• • D.INI DANI·~MANLII(

.vE · 0 • •

DIN HIZMETL.ERI

Editorler:

Prof. Dr. Nurullah 1\LTA~ Prof. Dr. Mustafa KOYLU

•• •• GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK

ISBN: 978-605-5584-41-2

©Tum haklan GONDOZ EGITiM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~tne aittir. Bu kitabm tamamr ya da bir krsmr 5846 sayrh yasanrn hukumlerine gore, GONDOZ EGITIM ve YAYINCILIK, TURIZM SANAYI TICARET LTD. ~l:nin izni olmaksrzm elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayrt sistemi ile ~ogaltrlamaz, yazrh, sozJG, gorsel-i~itsel kitfe ileti~im ara~lan yoluyla yayrnlanamaz, depolanamaz.

Baskt HaZJrltk: Turker $enaltun

Ilk Baskr: 2012

Baskt: HERMES TANITIM OFSET Buyuk Sanayi 1. Cad. No: 1 0.? lskjtler- ANKARA Tel: 0312 384 34 32

GUNDUZ EGiTiM ve YAYINCILIK TURiZM SANAYi TiCARET LTD. :?Ti. Gevizlidere Mahallesi 1218. Gad. 6/8 Balgat- ANKARA Tel: 0312.472 66 62 • Faks: 0312.472 66 08 www.gunduzyayincilik.com bilgi@gunduzyayincilik.com

DiN HiZMETLERi VE DiNi DANI~MANLII< iLi~I<iSi

Nurullah ALTA$ I

Din egitimi faaliyetlerinin tarihsel c;:izgide mescit iizerinden ba~ladJgt ka­

bul edilir. Hz. Peygamber (as) onciili.igiinde gerc;:ekle~tirilen mescit merkezli

din egitirni yapllanmast, ilerleyen donemlerle birlikte mescit dJ~mda da etki

alarum geli~tirmi~tir. Hz. Peygamber ve O'nun arkada~larmm hayatta oldu­

gu bu ilk donemlerde mescit merkezli egitim faaliyetleri toplumsal hayatm­

tamanu i.izerinde etkilidir. Daha sonralar1 din egitirni faaliyetlerinde mes­

citle beraber mescit dJ~mda ge~en bagunstz kurumsalla~malar da gozlen­

mektedir. Ki.itiiphaneler, evler, saraylar, tekkeler, ribatlar ve medreseler gibi

kurumsalla~malar bu etki geni~liginin sonucu olarak kar~lffilZa c;:tkmaktadtr.

Din egitimi, mescit ~~ ge~imini kurumsall~arak si.ird~i.irken ayru geli~­

meye paralel bir kavrarnsal ge~lemeyi gozlemlemek imkaru bulunmamak­

tadtr. Ti.im bu geni~ alanda si.irdi.irillen etkinlilder, terbiye, ir~at, teblig gibi

Sinirlt saytda kavramla kar~Ilanmaya c;:ah~llrm~t:rr.

Bu sorun, toplumsal yaptdaki hizh degi~im ve i~ boli.imiindelsi yogun far~­

hla~ma sonucunda ortaya c;:lkan yeni hizmetlerin ifasmda daha keskin bir

~ekilde ya~anmaktadtr. Giiniimi.iz toplumunda farkh killti.irel gruplarm bii­

birleri ile ~kileri farkh hizmet alanlarrm kar~lffilZa c;:tkarmaktadrr. Kadm,

Vini Vatt!lmalllzk ve 'Di11 Hizmetleri 113

c;ocuk, devlet l<arumas1 altmda c;ocuk, sokakta c;all~an c;ocuk, suc;la ili~kili

c;:ocuk, ~iddete maruz kalan bireyler, ya~h, hasta, yatarak tedavi goren hasta,

yakmt hasta olanlar, ceza ve infaz kurumlannda bulunan mahkumlar, ceza­

Slru toplum ic;:inde c;eken bireyler (denetimli serbestlik) vb. ozel ili~l<i ic;:inde

olunmasr ve ozel hizmet gotiiriilmesi gereken farkh gruplar kar~rmrzdachr

ve bu gruplara gotiiriilen hizmetlerin niteligi giinden gtine,de farkhla~mal<­

tadrr. Diyanet i~Ieri Ba~kanllg1' da bu farkh alanlan goz ontinde bulundura­

ral< ba~ta Adalet Bakanhgr olmak tizere Aile ve Sosyal Politikalar Bakanhg1

ve SH<;EK gibi c;e~itli kuru,mlarla i~birligi halinde bu farkh alaplara yonelik

din hizmeti tiretmeye c;all~maktadrr.

Siyaset bilimi ve kamu yonetimi son yillarda etkisini iyiden iyiye hissettire~ . . . bir kavrarru gtindemirnize ta~fmalctadrr: "Sosyal politika': Bu kavram, yu-. . karda vttrgulachgrm hizmetlerle birlilcte toplumdaki birc;ok sorunun kayna-

gt olan gelir adaletsizligi iizerinde politikalar fuetilmesini ve ruzh tedbirlerle

birlikte (sosyal yardrrnlar gibi) gelir dagrlfrnmdaki adaletsizligi en aza indi­

rerek toplumun yoksul kesimlerinin ortadan kalkmasrru hedefleyen uzun

vadeli politikalarm tartr~rlmas1ru gerekli krlmaktadrr.

Toplumsal yaprdal<i mer­

kezilikten kur~a ve

sorunlariyla ba~a c;rkabil­

mek i~in lqmdi orgiitleri­

ni tiretme stireci,_ toplu­

ma sunulan hizmetlerin

de donii~tim~ti bera-

. bermde getirmel<tedir.

Sosyal hizmet kavrarru da·

bu donll~timden nasib4ti ·

alanlardari birisi duru-. . -

f .1_

mundadrr. Bah kiiltiirililde l<ilise kokenli ?ir taklm hizmet alanlannm sosy~

hizmet kavrarru alnnda sekiilerle~tirilmesi ve bilimselle~tirilmesiriin ardm­

dan kilise, geleneksel hizmet a1an1a:rrru yeni kavramlarla tekrar bu mod~rn ve bilimsel c;atlnm altlna c;ekmeye c;alr~m~ctadrr. Bu anlamda 'dini daru~-. ,

manhl<' ve 'manevi sosyal hizmet' veya 'dini sosyal c;:ah~ma' gibi kavramlar;

c;:e~itli alanlarda yeiuden hizmet tiretimini te~vik amac1yla iilkernizde.de be­

lirli c;:all~malarda kar~rrruza c;rl<maktadrr.

14 I Vini VanljTTWnlrk ~e Vin Hizmetleri

Din hizmeti kavrarrurun, meydan okumalara kar~1 geleneksel 'kavramlarla

anla~ilmaya devam edilmesi bir tercihtir. Bu tercihte din hizmetleri yalruz­

ca geleneksel kavramlar i.izerinden i.iretilmeye devam edilir. Sozi.i edilen

meydan okiunalara kar~1 bu bir sec;:enektir ve bu sec;:enek i.izerinden devam

edildigi zaman da din toplumsal yap1 ic;:inde gori.ini.ir kalmaya devam ede­

cektir. Dretilen din hizmetlerinden kurumsal ve toplumsal memnuniyet de

gozlenecektir.

ikinci bir sec;:enek, toplumsal geli~melerin ve yapmm izin verdigi si.irece din

hizmetlerinin kendinden hizmet talep eden her alana niifuz etmesini sagla­

f1Cl uygulamalar1 geli~tirmektir. Nitekim bu ikinci sec;:enegin tercihe yakrn

oldugunu gosterir uygulama ornekleri gozlenmektedir. Miiftiili.ikler bi.inye­

sinde kurulan aile ir~at bi.irolart, vaiz ve vaizelerin cezaevi, yeti~tirme YIITt­

lart ve stgtnma evleri gibi bir taklm kurumlara uzanan din hizmeti uygula­

malari, Ba~kanhgm yeni te~kilat yaptsl ile kar~lffilZa c;:lkan din hizmetleri ile

ilgili yeni idari birimler, hizmet talebinin yogunla~tlg1 alanlara yonelmenin

hirer gostergesidir.

Dc;:i.inci.i sec;:enek ise toplumsal yaptdaki degi~imin gerekliliklerini, toplu­

mun "din'; "dini kurumsalla~ma" ve "din hizmetini yerine getirenler" den

beldentilerini, yani toplumsal talebi goz oni.inde bulundurarak ba~tan a~agt

bir yeniden yapuandrrmadur. Yeniden yapuandrrmanm ba~langtclill ise bi­

limsel alandaki i.iretim ve birikimden yararlanarak, din hizmetlerinde yeni

bir kavramsalla~trrma geli~tirme olu~turacaktrr. Bu ~ekilde din hizmetleri­

nin ilgili oldugu tUm bilimsel disiplinlerle yeniden irtibatl saglanabilecektir.

