doracak për pjesëmarrjen e opinionit publik në procesin e sjelljes së ligjeve

DORACAK PËR PJESËMARRJEN E

OPINIONIT PUBLIK NË PROCESIN E SJELLJES

SË LIGJEVE

Shkup, nëntor, viti 2010

manual al:Layout 1 22.12.2010 12:44

DORACAK PËR PJESËMARRJEN E OPINIONIT PUBLIK NË PROCESIN E SJELLJES SË LIGJEVE

Autorë:Emina NuredinoskaKaterina Hadzi-Miceva Evans

Përktheu:Tairi Neihim

Redakoti:Edita Jashari

Shtypur nga: Polyesterday, Skopje

Nr. i kopjeve: 150 copë

CIP – Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“, Скопје

340.13:342.51 (035)

NUREDINOSKA, Emina Doracak Për Pjesëmarrjen e Opinionit Publik në Procesin e Sjelljes së Ligjeve/[Emina Nuredinoska, Katerina Hadzi-Miceva Evans; përktheu Tairi Neihim]. – Shkup:OSCE, 2010. – 51 стр. ; табели ; 20 см

Превод на делото: Прирачник за учество на јавноста во процесот на донесувањезакони/ Емина Нурединоска, Катерина Хаџи-Мицева Еванс.

Библиографија: стр. 47-50

ISBN 978-608-4630-03-61. Hadzi-Miceva Evans, Katerina [автор] . – I. Нурединоска, Емина види Nuredinoska, Eminaа) Закони – Донесување – Граѓанска партиципација - ПрирачнициCOBISS.MK-ID 86123274

Botues:

Përmbajtja e këtij publikimi nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet ose qën-drimet e Misionit Monitorues të OSBE-së në Shkup.

2 doracak për pjesëmarrjen e opinionit publik në procesin e sjelljes së ligjeve


Copyright © 2010 by the OSCE, MCIC and ECNL. All rights reserved.

përmbajtja

I. HYRJE ......................................................................7

II. KONCEPTET QË KANË TË BËJNË ME PJESËMARRJEN NË VENDIMMARRJE ........................13

III. KORNIZA LIGJORE PËR PJESËMARRJE NË SJELLJEN E LIGJEVE ............................................191. Rregullativa në nivel të Bashkimit Evropian dhe

të Këshillit të Evropës..................................................................192. Shqyrtim i sublimuar i kornizës ligjore për pjesëmarrjen e

opinionit publik në procesin e vendimmarrjes në Maqedoni ..243. Sfidat gjatë kyçjes së palëve të interesuara ..............................26

IV. FAZAT DHE PYETJET NË PROCESIN E HARTIMIT TË LIGJEVE ..........................................311. Cilat janë mundësitë themelore për kyçjen e opinionit

publik në proceset e hartimit të ligjeve? ..................................312. Cilat janë fazat e krijimit të politikave dhe ligjeve? ................323. Cilat janë përfitimet nga vlerësimi i ndikimit të

Rregullativës gjatë hartimit të ligjeve? ....................................34

V. PJESËMARRJA NË NIVEL TË KUVENDIT ....................511. Kush mund të propozojë një ligj? ................................................512. Kujt i parashtrohen propozimet? ..............................................513. Si rrjedh procedura (e rregullt) ligjvënëse? ..............................514. Kur dhe si zbatohet procedura e urgjente

dhe ajo e shkurtuar? ..................................................................555. Cilat janë mundësitë për kyçje të qytetarëve dhe organizatave

qytetare në procesin e sjelljes së ligjeve në Kuvend? ................15

3


VI. MODELET E PJESËMARRJES NË SJELLJEN E RREGULLATIVËS ..................................................59

Shpallja në web-faqe ............................................................................611. Pse shfrytëzohet ky model? ..........................................................612. Kur shfrytëzohet ky model? ..........................................................613. Si shfrytëzohet? ............................................................................624. Cilat afate janë më të përshtatshme? ..........................................655. Përgjegjësitë e organeve të administratës shtetërore

dhe organizatave qytetare ............................................................656. Burimet e nevojshme ....................................................................66

Web faqet e centralizuara për informim dhe konsultim ..................671. Pse shfrytëzohet ky model? ..........................................................672. Kur shfrytëzohet ky model? ..........................................................673. Cilat informacione shpallen në këto web-faqe?............................674. Cilat afate janë më të përshtatshme? ..........................................685. Përgjegjësitë e organeve të administratës shtetërore


Debatet publike......................................................................................701. Pse shfrytëzohet ky model? ..........................................................702. Kur dhe si shfrytëzohet ky model?................................................703. Cilat afate janë më të përshtatshme? ..........................................724. Përgjegjësitë e organeve të administratës shtetërore


Grupet punuese ....................................................................................741. Pse shfrytëzohet ky model? ..........................................................742. Kur dhe si shfrytëzohet ky model? ................................................743. Cilat afate janë më të përshtatshme? ..........................................764. Përgjegjësitë e organeve të administratës shtetërore


REFERENCAT DHE LITERATURA E SHFRYTËZUAR ........79




I HYRJE

Ky Doracak jep një rishqyrtim të procedurës dhe kushteve, që të sig-urohet kyçja transparente dhe aktive e opinionit publik dhe organi-zatave qytetare në procesin e sjelljes së ligjeve.

