T.C.

ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

FELSEFE ve DĠN BĠLĠMLERĠ (DĠNLER TARĠHĠ)

ANABĠLĠM DALI

DĠNLERDE KIYAMET FENOMENĠ

Yüksek Lisans Tezi

DanıĢmanı

Prof. Dr. Mustafa ERDEM

Hazırlayan

Rabia TOHTAHUNOVA

ANKARA – 2010

i

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa No

ÖNSÖZ ...................................................................................................................... iii

GĠRĠġ .......................................................................................................................... 1

I. BÖLÜM

YAHUDĠLĠK‟TE KIYAMET FENOMENĠ

A. YAHUDĠLĠĞĠN TARĠHÇESĠ ............................................................................... 2

B. YAHUDĠLĠK‟TE ÖLÜM DÜġÜNCESĠ ............................................................... 8

C. YAHUDĠLĠK‟TE KIYAMET ................................................................................ 9

a) Eski Ahit‟te Kıyamet ................................................................................... 11

b) Talmud‟da Kıyamet ..................................................................................... 17

D. YAHUDĠLĠK‟TE AHĠRET ĠNANCI ................................................................... 19

II. BÖLÜM

HIRĠSTĠYANLIK‟TA KIYAMET FENOMENĠ

A. HIRĠSTĠYANLIĞIN TARĠHÇESĠ ...................................................................... 22

B. HIRĠSTĠYANLIĞIN ÖLÜM ANLAYIġI ............................................................ 27

C. HIRĠSTĠYANLIK‟TA KIYAMET ...................................................................... 27

D. HIRĠTĠYANLIK‟TA AHĠRET ĠNANCI ............................................................. 34

ii

III. BÖLÜM

ĠSLAM‟DA KIYAMET FENOMENĠ

A. ĠSLAM‟IN TARĠHÇESĠ ...................................................................................... 36

B. ĠSLAM‟DA ÖLÜM DÜġÜNCESĠ ...................................................................... 38

C. KIYAMET KOPMADAN ÖNCEKĠ ALAMETLER .......................................... 48

a) Kıyamet‟in Küçük Alametleri ..................................................................... 50

b) Kıyamet‟in Büyük Alametleri ..................................................................... 55

E. HÜKÜM GÜNÜ OLARAK KIYAMET............................................................... 59

SONUÇ ..................................................................................................................... 61

KAYNAKÇA ............................................................................................................. 63

iii

ÖNSÖZ

Ġlahi kaynaklı dinlerde kıyamet, ahret inancıyla doğrudan alakalı olarak temel

inanç esaslarındandır. Ahiret‟in ne zaman baĢlayacağı ise doğrudan kıyametin

kopmasıyla baĢlayan bir süreçtir. Bu nedenle kıyamet en önemli gayb unsurlarından

birisidir. Kur‟an-ı Kerim‟de kıyametin kopuĢ anı ve onu takip eden aĢamaları tasvir

eden birçok ifade bulunmakta, ama kopacağı anın önceden tahmin bile etmemizi

sağlayacak bilgiler yer almamaktadır. Hz. Adem‟den peygamberimiz Hz.

Muhammed (as)‟a kadar bütün peygamberler aynı temel inanç esaslarını farklı

zaman ve mekanlarda farklı dillerde getirmiĢlerdir. Nitekim Kur‟an‟ı Kerim‟im

ifadesine göre Yüce Allah, Hz. Muhammed‟den önce yeryüzünün her tarafına

peygamberler göndermiĢ ve onlar aracılığıyla bütün insanlık aynı ilahi mesaja

muhatap olmuĢtur. Hem ne kadar Kur‟an-ı Kerim‟de Arabistan‟a bölgesel yakınlık

dolayısıyla sadece Orda Doğu‟ya da gönderilen peygamberlerden söz edilse de,

bütün insanlığın bu ilahi mesaja muhatap olduğu pek çok ayette belirtilmektedir.

Ancak buna rağmen zaman zaman ilahi dinlere muhalefet eden bazı beĢeri dini inanç

ve uygulamalarına da Ģahit olunmaktadır.

Ġnsanların yaratılıĢlarından gelen inanma duygusunun hangi kaynaktan temin

etme yoluna girerse girsin, ölüm, ölüm ötesi ve dünyanın sonu konularında fikir

yürütmekte bazı inanç ve düĢüncelere sahip bulunmaktadır. Ġlahi kaynaklı dinlerin

bu alanda verdiği bilgiler vahiy mahsulü Kutsal gerçekler olarak değerlendirilirken,

diğer din inançların öne sürdüğü bilgiler birer, kehanet, fala veya yıldızların

hareketlerinin yorumlanması olarak nitelendirilmektedir. Bu açıdan son din olan

Ġslamiyet, diğer önceki bütün dinleri kapsayan bir nitelik arz eder ve ilahi risaletlerin

birliğinin simgesidir.

iv

Ġlahi dinlerin sonuncusu ve onları tamamlayan Ġslam, her alanda olduğu gibi,

kendinde, önceki dinlerin yanlıĢlarını düzeltme, eksiklerini tamamlama özelliğini

“kıyamet” konusunda da ifade etmiĢtir. Aynı kaynaklı dinlerin aynı konudaki

inançların arasında ortak ve farklı tarafların araĢtırılması, incelenmesi, günümüz

Dinler Tarihi çalıĢmaları bakımından büyük bir ganimet haline gelmiĢtir. Özellikle

kıyamet konusunun ilahi dinler çerçevesinde bilimsel düzeyde ele alınmıĢ olmaması

konumuz her dinin kendi değerler bütünü içerisinde ele alınmıĢ olması bu gerekliliği

daha da aktüel hale getirmiĢtir. Dolayısıyla konumuz öncelikle kutsal kitaplar

çerçevesinde araĢtırılması, benze ve farklı taraflara iĢaret ederek ortak alan ilgililerin

dikkatlerine sunulması gerekmektedir.

ÇalıĢmamızın baĢından sonuna kadar, hiçbir yardımı esirgemeyen, konuyla

ilgili görüĢleriyle ve kütüphanesini kullanımıma açarak, değerli katkılarda bulunan

danıĢman hocam Prof. Dr. Mustafa Erdem‟e; çalıĢmayla ilgili değerli tavsiyeleriyle

yol gösteren hocam Prof. Dr. Ahmet Hikmet Eroğlu‟ya; çalıĢmayla ilgili

yardımlarının yanı sıra moral desteğini de hiç eksik etmeyen hocam Prof. Dr. Mevlüt

Uyanık‟a teĢekkürlerimi sunarım.

Rabia Tohtahunova

Ankara, 2010

1

GĠRĠġ

Evrende var olan her Ģeyin bir ömrü olduğu gibi, bu dünyanın da bir ömrü

vardır. Ġnsanları, baĢlangıç kadar son da meraklandırmıĢtır. Sonun zamanı, nasıl

gerçekleĢeceği ve neler olacağı en çok sorulan sorular arasında yer almaktadır. Bu

âlem ve üzerindeki varlıklar belirli bir süre için yaratılmıĢtır. Bir gün gelecek ne

âlemden ne de üzerindeki yaratılmıĢlardan bir eser kalacaktır. Evrendeki bu

mükemmel düzen bir gün sona erecektir.

Ġnsan ölünce kendi kıyameti kopmuĢ ve bu dünya hayatı onun için bitmiĢtir.

Ancak asıl büyük kıyamet ki insanların hepsinin dirilip hesap verecekleri meydana

(mahĢer) toplanmalarının baĢlangıç olayıdır. Bu büyük kıyamet bu dünyanın

yıkılması ve onun yerine öteki dünyanın kurulması olayıdır.

Dünyanın sonunda olacak olan olayları ile ilgilenen bilime eskatoloji denir.

Eskatoloji, ikiye ayrılmaktadır:

1) Bireysel Eskatoloji: kiĢinin kendi ölümü, ölüm sonrası durumu.

2) Kozmik Eskatoloji: genel dönüĢümü, değiĢimi veya Ģu anki dünyanın

sonunu ortaya koyar ve açıklar.

Eskatolojinin farklı yönden de iki sürece ayırabiliriz:

Kıyamet öncesi eskatolojisi: dünyanın sona ermesinden önce bir tarım olacak

olayları ifade eder. Her din kendi inançlar çerçevesinde bu olayları yorumlamaktadır.

Kıyamet sonrası eskatolojisi: kıyamet sonrası gerçekleĢecek olan yargı,

hesap, cennet, cehennem hayatları veya ölümsüzlük düĢüncesi gibi inanıĢlar bu

grupta yer almaktadır.

2

I. BÖLÜM

YAHUDĠLĠKTE KIYAMET FENOMENĠ

A. YAHUDĠLĠĞĠN TARĠHÇESĠ

Yahudilik, yaĢayan ve ilahi olarak nitelendirilen dinlerin en eskisi ve

mensubu en az olanıdır. Yahudilik, geçmiĢi yaklaĢık olarak 6 bin yıl geriye giden bir

dindir. Her dinin kendisine özgü özellikleri vardır. Yahudiliğin kendine özgü önemli

özelliklerinden biri; Ġsrailoğulları ile Tanrı arasındaki “Ahd”e kutsal kitaplarında

geniĢ yer ayrılmasıdır. Bundan dolayı Yahudilik, bir “Ahit Dini” olarak da

bilinmektedir. Ġsrailoğulları‟nın baĢına gelmiĢ bütün sıkıntıların onların bu Ahd‟e

uymamalarından, verdikleri sözü yerine getirmemelerinden kaynaklandığı kendi

kutsal kitaplarında Tanah‟ta belirtilmektedir.1 Yahudiliğin tarihçesi, kutsal

kitaplarına dayanır. Kutsal kitap, âlemin ve ilk insanın yaradılıĢından peygamber

Malaki‟ye kadar geçen olayları içinde bulundurur; aynı zamanda onların kutsal

tarihini oluĢturur.2 Ġsrailoğullar‟ın dini ve tarihi iç içedir.

3

Yahudi dininin kurucusu Ġbrahim olmuĢtur. Tanrı, bu peygamberle bir

sözleĢme yapmıĢ ve bunu Ortodoks Yahudilerce bugüne kadar uygulanmakta olan

sünnet törenleriyle sembolize etmiĢtir.4

1 Abdurrahman Küçük; Günay Tümer; M. Alparslan Küçük, Dinler Tarihi, Berikan yay., Ankara.

2009, s. 283

2 Günay Tümer; Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ocak yay., Ankara, 1997, s. 207

3 Hayrullah Örs, Musa ve Yahudilik, Remzi yay., Ġstanbul, 2000, s. 29

4 Mehmet Taplamacıoğlu, KarĢılaĢtırmalı Dinler Tarihi, GüneĢ yay., Ankara, 1966, s. 173

3

Yahudilik, tarihini Hz. Ġbrahim‟le baĢlatır. Yahudi geleneğine göre Hz.

Ġbrahim ilk Yahudidir.5 Tevrat‟ın bildirdiğine göre, Ġsrailoğulları, Yahudiler,

Ġbraniler gibi değiĢik adlarla anılan Yahudi toplumu, baĢlangıçta Harran yöresinde

yaĢıyordu. Bunlar çokluk göçebe bir yaĢama düzeni benimsemiĢlerdi, koyun

yetiĢtiriciliğiyle geçinirlerdi. Günün birindi tanrı Yahova, Ġbrahim peygambere

(Abram yada Abraham‟a) “ulusunu al, sana adanmıĢ olan topraklara (arz-ı mev‟ud‟a)

git”6 demiĢ, Ġbrahim peygamber de, Tanrının bu buyruğu üzerine, yönetimi altında

bulunan boyları toplayıp Fırat ırmağının batı yakasında buluna Filistin‟e göçmüĢ. O

yıllarda Filistin‟de Kenani denen baĢka bir ulus otururdu. Bunlar yeni gelen

göçebelere saldırarak onları verimsiz, kurak bölgelere sürmüĢler ve “nehri geçen”

anlamında “Ġbrani” adını vermiĢler. Kenani dilinden gelen bu “Ġbrani” sözü, sonraları

belli bir dönem Yahudi topluluğunun genel adı olmuĢtur.7 Kenan‟da kuraklığın baĢ

göstermesi üzerine Mısır‟a giden ve bir süre orda kalan Ġbrahim, Mısır firavununun

verdiği hediyelerle zengin olarak tekrar Kenan‟a dönmüĢtür.8

Bir gün Tanrı, Ġbrahim‟i denemek için, ondan oğlu Ġshak‟ı kurban etmesini

ister. Ġbrahim, emri yerine getirmek için bir mezbah yapıp bıçağı eline aldığında

Rabbin Meleği göklerden ona seslenip çocuğu boğazlamamasını, çünkü emri yerine

getirdiğini bildirir. Bunun üzerine Ġbrahim, gözlerini kaldırdığında, çalılıkta bir

koçun hazır olduğunu görür ve onu kurban eder.9

5 Baki Adam, YaĢayan Dünya Dinleri/Yahudilik, DĠB yay., Ankara, 2007, s. 207

6 Tekvin, 12: 1

7 Dinler Tarihi Ansiklopedisi, GeliĢim yay., Ġstanbul, c. II, s. 361

8 Adam, YaĢayan Dünya Dinleri/Yahudilik, s. 207

9 Bkz. Tekvin, 22:1-20

4

Tevrat‟a göre Ġshak‟ın Esav ve Yakub adlı iki oğlu olur. Ġshak yaĢlanıp

gözleri görmez olunca Yakub, babasının sevdiği Esav‟ın yerine hile ile kendisini

mübarek kıldırır. Esav, bunu öğrenince çok kızıp Yakub‟u öldüreceğini söyler.

Bunun üzerine Yakub, Harran‟a kaçmak üzere ayrılır. Yakub‟un Laban‟ın iki

kızından ve bunların yanında gelen iki de cariyeden on iki oğlu ve bir kızı olur.

Onları alıp babasının yanına Kenan‟a döner.10

Ġsrailoğlullarını on iki kabilesini

kökeni, Yakub‟un bu on iki oğluna dayanmaktadır. Yakub, Kenan‟a dönüĢ sırasında

önemli bir tecrübe yaĢar.11

Bu olay Tevrat‟ta Ģöyle anlatılır: Bir adam gün ağarıncaya

kadar onunla güreĢti. Yakub‟u yenemeyeceğini anlayınca, onun uyluk kemiğini

baĢına çarptı ve Yakub‟un uyluk kemiği çıktı. Adam Yakub‟tan kendisini

bırakılmasını istedi, fakat Yakub, kendisini kutsamadıkça onu bırakmayacağını

söyledi. Adam dedi ona “ artık adın Yakub değil, Ġsrail olacak, çünkü Tanrı‟yla ve

insanlar ile güreĢip yendin”.12

“Ġsrail” deyiminin anlamı çeĢitlidir: Tanrılara karĢı savaĢan, Tanrı için

savaĢan, Tanrı‟nın uğraĢtığı kiĢi veya Tanrı tarafından yönetilen kiĢi, Tanrı‟nın doğru

kulu veya Tanrı doğrudur anlamına da gelebilir.13

Yakub, çocukları arasında en fazla Yusuf‟u severdi. Bundan dolayı kardeĢleri

Yusuf‟u kıskanırlardı.14

Onlar, Yusuf‟u kuyuya attılar. Mısır‟a giden kervan Yusuf‟u

10

Tümer, a.g.e., s. 210

11 Adam, YaĢayan Dünya Dinleri/Yahudilik, s. 210

12 Bkz. Tekvin, 32: 22-32

13 Paul Johnson, Yahudi Tarihi, çev. Filiz Orman, Pozitif yay., Ġstanbul, 2000, s. 32

14 Bkz. Tekvin, 37: 3-4

5

kuyudan çıkardı15

ve Mısır‟da firavunun memuru Potifar‟a sattı.16

Daha sonra Yusuf,

firavunun sarayına maliye nazırı oldu.17

Yusuf‟un ölümünden sonra Mısır‟da durum değiĢti. Tahta geçen yeni firavun

Ġsrailoğullarını köleleĢtirdi.18

Musa o yıl dünyaya gelmiĢti. Annesi onu firavundan

kurtarmak için sepete koydu ve Nil nehrine bıraktı. Firafun‟un kızı onu evlat edindi.

Adını da “onu sudan çıkardım” diyerek adını Musa koydu.19

Sarayda büyüyen Hz.

Musa, bir gün Ģehirde dolaĢırken bir Ġsrailli‟ye yardım etmek amacıyla bir Mısırlı‟yı

öldürdü. Firavunun cezasından korkan Musa, Medyen‟e kaçarak ġuayb‟ın kızıyla

evlendi.20

Bir gün koyunları otlatırken Tanrı, Horev dağında yanan bir çalılığın

içinden konuĢtu ve ona Ġsrailoğullarını Mısır esaretinden kurtarma görevi verdi.21

Ġsrailliler Mısır‟dan ayrıldılar. Ġsrailliler Sina Çölünde kırk yıl dolaĢtılar.22

Musa Sina dağı üzerinde adına Tevrat (Torah) denilen ve her vakit Ortodoks

Yahudilerin tümünü yönetecek olan Tanrısal yasa ve buyrukları aldı. Musa, din

törenlerini geliĢtirmiĢ.23

15

Bkz. Tekvin, 37: 23-28; ayr. bkz. Ömer Rıza Doğrul, Yeryüzündeki Dinler Tarihi, Ġnkılap yay.,

Ġstanbul, 1947, s. 214

16 Bkz. Tekvin, 39:1

17 Baki Adam, Dinler Tarihi, Ankara Üniversitesi yay., Ankara, 1999, s. 37

18 Bkz. ÇıkıĢ, 1: 6-11, ayr. bkz. Adam, Dinler Tarihi, s. 37

19 Bkz. ÇıkıĢ, 2: 1-10

20 Bkz. Ekrem Sarıkçıoğlu, BaĢlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Bayrak yay., Ġstanbul, 1983, s.

188-189, ayr. bkz. ÇıkıĢ, 2: 11-15, 21

21 Adam, Dinler Tarihi, s. 38, ayr. bkz. ÇıkıĢ, 3: 1-10

22 Felicien Challaye, Dinler Tarihi, Varlık yay., Ġstanbul, 1972, s. 176

23 Taplamacıoğlu, a.g.e., s. 173

6

Musa‟dan sonra YeĢu, Ġsraillileri Filistin‟e götürür.24

Daha sonra Kral David Kudüs‟ü alır ve Yahudilerin en parlak devresini

baĢlatır.25

Bir peygamber sayılmamakla birlikte Davut Yahudi tarihinde önemli bir yere

sahiptir. Tarih boyunca Yahudiler, hep onun zamanındaki ihtiĢamlı yaĢamı

özlemiĢler; onun soyundan bir Mesih‟in gelip kendilerini kurtarmasını ve kutsal

topraklarda o ihtiĢamlı krallığı yeniden kurmasını beklemiĢlerdir.26

Oğlu Süleyman,

babası tarafından hazırlatılan yere kutsal Ma‟bed‟i yaptırır ve On Emir levhaları

bulunan kutsal Ahit Sandığı, Ma‟bed‟e koydu.27

Süleyman‟ın ölümüyle kuzey ve

güney toprakları arasında bir bölünme oldu. On kabile, Ġsrail‟e; ikisi de Yahuda

Krallığına tabi olacak. M.Ö. 722‟de yıkılan Ġsrail Krallığı kuzeyde Asurlular

tarafından; M.Ö. 586‟de Yahuda Krallığı güneyde, Babilliler tarafından yıkılır.

