Öğretim Tasarımı Modelleri

DICK ve CAREY Tasarım Modeli

Öğretimsel strateji; genellikle, içeriğin organizasyonunun ve

sıralanmasının çeşitli hallerinin, öğrenme etkinliklerinin

belirtilmesinin, içerik ve etkinliklerin nasıl düzenleneceğinin

belirlenmesinde kullanılır.

Dick ve Carey’nin (1990) aşama aşama tasarım modeli,

tasarımcının öğrenme hedeflerini ve bu hedeflere ulaşılmasını

sağlayacak öğretim stratejilerini belirlediği bir dizi olay ve

olguları içermektedir. Dick ve Carey tasarım modeline örnek

olarak tek yönlü öğretimsel televizyon veya video-kaset

kullanımı verilebilir. Dick ve Carey tasarım modelinde,

öğretmen bütünüyle iletişimin başlatıcısı ve moderatörü

konumundadır.

SİSTEM YAKLAŞIMI: • Birbiriyle ilgili olan ve birlikte çalışan parçalar, hedefi

gerçekleştirmek amaçlı çalışır.

• Sistem hedefe ulaşmışsa değerlendirme yapılır,

ulaşmamışsa modifiye edilir

• Öğretimsel hedefler üzerine dikkat toplanır.

• Her bir adım birbiriyle bağlantılıdır.

• Farklı seviye ve statüdeki öğrencilere uygulanabilir.

MODELİN AŞAMALARI:

1.Öğretim Hedeflerinin Belirlenmesi:

Öğretimin Amacı: Öğrencide meydana gelmesi istenilen davranışların amaç olarak

belirlenmesi

Öğretim tamamlandıktan sonra öğrencide hangi becerinin

geliştirilmek istendiğinin tanımı.

İhtiyaç Analizi: İhtiyaçların analiz edilmesi, öğretimin amaçları ile kişisel

ihtiyaçlar arasındaki farkın analiz edilmesi.

2.Öğretimsel Analiz:

Amaç: Hedefe ulaşmak için gerekli olan yetenekleri belirlemek.

Görev Analizi: Adım adım kişinin hedefi uygularken ne yapacağının tanımı.

Prosedür boyunca her bir adımda kullanılan yetenekler. Süreç Analizi:

Karmaşık becerilerin öğrenilmesinde bireyin gerçekleştirdiği

zihinsel çalışmalar.

Öğrenme - Görev Analizi: Entelektüel beceri gerektiren öğretim hedefleri

3.Giriş Davranışların Değerlendirilmesi:

Amaç: Öğrencilerin öğrenme görevine getirmesi gereken becerileri

belirlemek.(önbilgiler)

Zihinsel Beceriler

Sözlü anlama ve uzamsal yönelmeler gibi yetenekler

Kişilik Özellikleri

4.Performans Hedefleri:

Amaç: İhtiyaç ve amaçları özel ve detaylı hedeflere dönüştürmek.

İşlevleri: Öğretimde gerçekleşmeyecek amaçların belirlenmesi.

Dersi öğretimin uygun şartları üzerine planlamaya dikkat

etmek.

Ders planında hedef performansları belirlemek.

Öğrencilerin performanslarının artması için onlara rehberlik

etmek.

Öğrencilerin çalışmalarını desteklemek.

5.Kriter Referans Testlerinin Geliştirilmesi: Yeni becerileri öğrenmek için gerekli olan bireysel hazır

bulunuşlukları belirlemek.

Öğrenme sırasında öğrencilerde meydana gelen oluşumları

ders boyunca kontrol etmek.

Aile ve yöneticiler için öğrencilerin ilerleyişini gösteren

dokümanlar hazırlamak. Ders planını geliştirmeden ve öğretim materyallerini seçmeden önce yapılan erken

bir performans değerlendirmesi. Öğrenci performansının ölçülmesi için değerlendirme

araçlarının geliştirilmesi.

6.Öğretim Stratejilerinin Geliştirilmesi

Amaç:

Öğretimsel etkinliklerin, hedeflerin başarısı ile nasıl

ilişkilendirileceğinin tasarlanması

Dersi en iyi şekilde düzenlemek:

Öğrenciler için bilgiyi tarafsız ve etkili öğretim stratejisi ile

sunmak.

