derleme - dergipark
TRANSCRIPT
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
38
ISSN:1307-9972 e-ISSN:1308-0679
Besin-İlaç Etkileşimleri
Duygu ÇORUM1, Kamil ÜNEY2
1Kastamonu Üniversitesi, Araç Rafet Vergili Meslek Yüksekokulu, Kastamonu, Türkiye 2Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı, Konya, Türkiye
1. Giriş
İnsanın büyümesi, gelişmesi, sağlıklı ve üretken
olarak yaşaması için gerekli olan öğeleri vücuduna
alıp kullanabilmesi beslenme olarak tanımlanır (1).
Besinler vücut için enerji sağlar ve fizyolojik olarak
yararlı etkilere sahiptir. Ancak, besinler çok sayıda
fonksiyonel gruba sahip olduğundan pozitif
etkilerinin yanı sıra negatif etkiler de gösterebilir
(2). Yaşam boyunca hücresel dengenin bozulmaya
başladığı metabolik süreçlerde ilaçlara ihtiyaç
duyulmuştur. Ancak, ilaçların vücuttaki etkileri
besinler tarafından değiştirilebilmektedir (3). İlaçlar
ve besinler yüksek dozlarda toksisiteye sebep olma,
fizyolojik süreçleri değiştirebilme ve barsakta
benzer bölgelerden emilme gibi bazı özellikleri
paylaştığı için ilaçlar ve besinler arasında
etkileşimlerin meydana gelmesi olasıdır (4). Besin-
ilaç etkileşimi ilaç ve besin arasındaki fiziksel,
kimyasal, fizyolojik ya da patofizyolojik ilişkiler
sonucu meydana gelir (5). Bu ilişkilere bağlı olarak
besinler ilaçların vücuttaki davranışını ve cevabını
değiştirebilir (6). Piyasaya yeni çıkacak ilaçlar için
besinlerle etkileşimin değerlendirilmesi hususunda
FDA ve EMEA tarafından prosedürler
belirlenmiştir. Ancak, prosedürlerde sadece standart
bir diyet bileşeni ile etkileşim değerlendirilmesi
detaylandırılmıştır (7).
2. Besin-İlaç Etkileşimleri
Besin ve ilaçlar arasında etkileşimin gelişme
durumu bireyin fizyolojik fonksiyonları ve ilaç,
besin ve besin öğelerinin fizikokimyasal özellikleri
Dicle Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi http://www.dicle.edu.tr/veteriner-fakultesi-dergisi
Derleme
Özet
Beslenme sağlıklı bir yaşamın devamlılığı için şarttır. Vücuda tanı veya tedavi amacıyla alınan ilaçların besinlerle etkileşmesi
istenmeyen bazen de istenen yönde etkilere sebep olmaktadır. Başarılı bir tedavi için tedavi sürecinde uygulanan ilaç protokolü ile
kişinin beslenme durumu değerlendirilmelidir. Bunun için besinlerin ilaçlar üzerindeki etkilerinin bilinmesi gerekir. Bu makalede,
beslenme ve besin öğelerinin ilaçlar üzerine etkileri, etki etme mekanizmaları ve bu etkileşimler açısından risk faktörleri hakkında
bilgi verilmiştir.
Anahtar Kelimer: Besin öğeleri, Etki, İlaç, Risk faktörü
Nutrient-Drug Interactions
Summary
Nutrition is essential for the continuity of a healthy life. The interaction between foods and drugs taken for diagnosis or treatment to
the body causes undesirable and desirable effects. The nutritional status of the person and the medication protocol applied during the
treatment process should be assessed for a successful treatment. For these, the knowledge of nutritional effects on drugs is necessary.
This review provides, effects of nutritional and nutritional items on drugs, action mechanisms of their and risk factors for these
interactions.
Keywords: Drug, Effect, Nutrients, Risk factor
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
39
ile ilişkilidir. Etkileşim klinik olarak ilacın
farmakokinetiği ve/veya farmakodinamidiğinin
değişmesiyle sonuçlanır (Tablo 2. 1). Etkileşim
terapötik yetersizlik, ilaç toksisitesi ve besinsel
öğelerin yetersizliği gibi istenmeyen durumlar
şeklinde gelişebildiği gibi bazen ilaç toksisitesini
azaltmak ve ilacın etkisini olumlu yönde artırmak
için istenilen şekilde de oluşturulabilir (Tablo 2. 2).
Besin-ilaç etkileşimleri ilaç-ilaç arasında olduğu
gibi benzer farmakokinetik ve farmakodinamik
prensiplere dayanır (8).
Tablo 2. 1. Yaygın görülen besin-ilaç etkileşimleri (6, 8, 9, 12-14, 18-20, 23, 24, 33-36).
İlaç Besin İlaç-besin etkileşimi
Antikoagülanlar
- Varfarin Yüksek proteinli diyet Serum albumin seviyesini artırır INR’yi
düşürür
Vitamin K içeren
besinler
İlacın etkisini azaltır. Tedavinin güvenliğine
ve etkinliğine etki eder
Mangalda pişirilmiş
besinler
Varfarin aktivitesini azaltır
Yeşil yapraklı sebzeler Tromboembolik komplikasyonlar gelişebilir
Pişmiş soğan Varfarin aktivitesini artırır
Kızılcıksuyu INR yükselir ve hemoraji oluşur
Vitamin E ve A içeren
besinler
Vitamin E içeren besinler kanama riskini
artırır
- Dikumarol Besin Safra akışını artırır, gastrik boşalmayı
geciktirir. Dissolüsyon ve emilime izin verir
MAO inhibitörleri
Fenelzin, Tranilsipromin
(parnate)
Tiraminden zengin
besinler, besindeki
dopamin ve diğer
vazokonsüktörler
MAO’nun tiramini parçalayamamasından
dolayı tiraminin dolaylı etkili sempatomimetik
etkinliğinde artış olur ve norepinefrin salınır.
Hipertansif kriz, ilaç toksisitesinin artması,
serebral hemoraji, hipertermi ve kardiyak
aritmi gelişebilir
Beta blokörler
- Propranolol Proteinden zengin besin İlacın ilk geçiş etkisi azalır. Serum ilaç
seviyesini artırabilir
- Atenolol, metoprolol,
nadolol, propranolol
Diyetteki Na ve Ca Emilimi azaltır
- Propranolol (inderolol) Vitamin E bakımından
zengin besinler
Emilimine etki edebilir
- Seliprolol Portakal suyu Barsak emilimi önlenir
ACE inhibtörler Boş mide Emilim artırılır
Vücutta potasyum miktarını artırabilirler.
Buda hızlı düzensiz kalp atışlarına sebep
olabilir
Kaptopril Herhangi bir besin Emilimi azaltır
Kinapril Yüksek yağlı besin Emilimi azaltır
Antihipertansif ilaç
- Hidralazin, labetalol,
metaprolol
Besin İlk geçiş etkisini ve metabolizmasını
azaltabilir
- Labetalol Besin Biyoyararlanım artar
- Metildopa Besin Yarışmalı emilim
Ca kanal blokörleri
- Nifedipin, felodipin,
verapamil
Greyfurt suyu Biyoyararlanım artar
Hipotansiyon oluşabilir
Antibiyotikler
Kinolonlar
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
40
- Siprofloksasin, levofloksasin
ve trovafloksasin
Kafein Uyarılabilirliği artar. Kafein kan
konsantrasyonu artabilir
Mandıra ürünleri ve
kalsiyumdan zengin
ürünler
Çözünmeyen kompleksler oluşturur. Emilim
azalır
Besin Asit değişkenliğinden dolayı biyoyararlanım
azalır
Tetrasiklinler
- Tetrasiklin, doksisiklin,
minosiklin
Mandıra ürünleri Çözünmeyen kompleksler oluşturur. İlacın
etkisini azaltır. Emilimi önler
Besin Asit değişkenliğinden dolayı biyoyararlanım
azalır
Makrolidler
- Azitromisin Turunçgil, turunçgil
suları, karbonatlı
içecekler
Besin Asit değişkenliğinden dolayı biyoyararlanım
azalır
- Eritromisin Greyfurt suyu Kardiyovasküler semptom riski artar.