Böylece I. Mabet Dönemi sona ermiĢ oldu.28

Yahudilik tarihinde ve geleneğinde önemli biri olan Ezra, bir peygamber

değildir. Ezra‟nın ön plana çıkıĢı, Babil sürgününden dönüĢünden sonra oldu.

“Tevrat‟ın usta yazıcısı” olarak tanınan Ezra‟nın önderliğinde mabet yeniden inĢa

edildi. Böylece II. Mabet Dönemi baĢlamıĢ oldu. Ezra Babil‟den sonra sözlü yorumu

24

Bkz. YeĢu, 1:1-4

25 Bkz. II. Samuel, 5-9 bab., ayr. bkz. ayr. bkz. Ahmet Çelebi, Mukayeseli Dinler Açısından

Yahudilik, Kalem yay., Ġstanbul, 296, s. 35

26 Adam, YaĢayan Dünya Dinleri/Yahudilik, s. 214

27 Bkz. I. Krallar, 5-9 bab., ayr. bkz. Tümer, a.g.e. s. 211

28 Francine Kaufmann, Din Fenomeni/Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilik, derl. Mehmet Aydın,

Din Bilimler yay., Konya, 2000, s. 90

7

ile birlikte tamamen unutulan Tevrat‟ı yeniden yazmıĢtır.29

M.S. 70‟de Romalılar

tarafından mabet yıkılır ve Yahudiler sürgün edilir.30

Yahudilik‟te geniĢ bir kutsal kitap koleksiyonu bulunmaktadır. Yahudilerce

benimsenen bu geniĢ kitap koleksiyonuna; Ġbranice “Berit”, Latince “Testamentum”

denilmektedir. Kutsal Kitabı ifade etmek için kullanılan bu kelimeler; birlik, ittifak,

sözleĢme ve anlaĢma gibi anlamlara gelmektedir.31

Yahudiler‟in kutsal kitaplarının baĢında Eski Ahit gelir. Eski Ahit‟i Yahudiler

gibi Hıristiyanlar da vahiy olarak kabul ederler.32

Eski Ahit, kutsal yazılar

mecmuasına verilen genel isimdir. Eski Ahit veya Tanah üç bölümden oluĢur: Tora,

Nebim ve Ketubim.

Bugünkü Tanah‟ta iki ayrı kaynağa rastlarız: Tanrı‟nın ismini muhtelif

Ģekilde kullandıklarından, Yahvist (Yahve ismini kullanan) ve Elohist (Elohim

ismini kullanan) diye isimlendirilmektedir. Yahvist, en eski kaynak olsa gerektir;

Elohist ise, daha fazla teolojik meseleler üzerine durur.33

Yahudi Kutsal Kitapları: Yazılı ve Sözlü olmak üzere ikiye ayrılıyor. Yazılı

kutsal metinlerin esasını oluĢturan Tanah; beĢ kitaptan oluĢan Tora; Sekiz kitaptan

oluĢan Nebim (Peygamberler) ve on bir kitaptan oluĢan Ketubim (Kitaplar) olmak

üzere üç bölümden meydana gelmektedir.34

Sözlü metinler ise Tanah‟ın tefsirleridir.

29

Adam, YaĢayan Dünya Dinleri/Yahudilik, s. 214-215

30 Bkz. Salime Gürkan, Yahudilik, ĠSAM yay., Ġstanbul, 2008, s. 25

31 Mehmet Alparslan Küçük, Kutsal Kitap AnlayıĢı/Yahudi, Hıristiyanlık ve Ġslam Örneği, Berikan

yay., Ankara, 2009, s. 33

32 Sarıkçıoğlu, BaĢlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, s. 187

33 Annemarie Schimmel, Dinler Tarihine GiriĢ, Güven yay., Ankara, 1955, s. 101

34 Mehmet Küçük, a.g.e, s. 33

8

Bunlar MiĢna ve Gemara‟dır. MiĢna Tanah‟ın, Gemara da MiĢna‟nın yorumlarıdır.

Gemara, MiĢna metnini de içerdiği için genel olarak Talmud adıyla anılır.35

Yudas

isimli bir haham, dilde dolaĢan bu esasların ve nesilden nesile nakledilen rivayetlerin

kaybolmasından korktu ve onları, MiĢna isimli bir eserde topladı. MiĢna, “tekrar

edilen Ģeriat” manasına geliyor. Daha sonraki senelerde, Filistin ve Babil hahamları

Yudas‟ın tedvin ettiği esere birçok ilaveler yaptılar. MiĢna‟nın anlaĢılması bazı

okuyucular için zor olunca, Yahudi âlimleri ona birçok haĢiyeler ve Ģerhler yazdılar.

Bu Ģerh ve haĢiyelere Gemara ismi verildi.36

Gemaralar, farklı coğrafyalarda ve farklı

tarihlerde uzun bir tarihi süreç içerisinde meydana getirildikleri için, Filistin (ya da

Kudüs) Gemerası ve Babil Gemerası diye iki ayrı külliyat söz konusudur.37

Yahudililerin ekseriyeti, Talmud‟u, Tanrı tarafından inzal edilmiĢ bir kitap kabul

ederler ve onu Tevrat‟la aynı değerde tutarlar. 38

Eski Ahit‟i meydana getiren kitaplar

Ġbranice yazılmıĢtır; bunların bazı parçaları da Asya‟nın Yakındoğusunda çok yaygın

bir dil olan Aramice ile yazılmıĢ bulunmaktadır.39

B. YAHUDĠLĠKTE ÖLÜM DÜġÜNCESĠ

Ölüm, bir gerçektir ve hayatın ayrılmaz bir parçasıdır. Ölüm, bir yok olma

mıdır, yoksa baĢka bir hayata geçiĢ midir? Ġnsan bu soruların cevabını bulmak ister.

35

Adam, YaĢayan Dünya Dinleri/Yahudilik, s. 222

36 Ahmet Çelebi, Mukayeseli Dinler Açısından Yahudilik, çev. Ahmet Büyükçınar, Faruk Harman,

Kalem yay., Ġstanbul, 1978, s. 278

37 Ġsmail TaĢpınar, Duvarın Öteki Yüzü /Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilikte Ahiret Ġnancı,

Gelenek yay., Ġstanbul, 2003, s. 176

38 Çelebi, a.g.e., s. 278

39 Challaye, a.g.e., s. 123; ayr. bkz. Hikmet Tanyu, Tarih Boyunca Yahudiler ve Türkler, Bilge yay.,

Ankara, 1979, s. 35

9

Yahudilik, ölümü hayatın baĢka bir safhasına geçiĢ aracı olarak görür.

Bundan dolayı mezarlık Ġbranice‟de “bath ha-hayim” olarak isimlendirilir ki anlamı

“dirilerin evi” demektir.40

Yahudilik‟te iyi olsun, kötü olsun bütün insanların

öldükten sonra “Ģeol” adı verilen bir yere gidecekleri, orada kederli bir Ģekilde

varlıklarını sürdürecekleri, ruhların mezarda kalacağı inancı vardır. Bunun umumi bir

kader olduğu, ölümden sonra bir muhakemenin bulunmadığı kabul edilmektedir.41

Çünkü ölünün Tanrı‟ya dua etme ve ona yakarma imkanı yoktur.42

Ölümden sonra

hayat, kısmen mezarda kısmen de Yehova (Tanrı) veya insanlarla münasebette

olmaksızın, ölülerin bir gölge varlıklarını sürdüreceklerine inanılan ölüler âleminde

yani “Ģeol” de geçecektir.43

C. YAHUDĠLĠKTE KIYAMET ANLAYIġI

Ölüm, insanın kıyameti olduğu gibi bir de dünyanın, daha doğrusu evrenin bir

kıyameti vardır. Hemen hemen tüm dini inanç sistemlerinde, üzerinde yaĢanılan

dünyanın bir gün son bulacağı anlayıĢı bulunmaktadır.44

Ġlk kıyamet metinleri, Daniel ve Hanok‟un Kitabı‟nın en eski bölümü,

“sofular” (hasidim) çevresinde ortaya çıkar. “Sofular” oldukça kapalı bir cemaatti;

yasaya mutlak itaatin önemi ve nedamet getirmenin acili yeti üzerinde duruyorlardı.

Daniel‟in Kitabı, bugünkü haliyle M.Ö. 164‟e doğru tamamlandı. Yazar,

kendi çağında veya kısa süre önce yaĢanmıĢ olayları yüzyıllarca önce dile getirilmiĢ

40

Adam, Din Bilimleri II, Ankuzem yay., Ankara, 2006, s. 226

41 Örs, a.g.e., s. 361

42 Bkz. Mezmurlar, 115: 17

43 Örs, a.g.e., s. 361, ayr. bkz. Tümer, a.g.e., s. 130

44 Adam, Din Bilimleri II, s. 230

10

kehanetler olarak betimlemektedir. Örneğin Daniel‟in Kitabı‟nda, Nebukadnezzar‟ın

(M.Ö. 605-562) gördüğü bir düĢ anlatılır. Kral düĢünde bir heykel görmüĢtü: BaĢı

altından, göğsü ve kolları gümüĢten, karnı ve kalçaları heykele çarptı: “Demir, kil,

tunç, gümüĢ, altın aynı anda parçalandı; yazın harman yerindeki saman çöpleri gibi

oldular. Derken bir rüzgâr çıktı, hiç iz bırakmadan hepsisi alıp götürdü”.45

Daniel

düĢü yorumlar: Altından baĢ Nebukadnezzar‟dır; onun ardından daha aĢağı bir

krallık kurulacak ve sonra gelecek tunç krallık ezecek, ama sonunda kendisi de yok

olacaktır. O zaman “Göklerin Tanrısı hiç yıkılmayacak, baĢka halkların eline

geçmeyecek bir krallık kuracak”46

Daniel‟in Kibatı, bu yozlaĢmıĢ dünyanın sonunun

yaklaĢtığının ve daha sonra Tanrı‟nın ebedi krallığını kuracağının güvencesini verir.

Ayrıca Daniel, denizden çıkan birbirinden farklı dörrt büyük yaratığı gördüğü kendi

düĢünü de anlatır. Bu hayvanlar ölmeleri mukadder dört krallığı temsil etmektedir;

daha sonra tüm imparatorlar üzerindeki egemenlik, Yüceler Yücesi‟nin halkına

verilecektir.47

Daniel ve diğer Yahudi kıyamet metinler baĢka anlatılarda bilinmeye

bir unsuru gündeme getirir: Evrensel tarihi oluĢturan olaylar artık ezeli ve ebedi

kozmik döngü ritmini yansıtmaz ve yıldızlara da bağımlı değildirler; Tanrı‟nın planı

uyarınca geliĢirler. Bu önceden hazırlanmıĢ planda, merkezi rolü Ġsrail oynar; tarih

dörtnala sonuna doğru atılır, baĢka bir deyiĢle Ġsrail‟in nihai zaferi çok yakındır. Bu

zafer yalnızca siyasi düzlemle sınırlı kalmayacaktır; aslında tarihin sona ermesi

45

Daniel, 2: 32-36

46 Daniel, 2: 44

47 Daniel, 7:27

11

Ġsrail‟in selamete ermesiyle eĢdeğerlidir; bu selamet Tanrı tarafından ezelden beri

belirlenmiĢ ve halkının iĢlediği günahlara karĢın, Tarihin planı içine kaydedilmiĢtir.48

a) Eski Ahit’te Kıyamet

Eski Ahit‟te “Zamanların Sonu”49

, “O Zaman”50

ve “Kefaret Günü” olarak

söz edilen kıyamet günü hakkında birkaç yerde bahsedilmektedir. Bunlardan birinde;

“Boru çalınacak ve o gün vaki olacak…51

, denilirken, bir baĢkasında “Ve yedinci

ayda, ayın onuncu gününde yüksek sesli boruyu gezdireceksin; boruyu kefaret

gününde bütün memleketinizde gezdireceksiniz” 52

denilerek, kıyametin bir boru

sesiyle baĢlayacağı belirtiliyor.53

Yahudilik‟te, Kıyamet Günü, sadece dünyanın ve evrenin harap olmasını

değil, bir hesap gününü de kapsamakta ve Ģöyle denilmektedir: “Bütün milletleri ve

dilleri bir araya toplayacağım vakit geliyor ve gelip benim izzetimi görecekler ve

aralarına bir alamet koyacağım…”54

.

Yahudiliğin kıyamet anlayıĢı Mesih anlayıĢıyla bağlantılıdır. Mesih terimi

Ġbranice masiah (yağlanma) kelimesinin bir çevirisi olan meĢiah‟tan türetilmiĢtir.

Kökeni Ġbranice olan meĢiah teriminin literal anlamı “yağlanmıĢ birisi”dir. Mesih

48

Mircea Eliade, Dinsel Ġnançlar ve DüĢünceler Tarihi, çev. Ali Berktay, Kabalcı yay., Ġstanbul, 2003,

c. 2, s. 303-304

49 Bkz. Daniel, 11: 35

50 Bkz. ĠĢaya, 12: 1

51 ĠĢaya, 27: 13

52 Levililer, 25: 9

53 Akif Bilgin, Kıyamet Sona Doğru geri Sayım/Armagedon, Kara Kutu yay., Ġstanbul, 2005, s. 83

54 ĠĢaya, 66: 18-19

12

kelimesinin Eski Ahit içerisindeki ilk kullanımları eskatolojik* bir kurtarıcıyı değil,

daha çok kelimenin literal anlamı doğrultusunda yağlanmıĢ, kutsanmıĢ ve özel

seçilmiĢ kiĢiyi ifade etmektedir.55

“Mesih” tabiri baĢlangıçta Ġsrail Kralları‟nı veya

büyük kâhinleri belirtmektedir.56

Zira Eski Ġsrail‟de Tanrı‟nın hizmetinde yağlanmıĢ

bir kralın dünyada doğruluğu hâkim kılacağına inanılmıĢtır.57

Daha sonra

peygamberler de mesh edilmeye baĢlanmıĢtır.58

Önceleri sadece kral, peygamber ya

da din adamlarından özel kiĢileri ifade etmek için kullanılan bu kelime, sonradan

eskatolojik kurtarıcı anlamını kazandı. Artık Yahudiler “Mesih” sözcüğü, Tanrı

tarafından kendilerini kurtarmak üzere, Davut soyunda gönderilecek kimseyi ifade

etmek için kullanırlar.59

Yahudilik, baĢka kavimlerin egemenliği altında yaĢadığı dönemlerde Mesih

fikri gittikçe güçlenmeye baĢladı, Romalılar döneminde ise zirveye çıktı. Her çileli

halk bir kurtarıcı bekler ve bütün umut rüyalarında olduğu gibi, onu günden güne

daha tabiatüstü bir varlık haline koyar.60

* Eskatoloji: Yunanca “eschatos” (son) ve “eschata” (en son Ģeyler) terimlerinde türetilen, son Ģeylerle

ilgili öğretiler bilimidir. Dünyanın sonunda gelecek olayları, ölüm, ölüm sonrası, yargılama, hesap,

ceza, cennet, cehennem gibi konular eskatolojinin kapsamına girmektedir.

55 Cengiz Batuk, Tarihin Sonunu Beklemek/Ortadoğu Dinlerinde Eskatoloji Mitosları, Ġz yay.,

Ġstanbul, 2003, s. 67

56 Bkz. I. Samuel, 10:1

57 Kadir Canatan, Dinlerin Gelecek Tasarımı-Kaybedilen Cennetten Kazanılan Cennete, Bilgi ve

Hikmek Dergisi, Ġstanbul, 1994, sy. 6, s. 34

58 I. Krallar, 19:16; ĠĢaya, 61:1; I. Tarihler, 16:22

59 Sami Baybal, Ġbrahimi Dinlerde Mesih‟in DönüĢü, Yediveren yay., Konya, 2002, s. 27

60 Tümer, a.g.e., s. 132

13

Yahudi din adamları (Rabbiler) Mesih‟i, “Ġsrail‟i kurtaracak ve beĢer tarihinin

zirvesinde yönetecek bir kral, Tanrı‟nın Krallığının kendisi ile tesis edileceği bir

vasıtadır” diye tanımlarlar. Yani öyle bir dönem gelecek ki, evrensel barıĢ ve sosyal

adaletin gerçekleĢtiği, hastalık ve tüm kötü problemlerin çözüldüğü bir dünya

olacaktır.61

Mesih, dağınık vaziyetteki Ġsrailoğullarını toplayacak, ülkesini ve halkını

düĢmanlara karĢı koruyacak; hâkimiyetini her tarafa yayacaktır.62

Yine Mesih,

ülkesini ilahi kanunlar çerçevesinde yönetecek; eğemenliği altındaki bütün milletleri

mutluluk içinde yaĢatacak; harbi kaldıracak, çeĢitli harp aletlerini ziraat aletlerine

dönüĢtürecek, kimse kimseye karĢı kılıç kaldırmayacaktır.63

Yahudiler, Mesih‟in geleceği yılı ve ayı belirlemeye çalıĢmıĢlardı. Bazı

görüĢlere göre Mesih M.S. 240 veya 471 yılında gelecekti. Fakat tespit edilen tarih

tutmayınca veya Mesih iddiasıyla ortaya çıkanların sahte oldukları anlaĢılınca; te‟vil

yoluna gidilmiĢ ve ileriye dönük tarihler verilmiĢtir.64

Yahudilere göre Mesih dönemi gelen olarak 400 yıl sürecek ve Mesih‟in

ölümüyle nihayet bulacaktır. Yine Yahudilere göre Mesih‟in ölmesinden sonra bütün

insanlar da ölecektir. Dünya yedi gün sessizliğe bürünecek, artık hiçbir canlı varlık

kalmayacak, belirli bir zaman sonra haĢir ve hesap günü gerçekleĢecektir.65

Daniel kitabının 11.-12. babları tamamıyla ahir zamanda meydana gelecek

olaylar ve öldükten sonraki duruma iliĢkin açıklamalara ayrılmıĢ. Daniel kitabı

Kitab-ı Mukaddes araĢtırmacılarının hemen hemen tamamının ittifakıyla, M.Ö. 160

61

Baybal, a.g.e., s. 53-56

62 Bkz. ĠĢaya, 28: 12; Zekarya, 9: 10

63 Bkz. ĠĢaya, 2: 4; Mika, 4: 3-4

64 Sarıkçıoğlu, BaĢlangıçtan Günümüze Kadar Dinler Tarihi, s. 204

65 Ekrem Sarıkçıoğlu, Dinlerde Mehdi Tasavvurları, Sidre yay., Samsun, 1997, s. 36

14

yılları civarına ait bir metindir.66

ĠĢaya kitabında da kıyamete dair bilgiler yer alıyor.

