Усан мандалУсны үүсэл, дэлхийн далай

Ус хаана үүсэв?

Бидний уух ус хаана байна?

ÓÑÍÛ ÔÈÇÈÊ, ÕÈÌÈÉÍ ØÈÍÆ ЧÀÍÀÐ Усны хамгийн онцлог шинж нь хатуу,

шингэн, хийн төлөвт орших бодисыг уусгагч шинж юм. Ийм учраас байгаль дахь ус цэврээр бараг тохиолддоггүй харин хîëüö áàéäëààð буюу áóñàä áîäèñóóäûã уусган өөртөө àãóóëсан байдлаар оршдог. Öýâýð óñûã õèìèéí àðãààð ãàðãàí àâ÷ áîëäîã áîëîâ÷ õîëüöûã íü á¿ðýí òºãñ ñàëãàõàä õ¿íäðýëòýé áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí óñ íü öýâðýýðýý áàéõäàà ò¿¿íèé ìîëåêóëóóä õýñýã á¿ëãýýðýý íèéëæ òîìðîí, ìîëåêóëûí á¿ëýãëýë¿¿äèéã ¿¿ñãýäýã áà ¿¿íèéã óñíû á¿ëýãëýë áóþó êëàñòåð ãýíý.

Устөрөгчийн холбоо0.177 nm

Ковалент холбоо0.0965 nm

Óñíû íÿãò 40ñ-ò 1ã/ñì3 áàéäàã бол 00С ¿åä ìºñíèé íÿãò 0.9168 ã/ñì3, óñíûõ 0.9998 ã/ñì3 болсон байдаг. Үүний улмаас усан дээр мөс хөвдөг байна.

Ìàíàé ãàðèã äýýðõ óñны õàòóó, øèíãýí, õèé òºëºâò îðøèæ ýäãýýð õýëáýð¿¿ä íü ººð õîîðîíäîî õàðèëöàí øèëæèæ áàéäàã îíöëîãòîé.

Äýëõèéí õýìæýýãýýð äàëàé, òýíãèñ áîëîîä ãàçðûí ãàäàðãóóãààñ æèëä óóðøèæ áàéãàà óñíû õýìæýý íü 4.461014 ò áàéäàã. ̺í èéì õýìæýýíèé óñ áîðîî, öàñíû õýëáýðýýð ýðãýæ áóóæ áàéäàã þì.

Ýíý íü àãààð ìàíäëын óñíû óóðààñ 35 äàõèí èõ õýìæýýíèé óñ õèé, øèíãýí áîëîí õàòóó òºëâ¿¿äèéí õîîðîíä øèëæèæ áàéäàã ãýñýí ¿ã þì.

Óñíû áóëèíãàðæèëò: Ýíý íü óñàíä áàéãàà îðãàíèê áà îðãàíèê

áóñ áîäèñóóä áàéãààãààñ áèé áîëäîã. Ãàäàðãóóí óñíû ýõ ¿¿ñâýð áóëèíãàðòàé áàéíà. Óñàí äàõü óìáóóð áîäèñûí õýìæýý íü õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã. ßëàíãóÿà ¿åðèéí ¿åä ãàäàðãóóí óñíû áóëèíãàðæèëò èõýñíý. Ãàäàðãóóí óñíû áóëèíãàðæèëò ºâëèéí óëèðàëä õàìãèéí áàãà. Óñíû áóëèíãàðæèëòûã íåôåëîìåòð áà ìóòíîìåòð ãýæ íýðëýäýã.

Óñíû ºíãº: Óñàíä óðãàìàë, àìüòíû ¿ëäýãäýë

ÿëçìàã áîäèñ áàéñíààñ óñíû ýõ áóëãèéí óñ øàðàâòàð íîãîîí ºíãºòýé áàéíà. Óñíû ºíãèéã ïëàòèíî-êîáàëüòûí øóãàìàí òóñëàìæòàéãààð ýòàëîí ºíãºòýé õàðüöóóëàí òîäîðõîéëíî.

Óñíû ¿íýð áà àìò: Óñíû ¿íýð íü óñàíä ÿìàð íýã àìò áèé

áîëñíîîñ ãàðíà. Áàéãàëèéí óñàíä óóññàí õèé, ýðäýñ áîäèñóóä áà áè÷èë áèåòíèé ¿ëäýãäë¿¿ä íü ¿íýð, àìòûã áèé áîëãîäîã. Óñíû ¿íýð, àìò íü óñíû íàéðëàãà äàõü àìüä áà ¿õñýí óðãàìàë àìüòíû ¿ëäýãäýë áîëîí óñàíä áàéãàà õëîðûí õýìæýý óñíû òåìïåðàòóð çýðãýýñ õàìààðäàã.