Öğrenci bilgilerini, hedeflerde ifade edilen görevleri ve

öğretim stratejilerinin etkilerini gösterir.

Örnek: Anlatım stratejisinin seçimi, grup, öğrenci merkezli

7.Öğretimin Materyallerinin Seçimi Ve Geliştirilmesi

Amaç: Basılı materyaller ya da diğer kitle iletişim araçlarını öğretim

için seçimi ve tasarlanması,

Mümkünse kullanılması olanaklı olan materyalleri kullanmak.

Eğer yoksa yeni materyallerin geliştirilmesine ihtiyaç duyulur.

Öğretmenin rolü: Anlatım sisteminin seçimine bağlı

Öğrenci el kitabı, öğretimsel materyal, testler ve öğretici rehberi

içeren var olan ya da yeni geliştirilen materyallerin seçimi.

8.Biçimlendirici Değerlendirmenin Geliştirilmesi

Amaç: Öğretimsel materyali düzenlemek ve geliştirmek için bilgi

sağlamak.

Öğretim materyalleri ile sağlanan bilgiler arasındaki

tutarsızlığı belirlemek

Kalabalık öğrenci grupları için öğretimi etkili hale getirme

amaçlı düzenlemeler yapmak.

Birebir: Bir öğrenciyle birebir bir görüşme yapmak

Alan Sınavı

9.Öğretimi Düzenlemek Hedeflere ulaşmayı engelleyen unsurları ortadan kaldırmak.

10.Toplam Değerlendirmenin Yürütülmesi ve Geliştirilmesi:

Amaç:

Sistemin etkililiğini bütünleştirmek için çalışır.

Gelişme aşamasını geçirmiş olan sistemi yürütür.

Öğretimsel sistemin geliştirilmesinin bir parçası değildir.

Bağımsız değerlendirme.

Küçük- Büyük Ölçek (3)

Keller Motivasyon (ARCS) Tasarım

Modeli ARCS Motivasyon Modeli, motivasyona yönelik bir öğretim

sürecinin tasarlama ve uygulama boyutlarıyla ilgilenir. ARCS

Motivasyon Modeli, dört alt kategoriden oluşur. ARSC

modelinin dört ana kategorisinin altında üç alt kategori

mevcuttur. Keller tarafından ilk sunulmasından bu yana

motivasyonel model bazı ufak tefek değişikliklere uğramıştır.

Dayandığı dört kategoriden ikisinin ismi “ilgi”den “dikkat”e ve

“beklentiden” “güvene” değiştirilmiştir. Her kategorinin

İngilizce isminin baş harfi alınınca modele ARSC modeli

denmiştir (Keller ve Kopp,1987).

ARCS Motivasyon Modeli, öğrencilerin öğrenme güdüsünü

uyarmayı ve bu güdüyü sürdürmeyi amaçlayan bir öğretimde

güdüsel stratejilerin nasıl kullanılacağı hakkındaki sorulara yanıt

bulmaya çalışır.

Dikkat, ilişki, güven ve doyum bütünleştirildiğinde birini

öğrenmeye motive edecek şartlar ortaya çıkar. Keller, ARCS’nin

sıralı bir süreç olarak oluşmasını önermektedir. ARCS

öğrencinin konuya odaklanması prensibine dayanır

(Fernandez,1999). ARCS Modeli’nin kategorileri aşağıda

verilmiştir.

ARCS Motivasyon Modeli, öğretim boyutunda motivasyon

faktörünün dikkate alındığı ve öğretimde motivasyon boyutunun

artırıldığı, hatta merkeze konularak sunulduğu bir modeldir.