Doracaku është përpiluar në bazë të analizës me temë: Transparencadhe pjesëmarrja e opinionit publik në procesin e hartimit të ligjeve:Rishqyrtim krahasues dhe vlerësim i gjendjes në Maqedoni. Qëllimi krye-sor i analizës ishte të prezantohet niveli aktual i transparencës dhepjesëmarrjes së opinionit publik në procesin e hartimit të ligjeve nëMaqedoni, si edhe të bëhet një krahasim me praktikat e vendeve tjeratë Evropës.

7

Rishqyrtimi krahasues tregoi se dokumentet e miratuara në niveltë Evropës dhe në vende të ndryshme kanë të bëjnë me një sërëçështjesh lidhur me pjesëmarrjen e opinionit publik në procesin evendimmarrjes. Ato krijojnë një kornizë për kyçje të opinionit pub-lik dhe me to aplikohen rregulla, të cilat ndihmojnë rritjen e trans-parencës në procesin e sjelljes së ligjeve. Në numrin më të madh tëtyre është shfaqur rëndësia e kyçjes së opinionit publik në procesine sjelljes së ligjeve që nga fillimi – që nga çasti i planifikimit, e derinë përpilimin e versioneve punuese të ligjeve, si dhe në vetë pro-cesin e zbatimit të tyre. Këto dokumente përmbajnë në vete garancadhe udhëzime saktë të përcaktuara se si të realizohet pjesëmarrjae publikut në mënyrë transparente.

Vlerësimi i gjendjes tregoi se në Maqedoni ekzistojnë disa doku-mente, të cilat japin bazën e kyçjes së opinionit publik në procesine sjelljes së ligjeve, duke filluar me Kushtetutën e Republikës sëMaqedonisë, përmes disa ligjeve, siç është Ligji për Referendum,Rregullorja për Punën e Qeverisë, Strategjia për Bashkëpunimit tëQeverisë me Sektorin Qytetarë. Dispozitat kryesore të definuara nëkëto akte janë përpiluar plotësueshëm në dy dokumente të Qev-erisë: Metodologjia për Analizën e Politikave dhe Koordinim dheMetodologjia për Vlerësimin e Ndikimit të Rregullativës (VNR).


Ky doracak i pasqyron përfundimet dhe rekomandimet e nxjerra gjatërishqyrtimit krahasues dhe vlerëson Rregullativën dhe praktikat ebrendshme. . Doracaku i integron shembujt dhe praktikat më të miranga vendet evropiane dhe nga Republika e Maqedonisë lidhur me kyç-jen e opinionit publik në procesin e sjelljes së ligjeve.

Qëllimi i këtij Doracaku është që shkurtimisht t’i prezantojë praktikatmë të mira evropiane dhe të sigurojë informacione, udhëzime dherekomandime më konkrete se si të realizohet një proces për informim,konsultim dhe kyçje aktive të opinionit publik në procesin e sjelljes sëligjeve.

Në pajtim me këtë, Doracaku parimisht u përkushtohet organizataveqytetare dhe palëve tjera të interesuara, mirëpo, ai mund t’iu shërbejëdhe nga organet e administratës shtetërore.


Megjithatë, ekzistojnë mungesa të caktuara në zbatimin e dispozi-tave të këtyre dokumenteve. Në praktikë, Ministritë e kuptojnërëndësinë e kyçjes së organizatave qytetare dhe palëve tjera të in-teresuara në hartimin e ligjeve dhe ato tentojnë të sigurojnë pjesë-marrjen e opinionit publik. Megjithatë, nuk janë të shumtashembujt kur ligjet, aktet ndërligjore, apo rregullat për zbatimsillen me pjesëmarrjen e opinionit publik. Në përpjekjet e tyre përkyçjen e opinionit publik dhe organizatave qytetare, Ministritë poballafaqohen me probleme për shkak kufizimeve kohore osemungesës së mjeteve financiare. Nga ana tjetër, megjithatë, orga-nizatat qytetare konsiderojnë se proceset e hartimit të ligjeve nukjanë mjaft transparente. Sipas tyre, organet e administratësshtetërore nuk e zbatojnë në përgjithësi instrumentin VNR. Pjesë-marrja në rrjete ose koalicione të organizatave qytetare e lehtësoninformimin dhe kyçjen në procesin e hartimit të ligjeve. Mirëpo,dhe vetë organizatat qytetare e kuptojnë se nuk kanë çdoherë ka-pacitetin dhe ekspertizën e duhur që të inkuadrohen në këto pro-cese në mënyrë aktive.



Nocionet

Rregullativa: nënkupton, para së gjithash, ligjet dhe normat tjera (siçjanë aktet nënligjore, aktet e brendshme juridike, etj).

Pala e interesuar: me këtë nocion nënkuptohet çdo person fizik i ciliështë i interesuar të merr më shumë informacione rreth ndonjë ini-ciative legjislative, ose të merr pjesë aktive në të, person ky i cili ështëi interesuar që nga fillimi i procesit dhe për përmbajtjen e asaj Rreg-ullative; organizatat qytetare (shoqata dhe fondacione), EdaEkonomike, sindikatet, bizneset, institucionet dhe llojet tjera të per-sonave juridik.

Оrganet e administratës shtetërore: nënkupton Ministritë dhe organettjera të administratës shtetërore, të cilët në fushëveprimin e vet mundtë hartojnë dhe propozojnë, gjegjësisht, të miratojnë ligje. Për qëllimete Doracakut, ky nocion më së shumti do t’u referohet Ministrive.

