1  

2015 YILI DENİZLİ İLİ PREHİSTORİK DÖNEM YÜZEY ARAŞTIRMASI RAPORU

Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün

23.07.2015 tarih ve 142186 sayılı yüzey araştırması izni ve Türk Tarih Kurumu’nun maddi

destekleri ile gerçekleştirilen 2015 yılı “Denizli İli Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması”

çalışmaları 10.09.2015 tarihinde başlamış ve 20.09.2015 tarihinde sona ermiştir1. Araştırma

ekibimiz:

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Temsilcisi:

Murat Altun (Afrodisias Müzesi Müdürlüğü uzmanı)

Heyet üyeleri:

Doç.Dr. Kadriye Özçelik (Araştırma Başkanı),

Prof. Dr. Mehmet Cihat Alçiçek,

Araş. Gör. Hande Bulut,

Arkeolog Güngör Özçelik,

Yabancı Heyet Üyesi

Dr. Amélie Vialet Perrin2,

Lisans Öğrencisi

Görkem Cenk Yeşilova’dan oluşmuştur (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya

Fakültesi, Tarih Öncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı).

Araştırma ekibimiz araziye çıkmadan hemen önce; Denizli Müzesi, Denizli İl Kültür

ve Turizm Müdürlüğü, Denizli İl Jandarma Komutanlığı gibi resmi kurumlara uğrayarak

gerekli bilgileri vermiştir.

                                                            1 Araştırmamıza izin veren Kültür ve Turizm Bakanlığı, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne, maddi desteklerinden dolayı Türk Tarih Kurumu’na çok teşekkür ediyoruz. Ayrıca, Denizli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Denizli Arkeoloji Müzesi Müdürlüğüne, Denizli Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na, Laodikeia kazı başkanlığına, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Temsilcimiz, Afrodisias Müzesi Müdürlüğü uzmanı Sayın Murat Altun’a ve Araştırma heyet üyelerine teşekkürlerimizi sunuyoruz.

 2 Söz konusu araştırmacının yolculuk giderleri, Tübitak PIA Bosphorus Programı çerçevesinde, 113K478 nolu "Türkiye ve Fransa’nın İlk Sakinleri: Teknolojik ve Kültürel Açıdan Karşılaştırılması/ Les Premiers Habitants de la Turquie et de la France: Comparaisons Technologiques et Culturelles” isimli projeden karşılanmıştır.

 

2  

2014 yılında gerçekleştirme imkanı bulduğumuz yüzey araştırması ile Denizli İli

Honaz İlçesi büyük ölçüde taranmış ve Aydınlar Mahallesi’ne ait özellikle Heybecik,

Yadıroğlu ve Su Deresi mevkilerinde Paleolitik dönemlere ilişkin son derece önemli verilere

ulaşılmıştı.3 Denizli Homo erectus insanına bağlanabilecek düzeyde karakteristik olan bu

verilerin yayılma alanlarını dolayısıyla da Paleolitik insanların yaşam alanlarını tam olarak

tespit edebilmek için 2015 yılı araştırmamıza da bu üç mevki ile başlanmıştır. Bu mevkileri

çevreleyen, 2014 yılında detaylı olarak inceleyemediğimiz oldukça geniş ve yer yer dağlık

olan araziler taranmış ve önemli yeni buluntu alanlarına rastlanmıştır.

Aydınlar Mahallesi Heybecik mevkisinde yer alan 1 numaralı buluntu alanından

(Resim 1) Alt Paleolitik döneme tarihleyebileceğimiz bir çekirdek-alet bulunmuştur (Buluntu

1).

  Heybecik mevkisindeki 2 numaralı buluntu alanından (Resim 2) daha yoğun materyal

ele geçmiştir. Alt Paleolitik dönemi karakterize eden buluntular arasındaki 1 kıyıcı alet

(Buluntu 2) ve Clactonien yonga üzerindeki bir dişlemeli alet (Buluntu 3) envanterlenerek

müzeye teslim edilmiştir. Kaba ve daha çok Clactonien form gösteren yongalar (Buluntu 4,5)

ve kıyıcı formlu aletler (Buluntu 6) yontmataş endüstri grubu içinde yer almaktadır.