ARCS Motivasyon Modeli, beklenti-değer teorisine

dayanmaktadır. Beklenti-değer teorisi (B-D), bireylerin

beklentileri ve herhangi bir aktivite üzerindeki çalışma

performanslarına göre verilecek ödüllerin sonucu olarak ortaya

çıkabilecek motivasyonla ilgilenir. Keller, ARCS Motivasyon

Modeli’nin doyum ve güven bileşenlerinin B-D teorisinin

beklenti boyutuyla, dikkat ve ilgi bileşenlerinin ise B-D

teorisinin değer boyutuyla çok yakın ilişkiler içinde olduğunu

belirtmiştir (Arnone ve Small, 1995).

ARCS Modeli Basamakları;

Dikkat

Algısal uyandırma Öğrenenlerin ilgisini çekebilmek için ne yapmalıyım?

Sorgusal

uyandırma Sorgulama becerisini nasıl harekete geçirebilirim?

Değişkenlik Dikkatlerini sürekli uyanık tutabilmek için çeşitli taktikleri nasıl

kullanabilirim?

Uygunluk

Kazanım (hedef)

tanıtımı Öğrenenlerin ihtiyaçlarına nasıl cevap verebilirim?

Güdü eşlemesi Öğrenenlere nasıl ve ne zaman uygun seçenek ve sorumluluk

verebilirim?

Benzerlik Öğrenenlerin deneyimleriyle örtüşen öğrenme yaşantılarını nasıl

düzenleyebilirim?

Güven

Öğrenme

gereklilikleri Başarı için olumlu beklentinin yapılandırılmasına nasıl yardımcı

olabilirim?

Başarı fırsatları Öğrenme deneyimleri, öğrenenlerin yeterliliklerine inancını nasıl

destekleyip artırabilir?

Kişisel kontrol Öğrenenler başarılarının kendi güç ve yeteneklerine bağlı

olduğunu nasıl bilebilir?

Doyum

İçsel pekiştireçler Öğrenenlerin yeni edindikleri bilgi ve yetenekleri kullanmaları

için nasıl fırsatlar sağlayabilirim?

Dışsal ödüller Öğrenenlerin başarısı ne ile pekiştirilebilir?

Adalet Öğrenenlerin başarıları ile ilgili olumlu duygular hissetmesine

nasıl yardımcı olabilirim?

ASSRUE Tasarım Modeli Assure tasarım modeli, öğrenenlerin karakteristik özellikleri

ve ulaşılmak istenen öğretim hedefleri doğrultusunda uygun

yöntemler, medya ve materyalleri seçerek hazırlanan öğretim

tasarımı modelidir. Assure modeli ile tasarlanan öğretim

programlarının sonunda en uygun yöntemleri, medyayı ve

materyalleri kullanılabilir ve öğrenenlerin yüksek öğrenme

performansı göstermeleri sağlanabilir.

Aşağıda şematize edilen ASSURE modeli 6 basamaktan

oluşur:

A Öğrenenlerin analizi

(Analyze Learners )

Genel özellikler

Ön yeterlilikler

Öğrenme stilleri

S Kazanımların belirlenmesi

(State Objectives )

Beklentiler

Performans durumları

Kabul edilebilir performans

derecesi

S

Öğretim yöntem, medya

ve materyallerinin seçimi

(Select Methods, Media

and Materials )

Elde edilebilir materyallerin

seçimi

Var olan materyallerin elden

geçirilmesi

Yeni materyallerin tasarlanması

U

Medya ve materyallerden

yararlanma

(Utilize Media and

Materials )

Materyallerin ön izlemesi

Materyal ve ortamın hazırlanması

Öğrenme deneyimlerinin

sağlanması

R Öğrenen katılımını sağlama

(Require Learner

Participation )

Sınıfta ya da etkinlikler sırasında

öğrenenlerin bilgiyi işlemesi

E Değerlendirme ve gözden

geçirip düzeltme

(Evaluate and Revise )

Öğretim öncesi, sırası ve

sonrasında

Öğrenen, medya ve yöntemlerin

değerlendirilmesi

1. Öğrenenlerin Analizi: Bu bölüm 3 alt baslıkta toplanır:

öğrencilerin genel karakteristikleri, giriş yeterlilikleri, öğrenme

stilleri. Yas, is, kültürel, sosyoekonomik etkenler v.b.,

öğrenenlerin başlangıç esnasındaki bilgi seviyeleri, ön

gereksinim yetenekleri, düşünme, davranış yöntemi vb.,

algılanabilir tercihler ve dayanıklılık, bilgi isleme alışkanlıkları,

motivasyonu etkileyen faktörler, psikolojik faktörler gibi

etmenlerin analizi iyi yapılmalıdır.