Bu kavramsalla~trrma si.ireci, din hizmetleri alanmm smrrlarlill belirginle~­

tirmek amactyla kar~lffilZa c;lkan yeni kavramlar c;:lkaracaktrr. Bu kavramlar

altlnda ortaya c;:lkan, yeni din hizmetleri alanlarma ili~kin bir model one­

ri geli~tirilmesi de hedeflenmektedir. Bu model oneri, Ba~kanhgm hizmet

alanlarlill ve sorumluluklarlill belirginle~tirme si.irecinde katki saglarken,

bu alanda gorev yapacak hizmet elemanlarmm nasu bir egitimle ye~tiril­

mesi gerektigi boyutunda belirlemeler yapma imkaru da saglayacaktrr.

A. Din Hizmetlerinin Geleneksel Hizmet Alam: ibadethane Merkezli

DinHizmeti

Ti.im dinlerin, geli~im seyri peygamberlerinin merkezd~ oldugu bir c;:evre

ic;:inde ba~lami~trr. Hz. Peygamber'in hicretten oilceki teblig faaliyetlerinde

kimi arkada~ ve akrabalarmm evlerini merkez olarak kullandiglill biliyoruz.

'Dini 'Dan1ft7UJnlrk ~e 'Din Hizmetleri !15

Bu merkezler, hicretten sonra Miisliimanlan bir arada tutma amac1yla in~a

edilen Mescid-i Nebevi ile tek bir merkeze don~mii~tiir. Bu mukaddes

toplanma yeri, sadece ibadetlerin birlikte ifa edildigi ibadethane olmarun

otesinde onemli toplumsal fonksiyonlar icra etmi~tir. Peygamber Mescidi,

giiniimiizdeki devlet kavrammdan hareket edildiginde neredeyse tiim yo­

netsel organizasyonlarm merkezi niteligindedir. Toplumsal yapmm basitligi

ve sadeligi, tiim ili~kilerin merkezinde din olgusunu goriiniir hale getirmek­

te ve tiim toplumsal ~kilerin diizenlenmesinde de etkinligini ortaya ~J.kar­

maktaych.

lbadethane/Mescit (Hukuk-Siyaset-Egitim)

Toplumsal Yap1

~ekil l:Hz. Peygamber Doneminde Mescit-Toplumsal Yap1 ili~kisi:

Toplumsal YaplYI Ku~atan Kurum olarak Mescit

Dinin ve dini kururnlarm toplumsal yap1 iizerindeki etkisi, toplumsal ~­

kilerin basit ve yalm oldugu toplumlarda daha kolay anla~ilir bir durum­

dur. Bu yap1 geregi, dini soylem i~inde iiretilen teblig, ir~at ve terbiye gibi

kavramlarla toplumun tamanuru ku~atmaktadJ.r. Bunun sonu~lar1ru da aile,

mahalle, ~all~ma hayat:J. ve dogrudan ibadethanede gozlemlemek ve deger­

lendirebilmek miimkiindiir. Bu etkiyi saglayabilmek i~in ibadethanenin

~ma ~lkmaya gerek yoktur. <;iinkii toplumun bireyleri tiim kesimleriyle

birlikte ibadethane ile st.la bir ili~ki i~indedir. Bu st.la ili~ki, toplumsal yap1

iizerinde ibadethanenin ciddi bir etkisini beraberinde getirmekte ve adeta

ibadethane, toplumsal yapmm bi~imlendirici roliinii iistlenmektedir.

16 I 'Dini 'Dam.jmanllk re 'Din Hizmetleri

Bu bic;:irnlendirici rollin ortaya c;:Ila~mda asu kaynak; insanlarin islam ve hi­

dayet (dogru yol) iizere olmalar1 mal<sad!yla Allah'm Hz. Adem' den Hz.

Peygamber'e kadar gonderdigi elc;:ilik kurumu olu~turmal<tad!r. Son pey­

gamber Hz. Muhammed' den sonra ise teblig ve iqat gorevleri, ayette gorev

suurlar1 belirtilen ulemaya verilmi~tir. Hz. Peygamber doneminde belirgin

olmasa bile bir tal<1m dini hizmetlerin, sahabe ic;:inde ozel egitim alnn~ ki­

~iler tarafmdan yapud!gm1, yeni Miisliiman olan toplululdara gonderilen

ogretmeruerin, Suffe'de barmarak Hz. Peygamber'in ozel egitiminden ya­

rarlanan ki~iler ic;:inden sec;ildigi goze c;:arpmalctad!r.

Hz. Peygamber'den sonraki doner:p.de ise toplumun yaptsmm luzll degi~imi,

islam'm fert hayatm1 a~aral< toplululda ifa edilebilecek taleplerinin yerine

getirilrnesinde sll<mtilarla kar~Ila~Ilmast, bu hizmetleri yerine getirebilecek

gorevlilerin atanrnast ve oruarm egitimi baz1 diizeruemeleri zorurilu lcld!.

Mescit, medrese, tekke ve ribatlar valaf kurumunun da yayglrila~mast ile

giic;:lii bir ekonomil< zerninde etkin toplumsal sivil kurumsalla~malar1 bera­

berinde getirdi. Cemaat ve imam (toplumsallid~r anlarrunda kullaruyorum)

gibi yonetsel suurll bir tal<rm onermeleri de ic;:inde barmd!ran bu yapt~al<i

ilk krrlimalar ve ciddi donii~iimler, din hizmetlerinin yerine getirilmesinde

bir c;:ogulculugu, yerelligi ve yonetsel ac;:tdan da zengin onermeleri kendili­

ginden iiretti.

TOPLUMSAL YAPI ---- -- ---

... ,. ,.

,', / <::::::0.~~:~i.i.~:::::::::::: ' '

<"·:r~~~~·;··~;·b~·t::: '\ I

' ' ' ' . ...

······································

.. ······································· ..

\ .......... ~.~-~~~~ .......... / '

----- ---- --..,..,.

.. /

/ /

,

~ekil 2: Toplumsal Yapi}'l Bic;:imlendiren Faktorlerde <;:oguJ.culuk

Roma gelenegi ile taru~ma sonras1 islam medeniyetinin ya~amak zorunda

kald!gt asrrlara uzanan saltanat siireci merkez ve c;:evre arasmdald denge

'Dini 'Danljmanlrk Ve 'Dill Hizmetleri j17

ve c;:an~malann tarihidir. Bu siirec;:te islam medeniyeti ic;:inde ortaya c;:J.k:nu~

halka ozgii bir inanma ve ya~ama c;:e~idi ile resrni soylemde iiretilmi~ inan­

ma ve ya~ama bic;:imlerinin din hizmetleri iizerindeki etkisini analiz etmek

bu tebligin hedeflerinin otesindedir ama bu ikili faktoriin giiniimiiz din hiz­

metleri iizerindeki etkisini degerlendirmelerimizde goz ardt etmemeliyiz.

Hz. Peygamber'in ve Kur'an'm ogretileri geregi, yerine getirilmesi gereken

gorevlerden teblig ve ir~at, tarih boyunca c;:e~itli unvanlarla arulan hizmet~

iller tarafmd~ yerine getitiliru~tir. Giiniimiizde ise yurdumuzda, mi.i£ti.iler,

vaizler, Kur'an kursu ogreticileri, imamlar ve miiezzinler tarafmdan yerine

getirilmektedir. Burada sadece bu unvan sahiplerini ele almanuz, g6revin

sadece bu unvanlara sahip olanlarca yerine gefuildigi anlammda degildir.

Resmi u~varu olmadtgt halde toplu~da ir~at ve teblig gorevi yerine geti~

ren sivil yaptlanmalar da bulunmaktadtr. · Ancak bu yaptlanmalarm heniiz

kurumsalla~ttglll soylemek miimkiin olmaehgt gibi bunlarm yaptlar1, fonk­

siyonlart, c;:alt~ma ve_ e~ alanlart, egitim sisb~mleri ayn bir c;:alt~ma· alaru

olu~turdugundan dolayt ayrmttlarma inmeyi gerekli gormiiyoruz. Ancak

soziinii ettigim sivil din .~zmetleri yaptlanmalarmm, iirettikleri hizmetleri

bilimsel ara$nf-malarm konusu haline getirmeleri, iilkerniz insaruna yonelen

rum din hizmetl~ri alanlarma etl<in bii ~ekilde katilma imkarunt kendilerine

saglayacakt~r.

Diyanet i~leri Ba~kanltgt go rev ve sorumluluklart alnnda yiiriitiilen din hiz­

metlerini J:>ic;:imlendiren iqat ve teblig kavramlarmm kar~lligmt yasal dii­

zenlemelerde "halkt dini konlllarda aydtnlatmak" ifadesinde buluyoruz. Bu

ifade Ba~kanhk Te~kilat Kanunu dahil olmal< iizere tiim mevzuatta ~ar~lffil­

: za c;:J.k:maktadtr. DolaylSlyla bu yeni kav:_am, cami dt~mda bir hizmet iiretirni

' siirecinin ba~ladtgmm da gostergesi niteligindedir. Nitekim biyanet i~led

Ba~kanltgt, c3.milerde iiretrni~ oldugu hizmetlerin yanmda farkh kur~ar- · \ - ~

la i~biriigi i~inde gerc;:ekle~ilidigi cami d1~1 din hizmetleri ile olgusal olaral<

daha fazla goriiniir hale. g~lmi~tir. Bu siirecin ayrmttlarl!la girmede~ aka­

demik yanstmalarma ktsaca deginmek istiyorum. Din hizmetlerinde alan

geli~iininin bilimsel disiplinlerle ili~kilendirilmesinde ya~anan geli~melere bu arada goz atmakta yarar bulunmal<tadtr.

