İÇİNDEKİLER Sayfa NoSayfa Listesi………………………………………………………………………. ii-iii-ivŞekil Listesi………………………………………………………………………. vÖnsöz……………………………………………………………………………… viÖzet ………………………………………………………………………………. viiBÖLÜM – 11. IŞIK .................................................................................................................... 81.1 İlgili Tanımlar………………………………………………………………… 81.1.1 Işık Ve Işınım……………………………………………………………….. 81.1.2 Işık Akısı …………………………………………………………………… 81.1.3 Uzay Açı…………………………………………………………………….. 91.1.4 Işık Şiddeti………………………………………………………………….. 91.1.5 Aydınlık Şiddeti…………………………………………………………….. 91.1.6 Işıksal Yeğinlik (Parıltı )……………………………………………………. 101.1.7 Işıksal Verim………………………………………………………………... 10-111.1.8 Yansıtma Derecesi. . ……………………………………………………….. 111.1.9 Işık Miktarı………………………………………………………………….. 111.1.10 Renk Sıcaklığı……………………………………………………………... 111.1.11 Işık Rengı …………………………………………………………………. 121.1.12 Renk Geriverim İndeksi…………………………………………………… 12-131.1.13 Görme……………………………………………………………………… 131.1.14 Etkinlik Faktörü …………………………………………………………... 131.2 Fotometrik Yasalar……………………………………………………………. 131.2.1 Kosinüs Yasası……………………………………………………………… 131.2.2 Uzaklıkların Karesı İle Ters Orantı Yasası…………………………………. 131.2.3 Lambert Yasası……………………………………………………………… 141.2.4 Talbot Yasası ……………………………………………………………….. 14BÖLÜM 2 2 AYDINLATMA……………………………………………………………….. 152.1 Aydınlık Düzeyi Dağılımı…………………………………………………….. 15-162.2 Aydınlatma Ve Aydınlatma Türlerı ………………………………………….. 162.2.1 Genel Ve Lokal Aydınlatma……………………………………………...... 16-182.3 Genel Aydınlatma Teknikleri………………………………………………… 182.3.1 Dolaysız Aydınlatma………………………………………………………... 182.3.2 Yarı Dolaysız Aydınlatma…………………………………………………. 192.3.3 Yayınık Aydınlatma ………………………………………………………... 192.3.4 Yarı Dolaylı Aydınlatma …………………………………………………… 192.3.5 Dolaylı Aydınlatma………………………………………………………… 192.4 Aydınlatmada Kullanılan Işık Kaynakları……………………………………. 202.4.1 Işık Kaynaklarının Gelişim Süreci………………………………………….. 20-212.4.2 Lamba……………………………………………………………………….. 212.4.3 Lamba Ömrü………………………………………………………………... 22-232.4.4 Armatür……………………………………………………………………... 232.4.4.1 Armatürlerin Özellikleri…………………………………………………... 242.4.4.2 IP Koruma Sınıflandırması……………………………………………….. 24-25

8

2.4.5 Lambaya Yardımcı Elemanlar ……………………………………………... 25 2.4.5.1 Balast……………………………………………………………………… 252.4.5.1.1 Standart Balastlar……………………………………………………….. 262.4.5.1.1.1 Omik Balastlar ………………………………………………………. 262.4.5.1.1.2 Endüktif Balastlar……………………………………………………... 262.4.5.1.1.3 Kapasitif Balastlar…………………………………………………….. 262.4.5.1.2 Yüksek Frekanslı Elektronik Balastlar………………………………….. 26-272.4.5.1.3 İyi Bir Balastta Aranan Özellikler………………………………………. 272.4.5.2 Ateşleyici………………………………………………………………….. 27-282.4.5.3 Starter……………………………………………………………………... 282.4.5.4 Kondansatör………………………………………………………………. 28-292.5 Lambalar……………………………………………………………………... 292.5.1 Akkor Flamanlı Lambalar………………………………………………….. 29-312.5.2 Akkor Halojen Lambalar…………………………………………………… 31-322.6. Deşarj Lambaları…………………………………………………………….. 322.6.1 Floresan Lamabalar ………………………………………………………... 32-342.6.2 QL Indıksıyon Lambaları…………………………………………………… 352.6.3 Yüksek Basınçlı Deşarj Lambaları………………………………………….. 352.6.3.1 Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar……………………………… 35-362.6.3.2 Yüksek Basınçlı Cıva Buharlı Lambalar………………………………….. 36-382.6.3.4 Metalik Halojenürlü Lambalar……………………………………………. 38-402.6.3.5 Alçak Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar……………………………….. 40-41BÖLÜM - 33. İYİ BİR AYDINLATMA DÜZENİ MİMARİSİ VE EKONOMİSİ............. 423.1 Aydınlatmada Dikkat Edilecek Konular……………………………………… 42-453.2 İyi Bir Aydınlatma Düzeninin Özellikleri…………………………………….. 45-493.3 Aydınlatmada Enerji Verimliliği Ve Tasarrufu………………………………. 49-52BÖLÜM - 44. DIŞ AYDINLATMA …………………………………………………………. 534.1 Dış Aydınlatmada Kullanılan Aydınlatama Armatürleri……………………. 534.2 Işık Dağılım Eğrilerine Göre Dış Aydınlatma Armatürleri ……………….. 544.2.1 Işık Dağılım Eğrisi Dar Olan Armatürler ………………………………….. 544.2.2 Işık Dağılım Eğrisi Orta Dar Olan Armatürler…………………………….. 544.2.3 Işık Dağılım Eğrisi Geniş Olan Armatürler………………………………... 554.2.4 Işık Dağılım Eğrisi Orta Geniş Olan Armatürler………………………….. 554.3 Kullanıldıkları Yerlere Göre Dış Aydınlatma Armatürleri…………………… 554.3.1 Yol Armatürleri……………………………………………………………... 554.3.2 Park Ve Bahçe Armatürleri…………………………………………………. 554.3.2.1 Direk Tipi…………………………………………………………………. 55-564.3.2.2 Mantar Tipi………………………………………………………………... 56-574.3.2.3 Aplikler …………………………………………………………………... 574.3.3 Projektörler………………………………………………………………….. 574.3.3.1 Simetrik Projektör………………………………………………………… 57-584.3.3.2 Asimetrik Projektör……………………………………………………….. 594.4 Dış Aydınlatma Hesapları Ve Armatürlerin Yerleşimi………………………. 59-61

9

4.4.1 Yollarda Aydınlatma Düzenleri…………………………………………….. 624.4.2 Kavşaklar Ve Çıkış Yollarında Aydınlatma Düzenleri……………………. 62-634.4.3 Meydanlarda Aydınlatma Düzenleri………………………………………... 634.4.4 Virajlarda Aydınlatma Düzeni……………………………………………… 644.4.5 Köprülerde Aydınlatma Düzenleri………………………………………….. 644.4.6 Tünellerde Aydınlatma Düzeni……………………………………………... 64BÖLÜM 55 Dış Aydınlatma Uygulaması………………………………………………….. 655.1 Relux Kullanımı Hakkında Kısa Bilgi……………………………………….. 65-695.2 Relux Hesapları Ve Fotoğraflar………………………………………………. 70-805.3 Gerilim Düşümü Ve Akim Kontrolu Hesabi…………………………………. 81Kaynaklar…………………………………………………………………………. 82Özgeçmiş …………………………………………………………………………. 83

10

BÖLÜM 1

1. IŞIK

1.1 İLGİLİ TANIMLAR

1.1.1 IŞIK VE IŞINIM

Dalga teorisine göre ışık, elektromanyetik ışınlanma(radyasyon) enerjisinin gözle

görülebilen bir şeklidir. Belli bir yayılma hızına, frekansa ve dalga boyuna sahiptir.

İnsanoğlu bu elektromanyetik dalgaların sadece dalga boyu 380 nm ile 780 nm arasında

değişen ve renk olarak tanımlanan kısmını görebilir.

1.1.2 IŞIK AKISI 

Işık kaynağı herhangi bir enerjinin ışık akısına dönüştüğü yerdir. Günümüzde aydınlatmada

kullanılan ışık kaynaklarının hepsinde elektrik gücü verilir ve radyasyon salınır. Elbetteki

kaynağa verilen enerjinin tamamı ışıyan enerjiye dönüşmez. Kullanılan teknolojiye bağlı

olmakla birlikte kaynağa verilen enerjinin bir kısmı ısı enerjisine dönüşürken diğer bir

kısmı da absorpsiyon gibi nedenlerle kayba uğrar. Bütün bunlardan sonra geriye kalan

enerji ışıyan akıya dönüşür. Fakat bu ışıyan akınların sadece 380 nm 780 nm dalga boyu

değerleri arasında yer alan kısmı ışık akısını meydana getirir. Işık akının göze etkiyen

kısmına ışık akısı denir ve Φ ile gösterilir. Birimi lümendir (lm).

Şekil 1- Işık Akısı

11

1.1.3 UZAY AÇI

İçerisinden belirli bir ışık akısı geçen koni veya piramit şeklindeki uzay parçasına uzay açı

denir ve ile gösterilir. 1m²’lik düzlemi gören uzay açının değeri 1 steradyan olarak

tanımlanır

1.1.4 IŞIK ŞİDDETİ

Bir ışık kaynağı, ışıksal akısını genelde çeşitli yönlere ve değişik şiddette yayar. Belli bir

yönde yayılan ışığın yoğunluğu, ışık şiddeti I olarak adlandırılır. Birimi Candela’dır ve cd

ile temsil edilir.

Şekil 2 - Işık Dağılım Eğrisi

1 lümenlik ışık akısının bir steradyan lık uzay açısının çıkması durumunda ışık şiddeti ;

olarak elde edilir.

1.1.5 AYDINLIK ŞİDDETİ

Birim yüzeye düşen toplam ışık akısı o yüzeyin aydınlık şiddeti olarak tanımlanır. Birimi

lüx tür. Bir yüzeyin aydınlık şiddeti lüxmetre denilen cihazla ölçülür. 1 lm değerinde ışık

akısının 1m2 yüzeye eşit yayılmış şekilde düştüğü durumda 1 lx değerindedir.

12

Şekil 3 - Aydınlık Şiddeti

1.1.6 IŞIKSAL YEĞİNLİK (PARILTI )

Birimi Beher m2 için Candela [cd/m2] Bir ışık kaynağının veya aydınlatılan bir yüzeyin

aydınlatma yoğunluğu L, algılanan aydınlık etkisi için esastır.

Şekil 4 - Işıksal Yeğinlik

1.1.7 IŞIKSAL VERİM

Işık kaynağının ekonomikliğinin bir ölçüsü olup, lm/W olarak ifade edilir. Bir lambanın

Watt başına verdiği ışık akısı ne kadar büyükse lamba o kadar ekonomiktir. Işık kaynağı

seçiminde ışık veriminin rolü büyüktür. Fakat her verimli ışık kaynağı aynı zamanda uygun

ışık kaynağı anlamına da gelmemelidir. Mesela alçak basınçlı sodyum buharlı lamba çok

yüksek ışık verimine sahip olmasına rağmen rengin olumsuzluğundan dolayı iç ortam

13

aydınlatması için uygun değildir. Buna karşılık bir dış ortam aydınlatmasında eğer rengin

fazla bir önemi yoksa özellikle kullanılmalıdır.

1.1.8 YANSITMA DERECESİ

Bir yüzey üzerine düşen ışık akısının(Φ) yüzde kaçının yansıtıldığını verir. Aydınlık

yüzeyler yüksek, karanlık yüzeyler ise düşük bir yansıtma derecesine sahiptir: Beyaz

duvarlar ışığın %85’ e kadarını yansıtır (ρ=0,85), açık renk bir ahşap kaplama ışığı % 35’ e

kadar, kırmızı tuğla taşları ise yalnız %15’ e kadar  yansıtırlar.  Bir oda ne kadar koyu

renkte döşenmiş olursa, kullanım esnasında aynı aydınlanma seviyesine ulaşmak için o

kadar fazla ışık gerekecektir. Tavan, duvarlar ve döşemenin daha yüksek yansıtma derecesi

nedeniyle daha beyaz bir oda, aynı aydınlatma şiddeti ile daha koyu renkli bir odaya göre

daha aydınlık görünür.

1.1.9 IŞIK MİKTARI

Belli bir etki süresi için bir kaynaktan çıkan toplam ışık akısı olarak tanımlanır ve Q ile

gösterilir. Birimi lümen saniye veya lümen saattir.

1.1.10 RENK SICAKLIĞI

Bir ışık kaynağının renk sıcaklığı, "kara projektör" ile tanımlanır ve "Planck'ın geometrik

yeri ile " gösterilir. " Sıcak projektör"ün sıcaklığı arttığında, mavi rengin tayf içerisindeki

payı büyür, kırmızının payı azalır. Sıcak beyaz bir ışığa sahip bir akkor lamba örneğin 2700

K değere sahipken, aynı değer bir gün ışığı flüoresan lambasında 6000 K olmaktadır.

Birimi Kelvin (K) dir.

Şekil 5 - Standart Renk Tablosu

14

1.1.11 IŞIK RENGI

Işık rengi, renk sıcaklığı ile gayet güzel tarif edilmektedir. Burada üç ana grup

bulunmaktadır. Sıcak beyaz < 3300K ,Doğal beyaz 3300-5000K ,Gün ışığı beyazı >5000 K

Aynı ışık rengine rağmen, lambalar, ışıklarının tayfsal bileşimleri nedeniyle çok farklı

renksel geriverim özelliklerine sahiptirler.

1.1.12 RENK GERİVERİM İNDEKSİ

Bir rengin doğal kabul edilmesi için, kullanılan ampulün spektrumunda bütün spektral

renklerin mevcut olması gerekir. Ampulün spektrumunda bir renk eksik olduğunda,  bu

renkte olan bir cisim gri görünür. Tüm renkler günışığı altında algılandığı gibi

görülebiliyorsa, o ışık kaynağının renksel geriverimi o derece yüksek olacaktır.

Şekil 6 - Işığın Dalga Boyu

Ampullerin renk geriverim özelliklerinin değerlendirilebilmesi için Renk Geriverim İndeksi

(Ra) kavramı geliştirilmiştir.  Ra’nın en yüksek değeri 100 dür. Bir ampulün Ra değeri ne

kadar düşük ise, ampulün renk geri verim özelliği o kadar kötüdür. Tablo-1’de renk geri

verim indeksine göre renk geriverim grupları verilmiştir.

Renksel Geriverim

Grupları

CIE Renksel Geriverim

İndeksi(Ra   )

Kullanım Alanları

A Ra   ³ 90 Renk testleri, klinik araştırmalar

1B 80 £  Ra < 90 Bürolar, okullar, kısmen konutlar

2A 70 £  Ra < 80 Sanayi, kısmen bürolar ve okullar

15

2B 60 £  Ra < 70 Sanayi

3 40 £  Ra < 60 Hassasiyet gerektirmeyen çalışmalar

4 20 £  Ra < 40 Hassasiyet gerektirmeyen çalışmalar,

Tablo1- Renk geri verim indeksine göre kullanım alanları

1.1.13 GÖRME

Göze giren ışığın doğurduğu duyumsal izlerle, dış çevredeki ayrıntıların algılanması olarak

tanımlanır. Diğer bir deyişle görme, ışığın nesnelerden geçerken yada yüzeylerinden

yansırken uğradığı nicel yada nitel değişiklerle göze gelmesi sonucu algılanmasıdır.

1.1.14 ETKİNLİK FAKTÖRÜ

Bir ışık kaynağının etkinlik faktörü, kaynaktan çıkan toplam ışık akısının kaynağın gücüne

oranıdır. Birimi lümen/watt (lm/W) dır.

1.2 FOTOMETRİK YASALAR

1.2.1 KOSİNÜS YASASI

Paralel ışınlardan oluşan ışık demetine maruz kalan bir S yüzeyinin aydınlık şiddeti ışık

akısının yüzeye geliş açısı olan değerine bağlı olarak değişir. Işık akısı sabit kabul

edilirse yüzeydeki aydınlık şiddetinin değişimi tamamen ışık akısı ile yüzey arasındaki

açıya bağlı olacaktır. Yani, ışık akısı yüzeye ne kadar dik gelirse yüzeyin aydınlık şiddeti o

kadar yüksek olacaktır. Işık kaynaklarının verimli kullanılması konusunda ışık kaynağından

çıkan ışığın yüzeye geliş açısı önemli rol oynamaktadır.

1.2.2 UZAKLIKLARIN KARESI İLE TERS ORANTI YASASI

Işık kaynağını noktasal olarak düşünürsek, kaynaktan herhangi bir doğrultusuna dik

düzlemlerdeki aydınlık şiddetleri, düzlemlerin kaynağa olan uzaklıklarının karesiyle ters

orantılıdır. Herhangi bir ışık kaynağından belli bir uzaklıkta bulunan yatay düzlemin

aydınlık şiddeti, düzlemin kaynağa olan uzaklığına ve ışık akısının yüzeye geliş açısına

bağlıdır.