Kardiyak ritim bozuklukları oluşabilir
Besin İlacın etkisini azaltır
Nitromidazol
- Metronidazol (Flagyl) Besin Biyoyararlanım azalır
Penisilinler
- Kristal penisilin K, Benzil
penisilin G, Oksasilin, 2-
Bifenil penisilin
Besin ( ½ ya da 1 saat
öncesinde verilirse)
İlacın kandaki seviyesi azalır
Besin Asit değişkenliğinden dolayı biyoyararlanım
azalır
Oksazolidinon
- Linezolid Tiramin bakımından
yüksek besin, kafein
Kan basıncını artırabilir
Sefalosporinler
- Ceftin Besin Emilim artar
Penisilamin Kalsiyum ve demirle şelasyon yapabilir
NSAİİ
- Asetaminofen Pektin içeren besin Yüksek pektinli besinler adsorban ve
koruyucu olarak etki edebilir. Emilimi
geciktirir
Kafein Emilimi artırabilir
- Aspirin, İbuprofen,
Naproksen
Meşrubat Cmax ve AUC önemli bir şekilde artar
Bronkodilatörler
- Teofilin Yüksek yağlı besin ve
greyfurt suyu
Biyoyararlanım artar
Yüksek proteinli diyet Emilim azalır
Yüksek karbonhidratlı
besin
Vücuttaki teofilin miktarını azaltabilir
- Teofilin, Albuterol Kafein İlacın toksisite riskini artırır. Yan etkileri
(sinirlilik, bulantı, kusma, kasılma,
uykusuzluk problemi) artırabilir
Mide ilaçları
- Proton Pompa İnhibitörleri
Esomeprazol
Yüksek yağlı besin Biyoyararlanım azalır
- Lansoprazol Besin Asit değişkenliğinden dolayı ya da ilaç ile
kompleks oluşturma yoluyla biyoyararlanım
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
41
azalır
- Ranitidin, Famotidin,
Simetidin ve Nizatidin
Kafein Mide mukozasını irrite edebilir
Antihistaminik ilaç
- Rupatadin, Simetidin Besin Biyoyararlanım artar
Cetirizin, Loratadin,
difenhidramin
Meyve suları (elma,
portakal, greyfurt suyu)
Biyoyararlanım azalır
Sisaprid Greyfurt Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe
eder. İlacın serum konsantrasyonu artar
Antitüberkular ilaç
- İzoniazid, Ethambutol,
Rifampin
Rifampin-İzoniazid
Rifampin-İzoniazid-
Pirazinamid
Histamin ve tiramin
içeren besin ve içecekler
Tiramin kan basıncını yükseltir. Histamin
içeren besin baş ağrısı, terleme, hızlı kalp
atışı, hipotansiyon ve cilt kızarması yapabilir
- İzoniazid Besin Besin emilim ve dissolüsyonu önleyen gastrik
pH’ı artırır
Sikloserin Yüksek yağlı besinler İlacın serum konsantrasyonu azalır
Antidiyabetik ilaç
- Glimepirit Kahvaltı Tam biyoyararlanım
Akarboz Her yemek başladığında
alınma durumunda
Maksimum etkili
Akarboz İnek sütü Biyoyararlanım azalır
Antitümör ilaçlar
- Merkaptopürin İnek sütü Biyoyararlanım azalır
- Tamoksifen
Susam tohumu MCF-7 tümör büyüklüğünün ilerlemesini
indüklemede tamoksifene negatif şekilde etki
eder fakat overektomili aritmik farelerde
emilimin gecikmesi üzerine tamoksifenle
faydalı bir şekilde etkileşir
Hormon ilaçları
Tiroid İlaçları
- Tiroksin
Levotiroksin
İyottan zengin besinler İlacın etkisini azaltır
Greyfurt suyu Emilim gecikmesi
Soya fasülyesi, pamuk
tohumu, ceviz, lifli diyet
İlacın dozunda değişikliğe ihtiyaç duyulabilir
Soya fasülyesi, , ceviz,
lifli diyet
Emilim azalır
Soya fasülyesi, lahana,
turp, brüksel lahanası,
şalgam
Tiroid fonksiyonunu engelleyebilir
Östrojen, oral kontraseptifler
ve bazı iktidarsızlık ilaçları
- Sildenafil, Tadalafil ve
Vardenafil
Greyfurt
Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe
eder. İlacın serum konsantrasyonu artar
Greyfurt suyu Sildenafil’in AUC oranı artabilir
Kalp ilaçları
Digoksin
- Lanoxin, Digitoksin Yüksek lifli ve yüksek
pektinli besin
İlacı besin bağlar. Vücuttaki digoksini
azaltabilir
Yüksek kepekli ve
pektinli besinler
Emilim azalır
Digitalis Süt ve yüksek lifli
besinler
Emilim azalır. Potasyum kaybı artar
Antiaritmik ilaçlar Kafein Düzensiz kalp atışı riskini artırır. Taşikardi
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
42
riski yapar
- Amiodaron Greyfurt Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe
eder. İlacın serum konsantrasyonu artar
Greyfurt suyu İlacın AUC oranı artar, serum seviyesi artar
Antikonvülsan ilaçlar
- Levodopa Besin İlaç geçiş ve emilim için aminoasitlerle yarışır
Protein içeren diyet
İlacın kan seviyesini azaltır. İlacın cevabının
azalmasına neden olabilir
Günlük 5 mg dan fazla
B6 vitamini
İlacın etkisini tersine çevirebilir
- Karbamazepin Besin Safra üretimini, emilim ve dissolüsyonu
artırır. Biyoyararlanım artar
Greyfurt Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe
eder. İlacın toksisite riski artar. İlacın serum
konsantrasyonu artar
- Karbamazepin, Fenitoin,
Fenobarbitone, Valproat
Kafein Antikonvülsan etkiyi önemli oranda azaltır
- Fenitoin Besin Gastrik boşalmayı erteler. Emilim ve
dissolüsyonu artırır
- Tegretol, Karbatrol, Equetro Folat eksikliğine bağlı anemiye sebep olabilir.
D ve K vitamini metabolizmasını artırır
Antifungallar
- Griseofulvin, Albendazol Yüksek yağlı besinler İlaç yağda çözünebilir. Emilim artar
Öncesinde yağlı besin
tüketilmesi
İlacın serum konsantrasyonu artar
- Ketokonazol Besin Emilim gecikir
- Griseofulvin, Ketokonazol,
Flukonazol
Mandıra ürünleri Emilim önlenir
- İtrakonazol kapsül,
Ketokonazol
Besin Biyoyararlanım artar
- Itrakonazol solüsyon Besin Asit değişikliğinden ya da ilaç ile kompleks
oluşturma yoluyla biyoyararlanım azalır
Siklosporin Greyfurt ürünleri Biyoyararlanım artması
Narkotik analjezikler
- Propoksifen Besin Gastrik boşalmayı erteler. Emilim ve
dissolüsyon artar
- Asetaminofen ile kodein
kombinasyonu, Morfin
Kolesterolü Düşüren
İlaçlar
- Atorvastatin (Lipitor),
Simvastatin (Zocar),
Lovastatin(Mevacor)
Greyfurt ya da greyfurt
suyu
İntestinal duvardaki CYP 3A4 enzim
aktivitesini önler
Bu ilaçların ve diğer MG-COA redüktaz
inhibitörlerinin serum konsantrasyonunu
artırabilir. İlacın kandaki seviyesi artar. Oral
emilim artar. Kas zararı riski ve rabdomyoliz
gelişme ihtimali vardır
- Gemfibrozilin, Lovastatin Yağlı besinler Kolesterol düşürmede ilacın etkisini azaltır
veya yok eder
- Fenofirate Besin Biyoyararlanım artar
Diüretikler Besin Biyoyararlanım azalır
Potasyum baskılayanlar
- Lasix (Furosemid),
Hydrodiuri
(Hidroklorotiazid)
İdrarda potasyum kaybı artar
Potasyum tutucular
- Aldactone, Novo-spiraton,
Böbreğin potasyum atma yeteneğini azaltırlar.
Potasyum seviyesini artırabilirler
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
43
Aldactazide, Spiractin,
Verospiron, Berlactone
(spironolakton), Dyrenium
(Triamteren)
İmmunsupresif ilaçlar
- Takrolimus, Siklosporin
Greyfurt suyu Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe
eder. İlacın serum konsantrasyonu artar. Oral
emilim artar
- Sirolimus Greyfurt suyu İlacın serum seviyesini artırabilir
Antiosteoporoz ilaç
- Alendronat (Fosamax) Besin, su dışındaki
meyve suyu ve meşrubat,
kahve
İlacın emilimini ve etkisini azaltır. Emilim %
60 azalır
Steroidler
- Spironolakton Besin Gastrik boşalmayı geciktirir. Emilim ve
dissolüsyona izin verir. Safra ilacı çözebilir
- Metil prednizolon,
Prednison, Kortizon asetat
Kafein
MSS’ni Etkileyen İlaçlar
Antidepresanlar
- Trisiklin (Amitriptillin)
Yüksek lifli diyet, birçok
besin özellikle de
bakliyat, et, balık ve C
vitamini bakımından
yüksek besinler
Emilim azalır
Lityum (Eskalith) Yüksek Na içeren diyet Böbrekte tübüler reabsorbsiyonda yarışırlar.