Bir peygamber olarak ĠĢaya‟nın görev yaptığı tarihler, Yehuda krallığı döneminde

M.Ö. 730-700 yılları civarıdır. Ancak, Tanah içerisinde mevcut olan ve kendi adıyla

anılan ĠĢaya kitabı, çeĢitli dönemlerde kaleme alınmıĢ metinlerden müteĢekkildir.

ĠĢaya kitabında, öldükten sonraki hayata iĢaret edebilecek sözlerin bulunduğu kısım

olan ĠĢaya‟nın Apokalipsi‟nde (24-27/13. bablar arası) yer almaktadır. Ayrıca ĠĢaya

27: 1 ve 51: 9-11 gig yerlerde Yehova‟nın dünyanın sonu ve öte dünya ile ilgili

etkinliklerinin, kaos- ejderinin öldürülüĢü hakkındaki parçalara rastlayabiliriz. ĠĢaya

Apokalipsi‟nin tarihlendirilmesi konusunda metnin kendisinde herhangi bir tarihi

olaya iĢaret edilmemekle birlikte, hemen hemen bütün araĢtırmacılar ittifakla bunu

geç döneme ait bir metin olabileceği hususunda birleĢmiĢlerdir.67

Eski Ahit içerisinde yer alan apokaliptik metin olarak kabul edilen Dainel‟in

Kitabının Mesih beklentisinin güçlü savunucularından biri olduğu görülmektedir:

“Günahı bitirmek, ve suçları sona erdirmek, ve fesat için kefaret etmek, ve

ebedi salahı içeri getirmek, ve rüyeti ve peygamberliği mühürlemek, ve mukaddesler

mukaddesini meshetmek için kendi kavmin üzerine, ve senin mukaddes Ģehrin

üzerine yetmiĢ hafta hükmolundu. Ve bilip anla ki, YeruĢalimi eski haline koymak

ve bina etmek için emrin çıkmasından mesholunan hükümdara kadar yedi hafta ve

altmıĢ iki hafta olacak; o yine sokakla ve hendekle yapılacak, bu da sıkıntı

vakitlerinde olacak. Ve bu altmıĢ iki haftadan sonra mesholunan kesilip atılacak ve

bir Ģeyi olmayacak ve gelecek hükümdarın kavmi Ģehri ve makdisi harap edecek ve

onun sonu tufanla olacak ve ta sona kadar cenk olacak; harabiyetler takdir

66 TaĢpınar, a.g.e., s. 115

67 Samuel Henry Hooke, Ortadoğu Mitolojisi, çev. Alaeddin ġenel, Ġmge yay., Ġstanbul, 2002, s. 225

15

olunmuĢtur. Ve çoğu ile bir haftalık kuvvetli ahit kesecek ve haftanın ortasında

kurbanla takdimeyi durduracak ve mekruh Ģeylerin kanadı üzerinde harap eden biri

gelecek ve tam sona kadar, bu da hükmolunmuĢtur, viranenin üzerine öfke

dökülecek.”68

Daniel, Mesih olarak herhangi bir isimden bahsetmez. Ayrıca Russell‟in de

vurguladığı gibi Daniel‟in ifadelerinde anlaĢıldığı kadarıyla onun kurgusunda Mesih

ya da Mesih Kral ikincil bir konuma sahiptir. Birincil rol ya da eskatoloji

düĢüncesinde merkez Tanrı‟dır.69

“Gece rüyetlerinde gördüm ve iĢte insan oğluna benzer biri göklerin bulutları

ile geldi, ve Günler eski olana kadar geldi, ve onun önüne kendisini yaklaĢtırdılar. Ve

bütün kavimler, milletler ve diller ona kulluk etsinler diye kendisine saltanat ve izzet

ve krallık verildi; onun saltanatı geçmeyecek ebedi bir saltanattır ve krallığı

yıkılmayacak bir krallıktır.”70

Yadulik‟te Mesih‟in ortaya çıkmadan önce bir takım meydana gelecek

olaylara “Mesih Sancıları” denir.71

Onlar Ģu Ģekilde özetlenebilir:

1. Doğal Afetler

Kıyamet kopmadan doğal afetler ve iklim değiĢiklikleri olacak diyen Tevrat,

kıyamet anını diğer dinler gibi yine göksel olaylara bağlıyor.72

“Bütün memleketi

viran etmek için, Rab ve gazabının silahları uzak bir diyardan, göklerin ucundan

68 Daniel, 9:24-27

69 Batuk, a.g.e., s. 84

70 Daniel, 7:13-14

71 Yusuf Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi, Gözlem yay., Ġstanbul, 2001, c. II, s. 388

72 Mustafa Karaca, Evreni Bekleyen Büyük Son Kıyamet, Nokta Kitap yay., Ġstanbul, 2006, s. 229-

230

16

geliyorlar”73

diyen Tevrat, kıyamet ile Tanrı‟nın tüm dünya üzerinde bir olacağından

bahsediyor.

“Ve o gün vaki olacak ki, ıĢık olmayacak, ıĢıldayanlar kararacak; fakat

Rabbin bildiği bir gün olacak; gündüz de olmayacak; gece de olmayacak ve vaki

olacak ki, akĢamleyin ıĢık olacak. Ve o günde vaki olacak ki, YeruĢalem‟den diri

sular çıkacak; onların yarısı Ģarkı denizine, yarısı garp denizine akacak; yazın da

kıĢın da böyle olacak. Ve bütün dünya üzerinde Rab kral olacak; o gün Rab bir ve

ismi bir olacak.”74

Yine Eski Ahit‟in bir baĢka yerinde deniliyor “…Bu iĢ de bir lahzada ansızın

olacak. Orduların Rabbi tarafından, gök gürlemesi ile ve zelzele ile ve büyük gürültü

ile kasırga ile ve sağanakla ve yiyip bitiren ateĢ lavı ile yoklama olacak.”75

“Bundan ötürü gökleri titreteceğim ve ordular Rabbi‟nin gazabında ve kızgın

öfkesi gününde dünya yerinden oynayacak.”76

Diğer anlatılarda olduğu gibi, Yahudi kıyamet metinlerinde birçok afet ve

mahĢeri kozmik görüngü dünyanın sonunu haber verir: Gece güneĢ ve gündüz ay

parlayacak, çeĢmelerden kan akacak, yıldızlar yörüngelerinde çıkacak, ağaçlardan

kan damlayacak, yerin derinliklerinden ateĢ fıĢkıracak, taĢlar haykırmaya

baĢlayacak.77

73 ĠĢaya, 13:5

74 Zekerya, 14: 6-9

75 ĠĢaya, 29:5-6

76 ĠĢaya, 13:13; ayr. bkz. Karaca, a.g.e., s. 234

77 Elade, a.g.e., s. 304

17

2. SavaĢlar

“ĠĢte Rabbin Günü geliyor ve senin çapul malını senin içinde pay edecekler.

Çünkü bütün milletleri YeruĢalem‟e karĢı cenge toplayacağım ve Ģehir alınacak ve

evler yağma edilecek ve kadınlar kirletilecek ve Ģehrin yarısı sürgüne çıkacak,

kavmin artakalanları ise Ģehirden kesilip atılmayacak.”78

“ve bela Ģu olacak, o bela ki… ayakları üzerinde dururken etleri eriyecek ve

gözleri çukurları içinde eriyecek ve ağızlarında dilleri eriyecek…”79

3. Toplumsal Dejenerasyon

Tevrat‟ın kıyamet alameti olarak değerlendirdiği son bir konu da toplumsal

yozlaĢma. Toplumsal yaĢam değerlerindeki yozlaĢma ve ben merkeziyetçi bir yaĢam

standardının benimseniĢi, kıyamet öncesi yaĢanacak net bir olgu gibi öne sürülüyor.80

“Ve çocukları onlara reis edeceğim ve küçük çocuklar onlara saltanat

edecekler. Ve kavim karĢılıklı birbirine ve herkes komĢusuna hainlik edecek; çocuk

ihtiyara karĢı ve alçak adam itibarlıya karĢı hayâsızca davranacak… Ey kavmim sana

yol gösterenler seni saptırıyorlar ve yürüyeceğin yolu bozuyorlar.”81

b) Talmud’da Kıyamet

Talmud‟a göre, dünyanın ömrü 6000 yıldır. Bu altı bin yılın ilk iki bin yılı

karıĢıklık (kaos), ikinci iki bin yılı Tora (Tevrat), üçüncü iki bin yılı da Mesih yılıdır.

Mesih yılından epey bir süre geçmiĢ olmasına rağmen, insanların günahları yüzünden

78 Zekeriya, 14:1-2

79 Zekerya, 14:12, ayr. bkz. Karaca, a.g.e., s. 232

80 Karaca, a.g.e., s. 229-230

81 ĠĢaya, 3:4-5, 12

18

Mesih‟in gelmesi gecikmiĢtir. Ġki bin yıllık Mesihi dönem, seksen beĢinci jübile

yılında, yani 4250‟de baĢlamıĢtır. 6000 yılında bu dönem tamamlanacaktır.

“Elia‟nın sinagogunda Ģöyle öğrettiler: Dünya altı bin yıl duracak; iki bin yıl

ĢaĢkınlık, iki bin yıl yol gösterme, iki bin yıl da Mesih‟in zamanı. Ama bizim pek

çok olan suçlarımız yüzünden bunlar geçtikleri gibi geçtiler (Yani Mesih‟in gelmesi

gecikti).82

Yahudi düĢüncesine göre Mesih gelmeden önceki yedi yıllık dönemde

birtakım olağanüstü olaylar meydana gelecektir. Birinci yılda, yağmur bir yere

yağacak diğer yere yağmayacaktır. Ġkinci yılda, kıtlığın alametleri belirecektir.

Üçüncü yılda büyük bir kıtlık olacak; çoluk çocuk, genç ihtiyar, kadın erkek, dindar

günahkâr ayrımı olmadan pek çok insan ölecek ve Tevrat unutulacaktır. Dördüncü

yılda, kısmi, beĢinci yılda ise büyük bir bolluk meydana gelecek ve Tevrat tekrar

hatırlanacaktır. Altıncı yılda semavi sesler duyulacak, yedinci yılda ise büyük

savaĢlar meydana gelecektir. Gog Magog (Ye‟cüc Me‟cüc) savaĢı bu dönemde

gerçekleĢecektir. Yedinci yılın sonunda Davut oğlu Mesih gelecektir. Mesihi dönem

6000 yılında tamamlanacak, 7000 yılında kıyamet kopacak, bu dünya tamamen yok

olacak ve yerine yeni bir dünya yaratılacaktır.83

82 Talmud Sangendir 97a-97b, ayr. bkz. Örs, a.g.e., s. 358

83 Adam, Din Bilimleri II, s. 232

19

D. YAHUDĠLĠK’TE AHĠRET ĠNANCI

Öteki dünya ve buna bağlı olarak yeniden dirilme, cennet, cehennem ve

Mesihi düzen fikrini de içinde alan ahret inancı, Yahudi dininin en karmaĢık

konularından biridir.84

Yahudilik‟te ahret inancı tarihi bir geliĢme içinde kendini göstermektedir.

Mevcut Yahudi kaynakları ahrete imandan net bir Ģekilde önceleri bahsedilmediğini

söylemektedirler. Buna göre, iyi ve kötü amellerin karĢılığında bir müeyyide yeri

olarak, ahretten bahsedilmiyordu.

Yahudi Kutsal Kitabı‟nda, Daniel Kitabına kadar, ahret inancı hakkında açık

ifadelere pek rastlanmamaktadır.85

Daniel‟den önce ĠĢaya‟da “Senin ölülerin

dirilecekler; benimkilerin cesetleri kalkacaktır. Ey sizler, toprak içinde yatanlar,

uyanın ve terennüm edin…ve her yer ölülerini dıĢarı atacak”86

Ģeklinde Yeniden

Dirilme inancına delil sayılabilecek ifadeler vardır. Daniel kitabında ise ebedi hayat

ile ilgili Ģu ifadeler yer almaktadır:

“Ve yerin toprağında ebedi nefrete uyanacaklar. Ve anlayıĢlı olanlar gök

kubbesinin parıltısı gibi, birçoğunu salaha döndürenler de yıldızlar gibi ebediyen ve

daima parlayacaklar”87

Eski Ahit‟de ahret inancı ve ölümden sonraki hayat hakkında açık ve kesin

ifadeler bulamıyoruz. Sadece ölümden sonra ruhun gideceği yer olan “Ölüleri

84 Gürkan, a.g.e., s. 102

85 Küçük, a.g.e., s. 300

86 ĠĢaya 26:19

87 Daniel, 12:2-13

20

Düyarı”ndan söz edilmektedir ki, burası da hayattakileri kötülüklerden sakındırmak

için bir korkutucu olarak zikredilir.88

Mesela Ģöyle denmektedir:

“Kuraklık ve sıcaklık kar sularını alıp götürür; ölüler diyarı da suç

iĢleyenleri”.89

Yine Ģu cümlelerde de ölüler diyarı, helak edici bir yer olarak

nitelendiriliyor:

“Ölüler diyarının elinden onları fidye ile alacağım; onları ölümden

kurtaracağım; ey ölüm, taunların nerede? Nedamet gözlerinden saklanacak.”90

Eski Ahit‟in bir cümlesinde de Ģöyle deniyor: “Ya Rabb, canımı ölüler

diyarından çıkardın; Kabre inmeyeyim diye beni yaĢattın.”91

Yahudilik‟te ölüm gerçeği ve ölümden sonra ruhun gideceği yer olan “Ölüler

Diyarı” zikredilmekle birlikte, Eski Ahit‟te ne ahrete iman ne de ahrete dair herhangi

bir açıklama mevcut değildir. Hatta “Ölüler Diyarı” tabirini bile komĢu milletlerden

almıĢ olabilecekleri ileri sürülmektedir.92

Talmud, Tanah metninden sonra Yahudiliğin en yaygın ve önemli bir

mezhebi olan ve Ferisiliğin bir uzantısı olarak kabul edilen Rabbinik yoruma ait

önemli bir kaynaktır. Ġki ana metinden müteĢekkil olan Talmud‟un birinci ve asıl

kısmına MiĢna; ikinci metne ise Gemera adı verilmektedir.

Tanah‟tan sonra ikinci en önemli kaynağı teĢkil eden Talmud‟un asıl kısmını

teĢkil eden MiĢna metninden itibaren Yahudilik‟teki ahret inancı açıkça ifade

edilmeye baĢlanmıĢtır. Ancak burada belirtilmesi gereken önemli bir nokta ise, bu

88 Atasağun, a.g.e., s. 17

89 Eyüb, XXIV/19

90 HoĢea, XIII/14

91Mezmurlar, XXX/3

92 Atasağun, a.g.e., s. 17

21

ahret inancının hem MiĢna hem de Gemeralar‟da dile getirilmiĢ olmasına rağmen

ahret konusunda hem detaylı bilgiye yer verilmemektedir hem de bazen birbirine zıt

ifadeler yer almaktadır. Ancak kesin olan Ģu ki, artık MiĢna ve Talmud‟la birlikte

genellikle “gelecek alem” ya da “gelecekte” Ģeklinde ifade edilecek olan ahret

inancının Yahudiliğin merkezinde yer almıĢ olmasıdır.93

93 TaĢpınar, a.g. e.., s. 164

22

II. BÖLÜM

HIRĠSTĠYANLIKTA KIYAMET FENOMENĠ

A. HIRĠSTĠYANLIĞIN TARĠHÇESĠ

Önce Yahudiliğin bir mezhebi olarak görünen Hıristiyanlık, MS 1. yüzyılda

Roma Ġmparatorluğu‟nun gölgesinde ortaya çıkıyor.94

Yahudilikten ayırma

sebeplerden en önemlileri: Ġsa sadece Yahudiliğin beklenilen Mesih değil, ikincisi Ġsa

Tanrı‟nın oğlu olarak tanınmıĢ olmasıdır. Ve bu anlayıĢ Tanrı ile – insanlar arasında

yeni bir anlaĢmayı meydana getirmiĢti.95

Hıristiyan, Mesih‟e bağlı demektir. Kelime

Yunanca “Hıristos”tan gelmektedir. Fakat “Hıristiyan” kendi Kutsal Kitabında yer

almaz. Bu terim, ilk defa, Hz. Ġsa‟dan 20-30 sene sonra, Antakya‟da kullanılmıĢtır.96

Hıristiyanlıkta Kutsal Kitap „Bible‟ (Ġncil) diye adlandırmaktadır. Eski Ahit

adı altında Yahudilerin kutsal yazıları ve Yeni Ahit adı altında Hıristiyan yazıları

olmak üzere iki temel bölümlerden oluĢmaktadır. Hıristiyan inancına göre Eski Ahit,

Tanrı‟nın Musa ile Sina‟da yaptığı ahdi temsil eder ve 46 (39) kitaptan oluĢmaktadır.

Yeni Ahit ise Ġsa‟nın havarileriyle son akĢam yemeğinde yaptığı sözleĢmeye temsil

eder ve 27 kitaptan oluĢmaktadır97

. Eski ve Yeni Ahit‟te konuĢan Tanrı aynıdır,

94 Mahmut Aydın, YaĢayan Dünya Dinleri/Hıristiyanlık, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı, Ankara, 2007, s.

77

95 Albert M. Besnard, Din Fenomeni /Katolik Mezhebi, derleyen Mehmet Aydın, Din Bilimleri yay.,

Konya, 2000, s. 136

96 Tümer, a.g.e., s. 261-262

97 Thomas Michel, Hıristiyan Tanrıbilimine GiriĢ, Ohan yay., Ġstanbul, 1992, s. 12

23

ancak Eski Ahit‟in anlaĢılması için Yeni Ahit‟e ihtiyaç duyulmaktadır. Onun için

Hıristiyan inancına göre Yeni Ahit ayrıcalıklı bir önem taĢımaktadır.98

Hıristiyanlığın kurucusu Ġsa‟nın hayatı hakkındaki bilgileri, kendi Kutsal

Kitabı‟ndan alınmaktadır.99

Tarihsel Ġsa‟nın yaĢamı ile ilgili, Hıristiyan geleneğine

ait dinsel kaynakların dıĢında herhangi bir tarihsel kaynak bulunmamaktadır.100

Ġncil‟e göre Ġsa, Kutsal Ruh‟un Meryem‟e varlığın sirayet ederek

Beytlehem‟de dünyaya geldi. Fakat bazı araĢtırmacılara göre Ġsa, Galile eyaletinin

Nasıra kasabasında doğru. Bütün hayatınca Nasıra‟lı adıyla anıldı; hayatının

tarihinde Beytlehim‟de dünyaya gelmiĢ gibi gösterilmesi, dolambaçlı yollardan

gidilerek ileri sürülmüĢ bir iddiadır. Bu iddianın sebebi Ġsa‟ya atfedilen vazifenin

zaruri bir netice olduğunu görüyoruz. Doğum tarihi iyice bilinmiyor. Bütün

milletlerin onun doğduğu günden yürüttükleri devrin baĢlangıcından birkaç sene

önce vuku bulmuĢtur.101

O dönem Herod kralı Ġsa‟yı öldürmek niyetinde olduğu için,

onlar Mısır‟a kaçmak zorunda kaldılar. Mısır‟dan döndükten sonra, aile Nasıra‟da

ikamet etti.102

Aslen bir Yahudi olan Ġsa, Yahudi toplumu içinde doğmuĢ ve orada

büyümüĢtür. Ġlk mesajlarını sunmaya baĢladığı zaman Ġsa 30 yaĢında idi ve Yahya

98 Mahmut Aydın, a.g.e., s. 77

99 Yurdaydın, a.g.e., 186

100 ġinasi Gündüz, Hıristiyanlık, Ġsam yay., Ġstanbul, 2006, s. 18

101 Renan, Ġsa‟nın Hayatı, MEB yay., Ankara, 1964, s. 23-24

102 Suat Yıldırım, Mevcut Kaynaklara Göre Hıristiyanlık, IĢık yay., Ġzmir, 1996, s. 28-29

* Vaftiz – Hıristiyanlıkta, kiĢiyi Ġlk Günahtan (Ġlk insan Adem‟in iĢlediği suç) arındırmak ve

HıristiyanlaĢtırmak amacıyla su ile yıkama iĢlemi.