Äýëõèéí óñíû òàðõàëò

Äýëõèéí óñ

Õóóðàé ãàçðûí

óñÄýëõèéí äàëàé

Íóóð Ãîë ìºðºí ÿíèé óñ

Óðñãàëòàé- öýíãýãÓðñãàëã

¿é – äàâñòàé

Àé ñàâ Óñ

öóãëóóëàõ òàëáàé

ÕóäàãÀðòåçèéí

óñÐàøààí

̺íõ öàñ ìºñºí ãîë

Óñàí ìàíäàë Õýìæýý (103 êì3)

ͺõºí ñýðãýýãäýõ õóãàöàà

Äàëàé 1338000 2500 æèë ÿíèé óñ 23400 1400 æèë Òóéëûí ìºñ 24023.5 9700 æèë Óóëûí ìºíõ öàñ, ìºñ 40.6 1600 æèëÖýâäýã, õºðñºí äîîðõ ìºñ

300 10000 æèë

Íóóð 176.4 17 æèë Íàìàã 11.5 5 æèë Õºðñíèé ÷èéã 16.5 1 æèë Ãîëûí óñ 2.12 16 õîíîã Àãààðûí äàâõàðãà äàõü óñ

12.9 8 õîíîã

Áèîëîãèéí óñ 1.12 Õýäýí öàã

Далай

Äýëõèéí äàëàé

Íîìõîí äàëàé

Àòëàíòûí äàëàé

Ýíýòõýãèéí äàëàé Õîéä ìºñºí äàëàé

Дэлхийн далай

№ Àòëàíò Íîìõîí Ýíýòõýã Õîéä ìºñºí äàëàé

1 Òàëáàé (ñàÿ êì2) 91.56 178.62 76.17 14.75

2 Íèéò óñíû õýìæýý (ñàÿ êì2)

329.66 710.36 282.65 18.07

3 ÿí: Õàìãèéí ã¿í

8742 /Ïóýðòî-Ðèêî/

11022/Ìàðèàíû õîòãîð/

7729 /Çîíäûí õîòãîð/

5527 /Ãðåíëàíäûí òýíãèñ/

4 Дóíäàæ ã¿í 3600 3980 3710 1220

5 Óñíû ãàäàðãûí òåìïåðàòóð: (Ñ)

16.9 Ñ0 19.1Ñ0 24.2 0-1.8

6 Äàâñæèëò (ïðîìèëü) 35.4%0 35.5% 38.2% 15,6%

Äàëàéí óñíû

àøèãëàëò õàìãààëàë

ò

Äàëàéí àìüòàí

Äàëàéí óðãàìàë Äàëàéí

óðñãàë Äàëàéí òàòàëò ò¿ðýëò

Далайн урсгал Муссоны нөлөө

Óñ áîë àìüäðàëûí ¿íäýñ Õ¿í òºðºëõòºíä óñ íü ýð¿¿ë àæ

òºðºõ, ÷àíàðòàé àìüäðàõ áàòàëãàà áîëäîã.

Óñ íü äýëõèéí ýêî ñèñòåìèéí á¿ðýí á¿òýí áîëîí òîãòâîðòîé áàéäëûí ¿íäýñ áîëäîã.

Ìàíàé ãàðèã äýýðõ õàìãèéí èõ òàðõñàí ìàòåðè áîë óñ þì.

Îãòîðãóéí îðîí çàéä ÷ ãýñýí çºâõºí ìàíàé ãàðèã óñûã øèíãýí òºëºâººð àãóóëæ áàéäàã.

Óñûã çºâõºí òîäîðõîé õ¿ðýý, õÿçãààðûí õýìæýýíä íºõºí ñýðãýýãääýã íººöºä òîîöäîã

Äýëõèéí óñàí ìàíäàë îéðîëöîîãîîð 1386 ñàÿ êì3 óñíû íººöòýé áàéíà.

¯¿íèé 97,5 % íü äàâñòàé, 2,2% íü öýâýð óñ áàéäàã àæýý.

Õàðèí öýâýð óñíû èõýíõ íü (68,7%) Àíòàðêòèä, Õîéä ìºñºí äàëàé, óóëàðõàã íóòãóóäûí ìºíõ öàñ, ìºñºíä àãóóëàãääàã. ÿíèé óñ íü 29,9%-èéã ýçëýõ áà õàðèí 0,26% íü íóóð, óñàí ñàí, ãîë ìºðºí çýðýã ãàäàðãûí óñàíä íîîãääîã áàéíà.

Ãàäàðãûí óñíû 0.018%, ã¿íèé óñíû 0.72%-èàñ õýòðýõã¿é õýñãèéã íü õ¿í òºðºëõòºí óíä àõóéí áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí õýðýãöýýíä àøèãëàæ áàéíà.

Îéëãîñîí òà á¿õýíä áàÿðëàëàà

Адиабат