16

1.2.3 LAMBERT YASASI

Lambert yasasına göre, her doğrultudaki parıltısı sabit olan yüzeye ışık yayan yüzey veya

ideal dağıtıcı yüzey denir. Bir yüzey Lambert Yasasına göre ışık yayıyorsa mattır.

1.2.4 TALBOT YASASI

Bir ışık kaynağının parıltısı periyodik olarak değişir ve bu değişme göze sabit bir parıltı

kaynağı gibi gözükürse kaynağın bu titreme frekansına kritik titreme frekansı denir. Bir ışık

uyarımının kritik titreme frekansına eriştikten sonra sürekliymiş gibi görünmesi ilk defa

Talbot tarafından bulunmuştur. Bu yasa fotometride daha çok ışığı zayıflatma yasası olarak

kullanılır.

17

BÖLÜM 2

2.AYDINLATMA

2.1 AYDINLIK DÜZEYİ DAĞILIMI

Aydınlatılan mekanın her noktasında aynı aydınlık seviyesini yakalamak zordur. Bu yüzden

aydınlık seviyesinin dalgalanması belirli sınırlar içinde olmalı; minumum, ortalama ve

maksimum aydınlık seviyeleri arasında farkedilir büyük bir fark olamamalıdır. Emin/Emax

oranı 0,4 ile 0,6 aralığında olamalıdır. Bunu sağlamak için ışık kaynakları uygun seçilip,

doğru konumlandırılmalıdır. Işık kaynakları doğru konumlandırılmadığı taktirde parlama,

loşluk, karanlık kalan kısımlar, gölge oluşumu gibi olumsuz tablolar ortaya çıkacaktır.

Gölge oluşumunu; ışık kaynağından çıkan ışığın dolaylı yollardan cisme ulaştırılması, ışık

kaynaklarının minumum gölge oluşturacak şekilde konumlandırılması ya da bir çok

noktadan ışığın yönlendirilmesi şeklinde ortadan kaldırabiliriz.

Şekil 7- Aydinlik Seviyesi Dağilim Eğrisi

Aydınlatma şiddetinin belirlenen koşulların üzerinde olması yorgunluk ve baş agrısı gibi

fiziksel sorunlara sebep olur. Gözün görme alanı; bakılan nesne, yakın çevre, genel çevre

olarak incelenir. Optimal aydınlatma için bu üç bölüm arasındaki aydınlık şiddeti oaranları

belirli sınırlar içinde olmalıdır;

Bakılan nesne / Yakın çevre 1/3 - 1/5

18

Bakılan nesne / Genel çevre 1/5 - 1/10

Birincil ışık kaynakları / Yakın çevre 1/20

Aydınlık şiddetinin uygun olmayan dağılışları, çok yüksek aydınlık şiddeti veya mekan

içerisindeki aydınlık şiddetinin aşırı değişimi kamaşmaya neden olur. Bunu önlemek için

ışık kaynağı ile bakış doğrultusu arasındaki açıyı artırmak, ışık kaynağının akısını

azaltmak, gibi önlemler alınabilir.

2.2 AYDINLATMA VE AYDINLATMA TÜRLERI

Bir ortamı ve içerisindeki nesneleri istenilen ölçülerde görsel algılamaya uygun kılacak

şekilde tasarlanmış ışık uygulamaları aydınlatma olarak tanımlanır. Işık ise, yaydığı ışınlar

ile gözün ağ tabakasını etkileyerek görmeyi sağlayan özel bir enerjidir ve görme sistemine

ait bütün algılama ve hissetmelerdir. Aydınlatmada temel amaç iyi görme koşullarının

sağlanmasıdır. Bürolarda, okullarda, hastanelerde, fabrikalarda, trafikte, güvenlik

konularında ve hemen her konuda aydınlatma bu amaçla yapılır. Yanıltıcı, şaşırtıcı, ilgi

çekici, alışılmamış etkiler elde etmeye yönelik amaçlarla yapılan aydınlatmalarda, bu

etkilerin elde edilebilmesi görme koşulları ve aydınlığın niteliği konularının çok iyi

bilinmesine bağlıdır. Burada çok önemli bir kurala özellikle dikkat çekmek gerekir.

Aydınlatmada amaç, belli bir aydınlık düzeyi elde etmek değil, iyi görme koşullarını

sağlamaktır. İyi bir aydınlatma ile aşağıdaki yararlar sağlanır.

Gözün görme yeteneği artar

Göz sağlığı korunur

Kazalar azalır

Yapılan işin verimi yükselir

Güvenlik sağlanır

Estetik hislere ve konfor gereksinimine yanıt verebilir.

2.2.1 GENEL VE LOKAL AYDINLATMA

Bir hacmin tamamında belirli kriterler kapsamında talepleri karşılamak amacıyla yapılan

aydınlatma genel aydınlatmadır. Mekanlarda genel aydınlatmanın yanı sıra çeşitli vurgu ,

yönlendirme veya farklı aydınlık seviyesine ihtiyaç duyulan kısmi bölgelerin

ışıklandırılmasını yapmak amacıyla uygulanan ışıklandırma ise bölgesel aydınlatma olarak

tanımlanır. Bölgesel aydınlatma kimi zaman genel aydınlatmanın yetersiz kaldığı

19

noktalarda gerekli aydınlık seviyesini sağlamak amacı ile yapılırken kimi zamanda bir

nesne üzerine vurgu yapmak yada estetik görüş katmak amacıyla yapılabilir. Bir resmin,

vitrinin , eşyanın veya mağazalardaki vitrinlerin ve tezgahların aydınlatılmasında ağırlıklı

olarak yüksek renksel geriverime sahip spot halojen veya metal Halide lambalar kullanılır.

Mağazalardaki vitrinler , firma kimliğini yansıttığı için insanlarda oluşturduğu ilk izlenim

çok önemlidir. Vitrinlerde çeşitli aygıt yapıları ile birlikte metalik halojenürlü veya halojen

ışık kaynakları kullanılır. Vitrindeki ürün ve rafların aydınlatılmasında dışarıdan bakan

müşterinin rahatsız olmayacağı bir aydınlatma yapılmalıdır. Vitrindeki aydınlık seviyesi

dışarıdaki koşullarda göz önünde bulundurularak belirlenmelidir.

Amacı bakımından aydınlatma üçe ayrılır.

Fizyolojik Aydınlatma: Amaç cisimleri şekil , renk ve ayrıntıları ile rahat ve hızlı

görebilmektir. Bu koşulları sağlayan aydınlatmaya fizyolojik aydınlatma denir.

Dekoratif Aydınlatma : Amaç görülmesi istenen cisimleri bütün ayrıntıları ile

göstermek değil daha çok estetik etkiler uyandırmaktır.

Dikkati Çeken Aydınlatma: Amaç dikkati çekmek , yani reklam yapmaktır. Bunun

için yüksek aydınlık düzeyleri , renkli ışıklar, değişken ışıklı şekiller ve yanıp sönen

düzenler kullanılır.

Aydınlatma, ışığın kökenine göre doğal ve yapay olmak üzere ikiye; aydınlatılan yere göre

de iç ve dış aydınlatma olarak ikiye ayrılabilir.

Doğal aydınlatma doğal ışığın en uygun şekilde dağıtılması ile yapılır. Ayrıca doğal ışığın

yapay ışıkla birlikte kullanılması konusu ve ekonomik koşulların sağlanması için binaların

yerleştirilmesi ve projelendirilmesi de doğal aydınlatmanın konusudur.

Yapay aydınlatma günümüzde hemen hemen sadece elektrikli ışık kaynakları ile

sağlanmaktadır. Kullanılan kaynaklara göre bu aydınlatma akkor telli lambalarla

aydınlatma, deşarj lambaları ile aydınlatma ve floresan lambalarla aydınlatma gibi alt

türlere ayrılabilir.

İç aydınlatma kapalı yerlerin aydınlatması olup, bu aydınlatma türünde tavan ve duvarlar

yansıtma yoluyla çalışma düzlemine ışık gönderirler ve çalışma düzleminin aydınlanmasına

yardım ederler. Ev, okul, hastane, fabrika, tiyatro, sinema ve benzeri yerlerin aydınlatılması

20

bu sınıfa girer. Bu aydınlatma türünde aydınlatma aygıtının türüne göre alt türler ayırt

edilebilir.

Aydınlatma aygıtından çıkan ışık akısının;

%90 – 100’ü alt yarı uzaya gidiyorsa direkt aydınlatma,

%60 – 90’ı alt yarı uzaya gidiyorsa  yarı-direkt aydınlatma,

%40 – 60’ı alt yarı uzaya gidiyorsa karma aydınlatma,

%10 – 40’ı alt yarı uzaya gidiyorsa yarı-endirekt aydınlatma,

%0 – 10’u alt yarı uzaya gidiyorsa endirekt aydınlatma olarak adlandırılır.

Dış aydınlatma açık yerlerin aydınlatması olup bu aydınlatma türünde aydınlatılacak yüzey

genel olarak ışık kaynaklarından gelen direkt ışıklar tarafından aydınlatılır. Yol ve cadde,

meydan, spor alanları, rıhtım gibi yerlerin aydınlatılması bu sınıfa girer.

2.3 GENEL AYDINLATMA TEKNİKLERİ

Genel aydınlatma, aygıttan çıkan ışık akısının çalışma düzlemine ne oranda yansıyarak

veya doğrudan geldiğine bağlı olarak 5 farklı şekilde yapılır.

2.3.1 DOLAYSIZ AYDINLATMA

Dolaysız aydınlatmada aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma

düzlemine yollanır. Dolaysız aydınlatmada aygıttan çıkan ışık akısının doğrudan yüzeye

ulaşması nedeniyle yüzey faktörlerinin etkisi oldukça düşüktür. Sistemin bu şekilde olması

nedeniyle verim oldukça yüksektir; fakat ışığın doğrudan yüzeye gelmesi nedeniyle

gölgelenme sorunu ve oda içerisinde aydınlık seviyesi dağılımında farklılıklar ortaya

çıkabilmektedir. Bu nedenle dolaysız aydınlatma yapılacak bir hacimde tek noktadan

aydınlatma yapmak bu sorunların etkilerini artmasına neden olabilecektir. Kullanılan

aygıtların hacim içerisinde uygun bir şekilde dağıtılmasıyla, gölge etkisi ve aydınlık

seviyesi dağılımındaki farklar azaltılabilir.

Dolaysız aydınlatmada aygıtlar belli bir askı boyuyla monte edilebilirler. Aygıtın askı

boyu, oda mimarisine ve ışık dağılımına uygun olacak şekilde seçilmelidir. Dolaysız

aydınlatma için tasarlanmış tüm aygıtların yansıtıcı özelliği vardır.

Dolaysız aydınlatma , özellikle koyu yüzey renklerin veya yüksen tavan yüksekliğine sahip

hacimlerde öncelikli olarak tercih edilebilecek aydınlatma tekniğidir.

21

2.3.2 YARI DOLAYSIZ AYDINLATMA

Dolaysız aydınlatmadan farklı olarak, kaynaktan çıkan ışığın daha büyük bir kısmı (%10 -

%40) yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine gelir. Bu sistem sonucunda dolaysız

aydınlatma modellerine kıyasla daha yayınık bir aydınlatma oluşur. Bununla birlikte,

aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine

ulaşması sonucu dolaylı aydınlatmanın bazı olumsuz etkileri de yumuşatılır.

2.3.3 YAYINIK AYDINLATMA

Aygıttan çıkan ışık akısının hemen hemen eşit oranlarda dolaylı ve dolaysız olarak çalışma

düzlemine ulaştığı aydınlatma biçimi, yayınık aydınlatma olaerak tanımlanır.Yayınık

aydınlatmada ışık kaynakları çıplak veya küresel yayıcı aygıtlarla birlikte kullanılır.

Yayınık aydınlatmada, yüzey yansıtma faktörleri diğer aydınlatma modellerine oranla daha

önemlidir. Ayrıca sistem verm düşmünün etkisini azaltmak için aygıtların bakım ve

temizlikleri sıklıkla yapılmalıdır.

Yayınık aydınlatma, gölge oluşumlarının az olması ve yayınık bir aydınlık dağılımı elde

edilmesi nedeniyle özellikle konutlarda öncelikli olarak tercih edilir.

2.3.4 YARI DOLAYLI AYDINLATMA

Aygıttan çıkan ışık akısının büyük bir kısmının (%60-%90) dolaylı olarak çalışma

düzlemine ulaştığı aydınlatma modeli , yarı dolaylı aydınlatma olarak tanımlanır.

2.3.5 DOLAYLI AYDINLATMA

Dolaylı aydınlatma , aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakınının (%90 - %100) dolaylı

olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma modelidir. Dolaylı aydınlatmada, ışığın bir

çok noktadan yansıyarak yüzeye gelmesi , görsel konfor ölçütlerini olumlu yönde etkiler.

Hacmi içerisinde gölgelenme yok denecek kadar azdır ve oda içerisindeki aydınlık seviyesi

dağılımı, homojendir. Kaynaktan çıkan ışığın doğrudan yüzeye gelmemesi nedeniyle de

kamaşma sorunu olmayacaktır.

Dolaylı aydınlatma yapılan mekanlarda ışık akısının dolaylı olarak (tavan ve duvarlardan

yansıyarak) yüzeye ulaşması nedeniyle iç yüzey çarpanlarının yüksek olmasına dikkat

edilmelidir. Beraberinde, iç yüzeylerde oluşabilecek kirlenme nedeniyle, kayıpların

artmasını engellemek için yüzey temizlikleri belirli periyotlarla yapılmalıdır.

22

2.4 AYDINLATMADA KULLANILAN IŞIK KAYNAKLARI

2.4.1 IŞIK KAYNAKLARININ GELİŞİM SÜRECİ

Her alanda olduğu gibi, aydınlatma konusu da geçmişten bugüne olan süreçte önemli

gelişmeler ortaya koymuştur. Hiç kuşkusuz bilim ve teknolojideki gelişmelere koşut olarak

bu gelişmeler sürecektir. Yağ, mum, kandil gibi aydınlatma öğeleri bir tarafa bırakılırsa

aydınlatma konusundaki ilk önemli atılım elektrik enerjisi kullanılarak ışık veren akkor telli

lambalarla aydınlatma yapılmasıdır. Ana yapısı ince bir karbon teli olan ilk elektrik lambası

1879 yılında yapıldı. Bu ilk lambanın ışıksal verimi 2 lm/W gibi oldukça düşük bir

değerdeydi. Bu değer ilk etapta çeşitli geliştirmeler sonucu 4,5 lm/W değerine çıkarıldı.

Daha sonra, karbon tel yerine günümüzde de akkor lambaların yapısında bulunan ve

sıcaklığa en dayanıklı maddelerden biri olan tungsten telin kullanılmasıyla lambanın verimi

8 lm/W değerine yükseltildi. 1950 yılının son çeyreğinde, akkor lambaların ampulleri iyot

grubundan gazlarla doldurularak daha etkili kullanılmaya başlandı ve verimleri 20 – 22

lm/W değerlerine ulaştı. Işık kaynaklarının gelişim süreci sadece akkor lambalarla sınırlı

değildi. 1930’lu yıllara gelindiğinde deşarj lambaları üretilmeye başlandı. 1932 yılına

gelindiğinde ise dünyanın birçok yerinde alçak basınçlı sodyum buharlı ve yüksek basınçlı

cıva buharlı lambalar kullanılmaya başlandı. Oldukça yüksek verime sahip olan bu

lambalar, kötü renk özellikleri nedeniyle o dönemde sokak lambası olmaktan öteye

gidemedi.

1950’li yıllarda bu lambaların camlarının kırmızı fosforla kaplanmasıyla renksel ve ışıksal

geriverimleri arttırıldı. 1960’lı yıllarda civa buharlı bazı tuzlar eklenerek metalik

halojenürlü yada diğer adıyla Metal Halide lambalar üretilmeye başlandı. Eklenen tuzların

etkisiyle lambaların  renksel geriverimi yükseltildi ve yüksek verimli metalik halojenürlü

lambalar 1980’li yıllarda iç mekanlarda da kullanılmaya başlandı. 1970’li yıllara kadar hızlı

bir gelişim süreci geçiren cıva buharlı lambalar bu dönemden sonra alternatif lambalardaki

gelişmeler nedeniyle duraklama sürecine girmiştir.

Floresan lambalar ilk olarak 1938 yılından sonra kullanılmaya başlandı. İlk üretilen

floresan lambalarda kullanılan çinko berilyum sülfat fosforları insan sağlığı açısından

sakıncalıydı. 1948 yılında floresan lambalarda İngiltere’de keşfedilen ve sağlık açısından

risk taşımayan  halofosfatlar kullanılmaya başlandı. 1974 yılından itibaren trifosforların

23

kullanılmaya başlanmasıyla floresan lambaların verim ve renksel özellikleri de geliştirildi. 

