Demokracia e brenDshme partiake

n kosov

Nga Qendra pr hulumtim dhe

ndrtim t politikave

politike

prmbajtja

3 l PARATHNIE

6 l 1. HYRJE

10 l 2. VsHTRIm I sHTJEs, RNdsIA (RElEVANcA) PR KosoVN dHE mETodologJIA

14 l 3. VlERsImI I dEmoKRAcIs PARTIAKE N KosoV

14 l 3.1 NIVElI I PRgJITHsHm I dEmoKRAcIs BRENdA PARTIs

27 l 3.2 mARRdHNIET NdRmJET oRgANEVE QENdRoRE T PARTIs dHE dEgVE loKAlE

34 l 3.3 ZgJEdHJET dHE dEmoKRAcIA PARTIAKE

38 l 4. PRFUNdIm

42 l REFERENcAT

3

PARATHNIE

Viti 2012 shnon prvjetorin e 50-t t bashkpunimit dhe angazhimit ndrkombtar t Fondacionit Konrad Adenuer (KAs).gjat ksaj kohe ne gjithmon kemi qen duke br fushat n mbar botn pr promivimin e t drejtave t njeriut, demokracis , vlerat e saj dhe praktikat e mira, sikurse edhe promovimin e institucioneve pr sundimin e ligjit dhe principet e ekonomis sociale t tregut.

Pr momentin Fondacioni Konrad Adenauer ka prafrsisht 70 zyra me 80 prfaqsues zyrtar nga gjermania dhe me m shum se 400 punonjs lokal q ndihmojn pr kryerjen e masave dhe veprimeve rreth edukimit politik dhe konsultimeve.

T gjitha kto masa kan pr qllim t kontribuojn drejt zhvillimit dhe konsolidimit t demokracis. Brenda programeve tona n pothuajse do vend, masat konsulente pr bashkpunim dhe mbshtetja pr partit demokratike formojn nj pik qendrore t veprimtarive tona ndrkombtare, sepse n nj demokraci, shumica , nse jo t gjith qytetart duhet t prfshihen n aktivitete politike. megjithat, nj demokraci direkte ku secili qytetar sht direkt i involvuar n vendimmarrjen politike nuk sht i mundur brenda shoqrive moderne masive. Pa parti moderne

4

dhe demokratike, nj demokraci prfaqsuese moderne nuk sht e besueshme. Vetm partit q sigurojn at se qytetart jan n gjendje q gjithmon t reagojn politikisht mund t jen zri i sektorve t gjer t shoqris. Ndryshe prej iniciativave qytetare , partit politike nuk duhet t lidhen me fushveprimin individual apo me shtje t limituara , por pr temat q lidhen me rendin publik dhe organizimin e shoqris n mnyr q ato me t arrijn me sukses t veprojn pr antart e saj dhe qytetart . mund me sukses t veprojn pr antart e tyre dhe qytetart.

Prandaj sht e rndsishme pr t marr nj vshtrim m t afrt, jo vetm n vizionin politik dhe idet e partive pr shoqrin, por edhe n organizimin e tyre t brendshm, mnyra e tyre pr t udhhequr diskutimet e brendshme, debatet dhe konfliktet brendapartiake , dhe ndrmjet degve t ndryshme dhe grupeve t partis , rekrutimin e kandidatve dhe q kan t bjn me prfshirjen e antarve t tyre t cilat jan karakteristika thelbsore pr nj struktur moderne t partis demokratike, veanrisht, nse pala dshiron t qeveris nj vend demokratik.

Ky studim i kryer nga Think Tank-u Qendra pr hulumtime dhe brje politikash ( center for Research and Policy making - cRPm) n bashkpunim me autor t ndryshm kosovar sht me tmn demokracia brenda partiake n Kosov.1 Ajo shqyrton, prshkruan dhe krahason demokracin brenda partiake t partive ndr m t mdha politike n Kosov, n mnyr q t siguroj nj baz pr zhvillimin dhe konsolidimin e strukturave demokratike dhe mundsit e pjesmarrjes pr antart e tyre.