3 numaralı buluntu alanı olarak işaretlediğimiz ve Yine Heybecik mevkisinde bulunan

alan, eski bir orman arazisidir (Resim 3-4). Alet olarak değerlendirilen parçalarla birlikte,

etrafa dağılmış şekilde irili ufaklı ve çok sayıda işlenmemiş hammadde kitlesi, kaba yonga

çekirdekleri, kıyıcı formlar, kaba yongalar ve teknolojik ürünler yoğun olarak ele geçmiştir

(Buluntu 7-15). Endüstri grubu içindeki oldukça karakteristik bir iki yüzeyli alet (Buluntu 16)

ile 1 kıyıcı alet (Buluntu 17) envanterlenerek müzeye teslim edilmiştir.

Heybecik mevkisinde yontmataş endüstri grubunun yoğun olduğu bir diğer alan ise 4

numaralı buluntu alanı olarak işaretlenmiştir (Resim 5). Envanterlediğimiz parçalar arasında

yer alan, üzeriden dilgilerin alındığı ve Paleolitiğin daha geç evrelerini karakterize ediyor gibi

görünen 1 çekirdek (Buluntu 18) dışındaki tüm yontmataş materyal Alt Paleolitik

karakterlidir. Yonga çekirdekleri, kıyıcı ve kıyıcı aletler, bazılarının dişlemeli ya da düzeltili

olarak şekillendirildiği kaba yongalar ile iri ve kaba olarak şekillendirilmiş alet formlu                                                             

3 2014 yılı yüzey araştırma sonuçlarımız 11-15 Mayıs 2015 tarihleri arasında Erzurum’da düzenlenen 37. Uluslar arası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu’nda “Denizli İli Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması, 2014” isimli bildiri ile sunulmuştur. Bildiri metni ise yayınlanmak üzere 14.07.2015 tarih ve 136249 sayılı yazı ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne iletilmiştir.

 

3  

parçalar buluntu grubunu oluşturmaktadır (Buluntu 19-26). Dilgi çekirdeği dışında, 1 yonga

çekirdeği (Buluntu 27) ile 1 kıyıcı alet (Buluntu 28) envanterlenerek müzeye teslim edilmiştir.

2014 yılı yüzey araştırması sırasında karakteristik bir iki yüzeyli aletle birlikte zengin

bir yontmataş grubu bulduğumuz Yadıroğlu mevkisinin çevresi detaylı olarak incelenmiştir. 5

numaralı buluntu alanı olarak işaretlediğimiz alandan (Resim 6) ise Alt/orta Paleolitik

teknolojiye ait bir görünüm sergileyen kırık bir Levallois uç, 1 yonga çekirdeği ve 1 yonga

(Buluntu 29) bulunmuştur. Levallois uç kırık olmasına rağmen teknolojiye ilişkin karakteristik

örneklerden birini oluşturmaktadır.

Aynı mevkide, Aydınlar Barajı’nın hemen yanında bulunan arazide dikkatimizi çeken

ilk özellik çok yoğun miktardaki hammadde olmuştur. İrili ufaklı yuvarımsı bloklar şeklinde

karşımıza çıkmıştır. Bu çok kaliteli olmayan gri damarlı ve koyu sarı renge sahip hammadde

2 araştırma sezonu süresince bu bölgede elimize geçen yontmataş grubun hammaddesi ile

birebir örtüşmektedir. Alt paleolitik dönemde bu çevrede yaşayan insan grubu ya da grupları

aletlerini yapmak için neredeyse % 99 oranında bu hammaddeyi kullanmışlardır. Bu

hammaddenin yapısı hakkında daha detaylı bir çalışma yapmanın da gerekli olduğunu

düşünmekteyiz. 6 numaralı buluntu alanı olarak işaretlediğimiz (Resim 7) alanda da

hammaddelerle birlikte bu hammaddelerden yontulmuş zengin yontmataş öğelere rastladık.