İlerleyen yıllarda multifosforların kullanılmasıyla floresan lambaların renksel

geriverimlerinde çok ciddi bir artış sağlandı ve renksel geriverim indeksi Ra=95-98

değerlerine kadar ulaştı. Günümüzde floresan lambalar, kompakt modellerinin üretilmesi ve

kalite parametrelerinin düzeltilmesiyle iç aydınlatmada en çok tercih edilen ışık kaynakları

olmuşlardır. Bu uzun gelişim süreci günümüzde de aynı hızla devam etmektedir.

Aydınlatma tekniğindeki gelişmelerle birlikte aydınlatma sanayindeki gelişmeler,

aydınlatma konusunun mimarideki anlam ve öneminin giderek artmasını getirmiş; farklı

seçenekler içinde türlü yönlerden daha uygun çözüm arayışları gündeme gelmiştir.

Dış aydınlatma konularında da aynı gelişim süreci yaşanmıştır. Önceleri temel amaç

karanlığın ürküntüsünü yenmek, yaya ve araç trafiği yönünden güvenlik ve emniyet

sağlamak olmuştur. Kentleşmenin yaygınlaşıp nüfusun artması, insan – toplum

ilişkilerindeki yakınlaşmalar ve sanat – kültür olayları, iç – dış turizmin etkileri gibi pek

çok etken kentlerin geceleri de etkin bir biçimde kullanımını getirmiştir. Kentlerin

kullanılması yanında kentteki güzelliklerin geceleri de sergilenmesi aydınlatmayı gerekli

kılmıştır.

2.4.2 LAMBA

Lamba, görünür bir ışınım üretmek üzere tasarlanmış cihaz olarak tanımlanır.bir başka

deyişle , bir ışık kaynağının belirli bir süre ışığı verebilmesi ve kullanılmaya uygun

olabilmesi için bir araya gelmesi zorunlu olan minimum parçaların tümüne lamba denir.

Işık kaynakları sahip oldukları teknolojik özelliklere bağlı olarak farklı yollarla ışık

üretirler.günümüzde en temel ışık kaynağı olan akkor flamanlı lambalar , akkor ışımayla

ışık üretirken , yüksek verimliliği ile bilinen deşarj lambaları gazda elektriksel boşalmayla

ışık üretirler. Deşarj lambaları beraberlerinde fosfor tuzlarının ve özel filtrelerin

kullanılmasıyla daha verimli hale gelirler.

Doğru aydınlatma , öncelikle ortam ihtiyaç ve geometrisini iyi analiz edip ışık rengi ,

renksel geriverim , lamba verimi , cihaz boyutları, bakım kurulum gibi birçok teknik ve

ekonomik parametreyi göz önünde bulundurarak , doğru ışık kaynağını tercih etmeyi

gerektirir.

24

2.4.3 LAMBA ÖMRÜ

Lamba ömrü, belirtilen standart çalışma koşullarında lambanın ortalama kaç saat

kullanılabileceğini gösterir. Şebeke gerilimindeki aşırı dalgalanmalar, toz , nem, sarsıntı

gibi olumsuz dış etmenler, açma kapama sıklığı ve ortam sıcaklığı lamba ömrünü olumsuz

yönde etkileyen faktörler arasında sıralanabilir. Ayrıca lambayla birlikle kullanılan

ateşleyici starter ve balast gibi elemanların kalite ve özellikleri lamba ömrü üzerine

doğrudan etkilidir.

Kullanım süresi arttıkça lambaların ışık etkinlikleri ve verimleri, lambanın karakteristiğine

bağlı olarak belli oranda düşüş gösterecektir. Bu nedenledir ki lambaların çalışmaz hale

geldikten sonra değil de, standart ışık etkinliğinin %70 değerine düştüğü zaman

değiştirilmesi uygulamanın etkinliği açısından daha doğru olacaktır.

Lamba ömrüne ilişkin çalışmalar aynı yapıdaki birçok lamba üzerinden yapılır. Yayımlanan

ışık akısı değerindeki azalmalar göz önüne alınırken, lambanın ilk 100 saatlik yanma

periyodu sonunda yayımladığı ışık akısı değeri baz alınır. Lambaların ömürlerinin

belirlenmesinde 2 farklı metot söz konusudur.

Lamba grubunun %50'si sönünceye kadar geçen süre

Lamba gurubunun yayımladıkları ışık akısının %70 değerine düşmesi için geçen

süre. ölçümü yapılan lambanın ortalama yanma süresi olarak belirlenir.

Birinci metot daha çok kısa ömrü olan filamanlı ışık kaynaklarına ilişkin ölçümler için

kullanılır. İkinci metot ise deşarj lambalarının ortalama kullanım sürelerini belirlemek için

kullanılır. Lamba ömürlerine ilişkin Ölçümler, lamba grupları üzerinden ve belirli

standartlar eşiğinde yapılır. Ölçümler ;

Nominal lamba geriliminde,

Uygun yanma pozisyonunda,

Uygun anahtarlama periyodu,

Aygıt kullanılmadan test askılarına lambaları yerleştirerek,

Sarsıntı ve darbe gibi olumsuz dış etmenler olmadan,

Ve 25 C'Iik ortam sıcaklığında yapılır.

Lamba türü Işık etkinliği (lm/W) Ömür (Saat)

25

Akkor lamba 8 – 16 1.000

Halojen lamba 12 – 26 2.000 – 4.000

Floresan lamba 45 – 100 6.000 – 15.000

Yb Civa Buharlı lamba 36 – 60 6.000 – 8.000

Metal Halide lamba 71 – 98 5.600 – 6.500

YB Sodyum Buharlı lamba 66 – 142 10.000 – 15.000

AB Sodyum Buharlı lamba 100 – 198 11.500 – 20.000

Tablo 2 - Lambaların etkinlik faktörleri ve ömürleri

2.4.4 ARMATÜR

Bir veya birden fazla ışık kaynağının , ışık dağılımını istenilen şekilde düzenlemeye

süzmeye yada dağıtmaya yarayan ve de lamba için gerekli olan tüm donanımlarla şebeke

bağlantılarını barındıran yapı armatür olarak tanımlanır. Uygulamada ışık kaynakları çıplak

olarak kullanılabilseler de , ışık dağılımının istenilen ve verimli şekilde kullanılmasının

gerektiği durumlarda armatür kullanımı kaçınılmaz olacaktır.

Ayrıca yüksek ışık gücüne sahip çıplak kullanımı kamaşma sorununu ortaya çıkaracaktır.

Çıplak lamba kullanımı estetiğin önemli olduğu durumlarda tercih edilen bir yöntem

değildir.

Armatürlerin gerek tasarı gerek tercih aşamasında, göz önünde bulundurulması gereken en

önemli özelliği aygıt verimleridir. Aygıt verimi , ışık kaynağından yayılan toplam ışık

akısının aygıttan çıkan ışık akısına oranı olarak tanımlanır. Armatürlerin kullanım amacı

öncelikli olarak ışık dağılımını kontrol ederek lambanın yaydığı ışık akısını verimli olarak

kullanmaktır.cihaz içerisindeki kaynağın yaydığı ışık akısının bir kısmı armatürün

yapımında kullanılan yansıtıcı ve benzeri parçalar tarafından yutulur. Bu kayıp nedeniyle

ışık akısının bir kısmı boşa harcanacaktır. Bu nedenle armatür imalatında kullanılan

malzemenin düşük yutma yüksek yansıtma faktörüne sahip olmasına dikkat edilmelidir.

2.4.4.1 ARMATÜRLERİN ÖZELLİKLERİ

26

Aydınlatma aygıtı ışık dağılımını istenilen şekilde düzenleyerek ortamın istenilen

şekilde aydınlatılmasını sağlar.

Lambanın bakış doğrultusundaki ışık şiddetini azaltarak ya da görünür alanı

büyüterek parıltıyı sınırlar.

Kamaşmayı azaltarak görsel konforu artırır.

Çoğu model ışık kaynağını tamamen içinde barındırarak tüm rahatsız

edici özelliklerini sınırlar.

Lambaların kötü görünüşlerini kamufle eder ve ışıklı olmalarının etkileriyle de

görsel estetik oluştururlar.

Armatürler görsel açıdan kullanılacağı ortamla estetik bir uyum içerisinde olacak şekilde

tasarlanırlar ve birçok mimari uygulamada tasarımın vazgeçilmez unsurlarıdır.

Armatürler içlerinde barındırdıkları ışık kaynağı ve tüm yardımcı donanımları toz, nem vb.

gibi dış etmenlerden koruyarak cihazın arızalanma riskini düşürerek ömrünü uzatır.

Aygıtların dış etmen korunurluğu Ingress Protection (IP) sistemine göre

sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma IPX1X2 şeklindedir. Bu kodlamada X1 aygıtın

çeşitli büyüklüklerdeki toz ve katı cisme karşı korunurluğunu, X2 ise cihazın su ve neme

karşı korunurluğunu temsil eder.

2.4.4.2 IP KORUMA SINIFLANDIRMASI

IP SINIFLANDIRMASI

(Interrior Protection Classification)

X1 Koruma özelliği

0 Korumalı olmayan

1 50 mm`den büyük katı cisimlere karşı korumalı

2 12 mm`den büyük katı cisimlere karşı korumalı

3 2,5 mm`den büyük katı cisimlere karşı korumalı

4 1 mm`den büyük katı cisimlere karşı korumalı

5 Toza karşı korumalı

6 Toz Geçirmez

X2 Koruma Derecesi

0 Korumalı olmayan

27

1 Damlayan suya karşı korumalı

2 15`ye kadar eğik durumlarda damlayan suya karşı korumalı

3 Püsküren suya karşı korumalı

4 Sıçrayan suya karşı korumalı

5 Su fışkırmalarına karşı korumalı

6 Şiddetli deniz etkisine karşı korumalı

7 Daldırma etkisine karşı korumalı

8 Su altı etkisine karşı korumalı

Örnek olarak IP55 bize aygıtın toz zerrelerine karşı korumalı ve fışkıran suya karşı

korumalı olduğunu gösterir.

İncelediğimiz tüm bu verileri özetleyecek olursak iyi bir armatür lambanın ışık dağılımını

ışık kaybına uğratmadan şekillendirmeli , estetik bir görünüşe sahip olup ekipmanı toz nem

gibi dış etkenlerden koruyabilmeli ve bunu uzun süre sürdürebilmelidir.

2.4.5 LAMBAYA YARDIMCI ELEMANLAR

2.4.5.1 BALAST

Deşarj lambaları negatif direnç karakteristiğindedir ve bu nedenle bir akım sınırlayıcıyla

birlikte kullanılmaları gerekmektedir. Endüktans, kapasite veya direnç yardımıyla deşarj

lambalarının akımını sınırlamaya veya ayarlamaya yarayan, lamba ile şebeke arasına

bağlanan araca balast denir. balastlar sadece direnç, endüktans veya kapasite

elemanlarından herhangi birinden üretilebileceği gibi bu elemanların birkaçını ve

transformatör, flicker önleyici, soğuk ateşleyici, parazit hafifletici vb yardımcı elemanların

birçoğunu içende barındıran yapıda da olabilir.

2.4.5.1.1 STANDART BALASTLAR

28

2.4.5.1.1.1 OMİK BALASTLAR

Omik balastlar aktif güç çekmeleri nedeniyle ekonomik bir çözüm değildi, Fakat doğru

akımla çalışan sistemlerde endüktif veya kapasitif yapıda balast kullanılmadığı için omik

balast kullanılır.

2.4.5.1.1.2 ENDÜKTİF BALASTLAR

Endüktif balastlar, demirli bir nüve etrafına sanlı bir bobinden ibarettir Şebekeden aktif

güç çekmezler fakat endüktif karakterde olması nedeniyle kompanze edilmeleri gerekir.

Geçici rejim sürecinde endüktans üzerinde indüklenen emk şebeke gerilimine

eklenerek lambanın tutuşmasını sağlar.

Şekil 8 - Balast

2.4.5.1.1.3 KAPASİTİF BALASTLAR

Kapasitif balastlar lambaya seri bağlı bir kapasite ve şok bobininden ibarettir. Şok bobini

geçici rejimde lambanın tutuşmasını sağlar ve kondansatör içinden geçen akımda belli

sınırlar içinde tutar. Kapasitif balast, endüktif şebeke yüklerini kompanze ederek cosφ yi

yükseltir. Dekalörlü balast olarak da bilinen bu yapı ülkemizde üretilmez.

2.4.5.1.2 YÜKSEK FREKANSLI ELEKTRONİK BALASTLAR

Doğru veya değişken akımla beslenen bir ya da bir çok boşalmalı lambanın değişken

akımda çalışmasını sağlayan yarı iletken paçaları ve stabilazör elementleri içeren birim,

yüksek frekanslı elektronik balast olarak adlandırılır. Yüksek frekanslı elektronik balastlar

şebeke gerilimini, lamba gerilimine ve gücüne göre düzenlemede diğer balast tiplerine göre

daha verimlidir. Elektronik balastlar, lambanın titreme ve gürültüsünü azaltan endüktif

balastlara göre daha yüksek frekansta çalışırlar. Elektronik balastlar, endüktif balastlardan

29

yüzde 25 daha az elektrik kullanırlar. Bir çok elektronik balastın lambayı kısma olanağı

sağlaması ile daha fazla enerji tasarrufu mümkündür.

Şekil 9 - Elektronik Balastın Bağlantı Şeması

2.4.5.1.3 İYİ BİR BALASTTA ARANAN ÖZELLİKLER

Üzerinde yüksek güç kaybı olmamalıdır.

Lambanın tam güçte yanmasını sağlamalıdır

Gürültü yapmamalıdır

Radyo parazitlerine yol açmamalıdır

Akımın dalga şeklinde bozukluğa yol açmamalıdır

Lambayı kolay tutuşturacak yapıda olmalıdır

Uzun ömürlü olmalıdır

Fazla ısınmamalıdır

2.4.5.2 ATEŞLEYİCİ

Elektrotlarda herhangi bir ön ısıtmaya gerek duyulmadan, deşarj lambalarında ateşlemeye

yönelik gerilimsel atlama sağlayan aygıtlar ateşleyici olarak tanımlanır. Metalik halojenürlü

lambalar ve sodyum buharlı lambalarda deşarjın başlaması için gerekli olan gerilim değeri

şebeke geriliminden daha yüksek olduğu için (700 – 5.000 V) bu lambalar ateşleyicilerle

birlikte kullanılır. Ateşleyicinin görevi, lambanın ateşlenmesi için gerekli olan yüksek

gerilim değerini sağlamaktır. Ateşleyici, lambanın ateşlenmesinin sağlanmasından hemen

sonra devre dışı kalmalıdır. Bunun sağlanması için lamba uçlarındaki gerilim kontrolü,

lamba akımı veya zaman fonksiyonu gibi özelliklerden faydalanılır. Ateşleme ardından

devre dışında kalmayan ateşleyici lamba ömrünün kısalmasına neden olur.

30

Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar ile metalik halojenürlü lambalar çalışmak için

700 – 5.000 V arasında bir ateşleme gerilimine ihtiyaç duyarlar. Lamba için kullanılacak

ateşleyici tercihinde lamba gücü ve tipi belirleyici özelliklerdir. Ateşleyiciler 190 V’luk

şebeke gerilimine kadar ateşlemeyi garanti eder. Seri, paralel ve yarı paralel olmak üzere

üç tip ateşleyici vardır. Bunlardan en çok tercih edileni seri ateşleyicidir.

2.4.5.3 STARTER

Starterin iç yapısı biri metalden yapılmış iki elektrot ve neon-argon gazlarıyla doldurulmuş

bir deşarj tüpünden ibarettir. Starter yapısı içerisindeki deşarj tüpünün aktif olması için

gereken gerilim , şebeke geriliminden daha düşük , lamba geriliminden daha yüksektir.

İlk çalışma esnasında lamba açık devre gibi davranır ve bu durumda starterin uçlarındaki

gerilim şebeke gerilimidir. b değer starterin içerisinde deşarjın başlamasını ve sıcaklığın

artmasını sağlar. Oluşan ısı nedeniyle farklı genleşmeler görülür ve bimetalden yapılan

parça diğer elektrotla temas haline geçerek kısa devre olur. Bu esnada lamba elektrotları

nominal değerin 1,5 katı kadar bir akım geçer. Metallerin kısa devre olmasıyla starter

uçlarındaki gerilim 0 olur ve metallerde bir enerji kaybı olmadığı için metaller soğuyarak

birbirinden ayrılır. Bu esnada lamba elektrotları ısınma nedeniyle elektron salarlar ve lamba

içerisindeki gazın iyonize olmasıyla deşarj başlar. Bu durumda starter gerilimi lamba

gerilimine eşit olur ve bu gerilim değerinin starter içerisinde tekrar deşarj başlaması için

yeterli olmaması nedeniyle starter çalışma esnasında devre dışı kalır.