İlacın daha fazla atılmasına ve terapötik
başarısızlığa sebep olur
Düşük Na içeren
diyet
Lityumun böbrekte tutulumu ve kandaki
seviyesinin artmasına neden olur. Lityumun
toksisite riskini artırır Na kaybına neden
olabilir.
- Buspiron, Sertralin Greyfurt Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe
eder. İlacın serum konsantrasyonu artar
- Sertralin Greyfurt suyu Oral emilim artar
- Desimpramine (Norpramin)
- Metilfenidat
E vitamini bakımından
zengin besinler
Emilim azalır
Trankilizanlar Kafein Kafein bir uyarıcıdır. Antianksiyete etkisini
yok eder
Greyfurt suyu Oral emilim artar. Uzamış sedasyon ve uyku,
sersemlik
Sedatif ve hipnotikler
- Eszopiclone, Zolpidem Besin
- Triazolam, Zaleplon Greyfurt Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe
eder. İlacın serum konsantrasyonu artar
Antipsikotikler
- Klozapin Kafein Kanda ilacın miktarını artırabilir ve yan
etkilere sebep olabilir
- Klorpromazin (Thorazine) E vitamini bakımından
zengin besinler
Emilim azalır
- Pimozid Greyfurt veya greyfurt
suyu
İlacın seviyesini artırır ve aritmilerin ölümcül
olmasına neden olabilir
Antianksiyete ilaçları
- Benzodiyazepinler,
diazepam vs
Kafein Uyarılabilirliği artırır. Anksiyeteyi artırır ve
ilacın etkisini azaltır
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
44
- Benzodiyazepinler (özellikle
Midazolam), Diazepam,
Valium
Greyfurt Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe
eder. İlacın serum konsantrasyonu artar
- Midazolam, Diazepam
Greyfurt suyu Oral emilim artar. Uzamış sedasyon ve uyku,
sersemlik
- Lorazepan, Diazepam,
Alprazolam
Kafein İlacın antianksiyete etkisini azaltır, sinirlilik,
hiperaktivite ve uyarılabilirliğe sebep olabilir
Diğer İlaçlar
- Kinidin Besin Mümküm olduğunca protein bağlar
- Psödoefedrin Kafein Sinirlilik ve anksiyete hissini artırır
- Nitrofurantoin Besin Gastrik boşalmayı erteler, emilim ve
dissolüsyonu artırır
- Asitretin, İsotretinoin,
Lopinavir, Mebendazol,
Tamsulosin, Tenofovir
Besin
Biyoyararlanım artar
- Stronsiyum Mandıra ürünleri, süt Emilim azalır
Besin Biyoyararlanım azalır
- İndinavir, Saquinavir Besin Asit değişikliğinden ya da ilaç ile kompleks
oluşturma yoluyla biyoyararlanım azalır
- Demir (Demir Sülfat, Demir
Glukonat)
Süt, yumurta Emilim azalır
Kahve, çay (yemekle ya
da 1 saat sonra içmek)
Emilim azalır
Tablo 2. 2. İlaç etkisini optimize eden besin-ilaç etkileşimleri (37, 38, 39).
İlaç Besin Amaçlanan
mekanizma
Etkileşimle ilgili
etkiler
Öneri
Albendazol Yağlı besin Emilim ve
çözünürlüğün artması
Plazma ve dokudaki
ilaç konsantrasyonunun
artması, terapötik
etkinin artması
Sistemik
enfeksiyonların
tedavisinde besinle
alınmalı
Atovakuon Yağlı besin Emilim ve
çözünürlüğün artması
Plazma ilaç
konsantrasyonunun
artması, terapötik
etkinin artması
Besinle alınmalı
Sefuroksim
aksetil
Besin, süt Gastrik pH’ın
azalmasıyla emilimin
artması
Plazma konsantrasyonu
artar fakat bakterisidal
aktivite etkilenmez
Süt ya da besinle
alınması tercih
edilir
Florourasil
(5-FU)
Folik asit Azalmış folat
metabolitlerinin
seviyesinde artış
5-FU aktivitesinin
değişmesi ve
muhtemelen 5-FU
toksisitesinin azalması
Etkisi ve
güvenilirliği
kanıtlanmamıştır
Griseofulvin Yağlı besin Emilim ve
disintegrasyonun
artması
Plazma ilaç
konsantrasyonunun
artması, terapötik
etkinin artması
Besinle alınmalı
Demir Askorbik
asit (C
vitamini)
Fitatlara demir
şelasyonunun
önlenmesi, bu demirli
formda demirin
azalması
Demir emiliminin
artması
Emilimin zayıf
olduğu hastalara
demirle askorbik
asit birlikte
verilmeli
İzoniazid Piridoksin
(B6
vitamini)
Mevcut piridoksal
fosfatın artması
İsoniazid indüklü
periferal nöropatinin
önlenmesi
İsoniazid alan
çocuk ve
yetişkinlere
profilaktik olarak
piridoksin
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
45
verilebilir
İzotretinoin Besin Emilim ve
çözünürlüğün artması
Plazma ilaç
konsantrasyonunun
artması, terapötik
etkinin artması
Besinle alınmalı
İtrakonazol
(kapsül)
Besin ve
asitli
içecekler
Asidik ortamda emilim
ve çözünürlüğün artması
Plazma ilaç
konsantrasyonunun
artması, terapötik
etkinin artması
Asidik bir içecekle
ya da besinle
alınmalı,
İtrakonazol’un oral
solüsyonu boş
mideye alınmalı
Mebendazol Besin Emilimin artması Amaçlanan ilaç
konsantrasyonunun
artması, terapötik
etkinin artması
Sistemik
enfeksiyonların
tedavisinde besinle
alınmalı
Metotreksat Folik asit Azalmış folat
metabolitlerinin
seviyesinde artış
Romatoid artrit
tedavisinde metotreksat
toksisitesinin azalması
Metotreksat
tedavisi ile beraber
haftalık 1mg, 5mg
ve 27,5 mg folik
asit kullanılabilir
Misoprostol Besin Emilim oranının
azalması, pik plazma
konsantrasyonunun
azalması
İshal sıklığının
azalması
Besinle alınmalı
Nitrofurantoin Besin Emilim ve
dissolüsyonun artması
Üriner
konsantrasyonun
devamlılığında artış,
pik plazma
konsantrasyonunun
azalması,
gastrointestinal
toleransın gelişmesi
Besinle alınmalı
Sakuinavir Besin Emilimin,
disintegrasyonun ve
dissolüsyonun artması
Terapötik etkinin
artması
Yemekten sonraki
iki saat içinde ya
da besinle alınmalı
Statinler Bitki
Stanolü
Kolesterol emiliminin
engellenmesi
Düşük yoğunluklu
lipoprotein ve serum
kolesterol seviyesinin
azalması
Lipit düşürücü
tedavide
tamamlayıcı olarak
ya da diyette günde
iki ya da üç kez
stanoller
kullanılabilir
Lumefantrin Yağlı besin
(soya sütü)
Antimalaryal ilacın
emiliminin artması
İlacın oral
biyotararlanımı ve
dolayısıyla terapötik
etkinin artması
Lumefantrin ile
yapılan
antimalaryal tedavi
ile beraber soya
sütü alınmalı
İkotinib Yüksek
yağlı ve
yüksek
kalorili
besin
Tolere edilebilen en
yüksek dozdan ziyade
etkili doz seviyesine
besinin etkisini
belirleme
İlacın emilim ve
maruziyetinin artması
Yüksek yağlı ve
yüksek kalorili
besinlerin
varlığında dozaj
ayarlanması gerekir
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
46
2.1. Farmakokinetik Etkileşimler
Bir ilacın emilim, dağılım, metabolizma ve atılımı
besin tarafından değiştirildiğinde oluşan etkileşim
farmakokinetik etkileşim olarak adlandırılır.
Farmakokinetik mekanizmalar özellikle
çözünürlüğünün değişmesi, plazma proteinlerine
bağlanma yerlerinden ilacın kovulması, sırasıyla
ilaçların taşınması ve metabolizmasında rol
oynayan taşıt proteinler ve enzimlerin inhibisyonu
ya da indüksiyonu ve gastrointestinal ya da idrar
pH’sının değişmesini içerir (9).