Përfshirja

Ky Doracak ka të bëjë me procesin e hartimit të ligjeve në nivelinqeveritar dhe të organeve të administratës shtetërore në Republikëne Maqedonisë. Në këtë Doracak bëhet një vështrim i shkurtër i proce-seve në nivel të Kuvendit të Republikës së Maqedonisë, mirëpo, reko-mandimet nuk kanë të bëjnë me këtë proces. Është dhënë dhe njërishqyrtim i shkurtër i standarteve dhe praktikave të vendeve evropi-ane dhe të Bashkimit Evropian. Rekomandimet e dhëna në këtë Doracak mund të aplikohen nëmënyrë të përshtatshme edhe në rregullativën tjetër juridike (aktetnënligjore dhe normat tjera).

Мetodologjia

Ky Doracak u përpilua në bazë të gjetjeve, përfundimeve dhe reko-mandimeve nga Rishqyrtimi krahasues dhe nga vlerësimi i Rregulla-tivës dhe praktikave në Maqedoni. Gjatë përpilimit të Doracakut ushfrytëzuan materiale që paraqisnjin bazën e përpilimit të këtijrishqyrtimi dhe vlerësimi (stenograme nga intervista me përfaqësuestë Ministrive, pyetësorë të përgjigjur nga organizatat qytetare, Rreg-ullativë krahasuese dhe e brendshme, hulumtime). Doracaku u shqyr-tua nga një grup fokusi e cila dha mendimin dhe kontributin e vet drejt

9


çështjeve që duhet përmirësuar, si dhe cilat zgjidhje dhe rekomandimedo të ishin më përkatëse për gjendjen në Maqedoni.

Ky botim është pjesë e Projektit „Transparenca dhe pjesëmarrja e opin-ionit gjatë proceseve të sjelljes së ligjeve”, implementuar nga MisioniVëzhgues i Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim (OSBE) në Shkupdhe Qendra Maqedonase për Bashkëpunim Ndërkombëtar (MCMS).Këtë Doracak e përpiloi Emina Nuredinoska nga MCMS-ja dhe KaterinaHaxhi-Miceva Evans nga Qendra Evropiane për të Drejtë Jofiti mi pru -rë se (ECNL) nga Budapesti.




II KONCEPTET QË KANË TË BËJNË ME PJESËMARRJEN NË VENDIMMARRJE

„Tell me and I will forget,show me and I will remember,involve me and I will understand“.

An old Chinese proverb

Zbatimi dhe të kuptuarit më të gjërë të pjesëmarrjes së qyte-tarëve në realizimin e pushtetit, është demokracia participativee cila paraqet qeverisje mbi bazat e individëve të zgjedhur tëcilët i përfaqësojnë dhe mbrojnë interesat e qytetarëve. Mirëpo,demokracia tradicionale përfaqësuese ka një tendencë të ku-fizimit të pjesëmarrjes së qytetarëve vetëm gjatë zgjedhjeve, nëtë cilën verifikohen mandatet e politikanëve, të cilët në man-date parapërcaktuara qeverisin, gjegjësisht e krijojnë politikën.Gjatë tre dekadave të fundit, në botë shpesh vjen në shprehjekriza e demokracisë përfaqësuese dhe kërkohen alternativa përte, si p.sh.: demokracia anticipative; demokracia konsensuale;demokracia konsultative, me marrëveshje (deliberative),demokracia participative, etj.

Gjatë përpilimit të këtij doracaku u morrën parasysh të gjithaformat e demokracisë, gjegjësisht të realizimit të pushtetit ngaana e qytetarëve, por prapseprap, u vendos që theksi të vihetmbi demokracinë participative, e cila më së miri mundësoninkuadrimin e opinionit publik më të gjërë në krijimin e poli-tikave. Në fakt, me këtë doracak janë përfshirë iniciativat tëcilat qytetarët, gjegjësisht organizatat qytetare mund t’i shfry-tëzojnë duke u inkuadruar në format dhe modelet ekzistuesetë krijimit të politikave në nivel qeveritar dhe të organeve të ad-ministratës shtetërore. Domethënë, në këtë doracak nuk anal-izohen format e tërthorta siç janë: referendumi ose iniciativate drejtpërdrejta të qytetarëve, por krijimi i mundësive për pjesë-marrje në pushtet nëpërmjet pjesëmarrjes së gjerë të zgjedhësve


në formimin dhe operacionalizimin e sistemit politik, në niveletë ndryshme: informimi rreth proceseve, konsultimet për pro-ceset me palët e interesuara dhe dialog (pjesëmarrje aktive) mepalët e interesuara.

Përfitimet nga proceset e hapura dhe participative

Marrja pjesë në proceset e vendimmarrjes nënkupton mundësipër palët e interesuara që të ndikojnë në zhvillimin e politikavedhe ligjeve që i tangojnë ata. Institucionet e BashkimitEvropian, Këshilli i Evropës dhe qeveritë kombëtare i japinrëndësi gjithnjë e më të madhe inkuadrimit të opinionit në atoprocese. Për këtë arsye, shpeshtohen orvatjet që parimet dhemënyrat e sigurimit të pjesëmarrjes aktive të opinionit publiknë procesin e vendimmarrjes të shkruhen në ligj, rregullore,kode dhe dokumente tjera.