Starterler ateşleme esnasında lamba elektrotlarından nominalin 1,5 katı kadar akım çeker ve

buda lamba ömrünü olumsuz etkiler. Eğer starter uzun süre devrede kalırsa , elektrotların

daha hızlı yıpranmasına ve lamba ömrünün kısalmasına neden olur.

2.4.5.4 KONDANSATÖR

Deşarj lambaları, birlikte kullanıldıkları yardımcı ekipmanlarla birlikte şebekeden aktif

güçle birlikte reaktif güç de çekerler. Kullanılan balastların endüktif karakterde olmaları

nedeniyle, çekilen endüktif reaktif gücün kompanze edilmesi gerekir. Kompanzasyonda

her farklı lamba tipi için farklı kapasite değerine sahip kondansatör kullanılır.

Bir kondansatör temel olarak, iki iletken plaka arasına bir yalıtkan konulması ile elde edilir.

Yalıtkan olarak hava, mika, kağıt, yağ ve cam benzeri malzemeler kullanılır. Kapasite

31

değeri iletken plakanın yüzeyi ve dielektrik sabiti ile doğru, plakalar arası uzaklıkla ters

orantılıdır ve elektrik yükünü depolama miktarını ifade eder.

Bir kondansatör şarj edilip devreden ayrılırsa zamanla plakalar arasında yavaş yavaş ve

kendiliğinden  bir deşarj olabilir. Böyle bir durumda plakalar arasındaki dielektrik

malzemenin bozulması söz konusudur. Bu durumu önlemek için plakalar arasına bir ‘deşarj

direnci’ bağlanarak, kondansatörün bu direnç üzerinden deşarj olması sağlanır .

2.5 LAMBALAR

2.5.1 AKKOR FLAMANLI LAMBALAR

Akkor lambalar en eski elektrikli ışık kaynaklarından olup; günümüzde de ucuz olmaları ve

montajlarının kolay olması nedeniyle yaygın bir kullanım alanına sahiptir. Akkor lambalar;

tungsten telden yapılmış flaman üzerinden akım akıtılarak, telin akkor derecede

kızartılması sonucu ışık üretirler.

Akkor lambalar tayfı düzgün ve sürekli bir ışınım oluşturur. Renksel geriverimlerinin

yüksek olmasına karşın çok düşük ışıksal geriverimleri vardır. Bunun nedenleri ise ısıl

kayıplarının yüksek olması ve yayımlanan ışınımların büyük bir kısmının kızılaltı dalga

boylarında olmasıdır.lambaların ışıksal verimleri, lambanın gücüne ve yapısına bağlı olarak

8- 22 lm/W değerlerindedir.

Flaman üzerindeki sıcaklığın ortalama 1500 °C olması sonucu görünür bölgede ışınım

oluşur. Lamba içersinde flaman teli olarak, çok yüksek erime noktası ve düşük buharlaşma

özelliği nedeniyle volfram madeninden elde edilen tungsten teli kullanılır. Tel gerek ısı

kaybını azaltmak gerekse buharlaşma sonucu oluşan madde kaybını azaltmak amacıyla

sarmal ve bükümlü yapıdadır. Flaman tel, taşınma ve kullanım esnasında oluşabilecek

sarsıntı ve gerilmelerden etkilenmemesi için destek tellerin üzerine yerleştirilir.

Lambanın tüm iç yapısını çevreleyen yapı ısıya dayanıklı camdır. Bu kavanoz, falamnın

atmosferle temasını engelleyerek çalışma süresince oksijenle yanmayı engeller. Lambaların

camları ışık geçirme yapısına bağlı olarak, düzgün, yayınık veya izotropik yayınık geçirme

yapacak şekilde tasarlanır.

Flaman üzerinden geçen akım sonucu oluşan ışıkla birlikte yüksek sıcaklık değerleri ortaya

çıkar. Yanyana bulunan sargıların birbirini etkilemesiyle de bu sıcaklık değeri hızlı bir artış

gösterir ve bu artşın belirli sınırlar içinde tutulması gerekir. Oluşan ısının flaman üzerinden

32

uzaklaştırılmaması durumunda, lamba ömründe kısalma ve lambanın çabuk hasar görmesi

söz konusudur. Bu yüzden flaman üzerindeki ısıyı uzaklaştırmak ve flaman sarımları

arasında oluşabilecek kılcal ark olaylarını engellemek amacıyla camın içi argon-azot

gazlarının karışımı ile doldurulur.

Lambaya uygulanan gerilimdeki artış lambanın yaydığı toplam ışık akısında artışa neden

olur. Nominal gerilimin üzerindeki gerilimlerde ise argon gazı ark oluşumunu engellemede

yetersiz kalacak ve lamba ömrü azalacaktır.

Akkor lambalar şebeke geriliminden etkilenir, akkor lambalar için belirtilen lamba ömrü

220V gerilim ve %1 lik şebeke dalgalanması için ortalama “1000 saat”tir.

Şekil 10 - Akkor Flamanlı Lambalar

Avantajlari Dezavantajlari

Bağlantısı kolaydır, doğrudan bağlanabilir. Etkinlik faktörü düşüktür; verimli değildir.

Ucuzdur. İşletme gideri yüksektir.

Boyutları küçüktür. Ömrü kısadır.

Anında ışık verir. Tek başına kamaşmaya sebep olur.

Bölgesel aydınlatma için uygundur. Fazla ısınır.

Ortam sıcaklığı ışık akısını etkilemez. Işık rengi pembemsidir.

Az kullanılan yer için uygundur. Yeşile dönük renkleri iyi göstermez.

Sıcak renk ışık istenen yerler için

uygundur. 

33

2.5.2 AKKOR HALOJEN LAMBALAR

Halojen lambalar geleneksel akkor lambalara göre daha yüksek ışıksal verime ve insan

tarafından iyi algılanabilen daha beyaz bir ışığa sahiptir.

Akkor halojen lambalarda ampulun içinin doldurulduğu gazlar iyot grubundandır. Gaz

içerisindeki halojen, volframin buharlaşarak lambanın iç yüzeyine yapışmasını

engelleyerek camın şeffaf kalmasını sağlar.Halojen ampulun sıcaklığının yüksek olması

gerektiğinden ampul yapıları daha küçük ve ısıya dayanıklı camdan yapılır.

Halojen ampullerin ömürleri ortalama 2000 saattir. Halojen lambaların şebeke geriliminden

düşük gerilimlerde çalışan modelleri de mevcuttur; bunların ışıksal geriverimi bir üst

gerilim seviyesinde çalışan modelden yüksektir.

Şekil 11 - Halojen Lambalar

Avantajlari Dezavantajlari

Her konumda kullanılabilirler. Ömürleri diğer lamba tiplarine göre düşüktür

Renksel geriverimleri oldukça iyidir Işıksal verimleri düşüktür(8-22 lm/W)

Sık açılıpı kapanmanın lamba ömrüne

etkisi fazla değildir.Çalışırken fazla miktarda ısı açığa çıkar

İlk yatırı maliyetleri düşüktür Şebekedeki dalgalanmalar ve gerilim artışlar

Işık tayfları düzgün ve süreklidir lamba ömrünü ciddi derecede azaltır

Renk sıcaklığı 2400-3000 K arasındadır  

2.6. DEŞARJ LAMBALARI

34

Deşarj lambaları , ışığın dolaylı yada dolaysız bir biçimde , bir gazın metal buharının yada

gaz buhar karışımının içinde oluşan elektriksel boşalma ile üretildiği lambalardır. Lambalar

içi gaz veya metal buharı ile doldurulmuş tüp yapısı, tüpü ve diğer yardımcı ekipmanları dış

etmenlerden koruyan ampul yapısı ve bazı modellerde ampulun iç tüzeyine sürülen fosfor

tozlarından ibarettir.

Deşarj lambaları akkor lambalar gibi çalıştırıldıkları anda hemen ışık yaymazlar.

Lambaların tam verimli olarak çalışmaları için gerekli olan optimum basınç ve sıcaklık

değerlerine ulaşmaları gerekir. Deşarj lambaların çalıştırıldıktan sonra tam verimli ışık

yaymaları için gerekli olan süre lambanın rejime girme süresi olarak tanımlanır. Rejime

girme süreleri kullanılan gaza ve lambanın çalışma koşullarına bağlı olarak farklılık

gösterir.

Deşarj lambaları söndürüldükten hemen sonra çalıştırılamazlar. Bunun nedeni çalışma

esnasında lamba içerisinde oluşan yüksek basınç nedeniyle tekrar ateşlemenin mümkün

olmamasıdır. Deşarj lambaları tekrar çalıştırılmadan önce lamba içerisindeki basıncın tekrar

normal seviyesine dönmesi için belirli bir süre geçmesi gerekir ve bu süre tekrar ateşleme

süresi olarak tanımlanır.

2.6.1 FLORESAN LAMABALAR

Işınım elde etme biçimi ısıl ışıma olan flüoresan lambalarda, ışık üretimi iki aşamada ortaya

çıkar. Birinci aşama, alçak basınçlı cıva buharı ortamından, lambanın iç yüzeyine flüoresan

madde sürülerek elektrik akımı geçirilmesi ile gerçekleştirilen “elektrik deşarj” olayı ile

ışınım oluşturulmasıdır. Flüoresan lambaların verimi, temelde lamba gücü arttıkça

artmaktadır. Ancak, aynı güçteki lambalar ele alındığında, verim değişimi doğrudan

doğruya flüorışıl tozun yapısına bağlı olmaktadır.

Işık kaynaklarının enerji tasarruflu üretilmesi doğrultusunda yapılan çalışmalar sonucunda

tüp şeklindeki flüoresan lambalarda da büyük gelişmeler gerçekleştirilmiştir. 38 mm çaplı

20W, 40W, 65W’lık lambalar yerine, 26mm çaplı sırasıyla 18W, 36W ve 58W’lık

flüoresan lambalar kullanıma sunulmuştur. Lambaların çapları küçültülüp ışık akıları

artırılmış, çok değişik renk sıcaklıklı ve renk ayırım özellikli lambalar üretilmeye

başlanmıştır. Küçük çaplı lambalar daha ekonomiktir.

35

Floresan lambanın tüp yapılarında kullanılan malzemeler, kullanım alanına ve lambanın

çeşidine göre farklılık gösterebilir. Genelde tüp şeklindeki floresan lambaların ampulleri

soda-kireç camdan yapılırken eğrisel ve dairesel floresan lamba tüpleri kurşun katkılı

camdan imal edilir.

Floresan lambanın içindeki civa buharı tek başına görünür bölgede ışık üretemediği için

lambanın iç yüzü florışıl tozlarla kaplanır.bu tozun türü ; lambanın verimini, rengini ve

renksel geriverimini etkileyen en temel bileşendir. Tozun saflığı ve kristal boyutuda

oldukça önemlidir.

Floresan lambanın elektrotları iki veya üç bükümlü olabilir. Elektrotların ana görevi deşaj

için gerekli olan serbest elektron olusumunu sağlamaktır. Elektrotlar ön ısıtmalı (starter

yapılı) olabileceği gibi startere ihtiyaç duymayan devre yapısında da olabilir.

Floresan lambalarda civa buharı tek başına deşarjın devamı için yeterlli olamması

nadeniyle belli oranlarda argon ve kripton gazı içerir. Bu gazlar asal gazlardır. Lamba

içindeki gazların basınç değerleri lamba ömrü ve verimi açısından doğrudan etkilidir.

Işıksal verim açısından en ideal değerler; civa buharı için 0.8 Pa, yardımcı gazlar için 2500

Pa dır.

Floresan lambalrın verimlerini öncelikle kullanılan florışıl tozlar belirler. Ayrıca ortam

sıcaklığı, dış çevredeki ısıl değişimler, lamba içerisindeki civa buharının basıncında ve

buna bağlı olarak yayılan ışık akısında değişimlere neden olur. Kullanılan balast ve

yardımcı elemanların kalitesi de yayılan toplam ışık akısı üzerinde etkilidir. Floresan

lambalarda ısıl kayıplar çok azdır ve lambaların verimleri 45-200 lm/W değerlerindedir.

Floresan lambalarda, normal çalışma değerlerinin üzerindeki ve altındaki sıcaklık

degerlerinde ışık akısında azalma gözlenebilir.

Floresan lambaların ömürlerini etkileyen en önemli faktör, açma kapama sıklığıdır.

Lambanın ateşleme süresince flamanlar üzerinden geçen yol alma akımı ciddi bir

yıpranmaya neden olur. Floresan lambaların ömürleri hesaplanırken 3 saatlik kullanım

süresi baz alınır. Lamba için belirtilen 7500 saatlik kullanım süresi 2500 açma kapama için

geçerlidir. Yakma periyodunun daha da uzatılması lambanın ömrünü ciddi oranda artırır.

1 saatlik yakma periyodu -%35

10 saatlik yakma periyodu +%40

36

Sürekli yanma +%150

Yüksek frekanslı balast kullanımı ve ateşleme yapısı lamba ömrünü artıran pozitif

etmenlerdir.

Floresan lambalar, yapılarına ve fosfor tuzlarına bağlı olarak sıcak beyaz, beyaz, soğuk

beyaz, günışığı, soğuk günışığı gibi geniş bir renk yelpazesinde üretilirler.

Floresan lambaların olumlu ve olumsuz özelliklerine tekrar göz atacak olursak; geniş renk

seçeneği, şebeke gerilimindeki dalgalanmaların lamba ömrü üzerine etkisinin oldukça

düşük olması, çizgisel lamba montajında iyi bir alternatif olması, çalışırken ısı yaymaması,

ışıksal verimlerinin yüksek olması, uzun ömürlü olamaları olumlu özellikleri arasında

sayılabilirken; ışık akısının ortam sıcaklığından etkilenmesi, ilk tesis masraflarının yüksek

olması, sık açılıp kapanmaya elverişli olmaması, balastlar üzerinde enerji kaybının

olması,çalışması için yardımcı elemana ihtiyaç duyması olumsuz özellikleri arasındadır.

Avantajlari Dezavantajlari

Etkinlik faktörü büyüktür

İşletme gideri düşüktür

Fazla ısınmaz

Kamaşma oluşmaz

Çeşitli beyaz renk seçeneği sunar

Ömrü oldukça uzundur

Gündüz ışığına yardımcı olarak

kullanılabilir

Yüksek aydınlık elde etmeye elverişlidir

Anında ışık vermez.(Manyetik balastlı

kullanımda)

Yardımcı araçlara gereksinim duyulur

Kuruluş masrafı fazladır

Bazı durumlarda gürültü çıkarır lamba

Stroboskobik etki göstermesine dikkat

edilmelidir

2.6.2 QL INDIKSIYON LAMBALARI

QL indiksiyon lambaları, indiksiyon bobininin civa buharında deşarj olşumunu tetiklemesi

sonucu ışık üretir. Lamba içerisinde geleneksel elektrot veya flaman yapısı olmadığuı için

lamba ömrü diğer modellere kıyasla daha uzundur. QL lambaların 60000 saatlik çalışma

ömürleri vardır ve çoğu durumda lambalar 100000 saat ışık üretebilirler. İndiksiyon

lambaları uzun ömürlü ve bakım giderleri de düşüktür.

37

Lambanın iç çeperi floesan tozlarla kaplanır. Floresan lambalardaki renk serisine sahip

olduğundan iç mekanlarda da kullanıma elverişlidir.

İndiksiyon bobini 2,65 MHz frekansla çalışır ve diğer deşarj lambalarından farklı olarak

flicker etkisi yoktur. Ayrıca yüksek çalışma frekansı sayesinde stroboskobik etki

oluşturmaması ve uzun ömürlü olması sayesinde endüstriyel alanda kullanıma elverişlidir.

İndiksiyon lambaları şebeke dalgalanmalarından etklenmez. Lambaların ışıksal verimleri

70 lm/W değerindedir ve bu değer bir çok modele kıyasla oldukça yüksektir.

2.6.3 YÜKSEK BASINÇLI DEŞARJ LAMBALARI

2.6.3.1 YÜKSEK BASINÇLI SODYUM BUHARLI LAMBALAR

Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambaların dış ampul kaplamaları ısısal şoklara dayanıklı

olacak şekilde polikristalin alminyum oksitten yapılır. Lambanın camı ovoid ya da saydam

tüp şeklindedir. Ovoid yapıdaki lambaların ışıklılıklarını düşürmek için lambanın iç çeperi

toz ile kaplanır.

Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambaların deşarj tüpü ısıya dayanıklı yarısaydam

aliminyum oksit camdan yapılır. Lambanın deşarj tüpü içinde sodyum civa karışımı ve

ksenon gazıbulunur. Tüp içerisindeki sodyum gazı ışımanın büyük bir kısmını

gerçekleştirirken, kolay iyonize olma özelliğine sahip ksenon gazı ateşlemeyi kolaylaştırır.