Din egitimi, iilkernizde bir ilahiyat disiplini olarak oldukc;:a yenidir. Temel

islam bilirnlerinin ~ldukc;:a uzun tarihsel kokenlerine, din bilirnle~inin ise

ban yakasmda yiikselen pozitivizmle birlikte edindigi saglam bilimsel kok-

18 J 'Dini 'Danflmanlrk ~e 'Din Hizmelferi

lerine ragmen din egitimi, hem din bilimciler ve islami bilimle.rle ugra~an­

lar tarafmdan hem de egitim bilimciler tarafmdan kolay kabullenilmemi~tir.

Ttirkiye'de dini yiiksek ogretimin geli~imi. okullardaki din ogretiminin ge­

li~imi ile paralel yiiri.imii~tiir. Dola}'lSiyla yiiksek din ogretimi iilkemizdeki

haliyle bir anlamda ilk ve ortaogretime odaklaruru~ ve Ba~kanhk hizmetleri­

ni gormezden gelmese bile ara~tlrma alarurun ic;:ine c;:ok da fazla almarru~tlr.

Ozellikle 12 Eylill hiiki.imet darbesi sonrasmda ya~anan poll til< ve toplum-

sal degi~meler, din egitimi ac;:1smdan oldukc;:a olunllu geli~melerin kap1siru

ac;:rru~ttr. Bu kap1 ac;:ma, belki de c;:ok onceleri gerc;:ekle~mesi gereken bir ta­

kun uygulamalarm, ideolojik baskilardan kurutulan toplumsal hayatm ola­

gan aki~1 ic;:inde dogal bir·bic;:imde geli~mesi olarak yorumlanabilir.

Bu donemde yapilan yeni anayasa c;:all~malarmda din, diyanet ve din egitimi

birc;:ok c;:a!I~maya konu edilrni~tir. Bu c;:all~malardan ikisini sizlerle payla~ma­

}'l konumuz ac;:1smdan gerekli gormekteyim. Birincisi Ankara Universitesi

ilahiyat Fakii.ltesi tarafmdan 22-25 Nisan 1981 tarihlerinde gerc;:ekle~tirilen

"Tiirkiye 1. Din Egitimi Semineri"dir. Bu seminerdeki teblig ve tartt~malarda

din hizmetleri, yaygm egitim faaliyetleri ic;:inde degerlendirilmekte ama yeni

bir kavramsalla$tlrrna kar~uruza c;:tkrnamaktachr. Yaygm egitimde din egiti­

mi, vaaz ve hutbelerle camilerde din egitimi, kitle haberle~me vas1talart ve

din egitimi, ailede din egitirni ve yaygm egitim, halk egitimi yoluyla ailede

din egitirni gibi teblig ba~Wdarmda iki ayn kavramdan tek kavrama gec;:i~

gozlenrnernektedir. Bu tebliglerin ic;:eriginde de din egitimi ile yaygm egitim

ve halk egitimi kavramlar1 birbirinden ayn tutulmakta ama her iki kavrarnm

birlikte gozlendigi bir eylemden soz edilmektedir(ilahiyat Val<f1;1981).

ikinci c;:all~rna ise 9-10 MaytS 1981 tarihlerinde Aydmlar Ocagt tarafmdan

diizenlenen Milli Egitim ve Din Egitimi Semineridir. Bu c;:a!I~rnada sunulan

teblig ve tarb~malarda din hizrnetlerini kar~Ilama amactyla kullarulan farkh

bir kavrarnla kar~ua~rnaktaytz: "halk ic;:in din egitimi': Din egitirninin bagtm­

stz bir kiirsii olarak ilahiyat Fakilltesi biinyesinde yer alrnaya ba$ladigt bu ilk

yillarda din hizmetlerinin kavramsalla~trrtlrnasmda bir c;:ekingenlik gozl.en­

rnektedir.'Olgusal olarak gerc;:ekle~tirilen etkinliklerin egitim, din egitirni,

halk egitimi ve yaygm egitim kavramlarirun ic;:ine giren boyutlarma yonelik

bir farkmdallk vardtr ama yeni bir disiplinin alaru konusundaki belirsizlik

ve birikirn eksikligi yeni bir kavramsalla~tlrrnaya yonelmede engel olarak

kar~tmiZa c;:lkrnaktadtr (Aydmlar Ocagi;1981). Benzer bir durum;alarun ilk

'Dini 'Danqmanlrk 'le 'Din Hizmetleri j19

ogretim iiyesi olan Bilgin'in daha sonra kitap olarak da basJ.lacak olan "Egi­

tim Bilimi ve Din Egitimi" ders notlarmda da gozle~mektedir. Bilgin, ders

notlarmda din hizmetleri kapsammdaki etkinliklerle ilgili teorik zemini

"yaygm egitimde din egitim-ogretimi" ismi altmda olu~turmaya <;ali~rm~trr.

Bilgin bu ba~hk altmda vaaz ve hitabet, Kur'an kurslar1, camilerde ilmihal

ogretimi ve Kur'an ogretimi gibi konulai:I i~leyemeye <;alt~maktadrr (Bilgin,

1995; 4-5).

Diyanet i~Ieri Ba~kanllg1 ve Ankara ilahiyat Fal<iiltesi tarafmdan ortalda~a

8-10 Nisan 1988 tarihinde diizenlenen ve Din $uralari oncesinde iilkemiz­

deki din egitimi bilimsel faaliyetlerinin en kapsarnltsl olma niteligine sahip

olan "Din Hizmetleri ve Din Egitimi" sernineri, din hizmetlerini ayru ba~W<­

la bagimstz bir grup altmda tart1~maya a<;nix~tlr. Bu grupta sunulan teblig ve

tart1~malan inceledigimizde farldx bir kavrarnla~maya yonelik hi<; bir ipucu­

na ula~armyoruz (DiB, 1991; X).

1-5 Kaslffi 1993 tarihlerinde Diyanet i~Ieri Ba~kanhgmca diizenlenen I. Din

$urast, din hizmetlerinin kapsammdaki etl<inliklerle ilgili tam bir kavram

karga~asmm ya~and.tg1 bilimsel bir zemindir. Din ~urasmda sunulan teblig

ve tartx~malarda din hizmetleri, dini konularda toplumu aydmlatma, ca­

milerde yiirtitiilen yaygm egitim ve ir~at gibi kavrarnlarm one <;Jl<txg1 goz­

lenmektedir. Burada ozellikle, toplumun dini konularda ayd.tnlatJ.lmas1 ile

ilgili etl<inlikler ir~at kavrarm etrafmda <;6ztimlenmeye <;ali~Jlmal<tadrr (D iB,

1995; XVII-XXX).

Bti arada Bilgin'in <;alt~masmm ard.tndan kar~1rmza <;lkan diger din egitimi

dcrs notlarmda da bir kavramsalla~tlrma <;abas1 bulurlffiamaktadrr. Parladrr'

in 1996 tarihli "Din Egitimi Bilimine Giri~" isirnli ders notunda din egitimi

biliminin alan tasnifi konusuna hi<; girilmemi~ (Parlad.tr, 1996; 7-8), Kerim

Yavuz'un "Gtintimuzde Din Egitimi" ismiyle 1998 yJ.lmda kitapla~trrd.tgt ders

notlarmda ise din hizmetleri, egitim-ogretim yerleri isirnli bir ba~llk altmda

"Diyanet'e Bagh Egitim bgretim Yerleri" isimli alt ba~hga almarak deger­

lendirilmi~tir. Yavuz, bu notlarmda vaazlar1 ayn bir ba~W< altmda incele­

mektedir (Yavuz, 1998). Bilgin ve Sel<;ul<'un 1997 tarihinde kitapla~trrdtklar1

"Din bgretimi bzel bgretim Yontemleri" isirnli <;ah~masmda din hizmetle­

ri, "Yaygm Egitimin Geleneksel Yeri: Carni" isirnli ba~hk altma alrm~lard.tr

(Bilgin-Sel<;:uk, 1997; II-III).