PËRFITIMET NGA PROCESET E HAPURA DHE PARTICIPATIVE:

▪ krijimi i rregullativës së duhur e cila do t’i reflektojë nevojatreale dhe do të pasurohet me përvojë dhe ekspertizë plotësuese;

▪ lehtësimi i dialogut ndërsektorial dhe arritja e përputhsh-mërisë së qëndrimeve;

▪ miratimii i zgjidhjeve më të avancuara dhe më reale;▪ miratimi i ligjeve të qëndrueshme, të cilat nuk duhet shpesh

të ndryshohen;▪ sigurimi i ligjshmërisë së dispozitave të propozuara dhe, si

dhe harmonizimi;▪ përforcimi i partneritetit, pronësisë dhe përgjegjësisë gjatë

zbatimit;▪ reduktimi i shpenzimeve, pasiqë palët mund të marrin mjete

të veta financiare;▪ përforcimi i demokracisë – parandalimi i konflikteve midis

grupeve të ndryshme dhe midis opinionit publik dhe Qeverisëdhe rritja e mirëbesimit në organet e administratësshtetërore.



Vlerat dhe parimet e pjesëmarrjes

Gjatë rregullimit të procedurës për konsultime, institucionetdhe organizatat në Evropë përmendën disa parime të cilat edrejtojnë këtë proces. Disa nga ato janë:

SHEMBULLShoqata ndërkombëtare për pjesëmarrjen e opinionit publik sivlera kyçe për pjesëmarrjen e opinionit publik, i parasheh këto nëvijim:

1. Pjesëmarrja e opinionit publik bazohet në besimin se ata qëjanë të interesuar për ndonjë vendim kanë të drejtë tëinkuadrohen në procesin e vendimmarrjes.

2. Pjesëmarrja e opinionit e përfshin premtimin se kontributi iopinionit publik do të ndikojë mbi vendimin.

3. Pjesëmarrja e opinionit publik i avancon vendimet e qën-drueshme, duke i marr parasysh nevojat dhe interesat e tëgjithë pjesëmarrësve, përfshirë këtu edhe ata që i marrinvendimet.

4. Me pjesëmarrjen e opinionit tentohet që ata që janë të in-teresuar për vendimin të inkuadrohen në proces dhe kjo elehtëson përfshirjen e tillë.

5. Me pjesëmarrjen e opinionit publik kërkohet një kontributnga pjesëmarrësit për ate se si duhet ata të marrin pjesë.

6. Pjesëmarrja e opinionit publik iu siguron pjesëmarrësve in-formacione të nevojshme me të cilat ata do japin kontributtë veçantë gjatë pjesëmarrjes së tyre.

7. Pjesëmarrja e opinionit publik i njofton pjesëmarrësit për atese si ka ndikuar kontributi i tyre mbi vendimin e caktuar.

▪ përkushtimi;▪ njohja e të drejtave dhe

përgjegjësive;▪ qasja dhe qartësia e

informacioneve;▪ kontinuiteti (aktuale);▪ struktura adekuate

(koordinimi);▪ opinioni publik;▪ transparenca;

▪ çiltërsia dhe mundësia e shqyrtimit;

▪ objektiviteti dhe trajtimi i barabartë;

▪ burimet;▪ koha e mjaftueshme; ▪ përgjegjësia për procesin

dhe rezultatet;▪ vërtetimi dhe

informacionet kthyese;▪ vlerësimi, etj.



Nivelet e pjesëmarrjes

Pjesëmarrja nënkupton vazh-dueshmërinë e veprimit të ndër -sjellë midis organeve të ad mi nistra-tës shtetërore dhe opinionit, ecila shtrihet duke filluar me infor -mimin dhe dëgjimin nga njëraanë, e deri në zbatimin e zgjid-hjeve të dakorduara të përbashkë -ta nga ana tjetër; kurse midis tyreekziston dialogu, debati dhe analiza.

Opinioni publik duhet të merrpjesë në të gjitha fazat e procesit (hartimin, propozim-ligjin,sjelljen, zbatimin, vlerësimin) që të sigurohen ligje më të mira.

Ekzistojnë faza të ndryshme në proceset e hartimit të ligjeve, kurseintensiteti dhe forma e pjesëmarrjes ndryshojnë varësisht ngafaza dhe procesi. Në dokumentet ndërkombëtare dhe dispozitate posaçme të shteteve në Bashkimin Evropian njihen niveletpjesëmarrëse siç vijon: (1) qasja në informacione, (2) konsulti metdhe (3) angazhimi aktiv nëpërmjet dialogut dhe partneritetit.

(1) Qasja në informacione:Parimi bazë, i cili shtrihet në themelin e tërëkëtij procesi dhe është i barazuar me të drejtën eopinionit publik që të jetë i informuar. Оrganet eadministratës shtetërore e njoftojnë opinioninpublik mbi planeve të veta dhe për rregullativën

në fillim të procesit dhe nuk duhet të zbatojë masa të cilat dot’a pengonin opinionin publik që të merr informacione të cilatdo të ishin me një rëndësi kyçe për procesin. S’ka nevojë përveprime intensive të ndërsjella midis organit shtetëror dheopinionit publik.