Tüp içerisindeki civa ise tüpün gaz basıncını ve lamba çalışma gerilimi düzenleyici rol

üstlenir.

Lambanını elektrotları tugsten çubuk ve etrafı sarılı tugsten telden ibarettir. Düşük güçteki

lambalar tek başlatıcıya sahipken büyük güçtekilerin yardımcı başlatıcıları vardır.

Lambanın ömrü 8000-20000 saat arasındadır. Işıksal verimleri 70-150 lm/W arasındadır.

Işık tayfları düzgün ama sürekli değildir. Çalışırken ısınırlar. Dimmerlenebilme özelliğine

sahiptir.

Sodyum buharlı lambalar; yol aydınlatması, sanayi alanlarının aydınlatılması, spor

tesislerinim aydınlatılması, binaların dış cephe aydınlatmasında kullanılır.

38

Şekil 12- Yüksek Basınçlı Sodium Buharlı Lamba

Avantajları Dezavantajları

Etkinlik faktörü en büyük ışık kaynağıdır. Kuruluş masrafı fazladır.

Ömrü uzundur. Renklerin ayırdedilmesine olanak vermez.

Kullanımı ucuzdur. Rengi sarıdır.

Sisli havalarda iyi bir görüş sağlar.  

2.6.3.2 YÜKSEK BASINÇLI CIVA BUHARLI LAMBALAR

Işığı, dolaylı ya da dolaysız olarak en çok cıva buharının ışınımı ile oluşmuş olan ve yanma

durumunda kısmı buhar basıncı 100.000 paskal üzerinde bulunan lamba türü yüksek

basınçlı cıva buharlı lamba olarak tanımlanır.

Alçak basınçlı civa buharlı lambalar da lamba içindeki kısmi gaz basıncı 100 Pa'nın

altındayken yüksek basınçlı cıva buharlı lambalarda bu değerin 100.000 Paskal değerinden

daha yüksek olması ve 1000°C gibi yüksek çalışma sıcaklıkları ve basınca dayanıklı

olmasının yanında morötesi ve görünür ışınların küçük bir kısmını yutan yapıdadır. Deşarj

tüpü yüksek sıcaklıklarda esnekliğini koruyan yay tertibatı ile desteklenmiştir.ayrıca tüpün

her iki ucunda da yardımcı ve ana elektrotları besleyen ve ısıya dayanıklı molibdenden

yapılmış şeritler mevcuttur.

Yüksek basınçlı cıva buharlı lambalarda ana ve yardımcı olmak üzere 2 elektrot yapısı

vardır. Yardımcı elektrot ateşlemeyi başlatırken ana elektrot da deşarjın devamlılığını

39

sağlar. Ateşleme birbirine yakın bulunan yardımcı ve ana elektrotlar sayesinde gerçekleşir.

Lambanın çalıştırılmasıyla birlikte ana ve yardımcı elektrotlar arasında kalan bölgedeki gaz

iyonize olmaya başlar ve deşarj tüpünün içerisindeki gazın direncinin düşmesi ile deşarj

başlar.

Şekil 13- Yüksek Basınçlı Cıva Buharlı Lamba

Doldurulan gazların karışımı , elektrot yapısı ve yardımcı elektrot yapısı nedeniyle lamba

normal çalışma geriliminde ateşleme yapabilir ve ayrı bir ateşleyiciye ihtiyaç duymaz.

Ateşleme olarak minumum şebeke gerilimi ortam sıcaklığına bağlı olarak farklılık gösterir.

20 derecelik ortam sıcaklığında 180 V yeterliylen -18 derece sıcaklıkta 210 voltluk gerilim

değerine ihtiyaç vardır. Lambalar için maksimum ateşleme süresi yaklaşık 5 dakikadır.

Lambanın dış çeperini oluşturan koruyucu dış ampul soda_kireç ya da bor silikat camdan

imal edilir. Ayrıca yüksek basınçlı civa buharlı lambanın ışık tayfı belli dalga boylarında

yoğunlaşmış (sarı yeşil mavi mor) ve kırmızı ışığın üretilmediği bir yapıdadır. Bu yüzden

lambanın renksel geriverimini düşürmek için dış ampulün iç kısmı fosfor tabaksıyla

kaplanır.

Yüksek basınçlı civa buharlı lambaların ömürleri yaklaşık 20000 saat. Güçleri 50-

1000W’tır. Işık akısı 1800-58500 lm dir. Renk sıcaklıkları 2900-4200 K aralığındadır.

Kırsal kesim ve şehir alanlarının aydınlatmasında, maden ocakları ve taş ocaklarının

aydınlatılmasında, kamuya ait okul, tren istasyonları gibi binaların aydınlatılmasında ,

40

dekoratif çiçek aydınlatmasında, trafik işaretleri dekoratif maksatlı projektör

uygulamalarında kullanıma uygun yapıdadır.

Avantajları Dezavantajları

Etkinlik faktörü büyüktür.Yanma süresi uzundur. (4-5 dakika sonra

tam ışığını verir.)

Ömrü uzundur. Yardımcı araçlara gereksinim duyulur.

Sarsıntıya ve darbelere dayanıklıdır. Kuruluş masrafı fazladır.

Her konumda yanabilir. Kırmızıya dönük renkleri iyi göstermez.

Ateşleyiciye ihtiyaç duymaz.  

Isı değişimlerine ve gerilim yükselmelerine

karşı dayanıklıdır. 

Verdiği ışığa karşın lamba boyutu büyük

değildir 

2.6.3.4 METALİK HALOJENÜRLÜ LAMBALAR

Işığın büyük bölümü , bir metal buharı ve halojenür ayrışması ürünleri karışımının

ışınımından oluşan yüksek yeğinlikli boşalmalı lamba türü metalik halojenürlü lamba türü

olarak adlandırılır.

Metalik halojenürlü lambaların boşalma tüpleri genelde saf kuvars tan imal edilir. Deşarj

tüpünün içerisine belli oranda cıva , metal tuzları ile birlikte neon-argon veya kripton-argon

karışımları konulur. Metalik halojenürlü lambaların deşarj tüpleri yanma konumları esas

alınarak dört şekilde üretilir.

Metal Halide lambalar elektrotları yapılarına bağlı olarak farklılık gösterir. Elipsoit yapıda

olan lambalarda yardımcı elektrot bulunmazken diğer tüm modellerde iki ana bir yardımcı

elektrot bulunur. Elektrot yapısı , tungsten çubuk ucuna sarılmış elektrot yayıcı madde

emdirilmiş tungsten telden ibarettir.

Metalik halojenürlü lambalarda ampulün iç yüzeyi gerek renksel verimi yükseltmek

gerekse ışık kaynağının ışıklılığını azaltmak amacıyla beyaz renkte ışık yayıcı fosforla

kaplanabilir. Ampulün içerisine doldurulacak gazı deşarj tüpünün içerisindeki gaz karışımı

belirler. Deşarj tüpünün içerisinde neon-argon karışımı kullanılırsa lamba içine neon gazı

41

doldurulur. Deşarj tüpünün içerisinde kripton-argon karışımı kullanılırsa lamba içerisine ya

azot gazı doldurulur ya da havası tamamen boşaltılır.

Metalik halojenürlü lambalar ateşleme için yüksek gerilime ihtiyaç duymaları nedeniyle

ateşleyiciyle birlikte kullanılır. Lambaların rejime girmesi 3-5 dakikadır ve tekrar ateşleme

için 5-15 dakikalık bir süre gerekecektir. HP1 ve HP1 T yapısındaki lambalar için tekrar

ateşleme süresi 10-20 dakikadır. Bu modellerde duy yapısı nedeniyle sıcak ateşleme

yapılamaz. MHD - LA ve SA gibi Çift ayaklı metalik halojenürlü lamba modellerinde 35 -

50 kV'luk ateşleyiciyle birlikte kullanıldıkları için sıcak ateşleme yapılabilir. Sıcak

ateşleme yapılması isteniyorsa ışık kaynağıyla birlikte kullanılan ekipmanın da ateşlemeye

uygunluğu göz önünde bulundurulmalıdır.

Metalik halojenürlü lambalar diğer deşarj lambaları ile kıyaslandıklarında oldukça iyi

renksel özelliklere sahiptir. Lambanın ışık rengi büyük ölçüde kullanılan metal tuzuna

bağlıdır. Lambaların renksel verimleri Ra= 65-90 değerleri arasındadır. Renk sıcaklıkları

2900-6000 K arasındadır. Ayrıca kullanılan balasta , şebeke gerilimindeki dalgalanmalara ,

yanma konumuna ve zamana bağlı olarak renk değişimleri gözlenebilir.

Metalik halojenürlü lambalar çalışma konumuna karşı oldukça hassastır. Çoğu lambanın

kendine uygun yanma konumu mevcuttur ve yanlış kullanımda ışık renginin değişmesi ve

ömrün kısalması kaçınılmazdır.

Lamba ömrü elektrotlarının hızlı buharlaşması nedeniyle daha kısadır. Sık açıp kapama

lamba ömrünü olumsuz etkiler. Şebeke gerilimindeki değişimler ışık renginin değişmesinin

yanında lamba ömründe de azalmalara neden olur.

Lambalar -20 dereceye kadar olan ısı değişimlerinden pek fazla etkilenmezler ve

ateşleyiciyle çalıştırıldıkları için düşük sıcaklıklarda ateşleme sorunu yaşamazlar.

Fakat dış ampul sıcaklığının 0 derecenin altında olması durumunda lamba tam verimle

çalışamayacaktır.

Diğer deşarj lambalarının aksine metalik halojenürlü lambalar şebeke gerilimine karşı

oldukça hassastır. % 10'luk bir gerilim dalgalanması ışık renginde bozulmalara ve lamba

ömründe kısalmalara neden olabilir.

42

Metalik halojenürlü lambaların ışık tayfları düzgündür fakat sürekli değildir. Ömürleri

6000-7500 saattir. Işık güçleri 19000-200000 lümen arasındadır ve renk sıcaklıkları

3000-5600 K arasındadır.

Metalik halojenürlü lambalar dekoratif iç aydınlatmada , mağaza vitrin ve müze

aydınlatmalarında , eski eserlerin ve bina yüzeylerinin projektörle aydınlatılmasında , liman

ve inşaat alanlarının aydınlatılmasında , endüstriyel sergi alanlarının ve hipermarketlerin

aydınlatılmasında , yüksekliği fazla olan ve üstü kısmen kapalı alanların aydınlatılmasında

kullanılırlar.

Avantajları Dezavantajları

Etkinlik faktörü büyüktür. Gerilim dalgalanmalarına karşı hassastır.

Ömrü uzundur. Dimmerlenmeye uygun değidir.

En iyi renk ayırma yeteneğine sahip

lambadır. Kuruluş masrafı fazladır.

En beyaz ışığı verir.  

2.6.3.5 ALÇAK BASINÇLI SODYUM BUHARLI LAMBALAR

Bu deşarj lambasında sodyum buharı düşük basınçta tutulur, lambanın ışık rengi ise sarı

turuncu renktedir. Yaydıkları ışık tayfın sadece tek bir bandını etkilediği için bu lambalara

monokromatik ışık kaynakları denir. Monokromatik ışık kaynaklarında uzaydan gelen

ışığın büyük bir çoğunluğu kirlenmeden görülebilir.

Alçak basınçlı sodyum buharlı lambalar çok yüksek ışıksal verime sahiptir. Fakat

monokromatik ışık kaynakları olmaları ve renksel geriverimlerinin çok düşük olmaları

nedeniyle iç mekan aydınlatmaları için pek uygun değildir.

Alçak basınçlı sodyum buharlı lambaların rejime girme periyotları boyunca ışık akılarının

yanı sıra lamba akımı ve geriliminde de değişimler gözlenir.

Alçak basınçlı sodyum buharlı iambalann deşarj tüpleri ısıya dayanıklı olmalan için u

şeklinde imal edilir. Deşarj tüpü büyüktür ve içerisi metalik sodyum ve ateşlemeyi

kolaylaştırmak için argon-neon gazlarıyla doldurulur. Optimum buhar basıncının 260 C

43

civarı olması nedeniyle dış ampul iyi ısıl yalıtım özelliğine sahiptir. Ampulün iç yüzeyi

özel bir tabaka ile kaplıdır. Bu iç yüzey kaplaması görünür ışınlan geçirip kızılötesi ışınları

yansıtır. Lambalar deşarjı başlatmak için ateşleyiciyle birlikte kullanılır. Lambanın rejime

girme süresi yaklaşık olarak 12 dakikadır.

Çok yüksek ışıksal verimleri vardır. Gözün kontrast duyarlılığını arttırıcı etkileri sahiptir.

Dış aydınlatma için uygundur. Işık etkinliği 69-173 lm/W değerindedir. Renksel

sıcaklıkları 3000-6000 K arasındadır. Ömürleri yklaşık olarak 8000 saattir.

Alçak basınçlı souyum buharlı lambalar, yüksek ışıksal verimleri ve uzun ömürleri

nedeniyle kamu alanlarının aydınlatmasında, yönlendirme aydınlatmasında, havaalanlarının

aydınlatılmasında, liman ve rıhtım aydınlatmasında, sokak ve cadde aydınlatmasında uygun

olarak kullanılan ışık kaynaklarıdır.

BÖLÜM - 3

3. İYİ BİR AYDINLATMA DÜZENİ MİMARİSİ VE EKONOMİSİ

3.1 AYDINLATMADA DİKKAT EDİLECEK KONULAR

Mimarı tasarım konusu olmuş yapılar, meydanlar, anıtlar, parklar, heykeller vb. kentsel

değerlerin aydınlatılması için ‘aydınlatma tasarımı’ kavramını bilmek gerekir. Kent dışında

kalan yollar, kavşaklar, karayolu tünelleri, uçak pistler gibi yerlerin aydınlatılması bunun

dışında kalır. Bir aydınlatma tasarlanırken öncelikle mimari yada kentsel özelliklerin

incelenmesi gerekir. Oluşturulacak aydınlık bir yandan mimari karakter ve kullanışa

44

uyarken, bu aydınlığı sağlayacak ışık kaynakları da olabildiğince mimari ile bütünleşmeli,

biçim, gereç, renk ve konum bakımından mimariye uyum sağlamalıdır. Uyum çalışması

yapılmadan ileriki aşamalara geçilmemelidir. Çünkü yapılacak tasarımın temel verilerinin

oluşturulmasını yönlendiren ve biçimlendiren bu çalışmadır. Bu tasarımı yaparken dikkat

edilmesi gereken temel hususları şu şekilde sıralamak mümkündür;

Belli nesneleri ve/veya alanları aydınlatacak olan ışık buralara yönlendirilmeli, ve

kesinlikle göze gelmemelidir. Gözün ışık kaynağını görmesi hem rahatsız edici ve

yorucudur, hem de oluşturulan aydınlıktan yararlanmayı azaltır. Göze gelen ışık

aydınlatılan nesne yada alanların, olduğundan daha karanlık görünmesine neden

olur.

Bir yüzeyde girinti ve çıkıntıların algılanması önem taşıyorsa bu yüzey için baskın

doğrultulu bir ışık alanı oluşturulmalı ve yüzeydeki girinti ve çıkıntıların eğimine

göre ayarlanmalıdır. Tüm üç boyutlu dokuların aydınlatmasında bu kural geçerlidir.

Gölge niteliği bakımından, içinde yaşanan iç mekanlarda yumuşak ve saydam

gölgeli bir aydınlık oluşturmak uygun olur.  Kara gölgeli aydınlıklar, oluşturdukları

ışıklık karşıtlıkları nedeniyle  ilgi çekici, fakat yorucudur. Bu tür aydınlıklar ancak

vitrin ve sahne gibi, içinde yaşanmayan ve kısa süre bakılan yerlerin aydınlatmaları

için uygundur.

Sert gölgeli aydınlıklar, düzlem olmayan yüzeylerde var olmayan çizgiler

oluşturabilir ve böylece sert ve gerçek dışı görüntülere neden olabilir. Bu nedenle

yalnızca özel amaçlar için kullanılmalıdır.

Bakılan alan çevre alandan daha aydınlık olmalıdır. Okunan bir kitabın sayfaları,

çalışılan bir tezgahın üstü, bir konuşmacının yüzü, bir yazı tahtası, yakın çevreye

oranla daha karanlık olmamalıdır.

Bakılan alan ile çevre alanlar arasındaki ışıklılık oranları yorucu karşıtlıklar

oluşturmamalıdır. Değişik alanların tanımları ve aşılmaması gereken karşıtlık

oranları, aydınlatma tekniği literatüründe yer almaktadır.