2.1.1. Emilim düzeyinde etkileşimler
Besinler ve ilaçlar arasındaki etkileşimler genel ya
da spesifik olabilir. Besin ve ilacın emilim
boyutundaki etkileşiminde besinin fonksiyonu
genellikle ilacı bağlamaktır. Besin Gİ kanal
boyunca ilacın emilimini azaltabilir ya da
artırabilir. Bu genel etki ilacın boş ya da dolu
mideye alınıp alınmaması gerektiğini belirler. Besin
ilacın emilimini geciktirecekse ilaç boş mideye
alınmalıdır (9).
İlacın emilim oranının etkilenmesi ile ilgili
etkileşimler başlıca terapötik başarı için gerekli
olan plazma seviyesine hızlı ve kısa sürede
ulaşılması ile ilgilidir (10). İlaçların ince barsaktan
emilen miktarı ve emilme zamanı oral
formülasyonundan ilacın salınması, çözünebilmesi,
gastrointestinal içerikteki stabilitesi, mideden diğer
barsak segmentlerine geçişi, Gİ kanalın geçirgenliği
ve emici yüzeyi gibi faktörler tarafından direk
olarak etkilenir. Farmakodinamik parametreleri ilaç
ve onun formülasyonunun yanı sıra yemeğin
bileşimi ve besinle barsak enzimlerinin etkileşimi
de etkiler (11).
Besin mide pH’sı, Gİ salgı, motilite ve geçiş
zamanını değiştirerek ilacın emilim oranında
değişikliklere neden olur (12). İlaç emilim
sürecindeki en önemli faktör gastrik boşalma
zamanı, Gİ motilite, splanik kan akışı ve Gİ
sekresyondaki değişikliklerdir (13). Bu
değişiklikler çoğunlukla besinin içeriği ile ilişkilidir
(14). Besinlerle özellikle de yağlı besinlerle eş
zamanlı alınan ilaçların emilimi Gİ kanal boyunca
bu durumdan oldukça etkilenir. Mide pH’sının
artması, safra sekresyonunun kuvvetlenmesi,
motilitenin güçlenmesi, kan akışının artması ve
gastrik geçiş zamanındaki gecikme emilimde rol
oynayan önemli faktörlerdir (13). Aynı zamanda
mukozal morfoloji ve fonksiyonda emilim oranını
değiştirir (10). Artmış pH durumunda çözünürlüğün
azalması biyoyararlanımın azalmasına neden
olabilir. Splanik kan akışının hızlı olması
durumunda ilk geçiş etkisine maruz kalan ilacın
biyoyararlanımının artar (15). Besin alımı kişide Gİ
kanaldan geçiş boyunca mekanik stres uygulayan
ve dozaj formun geçişini etkileyen Gİ motilitenin
yanı sıra lümendeki sıvıların hacmi ve
bileşimindeki dinamik değişiklikleri de indükler
(16). Gİ hacim artışı geçiş hızını etkilemesinin yanı
sıra ilaca daha sıvı bir ortam oluşturarak
çözünürlüğü de etkiler. Mide boşalmasının
gecikmesi durumunda maruziyet artacağından
nonstabil bileşiklerdeki ayrışmanın artmasına sebep
olarak ya da gastrik asit sekresyonunun ilaç ile
etkileşmesinden dolayı biyoyararlanım azalabilir
(15).
Besin alımı açlık durumuyla kıyaslandığında
mide boşalmasını yavaşlattığı, ince bağırsağın
pH’ını artırdığı, karaciğer kan akımını artırdığı ve
Gİ geçiş zamanını uzattığı bildirilmektedir. Bu
yüzden besinlerin emilim oranını, karaciğer/barsak
atılımını etkileyerek ilaçların sistemik
biyoyararlanımını etkileyebildiği ve ilaçların mide
boş olduğunda daha hızlı emildiği ifade
edilmektedir (6, 17).
Genelde besinlerin emilime müdahale ettiği asıl
mekanizmanın bilinmediği bildirilmektedir (18).
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
47
Genelde besinlerin ilaç emilimi üzerine etkisi besin
miktarı ve bileşimine bağlı olarak
değişebilmektedir. Farklı besin türleri ilacın
çözünebilme yeteneğinde değişik etkiler meydana
getirebilir. İlaç-besin etkileşiminin emilim
boyutunda olası 4 sonucunun olduğu
bildirilmektedir. Bunlar; emilimin gecikmesi,
azalması, artması ve etkilenmemesi durumudur
(17).
Emiliminin gecikmesi: Özellikle hızlı oral emilim
ve yüksek çözünürlük özelliği olan bazı ilaçlar için
besinin bulunması emilim hızını yavaşlatır.
Emilimin gecikmesinde genelde ilaca toplam maruz
kalmanın mutlaka azalmadığı; eğrinin altında kalan
alanın (EAA) ilaç nasıl alınırsa alınsın eşdeğer
olabildiği bildirilmektedir (18). İlaçlar genelde ince
barsaktan iyi emildiği için ilacın midede uzun süre
kalmasının dayanıklılığını etkilemediği
belirtilmektedir (11). Besinin ilaç emiliminde
meydana getirdiği gecikmenin emilim oranında
azalmaya neden olmadığı ve klinikle ilgili
farmakokinetik değişikliklere de sahip olmadığı
ifade edilmektedir (19). İlaç emiliminin
gecikmesinden sorumlu esas mekanizmanın
öncelikle ince bağırsakta bulunan reseptörlerin geri
bildirim (feed-back) mekanizması yoluyla
oluşturduğu mide boşalma oranının besin varlığında
azalmış olması belirtilmektedir. Besin-ilaç
etkileşimine bağlı olarak emilimin yavaşlaması ya
da gecikmesi akut tedavinin başlamasını
geciktirebilir (17). Sindirim kanalında irritasyona
sebep olan aspirin, asetominofen ve bazı artrit
ilaçlarının yemekle birlikte ya da yemekten sonra
alınmasının yan etkileri azaltacağı bildirilmektedir
(20). Bazen emilimin gecikmesi faydalı
olabilmektedir. Nifedipinde olduğu gibi ilaçla
besinin alınması durumunda meydana gelen
absorbsiyon gecikmesinin hastanın tedaviye
uyumunu artırdığı ve cilt kızarması gibi istenmeyen
etkilerini azalttığı ifade edilmektedir (10).
Diyet tiplerinin Gİ motiliteyi etkilediği
bildirilmektedir. Sıvı diyetler gastrik boşalmayı
hızlandırırken özellikle yağ ve aminoasit içeren
besin bileşimlerinin bulunduğu beslenme sonrası
durumda gastrik boşalmanın geciktiği ifade
edilmektedir (10).
Emiliminin azalması: Besinler ilacın emilimini ve
buna bağlı olarakta ilacın kan dolaşımına geçiş
miktarını azaltabilir (20). İlaç emiliminin azaldığı
durumda emilim ya da başka bir deyişle EAA
önemli şekilde azalmaktadır. Emilim azalmasının
altında yatan 3 temel mekanizma olduğu ifade
edilmektedir:
- Gİ sıvılarındaki kararsızlık: İlaçların alındığı
sıvılar ve besinler emilimi etkiler. Genellikle
ilaçların suyla alınması önerilir. Asidik yumuşak
içecekler, meyve suları ve diğer besinlerin ilacı
yıkabilen mide asidini aşırı artırdığı ya da ilacın
barsak yerine midede çözünmesine sebep olduğu
için ilaçların genellikle suyla alınması gerektiği
ifade edilmektedir (6). Normal sulu ortamda
hidroliz olan klorambusilin yeme durumunda
midede kalış süresinin uzamasından dolayı hidroliz
oranını daha da hızlandırabileceği belirtilmektedir
(17).
- Besin bileşenleriyle ilaçların fiziksel ya da
kimyasal bağlanması: Fizikokimyasal
mekanizmalar besinler tarafından ilacın
bağlanmasını içermektedir (21). (Tablo 2.1)
- İlk geçiş etkisi ve atılımın artması: Bu
mekanizma bazı besin bileşimlerinin tekrarlı
alımlarında düşünülmektedir. Yüksek proteinli
besinler, turpgillerden sebzeler (brüksel lahanası ve
beyaz lahana) ve mangalda pişirilmiş besinler ilaç
metabolizmasındaki enzimleri indükleyerek belli
ilaçların atılımını ve ilk geçiş etkisini arttırabilir
(17).