20 I 'Dini 'Darrl/manlrk ~e 'Din Hizmetleri

Din egitimi literatiiriinde yaptlgun bu gezintide kavramsalla~ttrma olarak

degerlendirdigim bir kullaruma ilk defa Ankara Universitesi ilahiyat Fa­

kiiltesi tarafmdan 20-21 Kastm 1997 tarihlerinde diizenlenen Uluslararas1

Din Egitimi Sempozyurnu'nda rastladtm. ilk defa bu sempozyumda "Yaygm

Din Ogretimi" kavrarrurun kullarulmakta oldugunu ve bu kavrarmn ic;ine

almdigt bir oturum ba~hguun bulundugunu gozlemliyoruz (A.D. ilahiyat

Faki.iltesi, 1997; 4). Bu tarihten sonra din egitimi bilimi alarunda ortaya ko­

nan hemen tiim c;ah~malarda artlk yaygm din egitimi I ogretimi kavrammm

oturdugunu, bu isimle oturum ba~Wdarmm, tantm denemelerinin ve hatta

bir sempozyum bile diizenlendig~ gozlemlemekteyiz (Yaygm Din Egitimi­

nin Sorunlar1 Sempozyumu, 28-29 Mayts 2002, Kayseri-2003).

Din egitimi alarundaki son c;ah~malardan birisini kaleme alan Cemal Tosun,

din hizmetlerinin kapsanu altmdaki kirni etkinlikleri "yeti~kin din egitimi"

kavranu ile kar~uamakta ve yaygm egitimi de yeti~kin egitimi yerine kul­

lanlian kavrarnlar arasmda kabul etmektedir (Tosun, 2010; 181). Tosun'un

yeti~kin din egitimi kavranu altmda degerlendirdigi alanlar arasmda ba~ta

ibadet yerleri olan carniler ve buralardaki faaliyet imkanlar1 olmak iizere her

tiirlii yazill ve baslli, sozli.i, goriinti.ilii yaytn organlar1, bilgisayar teknolojisi

ve internet, hastaneler, hapishaneler ve toplu i~ yerleri yer almal<tachr.

Son yillarda din hizmetlerinin cami dt~1 uygulamalar1 ic;in "mobil din hiz­

metleri" kavranunm kullarunu kar~lffilZa c;tklyor. Din hizmetlerini bireyle­

rin ayagma goti.irmek olaral< algillyorum bu kavrann. Nitekim Diyanet i~leri

Ba~karilig1'nm diizenledigi 'Din Hizmetleri Sempozyumu'nda sunulan bir

teblig, din hizmetlerinin yazhldara ve yaylalara goti.iriilmesini, hastanele­

re ula~ttrlimasw bu kavram altmda degerlendirmektedir (<;:akmak, 2008;

312-313). Din hizmetlerini yerine getiren gorevlilerin toplumun oldugu her

yerde bulunmas1, bireyin oldugu her yere ula~rnas1 bir gerekliliktir. Bu zo­

runluluk bizi kendi dini ir~at gelenegimizden kopmaya goti.irmemelidir. Din

gorevlisi, toplulugun bulundugu her yerde bulunur ve temsil gorevini yeri­

ne getirdigi gibi toplumsal hayatm her etl<inliginde dini temsil eder. Ancak

gerr;ekle~tirilen hizmetlerin degerlendirilebilmesi ve etkinliginin saglana­

bilmesi ic;in bilimsel disiplinlerle ili~kisi olmahchr.

Bilimsel disiplinlerle ~kilendirilerek geli~tirilen kavramsalla~ttrmalarda

bugiin geldigimiz noktada din hizmetleri, a~ag1da verilen ~ema c;erc;evesin­

de anla~limaktachr.

'Dini 'DanJlmanllk ~e 'Din Hizmelleri I 21

Yaygm/Yeti~kin o·in Egitimi

Cami Merkezli · Yaygm/Yeti~kin Din Egitimi

cami D•~· v~ygm/ Yeti~kin Din Egitimi

-Hastanelerde

-Yeti~tirme Yurtlan

~ekil3: Din Hizmetlerinin Yeniden Kavramsalla~ti.rJ.l.masi (1980-... )

· Gerek yaygm din egitirni, gerekse yeti~kin din egitirni ka~ramlan ile kar~t­

lanan olgunim tarum denemeleri incelendiginde, cami ic;:i ve di~1, geleneksel - - . -etki.nlikler ve siirece yeni kattlan din hizmetleri ac;:tsmdan baktldtgmda ~u

kritik ifadeyle kar~tla~mz: " .. ,amactyla verilen pla.nh, amac;:h bir din egitimi-- -cijr': Tanunlarm onemli bir ktsmmda egi~~ kavrammm dogast geregi birey­

~erde oavraru~ degi~ikligi hedefine dikkat c;:ekilir.

Halbuki son yillarda gerc;:ekle~tirilen din egitimini merkeze alan bilimsel faali­

yet ve iiretimlerde yaygm egitim etkinliklerinin rehb,erlik boyutuna da vurgu '·

yaptlmal<ta ve dini daru~manhk kavrarru ile ili~kilendirmeler de gerc;:ekle~ti-

rilmektedir. 23-27 Kastm 1998 tarihinde topla.rlan II. Din $urast'nda Mual­

la Selc;:uk, 2000'li yillarda ir~at aclayt~uun yeni bir i~levi bulundtiguna dikkat

c;:ekmekte bu i~levin di.nsel daru~ma.nhk ve rehberlik kavramma odaklandtg1n1

soylemektedir. (Selc;:uk,2003;458-467). Selc;:uk bu tebliginde ir~at hizmetinin

yontemini rehberlik ve ruteligini de dini d~m~ kavramlarl . etrafillda

c;:oziimlemel<teilir. Selc;:uk, dinsel daru~manhk ic;:in "Bu bir ogu~, dileyen

Rabbine varan bir yol tutar (73 /19)" ayeti.ni merkeze alan a~agtdaki kavram

22 I 'Dini 'DanlfiiiDIIlrk ve 'Din Hizmetleri

orgiisiinii kullanmaktachr. Bu kavram, ilk defa Diyanet 4leri Ba~kanhgmca

hastanelerde yatarak tedavi gormekte olan hastalara yonelik olarak iiretilen

din hizmetlerini 4tcelemeyi ama~Iayan yiiksek lisans tezimizde kull~

olup (Al~,1997), daha sonra Dzeyir Ok tarafmdan yine yiik~ek lisans tezi

kapsanunda teorik temelleri belirlenmeye ~~~b.r (Ok, 1997).

Dini dant~manltgm ayn bir alan olaral< kar~lffilza ~Ikmasma ragmen, heniiz

din hizmetlerinde bagunstz bir alan olarak alguanmasm1 saglaytct somut

diizenlemelerle kar~Ila~mak degildir. Bu alanm kuramsal var1Ig1 kabul ~dil­

mekte, toplumsal ihtiya~ da gormezden gelirunemekte ama talebi kar~Ila­

yacak etkinliklerin hala geleneksel ir~at, teblig ve din egitimi gibi kavramlar

etrafmda yapilandJ.rilmasi siirecinde devam edilmesi yoniinde bir irade goz­

lenmektedir.

B. ibadethane Merkezli Din Hizmetlerinden Toplum Merkezli Din

Hizmetlerine Donii~iim: Dinf Daru~manhk ve Dini Sosyal <;:ab~ma

Din hizmetlerinde cami merkezli ve cami d!~1 aynmma gidilmesine ragmen

cami d!~1 din hizmetlerinin hemen tamamt, kavramsal bir donii~iim saglan­

mad!gmdan dolay1 geleneksel kavramlar tarafmdan hizmet oriilmekte, bu

orgii sonucunda da bireysel ve toplumsal taleplere yeterince cevap verile­

memektedir. Dinin toplurnsal yaptda tezahiiriinii saglamas1 nedeniyle din

adamtnm cami d!~ma ~Ikmas1, toplum tarafmdan olumlu kar~Ilanmakta ve

kar~Ilanmaya devam edecektir. Ancak bu ~Il<I~m bireye ve topluma yonelme,

yani bireyin ve toplumun sorunlarma yonelme olup olmad!gt tarti~malidJ.r. .

Diyanet i~leri Ba~kanhgmda agtrlikl.I olarak vaiz ve vai.Zeler tarafmdan ger­

~ekle~tirilen kimi cami d!~1 din hizmeti uygulamalar1 bu tarti~malar1 i~inde

barmchrmaktachr. Ornegin cezaevine giden bir din gorevlisinin bu kurum­

Iarda ger~ekle~tirdigi din hizmetlerinin bir ~levi varchr. .A;na bu .!§lev su~

ve su~luluk psikolojisi i,le bu bireylerin topluma kazandJ.rilmasi veya bireyin ~------ .. .. -kendi sorunlartyla b~a .~Ikmasi veya· soriiillariyla-ba~~ikmaelamand!gi di-

nin-degederinden-yararhin.mast-ile·ne·derece ~kilidir. Yani cezaevine giden

vaiz veya vaize dini d~manlik rm yapmaktachr yoksa camiye gidemeyenleri

cami ortamt ile mi bul~turmaktachr? Yme bir ba~ka ornek bir donem uygula­

ma alaru bulan hastanelere din gorevlisi ziyaretlerinde kar~lffilZa ~Ikmaktachr.