(2) Konsultimet:Оrgani i administratës shtetërore i fton palët einteresuara të japin mendimin e vet, komentet,qëndrimet dhe informacionet kthyese për ndonjëdokument të caktuar konkret. Еdhepse organi

16

Me rëndësi është të kuptohenfazat dhe nivelet e ndryshmeme qëllim të rregullimit tëpjesëmarrjes ose disenjimi imodeleve. Natyra e nivelevetë ndryshme dhe raporti qedel prej tyre kërkon shqyrtimin e modeleveadekuate që të sigurohetpjesëmarrja efektive.

doracak për pjesëmarrjen e opinionit publik në procesin e sjelljes së ligjeve



mund t’i definojë çështjet për të cilat do të konsultohet, duhett’i mundësojë opinionit ta shpreh mendimin e vet dhe përçështje tjera. Konsultimet organizohen me një grup më të gjërëpjesëmarrësish. Pjesëmarrja e tillë bazohet në reaksionin –opinioni publik është përfshirë sepse organi e kërkon ate. Por,edhe palët e interesuara mund të kërkojnë që të konsultohen.Ata duhet t’i përkujtojnë organet për nevojën që të pyeten përkomente lidhur me rregullativën e cila do të ndikonte mbi ta.

(3) Inkuadrimi aktiv (pjesëmarrja):Ky nivel nënkupton bashkëpunim dhe marrje tëpërbashkët të përgjegjësive në të gjitha fazat eprocesit të vendimmarrjes. Kjo është forma më elartë e pjesëmarrjes; kjo mund të përshkruhet sinjë situatë kur përfaqësuesit e opinionit publik

ulen së bashku në tavolinë me organet e administratësshtetërore. Të dy palët mund të ngrisin iniciativa. Duhet paturpajtueshmëri për qëllimet e përbashkëta të procesit. Palëve tëinvolvuara duhet mundësuar ta ruajnë pavarësinë dhe tëpërkushtohen për zgjidhje të cilat ata duan t’i sjellin.

Të gjitha këto nivele mbështeten nga parimi i dialogut të hapursi parakusht për partneritet dhe bashkëpunim. Dialogu ështëforma themelore e bashkëpunimit i cili bëhet për ndonjë çështjekonkrete të interesit dhe duhet të prodhojë rezultate të për-bashkëta të pranuara nga të dy palët.

17



III KORNIZA JURIDIKE PËR PJESËMARRJE NË PROCESIN E LIGJVËNIES

Që të sigurohet se kontributi thelbësorë i organizatave qytetarendikon në proçesin e vendimeve politike pa diskriminim, nevojitetmbështetje nga rrethi. Kushtet përmbështetjen e rrethit përfshijnësundimin e së drejtës, përfillja eparimeve themelore demokratike,vullnet politik, legjislativë të volitshme,procedura publike, përkrahje afatgjatedhe resurse për një shoqëri qytetaretë qëndrueshme dhe hapësirë të përbashkët për dialog dhe bashkëpunim.Këta kushte mundësojnë marrëdhëniekonstruktive midis organizataveqytetare dhe pushtetit të cilat ndërtohen me mirëbesim reciprok dhe mirëkuptim të ndërsjellë përdemokracinë participative.

(Këshilli i Evropës, Kodi i praktikave të mira)

1. Rregullativa në nivel të Bashkimit Evropian dhe Këshillit të Evropës

Rëndësia e pjesëmarrjes së opinionit në përpilimin e politikave dhe ligjeveshqyrtohet edhe në nivel global edhe në nivel të Bashkimit Evropian.Organizata ndërqeveritare miratuan disa dokumente me qëllim tëpërforcimit të pjesëmarrjes së palëve të interesuara.

Cilat dokumente janë të rëndësishme në nivel të Bashkimit Evropian?

▪ Marrëveshja e Lisbonës;▪ Libri i Bardhë për qeverisje evropiane nga viti 2001 i Komisionit

Evropian (KE);

19


▪ Kumtesa e KE-së nga viti 2002: Drejt kulturës së përforcuar të kon-sultimeve dhe dialogut – Parime të përgjithshme dhe standarteminima le për konsultime për palët e interesurara nga Komisioni;

▪ Rezoluta e parlamentit Evropian nga viti 2009 lidhur me perspektivate zhvillimit të dialogut qytetar sipas marrëveshjes së Lisbonës.

Cilat dokumente janë të rendësishme në nivel të Këshillit të Evropës?

▪ Rekomandimi SM/Rec (2007) 14 i Komitetit të Ministrave të vendeve-anëtare për statusin juridik të organizatave joqeveritare në Evropë;

▪ Sqarim përcjellës i Rekomandimit SM/Rec (2007) 14 i Komitetit tëMinistrave të vendeve-anëtare për statusin juridik të organizatavejoqeveritare në Evropë;

▪ Rekomandimi SM/Rec (2010) 5 i Komitetit të Ministrave të vendeve-anëtare për masat e luftimit të diskriminimit në bazë të orientimitseksual ose identitetit të gjinisë;

▪ Kodi i praktikave të mira për pjesëmarrjen qytetare në proçesin evendim-marrjes, 2009;

▪ Deklarata e Këshillit të Ministrave për Kodin e praktikave të miralidhur me pjesëmarrjen qytetare në procesin e vendim-marrjes,2009.

Çka rregullojnë këto dokumente?