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
48
Emiliminin artması: İlaç emiliminin artması
durumunda EAA önemli oranda artar ve bu durum
da Cdoruk (doruk ilaç konsantrasyonu) artışı ile
ilişkilidir (17). EAA ve Cdoruk oranındaki artma yan
etki riskini de arttırır (11).
İlaç emiliminin artması ilk geçiş etkisinin
azaltılması ve mide içeriğinde çözünebilme
yeteneğinin artmasına bağlıdır. Yağlı besinlerin
sorumlu olduğu bu mekanizmalar başlıca safra
atımının artması, mide boşalmasının yavaşlaması,
barsak hareketlerinin artması ve lenfatik alımın
artmasına bağlıdır. Lenfatik sistem yoluyla ilaçların
geçişinin arttığı ve bu yüzden karaciğer ve Gİ kanal
boyunca ilk geçiş etkisinin azaldığı bildirilmiştir
(17). Yüksek yağlı besinler safra akışını ve Gİ
enzimleri indükleyerek ya da çözünebilirliği
artırarak ilaçların emilimini arttırabilir (22). Yüksek
yağlı besinler Gİ hareketleri azaltan kolesistokinin
salınımını stimüle eder ve bu durum ilaçla barsağın
temasını arttırarak ilaç emilimi arttırır. Fakat ilacın
dozu, besinin içeriği ve besin içeriği ile ilacın
bağlanma ihtimalinin bazen besin varlığında tahmin
edilemeyen ilaç emilimine sebep olabileceği
vurgulanmaktadır (19). Ayrıca besinlerde bulunan
bazı yağ asitlerinin epitel membranın
geçirgenliğinde geçici değişikliklere sebep
olabildiği özellikle de lipofilik ilaçlarda
lipoproteinlerle bağlanmayı arttırarak emilimin
artırılabileceği ihtimali de belirtilmektedir. Diğer
bir ihtimalin ise özellikle de safra tuzları ile çift
iyon oluşturmaya meyilli hidrofilik ilaçlarda
artırılmış çift iyon geçişinden dolayı emilimin
artırılabildiği ifade edilmektedir (17).
Yüksek yağlı besinlerin Gİ fizyoloji üzerine
etkilerine bağlı olarak sistemik ilaç
biyoyararlanımını maksimum şekilde
etkilemesinden dolayı besin-ilaç etkileşimi
çalışmalarında yüksek yağlı besinleri içeren bir
diyetin kullanımı FDA tarafından tavsiye
edilmektedir (15).
Emiliminin etkilenmemesi: Besinler ilaçların
emilimini bazı durumlarda etkilemeyebilir (20).
Etoposit ve lurtotekan gibi bazı ilaçların besin
alımından sonra Gİ kanalda oluşan değişikliklere
nispeten duyarsız olması, benign prostat
hiperplazisi ve erkeklerdeki alopesi tedavisi için
kullanılan finasterid gibi ilaçların Gİ kanaldan hızlı
ve tamamen emilmesi ve prostat kanseri ve eril
kıllanma tedavisi için kullanılan bikalutamit gibi
ilaçların da hem ince hem de kalın barsaktan
emiliminin iyi olması nedeniyle besinlerle birlikte
alımlarında emilimlerinde farklılıklar görülmez
(17).
2.1.2. Dağılım düzeyinde etkileşimler
Uzun dönem nispeten proteinin eksik alımı plazma
albümin miktarını azaltır (10). Serum albümin
düzeyindeki azalma önemli oranda ise proteinlere
yüksek oranda bağlanan ilaçların serbest kısmı
artabilir. Hipoalbüminemi varfarin, fenitoin gibi
plazma proteinlere yüksek oranda bağlanan
ilaçların daha az bağlanmasına sebep olur. Bu,
ilacın serbest kısmının ve etkisinin artmasına neden
olur. Fenitoinin yüksek seviyede bulunması
toksisiteye, varfarinin ise kanamaya sebep
olabileceği bildirilmiştir (23).
2.1.3. Metabolizma düzeyinde etkileşimler
Besin vücutta belli ilaçların metabolizmasını
önleyebilir ya da artırabilir. Besinde bulunan
vitamin, mineral, yağ, protein, kafein gibi içerikler
bazı ilaçların etkisine karşı koyabilmekte ya da
etkisinin artmasına yol açabilmektedir (24).
Biyokimyasal mekanizmalar diyet içerikleri
tarafından ilacı metabolize eden enzim ve
taşıyıcıların fonksiyonlarının değiştirilmesi, ilaç
farmakodinamiklerinin potansiyalizasyonu, ilacın
fonksiyonuna ve kofaktör oluşumuna müdahale
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
49
edilmesini içermektedir (21, Tablo 2.1). Serbest yağ
asidi molekülleri ve bazı ilaçlar plazma
albümininde aynı noktalara bağlanma yeteneğinde
olduklarından dolayı yarışmalı bir şekilde plazma
albüminindeki bağlanma bölgelerinde ilacın yerini
alır. Sonuçta serbest ilaç oranının artmasına bağlı
olarak yan etki ya da toksisite gelişebilir (17).
Besinler metabolizma enzimlerinin sentezine ve
aktivitesine müdahale ettiklerinden dolayı besin ve
ilaçların birlikte alınması birbirlerinin aktivitesini
etkilemek suretiyle etkileşime sebep olabilmektedir.
Bu genellikle metabolizma enzimlerinin indükleme
veya inhibisyonu ile ilgilidir ya da splanik-hepatik
kan akışındaki değişikliklerinden
kaynaklanmaktadır (10). İnhibisyon ve indüksiyon
ilaç etkileşimlerinde hem farmakodinamiği hem de
farmakokinetiği etkileyebilir (2). Yüksek proteinli
besin alımı açlık ve/veya yüksek karbonhidratlı
besin alımıyla kıyaslandığında ilaç
biyoyararlanımda artış meydana gelebilir. Bu
durum besin sonrasında splanik kan akımının
artmasına bağlıdır. Karaciğerden ilaçların geçiş
zamanı azaltıldığından dolayı ilk geçiş etkisi azalır.
Ayrıca, yüzey aktif fosfolipitleri büyük oranda
içeren proteinli besinlerin varlığında ilaçların
çözünürlüğü aratacağından dolayı biyoyararlanımda
artma görülür (17). Merkaptopurin ve süt arasındaki
etkileşimde olduğu gibi bazı durumlarda da yüksek
protein içeren besinler enzim indüksiyonuna sebep
olarak bazı ilaçların oral biyoyararlanımını
azaltabilirler. Yüksek lifli besinlerin oral sitotoksik
ilaçlar gibi bazı ilaçlarla aynı zamanda alınması
durumunda da ilaçlar life bağlandıklarından dolayı
biyoyararlanım azalabilir (11).
Besinlerdeki yağ, protein, karbonhidrat gibi
bileşimlere ilaveten vitamin, mineral gibi besinlere
direk eklenen ya da insektisit, mikotoksinler gibi
kirletici maddeler de bulunur. Bu bileşiklerin çoğu
dünyanın büyük bir kısmında populasyonun önemli
bir riske maruz kalmaması için seviyeleri kontrol
edilen ve düzenlenen toksikolojik öneme sahip
bileşiklerdir. Diğerleri ise minimum biyolojik
etkiye sahip olduğu düşünülen ve genellikle güvenli
olarak tanımlanan miktarda bulunan maddelerdir.
Fakat yemek hazırlarken ya da pişirirken üretilen
bazı bileşimler presistemik eliminasyon ve oral ilaç
biyoyararlanımında değişikliklere sebep olan
ksenobiyotikleri metabolize eden enzim sistemiyle
potansiyel olarak etkileşebilir. Besinlerin tütsüleme
yoluyla ya da odun kömüründe pişirilmesi sırasında
oluşan polisiklik aromatik hidrokarbonlar bağırsak
mukozasında yerleşmiş olan özellikle CYP1A’nın
düzenlediği ksenobiyotikleri metabolize eden
enzimlerin indüklenmesine neden olmaktadır. Bu
durum neticesinde indükleme ilaçların oral
biyoyararlanımını oldukça azaltabilir (25).