Yatarak tedavi goren hastalara yonelik olarak diizenlenen sistematik ziyaret­

leri din gorevlileri vaaz etkinligi olarak algu~, hastane koridorlan ve hasta

odalar1 vaaz salonlar1 olarak kullarulmt~b.r (Bkz. Alta~, 1997;129).

'Dini 'Danl$manlrk ~e 'Din Hizmetleri I 23

Bu yeni yapuaruna, din hizmetinin ilk c;:Ikl~ noktas1 olan ir~at, teblig, ter­

biye gibi kavramlann anlammdan uzakla~mayt getirmek zorunda degildir.

islami tebligin ilk ba~ladlg1 noktadaki anlamsal orgii ve dinin temel hedef­

leri ti.im etkinliklerin temel amac1 olarak korun'acal<tJ.r. Bu c;:izginin nasu

devam ettirilebilecegini rehberlik kavrarru etrafmda yapt1guruz analizlerde

daha once gostermi~til< (Alta~, 1998;1-5). Yeni kavramsalla~trrma daha once

kullandlglffilZ kavramlan kullarunarruza engel olmadlgt gibi bu kavramlar

etr~da ortaya c;:Ikrru~ ve artik bir riti.iel olarak algllanan onceki uygula­

malardan vazgec;:memizi de gerektirmez. Aksine dinin goriiniir hale gelme­

sinde onemli i~levleri olan hutbe, vaaz, cami dl~mda gerc;:ekle-~tirilen mevlif

ve ozel torenler (oliirn, evlenme ve siinnet torenleri gibi, yagmur duast gibi)

daha fonksiyonel bir ~ekilde kullanilmaya devam edilmelidir.

$ekil4. Kiireselle~me Siirecinde Toplumsal YaplYJ. ~ekillendirmede Et­

.kili Olan Aktorler

Kiireselle~me l<ufamlar1, toplumsal yaptyt aktorler, soylemler ve strateji­

leri temel alarak c;:oziirnlemeyi hedeflemektedir. Toplumsal yap1, artik bir

veya bir kac;: aktor tarafmdan bic;:imlendirilmemekte, bu bic;:imlendirmede

etken motiften ibaret hale getirme tehlikesiyle kar~1 kar~tya kalmz. <;iin­

kii ya~adlglmlZ olan c;:oklu faktorler I aktorler kar~uruza c;:lkmaktadrr. ~ekil

1 'de gosterdigimiz toplumsal hayatl bic;:imlendiren mescit fal<torii ic;:eriginde

farkh aktorleri barmdrrmaktadrr. Mescit, donemi itibartyla hukuku, siyase­

ti, egitimi ic;:inde barmdrran bir kurumdur. Daha sonralar1 toplumsal yap1y1

24 J 'Dini 'Danljnranlrk 'le 'Din Hizmetleri

bic;:imlendiren Resmi Biirokrasi, kiireselle~me siireci ile birlikte' merkezden

uzakla~makta, roliinii diger sivil toplum kurulu~lan ile payla~maktadrr. Kii­

reselle~menin kar~umza c;:lkarrugt sekiile~tirilmi~ ama metafizik imajh bir

alt yaptda carni, bir al<tor olmal<tan ziyade siireci destekleyen motife donft~.:

mektedir. Hele de toplurnsal talebin kar~1rmza c;:lkarrugt yeni hizmet alanla­

rml degerlendirmek ic;:in camiden uzakla~tlgtrmz da bu geleneksel kururnu

tamamen tarihi bir bu siirec;:te siirekli iiretirn, piyasaya hep yeni iiriinler

sunma ve smustz tiiketirn, deger ve inanc;:lar1 da yumu~atlp buharla~trraral<

ortadan kaldrrabilmektedir. Bir pazara sunulan din ve dini degerler, fonl<si­

yonlarliD icra eder goriiniirken, dinin ifade ve temsillerinin ic;:erigini bo~alt­

makta ve bireyleri tutunacaldar1 toplurndan, kiiltiirden, gelenekten, mekan­

dan ve ya~ad1g1 c;:agdan kopanp yabancua~rumaktadrr.

Olkemizde yapuan bir ara~tumaya gore kiireselle~menin sonucu olaral< ge­

leneksel islami kimlik artlk degi~irne kapah, gerici bir benlil< anlarmna gel­

memektedir. Tam tersine islarni kirnligin moda, miizil<, sanat ve turizmde

kullarulrugt kiiltiirel sermay·enin ortaya c;:lkmasma ve al1~ veri~ kiiltiiriiyle

biitiinle~rnj~, teknolojiden yararlanan ve paranrn sembolik giiciinii kavra­

rm~ bir ekonomik yurtta~ gibi davranan tiiketici odaldt bir islarni kirnligin

donii~iimiinden soz edilmel<tedir (Qzbudun-Keyman, 2003;326).

Bu ~ekilde yalruzla~ruuan birey, herhangi bir biitiinle~meyi saglayabilecek,

camiye, cemiyete ula~ma imkfullill kaybetmi~ ve cemiyet ortadan kalkrru~

olacal<trr. Bu anlamda cami, kiireselle~me siirecinde kar~1 kar~tya oldu­

gumuz bireyin yahuzla~mas1 tehdidiyle ba~a c;u<mada c;ok onernli bir al<­

tor olma imkanma sahiptir. Bu etkili al<torii olu~turabilmek ic;in carninin

toplumla daha fazla ic; ic;e olmaslill saglayacak bir hizmet yapuanmasma ve

donii~iimiine ihtiyac; bulunmaktadrr (Kavramsal Donii~iim-Soylem Donii­

~iimii-Strateji Donii~iimii)

"Cami merkezli ve carni ill~1 din hizmetleri" gibi bir aymm, geldigimiz nok­

tada tartl~maya ac;limahdrr diye dii~iiniiyorurn. <;:iinl<ii kiireselle~me siire­

cinin tetildedigi toplumsal kurumlardal<i geli~irn, sivilin resminin online

gec;mesini beraberinde getirmektedir. Bu geli~meleri fusat olaral< kullana­

bilmek ic;in carninin resmi, ibiirokratik baglarmdan styruarak tiim din hiz­

metlerinin merkezi alma konurnuna getirilmesi gerekmektedir. Bu anlamda

carni, geleneksel mirnarisi ve yaptslrlln otesinde, 'ornegin bir okul mirnarisi

gibi in~a edilmeli ama dirlin toplurn ic;inde icra etmesi gereken tiim fonk-

'Dini 'Danl[manilk ~e 'Din Himulleri I 25

siyonlanru havi bir yapuarimaya sahip olmahcli.r. Buradan itibaren din hiz­

metlerine cami dJ.~rndan itibaren ge9ilmesi gereken iki a~amayt iki ayn bo­

yutta kavramsalla~trrmak gerekmektedir.

C. Din Hizmetlerinde Yeni Kayramsalla~brmada I. Boyut: Manevi Sos­

yal Hizmet I Dini Sosyal <;ah~ma I Sosyal ilahiyat

Hristiyan geleneginde ibadethane dJ.~rndaki din hizmetleri iki ayn kavram­

la kullan!lmakla beraber bu iki kavramm suurlarrnm nerede ba~ladJ.gt ve

nerede bittigi 9ok da belirgin degildir. Bunlar 'dini daru~ma.nhl< (pastoral

counselling) ve dini sosyal 9ah~ma (spiritual social works)' kavramlandJ.r.

Kavramlarm tarum ve i9erigindeki tarb~malara der~nlemesine girmeyece­

gim. Yeri geldil<9e kendi kavram analizlerim i9inde bu bala~ a9Ilarrm de­

gerlendirecegim. Ancak benim kanaatime gore Hristiyan gelenegindeki bu

belirsizligin temelinde sosyal hizmet bilim .alarundaki kavram belirsizligi

yatmal<tacli.r. <;iinkii sosyal hi~met(ler) I sosyal 9~ma I sosyal pedagoji

gibi kavramlarla kar~1Illl2a 9U<an ve seki.iler bir 9ah~ma ve bilim alaru olan

disiplin, kilisenin hizmet alarunda pozitivist bir yakla~unla hizmet iiretme

amactyla i~e koyulmu~ ama bir yarcli.rn meslegi mi yoksa yarcli.rn mesleginin

on.cesindeki ihtiyac;lara yonelik bir hizmet meslegi mi oldugu konusunda

bir uygulama ve bala~ birligi ger9ekle~tirememi~tir. Giiniirniizdeki uygula­

malara bal<Ildtgmda ilk ba~larda genelci bir yakla~unla hizmet iiretme ama­

crnda olan bu 9ah~ma alarurun artJk alandaki ihtiya9lara ayn ayn odaklana­

rak ozelci yalda~tmlart geli~tirdigini gozlemlemekteyiz.