Këto dokumente kryesisht e rregullojnë pjesëmarrjen e opinionit nëmarrjen e vendimeve nga institucionet e Bashkimit Evropian dhe nukimponojnë rregulla detyruese për vendet-anëtare. Megjithate, disa prejtyre i potencojnë shpresat e vendeve-anëtare që t’i ndjekin ato rregulladhe të miratojnë standarte të ngjashme në sistemet e tyre juridike.Rekomandimet e Këshillit të Evropës e potencojnë rëndësinë e pjesë-marrjes së opinionit dhe i tregojnë standartet dhe instrumentet kyçetë cilat mund të shfrytëzohen për ta avancuar një proces të tillë nënivel kombëtar.

Si rregullohet kjo çështje në vendet e Evropës?

Me qëllim të përforcimit dhe garantimit të mundësisë së palëve të in-teresuara që të kyçen në mënyrë aktive në procesin e sjelljes së rreg-ullativave, ekziston një tendencë në vendet e Evropës që kjo çështje tërregullohet me ligj, kode, udhëzime enkas të dedikuara për këtëçështje. Por, çështjet lidhur me pjesëmarrjen nuk rregullohen domos-

doracak për pjesëmarrjen e opinionit publik në procesin e sjelljes së ligjeve20


doshmërisht në një vend, por mund të gjenden në më shumë doku-mente. Prap se prap, ato duhet të jenë konsistente, kurse dokumentete miratuara në nivel kombëtar duhet t’i theksojnë praktikat ekzistueseose ato që parashtrojnë standarte më të larta. Pa dallim nga tipi i doku-mentit, shumë me rëndësi është të miratohen masa (mekanizma përndjekje) që të sigurohet implementimi i tyre i harmonizuar në praktikë.

Cilat janë standartet dhe praktikat e mira themelore?

Standartet që zbatohen janë të ndryshme në vende të ndryshme dhe tënjejtat varen nga konteksti politik dhe socio-kulturor në shtetin e cak-tuar. Prandaj, të gjitha dokumentet, standartet, parimet dhe praktikate mira duhet të merren parasysh në inisiativat në nivel kombëtar.Metodat e posaçme varen nga ajo se në çfarë momenti të përpilimit tërregullativës kyçen palët e interesuara, në pajtueshmëri me të trenivelet – informimin, konsultimin dhe pjesëmarrjen aktive (shih mëlart në pjesën II).

Pyetje Standarte minimale/praktika e mirë

Si informohet dhe involvohetopinioni?

Qysh nga fillimi – nga momenti i planifikimitderi te përpilimi i propozim-dokumentit dhenë procesin e realizimit.

Vallë, duhet çdoherë të involvohet opinioni?

Po, duhet të involvohet në sjelljen e të gjithadokumenteve (ligjeve, nënakteve ligjore, planeve,strategjive, marrëveshjeve ndërkombëtare, etj.)

A mund të bëhenlëshime?

Po, por ato duhet të shënohen në mënyrë decide.

Shpesh herë ato janë situata të gjendjes sëjashtëzakonshme; rrethana të jashtëzakonshme(kërcënimi i të drejtave të njeriut, lirivethemelore, sigurinë, dëme ekonomike, de-tyrime lidhur me BE-në ose marrëveshjendërkombëtare të cilat janë apo s’janë tëparashikuara; çështje të rëndësisë së veçantë,(mbrojtja, siguria kombëtare, punë të jashtme,ruajtja e natyrës ose mbrojtja e trashëgimisëkulturore); kur ekziston interesim i veçantënga miratimi urgjent i ndonjë ligji të caktuar.

21Copyright © 2010 by the OSCE, MCIC and ECNL. All rights reserved.


Cilat palë duhet të involvohen?

Të gjithë të interesuarit: qytetarët, inisiativatqytetare, shoqatat, fondacionet, odat ekonomike,afarizmi, institucionet, ekspertë të jashtëmdhe brendshëm, bashkësi fetare (ndonjë herë),etj.

Cilët faktorë duhet të merrenparrasysh gjatë vendosjes se kushduhet të involvohet?

Përmbajtja e rregullativës dhe cilin e tangon,nevoja për ndonjë njohuri dhe ekspertizë tëcaktuar, konsultime paraprake, nevoja e invol -vimit të interesave të paformalizuara, nevojapër involvimin e grupeve të ndryshme (organi-zata të vogla ose të mëdha, opinioni më i gjërë,institucione fetare dhe grupe/bashkësi, personame nevoja të posaçme, njerëz më të moshuar,pakica, të papunësuar), etj.

Cili është verzioni i punës i rregullativës qëduhet të jetë në dispozicion?

Ai version pune i përpiluar në fazat fillestaretë proçesit, gjegjësisht në ate fazë kur ende kamundësi për ndyshime, kurse para harmoni -zimit të të njejtës me palët tjera të interesuaranga ana e shtetit (organet tjera të aparatitshtetëror).Nëse nuk mund të publikohet, atëherë reko-mandohet të mundësohet një shqyrtim ishkurtër i çështjeve që planifikohen të përpilo-hen në rregullativë.

Cila kohë është optimale për konsultime?

15-30 ditë për konsultime në formë të shkruar.10 ditë pune njohtim për mbajtjen e takimevepunuese.Rekomandohet që afatet të jenë më të gjatanëse këtë e lejon proçesi. Nëse duhet të shkur-tohen afatet, atëherë duhet të jepet kohë min-imale për konsultime.