Meyve ve sebzelerde bulunan çeşitli
fitokimyasallar taşıyıcı proteinlerin ve enzimlerin
aktivitesini değiştirerek besin-ilaç etkileşimlerine
neden olabilmektedir (Tablo 2. 3). P glikoprotein
(P-gp), çoklu ilaç direnci 1 (MRP 1), çoklu ilaç
direnci 2 (MRP 2) ve meme kanseri direnç proteini
(BCRP) Gİ geçiş sisteminde bulunan önemli
taşıyıcı proteinlerdir (11). P-gp bağırsakta substratı
olan ilacı bağırsak lümenine pompalar ve kan
dolaşımına girişini azaltır (26). Besin maddeleri ya
da beslenme durumu karaciğerdeki sitokrom (CYP)
450 enzimlerinin metabolizmasını değiştirebilir ve
bazı ilaçların ilk geçiş metabolizmasını da
etkileyebilir (25). Greyfurtun ilaçlarla etkileşiminde
hâkim olan mekanizmanın P-gp inhibisyonu ve ince
barsakta presistemik metabolizmanın önemli bir
şekilde azalmasına neden olan CYP 450 3A4’ün
greyfurttaki furanocoumarinler tarafından inhibe
edilmesi olarak gösterilmektedir (27, 28).
Organik anyon taşıyıcı polipeptitler (OATPs)
ilaçların ve çok sayıda endojen bileşiğin alımını
kolaylaştıran zar aracılı taşıyıcıdır. Bu taşıyıcıların
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
50
ilacın dağılımını belirlemede önemli olduğu
bildirilmektedir. Etkileşimler üzerine çalışmaların
çoğunun greyfurt suyunun CYP3A4 substratlarına
sistemik maruziyeti artırmasına odaklanmasına
rağmen son zamanlarda çeşitli meyve sularının
OATP inhibisyonuna sebep olarak birkaç kliniksel
önemi olan ilacın sistemik maruziyetinde önemli
oranda azalmalar olduğu belirlenmiştir. Dresser ve
arkadaşları (2002) su verilmesine kıyasla greyfurt,
portakal ve elma suyu ila OATP substratı
feksofenadinin birlikte verilmesinin sistemik
maruziyette azalma meydana getirdiğini
belirlemişlerdir Bu etkiye greyfurt içindeki naringin
ve hesperidin gibi flavonoidlerin sebep olduğu
bulunmuştur (29).
Esterazlar özellikle kan, karaciğer ve barsak gibi
dokularda yerleşmiştir. Esteraz inhibisyonu
enterosit ve lümende esterlerin stabilitesinde
artmaya neden olabilmektedir. Bu durum da
esterlerin daha fazla emilmesine ve plazmada hızlı
hidroliz yoluyla aktif metabolite daha fazla maruz
kalmaya sebep olmaktadır. Lovastatinin greyfurt
suyu ile alınması durumunda greyfurt suyunun hem
CYP3A4 hem de esteraz inhibisyonu yapması
sonucunda lovastatine maruziyetin arttığı
bildirilmektedir (22).
Tablo 2. 3. Meyve, Sebze -ilaç etkileşimleri (5, 40, 41).
Meyve-Sebze İlaç Mekanizma Fitokimyasallar
Ahududu İn vitro; midazolam CYP3A inhibisyonu Fenolik asitler (ellajik asit ve
gallik asit), flavonoidler
(quercetin, antosiyaninler,
pelargonidinler, syanidinler,
kaempferol), kateşinler ve salisilik
asit
Avakado İnsan; varfarin Bilinmiyor Persin, karotenoidler (zeaxanthin,
α-karoten ve β-karoten), lutein,
β-sitosterol, glutathione
Brokoli Varfarin, fenobarbital,
karbamazepin, rifampin
CYP1A2, CYP2B1/2,
CYP3A4, CYP2E1,
hGSTA1/2, MRP1, MRP2,
BCRP, UDP,
glukorositransteraz,
sülfotransferaz, kinon
redüktaz fenolsülfotransferaz
inhibisyonu
UDP-glukuronosiltransferaz,
sülfotransferaz ve kinon
redüktaz
indüksiyonu
Isothiocyanate sulforaphane,
glucosinolate, glucoraphanin,
glucosinolates, fenolik asit, indol
ve dithiolthiones.
Domates İn vitro; dietilnitrosamin, N-
metil-N-nitrosourea ve 1,2
dimetilhidrazin
CYP1A1, CYP1B1, UGP
inhibisyonu
UGT ve CYP2E1 artışı
Phytofluene karotenoidler,
phytoene, neurosporene, Y-
carotene ve ζ-carotene lycopene,
phytoene, phytofluene, quercetin,
polifenoller, kaempferol
Elma Feksofenadin CYP1A1 ve OATP ailesi
(Oatp-1, Oatp-3 ve NTCP)
inhibisyonu
Fenolik asitler (taninler),
flavonoidler (quercetin), glikolize
ksantonlar (mangiferin) ve
saponinler
Greyfurt - İnsanlarda; kalsiyum kanal
blokörleri, MSS
modülatörleri, HMG-CoA
redüktaz,
immünosupresanlar,
CYP3A4, CYP1A2, MRP2,
OATP-B ve P- glikoprotein
inhibisyonu
Bergamottin, flavonoidler
(nobilein, tangeretin, quercetin,
diosmin, naringenin, naringin ve
kaempferol) ve furanocoumarinler
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
51
antiviraller, fosfodiesteraz-5
inhibitörleri,
antihistaminikler,
antiaritmikler, antibiyotikler
Guava Dökümante edilmemiş P-glikoprotein inhibisyonu Quercetin ve floretin gibi
flavonoidler
Havuç Dokumante edilmemiş Fenolsulfotransferaz ve
etoksikumarin
O-dietilaz indüksiyonu
CYP2E1 inhibisyonu
Polifenoller, α ve β-karoten,
quercetin, myrecetin ve panaxynol
Ispanak İn vitro; heterosiklik
aromatik aminler
CYP1A2 inhibisyonu Flavonoidler ve p-coumaric asid
derivatives, α-lipoic asid,
polifenoller, lutein, zeaxantin,
betaine
Karadut İn vitro; midazolam,
glibenklamid
CYP3A ve OATP-B
inhibisyonu
2-arylbenzofuran, flavonlar
(momigrol D, mornigrol G,
mornigrol H ve norartocarpetin),
flavonol (dilhydrokaempferol),
albanin A, albanin E stilbenes
(moracin M) ve albafuran
Karnıbahar Dökümante edilmemiş CYP1A1, CYP2B1/2,
CYP3A4, CYP2E1,
hGSTA1/2, MRP1, MRP2,
BCRP, UDP,
glukorositransteraz,
sülfotransferaz, kinon
redüktaz,
fenolsülfotransferaz
inhibisyonu,
UDP-glukuronosil transferaz,
sülfotransferaz ve kinon
redüktaz indüksiyonu
Isothiocyanate, glucosinolate,
indole-3-Carbinol, sulforaphane,
indol
Kırmızı Biber Simvastatin
CYP1A2, CYP2A2,
CYP3A1 CYP2C11,
CYP2B1, CYP2B2 ve
CYP2C6 inhibisyonu
Capsaisin, lycopene, anthocyanins
Kızılcık İnsan; varfarin
İn vitro; diklofenak
CYP3A ve CYP2C9
inhibisyonu
Antosiyaninler (syanidin ve
poenidin) gibi flavonoidler,
quercetin gibi flavonoller ve
karotenoidler
Mandalina Nifedipin, digoksin CYP3A4 aktivitesi
stimülasyonu ve P-
glikoprotein inhibisyonu
Diosmin, tangeritin, nobilein ve
quercetin gibi flavonoidler
Mango Midazolam, diklofenak,
klorzoksazon, verapamil
CYP1A1, CYP1A2,
CYP3A1, CYP2C6, CYP2E1
ve P-glikoprotein
inhibisyonu
Fenolik asitler (taninler),
flavonoidler (antosiyaninler),
karotenoidler, esansiyel yağlar,
yağ asitleri, lektinler, fenoller,
saponinler, alkaloidler ve
triterpenler
Nar Hayvan; karbamazepin CYP3A ve fenol
sulfotransferaz aktivitesinin
inhibisyonu
Fenolik asitler (punikalagin ve
taninler), flavonoidler
(antosyaninler) ve pektinler
Papaya Dökümante edilmemiş CYP3A4 inhibisyou Beta crytoxanthin ve benzil
izotiyosiyanatlar
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
52
Sevil
Portakalı
İn vitro; vinblastin,
feksofenadin, glibenklamid,
İnsan; atenolol,
siprofloksasin, siklosporin,
seliprolol, levofloksasin ve
pravastatin
CYP3A4, P-glikoprotein,
OATP-A, OATP-B
inhibisyonu
Tangeretin, nobiletin, diosmin ve
hesperetin gibi flavonoidler
Su teresi İnsan; klorzoksazon CYP2E1, P-glikoprotein,
MRP1, MRP2, BCRP
inhibisyonu
Phenylethyl isothiocyanate
(PEITC) ve methylsulphinylakyl
isothiocyanates (MEITCs),
quercetin, hydroxycinnamic acids
gibi flavonoidler ve β-karoten ve
lutein gibi karotenoidler
Üzüm
Siklosporin CYP3A4 ve CYP2E1
inhibisyonu
Stilbenler (resverestrol, viniferin)
ve flavonoidler
Üzümsü
Meyve
Kalsiyum kanal blokörleri,
MSS modülatörleri, HMG-
CoA redüktaz,
immunosupresanlar,
antiviral, fosfodiesteraz-5
inhibitörleri,
antihistaminikler,
antiaritmikler ve
antibiyotikler
CYP3A4, CYP1A2,
MRP2,OATP-B ve P-
glikoprotein inhibisyonu
2.1.4. Atılım düzeyinde etkileşimler
Besin ilacın böbrekten atılımını ve
reabsorbsiyonunu değiştirebilir (24). Lityum ve
sodyum böbrekte tübüler reabsorbsiyon için yarışır.