2. Hedeflerin Belirlenmesi: Hedefler tasarımcı tarafından

net bir şekilde belirtilmelidir. Öğrenenlere kazandırılmak istenen

davranışlar ölçülebilir ve gözlenebilir olmalıdır. Öğretim

tasarımının hedefleri, ABCD formatında belirtilmelidir.

(A)Audience (Öğretim programına katılanlar), (B)Behaviour

(Davranışlar ölçülebilir ve gözlenebilir olmalıdır),

(C)Conditions (Kazanılan yetenekler hangi şartlarda

tanımlanabilecek) (D)Degree (Kazanılan yeteneğin derecesi:

zaman sınırlaması, doğruluk oranı vb.)

3. Yöntem, Medya ve Materyallerin Seçilmesi: Bu

aşamada nasıl öğretelim sorusuna yanıtlar aranmaktadır.

Öğretim yöntemi, ortam ve materyaller öğrenenlerin analizi ve

hedeflerin belirtilmesi aşamaları da dikkate alınarak seçilmelidir.

Yöntem ve materyaller seçilirken 3 seçenek vardır: Hazır olarak

bulunan materyalleri kullanmak, Hazır olan materyallerin

geliştirilmesi, Yeni materyaller tasarlanması.

4. Medya ve Materyallerin Kullanılması: Materyal

seçiminden sonra, medyayı ve materyalleri öğretim programının

hedeflerine ulaşmasını sağlayacak, alıştırma ve uygulamaların

nasıl uygulanacağını belirten bir yöntem seçilmelidir. Tasarıma

başlamadan önce yapılması gerekenler:

(1) Materyali ve ortamı gözden geçirme,

(2) Materyali hazırlama: materyalleri toplama, belirli bir

düzene koyma,

(3) Ortamı hazırlama, (Dersin içeriğini kapsamlı bir şekilde

veren bir sunum hazırlama, Çalışılan konu ile ilgisinin mantıksal

açıklamasını yapma, Öğrencinin dikkat etmekle ne fayda

sağlayacağını dile getiren motive edici açıklama yapma, Dikkati

dersin çok özel yönlerine çeken sistematik ipuçları sunma ),

(4) Öğrencileri hazırlama: Konu ile gerçek hayatta

uygulamakta oldukları arasındaki iliksilerin kurulduğu ve

öğrencilerin hazırlandığı asamadır.

5. Öğrenen Katılımının Sağlaması: Bu aşamada öğrenci

katılımının nasıl sağlanacağı sorusuna yanıt aranmaktadır.

Öğrenci öğrenme sürecine aktif olarak katılmalıdır. Öğrencilerin

aktif olarak katılmalarını sağlamak için onlara ipuçları ve

işaretçiler verilmelidir.

6. Değerlendirme ve Gözden Geçirme: Değerlendirme

aşaması, su sorulara verilen yanıtlar ile yapılabilir. “Öğrenenler,

öğretim programının hedeflerine ulaştı mı? Seçilen medya ve

materyaller, hedeflere ulaşılmasında öğrenenlere yardımcı oldu

mu? Tüm öğrenenler materyalleri amacına uygun bir biçimde

kullanabildi mi?”

ADDIE Tasarım Modeli

1990’lı yıllardan sonra öğretim tasarımı çekirdek modele

göre; tüm modellerdeki ayrıntılı işlemleri özetleyici nitelikte

olan temel beş aşamada ifade edilmiştir. Bu aşamalar; analiz,

tasarım, geliştirme, uygulama ve değerlendirme aşamalarıdır.