Cilët janë ato faktorë që e përcaktojnë kohën e nevojshme për këtë?

Për instrumente të ndryshme mund të nevo-jiten korniza të ndryshme kohore, kurse ko-rniza kohore duhet të korrespondon me tipine dokumentit, madhësinë e tij, çështjet e ngrit-ura dhe ekspertiza në dispozicion për këtoçështje, konsultime paraprakisht të mbajtura



për ato tema, numri i njerëzve dhe organizatavetë involvuara, a fut në zbatim materie të re ecila paraprakisht nuk ka qenë e rregulluar, etj.

Si sigurohen informata kthyese?

Organi i aparatit shtetëror duhet të përgatisnjë shqyrtim të shkurtër për të gjitha përgjigjetdhe veprimet e ndërmarrura për ato përgjigjenë një raport, pas çdo konsultimi. Raporti duhet të jetë i arritshëm për opinionin. Një raport përmbledhës nga të gjitha konsul-timet me një vështrim të dispozitave të cilat nukjanë pranuar dhe sqarime pse nuk janë pranuarduhet të jetë pjesë përbërëse e propozim-ligjiti cili dorëzohet para Qeverisë dhe Kuvendit.

A duhet bërëvlerësim të proçesit?

Duhet bërë vlerësim për ate sesi është involvuaropinioni pas mbarimit të procesit me qëllim tëndihmohet në: përmirësimin e proceseve të tillanë të ardhmen, transferin e përvojave, largimine disa pengesave të caktuara të cilat u para -qiten, dhe evidentimin e modeleve kreative dheinstrumenteve të shfrytëzuara. Vlerësimi duhetbërë në bashkëpunim me ata që kanë marrëpjesë në proces. Sipas mundësisë, parapëlqehettë bëhet vlerësim edhe gjatë procesit me qëllimqë të shihet se a mund të përmirësohet. Rezul-tatet duhet përmbledhur në një raport i ciliduhet të jetë i arritshëm për opinionin.

Nëse nuk përfillenmasat dhe proçesi?

Duhet futur në zbatim mekanizma ose masa nërast se organi i aparatit shtetëror nuk i përfillrregullat e shkruara për realizimin e procesit:p.sh. Në BH, Këshilli i Ministrave mund ta kthenpropozim-ligjin te institucioni gjegjës për përpërpilimin e tij që të veprojë sipas rregullavepër konsultime ose në Rumuni mund të ngritetprocedure administrative kundër në punësitpërgjegjës në rast se i ka penguar palët e in-teresuara të kyçen në procesin e konsultimeve.



2. Një shqyrtim përmbledhës i kornizës juridike për pjesëmarrje të opinionit në procesin e vendim-marrjes në Maqedoni

Garanca Kushtetuese

Rëndësia që qytetarët të marrin pjesë në proceset e vendim-marrjesështë njohur dhe përcaktuar në aktin më të lartë – Kushtetutën e Re-publikës së Maqedonisë sipas të cilit qytetarët pushtetin e realizojnënëpërmjet përfaqësuesëve demokratikisht të zgjedhur, përmes refer-endumit dhe me forma tjera të shprehjes direkte.

Për sektorin qytetar, me rëndësi është neni 20 në të cilin garantohetliria e shoqërimit, e cila mund të arrihet nëpërmjet organizataveqytetare ose partive politike. Poashtu, në funksion të shprehjes së lirëtë qëndrimeve dhe mendimeve të qytetarëve është edhe e drejta egrumbullimit të qetë dhe shprehjes publike të protestave, paparalajmë rim paraprak dhe pa leje të posaçme.

Kush mund të ngrit iniciativë për sjellje të ndonjë ligji dhe si?

Iniciativë për sjellje të ndonjë ligjideri te propozuesit e autorizuarmund të ngrit çdo qytetarë, grupqytetarësh, institucione ose shoqatadhe fondacione, kurse të drejtë përpropozim të ligjit ka çdo deputet nëKuvend, Qeverinë e Republikës sëMaqedonisë dhe së paku 10.000votues.

Krahas këtyre mënyrave të tërthortatë shprehjes së qytetarëve, meKushtetutë parashihet edhe mundësia e referendumit. Referendumi simundësi për shprehje të qytetarëve lidhur me ndonjë ligj të caktuarshfrytëzohet kur propzim do të japin së paku 150.000 votues. Vendimiqë merret në referendum është detyrimor.

Në praktikë, nevoja e krijimit të politikave dhe ligjeve rrjedh nga Pro-grami i Qeverisë, sidomos nga procesi i integrimit evropian.


Inicimin e sjelljes së ligjeve,sektori qytetar mund ta bënnëpërmjet tre formave tëndryshme të përcaktuara nëKushtetutë: nëpërmjetndonjë deputeti në Kuvend,Nëpërmjet Qeverisë osenëpërmjet iniciativës së nënshkruar nga së paku10.000 votues.


Korniza Ligjore

Kornizën ligjore, nëpërmjet së cilës rregullohet sistemi i planifikimitdhe krijimit të politikave, kurse me të edhe mënyrat e involvimit tëqytetarëve në nisjen dhe përpilimin e atyre politikave duke përfshirëkëtu edhe ligjet, e përbëjnë: ▪ Ligji mbi Qeverinë e Republikës së Maqedonisë;▪ Ligji mbi Buxhetet;▪ Ligji për organizimin dhe punën e organeve të aparatit shtetëror;▪ Rregullorja për punën e Qeverisë së Maqedonisë; ▪ Metodologjia për planifikim strategjik dhe përgatitje të Programit

vjetor për punën e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë;▪ Metodologjia për analizën e politikave dhe koordinim; dhe ▪ Metodologjia për vlerësimin e ndikimit të rregullativës.