Heybecik mevkisi yontmataş endüstrisine tipolojik ve teknolojik olarak benzer formlar

bulunmaktadır. İki yüzeyli bir alet (Buluntu 30), çekirdekler (Buluntu 31), Clactonien kaba

yongalar (Buluntu 32), bu yongaların taşımalık olarak kullanıldığı dişlemeli ve düzeltili

aletler, kıyıcı formlu aletler endüstri grubu içinde yer alırlar. Tam ve karakteristik olan bir

Levallois çekirdek de ayrıca dikkat çekicidir (Buluntu 33). Alt Paleolitik dönem Acheuléen

kültür içinde dünyada ilk örneklerini görmeye başladığımız Levallois teknolojinin Denizli

İli’ndeki varlığı 2014 yılı araştırmamız sırasında ortaya konulmuştu. Envanterlenen merkezcil

récurrent formdaki çekirdek ise bu durumu desteklemesi açısından önemlidir. Bu alan

buluntuları içinde envanterlediğimiz diğer parça ise iri, dişlemeli bir alettir (Buluntu 34).

Aydınlar-Karaçay karayolu üzerinde ve oldukça dik arazide bulunan Su deresi

(Kahyalar) mevkisindeki 7 numaralı buluntu alanından (Resim 8) karakteristik bir Levallois

yonga ele geçmiştir (Buluntu 35). Envanterlediğimiz bu yonganın hammaddesi çok kaliteli bir

çakmaktaşıdır ve bölgeye yabancıdır. Hammaddeleri çakmaktaşı olan ancak yüzey koşulları

nedeniyle biraz bozulma gösteren 2 parça ise biraz farklıdır. Bir tanesi kırık olan bu iri

parçalar tam olarak iki yüzeyli alet grubuna dahil edemeyeceğimiz ama bilinçli bir

4  

şekillendirme taşıyan formlardır (Buluntu 36). Bu alanın buluntularını Alt/orta paleolitik

dönemlere bağlayabiliriz.

Honaz İlçesi Aydınlar Mahallesi’nde; Heybecik mevkisinde bulunan ve geniş bir

yayılım gösteren 2, 3 ve 4 numaralı buluntu alanları, Aydınlar Barajı yakınındaki 5 ve 6

numaralı buluntu alanları ile Su Deresi mevkisindeki 7 numaralı buluntu alanı oldukça zengin

yontmataş endüstri öğeleri içermektedir. Paleolitik insanların yapıp kullandıkları aletlerle

birlikte bu aletleri yaparken oluşan artık ürünlerin de bulunması bu noktaları bir konaklama

alanı kapsamında değerlendirmemizi mümkün kılmaktadır.

Honaz İlçesi’nde araştırma yaptığımız son alan ise Aşağı Dağdere Mahallesi’nin 3

kademeli yüksek taraçaları olmuştur (Resim 9). Çok yoğun konglomera oluşumları

gözlenmiştir bu taraçalarda (Resim 10). Konglomeralar arkeolojik verileri (yontmataş aletler,

insan ve hayvan kemikleri vs.) içlerinde barındırmaları, koruyarak günümüze ulaşmalarını

sağlamaları açısından önemli oluşumlardır. Çevre dikkatlice incelenmiş ancak herhangi bir

arkeolojik materyal ile karşılaşılmamıştır.

Denizli İli’nin araştırılan bir diğer ilçesi, Honaz’ın güneyinde yer alan Serinhisar

olmuştur. Bu ilçe sınırlarında yer alan Ayaz Mahallesi’ne gidilmiştir. Olumsuz arazi koşulları

araştırmamızı biraz zorlaştırmıştır. Dağlık ve yüksek sekilerde yapılan incelemeler sonucu

çok geniş bir alana yayılmış şekilde yontmataş buluntularla karşılaşılmıştır. 8 numaralı

buluntu alanı olarak işaretlediğimiz (Resim 11) bu arazideki buluntuların büyük kısmı ise

Paleolitik teknolojiye ait örneklerdir. Bazı buluntuların hammaddesi yüz binlerce yıl açık

arazide kalmaları nedeniyle yoğun şekilde su kaybetmiş, bozulmaya yüz tutmuştur. Belirgin

bir şekilde Alt paleolitik teknolojiyi yansıtan oldukça arkaik bir grup bulunmaktadır (Buluntu

37-40). Yine Paleolitiğin çeşitli evrelerine bağlanabilecek öğeler de vardır (Buluntu 41,42).