24

tarafından vaftiz* edildi.103

Ġsa, Nasıra‟da vaaza baĢladı. Fakat bir müddet sonra

Nasıra‟dan ayrılarak Kefenahum‟a geldi. Orada Petrus ve Andreas adına balıkçı iki

kardeĢ vardı ve onlar Ġsa‟nın beklenen Mesih olduğuna inanmıĢlardı. Artık Ġsa‟nın

Ģöhreti Güneyden, Krallığın bütün köĢelerine kadar yayıldı. Kefenahum‟a insanlar

onun vaazları dinlemek için akın akın geliyordu. Bir defasında Ġsa‟yı dinlemek üzere

Kefernahum yakında bir tepede toplanıldı ve orda Ġsa onlara vaaz etti. Ve artık kendi

öğrettikleri ile Rahipler ve Hahamların öğrettikleri arasındaki farkı gösterdi. Ġsa

kendisine inanmıĢ olanlar arasında on iki kiĢi seçti ve onlara Resul (Havari) ismini

verdi.104

Ġsa, müritleriyle birlikte, sinagoglarda ve açık havada vaaz ve ders veriyor,

özellikle de sıradan, yoksul insanlara sesleniyordu.105

Ġsa, mesajı için hedef kitle

olarak öncellikle Ġsrailoğullarını almıĢ ve öğrencilerini dini yaymak üzere

gönderdiğinde yalnızca Ġsrailoğullarına gitmeleri konusunda uyarmıĢtır.106

Hıristiyanların çoğalması, iki muhalefetle karĢılaĢtı. Biri Yahudiler‟den

gelmiĢti, onlar din adına Hıristiyanlığa karĢı çıkıyorlardı. Diğeri ise, Yahudileri iĢgal

altında tutan Romalılardan gelmiĢti, bunlar da gittikçe kalabalıklaĢan

Hıristiyanlardan askeri ve siyasi yönden kendilerine zarar gelir diye korkuyorlardı.107

Ġsa‟nın Kudüs‟e gelmesi, Hıristiyanlara göre sadece Paskalya bayramı için

değil, ilahi misyonunu tamamlaması içindi.108

Ġsa, Ģehre büyük bir kalabalık arasında

103

Mehmet Aydın, Hıristiyan Kaynaklarına Göre Hıristiyanlık, TDV yay., Ankara 1995, s. 17; ayr.

bkz. Matta, 3: 3-11, Matta 4: 17

104 Büyük Dinler ve Mezhepler Ansiklopedisi (B.D.M.A.), AkĢam yay., Ġstanbul, 1964, s. 207-208

105 Eliade, a.g.e., s. 382

106 Bkz. Matta, 10: 5-6

107 Mehmet Aydın, a.g.e., s. 18

108 Yıldırım, a.g.e., s. 47

25

girdi. Etraftakiler “ Davudum oğlu Mesih” diye alkıĢlıyor ve “Osanna! Tanrı adına

gelmiĢ olan takdis olsun” diye bağırıyorlardı. Rahipler ve Ferisiler, bu kalabalığı

görünce korktular ve onu konuĢmaktan menetme yollarını aramaya çalıĢtılar.109

Nihayet Ġsa yakalanmıĢ ve Romalı Pilatus adındaki bir valiye teslim edilmiĢ.110

Onu

“Yahudi kralı” olduğu iddiasında bulunduğu111

ve Yahudi din adamlarınca da

sapkınlık ve fitnecilik yaptığı için suçlanıp yargılandıktan sonra çarmıha gerildi.112

Ve yine Hıristiyanların inancına göre Ġsa öldükten sonra üç gün sonra dirildi113

,

öğrencileri arasında bir müddet114

yaĢamıĢ ve müritlerine son sözlerini söyledikten

sonra ilahi âleme yükselmiĢtir.115

Hıristiyan ilahiyatında önemli bir rol oynayan Ģahıs Tarsuslu Pavlus‟tur

(Saul). Hıristiyan olmadan önceki döneminde Pavlus Hıristiyanlara düĢman olan,

Ġsa‟nın youndan gidenlere öldüresiye zulmeden birisiydi. Pavlus, yaĢamı boyunca

hiçbir zaman Ġsa ile tanıĢmamıĢtır.116

ġam yolunda rabbin talebelerine karĢı tehdit

etmek için giderken ansızın o, bir vizyonun dehĢeti ile yere düĢtü ve hidayete

ulaĢtı.117

Pavlus, Hıristiyanlığı yayma görevini bilhassa Yahudi muhitlerini dıĢında

109

B.D.M.A., s. 210

110 Doğrul, a.g.e., s. 224

111 Bkz. Mark, 15: 2-15

112 Gündüz, Hıristiyanlık, s. 23; ayr. bkz. Matta, 27: 35

113 Matta, 28: 6

114 Bkz. Resullerin ĠĢleri, 1: 3

115 ġinasi Gündüz, Pavlus Hırisityanlığın Mimarı, Ankara Okulu yay., Ankara, 2004, s. 166

116 Kenan Has, Dinler Tarihi AraĢtırmaları III/Tarihsel Ġsa AraĢtırmaları, BaĢer yay., Ankara, 2002, s.

100

117 Bkz. Cemaleddin ġarkavi, Hıristiyanlıkta Pavlus Gerçeği, çev. Selami Çaylı, Ocak yay., Ġstanbul,

2008; ayr. bkz. Resullerin ĠĢleri 9:1-9

26

ifĢa ettiği için “yabancıların havarisi” olarak bilinir. Ġsa-Mesih‟i, havralarda

“Tanrı‟nın oğlu” olarak ilan etmeye baĢladı. Bunun için Paul, Yahudi hahamları

tarafından aforoz edilmiĢtir.118

Ġman konusu dinlere göre farklılık arz etmektedir. Teistik dinler göz önüne

alındığında, Tanrı, vahiy ve ahret konularının dinlerin temel iman esasları olduğu

söylenebilir.119

Hıristiyanlığın amentüsü Kredo (Creed) olarak söylenir.120

Kredo,

Hıristiyan ayinlerinde, törenlerde, Ġncil metinlerine karĢılık olarak söylenen veya

okunan Hıristiyan imanından özetlenmiĢ sözler dizisidir. Kredo, Hıristiyanlığı baĢka

dinlerden ayıran bir Hıristiyanlık sembolüdür. 121

Hıristiyanlık tarihine baktığımızda

bir dizi kredonun varlığını görürüz. Ancak bunlardan iki tanesi – Havariler ve Ġznik-

Kadıköy Kredoları – Hıristiyanlar için son derece önemlidir.122

Havariler Akidesi

Her Ģeye gücü yeten Baba Tanrı‟ya inanıyoruz,

O göklerin ve yerin yaratıcısıdır;

Onun biricik oğlu ve Rabbimiz Ġsa Mesih‟e de iman ediyoruz,

O kutsal ruh tarafından gebe bırakılmıĢ,

Bakire Meryem‟den doğmuĢtur

Pontus Pilate‟nın yönetimi altında acı ve ıstırap çekmiĢ,

Çarmıha gerilmiĢ, ölmüĢ ve gömülmüĢtür.

118 Besnard, a.g.e., s. 169

119 Latif, Tokat, “Dinde Sembolizm”, Ankara okulu yay., Ankara, 2004, s. 202

120 Besnard, a.g.e., s. 145

121 Bkz. Besnard, a.e., s. 145

122 Mahmut Aydın, a.g.e., s. 93

27

Cehenneme indi ve oraya galip geldi

Üçüncü günde ölümden dirildi ve göğe yükseldi

Her Ģeye gücü yeten Baba Tanrı‟nın sağ yanında

Ölüleri ve dirileri yargılamak için tekrar gelecek

Kutsal Ruha, Kutsal Katolik Kilisesine, azizlerin iĢtirakine, günahların affına,

ölümden dirilmeye ve ebedi yaĢama inanıyoruz.123

B. HIRĠSTĠYANLIĞIN ÖLÜM ANLAYIġI

Hıristiyan kiĢi için ölümün birçok anlamı vardır. Bir bakıma ölüm, tam

anlamıyla doğaldır. Ama iman bakımından ölüm aynı zamanda, günahım

cezasıdır.124

“Günah bir insan yoluyla, ölüm de günah yoluyla dünyaya girdi. Böylece

ölüm bütün insanlara yayıldı. Çünkü hepsi günah iĢledi.”125

Bazılarına göre ölenlerin nihai mükâfatlandırılmasından önce berzahta,

cennetle cehennem arsında kaldıkları bir takım yerler limbes vardır ki buna

“Ġbrahim‟in sinesi” denilir. Bir nevi “bekleme salonu”dur.126

C. HIRĠSTĠYANLIKTA KIYAMET

Hıristiyanlıkta kıyamet‟in iki anlamı vardır: Biri Ġsa‟nın kutsal devletini

kurmak için dünyaya dönüĢü, ikincisi ise insanların yargılanmaları için diriliĢidir.

123 Tümer, a.g.e., s. 281

124 Hıristiyan Ġnancı, der. Luigi Iannitto, çev. Leyla Ġberti, Müjde yay., Ġstanbul, 1994, s. 368

125 Romalılara, 5:12

126 Yıldırım, a.g.e., s. 216-217

28

Yahudiliğin gibi Hıristiyanlığın kıyamet anlayıĢı da Mesih anlayıĢıyla

bağlantılıdır. Ġncillere göre kıyamet, Ġsa Mesih‟in ikinci geliĢinde gerçekleĢecektir.127

Mesih‟in ikinci geliĢine yönelik bu beklenti, Parousia inancı olarak adlandırılır.

Mesih, yeryüzüne melekler eĢliğinde gelecektir.128

Praosia sözcüğün tam anlamı

hazır bulunmak ya da gelmektir. Mesela, bir kralın ya da övünerek bir ülkeyi ele

geçiren kiĢinin törenle kente giriĢine “parosia” denir. Mesih‟in ikinci geliĢi, Pavlus

döneminden itibaren Hıristiyanlarca beklenmektedir.129

Parousia, bir kıyamet alameti

olmaktan ziyade bilakis kıyametin ta kendisidir. Yahudilerin Mesih bekleme

ümitlerinden kaynaklanmıĢtır.130

Eski Ahit‟in Daniel 7. Bab, 13. Cümlesinden

çıkarılmıĢtır: “ Gece görümlerimde insanoğluna benzer birinin göğün bulutlarıyla

geldiğini gördüm.”

Hıristiyanların inanıĢlara göre Ġsa‟nın geliĢ gayesi yeryüzünde Tanrı‟nın

otoritesini yeniden tesis etmektir.131

Yani yeryüzünde bin yıllık Tanrı Krallığını

kuracağıdır.132

Ġsa Ġncillerde Tanrı‟nın Krallığı‟nın Habercisi olarak öne

çıkmaktadır.133

Yalnız o, krallıkla ilgili detaylara girmez. Onun beklediği krallık

Tanrı‟nın müdahalesi sonucunda dünyanın yeniden düzenlenmesidir.134

Ve

127

Adam, Din Bilimleri II, s. 230

128 Gündüz, Hırisityanlık, s. 83

129 Hıristiyan Ġnancı, s. 381

130 “Parousia” maddesi ile ilgili olarak geniĢ bilgi için bkz. Galip Atasağun, Hıristiyanlık‟ta Kıyamet

Alametleri ve Dünyanın Sonu, Konya, 2001, s. 126-135

131 Baybal, a.g.e., s. 89

132 Yuhanna Vahyi, 20:

133 Mustafa Bıyık, Armagedon ve Tanrı Krallığı, Aziz Andaç yay., Ankara, 2008, s. 124-125

134 Batuk, a.g.e., s. 192

29

dediğimiz gibi Tanrı Krallığı‟nın bin yıllık bir süreyle devam edeceğine Hıristiyanlar

inanmaktadır.

Bin yılcılık inancı Hıristiyanların baskı gördüğü ilk dönemlerde bazı

Hıristiyan önderleri heyecanlandırmıĢtır. Hıristiyanlık Roma‟nın resmi dini haline

gelip Kilise siyasi bir güç elde edince, bin yılcılık inancı Kilise‟den hoĢlanmayan

teologlara, mazlumlara, yoksullara ve kurtarıcı olarak ortaya çıkanlara kaldı.135

“Bin Yılcılık” kelimesi Yeni Ahit‟in Yuhanna‟nın Apokalipsi‟nde136

20.

babın 2-7 cümleler arasında yer almaktadır. Apokalips ( Vahiy) bölümü Kutsal

Kitap‟ın son bölümüdür. vahiy bölümü elçi Yuhanna‟nın görünümlerinden

oluĢuyor.137

. Kitabın yazarı ve yazılıĢ tarihi hakkında değiĢik görüĢler

bulunmaktadır. Kitabın 65 ile 70 veya 94 ile 96 yılları arasında yazıldığı tahmin

edilmektedir. Kitapta verilen bilgilere göre, kimliği tartıĢmalı olan Yuhanna bu kitabı

Patmos adasında yazmıĢtır. Kitabın yazıldığı dönemde Hıristiyanlar Romalıların

baskısı altındadır. Muhtemelen vahiy‟in yazarı Yuhanna da Patmos adasında hapiste

idi.138 Vahiy bölümü kutsal kitap‟ın son bölümüdür. Bu yüzden Kutsal Kitap‟taki

YaratılıĢ bölümünde gördüğümüz birçok simgeyi ve olguyu Vahiy bölümünde de

tekrar görebiliyoruz.

135

Baki Adam, Dinler Tarihi AraĢtırmaları III / Yuhanne‟nın Vahyi ve Hıristiyan Tarihindeki

Yansımaları, , Hıristiyanlık (Dünü, bugünü ve Geleceği), Dinler Tarihi Derneği yay., Ankara 2002, s.

119- 123

136 “Apokalips” kelime anlamı ile ilgili olarak geniĢ bilgi için bkz. Mustafa Bıyık, Armagedon ve

Tanrı Krallığı, Aziz Andaç yay., Ankara, 2008, s. 25

137 Mustafa Karaca, Evreni bekleyen büyük son Kıyamet, Nokta Kitap yay., Ġstanbul, 2006, s. 190-191

138 Adam, Dinler Tarihi AraĢtırmaları III/Yuhanne‟nın Vahyi ve Hıristiyan Tarihindeki Yansımaları, s.

119- 123

30

Vahiy bölümü ile ilgili 4 tane yorum vardır:

1. GeçmiĢi Yorum:

Vahiy bölümü aslında yazıldığı dönemde olup bitenleri anlatır. Yuhanna simgesel bir

dil kullanarak seslendiği kiliselere, kendilerini ilgilendiren konuları yazıyordu.

2. tarihçi yorum:

Vahiy bölümü tarihi belirleyen ana geliĢmeleri simgeliyor. Örneğin Hun istilası,

Hitler‟in ortaya çıkması vs.

3. Gelecekçi Yorum:

Vahiy bölümünde geçen bütün olayların ve bütün simgelerin, yalnız dünyanın sonu

geldiğinde gerçekleĢecek olan olayları anlattığını ileri sürer. Bu yoruma göre vahiy

kitabı, dünyanın sonunda olacakları bilmek ve buna hazırlanmak dıĢında güncel

yaĢamımızı ilgilendiren bir mesaj taĢımadığını ileri sürmektedir.

4. mecazcı yorum:

Vahiy bölümünün geçmiĢteki, Ģimdiki ve gelecekteki belirli olaylardan veya

kiĢilerinden söz ettiğini kabul etmez. Bu yoruma göre semboller imanlılara yalnız

cesaret veren ruhsal ilkeleri anlatıyor; kitabın konusu iyiliğin kötülük üzerindeki

zaferidir.139

Aynı Vahyi‟nin 20. babında “ilk diriliĢ” de hadisesi yer almaktadır. Yani “ilk

diriliĢ”te masum olanlar ve Ġsa-Mesih‟e inananlardır: “Ġlk diriliĢe dahil olanlar mutlu

ve kutsaldır ve ikinci ölümün bunların üzerinde yetkisi yoktur. Onlar Tanrı‟nın ve

Mesih‟in kahinler olacak, O‟nunla birlikte bin yıl egemenlik sürecekler.”140

Çünkü

yeryüzünde Tanrı Krallığında mutluluk içerisinde yaĢamalarını hak etmiĢler. Ölülerin

139

Karaca, a.g.e., s. 190-191

140 Vahiy, 20: 6

31

geri kalanı ise, Ġsa-Mesih‟e inanmayanlar bin yıl tamamlanmadan dirilmezler. Onlar,

bu süre bittikten sonra yargılama için diriltilirler.

Ġsa‟nın kendi tanımlamasına göre, kıyamet günü “Kendisi güçlü bir borazan

sesiyle meleklerini gönderecek. Melekler O‟nun seçtiklerini göğün bir ucundan öbür

ucuna dek, dünyanın dört bucağından toplayacaklar.”141

Fakat Hıristiyanlar

kıyametin ne zaman kopacağını Allah‟tan baĢka kimsenin bilmeyeceğini söylerler.

Ġncil‟deki Ģu cümle bu hususa delalet etmektedir.