Bu geli~meler kar~1Illl2a 'manevi sosyal hizm et (spiritual social work)'

isimli yeni bir uygulama ve bilimsel alaru kar~1Illl2a c;Il<armaktacli.r. Bu alan,

sosyal hizmetlerde manevi yalda~unlara irnkan verilen bir anlayt~a dayalt

' uygulamalart ifade etmektedir (Seyyar-Genc;, 2010;476). Maneviyat odaldt

sosyal hizmetler, sosyal hi.zmetlere ihtiyac; duyan ki~ilerin sadece diinyada

degil ahirette de mutlu olmastru hedefler. Sadece dini konulan merkeze al­

maz, ayru zamanda psil<a-sosyal egitim ve destek kapsarnmda giizel ahlak,

ki.iltiir, mantlk, sagW< ve etkili ileti~im gibi ki~isel geli~im alaruna girebilecek

bir 9ok egitsel destek unsurunu da devreye sokar.

Dini baktm (pastoral care), c;oo~1 itibartyla sagW< destegine dayanan bir kav­

ramcli.r. Hristiyan geleneginde hastalarla ilgili ritiiellerin yerine getirilmesi

9Il<1~ noktastru olu~turur. Ancak siire9 i9inde hastanelerde ayn servislerin

olu~turulmas1 uygulamalarma kadar uzanmt~tlr (Chaplaincy Services). Ba-

26 I Vini Varrljmanlrh ve 'Din Hizmetleri

hdaki uygulamalar, yiiksek lisans tezi kapsammda yaphgmuz ara~ttrmada

ayrmtlli olarak anlatilnu~tlr. Sonralan bakun hizmetlerinin hastalarla smtrh

olmad!gt anlay~mdan hareketle 'bakun' kavrammm kullarulabilecegi tiim

alanlara ta~~tlr. Bu c;.erc;evede bakuna muhtac; ya~h ve oziirliilerle kap­

sam geni~letilmi~tir. ("Chaplain'; geleneksel anlamdaki din gorevlilerinden

rahip, papaz, haham ya da imamlarm, dinlerinin temsilcisi olarak sekiiler

nitelikteki hastane, cezaevi, askeri birlik, polis departmaru, iiniversite gibi

kurumlarda da gorev yapmakta olan din adaml.art ic;:in kullarulan bir kav­

ramdtr. Geni~ bilgi ic;in bkz. http: I I en.wikipedia.org I wiki I Chaplain)

Gene! itibariyle dini bakrm (pastor~ care I spiritual care}, dinsel aktorler

tarafindan bakzma muhtar; ya#z, iizurlii. ve kronik hastalara yonelik olarak

onlara temel ihtiyar;larmm kar~llanmasmda yardzmcz olmak, sorunlarmzn

r;ozii.mune katkzda bulunmak, sorunlu insanlarz diger yardzm mesleklerine

yonlendirmek, desteklemek ~eldindeki faaliyetler olarak tarumlanmaktadtr.

Hristiyan geleneginde bu faaliyetler temelde dini benimsetme, kabullendir­

me veya dine kar~1 sempati uyandtrma amac;h olmakla birlikte, sqnuc; itiba­

riyle ashnda bu c;:erc;evenin ~rna c;tlap tamamen insani amac;:lara yonelen

faaliyetler de gerc;:ekle~tirildigi a~ikardtr.

Bilimsel maneviyat egitimi (Clinical Pastoral Education) hareketinin oncii-:

sii kabul edilen Boisen 1926 yilinda kaleme ald!g1 "Teolojinin M~totlart ve

Gorevi" adh eserinde manevi yonden insanlart anlamanin yollartru goster­

mi~, insanlara kar~1 fedakarW<ta bulunma konusunda yar1~ ic;inde olunma­

stru onermi~tir. insanlara yardlmda bulunmak, onlara bir ~eyler verebilmek

ic;in bireyin geli~iminin, ~iliginin ve ya~am kurallarmm bilinmesi geregine

i~aret eden Boisen dini ~ahsiyetlerin bu yonde yeti~tirilmesi gerektigini sa­

vunmu~tur. Art:Ik papazlarm itiraflara muhatap pasif dinleyiciler olmaktan

c;lklp, insanlart ruhen rahatlatma, huzura kavu~turma, kotiiliiklere kar~1 ta­

Vlr geli~tirmelerini saglama gibi gorevleri de yapan dini daru~malar olmalar1

gerektigi yoniindeki dii~iinceler yayglnla~maya ba~lann~ru( Cebe~i, 2010;55)

Amerika'daki din adamlarmm hemen hepsi, oziirlii ya da bakima muhtac;

olan ya~Wart diizenli olarak evlerinde ziyaret ederken %87'si de haftada veya

ayda bir bolgesel saghk birimlerinde din hizmeti sunmaktadtr. Amerikan i~ .

Biirosu'nun verilerine gore, 1992 yili itibariyle Yahudi veHtristiyan din hiz­

metlilerinin saytst 312.000'dir. Budin adamlar1, haftada 9,5 saat daru~manhk

ve diger saghk hizmetlerinde c;:alt~maktadtr. Bu ytlda 148.2 milyon saat et-

'Dini 'Danljmar11Jk ~e 'Din Himretleri I 27

mektedir ki 77.000 iiyeli Amerikan Psikoloji Kurumunun yllhk yah~ma sii­

resine e~ittir. (Koylii, 2008;536-537). Olkedeki daha ileri bir uygulama, dini

nitelikli okullarm klinik alanda kendi elemanlaruu yeti~tirmek iizere ayn

programlar a«;maya ba~larru~ olmalaruilr.

Manevi sosyal hizmet veya dini sosyal «;alt~ma gibi kavramlarm hizmet ala­

ru incelendiginde, aslmda dini daru~manhgm alaruna tam olarak girmedigi,

gorev alanuun dini dant~manltgm ba~ladlgt yerde bittigi anla~tlmaktad1r.

Din hizmetlerinin cami dl~ma ta~ttgt alanda ya~War, engelliler, sokakta «;ah­

~an yoculdar, kronil< hastalar, evsizler, yoksullar, ~iddete maruz kalan-kadm

ve «;ocuklar, istismara ugrayahlar, par«;alanmi~ ailelerin mensuplart, go«;­

menler vb. $ekilde uzattlacak listede bulunan tiim bireyler bulunmaktadlr.

Bu listede bulunan her bir tiirdeki her bireye sunulacak bakrm I sosyal hiz­

met I sosyal<;ah~ma tiirii de farkh olacaktir. Din hizmeti iiretmekle sorurnlu

ki~inin tiirii ve niteligi ne olursa olsun ,Yiiriittiigu hizmet de manevi sosyal

hizmet I dini sosyal 9alz~ma kavramtyla kar~tlanacal~.

Bu a~amada, yukarda sozii edilen miiracaat«;tlarla ilk gorii~meleri yapacak,

ilk destegi saglayacak ve gerektiginde miiracaat«;tyt dini daru~manla bulu~­

turacak olanlar dini sosyal <;ah~ma hizmetlerini yerine getirenler olacaktrr.

Hastanede yatarak tedavi goren hastalarm ziyaret edilmesi, hasta ve bakrma

muhta«; ya~Warm evlerinde ziyaret edilmesi, ceza ve tutukevlerinde tutuklu

ve mahkfunlarla toplu gorii~melerin yaptlmast, huzurevlerinde, kadln stgm­

ma evlerind~ ve yeti~tirme yurtlarmda kalanlarla dini i<;erildi etl<inlilderin

ger«;ekle~tirilmesi, cami ve «;evresini merkeze alan gen<;lere ve kadlnlara yo­

nelil< bilgilendirici ve birlil<te olmayt saglaytct etl<inliklerin planlanmast ve uy­

gulanmast, yine cami «;evresini merkeze alan ihtiya<; sahibi aile ve bireylerin

belirlenmesi, bunlara ihtiya<;larmm temini i«;in gerekli gir~imlerin yaptlmast

.. resmi ve sivil yaptlanmalar ile ~birligine girilmesi gibi hizmetler, manevi sos­

yal hizmet I dini sosyal <;ah~ma kavrarru i<;inde degerlendirilmelidir.

Tiirn bu siire«;lerde ili~ki i«;inde olunan bireyler ~ayet soru ve sorunlaruu

payla~ma ihtiyact hissederlerse devreye girecek olan hizmet, dini daru~­

manW< ve dini daru~manlar olacaktir. Dini daru~manhk siireci, gerektigi du­

rwnlarda (ornegin patolojil< vak'alarla kar~tla~tlmast gibi) bireyleri psikiyat­

ti ve psikolojik daru~manlara yonlendirecek (iist a~amaya ge«;i~), gerektigi

dururnlarda dini sosyal «;ah~ma hizmetlerinden destek alacaktrr (ornegin

tedavi masra.fmt kar~tlayamadlgt · bir yakuundan dolayt ciddi ruhsal stkm­

nyla kar~tla~an birinin tedavisini saglama gorevi-alt a~amaya geri donii~).