Büyük karşıtlıklar, küçük karşıtlıkların görülebilmesini engeller. Bu kural renk

konusu için de geçerlidir. Daha önce de bahsedilen ışığın göze gelmemesi kuralı bu

yolla da açıklanabilir. Görsel algılama, renk ve ışıklılık karşıtlıklarının

45

algılanmasından başka bir şey olmadığına göre aşırı karşıtlıklar oluşturarak, bakılan

yerin eksik oluşturulmasına meydan verilmemelidir.

Mat nesneler, üzerinde oluşturulan aydınlık ile görünür duruma gelirler. Parlak

nesneler ise üzerlerinde oluşan çevre görüntüsü ile algılanırlar tam mat nesnelerin

kendi görünürlükleri de tamdır. Ayna gibi tam parlak yüzeyli nesnelerde ise tam

olarak görünürlük, oluşan çevre görüntülerinin görünürlüğüdür. Tam mattan tam

parlağa değişen ara durumlarda ise nesnelerin kendi görünürlükleri de buna göre

değişir.

Mat nesnelerin aydınlatmasında elde edilecek sonuç, bu nesneler üzerinde

oluşturulacak aydınlığa, dolayısıyla bunların ışıklılığına bağlıdır. Parlak nesneler

üzerinde oluşturulacak aydınlık ise, bunların kendi görünürlüklerinde pek etkili

olmaz; yansıttıkları yüzeylerin aydınlatılması ve gerekli ışıklılığa kavuşturulması

gerekir.

Çok küçük mat ve parlak yüzeylerin oluşmuş iki boyutlu dokuların vurgulanması

mat ve parlak yüzey elemanları arasında yeterli ışıklılık ayrımı oluşturmakla elde

edilir.

Parlak nesnelerin yansıttıkları yüzeylerde büyük ışıklılık karşıtlıkları varsa, bu

nesneler iyice parlak görünür. Bu nesnelerin yansıttıkları yüzeylerde ışıklılık

karşıtlıklarının azalması ile nesnelerin algılanan parlaklıkları da azalır. Işıklılık

karşıtlığı olmayan yada, çok az olan bir ortam içindeki parlak nesneler mat görünür.

Parlak nesnelerin olduğundan daha parlak yada aksine mat görünmesi gereken

durumlar vardır. Aydınlatmada çevre düzeni buna göre kurulmalıdır.

Parlak nesnelerin biçimlerinin algılanması, bunlar üzerinde çizgisel görüntülerin

oluşmasına bağlıdır. Aynı zamanda parlaklığın da vurgulanması gerekiyorsa, bu

çizgisel görüntüler, çizgisel (doğrusal) ışık kaynaklarının görüntüleri olabilir.

Aydınlatmada aydınlatan ışığın rengi ile aydınlanan nesne ve yüzeylerin renkleri

arasındaki ilişkiler çok önemlidir. Değişik spektrumlu ışıklar, özdeksel renklerde

çok büyük renk türü değişimlerine neden olabilir. Çeşitli mekanlarda değişik ışık

renklerinde oluşan ışıksal iklimler de birbirinden çok farklı ve yerine göre çok iyi

yada çok kötü olabilir.

46

Dış aydınlatmada, kale, sur, şato gibi eski yapıların ve bunların kalıntılarının sıcak

renkli ışıklar ve özellikle yüksek basınçlı sodyum buharı lambasının, sıcak sarı ışığı

ile  aydınlatılması uygun olur. Yeni taş yapılar, yada beyaza yakın renkli yapılar,

beyaz renkli ışıkla aydınlatılmalıdır. Metal ve cam yüzeyli çağdaş yapıların

aydınlatmasında soğuk renkli ışıklar, yada başka renkli ışıklar kullanılabilir. Bu tür

yapıların yüzeyleri parlak olabileceğinden, konu bu açıdan ele alınmalı ve

aydınlatmanın dolaylı yollarını da kapsayan bir etüd ile işe başlanmalıdır.

Yapı dış yüzeyleri aydınlatılırken, anlamsız bir görüntü oluşturacak olan düzgün

yayılmış aydınlıktan kaçınmalıdır. Yapı yüzeyi etüd edilerek, buradaki devingenliği

vurgulayacak ve mimari anlatımı belirginleştirebilecek yeterli ışıklılık ayrımları

yaratılmalıdır.

Kent aydınlatmasında konu, bölgesel yada kentsel diziler olarak ele alınmalıdır.

Karanlık içinde tek bir yapının aydınlatılması, çok yönlü ciddi etüdleri gerektirir.

Kent içi dış aydınlatmalarda, belli bir bölgede; örneğin bir meydanı çevreleyen

yapıların yüzeylerinde tek renk ışık kullanmaya özen gösterilmelidir. Farklı bir renk

ile bir vurgulama yapılmak isteniyorsa bunun çok iyi etüd edilmesi gerekir. Bu

durumda bile ışık rengi sayısı ikiyi aşmamalıdır. Vurgulamanın aynı rengin daha

doymuşu ile yapılması ise daha iyi bir çözümdür.

Bitkilerin ve suların aydınlatılması mutlaka soğuk renkli ışıkla yapılmalıdır. Sular

(havuzlar, göletler vb.) su içinden aydınlatılmalı, yada bunları çevreleyen ağaçlar

aydınlatılarak karanlık su yüzeyinde bunların görüntüleri elde edilmelidir. Su

yüzeyinin parlak ve yansıtma çarpanının da düşük olduğu unutulmamalıdır.

Ağaçlık alanları aydınlatmasında, her ağacın aydınlatılması en büyük yanlıştır.

Aydınlatma, ağaç gruplar için ve yer yer yapılmalı; aralarda aydınlatılmamış ağaç

grupları bırakılmalıdır. Işık kaynağını yükseğe konulup, ağaçların gövdesi

karanlıkta bırakılarak ağaçlar yerden koparılmamalıdır. Işığın göze gelmemesi

başka önlemlerle sağlanmalıdır.

Tüm dış aydınlatma konularında da ışığın göze gelmemesi kuralı titizlikle

uygulanmalıdır. Özellikle, parlak yüzeyli yapılarda ışık kaynaklarının görüntüleri de

düşünülmelidir.

47

Aydınlatma tasarımı, bir anlamda mimari tasarım gibi gerçek gereksinimleri karşılamaya

yönelik ve aydınlatma tekniğine dayalı olarak, özgün bir aydınlatma düzeninin

oluşturulması şeklinde tanımlanabilir. Bu tanımda, belli bir aydınlatma tasarımında

konunun teknik  yönü yanında sanatsal ve mimari yönü olmak üzere iki ayrı boyutunun

olduğu açıkça ortaya konulmaktadır. Mimari tasarım nasıl belli aşamalarla gerçekleşiyorsa,

aydınlatma tasarımı da aynı şekilde onu izlemelidir. Bu aşamalar sırasıyla Ön tasarım,

Tasarım ve Uygulama projesi olarak ele alınır.

Ön tasarım, mimari açıdan bir hazırlık evresi olup, mimari tasarım konusunun özelliklerine

göre doğal ve yapma olarak tüm verilerin, konu ile ilgili yasa ve yönetmeliklerin

değerlendirildiği,her yönden belirli ilke ve kararların verildiği bir aşamadır.

3.2 İYİ BİR AYDINLATMA DÜZENİNİN ÖZELLİKLERİ

İyi bir aydınlatma için, aydınlatmanın yeterli yeğinlikte olması tek koşul değildir. Bunun

yanında, bir işyerinin aydınlatma düzeni başka koşulları da içermelidir. Bu koşullar şöyle

sıralanabilir:

A- Kullanılan ışığın niteliği uygun olmalıdır : Uzmanlar, en iyi ışığın beyaz ışık (gün ışığı)

olduğunu belirtmektedir. Bu nedenle beyaz ışıktan, olanaklar elverdiğince yararlanmak

gerekir. Gün ışığının yetersiz kaldığı durumlarda ve gece çalışmasında, gün ışığına

benzeyen ışıklardan yararlanılmalıdır.

B- Aydınlatma tekdüze olmalıdır : Çalışılan yüzeyin her yanındaki aydınlatma düzeyi eşit

olmalıdır. Tek düzelik sağlanmazsa, göz değişik aydınlatma düzeylerine kendini

uyumlamak için çaba harcayacağından çabuk yorulacaktır. Tek düzeliği sağlamak için

yaygın ışınlar veren ışık kaynaklan kullanmak ve bunları birbirine yakın yerleştirmek

gerekir.

C- Aydınlatma durağan olmalıdır : Aydınlatmanın diğer bir koşulu durağan, yani sabit

olmasıdır. Işık kaynağı titreşim yapmamalıdır. Titreşime, ışık kaynağının parlaklığındaki

hızlı değişme sebep olduğundan, göz bu hızlı değişikliklere uyabilmek için aşırı çaba harcar

ve çabuk yorulur. Akkor telli lambalar titreşim yapmazlar. Floresan lambaların ışınlarıysa,

titreşim yaparlar. Bu titreşmeyi ikili veya üçlü bağlantılarla yok etmek mümkündür.

D- Aydınlatma göz kamaşmasına neden olmamalıdır: Işık kaynağının, göz kamaşmasına

neden olmaması için, görme alanı içine düşen ışık kaynaklarının maskelenmesi gerekir. Bu

48

maskelenmenin, lambayı tamamen kaplayacak biçimde olmasına özen gösterilmelidir. Göz

yorgunluğuna ve başarının düşmesine neden olan göz kamaşması maskelenmemiş, yüksek

güçlü ışıkların yanlış yerleştirilmesinden kaynaklanır. Özellikle duyarlı görmenin gerektiği

ince işlerde, göz kamaşması ciddi yakınmalara neden olur. Bir ışık kaynağının göz

kamaşmasına yol açıp açmadığını anlamak için basit bir test uygulanır : Çalışma

pozisyonundaki bakış doğrultusuna yerleştirilmiş bir eşyaya bakılır ve ışık kaynağı bir

kartonla maskelenir. Eğer, bu durumda bakılan eşyanın ayrıntıları daha iyi seçiliyorsa ışık

kaynağı göz kamaşması yapmıyor demektir. Göz kamaşması, dolaylı ve dolaysız göz

kamaşması olarak ikiye ayrılır. Dolaylı göz kamaşması, ışık kaynağından gelen ışınların

parlak bir yüzeye çarparak yansıması ve bu yansıyan ışınların göze gelmesiyle oluşan

kamaşmadır. Bunu önlemek için, ışık kaynaklarını tavana çok yakın yerleştirmemek,

yaygın ışık veren ışık kaynakları kullanmak ve eşyaları mat renklere boyamak gerekir.

Dolaysız göz kamaşması, doğrudan doğruya ışık kaynağından gelen ışınların gözde neden

oldukları kamaşmadır. Örneğin, karşıdan gelen bir otomobilin farlarının yaydığı ışınların

neden olduğu göz kamaşması,vb. gibi... Bu tür göz kamaşmasından sakınmak için ışık

kaynağını, bakış çizgisinin 60° üstüne yerleştirmek gerekir. Ayrıca yaygın ışık veren ışık

kaynaklan kullanmak ve bunları maskelemek yararlı olur.

E- Çalışılan yüzeye gölge düşmemelidir : Çalışılan yüzeyde görmeyi güçleştirecek aşırı

gölgelerin oluşmaması için ışık kaynaklarının doğru yerleştirilmesi, ayrıca ışık

kaynaklarının ışığın bir kısmını tavana ve duvarların üst bölgelerine dağıtacak türde

lambalıkların içine konması gerekir. Göz kamaşmasını saptamaya yarayan basit bir test bir

malzemenin üzerine düşen ışığın geliş doğrultusunu değiştirerek, bazı kısımların daha kesin

hatları ile görünmesini sağlamak ya da bazı kısımların göz alıcı, keskin görüntüsünü

matlaştırmak mümkündür. Gölgeleme olarak bilinen bu işlem, endüstride ve özellikle kalite

kontrol hizmetlerinde detayların görülmesini kolaylaştıran bir yaklaşımdır. Burada amaç,

normal koşullarda çok iyi görülemeyen yüzeylerin daha iyi aydınlatılması ve ortam ışığında

parlayan yüzeylerin gölgelendirilerek, netlikle görülmesini ve incelenmesini sağlamaktır .

Yöresel aydınlatma amacıyla, masa ve tezgahların aydınlatılmasında kullanılan ışıklıklarda,

gerekli olan tüm elektriksel güvenlik önlemlerinin alınması gerekir. Parlamaların önlenmesi

Üzerinde işlem yapılan cisim ve yüzeylerin parlaması, esas yapılan ışın görülmesini

49

güçleştireceği gibi, göz uyumunu da zorlar. Parlama; aydınlatılmış yüzeylerden bir

bölümünün diğerlerine bakarak daha fazla ışık yansıtması, aşırı ışıklı görünmesi ya da

kaynaktan yansıyan ışığın doğrudan göze yansıtması olarak açıklanabilir. Işık kaynağının

parlaması ya da çalışma yüzeylerinin parlaması, işgörenin bakış açısına ve çevrede parlama

ve yansımalara elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır, îş ortamının gereğinden fazla

aydınlatılmış olması ve çok yüksek düzeyde yansıtma özelliği olan; tavan, duvar, malzeme

ve döşeme düzeninin bulunması çoğunca, operatörün görüşünü etkilemeyebilir fakat, uzun

dönemde rahatsız edicidir. Böyle bir durumda, aydınlatılmış çevrede yansıtıcı yüzeylerin

renk özellikleri ile, yansıma faktörü azaltılabilir . Özel aydınlatma gereksinimi olan iş

şekillerinde, ortam aydınlatmasının düzeyi ile özel aydınlatma düzeyi arasında büyük bir

fark oluşturulmamalıdır. Bunun için üzerinde devamlı ve incelikli işlemler yapılan tezgâh

yüzeylerinin açık renkli olması önerilir. Ancak, tezgâh üstü çok cilalı ve parlak olursa, ışık

kaynağından bu yüzeye düşen ışık, büyük ölçüde yansıtılacağı için incelikli görüşü

zorlaştırır. Bu nedenle de parlak ve cilalı yüzeyler yerine matlaştırılmış açık renkli yüzeyler

tercih edilir. Yapılan iş ve çevresinin aydınlatılmasında, başvurulan her türlü önlem, yeterli

rahatlık sağlayamıyorsa ve çalışma yüzeylerinin parlaması ve ışık yansıtması

önlenemiyorsa, ışık kaynağının yerini değiştirmek gerekebilir. Böylece, ışığın parlayan

yüzeylere geliş açısı değiştiğinden, doğrudan göze yansımalar önlenir. Işık şiddetinin

giderek artırılması ve işyerinin geniş pencere ve gün ışığı aydınlatma sistemleri ile

donatılması, bir yandan belli avantajlar sağlarken, işlem istasyonlarında yansıma ve

parlamalara neden olursa, tüm avantajları gölgeleyen bir etki oluşur. Bu yaklaşımlar

dikkate alınarak, aydınlatma tekniğinde işlem yüzeylerinin aydınlatılmasında «Kabul

edilebilir parlama düzeyi» olarak tanımlanan bir kavram geliştirilmiştir. Bunun için işyeri

aydınlatılmasında kullanılan tüm sayısal değerler, aydınlatılan hacimler, işlem yüzeylerinin

parlaklık indeksleri ve topyekün aydınlatma düzeyi gibi değerler kullanılarak bir «Parlama

indeks» değeri elde edilmiştir. Aydınlatma Mühendisleri Cemi- yetinin yayınladığı

elkitabında Parlama indeksi değerlerine göre sınıflanmış işyerlerindeki aydınlatma

gereksinimi, yapılan iş ve işlemlere göre belirtilmiştir. Genelde üç sınıf Parlama İndeksi

dikkati çekmektedir:

(1) Hiçbir şekilde parlama kabul etmeyen iş şekilleri: Parlama indeksi sının 10,

50

(2) Parlamanın en az düzeyde tutulması gerekli işler: Parlama indeksi sının 13,

(3) Parlamanın belli bir düzeyde bulunabileceği işler: Parlama indeksi sınırı 16-28 arası .

Aydınlatma düzeyi ve Parlama indeksi tabloları birlikte incelendiğinde tercihlerin aynı

grafik değişiklikleri göstermediği ortaya çıkmaktadır. Nitekim, bazı hallerde oldukça

yüksek düzeyde aydınlatma istendiği halde, parlama indeks değerinin düşük olması tercih

edilmektedir. Benzer bir örnek olarak; ameliyathanelerde, çok yüksek bir düzeyde

aydınlatma öngörüldüğü halde, hemen hemen hiç parlama olmaması öngörülür (Parlama

indeksi 10). Aynı şekilde, aydınlatma düzeyinin oldukça yüksek olması istenen, hasta

bakım ünitelerinde ise belli ölçüde bir parlama kabul edilebilir ve bu gibi yerlerdeki

Parlama indeksi 13 olarak verilmiştir. Parlama indeksi yaklaşımının pratiğe uygulanması

genelde kabul edilmiş aydınlatma standartlarını pek değiştirmediği halde, aydınlatma

sorununa bir bakıma rahatlık kriteri getirmektedir.