“Fakat o gün ve saat hakkında ne göklerin melekleri ne de Oğul, yalnız

Baba‟dan baĢka kimse bir Ģey bilmez”.142

“Hazır bulunun ve uyanık olun. Çünkü vaktin ne zaman geleceğini

bilmezsiniz. Yolculuğa çıkan bir adamın evinden ayrılıĢı gibidir bu. Adam yetkisini

uĢaklarına veriri, her birini kendine özgü iĢe ayırır, kapıcıyı da uyanık olsun diye

uyarır. Bu nedenle uyanık olun. Çünkü ev sahibinin ne zaman geleceğini bilmezsiniz,

akĢam mı, gece yarısı mı, horoz öttüğü vakit mi, yoksa sabah mı? Ansızın gelip sizi

uykuda bulmasıdır. Sizlere söylediğimi herkese söylüyorum: Uyanık olun.”143

a) Kıyamet’in belirtileri

Kıyamet‟in belirtileri iki grup altında toplayabiliriz:

aa. Kıyamet kopmadan önce belirtileri:

1. Mesih olduğunu iddia eden sahte peygamberler türeyecek:

141

Matta, 24: 31

142 Matta 24, 36; Markos 13, 32

143 Markos 13, 33-37

32

“Birçokları, “Mesih benim” diyerek benim adımla gelip birçok kiĢiyi

aldatacaklar..”144

2. SavaĢ ve Ģiddet yeryüzünü kaplayacak:

“SavaĢ gürültüleri, savaĢ haberleri duyacaksınız…Ulus ulusa, devlet devlete

savaĢ açacak.”145

3. Kıtlık, depremler ve salgın hastalıklar olacak:

“ ġiddetli depremler, yer yer kıtlıklar ve salgın hastalıklar olacak…”146

4. Ġsa-Mesih‟e inananlara zulmedilecek:

“O zaman sizi sıkıntıya sokacak, öldürecekler…”147

“ …Sizi yakalayıp zulmedecekler. Sizi havralara telsi edecek, zindanlara

atacaklar…”148

5. Doğal afetler:

“…GüneĢ kararacak, ay ıĢık vermez olacak, yıldızlar gökten düĢecek, göksel

güçler sarsılacak.”149

ab. Kıyamet kopma esnasında vuku bulan belirtiler:

1) Yedi Mühür ve Mühürlerin Açılmasıyla Vuku Bulan Olaylar.150

2) Yedi Borazan ve borazanların Çalınmasıyla Vuku Bulan Olaylar.151

144

Matta, 24: 5; Luka, 21: 8

145 Matta, 24: 6, 7; Luka, 21: 9

146 Luka, 21: 11

147 Matta, 24: 9

148 Luka, 21: 12

149 Matta, 24: 29

150 Bkz. Vahiy, 6: 1-17 - 8: 1

33

3) Yedi Tas ve Tasların BoĢatılmasıyla vuku Bulan Olaylar.152

4) ġeytanın Yeryüzüne Atılması ve Bin Yıl Süre ile hapsolunması:

“ Sonra bir meleğin gökten indiğini gördüm. Elinde dipsiz derinliklerin

anahtarı ve büyük bir zincir vardı. Melek ejderhayı – Ġblis ya da ġeytan dene o eski

yılanı yakalayıp bin yıl için bağladı.”153

b) Armagedon

Armagedon Ġbranice‟de bir yerin adıdır ve anlamı, Megiddo Dağı‟dır. Aslında

bu çok alçak bir tepedir. Fakat bir özelliği vardır. Eski dönemlerde burada yapılan

savaĢlarda, bir taraf savaĢı mutlak olarak kazanırken diğer taraf ise mutlak olarak

kaybederdi. Tanrı‟nın savaĢında da sadece tek bir taraf kazanacaktır. (Har: dağ,

Meggiddo: isim, Bu nedenler Harmagedon da denir).154

Ġsa‟nın geliĢiyle, Armagedon‟u karıĢtırmamak gerekir. Biri sonun baĢlangıcı,

diğeri sonun sonudur.155

“Bin yıl dolunca, Ģeytan kapatıldığı yerden çözülecek. Yeryüzünün dört

köĢesindeki ulusları kandırmak için yerinden çıkacak. Gog ile Magog‟un (Ye‟cüc ve

Me‟cüc) ordularını savaĢ için bir araya toplamaya gidecek. Onların sayısı denizin

kumu gibidir. Bunlar yeryüzünü boydan boya aĢtılar, kutsal yaĢamlıların toplandığı

yeri ve sevilen kenti kuĢattılar. Ama gökten ateĢ indi ve onları yiyip yuttu. Onları

151

Bkz. Vahiy, 8: 6-13 – 9: 1-16

152 Bkz. Vahiy, 15: 1 – 16: 21

153 Vahiy, 20: 1-2

154 Karaca, a.g.e., s. 182

155 Bkz. Karaca, a.g.e., s. 183

34

kandıran iblise gelince, ateĢ ve kükürt gölüne atıldı. Canavarla yalancı peygamber de

oradadır. Çağlar çağı, gece gündüz iĢkence çekecekler.”156

Kıyamet‟in ikinci anlamı yargılanma idi. Kıyamet, Hz. Ġsa‟nın gökyüzünde

beyaz bir taht ve meleklerin kanatları üzerinde inmesi ve mahĢer gününün kurulup,

hayat kitabının açılmaları ve kitapta yazılı olanlara göre karĢılığını almak üzere

bütün ölülerin dirilmesi ile son bulacaktır.

“Sonra büyük beyaz bir taht ile üzerinde oturanı gördüm. Yer ve gök önünden

kaçtı gitti. …Sonra küçük-büyük ölülerin tahtın önünde durduğunu gördüm. Kitaplar

açıldı. Derken baĢka bir kitap açıldı. Bu yaĢam kitabıdır. Ölüler yaptıklarına yaraĢır

biçimde kitaplarda yazılı onlalar uyarınca yargılandı. 157

Bundan sonra eski yer ve

gök yok olacak, yeni bir gökle yeni bir yer yaratılacak ve Tanrı artık insanların

arasında yaĢayacaktır.158

Ġnsanların öldükten sonra dirileceklerini bildiren Ġncil,

iyiliklerinden dolayı ödül, kötülüklerinden dolayı da ceza göreceklerini bildirir.

Ġnsanlar yargılandıktan sonra alınan sonuca göre günahı olanlar cehenneme, sevabı

olanlar cennete gideceklerdir. Cehennem kötülerin, cennet iyilerin yurdudur. Böylece

ahret hayatı baĢlamıĢ olacaktır.159

D. HIRĠSTĠYANLIK’TA AHĠRET ĠNANCI

Hıristiyanlıkta Ahiret inancı ile iliĢkili olarak Ġki Mahkeme verdi. Ġlki, kiĢi

ölür ölmez yaptıklarından muhakeme edilir ve Arafa gönderilir (Araf‟ı kabul

156 Vahyi 20, 7-10

157 Vahyi, 20/11-12; ayr. bkz. Atasağun, a.g.e., s. 126

158 Vahyi, 21/1-3

159 Dinler Tarihi Ansiklopedisi, c. 2, s. 293

35

etmeyen Hıristiyan grupları da vardır). KiĢi, orada Ġkinci Mahkeme‟ye kadar kalır.

Araf‟ta beĢeri günahlarını itiraf etmemiĢ olmaktan suçlu bulunmayan ölü ruhları,

affedilebilirler ve küçük günahlarının kefaretini çekerler. Burada bedensiz bir

durumda olunmasına rağmen azaplar bedenidir. Ancak Araf‟taki azaplar geçici,

cehennemdeki ebedidir.160

Ġncil‟in mesajı, insanın sonsuz yaĢam ve ölümsüzlük elde edebilmek üzere,

Mesih‟in çalıĢması yoluyla bir yol bulabileceğidir. Ġncil‟in hakkında söz ettiği tek

ölümsüzlük tabi olarak budur. Bunun sonucu, yanlıĢ yapanlar için bilinçli bir sonsuz

acı fikri, Ġncil desteğinden yoksundur. Ölümsüzlüğü kazanmanın tek yolu, Tanrı‟nın

buyruklarına itaat yoludur. Son derece itaatkâr olanlar, ölümsüzlüğü, bir

mükemmellik durumunda geçireceklerdir - doğruluk için ödül.161

160

Küçük, a.g.e., s. 370

161 Heaster, a.g.e., s. 130-131

36

III. BÖLÜM

ĠSLAM’DA KIYAMET FENOMENĠ

A. ĠSLAM’IN KISACA TARĠHÇESĠ

“Ġslam” kelimesi, “selamet” kökünden gelir, teslim olmak, selamete

kavuĢmak, manevi felaketlerden kurtulup vicdani huzura ulaĢmak anlamlarına gelir.

Aynı zamanda en son dine verilen bir isimdir.162

Ġslam, Miladi VII. Yüzyılın baĢlarından Arab yarımadasında doğmuĢtur.

Ġslam‟a inananlara Müslüman denilir. Ġslam‟ın kurucusu olan Hz. Muhammet (a.s.)

M. 570 yılında Mekke‟nin ileri gelen on ailesinden HaĢim oğulları kabilesine

mensup bir ailenin çocuğu olarak doğmuĢtu. Babası Abdullah, annesi Âmine idi.

Küçük yaĢta yetim kalmıĢtı. Onun için amcası Ebu Talib‟in himayesinde

büyümüĢtü.163

Peygamber görevine baĢladığı 40 yaĢından önceki hayatı hakkında

fazla bilgi sahibi olunmamakla birlikte, onun “Muhammed ul-Emin” (güvenirli

Muhammed) lakabını alacak kadar dürüst ve üstün ahlaklı olduğu biliniyor.164

Ayrıca

Hz. Muhammet (a.s.) 25 yaĢında iken 40 yaĢındaki zengin bir dul kadın olan

Hatice‟yle evlenmiĢti.165

Hz. Muhammedi, kendisine peygamberlik görevi gelmeden önce, Mekke

toplumunun içinde bulunduğu sosyal çöküntüden sıkılarak, zaman zaman Mekke

dıĢındaki Hira Mağarası‟na çekilirdi. Kırk yaĢına ulaĢınca (M. 610 y.) yine Nur

Dağı‟nın Nira Mağarasında, Allah‟ın melek elçisi Cebrail, ona seslenerek kendisinin

162

Abdurrahim Zapsu, Büyük Ġslam Tarihi, Sebil yay., Ġstanbul, 1978, s. 51

163 Mehmet Aydın, Ġslam Dini/Din Fenomeni, Din Bilimleri yay., Konya, 2000, s. 372

164 Sarıkçıoğlu, BaĢlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, s. 275-276

165 Yurdaydın, a.g.e.,s 203

37

Allah tarafından peygamber seçtiğini bildirdi ve ona abdesti öğretti. Cebrail, Hz.

Muhammed‟e üç defa “Oku!” dedi, ama o her defasında okuma bilmediğini söyledi.

Melek, onu kolları arasına alıp daha kuvvetli sıkarak bıraktı ve Ģöyle dedi: “Yaratan

Rabbinin adıyla oku! O, insanı bir kan pıhtısından yarattı. Oku! Rabbin nihayetsiz

kerem sahibidir. Kalemle yazmayı öğreten O‟dur. Ġnsana bilmediğini O öğretti.”166

Böylece Ġslam Dini baĢlamıĢ oldu.167

Hz. Muhammed (a.s.), derin tesir altında kaldı ve dönüĢünde baĢından

geçenleri eĢi Hz. Hatice‟ye anlattı. Hz. Muhammed (a.s.) Ġslam‟ı önce samimi dostlar

arasında, Ģehir ve civarında açıktan açığa yaymaya baĢladı. Ġnananlar gittikçe

çoğalıyordu. DüĢmanlar da artmıĢ bulunuyordu. Bunlar Müslümanlara karĢı zülüm

ve iĢkence devri baĢlattılar. 622‟de Hz. Muhammet (a.s.) yakın dostu Hz. Ebu Bekir

(r.a.) ile Medine‟ye göç etti. Hz. Peygamber 632‟de vefat etti.168

Müslümanların Kutsal Kitabı Kur‟an-ı Kerimdir. Kur‟an, bir seferde bütün bir

kitap olarak indirilmemiĢtir. Ayet veya ayetler halinde, olaylar geliĢtikçe ve

gerektikçe yaklaĢık 22 sene sürecinde indirilmiĢtir. Böylece Kur‟an‟ın emirleri

toplumda yavaĢ yavaĢ yerleĢmiĢtir.169

Kur‟an‟da ayet ayet indiriliĢin amacı

açıklanmaktadır: “Kur‟an‟ı, insanlara ağır ağır okuman için, bölüm bölüm ve

gerektikçe indirdi.”170

166

Alak, 1-5

167 Tümer, a.g.e., s. 329

168 Ahmet Kahraman, Mukayeseli Dinler Tarihi, Marifet yay., Ġstanbul, 1999, s. 306

169 Mehmet Paçacı, Kur‟an‟a GiriĢ, ĠSAM yay., Ġstanbul, 2008, s. 33

170 Ġsra, 17/ 106

38

B. ĠSLAM’DA ÖLÜM ANLAYIġI

Ölüm, Arapça‟da mevt, vefat, helak gibi kelimelerle ifade edilip hayatın

karĢıtı olup sözlükte “hayatın sona ermesi” anlamına gelir. Genellikle “ruhun

bedenden ayrılması suretiyle kiĢinin maddi hayat kaynağını yitirmesi” Ģeklinde

tanımlanan ölüm ve ölüm sonrası hakkındaki algılama, inanıĢ ve uygulamalar

kültürden kültüre, devirden devire değiĢmektedir.171

Ölüm konusunda dinlerin takındıkları tavırlar farklı olmuĢtur. Ġslam ölümü,

Allah‟tan gelen bir varlığın yine O‟na dönmesi olarak kabul etmektedir. Bazı

Hıristiyan düĢünürler – Aziz Augustine bunların baĢında yer alır – ölümü insana

verilmiĢ bir “ceza” olarak görürler. Onlara göre Hz. Adem‟in iĢlediği günah,

insanoğluna ölümü getirmiĢtir.172

Ölüm felsefede özellikle hayatın anlamı ve öneminin dile getirilmek istendiği

yerlerde söz konusu edilmiĢtir. Ġyimser ve kötümser dünya görüĢlerinin oluĢmasında

ölümle ilgili düĢünce ve inanıĢların payı büyük olmuĢtur.173

Ġslami inanç ve uygulamaların arka planında Allah‟a DönüĢ yatar. Ġnsanlar

fıtratları bakımından Allah‟a boyun eğmeye mecburdurlar; ama aynı zamanda nebevi

mesajları kabul ya da reddetme konusunda da özgürdürler. Herkes ölür, ve herkes

Allah‟la karĢılaĢır.

171

Salime Leyla Gürkan, mad. “ölüm”, Ġslam Ansiklopedisi, TDV yay., Ġstanbul, 2007, c. 34, s. 32

172 Mehmet Aydın, Din Felsefesi, Selçuk yay., Ġstanbul, 1992, s. 228

173 Turan Koç, Ölümsüzlük DüĢüncesi, Ġz yay., Ġstanbul, 1991, s. 30

39

Kur‟an‟da “Her nefis (insan) ölümü tadacaktır”174

, “Ey Muhammed “senden

önce de hiçbir insanı ölümsüz kılmadık”175

, “O yarattı sizi ilk kez ve ona

döndürüleceksiniz”176

gibi ayetler yer almaktadır.

Öte dünyaya doğru giden ilk adıma, ya da gelecek dünyanın ilk aĢamasına,

kabir denir. Ġnsanlar oraya ölümle gider. Ölüm, hayatı takdir ettiği ölümü de takdir

eden Allah‟ın etkinliğinden dolayı gelir.177

C. ĠSLAM’DA KIYAMET

ac. Kavramsal Temellendirme

Kıyamet kavramı ve bunun oluĢu, mahiyetine dair hususlar, tefsir, hadis ve

kelam kitaplarında ayrıntılı olarak incelenmektedir. Alanları itibarıyla çok farklı

tarzlarda incelendiğinden dolayı,178

biz bu hususların ayrıntısına girmeden, temel

hatlarıyla Ġslam dininde nasıl ele alındığını inceleyip, diğer iki ilahi dinle mukayeseni

yapacağız.

Kıyamet kelimesi “kalkmak, dikilip ayakta durmak, doğrulmak, ayaklanmak”

manasındaki kıyam kökünden isim veya masdar olup “dirilip mezarından kalkma,

Allah‟ın huzurunda durma” yahut “bu olayın baĢlangıcını teĢkil eden kozmik

değiĢikliğin vuku bulması” anlamına gelir.179

174

Ali-Ġmran, 3/185

175 Enbiya, 21/ 35

176 Fussilet, 41/21

177 Murata, Sachiko, Chittick, William, Ġslam‟ın Vizyonu, çev. Turan Koç, Ġnsan yay., Ġstanbul, 2000,

s. 285-305

178 Ġlyas Çelebi, Uzak ve Yakın Gelecekle Ġlgili Haberler, Kitapevi, Ġstanbul. 2000, s.9, 89

179 Ragıp el-Ġstefahani, “el Müfredat fi Garibi‟l Kur‟an”,

40

Kıyamet ıstılahta ise iki manası vardır:

Kainat nizamının bozulması ve her Ģeyin altüst edilerek mahvolup

yokolmasıdır. Buna es-sa'a; yani bilinen zaman denir. "Kıyamet (es-saa) vakti

gelmektedir."180

ayeti buna iĢaret etmektedir.