Bizim ele alacağımız model olan ADDIE modeli ise; bu temel

beş aşamayı içeriğinde barındırdığı ve öğretimin genel

tanımlarından yola çıktığı için çekirdeksel öğretim tasarımı

modellerlinden biridir. ADDIE modelinin aşamaları;

♦ Analiz ( Analysis )

♦ Tasarım ( Design )

♦ Geliştirme ( Development )

♦ Uygulama ( Implementation )

♦ Değerlendirme ( Evaluation )

ADDIE modelinde her bir aşamasının sonuçları, diğer aşama

için birer girdi olmaktadır. Her aşamanın sonunda yer alan

değerlendirme süreci ile bir sonraki aşamaya geçiş için onay

veya red kararının oluşması sağlanmaktadır. Yandaki şekille bu

döngüyü daha iyi kavrayabiliriz.

ADDIE modeli ismini aşamalarının İngilizce isimlerinin baş

harflerinden almıştır. ADDIE modelinde temel alınan üç soru

vardır:

♦ Nereye gitmek istiyoruz?

♦ Oraya nasıl gideriz?

♦ Oraya geldiğimizi nasıl anlarız?

İşte bu soruların cevabına modelin beş aşamasını da

sistematik bir şekilde uygulayarak ulaşabiliriz. Bu aşamaları

kısaca özetleyelim:

Analiz (Analysis) aşamasında sorunlardan hareketle eğitim

gereksinimleri belirlenmekte, öğrenci niteliklerinin/özelliklerinin

çözümlemesi yapılmakta, kurumsal politikalar/ koşullar açıklığa

kavuşturulmakta ve önceliklerden hareketle eğitim hedefleri

saptanmaktadır.

Tasarım (Design) aşamasında öğretim amaçları yazılmakta,

içeriğin seçimi ve düzenlemesi yapılmakta, öğretme-öğrenme

süreçlerinde kullanılacak stratejiler geliştirilmekte ve ulaşılan

çıktıları ölçmeye dönük araçlar oluşturulmaktadır.

Geliştirme (Development) aşamasında daha çok öğretme-

öğrenme süreçlerinde yararlanılacak olan materyaller

üretilmektedir. Bunlar arasında özellikle eğitimci kılavuzları,

katılımcı materyalleri, destekleyici ortamlar, kullanım gereçleri

başta gelmektedir.

Uygulama (Implementation) aşamasında tasarımı yapılan

öğretme sisteminin uygulamasını etkileyecek değişkenler

üzerinde çalışılmakta ve gerekli hazırlıklar yapılmaktadır.

Özellikle tesislerin ayarlanması, ortamların düzenlenmesi,

bütçeleme yapılması ve eğiticilerin eğitimi gibi konular üzerinde

durulmaktadır.

Değerlendirme (Evaluation) aşamasında ise taslağı

geliştirilen öğretim sisteminin ön denemesi, düzeltmeler, son

değerlendirilmesi ve geleceğe ilişkin kestirimler yapılmaktadır.

Böylece, tasarımı yapılan sistemin tüm öğeleri işlerlik açısından

test edilmiş olmaktadır.

ADDIE Modelini Uygulama Süreci

Aşama Gerekenler

Analiz Hedef kitle kimdir? Neyi öğrenmeye ihtiyaçları var? Bütçe nedir? Ulaştırma olanakları nedir? Ne gibi sınırlılıklar vardır? Proje ne zaman tamamlanacak? Öğrenciler yetenekleri konusunda ne söylüyor?

Tasarım Bilişsel becerilerin kazandırılmasına en uygun (web) ortamı seçin. Öğretimsel hedefleri yazın, ders planına ve modüllere göre bir yöntem

seçin. Dersin içeriğine uygun etkileşimli bir (elektronik) ortam tasarlayın.

Geliştirm

e

Gereken ortamı yaratın (İnternetin güçlü yanlarını kullanarak) öğrenenlerin tercihleri ile

örtüşecek farklı çoklu ortam bileşenleri kullanarak bilgileri sunun. Uygun etkileşim yöntemlerini belirleyin. Bunlar, öğrenenleri yaratıcı,

yenilikçi ve geleceği araştırmaya istekli kılsın. Sosyal bir ortam yaratacak ve öğrenenlerin işbirliği yapmasını

sağlayacak etkinlikler planlayın.

