang.

De gladde slang is helemaal niet gevaarlijk, behalve voor hagedissen die hetmerendeel van het menu van deze slang uitmaken.

Bijzonder is het feit dat de gladde slang eierlevendbarend is, d.w.z. de jongenontwikkelen zich in het moederlichaam en zijn omgeven door een eivlies datopenscheurt bij de geboorte. Na het leggen van de eieren, kruipen de jonge slan-gen er dus dadelijk uit.Men zou bijna over een bevalling kunnen spreken. De meeste andere reptielenzijn eierbarend, d.w.z. dat de eieren in de natuur gelegd worden, en dat er daarnaeen broedperiode nodig is voor de ontwikke-ling in het ei vooraleer de jonge slang naarbuiten kruipt.

Rept

ielen

68


Lysandra coridon

Dagv

linde

rs Bovenkant van de vleugel : Mannetje : Zilver groenachtig blauw, breeddonkergrijs gerand.Wijfje : Bruin van kleur met aan de randzwarte puntjes omgeven door rossige halvemaantjes.

Onderkant van de vleugel : Witgrijs tot lichtbruin. Contrastrijker bij het wijfje.

Vliegtijd : Juli tot september.


Lasiommata maera

Rotsvlinder

Bovenkant van de vleugel : Bruine grondkleur. In de hoek van de voor-vleugel is er in een rossige zone een grotezwarte oogvlek, met een witte pupil in hetmidden.De achtervleugel telt in een rossige zone 2 of3 oogvlekken, eveneens met een witte pupilin het midden.

Onderkant van de vleugel : Grijs met een reekskleine zwarte oogvlekken met in hun middeneen geelomringde witte pupil.

Bleek Blauwtje

Vliegtijd : Mei tot begin oktober.


69


Argusvlinder

Bovenkant van de vleugel : Oranje-rossige grondkleur donkerbruin gestreept.In het vleugelpunt is er een grote zwarte oogvlekmet een witte pupil in het centrum.De achtervleugel is in de bovenhelft bruin en bezitin rossige zones verscheidene zwarte oogvlekken,met een witte pupil in het midden.

Onderkant van de vleugel : : Grijskleurig met eenreeks kleine zwarte oogvlekken, met in hun centrum rossig omringde witte pupillen.

Vliegtijd : April tot half oktober.


Papilio machaon

Koninginnepage & KoningspageBovenkant van de vleugel : Geelkleurig met zwarte lijnen en strepen. De achtervleugel bezit helblauwe vlekken en ook eenrode oogvlek. Aan het uiteinde heeft de vleugel eenstaartje.Onderkant van de vleugel : Zoals de bovenkant maarblekerVliegtijd : April tot september.


Iphiclides podalirius

Bovenkant van de vleugel : Wit-crme tot erg bleek-geel van kleur, met zwarte dwarslijnen.De achtervleugel bezit bleke blauwe vlekken en ein-digt op een staartje.

Onderkant van de vleugel : Zoals de bovenkant maarbleker.

Dagv

linde

rs

Lasiommata megera

Vliegtijd : April tot halfseptember.

Status : Bedreigde soort in Walloni die van eenstrikte bescherming geniet. 70


Phoenicurus ochruros

Voge

ls

Algemene beschrijving : Kleine nogal slanke vogel.Mannetje : Grijsachtig zwart van kleur, met een duide-lijke witte vleugelvlek (die wel afwezig is bij onvolwasse-nen), oranjekleurige staart.Wijfje : Bruinachtig grijs van kleur, oranjekleurige staart.

Gedrag : Houdt zich vaak rechtop en beweegt voortdurend zijn staart.Schuw en nerveus, vliegt hij vaak weg.Nest : In spleten en gaten van gebouwen.

Status : Niet bedreigde soort.

Corvus monedula

Kauw

Algemene beschrijving : Van ver ziet hij er erg somberuit. Van naderbij is hij donkergrijs met de nek en dezijkanten van de hals lichter van kleur.

Gedrag : : Kauwen leven in groep en zijn partnertrouw.Zij zoeken hun voedsel in groep en verenigen zich bijde avond (onder andere in de herfst) in grote getallen inbosjes of stadsparken om de nacht door te brengen.

Nest : In rotsspleten, maar ook in schoorstenen en boomholten.


Falco peregrinus

SlechtvalkAlgemene beschrijving : De slechtvalk is nogal struis en gedron-gen van uiterlijk met een brede borst. De bovenkant is (lei-steen)grijs waarbij de rug, de stuit en de vleugelbasis meerbleek blauwgrijs zijn. De buik is witachtig en lichtjes zwartgestreept. De hals en wangen zijn van een puur wit in sterkcontrast met het zwarte hoofd en een brede zwarte baard-streep.Gedrag : : Vliegend, houdt hij zijn vleugels naar achter gericht. Zijn polsenzijn dus goed zichtbaar. Hij vangt zijn prooien al vliegend, na een pijlsnelleachtervolging of duikvlucht met opgevouwen vleugels vanop grote hoogte.