F- Işık titreşimlerinin önlenmesi : Deşarj lambaları (sodyum buharı, civa buharı ya da

floresan) alternatif akımla çalışırlar ve her akım yönü değişikliğinde de yanıp sönerek

çalışırlar. Elli Hertz frekanslı bir akım kullanan lambalar saniyede bunun iki misli yanma

ve sönme yaptığı için, bu titreşimler gözle farkedilemezler. Ancak, böyle bir ışık altında

çalışan makine operatörleri bir algı yanılması sonucu, makine devirlerinin yavaşladığı ya da

durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilirler «Stroboskopik Etki» olarak bilinen bu

soruna çözüm bulmak için; iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan lambaların yanısıra,

farklı bir yanma - sönme devri ile çalışan özel ışık kullanılabilir. Kesin bir çözüm de ortam

aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte edilmesidir. Yüksek

düzeyde aydınlatma gereken yerlerde genellikle trifaze akım kullanılır Floresan lambalarda

titreşimler daha çok uç kısımlarda görülür. Bu nedenle, ışıklı tüplerin uç kısımlarının

görünmemesi için bir kılıf içine alınması önerilir. Böylece, ışık titreşimleri doğrudan

algılanamayacaktır. Yapılan gözlemlere göre, bazı işgörenler, titreşimlere daha duyarlı

olabilmektedir.

G- Gölgeleme (Modelleme) : Bir malzemenin üzerine düşen ışığın geliş doğrultusunu

değiştjrerek, bazı kısımların daha kesin hatları ile görünmesini sağlamak ya da bazı

kısımların göz alıcı, keskin görüntüsünü matlaştırmak mümkündür. «Modelleme» olarak

bilinen böyle bir işlem, endüstride ve özellikle kalite kontrol hizmetlerinde detayların

51

görülmesini kolaylaştıran bir yaklaşımdır. Modelleme için genel ortam aydınlatmasına ek

olarak, özel bir modelleme ışık düzeninin projelendirilmesi gerekir. Amaç, normal

koşullarda çok iyi görülemeyen yüzeylerin daha iyi aydınlatılması ve ortam ışığında

parlayan yüzeylerin gölgelendirilerek, netlikle görülmesi ve incelenmesini sağlamaktır.

Aydınlatma düzeyinin belirlenmesinde işin türü kadar, yerel koşullar ve uygulamaların da

etkisi büyüktür. Çeşitli ülkeler, iş türlerine göre kendileri için geçerli olan aydınlatma

düzeylerini belirlemişlerdir. Bu düzeyler, her ülke için farklılık göstermektedir. Ülkemizde

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü'nde yer alan değerler dışında başka bir standart

bulunmamaktadır .

3.3 AYDINLATMADA ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE TASARRUFU

Elektrikli ev cihazlarına benzer şekilde, aydınlatmada da verimli ampuller kullanarak %

80’e varan tasarruf sağlanması mümkündür. Ülkemizde aydınlatmada özellikle evlerde çok

yaygın olarak, akkor flamanlı ampuller kullanılmaktadır. Akkor flamanlı ampullere göre;

flüoresanlar % 30, kompact flüoresanlar ise % 80 daha az enerji tüketmektedir. Flüoresan

lambaların kullanımında sadece “flüoresan” denilmesi yetmez. Gücü, renk kodları, şekilleri

hakkında detaylı seçimler yapılması gerekmektedir. Avrupa’da kullanımdan kalkan kalın

tip 38 mm çaplı 20 W ve 40 W’lık flüoresan lambaların yerine 26 mm çaplı, 36 W’lık ince

tip flüoresanlar kullanmak; % 25 daha fazla ışık vermesi ve % 10 daha az enerji harcayarak

yarar sağlanmasına rağmen hala 40 W’lık flüoresanlar kullanılmaktadır.

Aydınlatma uygulamalarında en büyük sorun, halkın bu konuda yeterince bilinçli olmaması

ve bu ampullerin ilk yatırımının yüksek olmasıdır. Yapılan bir çalışmaya göre; 1 milyon

hanedeki akkor flamanlı ampullerden en çok kullanılan 2 adedinin kompact flüoresan ile

değiştirilmesiyle pik saatlerde ihtiyaç duyulan 160 MW gücündeki santral yatırımına gerek

kalmayabileceği düşünülmektedir.

Ayrıca bazı ışık kaynaklarıyla birlikte kullanılması gereken yardımcı aksam (balast, trafo,

ateşleyici, vb) bilinçli seçimlerin yapılmasını gerektiren önemli bir konudur. Elektronik

balastlar kullanıldığında, normalde cosf= 0,5 katsayısına sahip olan flüoresan lambalarda

ayrıca kompanzasyon yapmaya gerek kalmamaktadır. Yüksek frekanslarda çalışan bu

elemanlardan mutlaka filtreleme devrelerinin bulunması gerekmektedir. Aksi halde

şebekeye harmonik etkileri olmakta ve yarardan çok zarar getirmektedir. Yerli piyasada

52

sadece maliyeti düşürmek amacıyla filtresiz balastlar satışa sunulmakta ve kullanılmaktadır.

Bu nedenle yaklaşık 10 W kaybı olan endüktif balast yerine, kayıpları sadece 1-2 W olan

elektronik balastlar kullanılmalıdır.

Bina içi aydınlatma dışında yol, cadde ve park aydınlatması da önemli enerji tasarrufu

alanlarından biri olup, bu alanda alınacak bir çok teknik önlem vardır. Yol aydınlatmasının

gerekliliği, ancak aydınlatılan yollarda meydana gelen trafik kazalarının sayılarındaki ve

ciddiyetlerindeki azalmalarla somut olarak ifade edilebilmektedir. Yol aydınlatması yapılıp

yapılmayacağına karar verilirken veya öncelik sırası belirlenirken yoldaki trafik yoğunluğu

dikkatle araştırılmalıdır.

Yol aydınlatmasında kullanılan deşarj lambaları ekonomik ömrü sona erdiğinden

yenileriyle değiştirilmelidir. Bu süreden sonra, lambalar çalışsa bile, beklenilen ve hesap

anında kabul edilen ışık akısını vermediklerinden sağlanan aydınlatma da yetersiz

olmaktadır. Şebekeden aynı güç çekilmesine rağmen, elde edilen aydınlık düzeyi olması

gerekenin çok altındadır. Hem enerji sarfiyatı, hem de trafik emniyeti açısından bu olumsuz

durumun önlenmesi için, tüm lambalar ekonomik ömürleri sonunda yenileriyle

değiştirilmelidir. En yaygın olarak kullanılan yüksek basınçlı sodyum buharlı lambaların

ekonomik ömürleri yaklaşık 12.000 saattir. Yol üzerinde kolayca yapılabilecek aydınlık

düzeyi (lux) ölçümleri ile de değiştirme periyotları belirlenebilir.

1970’li yıllarda enerji fiyatlarının çok yükselmesi sonucu enerji tasarrufunun önem

kazanması üzerine, tesis edilmiş civa buharlı armatürlerde hiçbir teçhizat değişikliği

yapılmadan sadece lamba değiştirilerek kullanılabilecek özel tip yüksek basınçlı sodyum

buharlı lambalar geliştirilmiştir. Bu lambalar 210 W ve 350 W gücündedir ve sırasıyla 250

W ve 400 W gücünde yüksek basınçlı civa buharlı lamba teçhizatıyla kullanılabilir. Bu tür

lambalar civa buharlı lambalara göre yaklaşık % 15 daha az enerji tüketirken, % 25 daha

fazla ışık akısı üretirler. Yıllardan beri özellikle şehir içi aydınlatmalarında alışılagelmiş

uygulama sonucu bu tür lambalar yeni tesisatlarda da kullanılmaktadır. Oysa ki bu lambalar

sadece mevcut civa buharlı lambalı tesisatları güncelleştirmek amacıyla üretilmişlerdir.

Ateşleyici (ignitör) ile kullanılabilen normal tip yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar

bunlardan yaklaşık % 35 daha fazla ışık akısına sahiptir. Bu nedenle yeni bir tesisat

53

yapılırken, yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalara karar verilmişse, mutlaka normal

ateşleyicili tipler kullanılmalıdır.

Şu anda mevcut ışık kaynakları içinde etkinlik faktörü en yüksek olanı alçak basınçlı

sodyum buharlı lambadır. Bu lamba tipi özellikle otoyol aydınlatmalarında Avrupa’da

yaygın olarak kullanılmaktadır. Renksel özellikleri çok kötü, buna karşılık seçiciliği en iyi

olan bu lamba grubu otoyol aydınlatmaları için en verimli ve tasarruflu çözümdür. Yeni yol

ve tünel aydınlatması tesisatları yapılırken bu lamba çeşidinin kullanılmasına gayret

edilmelidir.

Yol aydınlatmalarının ihtiyaç duyulan saatlerde devreye girip, ihtiyaç olmayan saatlerde

devre dışı kalması için gerekli her türlü sistem düşünülmelidir. Işık akısının ayarlanabildiği

sistemler düzgünlük açısından en uygun ve tasarruflu çözümlerdir. Bir armatür içinde iki

lambanın kullanılabildiği tesisatlarda bu amaca uygun olabilir.

Park ve bahçelerde yaratılan dekoratif aydınlatma sistemlerinde, dış hava koşulları için

uygun tasarlanmış armatürler içinde enerji tasarruflu kompact flüoresan lambalar

kullanılmaktadır. Flüoresan lambalar dış atmosfer sıcaklığından çok etkilenirler. 20 °C’da

en verimli çalışan bu ışık kaynaklarının elektriksel ve fotometrik büyüklükleri sıcaklık ile

ani olarak değişir. Bu nedenle dış aydınlatma uygulamalarında bu konu üzerinde dikkatlice

durulmalı, armatür veya lamba dış hava koşullarına uygun olarak seçilmelidir.

Işık akıları, verimleri ve fotometrik ışık dağılımları nedeniyle flüoresan lambalar yüksek

direklerde kullanılmaya uygun değildir. 6-7 metreden yüksek direklerde bu tür lambaların

kullanılması ile istenilen kaliteli aydınlatmanın sağlanması mümkün değildir.

Görüldüğü üzere dış ve iç aydınlatmada yerine ve armatüre göre çok çeşitli verimli

aydınlatma alternatifi vardır. İç ve dış aydınlatmada ülkemizdeki elektrik enerjisi

tüketiminin % 20’sine yakın bir bölümünün harcandığı tahmin edilmektedir. Aydınlatma

ihtiyacının pik saatlerde oluşması nedeniyle aydınlatmadan sağlanacak bir tasarrufun etkisi

de büyük olacaktır.

54

BÖLÜM - 4

4. DIŞ AYDINLATMA

Şehir ve kasabaların cadde ve sokak aydınlatması halk için olduğu kadar ulaştırma

hizmetleri içinde önemlidir. Bu önem meydana gelmekte olan kazalarda insan olarak

kayıplarla araçlardaki hasarların küçümsenemeyecek değerde olması ile ortaya çıkmaktadır.

Bilhassa gün batışından sonra cadde ve sokakların aydınlatılması bu kazaları önleyecek

şekilde düzenlenmiş olmalıdır. Bu da , araç kullananların dikkatlerini dağıtmadan , onlara

yardımcı olacak şekilde sağlanmalıdır. Böylece cadde ve sokak aydınlatmasında göz

önünde bulundurulacak özellikler , şehir ve kasaba halkı ile ulaştırma hizmetleri için ayrı

ayrı düşünülmelidir. Cadde ve sokak aydınlatması ilk görünüşte pahalıdır. Ancak trafik

bakımından karşılaşmakta olduğumuz kayıplarla , sosyal hayatımızda kazaların meydana

55

getirdiği çöküntülerin yanında bu değerler elbette küçük bulunmaktadır. Aydınlatma

konusu şehir ve kasabalar için bugün bir lüks değil , önemli bir ihtiyaç olmuştur.

Dış aydınlatma , aşağıda sıralanan alanların aydınlatılması işlemine denir:

Yol , rıhtım, kavşak, meydan, gar, sokak,

Tünel ve alt geçitler,

Açık endüstri ve yapı alanları,

Anıt, tarihsel ve mimari yapılar,

Park bahçe havuz fıskiyeler,

Spor tesisleri ve stadyumlar,

Işıklı işaret ve reklamlar,

Dış aydınlatma , tekniği bakımından iç aydınlatmaya göre, armatür, aydınlatılacak alanın

sınırları ve yansıtma katsayıları , hesaplama yöntemleri konularında ayrılık gösterir.

4.1 DIŞ AYDINLATMADA KULLANILAN AYDINLATAMA ARMATÜRLERİ

Dış aydınlatmanın temel özelliği, boşluğu sınırlayan yüzeylere ait yansıtma

katsayılarının yapılan hesaplamalara girmemesidir. Bu nedenle dış aydınlatma armatürleri

ışığı alt uzaya yayarlar.

4.2 IŞIK DAĞILIM EĞRİLERİNE GÖRE DIŞ AYDINLATMA ARMATÜRLERİ

Dış aydınlatmada kullanılan armatürler, ışık dağılım eğrisinin dar, orta dar, geniş ve orta

geniş olmasına göre dört gruba ayrılır.

4.2.1 IŞIK DAĞILIM EĞRİSİ DAR OLAN ARMATÜRLER

İç yüzeyleri aynalı veya alüminyum reflektörlü olan bu armatürler, yol ve demir yolu gibi,

lamba yüksekliği büyük, lâmbalar arası açıklığın küçük alındığı yerlerde kullanılır. Yatay

aydınlatması kuvvetli, düşey aydınlatması zayıf ve aydınlığın düzgünlüğü orta olan bu

armatürler kamaşma yapmazlar.

56

Şekil 14 - Dar Işık Dağılım Eğrisi

4.2.2 IŞIK DAĞILIM EĞRİSİ ORTA DAR OLAN ARMATÜRLER

İç yüzeyleri emaye reflektörlü olan bu armatürler, montaj alanları, fabrika koridorları gibi

lamba yüksekliği orta, lâmbalar arası açıklığın büyük alındığı yerlerde kullanılır.

Yatay ve düşey aydınlatma ile aydınlığın düzgünlüğü iyidir

Şekil 15 - Orta Dar Işık Dağılım Eğrisi

4.2.3 IŞIK DAĞILIM EĞRİSİ GENİŞ OLAN ARMATÜRLER

İç yüzeyi prizmatik yapılı olan bu armatürler , yol meydan ve kavşak gibi , lamba

yüksekliği orta , lambalar arası açıklığın büyük alındığı yerlerde kullanılır. Yatay ve düşey

aydınlatma ile aydınlığın düzgünlüğü iyi olan bu armatürler ışığı yanlara doğru

yaydıklarından kamaşma olabilir.

4.2.4 IŞIK DAĞILIM EĞRİSİ ORTA GENİŞ OLAN ARMATÜRLER

57

Silindirik biçimde opal camdan yapılmış bu armatürler , park fabrika, ve pazar yerleri gibi ,

lamba yüksekliği küçük , lambalar arası açıklığın orta alındığı yerlerde kullanılır. Yatay ve

düşey aydınlatma ile aydınlığın düzgünlüğü iyi olan bu armatürler kamaşma yapmazlar.

Işık dağılım eğrisine göre anlatılan dış aydınlatma armatürlerinde hem akkor Flamanlı

lambalar , hem de cıva ve sodyum buharlı lambalar kullanılabilir. Flüoresan lambalar ise

daha çok serbest dağılımlı armatürlerde kullanılır.

4.3 KULLANILDIKLARI YERLERE GÖRE DIŞ AYDINLATMA ARMATÜRLERİ

Dış aydınlatmada kullanılacak armatürler, verimi yüksek ve koruma derecesi en az IP 54

olan tiplerden seçilecektir. Armatürlerin her birinin içinde güç katsayısını en az 0,95 olacak

şekilde ayarlayan tekil veya merkezi kompanzasyon üniteleri bulunmalıdır.

4.3.1 YOL ARMATÜRLERİ

Cıva buharlı , sodyum buharlı ve metal halide ampullerin takılabildiği yol boylarında ,

cadde ve sokaklarda kullanılan armatürlerdir.

Yol durumuna uygun yükseklikteki direklere montaj edilir. Taşıyıcı gövde, üst kapak , cam

kapak , elektrik ünitesi ve lamba taşıyıcı parçalardan oluşur. Dış etkilere dayanıklı

malzemelerden yapılır.

4.3.2 PARK VE BAHÇE ARMATÜRLERİ

4.3.2.1 DİREK TİPİ

İki ile üç metre arasında değişen boylardaki direklerde , bir, iki, üç veya dört lambası

bulunan , akkor Flamanlı cıva buharlı ve kompakt flüoresan ampullerin takıldığı

armatürlerdir.