Helak olan ve ölen Ģeylerin yeniden dirilterek ayağa kalkması ve mahĢere

doğru yönelmesidir. Bu anlamdaki kıyamet genel bir yok oluĢu ve yeniden diriliĢi

kapsamaktadır.181

Kıyamet bir süreç olarak ele alınırsa dünyanın bağlı olduğu kozmik sistemde

meydana gelecek değiĢimin ardından ölülerin diriltilmesiyle bağlayıp ebediyen

devam edecek olan âlem Ģeklinde tanımlanabilir. Bu nedenle ölüm müminler

açısından bir yok oluĢ değil, yeni bir hayatın baĢlangıcıdır. Bu açıdan doğrudan

ahiret kavramıyla ilintilidir. 182

Çünkü ilk anlamda, genel bir yokoluĢ sözkonusu iken,

ikinci anlamda yeniden genel bir varoluĢtan sözedilmektedir. Bütün peygamberlerde

kendi ümmetlerine bu gerçeği bildirmiĢlerdir. 183

Kur'an-ı Kerim'e kıyamet için kullanılan isimlerin çoğunda bu kök anlamları

vardır. Muhakkakki vaad olunan kıyamet (hak) yaklaĢtığında, inanmayanların

180 20/Taha. 15

181 Saduddin Taftazani, , “ Kelam Ġlmi ve Ġslam Akaidi”, ġerhu‟l-Akaid, hz. Süleyman Uludağ,

Dergah yay. Ġstanbul. 1982, s.252 vd; Bekir, Topaloğlu, md. Kıyamet, Ġslam Ansiklopedisi, TDV,

Ankara, 2002, c. 25, s. 516; Gölcük ġerafeddin ve Toprak Süleyman, “Kelam”, Konya. 1988;

359k,372-373

182 Murat Yıldız, “Ölüm Kaygısı ve Dindarlık”, Ġzmir Ġlahiyat Vakfı yay. Ġzmir.2004, s.1,5-6

183 Ömer Nasuhi Bilmen, “Büyük Ġslam Ġlmihali”, sadeleĢtiren A.Fikri Yavuz, Akçağ yay. Ankara,

s.30

41

gözlerinin dona kalacağı ve gaflet içinde olduklarını anlayacaklarını belirten Kur'an-ı

Kerim, "o gün"ü Ģöyle tarif etmektedir:

"İşte o gün, göğü kitap sahifesini dürer gibi düreriz. Onu ilk yaratmaya

başladığımız gibi (hesap için) yeniden yaratırız. Üzerimize bir vaad olarak bunu

mutlaka yapacağız."184

Kısacası, her sonradan yaratılmıĢ gibi bu dünya da yok olacaktır ve bunun

gerçekleĢtiği; yani yok olacağı güne kıyamet denir. Kur'an-ı Kerim'in ifadesiyle,

sur'a, Ġsrafil tarafından ilk olarak üflendiği zaman göklerde ve yerde olanların hepsi

ölecektir. Sur‟a ikinci üflenme anında, ölmüĢ olanlar hemen ayağa kalkacaklardır.185

Bu ikinci aĢama, haĢr, yani yeniden diriliĢle ilgili kısmı ifade eder, bu anlamda,

doğrudan ahiret kavramıyla ilintili olarak ele alınması gerekir.

bc. Kıyamet Ġle Ġlgili Kavramlar

Kıyametin kopması demek, kâinatın yok olması ve dünyada yapılan

kötülüğün cezasının çektirilmesi, iyiliğin mükâfatının görülmesi, günü olan ahret

âleminin baĢlaması demektir. Saat, Karia, GaĢiye, Hakka, Tamme, Vakı‟a ve Hesap

Günü adları ile Allah-ü Teâlâ‟nın bize bildirdiği kıyametin kopması, Ģüphe kabul

etmeyen bir gerçektir. Bu husus kesin olarak Kuran-ı Kerim‟de birçok ayette beyan

edilmiĢtir.186

“Olay” anlamına gelen “vakıa”;187

“gerçekleĢecek olan” anlamına

184 21/Enbiya, 97, 104; Uyanık, Mevlüt, Ġslam‟ın Ġnanç Ġlkeleri, Ankara. 1997, s.162, Çelebi, age,

s.90

185 69/Hakka. 14; 39/Zumer. 68; Bkz. Bilmen, age, s. 31; Uyanık, age, s.163-164

186 S. Hüseyin Erdoğan, Ölüm ve Ötesi, Çile yay., Ġstanbul, 1978, s.13

187 56/Vakıa, 1-3

42

gelen “hakka”188

; “apaçık bela” anlamına gelen “Karia”189

; “dünyanın sonu”

anlamına gelene “ukba”190

; “yeniden diriltmek, dirilterek hesap meydanında

toplamak” manasındaki “ba‟s ve haĢr”191

kelimeleridir. Bunlardan bazılarını ayrıntılı

olarak verelim:

“Yevm”: Kur‟an-ı Kerim‟de kıyamet ile ilgili olarak bahsedilen isimler

genellikle “Yevm” kelimesiyle oluĢturulan terkipler Ģeklindedir. Bu bağlamda

Kur‟an-ı Kerim‟de geçen ve kıyamet gününe iĢaret eden “yevm” kelimesiyle

oluĢturulan terkiplere Ģu örnekleri verebiliriz:

Yevmu’l kıyame: kıyamet günü192

ayeti yazmakta fayda var:

Yevmu’d din: din günü193

Yevmu’l hasire: hasret günü194

Yevmu’l hesap: amellerin karĢılıklarını görme günü195

Yevmu’l cem: toplanma günü196

Yevmu’l ba’s: yeniden diriliĢ günü197

188 69/Hakka, 1-3

189 101/Karia, 1-5

190 13/Ra‟d, 22, 24, 35, 42

191 22/Hac, 5

192 75/Kıyamet, 1

193 37/Saffat, 19-20

194 19/Meryem, 39

195 38/Sad, 49-57

196 64/Teğabun, 9

197 50/Kaf, 56

43

Es-Sa’a: Kur‟an‟de kıyameti ifade için kullanılan bir baĢka kavram “es-sa‟a”

kelimesidir. “Bilinen zaman” anlamına gelen bu kelimenin özelliği, Kıyamet (es-saa)

vakti gelmektedir."198

Ayetine de iĢaret ettiği gibi bir anda olan anlamını da taĢır.

Bu noktada olacağından “şüphe etmememiz"199

emredilen kıyametin

gerçekleĢme anı ve onu haber veren alametlerden bahsetmek gerekir, fakat bu hususu

incelemeye geçmeden önce kaç tür kıyamet vardır, sorusunun cevabını araĢtırmak

gerekir.

cc. Kıyamet ve ÇeĢitleri

Küçük, Orta ve Büyük olmak üzere üç tür kıyamet vardır. Bunlar:

1. Küçük Kıyamet: KiĢinin ölümüdür. Ġnsan, iyilik ve güzellikte yarıĢmak

ile kötü iĢler yapıp yapmama hususunda imtihan için yaratıldığı bu dünyadan ölümle

ayrılır. Bu küçük kıyamet olup, ebedi hayatın olduğu ahret hayatına intikalinin ilk

aĢamasıdır.

2. Orta Kıyamet: Bir neslin ya da bir milletin yok edilmesidir. Kur'an-ı

Kerim'i yalanlara ve alay edenlere karĢı verilen cevaptan Orta Kıyamet diye bir

anlayıĢın olduğunu çıkarmaktayız. Allah bu tür insanlara cevapta, kıyamet-i vusta'nın

ne olduğu Ģöyle anlatılmaktadır:

"Kendilerinden önce nice nesilleri yok ettiğimizi bilmiyorlar mı? Oysa biz,

onlara, size sağlamadığımız imkânları sağlamıştık, üzerilerine gökten bol bol

19820/Taha. 15; Bilmen, age, s. 31;

199 43/Zuhruf, 61

44

yağmurlar indirmiştik. Altlarından ırmakları akar hale getirmiştik. Ne var ki, onları

günahları dolayısıyla yok ettik ve onlardan başka nesiller vücuda getirdik."200

3. Büyük Kıyamet: Bütün insanların öldükten sonra yeniden dirilmeleri ve

hesap vermeleri için mahĢerde toplanmalarını ifade eder. Vakıa suresinde, büyük

yani kıyamet-i kubranın nasıl olduğu Ģöyle anlatılmaktadır.

"Kıyamet koptuğu zaman, onu vukuunda hiçbir yalan olmadığı anlaşılacaktır.

O, kimi için alçaltıcı, kimi için yükselticidir. Yer, sarsıldıkça sarsıldığı, dağlar

darmadağın olup toz haline geldiği zaman, siz de üç sınıf olursunuz. İyi işler

işledikleri için amel defteri sağ taraflarından verilenler ne mutludur. Kötülük

işledikleri için amel defteri sol taraflarından verilenlere ne yazıktır. Bir de iyilik

işlemekte önde olanlar vardır. Onlar, Allah'ın taatında öne geçenler, Onun rahmetin

önde olanlardır."201

Kıyametin üç türü olduğunu tespit ettikten sonra konumuz olan büyük

kıyametin gerçekleĢme anının bilinip bilinmeyeceği, nasıl olacağı ve buna dair

alametler olup olmayacağı hususunu inceleyeme geçebiliriz.

dc. Kıyametin GerçekleĢme Anı ve Keyfiyeti

Kozmik anlamda kıyametin ne zaman kopacağı bilinmemektedir. Çünkü "onu

bilmek Allah’a mahsustur."202

O gün, tek bir çığlık kopar. Bütün insanlar Allah'ın

huzurunda toplanırlar. O gün hiç kimseye haksızlık yapılmaz, herkes yaptıkları

200 6/Enam, 6

201 56/Enbiya. 1-12, krĢ. Uyanık, age, s.163

202 31/Lokman, 34; 43/Zuhruf, 85; 67/Mülk, 25-27; 79/Naziat, 42-46

45

iyiliğin mükâfatını, iĢledikleri kötülüğün cezasını görür.203

Buradan da anlıyoruz ki,

kıyamet bir hüküm günüdür. Bunun üzerinde ayrıca durmak gerekiyor, çünkü ilahi

dinler, dünyayı ahretin bir tarlası olarak görürler ve burada yapılan iyilik ve

kötülüklerin muhakkak karĢılığını görüleceği bir gün olacağını söyler.

Kıyameti ne zaman kopacağına dair sorularına, kesin bir cevap alamayan

Müslümanlar,204

kıyametin yaklaĢtığını gösteren iĢaretlerin var olup olmadığı

düĢüncesine yönelmiĢler ve Hz. Peygamber‟e bu konularda sorular sormuĢlardır. Bu

konuda birçok hadis bulunmaktadır. Bazı rivayetlerde kıyametin yaklaĢtığı,

peygamberimizin kıyametin soluğunda gönderildiği, kıyamet ile kendisi arasında

parmakları ile iĢaret ederek, kısa bir sürenin bulunduğundan bahsedilmektedir.205

Kur‟an‟da kıyametin özü ve zamanıyla ilgili yapılan tasvirlerin ve kullanılan

ifadelerin hepsi, kıyametin ani olacağı Ģeklindedir. Ayrıca zamanıyla ilgili bilginin

sadece Allah katında olduğu da sıkça belirtilmiĢtir. Kur‟an, “Kıyamet saatinin bilgisi

Ģüphesiz Allah katındadır”206

ve “De ki, onun bilgisi Allah katındadır. Fakat

insanların çoğu bunu bilmezler.”207

gibi ayetlerle kıyametin zamanın hiç kimse

tarafından bilinmeyeceğini belirttikten sonra bu konuda sorulan soruları Ģöyle

cevaplar: “Sana, ne zaman kopacak diye kıyamet vaktini soruyorlar. De ki; onun

bilgisi yalnızca Rabbimin katındadır. Onu tam vaktinde koparacak olan O‟ndan

203 Bkz. 36/Yasin, 48-54,

204 Gölcük ve Toprak, a.g.e., s.373-374

205 Çelebi, a.g.e., s.91-92; Taftazani, a.g.e., s.360, Bilmen, a.g.e., s. 33-34; Erkan Yar, Müslüman

DüĢünüĢünde Ġsa‟nın Yeryüzüne ĠniĢi Paradigması, Dini AraĢtırmalar, Mayıs – Ağustos, 2001, c. IV,

sayı 10, s. 144

206 31/Lokman, 34

207 7/ Araf, 187; 79/Naziat, 42-44

46

baĢkası yoktur. O size ansızın gelecektir. Sanki sen onu çok iyi biliyormuĢsun gibi

sana soruyorlar.” Onun ilmi Allah‟a aittir, bu gaybtır ve gayb ise ancak Allah bilir

Ģeklindeki gibi sözlerle kendisine sorulan kıyamet anı sorusunu cevaplar. Bir

keresinde bu soruyu cevapsız bırakarak, “Bu konuda kendisine soru sorulan, soranda

daha bilgili değildir, demiĢtir. 208

Kur‟an, kıyamet olayının kesinliğini, yakınlığını bildirdiği, hatta oluĢ

biçimine dair tasvirler verdiği halde zamanı konusunda bir açıklama yapmaz.

Kıyamet Allah‟ın dilemesine bağlı bir olaydır ve O‟ndan baĢka hiç kimsenin bu

konuda tabii bir bilgisi yoktur.

Kur‟an‟da, insanın kıyamet günündeki halini oldukça çarpıcı bir Ģekilde ele

alan ayetler vardır. Kur‟an‟da kıyametle ilgili birçok tasvirlerden bazılarını verecek

olursak; örneğin: "İşte o gün, göğü kitap sahifesini dürer gibi düreriz. Onu ilk

yaratmaya başladığımız gibi (hesap için) yeniden yaratırız. Üzerimize bir vaad

olarak bunu mutlaka yapacağız."209

Kur'an-ı Kerim, kıyamet anında büyük bir gürültü kopacağını haber

vermektedir. Karia; yani gürültü koparacak olan, Sur'a birinci kez üflendiği zaman

meydana gelecek olan olaydır.210

Kıyamet için kullanılan ve bir süreye isim olan

infitar kelimesini de bu bağlamda örnek olarak verebiliriz. Sözlük anlamı yarılmak

demek olan infitar, kıyametin baĢlangıç olaylarından Ģöyle bahsetmektedir.

"Göklerin yarıldığı, yıldızların dökülüp yayıldığı, denizlerin birbirine

karıĢtığı, kabirlerin içi dıĢına çıkarıldığı zaman, her nefis iyilik olarak ne yapıp

208 Çelebi, a.g.e., s.184

209 21/Enbiya, 97, 104; ayr. bkz. Gölcük ve Toprak, a.g.e., s.378-379

210 101/Karia, 1-11

47

getirdiği ve ne yapmadığını bilecektir."211

Aynı durumu izah eden bir kavramda

tekfirdir. Tekvir kelimesi, katlayarak dürmek anlamına gelmektedir ve "güneĢin

dürülüp söndüğü, yıldızların dökülüp karadan, dağların yürütüldüğü, denizlerin

alevlendirildiği,gök yerinden oynatıldığı zaman, Cennet yaklaştırıldığı zaman,

insanoğlu önceden ne hazırladığını görecektir.." denilmektedir.212

Kıyametin nasıl olacağını anlatan bir ayet daha verecek olursak, keyfiyetine

dair bilgilerimiz biraz daha netleĢmiĢ olur: "Gözün kamaĢtığı, ayın tutulduğu, güneĢ

ve ayın bir araya getirildiği zaman, iĢte o gün insan "kaçacak yer nerede?" der. Hayır,

hayır bir sığınak yoktur. Ey insan! O gün sen Rabbi'nin huzuruna varıp durursun. O

gün insanoğluna önde ve sonra yaptığı ne varsa bildirilir. Özürlerini sayıp dökse de

insanoğlu artık kendi kendinin Ģahididir."213

Bunun gibi sahneler, kıyamet günündeki dehĢet ve korkuyu tasvir eder.

Kısacası, bu tez bağlamında hepsini vermenin imkanı olmadığından dolayı, ana

hatlarıyla kıyametin keyfiyetini Ģöyle verebiliriz: O gün insanlar çırpınıp yayılan

pervaneler gibi olacak214

, emzikli emzirdiğinden vazgeçer, her hamile kadın

çocuğunu düĢürür, insanlar azabın Ģiddetinden sarhoĢ görünürler215

, yürekleri

gırtlaklarına dayanmıĢ yutkunurlar216

, çocuklar ak saçlı kocalara döner.217

Yine o gün

211 82/Ġnfitar, 1-5

212 81/Tekvir. 1-21, krĢ. Uyanık, a.g.e., s.162

213 75/Kıyamet, 7-15

214 101/Karia, 4

215 22/Hac, 1-2

216 40/Mü‟min, 18

217 73/Müzzemmil, 17

48

– Allah‟tan korkanlar hariç dostlar bir birine düĢmandır.218

Ġnsanlar çekiĢip dururlar,

kimse kimseye bir tavsiyede bulunmaz.219

O gün insanlar arasında soy sop iliĢkisi

olmayacak, kimse birbirini sormayacak220

ve azaptan kurtulmak için fidye vermek

istenecek.221

D. KIYAMET KOPMADAN ÖNCEKĠ ALAMETLER

Ġnsanın kıyametin ne zaman kopacağını bilememesi hem iyidir; çünkü sürekli

bir çalıĢmayı getirmekte ve nasılsa kıyamet kopacak bir Ģekilde boĢ vermiĢliğe insanı

götürmeyecektir; hem de kötüdür, çünkü sürekli olarak kıyamet kopacak diye

düĢünmek insanı maddi ve manevi sıkıntıya sokabilir. Bunun için sürekli olarak

metafizik bir gerilim içinde olan insanlara yardımcı olmak ve birazcık olsun merakını

gidermek için Peygamberimiz kıyametin kopmasına yakın olabilecek muhtemel

olaylardan, alametlerden bahsetmektedir. 222

Kur'an-ı Kerim'de,"kıyamet için mutlak

surette bir alamet vardır. Bu itibarla sakın ondan şüphe etmeyin."223

Kur‟an‟da kıyamet alametlerinin nelerden ibaret olduğuna dair birkaç bilgi

verilmiĢtir: Ye‟cuc ve Me‟cuc‟ün geliĢi224

, dabbetü‟l-arzın çıkıĢı225

, sur

218 43/Zuhruf, 66

219 36/Yasin, 49-50

220 23/Mü‟minun, 101

221 70/Mearic, 11

222 Taftazani, a.g.e., s.360

22343/Zuhruf. 61

224 21/Enbiya, 96

225 27/Neml, 82

49

üflemesinden226

, göğün insanları sarsacak bir duman yayacağından227

ve ayın

yarılacağından.228

Hadislerde de kıyamet alametleri eĢratü’s-saa tabiriyle ifade

edilir.229

Sözlükte “alamet” manasındaki Ģeratın çoğulu olan eĢrat ile “zaman dilimi,

belirlenmiĢ vakit” anlamına gelen saat kelimelerinden oluĢan eĢratü’s-saa “kıyamet

alametleri” demektir. Bazı hadislerde belirtildiğine göre Hz. Peygamber kıyametin

kopuĢ zamanını bilmediğini söylemiĢtir. Nitekim Kur‟an‟da da, “De ki, onun bilgisi

Allah katındadır. Fakat insanların çoğu bunu bilmezler.”230

buyrulmaktadır, ancak

kopmasından önce vuku bulacak bazı olayların onun yaklaĢtığının alametleri

sayılacağını haber vermiĢtir. 231

Bu açıdan Ġslam kültürü, kıyamet ve özellikle

kıyamet alametleri konusunda yazılmıĢ zengin bir literatüre sahiptir. Kıyametin

alametleri önemine göre küçük ve büyük diye de sıralanmıĢtır. Kıyametin büyük

alametleri, birbiri ardınca az bir zaman içinde vuku bulur. Küçük alametler ise,

böyle değildir. Küçük alametler fasılalı olarak gerçekleĢenlerdir. Nitekim onlardan

bir kısmının gerçekleĢtiği söylenmektedir. Bir kısmı ise halen mevcut olup büyük

alametlerin vukuuna kadar devam eder.232

226 6/En‟am, 73

227 44/Duhan, 11-12

228 Kamer, 54/1

229 Bilmen, a.g.e., s. 31;

230 7/Araf, 187; 79/Naziat, 42-44

231 Topaloğlu, a.g.md., s. 523

232 Erdoğan, a.g.e., s. 15

50

a) Kıyametin Küçük Alametleri:

Bu hususa değinmeden önce özelikle belirtmemiz gereken husus Ģudur:

Kıyametle ilgili bu hadiselerin nasıl olacağını tam olarak bilmek mümkün değildir.

Bu nedenle alametlerden hangisinin gerçekleĢip, hangisinin gerçekleĢmediğini tespit

etme imkânımız oldukça azdır. Özellikle hadis kitaplarımızda, kıyamet alametleri ile

ilgili olarak birçok yorumlar bulunmaktadır, buralardan gerekli bilgiler edinilebilir.