Uygulam

a

Gereken materyalleri çoğaltıp dağıtın. Teknik aksaklıklardan kaynaklanabilecek problemlere karşı yedek bir

plan hazırlayın.

Değerlen

dirme

Öğrenenleri hedefler doğrultusunda sınayın. Süreci öğretimsel standartlara göre test edin.

Morrison, Ross ve Kemp Modeli

Öğretim geliştirme modellerinden son zamanlarda popüler

olanlardan birisi olan bu model ilk defa 1994’te Kemp, Morrison

ve Ross tarafından uyarlanmıştır. Bu modelin merkezinde

öğretim problemleri, öğrenenin karakteristiği, konu analizi,

değerlendirme araçları, öğretim stratejileri, öğretim amaçları,

öğretimin değerlendirmesi gibi kriterlerin revize edilip

planlanması vardır. Kitabın üçüncü baskısında ilk isim Morrison

olmasına rağmen, en önemli yazar Kemp’dir. 1994 model olan

bu öğretim tasarımı geliştirme modeli proje yönetimi ve destek

servislerini de sürecin içerisine alarak modifiye olmuştur.

Morrison, Ross ve Kemp(2001) müfredat planlamasını

odağa alan bir öğretim tasarımı geliştirme modeli

sunmuşlardır. Onların yaklaşımına göre öğretim, içerik ve

öğretim tasarımının geleneksel modelle olan zıtlığından ziyade

aşağıdaki soruların pratiğe dökümüdür yani öğrenen bireyin

bakış açısıdır. (1) Yetişkin öğrenciler hedeflerde başarı

sağlama isteğindeki isteği hangi seviyede? (2) hedefler ve

öğrenci karakterleri açısından en uygun strateji hangisi? (3)

Kitle iletişim araçlarından veya diğer kaynaklardan en uygun

olanı hangisi? (4) Başarılı öğrenme için neler gerekli? (5)

Belirlenen hedeflere nasıl ulaşacağız? (6) Program denenmesi

sırasında beklentileri karşılayamazsa neleri gözden

geçireceğiz.

Bu anahtar faktörlerin temelinde, Morrison, Ross ve

Kemp (2001) çok yönlü olan öğretim tasarımında dikkati

çekmek için aşağıdaki dokuz kavramı tanımlamışlardır.

1- Yeni öğretim programı tasarımı yapmak için öğretim

problemlerini ve hedefleri açıkça belirtme.

2- Öğretim kararlarımızı etkileyecek öğrenen bireyin

karakterlerini gözden geçirmek,

3- Hedefle ilgil içeriklerin analizi ve başlık içeriğinin

tanımı,

4- Öğretim hedeflerini açıkça belirtmek,

5- Mantıklı öğrenmek için içeriğin ilgili öğretim birimiyle

sıralanması,

6- Öğretim stratejileri tasarlanır böylece her öğrenen birey

hedeflerini yükseltir.

7- Öğretim mesajının planlanması ve öğretimin

geliştirilmesi,

8- Hedefleri ölçen değerlendirme araçlarının

geliştirilmesi,

9- Öğretim ve öğrenme aktivitelerinin desteklenmesi için

kaynakların seçimi.

Morrison, Ross ve Kemp modeli; öğretim tasarımının,

değer elementlerle olan süregelen işbirliğinin revize edilmiş

sürekli çevrimi inancını açıklar. Onlara göre öğretmen/

tasarımcı herhangi bir yerde başlayabilir. Bu modelde tüm

elementler birbirinden bağımsız olarak, kendiliğinden uygun

bir şekilde gösterilebilir. Aynı zamanda Morrison, Ross ve

Kemp modeli tasarımcının herhangi bir yerde

başlayabileceğini, senaryonun geleneksel çatı biçiminde konu

analiziyle başlayacağını belirtir. Morrison, Ross ve Kemp

modeli sürekli gelişebilir. Öğretmenlerin görüşüne göre, bu

modelin etkililiği ‘neredesin’ yapısıyla başlamıştır. Aynı

zamanda konu içeriği, amaçlar, kaynakların seçimi bu modeli

öğretmen için cazip kılıyor.