1 Autor: dr Zhidas daskalovski. Hulumtime dhe Analiza edhe nga dr marija Risteska, Jeton Krasniqi, lulzim selami dhe marija Aleksoska. Kontakt: crpm@crpm.org.mk.

5

Edhe pse kritika i partive politike sht e leht dhe shumicn e rasteve shum e popullarizuar, partit politike jan t domosdoshme pr demokracin, por ato do t jen n gjendje pr t prmbushur funksionet dhe detyrat e tyre dhe pr t ruajtur kredibilitetin e tyre vetm nse tregojn n organizimin e tyre nj angazhim t qart drejt strukturave demokratike dhe rregullave dhe nse ato vazhdojn t punojn n kt aspekt .

Anja czymmeckFondacioni Konrad Adenauer, zyra n Kosov

6

hyrje1.Nga

Qendra pr hulumtim dhe ndrtim t politikave, tetor 20121

demokracia e brendshme ose brenda partiake sht nj term i gjer q prfshin nj gam t gjer t metodave pr t prfshir antart e partis n diskutimet dhe vendim-marrje brenda partis. Rndsia e demokracis partiake pr procesin e prgjithshm demokratik n vend sht nj shtje e debatueshme. Pyetja fundamentale q paraqitet sht nse konkurrenca ndrmjet partive, pjesmarrja gjithprfshirse e qytetarve n kt gar ndrmjet partive dhe prfaqsimi i prbashkt i zyrtarve t zgjedhur, jan t mjaftueshme pr nj demokraci efektive apo nse konkurrenca, prfaqsimi gjithprfshirs brenda partive t veanta jan poashtu t nevojshme2

Pr disa autor nj nivel i lart i demokracis t partis mund t

1 shiko fusnota 1, f.42 gedeoni Rahat, Reuven Y. Hazan dhe Richard s. Katz, marrdhniet e vshtira ndrmjet pjesmarrjes, konkurencs dhe prfaqsimit demokratik dhe partive politike, Politikat Partiake, 2008 Vol. 14, N.6, p.664.

7

argumentohet se dobson fuqin e lidershipit t brendshm t partis gj q do t bnte t vshtir q partia t mbaj premtimet e saja zgjedhore.(scarrow, 2005). Nj nivel i lart demokracis partiake mund t qoj n luftn ndrmjet fraksioneve brenda partis duke i br kshtu organizata jo-efektive q kontribuojn n jo-stabilitetin e proceseve politike dhe demokracis. maurice duverger, pr shembull trhjek vmendjen n kontradiktat ndrmjet demokracis partiake dhe efikasitetit. Nj parti mundet t jet shum demokratike n vete, n brendi, por e organizuar n kt mnyr, partia nuk sht mir e armatosur pr betejat politike3. Kur nj parti n nj sistem partiak miraton nj struktur m efikase organizative (dhe m pak demokratike) konkurrenca partiake siguron q edhe partit tjera t ndjekin. Pr m shum, zbatimi i disa procedurave t caktuara demokratike faktikisht mund t forcoj elitizmin n parti. Pr shembull, mund t argumentohet se metoda e hapur e zgjedhjes s kandidatve n raste specifike mund t rrit fuqin e elitave t vogla (Pennings et al., 2001).

Prderisa disa autor argumentojn se konkurrenca ndrmjet partive sesa demokracia e brendshme partiake sht ajo q e bn demokracin t funksionoj (sartori, 1977; Epstein, 1972), autor tjer potencojn demokracin e brendshme partiake si m t rndsishme pr forcimin e demokracis. (NImd, 2004). demokracia partiake ndikon n pjesmarrjen demokratike e cila mund t prshkruhet si nj proces q thekson pjesmarrjen e gjer (n vendimmarrje) t qytetarve n veprimet dhe drejtimin e sistemeve politike. N prgjithsi argumenti sht se partit duke prdorur procedura t brendshme demokratike kan mundsi q t zgjedhin udhheqs m t aft dhe m trheqs, q t ken politika m t prgjegjshme dhe si rezultat t arrijn nj sukses m 3 dUVERgER, m. (1964) Partit politike: organizimi dhe veprimtaria e tyre n shtetin modern. londr: methuen, f. 134.