28 IViui Vaul.[nraulrk ~e 'Diu Hizmetleri

D. Din Hizmetlerinde Yeni Kavramsalla~tlrmada II. Boyut: Dini Daru~­

manhk

Dini Daru~manhk (Pastoral Counseling), haham, papaz ve imam gibi din

gorevllieri aracilig1 ile terapi hizmeti sunan bir psikolojik daru$ma alarudrr.

Dini dan1~manlar genellikle daru~manhk hizmetlerini geleneksel alana ek

olarak psiko-manevi sorunlan gidermek amac1yla geleneksel dini egitim ile

modern psikolojik dii~iince ve yontemleri entegre ederek yiiriitiirler. Daru~­

manhk ve psikoterapinin diger alanlarmdan dini daru~marilig1 ayrrt eden en

6nernli 6zellik, daru~marun kirnliginden kaynaklanan rolii ve anlama bic;:imi

ile ili~k!nin ifade bic;:imi ve din adarrunm ili~kideki sq_r_!!Ill.lulugudur. Dini

daru~m~ar, toplumsal hayatm merkezi niteligindeki dini kurumlar tara­

fmdan onaylannu~ ki~ilerdir ve bu kurumlar1 temsil riiteliklerine sahiptir.

Boylece dini daru~manhk, hayat ve inane;: arasmdaki ili~kiyi belirleyebilmek

amac1yla psil<olojil< ve teolojil< kaynaklar1 birllicte kullarur.

Dini daru~manllgm farkll kaynaldarda farkll tarumlarma rastlarur. Arnerika

Birle~ik Devletleri'nin Pensilvanya eyaletinde hazrrlanan bir yasa tasansm­

da ~u tarum kar~lffilza c;:1l<ar: "Davrant~ uyumunu ve davrant~ degi#kligini

kolayla~tzrmak amaCLyla, dini kaynaklart ve dan~ma teknigini kullana­

rak ki~inin kendisiyle ve ~iler arast olan ili~kilerinde ~lev bozukluguna yol

afan duygusal rahatstzlzklarm te~his ve tedavisidir':

Ba~ka bir tarum da ~oyledir: "Felseji ve ruhsal alanlardaki fatt~malardan

veya guvensizlik ve ~upheden kaynaklanan sorunu yonetmek ve fare bulmak

ifin uzmanlzk egitim ve ogretimi almt~ bireylerden olu~an, uzmanlzk alan­

larzna ayrzlmz~, klinik uygulamantn me~ru bir alantdzr': Dini daru~manllg1,

daha c;:ok ahlak ve ahiret sorunlarmdan dogan deger problemleriyle ilgi­

lenen bir yardun meslegi olarak kabul edenler varsa da Liddel'e gore dini

daru~manllgm, bu ~ekilde daru~manhk ic;:inde 6zel bir alan olarak goriilmesi

yanlt~ bir anlayt~m iiriiniidiir . Ba~arts1zllk, yoksullul<, uyu~turucu baglffi­

llllgt, evlilil<, seks ve 6grenci daru~manllldar1yla dini daru~manlarm 'dini

problem' ac;:1smdan ilgilenmesini Liddel bir sffilflama olarak degerlendi­

rir. Ona gore dini daru~manhk, dini bir kurum niteligi ta~1masma ragmen

daru~mariligm anlarnmdan uzakla~maz. Dini daru~manhk, d~mariligm

kapsadig1 alanlarm baz1lar1yla ilgilenip bazuarllli alaru di~mda gormez.

Alan ic;:indeki problemleri de salt dini problem olarak incelemez. Her dini

daru~man, kendisine getirilen probleme, 'daru~anm l<endisi ic;:in belirledigi

'Dini 'Dan!lmanlrk Ve 'Dirr Hizmetleri I 29

yardun kaynag1 ac;1smdan' yakla~lf ve daru~ana yarrum eder. Bu yardun, dini

problem aylStndan olabilecegi gibi din ID~l bir problem aylStndan da o}abilir.

Her din gorevlisi kendisini dini daru~ma!lhgm bir uygulaytcist olarak goriir.

Din gorevlisi, roliiniin dayanagmdan kendisini soyutlayan bir hizmet yap­

maz. Hangi alandan getirirse getirsin, bir problemle birlikte kendisine gelen

insana yapt1g1 yardun, dini daru~ma kapsammdadlf.

Liddel'in soylediklerini ben ~oyle anltyorum: Dini daru~manhl<:, yardlfn

meslelderinden biridir. Bu sebeple de daru~manhl<: alaru ic;indeki tiim prob­

lemlerle dini alanda olsun veya olrnasm ilgilenmek durumundadlf. Ancak

dini dan1~manltgm farklilig1 dant~an veya problemden degil, daru~marun

roliinden kaynaklanmaktad1r. Dini dan1~manhkta daru~man, roliinii dinden

allf. 0 rol de, din gorevlisinin misyonu tarafmdan belirlenmektedir. Din

kaynak11dlf ve Allah'm Hz. isa'ya, Onun havarilerine ve dolaytsiyla Kiliseye . . . .

verdigi, din gorevlisinin ~ahsmda somutla~an kutsal goreve, yani misyona

dayaltdlf. Daru~mana din tarafmdan verilen kutsal gorev nedeniyle de, yii­

riittiigii faaliyet dini daru~ma olarak adlandlftlmaktadlf.

Clinebell'e gore ise dini daru~ma teori ve pratikle birlikte olu~ur. Dini daru~ma,

alanm teolojik koklerinde derinle~erek ve metodolojisini geli~tirerek, problem­

ler ic;indeki insanogluna sahip oldugu miras ve oteki yardun disiplinlerinin yar­

dimtyla bir katki saglayabilecek olgnnlugu ve kimligi bulmak zorundadlf. Bu

anlamda dini d~ma, insanm problemlerine inanrug1 dinin degerleriyle ~ki

kurarak c;oziim yollar1 sunmayt hedefler. Ancak, bu hedefini gerc;ekle~tirirken

oteld yarrum disiplinlerinden de kendini baglffiSIZ kabul etmez. Dini daru~man­

bgm ba~artsi, alanmdaki ilahiyat c;~malarmdaki derinlik ve diger yarrum mes-

. lekleriyle ili~kisinin yogunluguyla dogru oranbhrur (Dini daru~manhkla ilgili

yapuan kavram analizin ayrmblart ic;in bk. Alt~, 1998;).

Giiniimiiz batl diinyasmda dini daru~manhk artlk bir uygulama ve egitirn

alaru olarak kabul gormektedir. 2000 yilmda Amerika Birle~ik Devletlerinde

yapuan bir ara~tlfma bu illkede ciddi anlamda bireysel sorunu olan ki~ilerin

%39'unun din adamlarmdan yardun alrugm ortaya koymaktadlf. Dlkemizde

yapuan ara~tlrmalarda da toplumsal yapmm, bireysel problemlerin din gorev­

lileri ile payla~maya egilimli olduguna ili~kin ipuc;lan vardlf. Bir ara~tlfmada

din gorevlilerinin %75'i sorunlarm payla~Ilmas1 amactyla kendilerine ula~tl­

rurugtru, %2,5'luk oran ise bu sorunlarm arasmda psildyatristlere yonlendi­

rilmesi gereken ciddi unsurlarm oldugunu belirtmektedirler (<;elik, 2010;91).

30 I 'Dini 'Danl.fmanlrk ve 'Din Hizmelleri

Din hizmetlerinin dini dam~manhk ic:;eren boyutlarzm a~agtdak.i gibi mad­

dele~tirmek miimkiindiir:

1. Psikolojik ve psikiyatrik yard1m gerektiren her tiirlii sorunda ba~a

c:;tkmada bireyin· inand1g1 dinin degerleriyle ili~ki kurni.as1n1 sagla­

yarak yardrm saglarna;

2. Bireylerin dini inanma ve ya~ama bic:;irnlerine dayab. olarak ortaya

c:;tkan psikolojik bozukluklarm tamsmda diger yardrm meslekleri­

ne destek saglama,

3. Psikiyatri ve diger yardrm mesleklerinin miidahalesini gerektiren·

durumlarda ilgili alanlara bireyi yonlendirme (list a~arnaya gec:;i~),

4. Bal<Il11 ve refahla illgili boyutlarda destege ihtiyac:; duyuldugunda

ilgili birimlerle i~birligi yapma (Onceki a~amaya geri donii~).

Bu boyutlarla beraber Battdal<i gelenek incelendiginde olgusal olaral< dini

dam~manhgm be~ temel gorevinden soz edilmektedir

1. iyile~tirme: iyile~tirme ozelligi daha ziyade l<i~isel ili~kilerde yo­

g'm sorun ya~ayan bireylerle sorunlarmm c:;oziimiinde destek ol­

mayt amac:;layan c:;ogunlukla uzun siireli dam~ma seanslan ~eklin­

dedir.

2. Desteldeme: Destekleme fonksiyonu, destek dam~manhgmda,

hastalar, aileler, meslek tarutlffil amac1yla genc:;lere yonelik olarak

destek gruplarmda gozlenir.