Bu çerçevede tespit edildiği söylenilen ve hiçbir eleĢtiriye tabii tutulmaksızın

insanlara sunulan küçük alametler Ģunladır: 233

1 – Resul-i Ekrem‟in (s.a.s.) peygamber olarak gönderilmesi. Çünkü o,

peygamberlerin sonuncusudur. Son peygamber olması ise dünya hayatının bitimine

az bir zaman kalmasına delalet eder. Bu husus, Müslümanlar için temel inanç

esasıdır, Hz. Adem‟den baĢlayan nebevi sürecin son halkası peygamberimizdi, bunda

Ģüphe yoktur. Ama bunu kıyamet alameti olarak sunmak, ayrıca bilgilendirmeyi de

gerekli kılar, çünkü müminler bugün ölecekmiĢ gibi ahiret için, hiç ölmeyecekmiĢ

gibi dünya için çalıĢmaları istenilir. Zaman kavramı ve izafiliği üzerinde durmadan

dünya hayatının bitimine az bir zaman kaldığını söylemek, bin dört yılı aĢkın sürenin

az bir zaman olarak değerlendirilip değerlendirilmeyeceğini ve bundan sonraki kalan

zamanın ne olacağının bilinmemesi sorunu gündeme getirmektedir. Gerçi buna

Peygamberimizin kıyametin soluğunda gönderildiği, dünyanın geçirdiği ömre

nazaran geride kalan sürenin ikindi ile akĢam arasındaki süre kadar olduğuna dair

rivayetler verilse de, zaman kavramının felsefi açıdan tanımı ve izafiliği meselesi

ortaya çıkmaktadır. Çünkü dünyanın ömrünün yedi bin sene olduğu ve

peygamberimizin nübüvvet süresinin son bin seneye tekabül ettiğine dair rivayetlerde

233 Erdoğan, a.g.e., s.20-37

51

vardır. Bunları ayrıntılı inceleme tezimiz konusun dıĢındadır, ama mesele gene

dönüp dolaĢıp, kıyamet anının bilinemeyeceğine, sadece Allah tarafından

bilineceğine, ansızın olacağına itikat ederiz.234

2 - Ġçki içilmesi,

3 – Emanetin zayi olup, ganimet sayılması,

4 – Zekâtın ağır bir yük sayılması ve verilmemesi,

5 – Mescitlerde yüksek sesle konuĢulması: Bunun nasıl bir kıyamet alameti

olduğu hususunda düĢünmek gerekir, çünkü mescitler müminlerin sadece ibadet

ettiği mekân olmanın ötesinde toplumsal iĢlevi olan yerlerdir.

6 – Din öğreniminin yapılmaması. Bu husustan ne kastedildiği

netleĢtirilmelidir, çünkü bu dini ve dinin temel esasını kıyamete kadar koruyacak

olan Allah‟tır ve dünyanın bir yerinde din öğretiminde aksaklık olması baĢka bir

yerinde din öğretiminin yapılmayacağı anlamına gelir mi, sorusu önemlidir.

7 - Fitne ve bid‟atların zuhur etmesi ve çoğalması,

8 - Müslümanların Ġslami esaslardan uzaklaĢmaları, Bu nokta her zaman

önemlidir, yani müminler iyi iĢler yapmak ve kötülüklerden uzak durmakla

mükelleftir, ölüm ve dirim bunun içindir ve dünya hayatı bu anlamda bir imtihan

yeridir. Fakat ilk dönemden itibaren yaĢanan kargaĢa ve kaosları düĢündüğümüz

zaman Ġslami esaslardan uzaklaĢmanın ne olduğu mezhepler tarihi ve dinler tarihi

açısından oldukça ayrıntılı araĢtırılması gerekli hususlardır.235

9 – Ġnsanlarda ahret korkusunun kalmaması,

234 Çelebi, a.g.e., s.91-92

235 Muhammed EĢ-ġehristani, el-Milel ve‟n-Nihal, çev. Mustafa Öz, Litera yay. Ġstanbul.2008, s.33-

43

52

10 - Doğru söyleyenin insanlar tarafından sevilmemesi: bu oldukça genel ve

insanlığın ilk dönemlerinden beri söylenilir, Türkçede doğru söyleyeni dokuz köyden

kovarlar, denmesi bunu açıklar.

11 – MeĢru olanın gayri meĢru, olmayanın meĢru sayılması: helal ve haramın

net, önemli olanın bu ikisi arasında Ģüpheli olandan sakınmak, yani takva üzere

olmaya çalıĢmak üzerine kurulu bir sisteme sahip olan islamiyet‟te bu husus nasıl

kıyamet alameti olarak değerlendirebilir, diye sormak gerekir.

12 – Ġnsanlar arasında zinanın çoğalması,

13 – Adaletin kalkması

Bazı yazarlar bunlara kadın nüfusunun erkeklerden çok olması, zenginliğin

artıp dünya malının çoğalması, sadaka verecek fakirin bulunmamasını, iki Ġslam

ordusunun çarpıĢmasını da ilave ederler.236

Yukarıda bahsettiğimiz üzere, Ġslam‟ın

ilk dönemlerinden yakın döneme kadar Müslüman halklar birbiriyle çarpıĢmıĢlardır,

kadın nüfusunun erkeklerden çok olmasının kıyamet alameti olarak nasıl zikredildiği

ya da dünyanın içinde bulunduğu ekonomik sistemi düĢününce sadaka verecek

fakirlerin gittikçe arttığını hatırladıkça bu tür tespitlerin daha dikkatli ele alınması

gerektiği kanaatindeyiz.

Genel kabul görmüĢ olarak sunulan bu alametlerinin her birini ayrıntılı olarak

analiz etmek yerine, ana hatlarıyla küçük alametleri tasnif etmek istiyoruz. Çünkü

bunların hangilerinin gerçekleĢtiğinin tespiti oldukça zordur ve gayba ait hususlardır.

Bunun tespiti ise hadis ve akaid ilminin alanına girer, ahad, mütevatir hadislerin

236 Gölcük ve Toprak, a.g.e., s.375

53

ayrıntılı analizin yapılması gerekir,237

bunlar tezin temel konusu dıĢında kaldığı için

genel olarak küçük alametler hakkında temel bilgilendirmeler yapmak istiyoruz.

1. İslami ilimlerin gerilemesi, cehaletin artması, insanların bilmedikleri

şeyler hakkında biliyormuş gibi konuşması. Oysa en büyük bilgi, kiĢinin

bilmediğinin farkında olmasıdır. Bilmediğini bilen insan, bu eksikliğini giderecektir.

Dinin teorik yapısını iyi bilen, pratiğe de bilerek aktaracaktır. Dolayısıyla lehine ve

aleyhine olanı bilen, fehmeden (fıkıh) mümin, meĢru ve meĢru olmayanı birbirinden

ayıracak, kötü iĢlerden uzak duracak, Salih ameller yapmaya çalıĢacaktır.

2. İçki ve benzeri uyuşturucu kullanımımın artması. Bunlar insan iradesini

gideren unsurlar olduğu için kiĢinin akl-ı selim içinde olmasını engeller.

DavranıĢlarını bozar. Bireysel bozulma toplumsal bozulmayı getirir, bu nedenle Ģu

anda insanlığın en büyük tehlikesi olarak sunulması önemlidir. Dolayısıyla bunun

toplumsal ve orta kıyametin alameti olarak sunulması ve insanların bundan

sakınmasını istemem, buna maddi önlemler almanın yanı sıra manevi temel aramak

makuldür.

3. Fuhuşun artması. Ġnsanı bir erkek ve kadından yaratan Allah, meĢru

kurallar dahilinde evlenip, çoğalmayı emreder. FuhuĢ ise gayr-ı meĢrudur. Toplumsal

bozuklukların en büyük nedenidir. Çünkü neslin korunması esastır. ġu anda dünya

devletlerinin mücadele ettiği hususların baĢında kadın ticareti ve fuhuĢ gelmesi, bunu

engellemeye çalıĢması önemlidir. Ġçki ve uyuĢturucu ile birlikte düĢünüldüğü zaman

bu hususun küçük kıyamet, yani bireysel olarak insanın ölümü ve orta kıyamet, bir

neslin yok olması olarak düĢünülebilir.

237 Ġzmirli Ġsmail Hakkı, Yeni Ġlm-i Kelam, Latin harflerine aktaran Sabri Hizmetli, Umran yay.,

Ankara. 1981, s.16-18;

54

4. Adalet ve ehliyetin kalkması. Ġslamiyetin en çok önem verdiği husus,

ehliyettir, yani iĢi gerçekten bilen, o hususta yetenekli olan kiĢinin yapmasıdır. Bu

gerçekleĢtiği zaman bireysel ve toplumsal eĢitsizlikler kalkacak, rüĢvet önemli

oranda engellenmiĢ olacaktır. Bu açıdan bu alamet, küçük ve orta kıyametin belirtisi

olarak düĢünülebilir. Zira yeteneksiz insanların toplumda söz sahibi olmaları bireysel

ve toplumsal huzuru bozacaktır. Halbuki Ġslamiyet‟in en çok önem verdiği husus,

adaletli ve ahlaklı bir toplum kurmaktır. Bunun gerçekleĢmesinde iĢin gerçekten

yapan ehline verilmesi ve her iĢte adaletli davranılması Ģarttır.

5. Ana ve babaya isyanın artması, insanlara hürmet ve merhametin azalması.

Toplumsal yapının temeli ailedir. Aile ne kadar sağlam temeller üzerine kurulursa

toplum ve devlet yapısı da o kadar sıhhatli olacaktır. Bu nedenle ailenin kurucu iki

unsuru olan anne ve babaya hürmet, dinimizce çok önemlidir: Nitekim Kur'an-ı

Kerim, ana ve babaya "öf" bile demeyi uygun görmeyerek, toplumun en küçük birimi

olan ailede huzurun sağlanmayı hedefler. Aksi takdirde, toplumun en önemli

yapısında aksaklık ortaya çıkaracaktır, bu aksaklık, diğer insanlara hürmetsizliği

beraberinde getirecektir.

6. Kumar, fal ve benzeri şans oyunlarının toplumda geçim kaynağı olarak

görülmesi. Ġslamiyet açısından insanın alın teri ile kazandığı helal kazançtan daha

güzeli yoktur. Bu nedenle paranın para kazanması, emeksiz para temini, emek

karĢılığı çalıĢmanın değerini düĢüreceği için toplumsal dengeleri bozacak, insanların

çalıĢma azmini düĢürecektir. Böyle düĢünüldüğü zaman dinimizin bu hususları niye

yasakladığı ortaya çıkar. Bu açıdan küçük-orta kıyamet alameti olarak değerlendirme

imkanı vardır.

55

7. Ölçü ve tartı aletlerinde hile yapılması. Rızkın onda dokuzu ticarettedir.

Peygamberimizin ticaretin içinde, fıkıh imamız Ebu Hanife‟nin de döneminin önemli

tacirlerinden olduğunu düĢündüğümüz zaman, örnek Ģahsiyetlerin ticari

hayatlarındaki örnekliği, adaletli olmasının önemi ve kabullenme gerekçesi ortaya

çıkar. Ayeti kerimelerde ölçü ve tartı aletlerinde hile yapılmaması özellikle istenir,

çünkü insanların önemli geçim kaynaklarından olan ticarette temel olan adaletin

kaybolması demektir. Bunun kaybolması ise huzurun kaybolması demektir.238

Ana hatlarıyla küçük alametleri küçük kıyamet ve orta kıyamet bağlamında

yorumlayarak tasnif etmeye çalıĢtık. Bunun yanı sıra Peygamberimizin bir hadis-i

Ģeriflerinde belirttiği üzere, "kıyametten önce on alamet görmediğiniz sürece

dünyanın sonu gelmez"239

demesi üzerinde durmak gerekir. Bunları büyük alametler

olarak değerlendirmek gerekiyor, çünkü peygamberimiz bizleri bu sözüyle kıyamet

konusunda duyarlı olmaya çağırmıĢtır.

b) Kıyametin Büyük Alametleri

Büyük alametler, doğrudan gaybe dairdir, olacağını Taftazani‟nin ifadesiyle

söyleyecek olursak, “geleceğini de doğru söyleyen (peygamberimiz) haber vermiĢtir.

Huzeyfe b. Useyd Gifari‟nin belirttiğine göre, biz aramızda bir takım meseleleri

müzakere ederken Resullulah (as) çıkageldi. Kıyamet üzerine konuĢtuğumuzu

söyleyince, on alamet görmediğiniz sürece dünyanın sonu gelmez, dedi ve Ģöyle

sıraladı:240

238 Uyanık, a.g.e, s.166-167,

239Muslim, Fiten‟den naklen Uyanık, a.g.e., s.167, krĢ. Taftazani, a.g.e., s.360, Çelebi, a.g.e, s.97

240 Gölcük ve Toprak, a.g.e., s.360

56

1. Duhan ve BatĢe-i Kübra: Yeryüzünü kaplayacak bir duhan /duman

çıkacaktır. BaĢteĢ-i Kübra ise, kıskıvramak yakalama, tam anlamıyla tutma, büyük

vuruĢ anlamına gelir, kıyametle birlikte helak etmek ve azapla cezalandırmayı ifade

eder.241

2. Deccal: Bazı olağanüstü olaylar göstererek Rabbilik iddiasında bulunan

Deccal isimli bir varlık ortaya çıkacaktır.

3. Hz.Ġsa'nın nuzulü: Deccalı öldürecek olan Hz.Ġsa'nın yeryüzüne inmesi.

242 Bu konuyla doğrudan ilintili olan Mehdilik fikri de ayrıĢma çalıĢma konusudur.

243

4. Dabbetü'l-arz: Kur'an-ı Kerim'de bu husus Ģöyle belirtilmektedir." O gün

(kıyamet) başlarına geldiği zaman kendileri için yerden bir dabbe (canlı) çıkarırız

da, o onlara insanların ayetlerimize yakinen inanmadıklarını haber verir."244

5. Ye'cüc ve Me'cüc: Kur'an-ı Kerim'de "nihayet Ye'cüc ve Me'cüc seddi

açıldığı zaman, her tepeden boşanırlar. Gerçek va'd olan kıyamet artık

yaklaşmıştır."245

denilerek bu hususa iĢaret edilmektedir. 246

241 Ayrıntılı müzakere için bkz. Çelebi, a.g.e, s.142-152

242 4/ Nisa.159 Buna delil olarak "Şüphe yok ki, kitap ehlinden olan her ferd, ölümünden önce,

mutlaka İsa'ya iman edecek, o da kıyamet günü onlar aleyhine (Şehadette bulunan bir şahıs

olacaktır." verilmektedir. Bundan önceki ayetlerde de, Hz. Ġsa'nın insanlar tarafından öldürülme

çabaları anlatılmaktadır. Ġslam alimleri bu ayetleri farklı farklı yorumlamıĢlardır. Bu konuda

tartıĢmalar için bkz. Süleyman AteĢ, “Yüce Kur'an'ın ÇağdaĢ Tefsiri”, Ġstanbul. 1989, c. 2, s. 392 vd.

naklen Uyanık, a.g.e, s.167; Çelebi, a.g.e, s.98-100

243 ÇoĢkun, Ali, Mehdilik Fenomeni, Ġz yay. Ġstanbul, 2004, s.283

244 27/Neml, 82 Ayrıntılı müzakere için bkz. Çelebi, a.g.e, s.133-142

245 21/Enbiya. 96-97. "İşte o zaman inanmayanların gözleri donakalır ve yazıklar olsun bize! Biz

bundan gaflet içindeydik; daha zalimdik derler. 97.ayetin devamında böyle buyurulmaktadır.

246 27/Neml, 82

57

6. GüneĢin batıdan doğması: 247

7. Doğu, 8. Batı ve 9. Arap yarımadasında olmak üzere dünyadaki üç

bölgede yer batması hadisesinin görülmesi.

10. Hicaz (ya da Yemen) taraflarında büyük bir ateĢ çıkması.

Genel olarak buraya kadar zikredilenlerden anlaĢıldığı üzere, kıyametin

küçük alametlerinden bir kısmı vuku bulduğu; bir kısmını ise vuku bulmakta devam

ettiği belirtilmektedir. Diğer bir ifadeyle Kıyametin küçük alametleri büyük

alametlerin zuhur etmesine kadar devam edeceği, küçük alametlerin tamamının

ortaya çıkmasından sonra on tane büyük alametin belireceği söylenir.248

Kanaatimize göre, yukarıda belirttiğimiz üzere, kıyametle ilgili bu hadiselerin

nasıl olacağını tam olarak bilmek mümkün değildir. Bu nedenle gabya ait

hususlardan olduğu için alametlerden hangisinin gerçekleĢip, hangisinin

gerçekleĢmediğini tespit etme imkânımız oldukça azdır. Özellikle hadis

kitaplarımızda, kıyamet alametleri ile ilgili olarak birçok yorumlar bulunduğunu

düĢündüğümüz zaman konunun zorluğu ortaya daha iyi çıkacaktır. Tezimiz dinler

tarihiyle ilgili olduğu için bu hususlara girme imkânımız yok, ama itikâdî

meselelerde, birinci kaynak ayet-i kerimeler olduğunu hatırlatmak istiyoruz. Bu

konuları ele alırken unutmamamız gereken nokta, Peygamberimizden gelen

mütevatir olmayan (mesela ahad) hadisler itikadi olarak delil olamayacağıdır. Çünkü

Ahad haberlerle itikad kesinleĢmez. 249

Bir hususun itikad haline gelmesi için

247 Ayrıntılı müzakere için bkz. Çelebi, a.g.e, s.101-132

248 Bkz. Taftazani, a.g.e, .360k,Gölcük ve Toprak, a.g.e, s.376, Erdoğan, a.g.e, s.20-37

249 Ġtikad konusunda haber-i ahadla –ravisi lafızlarında Ģüphe etmese ve Kur‟an‟a aykırı düĢmese

bile-delil getirilemez. ġeltut, a.g.e., s.70-73:Kubat, a.g.md., s.261-268; Bağçeci, a.g.e., s. 12, Ġzmirli

58

üzerinde hiç bir tartıĢma olmaması gerekmektedir. Halbuki, kıyametle ilgili haberler

üzerinde ise oldukça farklı yorumlarda bulunulmaktadır. Çünkü bu geleceğe ait

olup, üzerinde henüz tecrübe edilmemiĢ bir alanda konuĢmayı gerektirir. Bu nedenle

bu tür haberler üzerine hüküm kurma ve söz söyleme iddialıdır. Müslümanlar olarak

Kur‟an ve Sünnet üzerine hareket etme zorunluluğu olduğu için ve itikadi hususlarda

öncelik Kur‟an ve mütevatir hadislerde bulunduğundan dolayı çok hassas davranmak

gerekir. Gaybı bilmek Allah‟ın sıfatlarından birisidir, ama peygamberlerinden

dilediklerinin gaybden (ancak) vahiyle bilgi verebileceklerini de belirtmesi250

üzerinde durmalıyız. Bu demektir ki, peygamberler beĢeri özelliklerinden dolayı

değil, ancak Allah‟ın bildirmesiyle bilgi verebilirler. Hele söz konusu kıyamet

olunca, ne zaman olacağı sorusunu cevapsız bıraktığı ve “ bu konuda sorulan

sorandan daha fazla bilgi sahibi değildir” dediğini hatırlayacak olursak, onun

alametlerine dair haberlerin sahihliği üzerinde ayrıntılı olarak itikad âlimlerce

durulduğunu söylemekle yetinmek istiyoruz. Bu haberler vusukiyeti, yani gerçekten

Peygamberimize ait olup olmadıkları üzerinde duran müstakil eserler olduğunu

belirtilerek,251

burada önemli olan Ġslamiyet‟in kıyamete kadar baki kalacak din

olmasıdır. Müslümanlar bunun idrakinde olarak Allah'ın emir ve yasaklarını

uygulamaya çalıĢırlar. 252

Ġsmail Hakkı, Yeni Ġlm-i Kelam, Latin harflerine aktaran Sabri Hizmetli, Umran yay. Ankara, 1981,

s.17, Çelebi, a.g.e., s.98

250 3/Ali-Ġmran, 179; 72/ Cin, 26

251 Çelebi, a.g.e., s.183-186

252 Uyanık, a.g.e, s.168

59

Bu bağlamda, bu kıyamet alametlerinin gerçekleĢip gerçeklemediğine dikkat

etmekle birlikte, dünya ahret dengesini iyi kurmanın ve hiç ölmeyecekmiĢ gibi dünya

için, yarın ölecekmiĢ gibi ahret için çalıĢmanın önemine iĢaret etmek daha tutarlıdır.