8

t madh zgjedhor. Prve ksaj duke prdorur procedura t brendshme demokratike pr vlersimin e vendimeve t tyre, forcojn kulturn demokratike n prgjithsi. Argumentet tjera q jan pro demokracis s brendshme jan si n vijim: s pari, partit politike jan faktor ky i pushtetit politik. I gjith aktiviteti politik q nga marrja e pushtetit e deri te ushtrimi i saj, n t ciln partit jan pjes si aktor, duhet t jen demokratike n prmbajtje, proces dhe objektiva. Procesi politik mund t jet demokratik nse partit jan prbrenda demokratike. Vetm ato parti dhe ata lider mund t japin karakterin demokratik n t gjith procesin e t gjitha punve t tyre partiake dhe t biznesit.

s dyti, partit politike jan struktura dhe forume primare pr formimin e vullnetit politik t qytetarve dhe mobilizimin e veprimit t tyre politik. Procesi i formimit t vullnetit dhe kryerjen e veprimit, n demokraci, duhet t jet mjaft demokratike. N mnyr q t sigurohet metod demokratike e formimit t vullnetit dhe mobilizimin e veprimit, partit t cilat iniciojn, koordinojn, sintetizojn dhe kryen ato duhet t ndjekin dhe praktikojn parimet themelore t demokracis n kryerjen e t gjitha punve t tyre t brendshme. s treti, demokracia nuk varet nga karizma, urtsia dhe prkushtimi i treguar her pas here nga disa udhheqs, por kryesisht mbi cilsit t tilla si, njohuri, aftsi dhe virtytet q partit politike dhe antart e tyre kan, tregojn dhe prdorin. s fundi, demokracia nuk sht vetm n zgjedhje periodike e udhheqsit n mnyr dhe t bartsve t zyrave publike. sht nj sistem i normave shoqrore q rregullojn sjelljen dhe veprimet tona. Prandaj, parimet themelore, metodat dhe idealet e demokracis duhet t praktikohet, pa prjashtim, n t gjith jetn shoqrore dhe publike t cilat n mnyr t veant mund t kontribuojn n demokratizimin e shtetit, shoqris dhe t institucioneve publike.

9

demokracia e brendshme e partis do t thot se partia duhet t formohet nga posht-lart dhe se shprndarja e brendshme e pushtetit duhet t shnohet me shprndarje n nivele t ndryshme t organeve dhe individve n vend se t ket prqendrim n nj organ. Ndryshe nga shumica e prkufizimeve mbi demokracin n nivel t sistemit politik, prkufizimi i demokracis s brendshme partiake nuk do t thot se nj shtet mund t dallohet nga format e tjera t rendit t brendshm t partis. Prkundrazi ajo sht mbi shkalln me t ciln mund t matim se cila parti sht e organizuar n mnyr demokratike dhe eventualisht ta krahasojm me partit tjera.

N parti me demokraci m t zhvilluar t brendshme partiake proceset e tyre vendim-marrse prputhen t paktn zyrtarisht me parimin posht-lart, nga baza deri te nivelet e larta, si dhe struktura e tyre funksionale sht e till q organet e tyre t zgjedhura jan t prgjegjshm para asambles s prgjithshme. Vendimet pr shtje t programit kombtar bhen nga konventat partiake. Puna n programet partiake sht e decentralizuar. organizatat e palve rajonale jan t pavarur nga selia e tyre pr sa i prket emrimit t kandidatve dhe formulimit t programeve q iu nevojiten. Antart e parlamentit jan t lir t ushtrojn mandatin e tyre si n nivelin lokal ashtu edhe at kombtar. mandatet jan personale, dhe besnikria ndaj partis n aspektin formal nuk sht e asnj rndsie. (chu