3. Yonlendirme: Xonlendirme fonksiyonu ise hayatlarmda bir yon

arayan, i~ arayan, evlilik hazrrllgmda olan veya emeklilik donemini

ya~ayan ya da kariyer degi~irnlerinde etl<ilidir.

4. Uzla~trrma: Uzla~tmcllik fonksiyonu ise daha c:;ok kar1-koca tera­

pilerinde, e~ ve aile dam~manllgmda ve grup terapile~inde kulla­

mlmaktadrr.

5. Bilgilendirme I Egitme I Geli~tirme: Dini dam~ma siirecinde

bulunan bireylere dogru ve saghld1 dini bilginin sunulmas1, ken­

di kararlar1n1 vermede yard!mc1 olmak iizere dini baki~ ac:;uarmm

alternatifli olaral< sunulmas1, sorun c:;erc:;evesinde ihtiyac:; duydugu

ve kendini geli~tirmede yararlanabilecegi bilgi kaynaldar1mn far ki­

na vardrrilmas1 yoluyla bireyleri egitmek ve geli~tirmektir. Birey ve

grubun ki~isel geli~imini te~vik edici niteligi vard1r.

Vini Vanljmanlrk ~e Vin Hizmelleri I 31 .

E.Sonu~

iki a~amah yeniden kavramsalla~tJ.rma on.erimiz, yukanda soylediklerimiz­

den de anla~Jlacagt iizere Din hizmetlerindeki geleneksel kavram ve uygu­

lamalardan vazge<;:meyi gerektirmemektedir. Diyanet i~leri Ba~kanhgmca

yiiriitiilmekte olan cami merkezli geleneksel din hizmetleri ir~at kavrarru

<;:er<;:evesinde devam ettirilmeli, yeni kavramsalla~trrmanm getirdigi din hiz­

metleri ise yine cami merkezli, sivil goriiniimlii, toplumsal hayatm merke­

zinden geli~tirilmelidir. Miiftilliiklerden yap.tlan planlama ve uygulamalar,

baktm, yardtm ve rehberlik gibi hizmetlerde biirokrasinin resmi yiiziinii or­

taya <;:Il<armakta ve bireyi itmektedir. Ote yandan her din hizmetinin merke­

zi olmas1 miiftilliikleri altmdan kalkamayacaklart bir yiikiin altma sokmal<­

tadrr. Camiyi·tekrar toplumun merkezi yapabilmek, kiireselle~me siirecinde

one <;:lkan sivil yapuanmalardan biri haline getirebilmek i<;:in soziinii ettigim

hizmetler, cami merkezli olarak yap.tlandrrtlmahdrr.

32 I 'Dini 'Danasmanl•k 'le 'Din Hizmetleri

·CAMi , :'·· • iR-~AT

VAAZ.

'Dini Vanljmanlrk 1'e 'Din Hizmetleri I 33

KAYNAI<c;:A

Abbas <;elik, Din Gorevlilerinin Egitim Etkinlikleri, Salkunsogtit Yay., Erzu­

rum, 2010.

Ali Seyyar-Yusuf Gen<;:, Sosyal Hizmet Terimleri, Sakarya Yaymcilik, Sakar­

ya, 2010.

AU ilahiyat Fakilltesi, Uluslararasz Din Egitimi Sempozyumu, Ankara D. Yaymlar1, Ankara,1997.

Aydmlar Ocag1, Milli Egitim ve Din Egitimi j[mi Seminer Tebligleri, istan­

bul, 1981.

Beyza Bilgin, Egitim Bilimi ve Din Egitimi, Yeni <;izgi Yaymlar1, Ankara,

1995.

Cemal Tosun, Din Egitimi Bilimine Giri~, Pegem A Yaymlar1, Ankara,2010.

DiB, Hastanelerde Din ve Moral Hizmetleri Yurtdz*z Uygulama Raporu ve

Yurtir;i Uygulamasz Ara!jtzrma Sonur;larz, Din Hizmetleri Dairesi

Ba~kanhgt, Ankara 1995. ·

DiB, I. Din Hizmetleri Sempozyumu,3-4 Kasun 2007, DiB Yaymlar1, Ankara

200R ·

DiB, L Din f;urasz Teblig ve Miizakereleri, 1-5 Kas1m 1993, DiBY., Ankara,

1995.

DiB, II. Din f;urasz Teblig ve Miizakereleri, DiB Yaymlar1 , Ankara, 2003.

~iB, Din Hizmetleri Semineri, 8-10 Nisan 1988, DiB Yaymlar1, Ankara,

1991.

'Ergun Ozbudun-Fuat Keyman, Tiirkiye'de Kiiltiirel Kiireselle!jme, Bir Ktire

Bin Bir Ktireselle~me, Ed. Berger-Huntington, <;ev. A. Orta<;:, Ki­

tap Yaymevi, istanbul 2003.

Goka, Erol, Dindar Hastaya Psikiyatrik Yakla!Jzm ve Yardzm, Ttirkiye Gtin­

ltigu, SaYI 31,1994

Howard J. Clinebell, Basic Types of Pastoral Counseling, Abingdon Press,

New York 1966; s. 16-17

iBAV, Yaygm Din Egitiminin Sorunlan Sempozyumu, iBAV YaYinlan, Kay­

sed, 2003.

34 I 'Dini 'Danljmonlrk 1'e 'Din Hizmel leri

ilahiyat Vakfi Yaymlan, Turkiye I. Din Egitimi Semineri, 23-25 Nisan 1981,

Ankara, 1981.

Jung, Carl Gustav, Din ve Psikoloji, <;ev. Cengiz $i~man, insan Yay. istanbul

Kamil Co~tu, Hayatboyu Egitim Bakzmmdan Ceza ve lnfaz Kurumlarzri­

daki Tutuklu ve YukUmlUlere YOnelik Vaaz ve D.ini Dam~manlzk

Hizmetleri, Vaaz ve Vaizlik Sem., 17-18 Arahk 2011, (Yaymlan­

mam~ Bildiri)

Kerim Yavuz, Gunumuzde Din Egitimi, Adana,1998.

Laurel Arthur Burton, 1he Professionel Health Care Chaplain, Chaplaincy

Services in Contemporary Helalth Care, Edited By. L. A. Burton,

College of Chaplains Inc. Illinois 1992.

M.Jo. Meadow-R. D. Kahoe, Psychology of Religion: Religion in Individual

Lives, Harper&Row Publisher Inc, New York, 1984, s. 420

Mualla Sel<;uk, 2000'/i Yzllara Girerken lr~ad Anlayz~zmzz tizerine Bazz ilk

Du~unceler, II. Din $urast, 23-27 Kaslffi 1998.

Muharrem <;:akmak, Mobil (Ta§znabilir) Din Egitimi ve Din Hizmeti, I. Din

Hizmetleri Sempozyumu, c. 1, Ankara 2008, s. 307-315

Mustafa Koylii, Din Hizmetlerinde <;:agda~ Yonelimler ve Faaliyetler, DiB I.

Din Hizmetleri Sempozyumu, DiB 524-553

Nurullah Alta~, Dini Dam§manlzgm Teorik Temelleri, Ani<. On. ilahiyat Fa­

kiiltesi Dergisi

Nurullah Alta~, Hastanelerde Din ve Moral Hizmetleri, YLT, A.O. Sos. Bil.

Enst., Ankara 1997

Nurullah Alta~, Hastanelerde Dini Dan~manlzk Hizmetleri, Ank. Dn. ilahi­

yat Fakiiltesi Dergisi

Peter G. Liddel, A Handbook of Pastoral Counseling, Londra 1983, s. 4

Saynur Kaya, Pastoral Danz~ma, http: I I www.sanalpsikolog.com I Pasto­

ralDanisma.doc, 2008, Eri~im; 11 Mart 2009

Selahattin Parlad1r, Din Egitimi Bilimine Giri~, izmir, 1996.

Suat Cebeci, Bir Din Ogretimi Yakla~zmz Olarak Dini Dam~ma ve Rehberlik,

Degerler Egitimi Dergisi, Cilt 8, No 19, ss.53-69,2010

'Dini 'Damjma11lzk Ve 'Dill Hizmetleri I 35

$evket Yavuz, Post I Modern bir Koyde Din£ Olamn Apltm jmkam, Strate­

jileri ve Dili, I. Din Hizmetleri Sempozyurnu, c. 1, Ankara 2008,

s.556

$inasi Oztilrk, Gii.nii.mii.z jmamlarmm Rehberlik Anlayz~lan ve Fonksiyon­

larz, L. Tezi, A.O. il. F., Ankara 1993

Ozeyir Ok, Dinsel Dam~manlzgm Teorik <:;atzst, AOSBJ;:, YL Tezi, Ankara,

1997

William E. Hulme, Counseling and Religious Education, Religious Educati­

on, Ed. Marvin j. Taylor, Abingdon Press, New York 1960, s. 168

Ziya Sel<;ul<, Psikolojik Yardzm j[i~kilerinde jnjormel Kaynaklar, Egitim

Dergisi, MEB Yaymlan, 1992 I 2