Nest : Op rotsrichels.


Zwarte roodstaart

71


Voge

ls

Gedrag : Hij spoort zijn prooien op terwijl hij klapwiekend ter plaatse in de luchthangt. Hij houdt zijn staart dan waaiervormig open. Dit stil ter plaatse vliegenwordt bidden genoemd.

Nest : In een boom, een rotsholte of in een gebouw.Status : Niet bedreigde soort.

Bubo bubo

Oehoe

Torenvalk

Algemene beschrijving : Onze grootste uil. De bovenkant isdonkerbruin met dikke zwarte strepen en zwarte vlekken. Deonderkant is geelbruin en donker gestreept. De hals is wit. Opde kop zijn er twee grote oorpluimen. De ogen zijn oranje-rood.Gedrag : Wanneer hij ongerust of kalm is, houdt de oehoe deoorpluimen opzij. Deze pluimen staan rechtop wanneer hijzingt of gergerd is. Nest : Ontoegankelijke richels op rotswanden.

Status : Kwestbare soort.

Columba oenas

HolenduifAlgemene beschrijving : Een kleine duif. Blauwgrijs ve-renkleed. Aan de hals is er een vlek met paars-groeneglans (De houtduif bezit een bijkomende brede wittevlek). Gedrag : Nogal schuw.

Falco tinnunculus

Nest : In boomholtes of holtes in gebouwen.


Algemene beschrijving : De torenvalk is middelmatiggroot en heeft een lange staart. De bovenkant iscontrastrijk : rossig bruin, en zwart gevlekt, op de rugen aan de basis van de vleugels; zwart aan de vleugel-punten. De staart is licht grijs met een brede zwarteband aan het einde. Bij de wijfjes en de jongeren, is destaart bruin, fijntjes gestreept. De buik is bruinachtig wit, en dicht bruin gevlekt.Het mannetje draagt een grijze en fijntjes gestreepte muts. Bij het wijfje daar-entegen is de muts bruin en duidelijk gestreept.

72


Als klimmen voor jou ook betekent om in nauw contactmet de natuur te komen, als je je wil inzetten voor dienatuur, neem dan deel aan deze ecologische ondersteun-ingsdagen! Zowel op de begane grond als hangend aaneen touw tegen een rotswand kan je erg nuttige dienstenbewijzen!

Voor alle info:

http://www.clubalpin.be http://www.klimenbergsportfederatie.behttp://www.speleoubs.be/

Jouw waarnemingen (van reptielen, planten - al dan niet invasief -, vogels endergelijke) zijn voor ons erg waardevol om de staat van behoud van de betref-fende populaties bij te houden.

Aarzel niet om deze te melden :

- Natagora : http://observations.be- Waals Gewest : http://observatoire.biodiversite.wallonie.be

Jouw waarnemingen worden ter analyse doorgegeven aan wetenschappers.

R. Dumoulin

K. H

auch

ecor

ne

73

D. M

arch

al


Dankwoord

Hartelijk, en zelfs zeer hartelijk, bedankt aan allen die aan deze brochurehebben bijgedragen :

Bedankt Eddy Abts, Koen Hauchecorne, Patrice Dumoulin en Joe Dewez enhun medewerkers ; Didier Marchal en Michel Bailji ; Louis-Marie Delescailleen Jean-Louis Gathoye ; Catherine Pirson voor hun talrijke herlezingen, hunraadgevingen en hun nauwe betrokkenheid en interesse bij dit projekt.

Bedankt Aurlien Audevard, Charly Farinelle, Denis Parkinson, Didier Marchal, Gabriel Rasson, Jean-Louis Gathoye, Jean-Marie Winants, Jeroen Put, Joe Dewez, Koen Hauchecorne, Louis-Marie Delescaille, Montagne vache,Pascal Hauteclair, Ren Dumoulin, Robert Hendrick, Sbastien Pirotte, Thomas Debevere, Eddy Serneels en Serge Rouxhet voorhet ter beschikking stellen van prachtig fotos.

Bedankt Thierry Schommers voor zijn gevatte tekeningen en zijn betrokkenin-zet hierbij.

Bedankt Rudi Vanherck voor de dynamische en sympathieke lay-out.

Bedankt Guy Bungart voor de kostbare en ophelderende uitleg.

Bedankt Koen Hauchecorne, Eddy Serneels en Freddy Wyzen voor het waarde-vol vertaalwerk.

En ook bedankt aan zij die we zouden vergeten zijn te noemen, maar die ookeen kostbare bijdrage aan dit projekt hebben geleverd.

74

D. M

arch

al

P. H

aute

clai

r


Topbelevenissen veranderen je fundamenteel

en worden onmisbaar..."


S. P

irotte


/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/CreateJDFFile false /Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice

de rotsen, een levensgemeenschap

Documents