Yüksek sodyum alımı daha fazla lityum atılmasına
sebep olur. Düşük sodyum alımı lityumun böbrekte
tutulmasına ve kan seviyesinin artmasına sebep
olmaktadır (23).
Besinler belli ilaçların aktivitesini etkileyen
idrar pH’nı değiştirebilir. Bazı ilaçların yarılanma
ömrü idrar pH’ındaki değişikliklerden önemli bir
şekilde etkilenebilir. Asidik ilaçların asidik idrardan
emilimi artarken alkali idrardan azalır. Süt, sebzeler
ve turunçgil suları gibi besinler idrarı
alkalileştirebilir. Et, balık, peynir ve yumurta idrarı
asitleştirebilir (12). Yüksek proteinli diyette idrarın
asidik olması amitriptillin gibi ilaçların atılımını
artırmaktadır. Düşük protein içeren diyet üriner
pH’ın artmasına neden olmaktadır. İdrarın
alkalileşmesi nitrofurantoinin atılımını
artırmaktadır. Düşük proteinli diyet kinidinin renal
reabsorbsiyonunu artırmakta ve ilacın toksisite riski
artmaktadır (10).
2.2. Farmakodinamik Etkileşimler
Besinlerin ilaç farmakokinetiği üzerinde neden
olduğu farklılıklar hedef noktadaki ilaç
konsantrasyonunu etkileyerek dolaylı yoldan
farmakodinamik özelliklerini de değiştirir. Oral
antikanser ilaçlar ile diyet arasındaki etkileşimlerin
direk etkileri başlıca farmakokinetik özellikte iken
dolaylı etkileri ise farmakodinamik tiptedir (11).
Farmakodinamik etkileşimler ilacın
farmakokinetiğini ya da biyoyararlanımını
değiştirmeksizin ilaç-besin kombinasyonuna
hastanın cevabını değiştirme ile ilgilidir. Altta yatan
2 mekanizma gösterilmektedir; antagonizma ve
değişmiş hücresel taşıyıcı sistem (10).
Antagonizmanın bilinen en iyi örneği K vitaminin
varfarinin antikoagülan etkisini azaltması ya da
ortadan kaldırmasıdır (10). Diğer farmakodinamik
etkileşimde ise levodopanın emiliminde enteral
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
53
formülünün bileşiminin etkileşmesinden
kaynaklanır. Levodopa kan-beyin bariyeri geçmede
aynı taşıyıcıları paylaştığından dolayı herhangi bir
diyet değişikliğinin dolaşımdaki nötr aminoasitleri
etkilemesi sonucu levodopanın kliniksel ve
biyolojik etkisi değişebilmektedir (10).
3. Besin-İlaç Etkileşimi İçin Risk Faktörleri
Besin-ilaç etkileşimlerinin risk faktörlerini yaş,
birden fazla ilaç kullanılması, beslenme
alışkanlıkları, besinlerin hazırlanması ve pişirilmesi
sürecindeki besin kayıpları, kısıtlayıcı diyetler,
anoreksiya gibi beslenme hastalıkları, alkolizm,
madde bağımlılığı, renal ve hepatik disfonksiyon,
sosyoekonomik durum oluşturmaktadır. Ayrıca
stres, önceden var olan hastalıklar ve doz, veriliş
yolu gibi farmakolojik değişkenler de ilacın tavrını
ve dolaylı olarak da etkileşimi etkilemektedir (30).
Çocuk, yaşlı, hamile, zayıf beslenen ve kronik
hastalığı olan insanlar beslenme durumunu
etkileyen ilaçlar için daha fazla riske sahip grubu
oluşturmaktadırlar (6). Yaşlı kişiler normal
fizyolojinin azalması, kronik hastalıkların varlığı,
besin alımı ve kullanımının sınırlı olması, besin
seçimi ve tüketimini değiştiren psikolojik ve
sosyoekonomik faktörler gibi sebeplerden dolayı
besin-ilaç etkileşimine karşı daha hassastırlar (3).
Yaşlı kişiler özellikle de 65 yaşın üzerinde
olanlarda ilaçlardan bağımsız olarak besinin
emilim, dağılım, metabolizma ve atılımı yaygın
olarak azaldığından dolayı böyle etkileşimler
bakımından daha büyük risk altında olabilirler (31).
Etkileşimin etkisi özellikle risk grubu olan
hastalarda diğer kişilerden farklıdır. Bebek ve
çocukların renal fonksiyonları tam olarak
gelişmediğinden, ilaç metabolize eden Gİ ve
hepatik enzimler nispeten etkisiz olduğundan dolayı
risk altındadırlar. Sayıları gittikçe artan çoklu ya da
uzun dönem tedavi alan hastalar kısa süre ve tek
yolla ilaç alan hastalardan daha fazla risk
altındadırlar (4).
Besin-ilaç etkileşimde ilacın formulasyonu da
önemlidir. Eritromisinin farklı formulasyonları
besinin varlığından farklı şekilde etkilenmektedir.
Eritromisinin biyoyararlanımı üzerine besinin etkisi
antibiyotiğin verilmesinin ardından yeme zamanı,
formulasyonu ve kimyasal yan ürünlerden
etkilenmektedir (30).
Total parenteral beslenme (TPN) barbitüratların
hepatik atılımını azaltması durumunda olduğu gibi
ilaçların metabolizmasını etkileyebilir. Antipirin
farmakokinetiği intravenöz beslenme rejimlerinden
etkilenmektedir. TPN antipirinin plazma yarılanma
ömrünün kısalmasına ve renal atılımın artmasına
sebep olmaktadır (30).
4. Sonuç ve Öneriler
Besin-ilaç etkileşimi özellikle dar terapotik indekse
sahip, yüksek oranda biyotranformasyona uğrayan
ve/veya plazma proteinlerine bağlanan ya da özel
taşıyıcı sisteme ile taşınan ve özel hedef noktalara
ilgisi olan ilaçlar için önemlidir. Bu nedenle ilaç
kullanırken öngörülen tedavi dozunda oluşabilecek
istenmeyen etki yada tedavide başarısızlıkta, besin
faktörü mutlaka göz önünde tutulmalıdır. Ayrıca,
besin-ilaç etkileşimleri tedavinin etkisini önemli bir
şekilde azaltarak ve/veya hastanede kalma süresini
uzatarak bireyin tedavi maliyetini artırmaktadır. Bu
nedenle klinisyenler ilaç-besin etkileşiminin kısa ve
uzun dönem sonuçlarını tanımlamalı, ilaç için
gerekli doz ve zamanı ayarlamalı, alternatif tedavi
yaklaşımlarını düşünmelidirler. Etkileşim
potansiyeli olan ilaçların reçetelendirilmesinde
sınırlama yapılması ve tedavide peryodik
değerlendirilmenin tercih edilmesi istenmeyen ilaç-
besin etkileşimlerini azaltmak için gereklidir.