58

Şekil 16- Direk Tipi Armatür

Her direkte W otomatlı sigorta kutusu bulunur. Takılan lambalar dekoratif opak camlı veya

plexiglas malzemelerden yapılmış kapaklarla korunur. Direkler yere üç farklı şekilde monte

edilir. Gömme montaj , flanşlı gömme montaj ve gizli flanşlı montaj. Direğin bağlanacağı

flanş, beton içine dengeye alınmak suretiyle somunları sökülerek yerleştirilir. Montajı

yapılacak direk betona yerleşik flanş üzerine oturtulur ve somunları sıkılarak yerleştirilir.

4.3.2.2 MANTAR TİPİ

50 cm ile 100 cm boylarında yapılan , çim ve yürüyüş yollarının aydınlatılmasında

kullanılan dekoratif yapıdaki armatürlerdir.

Şekil 17 - Mantar Tipi Armatür

59

Akkor Flamanlı ve kompakt flüoresan ampullerin takıldığı bu armatürlere koruyucu olarak

cam veya polikarbon kapaklar takılır. Armatürün direkleri yere yerleştirilen flanşlara

bağlanır. W otomatlı sigorta kutuları vardır.

4.3.2.3 APLİKLER

Duvara montaj edilen ve bulundukları alanı aydınlatan bu armatürler dekoratif bir konsol

ucuna takılan lamba ve koruyucu kapaktan oluşurlar.

Şekil 18- Aplik

Duvar içine gömme tipleri de vardır. Apliklerde genellikle akkor Flamanlı ve kompakt

flüoresan ampuller kullanılır.

4.3.3 PROJEKTÖRLER

Anıt, meydan, bina dışı ve spor alanları gibi yüksek aydınlık şiddeti isteyen yerlerin

aydınlatılmasında kullanılır. Zemine takılabildikleri gibi meydan aydınlatmalarında yüksek

direkler üzerine takılırlar. Bu projektörlerde genellikle yüksek basınçlı sodyum buharlı ,

metal halide ve halojen lambalar kullanılır. Çelik saç veya döküm alüminyum gövde ,

parlatılmış alüminyum reflektör, takılacak lambaya uygun soket, contalı ön cam , güç

kaynağı ve montaj elemanlarından oluşur. Projektörler ışığın bakacağı yöne çeşitli açılarda

yönlendirilebilir. Işık dağılım eğrileri açısından iki çeşittirler.

Simetrik projektör

Asimetrik projektör

4.3.3.1 SİMETRİK PROJEKTÖR

Bina girişleri , otoparklar tarihi alanlar, köprüler gibi yüksek aydınlık şiddeti isteyen

yerlerin aydınlatılmasında kullanılır. Simetrik projektörler simetrik geniş açılıdır. Açısı

ayarlanabilir.

60

Şekil 19- Simetrik Projektör Şekil 20- Aydınlatma Düzeyi

Şekil 21- Projektör Boyutları

Şekil 22 - Projektör Aydınlatma Açıları

61

4.3.3.2 ASİMETRİK PROJEKTÖR

Bina girişleri , otoparklar tarihi alanlar, köprüler gibi yüksek aydınlık şiddeti isteyen

yerlerin aydınlatılmasında kullanılır. Asimetrik projektörlerin duy yeri simetrik projektöre

göre aşağıda kalır belli açılar ile aydınlatma sağlayarak ışığı belli açı ile keser.

Şekil 23- Asimetrik Projektör Şekil 24- Aydınlatma Düzeyi

Şekil 25- Projektör Aydınlatma Açıları

4.4 DIŞ AYDINLATMA HESAPLARI ve ARMATÜRLERİN YERLEŞİMİ

Günümüzde aydınlatma hesaplan bilgisayar ortamında aydınlatma programlan (Lighting

Program)" ile yapılmaktadır. Aydınlatılacak yerin ölçüleri, özellikleri, gerekli aydınlık

şiddeti ve ışık akısı, armatür şekli, armatürde kullanılacak lâmba çeşidi ve gücü gibi

değişkenler seçilmekte ve yapılan aydınlatma sonucu, bilgisayarda görülebilmektedir.

Yol, meydan ve kavşakların aydınlatılmasında aşağıdaki öneriler göz önünde

62

bulundurulmalıdır.

I. Yol genişliği, seçilen aydınlatma aracı yüksekliğine eşit ve daha az ise, direklerin

yolun bir kenarına sıralanması uygundur.

II. Yol genişliği, aydınlatma aracı yüksekliğinin 1 ile 1,5 katı arasında ise, direklerin

şaşırtmalı şekilde yolun iki tarafına sıralanması uygundur.

III. Yol genişliği, aydınlatma aracı yüksekliğinin 1,5 katından büyük ise, direklerin

yolun iki yanına karşılıklı sıralanması uygundur.

IV. Yolların kenarlarındaki aydınlatma araçları 20-30 derecelik bir eğimle yola

bakmalıdır.

V. Dönemeçlerdeki aydınlatma araçları, virajın dış yanında bulunmalıdır.

VI. Çeşitli yol, cadde ve meydanlarda aşağıdaki ışık kaynaklarının kullanılması

uygundur.

Trafik yoğunluğu fazla olan yollarda, cıva veya sodyum buharlı

Trafik yoğunluğu az olan yollarda, cıva veya sodyum buharlı

Ana caddelerde, cıva buharlı, halojen, kompakt flüoresan veya akkor

flâmanlı

Çarşılarda, flüoresan, kompakt flüoresan veya akkor flâmanlı

Yerleşim bölgesindeki sokaklarda, cıva buharlı, flüoresan veya akkor

Flamanlı

Meydanlarda, metal halide, halojen, sodyum ve cıva buharlı veya flüoresan

Kavşaklarda, cıva veya sodyum buharlı

Yol aydınlatmasında akkor flâmanlı, flüoresan, sodyum buharlı, cıva buharlı, metal halide,

çubuk halojen, kompakt flüoresan lâmbalar kullanılır. Günümüzde akkor flâmanlı lâmbalar

ışık akılarının az ve ömürlerinin kısa olması nedeniyle yaygın olarak kullanılmazlar.

Dış aydınlatmada gerekli olan aydınlık şiddeti ihtiyacı ve kullanılan aydınlatma

araçlarının özellikleri aşağıdaki tablolarda belirtilmektedir.

BÖLÜMLER AYDINLIK ŞİDDETİ

Trafik yoğunluğu fazla olan yollar 5-10 lüx

Trafik yoğunluğu az olan yollar 1-2 lüx

63

Ana Caddeler 5-15 lüx

Çarşılar 5-15 lüx

Trafik yoğunluğu fazla yerleşim bölgesi sokağı 3-6 lüx

Trafik yoğunluğu az yerleşim bölgesi sokağı 1-3 lüx

Meydan ve kavşaklar 10-20 lüx

Büyük illerin meydanları 10-30 lüx

Tablo 3- Dış Aydınlatmada Aydınlık Şiddetleri

BÖLÜMLER

AYDINLATMA ARACININ

Yüksekliği (h)

m

Ara uzaklığı

x h

km’deki sayısı Işık akısı

(lm)

Trafiği yoğun

yollar

8-12 3-5 20-30 6500-10000

Tarfiği az

yollar

6-8 5-8 230-30 2000-4000

Ana caddeler 8-12 3-4 25-30 8000-20000

Çarşılar 6-10 3-4 30-40 5000-10000

Yoğun trafikli

sokaklar

6-8 4-5 25-35 3000-5000

Az trafikli

sokaklar

4-6 5-8 30-40 600-2500

Meydanlar,

kavşaklar

10-15 3-4 10000-20000

Tablo 4- Aydınlatma Araçlarının Özellikleri

64

4.4.1 YOLLARDA AYDINLATMA DÜZENLERİ

Şekil 26 - Yollardaki Aydınlatma Düzenleri

A) Tek Taraflı Düzen: Bu düzende lâmbalar yolun bir tarafında bulunur. Yol genişliği

lâmba yüksekliğine eşit veya daha küçük olan yollarda kullanılır.

B) İki Taraflı Kaydırılmış Düzen: Bu düzende lâmbalar yolun her iki tarafında, fakat

kaydırılmış olarak bulunurlar. Yol genişliği lâmba yüksekliğinin 1 ile 1.5 katı olan yollarda

kullanılır.

C) İki Taraflı Karşılıklı Düzen: Bu düzende lâmbalar yolun iki tarafında karşılıklı

bulunurlar. Yol genişliği, lâmba yüksekliğinin 1,5 katından büyük olan yollarda kullanılır.

D) Refüjde Konsollu İki Sıralı Düzen: Orta refüjdeki bu sistemde prensip olarak her yön

için tek taraflı düzen söz konusudur. Ayrıca burada lâmba yüksekliği, refüj genişliği ve

aydınlatma armatürlerinin ışık dağılımı eğrisine bağlı olarak karşı yöndeki yolun

aydınlatmasına katkı da söz konusudur.

E) Enine Askı Düzeni: Bu düzende lâmbalar yolun orta ekseninde asılı bulunurlar. Bu

düzen yolun iki tarafında yapılar varsa tercih edilir.

F) Refüjde Boyuna Askı Düzeni: Refüjde orta çizgisi boyunca gerili çelik halata 10 ile 20

m arayla asılı aydınlatma düzenidir. Aydınlatma armatürlerini taşıyan direkler arası açıklık

60 ile 90 m kadardır.

4.4.2 KAVŞAKLAR VE ÇIKIŞ YOLLARINDA AYDINLATMA DÜZENLERİ

Kavşaklar ve çıkış yollarında lâmbalar öyle yerleştirilmelidir ki, trafik daha uzaktan iyi bir

şekilde görebilsin. Buralarda trafiği kolaylaştırmak için, kavşak bölgesinde parıltı değeri iki

65

katına çıkarılır, farklı ışık kaynağı kullanılır ve kavşak yapısına uygun aydınlatma düzeni

seçilir. Aşağıda farklı yapılardaki kavşakların aydınlatmasına örnekler verilmiştir.

Şekil 27- Kavşak Aydınlatması

4.4.3 MEYDANLARDA AYDINLATMA DÜZENLERI

Meydan ve meydan benzeri kavşaklarda aydınlık şiddetleri yüksek tutulur. Eğer yaya trafiği

fazlaysa, bu değer %50 daha artırılabilir. Buralarda geçişin çabuk ve güvenli olabilmesi için

armatür yerleşimine dikkat edilmelidir. Gerektiğinde kavşaklar yüksek direklerle

aydınlatılmalıdır. Çünkü uzaktan bakıldığında sürücüler için karışıklığa sebep olabilecek

çok sayıda normal boyda direkle yapılan aydınlatma yerine, az sayıda yüksek direkle

yapılan aydınlatma daha iyi sonuç verir.

Şekil 28- Meydanlardaki Aydınlatma Düzeni

66

4.4.4 VİRAJLARDA AYDINLATMA DÜZENİ

300 metreden büyük yarıçaplı virajlar düz yol gibi aydınlatılır. Daha küçük yarıçaplı

virajlarda lambalar arası açıklık , düz yollarınkinden daha küçük tutulur. Yol genişliği

lamba yüksekliğinin 1,5 katından daha küçükse , o zaman lambalar tek taraflı olarak virajın

dış tarafına yerleştirilir. Daha geniş yollarda iki taraflı karşılıklı düzen seçilir. İki taraflı

kaydırılmış düzen asla kullanılmaz. Virajlarda lambalar arası açıklık genel olarak düz

yollardaki açıklığın 0,5 ile 0,75 katı alınır.

Şekil 29- Virajlardaki Aydınlatma Düzeni

4.4.5 KÖPRÜLERDE AYDINLATMA DÜZENLERİ

Köprülerde çevre parıltısı olmadığından, kamaşma tehlikesi bakımından köprünün

aydınlatılması, çevresi boş yolların aydınlatılması gibidir. Yaya trafiği yoğun olan

köprülerin yaya kaldırımlarının ayrıca aydınlatılmasında yarar vardır.

4.4.6 TÜNELLERDE AYDINLATMA DÜZENİ

Tüneller, en az geliş gidiş yolları düzeyinde aydınlatılmalıdır. Tünellerde doğal aydınlatma

yetersiz olduğundan gündüzleri de aydınlatılması gerekir. Gündüz aydınlatmalarında

aydınlık düzeyi, gece aydınlatmalarına göre büyük alınmalıdır. Uzun tünellerin giriş ve

çıkış bölgeleri daha büyük aydınlık düzeyi alınarak aydınlatılmalıdır.

Yüksek düzeyli doğal aydınlatmadan, düşük düzeyli yapay aydınlatmaya yavaş yavaş

geçilmelidir. Ayrıca küçük parıltılı lâmbalar veya aydınlatma armatürleri eklenmesiyle araç

trafiği akışı kolaylaşır , güvenli olur.

67

BÖLÜM 5

5 DIŞ AYDINLATMA UYGULAMASI

5.1 RELUX KULLANIMI HAKKINDA KISA BİLGİ

Bitirme tezindeki dış aydınlatma uygulamasının hesaplarını yaptığım Relux programının

kullanımı hakkında kısa bir bilgi vereceğim

Programı açtıktan sonra ilk olarak şekildeki gibi yeni bir sayfa açılır.

Daha sonra açılan aşağıdaki sayfa da yapılacak olan projeye isim numara gibi değerler

verilir ve aydınlatma hesabı yapılacak olan mekan tipi seçilir.Dış mekan için Exterior ikonu

tıklanır.

68

Sonra aydınlatılacak yüzeyin referans yüksekliği belirlenir ve yansıtma katsayıları seçilir ve

aydınlatılacak yüzeyin ölçüleri girilir.

Sonra aydınlatacağımız yüzeyde nerden nasıl aydınlatma yapacaksak ona göre yapıları

oluşturmaya başlarız. Ok ile gösterilen ikon tıklandıktan sonra sol alt köşede oluşan küpün

üstüne tıklayarak istediğimiz boyutlarda bir yapı oluşturuyoruz.

69

Yapıları oluşturduktan sonra ok ile gösterilen ikon ile yapının üç boyutlu halini görebiliriz.

sonra ok ile gösterilen ikona tıklanır ve

70

karşımıza aşağıdaki pencere gelir buradan uygun armatür tipini seçeriz ve uygun yere

yerleştikten sonra hesaplama yaptırırız.

71

light calculation menusundan artifical light sekmesine tıklarız ve karşımıza gelen sayfada

start tuşuna basarız. Relux programı hesaplamaları yapar ve karşımızı aydınlatma ile ilgili

bütün sonuçlar gelir.

ok ile gösterilen ikonlardan bütün üç boyutlu görüntüleri aydınlık düzeyini aydınlık eğrisini

ortalama lüx değerinin olduğu bütün hesaplamaları görebilriz

72

5.2 RELUX HESAPLARI VE FOTOĞRAFLAR

73

74

75

76

77

78

79

80

81

Şekil 30 - Aydınlatma Yapmadan Önce

82

Şekil 31 - Aydınlatma Yapıldıktan Sonra

83

5.3 GERILIM DÜŞÜMÜ VE AKIM KONTROLU HESABI

%e=

%e= Yüzde Gerilim Düşümü

K= Öz İletkenlik KatSayısı (S.m/mm2 veya m/ohm.mm2)

N= Güç (W) (N yerine P kullanılabilir)

L= Uzunluk (m)

S= Kesit (mm2)

U= Gerilim (V)

%e=

0,093<1 olması nedeniyle hat geilim düşümü açısından yönetmeliklere uygundur.

2,5 mm2 kesitli iletkenin akım taşıma kapasitesi 21 Amper olduğundan iletken akım taşıma

kapasitesi bakımından yönetmeliklere uygundur.

Kaynakça :

150W 150W

9 m 3 m

220 V

2,5 mm2 2,5mm2

84

1-) Aydınlatma Tekniği - Prof. Dr. Muzaffer Özkaya / Birsen Yayınevi - İstanbul,2004

2-) Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları - Yrd. Doç Dr. Adem Ünal / Birsen

Yayınevi - İstanbul,2004

3-) Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Elektrik Mühendisliği Bölümü /

Aydınlatma Proje ve Deney Kitabı

4-) Pelsan Aydınlatma www.pelsan.com.tr

5-) Siteco Aydınlatma www.siteco.com.tr

6-) Elektrik Tesisat Projesi Meslek Resmi- Ünsal Yılmaz, Hayati Durmuş / Birsen

Yayınevi – İstanbul 2004

7-) Aydınlatma Tekniği ve Hesabı- Necmettin Tirben / Ankara 1974

ÖZGEÇMİŞ

85

Ad Soyad : Gökhan Demirel

Doğum Tarihi : 05/05/1983

Doğum yeri : İstanbul

Lise : 1997 – 2000 İhsan Mermerci Lisesi

Staj Yaptığı Yerler : Bolu Arçelik fırın fabrikası 30 işgünü , Amper Elektrik 12 iş

günü

86