Bir kısım yontmataş materyal ise Paleolitik sonrasına tarihlenebilir.

Araştırma amacımızı oluşturan endüstri öğelerine rastladığımız Ayaz Mahallesinin

yüksek sekilerinden ayrılırken karayolunun sağında ve solunda bulunan araziler de

incelenmiştir (Resim 12). Karayolunun solunda Paleolitik karakterli kıyıcı bir alet bulunmuş

(Buluntu 43), bu alan ise 9 numaralı buluntu alanı olarak işaretlenmiştir.

Serinhisar ilçesi’ne bağlı olan Yüreğil ve Yatağan’da ise kısmi bir araştırma

yapılabilmiş, herhangi bir arkeolojik bulgu ile karşılaşılmamıştır. Yatağan’dan hareketle

Serinhisar’ın kuzeyinde bulunan ve 2014 araştırma sezonunda bazalt formasyonlarını

5  

incelemek için kısmen dolaştığımız Kocapınar’a doğru gidilmiş, Yatağan-Kocapınar arası

araziler yer yer taranmış ancak Paleolitik dönemlere tarihlenebilecek bir bulgu ile

karşılaşılmamıştır (Resim13).

Denizli İli’nin doğu sınırında bulunan Çardak İlçesi ve Acı Göl’ün bu ilçe sınırlarında

yer alan kıyılarında (Resim 14), Söğüt, Beylerli, Çaltı, Ayvaz ve Gemiş’e ait birçok arazide

yapılan incelemelerde yüzeyde Paleolitik bir veri ile karşılaşılmamıştır (Resim 15).

Çardak’ın batı sınırında yer alan Bozkurt İlçesi’nin orta ve güney kısımları

araştırılabilmiştir. İlk olarak Yenibağlar’a uğranmış oradan Emir Çayı güzergahı takip

edilmiş, sonrasında ise Çambaşı’na ulaşılmıştır. Çambaşı’nda bulunan Pleistosen taraçalar

araştırılmış (Resim 16), güneybatıdaki ormanlık arazide bulunan Karagöl’e çıkılmış,

Paleolitik materyal ve hammadde kaynakları açısından bir bulgu ile karşılaşılmamıştır.

Çambaşı’ndan sonraki durak Cumalı (Resim 17) ve daha güneydeki İnceler (Resim 18) ve

İncelertekkesi olmuştur. Bu arazilerde de Paleolitik materyal bulunamamıştır. Özellikle

İnceler’den Çardak’ın Söğüt Mahallesine dek uzanan Karakısık Kanyonu yer yer

araştırılmıştır. Kanyon boyunca bazı mağara oluşumları gözlenmiştir (Resim 19). Kanyonun

diğer kısmında yer almaları, ulaşımlarının zor ve tehlikeli olması nedeniyle yakından

incelenemeyen bu mağaraların önümüzdeki bir araştırma sezonunda gerekli güvenlik

önlemleri alınarak, en azından 1 gün ayrılarak incelenmesi gerektiğini düşünmekteyiz.

Oluşumları nedeniyle Paleolitik iskan açısından çok da elverişli görünmemelerine rağmen

yinede soru işareti içermektedirler. Bozkurt’a bağlı Ilıca, Sazköy, Başçeşme ve Alikurt da

yüzeyde hiçbir Paleolitik veriye rastlayamadığımız alanlar arasında yer almaktadırlar (Resim

20).