Enteral beslenme durumundaki ilaç-besin
etkileşimlerini önlemek veya azaltmak için ilaç
enteral ya da parenteral formulasyonlarla
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
54
karıştırılmamalı, ilaç verilmesinin öncesi ve
sonrasında tüpler yıkanmalı, enteral beslenme
tüpünden ilaç verildiği zaman tabletlerin ezilmesi
yerine süspansiyon ya da solüsyonlar tercih
edilmelidir. Dar terapötik indeksli ilaçlarda ilaç
seviyesinin izlenmesine dikkat edilmelidir. İlaç
etiketinde etkileşimle ilgili uyarılar ve önlemler
okunmalı eğer daha fazla bilgi isteniyorsa ya da
anlaşılmayan bir şey varsa doktora veya eczacıya
sorulmalıdır. İlaç-besin etkileşimlerinin azaltılması
için kişi diğer insanlarla ilaçlarını paylaşmamalı ve
diğer insanların ilaçlarını almamalıdır. Kişi tezgah
üstü ilaçları kendi başına sık sık almamalı ve
bitkisel ürünler, alkol, reçetesiz ilaçlar da dahil
alınan her ürün hekime sorulmalıdır. Alınan
ilaçların bir listesi tutulmalı ve ilaç alındığında
gelişen yeni yada yoğun herhangi bir semptom
hekimle paylaşılmalıdır.
Kaynaklar
1. Öztürk M, Besler T. (2012). Besin alerjileri. Sağlık
bakanlığı yayınları. Ankara.
2. MacDonald L, Foster BC, Akhtar H, 2009. Food and
therapeutic product interactions - a therapeutic
perspective. Journal of Pharmacy&Pharmaceutical
Sciences. 12(3): 367-377.
3. Ayo JA, Agu H, Madaki I, 2005. Food and drug
interactions: its side effects. Nutrition & Food Science.
Anonim 2015f(4): 243 – 252.
4. Mason P, 2010. Drugs and nutrition Important drug–
nutrient interactions. Proceedings of the Nutrition
Society. 69: 551–557.
5. Rodríguez-Fragoso L, Reyes-Esparza J, 2013.
Fruit/Vegetable-Drug Interactions: Effects on drug
metabolizing enzymes and drug transporters. Journal of
Food Science. 76(4): 112-124.
6. Anonim, 2015a. Drug – nutrient interactions. Division
agricultural sciences and natural resources. Erişim:
http://osufacts.okstate.edu. Erişim tarihi: 15.03.2015.
7. CHMP, 2012. Guideline on the investigation of drug
interactions. CPMP/EWP/560/95/Rev. Final. European
medicines agency science medicines health. London
UK.8.
Bushra R, Aslam N, Khan AY, 2011. Food-drug
interactions. Oman Medical Journal. 26(2): 77-83.
9. Lilyquist K, 2011. Food Interactions with Prescription
Drugs. Nutrition Dimension.
10. Lourenço R, 2001. Enteral feeding: drug/nutrient
interaction. Clinical Nutrition. 20(2): 187-193.
11. Ruggiero A, Cefalo MG, Coccia P et al. 2012. The
role of diet on the clinical pharmacology of oral
antineoplastic agents. European Journal of Clinical
Pharmacology. 68(2): 115-122.
12. Yaheya M, Ismail M, 2009. Drug-food interaction
and role of pharmacist. Asian Journal of Pharmaceutical
and Clinical Research. 2 (4):1-10.
13. Arjun S, Raju S, Manu AK et al. 2012. Food-Drug
Interactıon. IJPCS. 1(1): 264-269.
14. Krondl, 1970. Present understanding of the
interaction ofdrugs and food during absorption. Canadian
Medical Association Journal. 103(4): 360–364
15. Custodio JM, Wu CY, Benet LZ, 2008. Predicting
drug disposition, absorption/elimination/transporter
interplay and the role of food on drug absorption.
Advanced Drug Delivery Reviews. 60(6): 717-7 Anonim
2015d.
16. Varum FJO, Hatton GB, Basit AW, 2013. Food,
physiology and drug delivery. International Journal of
Pharmaceutics. 457(2): 446-460.
17. Singh BN, Malhotra BK, 2004. Effects of food on the
clinical pharmacokinetics of anticancer agents. Clinical
Pharmacokinet. 43(15): 1127-1156.
18. Bland SE, 1998. Drug-food interactions. Journal of
the Pharmacy Society Wisconsin. 28- Anonim 2015f.
19. Genser D, 2008. Food and drug interaction:
consequences for the nutrition/health status. Annals of
Nutrition and Metabolism. 52(1): 29-32.
20. Anonim, 2015b. Drug&food interactions. The
people’s pharmacy. Erişim: www.peoplespharmacy.com.
Erişim tarihi: 13.03.2015.
21. Won CS, Oberlies NH, Paine MF, 2012. Mechanisms
underlying food-drug interactions: inhibition of intestinal
metabolism and transport. Pharmacology & Therapeutics.
136(2): 186-201.
22. Won CS, Oberlies NH, Paine MF, 2010. Influence of
dietary substances on intestinal drug metabolism and
transport. Curr Drug Metab. 11(9): 778-792.
23. Anonim, 2015c. Excerpt from food-medication
interactions. Food&Nutrition Education Interactions.
Erişim: www.foodmedinteractions.com. Erişim tarihi:
11.03.2015.
24. Bellows L, Moore R, 2013. Nutrient-drug interactions
and food. Food and Nutrition Series. 9: 12-96.
25. Wilkinson GR, 1997. The effects of diet, aging and
disease-states on presystemic elimination and oral drug
bioavailability in humans. Advanced Drug Delivery
Reviews. 27(2-3): 129-159.
Besin-İlaçEtkileşimleri:………… …….. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55
55
26. Lin Y, 2001. Double-Whammy: Food-Drug
Interactions. NWS&T. Winter.
27. Dahan A, Altman H, 2004. Food–drug interaction:
grapefruit juice augmentsdrug bioavailability mechanism,
extent andrelevance. European Journal of Clınical
Nutrition. 58: 1–9.
28. König J, Müller F, Fromm MF, 2013. Transporters
and drug-drug interactions: important determinants of
drug disposition and effects. Pharmacological Reviews.
65(3): 944-966.
29. Dolton MJ, Roufogalis BD, McLachlan AJ, 2012.
Fruit juices as perpetrators of drug interactions: the role
of organic anion-transporting polypeptides. Clinical
Pharmacology Therapeutics. 92(5): 622-630
30. Thomas JA, 1995. Drug-nutrient interactions.
Nutrition Reviews. 53: 271-282.
31. Boullata JI, 2010. Handbook of drug-nutrient
interactions. Nutrition. 26: 1207-1210.
32. Jarozs M, Wolnicka K, 2011. Relations Between
Occurrence of the Risk of Food-Drug Interactions and
Patients' Socio-Demographic Characteristics and Selected
Nutrition Habits. Pol. Journal of Food and Nutrition
Sciences. 61(3): 211-218.
33. Vella V, 2009. Food-drug interactions: Do they really
matter. Journal of the Malta College of Pharmacy
Practice. 15: 16-22.
34. Anonim, 2015d. Food and medication interactions.
Executive Office of Elder Affairs and the Central Mass
Agency on Aging. Erişim: www.seniorconnection.org.
Erişim tarihi: 11.03.2015.
35. Anonim, 2015e. Drug food interactions. Visiting
nurse service of New York. Erişim: champ-program. org.
Erişim tarihi: 11.03.2015.
36. Anonim, 2015f. Avoid food-drug interactions. A
Guide from the National Consumers League and U.S.
Food and Drug Administration. Erişim: www.fda.gov.
Erişim tarihi: 11.03.2015.
37. Btaiche IF, Kraft MD (2004). Nutrients that may
optimize drug effects. (Alınmıştır). In: Handbook of
drug-nutrient interactions, Boullata JI, Armenti VT
(Edits). 3. Baskı. s, 195-217. New Jesey: Humana Press.
38. Ashley EA, Stepniewska K, Lindega N et al. 2007.
How much fat is necessary to optimize lumefantrine oral
bioavailability? Tropical Medicine and International
Health. 12 (2): 195–200.
39. Liu D, Jiang J, Zhang L et al. 2014. Cancer
Chemother Pharmacol. 73: 721–727.
40. Manzi SF, Shannon M, 2005. Drug Interactions—A
Review. Clinical Pediatric Emergency Medicine. 6: 93-
102.
41. Zhai X, Chen J, Liu J et al. 2013. Food–drug
interactions: Effect of capsaicin on the pharmacokinetics
of simvastatin and its active metabolite in rats. Food and
Chemical Toxicology. 53: 168–173.
Yazışma Adresi
Duygu Çorum
Kastamonu Üniversitesi, Araç Rafet Vergili
Meslek Yüksekokulu, Kastamonu, Türkiye
Tel: 0366 362 26 20
Fax: 0366 362 26 36
Email: [email protected]