F. HÜKÜM GÜNÜ OLARAK KIYAMET

Yukarıda bahsettiğimiz üzere, Kıyamet günü aynı zamanda bir hüküm

günüdür.253

Madem, dünya ahretin tarlasıdır, burada ne ekilirse orada o biçilecektir,

gerçekleĢmesi kesin olan kıyamet günü ile insan ebedi olan ikinci hayatına (ahiret)

baĢlar. o halde iyi ve güzel iĢler yapanların mükafatlarını göreceğini, kötü iĢler

yapanların da karĢılığını alacakları bir karar günü olması kadar doğal bir Ģey olamaz.

Bu nedenle, dünya hayatındayken hazırladıklarından iyi ve kötü olanlarının

kesinlikle birbirinden ayrılacağı kesin olan bir an olacaktır. ĠĢte O gün, hiç bir Ģey

gizli kalmayacaktır.254

O kadar ki, zerre miktar iyilik yapan mükâfatını görürken,

zerre miktar kötülük yapanda da cezasını mutlaka görecektir.255

Bu nedenle ahrette

de kazananlardan olmak için mutlaka bu dünyada Allah'ın emir ve yasaklarına dikkat

ederek yaĢamaya çalıĢmalıyız. Son piĢmanlığın fayda vermeyeceği o an için burada

dikkatli olmalıyız. 256

Bu durumu Ģu hadis-i Ģerif çok güzel açıklamaktadır.

"Güç yetirilemeyen en büyük baskın geldiği zaman, o gün, insan ne uğurda

çalıştığını anlar. Cehennem her bakımdan göreceği şekilde gösterilir. İşte azıp da

dünya hayatını tercih edenin varacağı yer şüphesiz Cehennemdir. Ama kim Rabbi'nin

253 78/Nebe, 17-20

254 69/Hakka, 13-18

255 99/Zilzal, 7-8

256 Bkz. 89/Fecr, 21-26

60

büyüklüğünden korkup da kendini kötülüklerden alıkoymuşsa varacağı yer şüphesiz

Cennettir."257

Ġnsanlar sürekli eylemlerine dikkat etmekte ve yaptıklarından sorumlu

olacaklarını bilmektedirler. Üstelik kıyametle baĢlayan ahiret hayatında bunların

karĢılıklarını göreceğini de idrak etmektedirler. Fakat kıyametin ne zaman

gerçekleĢeceğini bilmemektedirler. Olması kesin olan "an"ı bilememe, kiĢiyi sürekli

olarak bilinçli hareket etmesine, dünyayı ahiretin tarlası olarak görmelerine neden

olmaktadır.

257 Buhari, Kitabu'r-Rikak. 4, krĢ. Said Havva, el-Esas fi's-sünne, Ġstanbul. 1992, cilt. 10, s. 48-49

dan nakleden Uyanık, a.g.e., s.165

61

SONUÇ

Dünyanın sonu (Kıyamet) meselesi insanoğlunun en çok merak ettiği

bilinmeyenler arasında yer almıĢtır. Bu nedenle de her dinin kendi teolojik yapısına

uygun tarzda, dünyanın baĢlangıcıyla ilgili tasavvurlar gibi dünyanın sonuyla ilgili

tasavvurlar da geliĢtirilmiĢtir.

Yahudilikte, diaspora dönemlerinde gelen peygamberlerin öğretileri

“dünyanın sonunun yaklaĢtığı” mesajını içermektedir. Eskatolojik mesajlar, dünyanın

sonunu haber vermenin yanı sıra kıyamet öncesi bir ya da birkaç dönemden söz

etmektedirler. Sözü edilen bu dönemlerde insanların yeryüzünde o güne kadar

tatmadıkları bir mutluluğu tadacakları ifade edilmektedir. Bu durum acı çekilen,

mutsuz olunan bir yaĢamın karĢılığı ya da yeryüzüne egemen olan kötülüğüne karĢı

kazanılan zaferi ifade etmektedir. Aynı mesajın Hıristiyanlıkta önemli bir yere sahip

olduğunu da söyleyebiliriz. Dünyanın sonuna doğru ilahi kaynaklı bir kurtarıcının

gelerek insanları kurtaracağı, kötülüğü, zulmü, adaletsizliği ortadan kaldıracağı

inancı, Yahudilik ve Hıristiyanlıkta mevcuttur. Bu kurtarıcı Yahudiliğe göre Davud

soyundan gelecek olan bir kraldır. Hıristiyanlıkta ise kurtarıcı, yeryüzünde

bedenleĢen, insanların günahı için çarmıha gerilen ve ölüp dirilen bir tanrısal Oğul,

yani Ġsa, dünyanın sonunda geri gelecektir.

Ġslam dininde ise kıyamet, evrenin sonu olup o gün insanlar ölecekler ve belli

bir zaman sonra tekrar diriltilecekler yargılanmak için. Ġslamiyet‟te ahret öncesi vuku

bulacak olan kıyamet alametlerine de inanılır. Kıyamet günündeki haĢr, hesap,

cennet ve cehennem, ceza ve mükafat haktır. Dünyadaki amellerine göre insanlar

62

hesaba çekilecektir. Müminler cennete girecekler, kâfirler ise cehenneme

atılacaklardır.

Bazı Müslümanlar Ġsa‟nın ölmediği ve dünyanın sonunda tekrar geri

döneceğine ve Mehdi kurtarıcının geleceğine inanmaktadır. Bu inançlar Kur‟an‟da

hiçbir yer almamaktadır. Yahudi ve Hıristiyanlık gibi Ġslam dıĢı kaynakların etkisiyle

geliĢtiği tezini desteklemektedir. Netice olarak üç ilahi din (Yahudilik, Hıristiyanlık

ve Ġslamiyet)‟in kıyamet tasavvurları var.

63

KAYNAKÇA

Adam, Baki, Din Bilimleri 2, Ankuzem yay., Ankara, 2006

Adam, Baki, Yuhanne‟nın Vahyi ve Hıristiyan Tarihindeki Yansımaları, Dinler

Tarihi AraĢtırmaları – III, Hıristiyanlık (Dünü, bugünü ve Geleceği), Dinler Tarihi

Derneği yay., Ankara 2002

Arif, Arslan, , Dünya Kültürlerinde Kıyamet, Merkür yay., Ġstanbul, 2003

Atasağun, Galip, Hıristiyanlıkta Kıyamet Alametleri ve Dünyanın Sonu, Sebat yay.,

Konya, 2001

Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, Selçuk yay., Ġstanbul, 1992

Bağçeci, Muhittin, Allah‟ı Bilmek ve Nefesi‟ye Göre iman, Kayseri

Batuk, Cengiz, Tarihin Sonunu Beklemek, Ġz yay., Ġstanbul, 2003

Besalel, Yusuf, Yahudi Tarihi, Üniversal Yay., Ġstanbul, 2000.

Bıyık, Mustafa, Armagedon ve Tanrı Krallığı, Aziz Andaç yay., Ankara, 2008

Bilgin, Akif, Kıyamet Sona Doğru geri Sayım Armagedon, Kara Kutu yay., Ġstanbul,

2005

Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Ġslam Ġmihali, sad. A.Fikri Yavuz, Akçağ yay. Ankara

Bultmann, Rudolf, Tarih ve Eskatoloji, çev. Emir KuĢçu, Elis yay., Ankara, 2006

Cevizci, Ahmet, Paradigma Felsefe Sözlüğü, Paradigma yay., Ġstanbul 1999

Challaye, Felicien, Dinler Tarihi, çev. Samih Tiryakioğlu, Varlık yay., Ġstanbul, 1960

Çelebi, Ahmet, Mukayeseli Dinler Açısından Yahudilik, çev. Ahmet M. Büyükçınar,

Ömer Harman, Kalem yay., Ġstanbul, 1978

Çelebi, Ġlyas, Uzak ve Yakın Gelecekle Ġlgili Haberler, Kitapevi, Ġstanbul, 2000

ÇoĢkun, Ali, Mehdilik Fenomeni, Ġz yay., Ġstanbul, 2004

64

Derveze, Ġzzet, Kur‟an Cevap Veriyor, çev. Abdullah Baykal, YöneliĢ, Ġstanbul,

1988

Duncan, Heaster, Ġncil‟in Temelleri, Ġndia, 2000

Eliade, Mircea, Dinler Tarihi Sözlüğü., çev. Ali ErbaĢ, Ġnsan yay., Ġstanbul, 1997

Erdoğan, S. Hüseyin, Ölüm ve Ötesi, Çile yay., Ġstanbul, 1978

Eren, Sıddık Naci, Ölüm Kıyamet ve Ahiret, Demir yay., Ġstanbul, 1995

Eric, J. Sharpe, Dinler Tarihinde 50 anahtar kavram, çev. Ahmet Güç, Arasta yay.,

Bursa, 2000

EĢ-ġehristani, Muhammed, el-Milel ve‟n-Nihal, çev. Mustafa Öz, Litera yay.

Ġstanbul, 2008

Faiz, Ahmet, Kur‟an ve Sünnette Kıyamet ve Ahiret, çev. Veli Ulutürk, Uysal yay.,

Konya, 1988

Gazali, Kıyamet ve Ahiret, Ġhlas yay., çev. Ömer Beğ, Ġstanbul, 1985

Gazali, Kur‟an-ı Kerim‟de Kıyamet ve Ahiret, Bahar yay., Ġstanbul, 1967

Gölcük, ġerafeddin ve Toprak Süleyman, Kelam yay., Konya, 1988

GümüĢhanevi, Ahmed Ziyaüddün, Ehli Sünnet Ġtikadı, çev. A.Kabakçı, F.Günel,

Ġstanbul, 1980

Gündoğan, Hamdi, Geleneksel Kelam Sürecinde Sünnet-Ġtikad ĠliĢkisi/ Kelam

Ġlminin Yeniden ĠnĢası: Geleceğin Yeri Sempozyumu Bildirileri. Fırat Üniversitesi

yayını, Elazığ, 2004

Gündüz, ġinasi, Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı, Ankara okulu yay., Ankara, 2001

Gürkan, Salime Leyla, Yahudilik, ĠSAM yay., Ġstanbul, 2008

Hallsell, Grace, Tanrıyı Kıyamete Zorlamak, çev. Mustafa Acar, Hüsnü Özmen, Kim

yay., Ankara, 2002

65

Ġsfahani, Rağıb, Müfredat, çev. ve notlandıran Türker, Yusuf, Pınar yay., Ġstanbul,

2010

Ġzmirli, Ġsmail Hakkı, Yeni Ġlm-i Kelam, Latin harflerine aktaran Sabri Hizmetli,

Umran yay. Ankara, 1981

Johnson, Paul, Yahudi Tarihi, çev. Filiz Orman, Pozitif yay., Ġstanbul, 2000

Karaca, Mustafa, Evreni Bekleyen Büyük Son Kıyamet, Nokta Kitap yay., Ġstanbul,

2006

Kitab-ı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit Tevrat ve Ġncil, Ġstanbul, 1949

Koç, Turan, Ölümsüzlük DüĢüncesi, Ġz yay., Ġstanbul, 1991

Kubat, Mehmet, Kelam Ġlminin Yeniden ĠnĢasında Hadisin Rolü, Kelam ilminin

Yeniden ĠnĢası: Geleceğin Yeri Sempozyumu Bildirileri, Fırat Üniversitesi yay.,

Elazığ, 2004

Küçük, Abdurrahman; Günay, Tümer; M. Alparslan, Küçük, Dinler Tarihi, Berikan

yay., Ankara, 2009

Küçük, Mehmet Alparslan, Kutsal Kitap AnlayıĢı/ Yahudilik, Hıristiyanlık ve Ġslam

Örneği, Berikan yay., Ankara, 2009

Örs, Hayrullah, Musa ve Yahudilik, Remzi yay., Ġstanbul, 1966

Paçacı, Mehmet, Kutsal Kitaplarda Ölüm Ötesi, Ankara, 2001

R. Schaerez, ÇağdaĢ Filozoflarda Ölümün Anlamı, çev. Faik Dranaz, Ġstanbul, 1953

Rahman, Fazlur, Ana Konularıyla Kur‟an, terc. Alparslan Açıkgenç, Fecr, Ankara,

1987

Sachiko, Murata, Chittick, William, Ġslam‟ın Vizyonu, çev. Turan Koç, Ġnsan yay.,

Ġstanbul, 2000

Sarıkçıoğlu, Ekrem, Din Fenomenolojisi, SDÜ yay., Isparta, 2002

66

Sarıkçıoğlu, Ekrem, Dinler Tarihi, Bayrak yay., Ġstanbul, 1983

Savvaf, Muhammet Mahmud, Gözle Görülen Kıyamet, Hilal yay., Ġstanbul, 1982

Shahak, Ġsrael, Yahudi Tarihi Yahudi Dini, çev. Ahmet Emin dağ, Anka yay.,

Ġstanbul, 2002

Subhi, Salih, Ölümden Sonra DiriliĢ, çev. ġerafeddin Gölcük, Kayıhan yay., Ġstanbul,

1981

Sunar, Cavit, Kıyamet Cennet Cehennem, Kılıç yay., Ġstanbul, 1979

ġeltut, Muhammed, Akaid ve ġeriat I, çev. Muharrem Tan, YöneliĢ yay. Ġstanbul,

1991

Taftazani, Saduddin, Kelam Ġlmi ve Ġslam Akaidi, ġerhu‟l-Akaid, hz. Süleyman

Uludağ, Dergah yay. Ġstanbul, 1982

Tarakçı, Muhammet, St. Thomas Aquinas, Ġz yay., Ġstanbul, 2006

TaĢpınar, Ġsmail, Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilik‟te Ahiret Ġnancı, Ġstanbul,

2003

Tümer, Günay, Küçük Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ocak yay., Ankara, 1988,

Uyanık, Mevlüt, Ġslam‟ın Ġnanç Ġlkeleri, Ankara. 1997

VatandaĢ, Aydoğan, Apokalipse Kıyametin Gizli Tarihi, TimaĢ yay., Ġstanbul, 1999

YaĢar, Ahmet, Kıyamet ve Alametleri Cennet ve Cehennemlikler, Güven yay.,

Ġstanbul, 1950

YaĢayan Dünya Dinleri, Diyanet ĠĢleri baĢkanlığı yay., Ankara, 2007

Yıldız, Murat, Ölüm Kaygısı ve Dindarlık, Ġzmir Ġlahiyat Vakfı yay. Ġzmir, 2004

67

Rabiya, Tohtahunova, The Doomsday Phenomenon of Religions, Master’s

Thesis,

Prof. Mustafa Erdem, 71 p.

Summary

Doomsday is the most wondering circumstance that mankind concerns

among the unknown things. Accordingly to the theological frame of every

religion there are the visions developed related to the beginning and the end of

the world.

In the Chapter I the short history and Doomsday comprehension of

Judaism is explained. The prophets’ advices in the Diaspora era include “got

close to the end of the world” message. Eschatological messages are explaining

not only the end of the world, but also together with the one or more pre-

Doomsday periods.

It can be said, aforementioned messages have the important place in

Christianity and all concern about that I took in the Chapter II. There’s a belief

which describes both in Judaism and Christianity that towards the end of the

world divine origin savior comes up and salvages people, puts away tyranny,

villainy, injustice. By Judaism this savior is the king that will come from the

breed of David. According to Christianity the savior is the Son, i.e., Jesus

Christ, the one who transformed into human on the Earth, the one who was

crucified and resurrected.

In the Chapter III Doomsday in Islam is handled. The people die at the

end of the world and in order to be judged they will be revived after the some

time. There is a creed in Islam which refers to the pre-Doomsday omens. It is

trusted in resurrection, judgment, heaven, hell, punishment and reward.

68

Rabiya, Tohtahunova, Dinlerde Kıyamet Fenomeni, Yüksek Lisans Tezi,

DanıĢman: Prof. Dr. Mustafa Erdem, 71 s.

ÖZET

Dünyanın sonu (Kıyamet) meselesi insanoğlunun en çok merak ettiği

bilinmeyenler arasında yer almıĢtır. Bu nedenle de her dinin kendi teolojik

yapısına uygun tarzda, dünyanın baĢlangıcıyla ilgili tasavvurlar gibi dünyanın

sonuyla ilgili tasavvurlar da geliĢtirilmiĢtir.

Yahudilikte, diaspora dönemlerinde gelen peygamberlerin öğretileri

“dünyanın sonunun yaklaĢtığı” mesajını içermektedir. Eskatolojik mesajlar,

dünyanın sonunu haber vermenin yanı sıra kıyamet öncesi bir ya da birkaç

dönemden söz etmektedirler.

Aynı mesajın Hıristiyanlıkta önemli bir yere sahip olduğunu da

söyleyebiliriz. Dünyanın sonuna doğru ilahi kaynaklı bir kurtarıcının gelerek

insanları kurtaracağı, kötülüğü, zulmü, adaletsizliği ortadan kaldıracağı inancı,

Yahudilik ve Hıristiyanlıkta mevcuttur. Bu kurtarıcı Yahudiliğe göre Davud

soyundan gelecek olan bir kraldır. Hıristiyanlıkta ise kurtarıcı, yeryüzünde

bedenleĢen, insanların günahı için çarmıha gerilen ve ölüp dirilen bir tanrısal

Oğul, yani Ġsa, dünyanın sonunda geri gelecektir.

Ġslam dininde ise kıyamet, evrenin sonu olup o gün insanlar ölecekler ve

belli bir zaman sonra tekrar diriltilecekler yargılanmak için. Ġslamiyet’te ahret

öncesi vuku bulacak olan kıyamet alametlerine de inanılır. Kıyamet günündeki

haĢr, hesap, cennet ve cehennem, ceza ve mükafat haktır.