Sonuç olarak, 2015 yılı yüzey araştırmamız, oldukça dağlık ve engebeli olan zor arazi

koşullarının hızlı hareket etmemizi engellemesi nedeniyle araştırmayı planladığımız alanları

bütünüyle inceleme şansımız olmamasına rağmen çok önemli verilere ulaşabilmemizi

sağlamıştır. Honaz ve Serinhisar ilçelerine ait arazilerle Paleolitik Dönemleri karakterize eden

çok sayıda yontmataş endüstri öğesi bulunmuştur. 2014 yılı çalışmalarımız sonucu Honaz

ilçesi’nin Paleolitik potansiyeli ortaya konulmuş, Denizli tarihinin bilinenden çok daha

eskilere dayandığı kanıtlanmıştı. Artık amacımız Paleolitik insanların Denizli İli içindeki

rotalarını, sürekli iskan yaptıkları alanları belirleyebilmekti. 2015 sezonunda Serinhisar

İlçesi’nde ulaştığımız arkeolojik materyaller bu noktada önem taşımaktadır. Serinhisar Ayaz

Mahallesi Paleolitik yontmataş buluntuları, Paleolitik insanların bu bölgede geçici ya da uzun

6  

süreli olarak yaşamlarını sürdürdüklerini göstermektedir. Arkaik karakterli birkaç parça ise

doğrudan bize Homo erectus insanını işaret etmektedir. 2014 yılı Honaz Alt Paleolitik

buluntularıyla ilk defa ortaya çıkan, aynı ilçede bu yılki buluntularla desteklenen Homo

erectus kültürü izlerine Serinhisar İlçesi’nde de rastlamak oldukça heyecan vericidir. Homo

erectus insanının Denizli İli’nde sadece bir bölgede yaşamamış olduğunu, geniş alanlara

yayıldığını kanıtlamaktadır. Bu durum ise 2015 yılı yüzey araştırmamızın başarıyla amacına

ulaştığının göstergesidir.

Anadolu’nun en uzak geçmişine ışık tutabilecek sonuçlara ulaşmamıza olanak veren

2015 yılı araştırmamızın “Denizli İli Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması” kapsamında

devamı önem arz etmekte ve çalışmalarımızın gelecek yıllarda da sürdürülmesi

planlanmaktadır.

Bilgilerinize saygılarımla arz ederim.

Doç. Dr. Kadriye Özçelik

Araştırma Başkanı

Ekleri:

Ek 1- Araştırma sırasında gezilen alanlara ilişkin fotoğraflar (20 adet fotoğraf)

Ek 2- Buluntu fotoğrafları (43 adet fotoğraf)

Ek 3- CD Kopya (1 adet)

 

Resim 1 

 

 

Resim 2 

 

 

Resim 3 

 

 

Resim 4 

 

 

Resim 5 

 

 

Resim 6 

 

 

Resim 7 

 

 

Resim 8 

 

 

Resim 9 

 

 

 

Resim 10 

 

 

Resim 11 

 

 

Resim 12 

 

 

Resim 13 

 

 

Resim 14 

 

 

Resim 15 

 

 

 

Resim 16 

 

 

Resim 17 

 

 

Resim 18 

 

Resim 19 

 

 

 

 

Resim 20 

 

 

Buluntu 1 

 

 

Buluntu 2 

 

Buluntu 3 

 

 

 

 

Buluntu 4 

 

 

Buluntu 5 

 

 

Buluntu 6 

 

 

Buluntu 7 

 

 

 

Buluntu 8 

 

 

Buluntu 9 

 

 

Buluntu 10 

 

Buluntu 11 

 

 

 

Buluntu 12 

 

 

Buluntu 13 

 

Buluntu 14 

 

Buluntu 15 

 

 

Buluntu 16 

 

 

 

Buluntu 17 

 

 

Buluntu 18 

 

Buluntu 19 

 

Buluntu 20 

 

 

 

Buluntu 21 

 

Buluntu 22 

 

Buluntu 23 

 

 

Buluntu 24 

 

Buluntu 25 

 

Buluntu 26 

 

Buluntu 27 

 

Buluntu 28 

 

Buluntu 29 

 

 

Buluntu 30 

 

Buluntu 31 

 

Buluntu 32 

 

 

Buluntu 33 

 

Buluntu 34 

 

Buluntu 35 

 

 

Buluntu 36 

 

Buluntu 37 

 

Buluntu 38 

 

 

Buluntu 39 

 

Buluntu 40 

 

 

Buluntu 41 

 

 

 

Buluntu 42 

 

 

Buluntu 43