Si është procesi i përcaktimit të prioriteteve strategjike?

Përcaktimi i prioriteteve strategjike të Qeverisë më së shpeshti kon-siderohet si fillimi i procesit të përpilimit të politikave, kurse me toedhe ligjet. Në pajtim me Мetodologjinë për planifikim strategjikdhe përgatitjen e Programit Vjetor për punën e Qeverisë së Republikëssë Maqedonisë, cikli i planifikimit strategjik është si vijon:

KORNIZA KOHORE

AKTIVITETI

jan

shku

mar

pri

maj

qer

korr

gush

shta

tet

nën

dhje

tPërcaktimi i prioriteteve strategjike të Qeverisë

Përcaktimi i strategjisë fiskale

Përgatitja e planeve strategjike

Dorëzimi i cirkularit buxhetor dhepërgatitja e përllogaritjeve buxhetorenga organet e aparatiti shtetëror

Dorëzimin e propozim planevestrategjike deri te MF dhe GS

Përpilimi i Programit Vjetor përpunën e Qeverisë

Përcaktimi i propozim-buxhetit të RM nga ana e Qeverisë

Miratimi i Buxhetit të RM dhe harmonizimi i planeve strategjike të organeve



Edhepse procesi i planifikimit strategjik është detyrim primar i Qev-erisë dhe i organeve të aparatit shtetëror, bashkëpunimi me partnerëtsocial është i domosdoshëm, si edhe me grupet tjera shoqërore, orga-nizatat qytetare të cilat në situate të caktuara mund të jenë shumë rel-evante për përgatitjen e këtyre proçeseve. Organizatat qytetare të cilatdëshirojnë të jenë proaktive dhe të involvohen në këto procese patjetërtë kenë njohuri për ciklin dhe afatet kohore për planifikimin strategjik.

3. Sfidat gjatë involvimit të palëve të interesuara

Shpesh herë, informimi dhe invol vi mii palëve të interesuara në procesine ligjvënies sjell edhe sfidat e veta.Në këto procese hasen pengesa tëcilat e vështirësojnë proçesin ose ebëjnë më pak transparent.

Standartet e përcaktuara në doku-mentet e miratuara në nivel të BE-së dhe ne vendet tjera janë tëorientuara kah zvogëlimi i efektit tëatyre pengesave dhe vazhdimishtzhvillohen procese më efektive përpërpilimin e ligjeve me pjesëmar-rjen e opinionit.

Sfidat më të shpeshta që paraqiten janë si më poshtë:

Mospasje të kornizës juridike dhe standarte të qarta

Për arsye të kësaj mangësie organet e aparatit shtetëror jo çdoherëkanë njohuri të mjaftueshme për mënyrat sesi të realizohet një procestransparent dhe cilët janë standartet. Involvimi i organizatave qytetarevaret nga vet organi ose personat e punësuar në të, për të cilën nukekziston involvim sistematik i palëve të interesuara.


KORNIZA KOHORE

AKTIVITETI

jan

shku

mar

pri

maj

qer

korr

gush

shta

tet

nën

dhje

t

Përcjellja e Programit Vjetor tpërpunën e Qeverisë Përcjellja e realizimit të prioritetevestrategjike

Gjatë përgatitjes së rregullave dhe parimeve përpjesëmarrjen e palëve të interesuara në procesin eligjvënies, me rëndësi ështëtë merren parasysh jo vetëmpërfitimet dhe mundësitë,por edhe sfidat me qëllim qëtë miratohen mekanizmaadekuate për zgjidhjen dhelargimin e tyre.



Për këtë arsye rekomandohet:▪ Zbatimi i parimeve, rregullave dhe standarteve të qarta të cilat

do t’u japin drejtime organeve të aparatiti shtetëror, por edhegaranca palëve të interesuara se të njejtat do të kyçen në proçes;

▪ Miratimi i dokumenteve të natyrës detyrimore me qëllim tësiguri mit te realizimit më të suksesshëm.

Moszbatim i standartevе

Atje ku tanimë janë miratuar standartet dhe korniza për involvim,ekziston sfida sesi të realizohen ato standarte. Sfidat më të shpeshtajanë mospasje mjete të mjaftueshme financiare (procesi ka nevojë përmjete financiare), mosnjohja e vet standarteve, mospasja e shkathtë-sive për t’i realizuar, etj.

Prandaj rekomandohet:▪ Planifikimi i resurseve njerëzore dhe financiare të nevojshme për

realizimin e një procesi pjesëmarrës, në fazën në të cilën plani-fikohet të miratohet ndonjë ligj. Në këtë mënyrë organi i aparatitshtetëror do të mund t’i parasheh në buxhetin e tij ose të kërkonpërkrahje financiare nga donatorë të ndryshëm ose nga organi-zata të cilat do të merrnin pjesë në proces;

▪ Të bëhet harmonizimi i planifikimit vjetor i Qeverisë (përgatitjae planeve strategjike) me planifikimin buxhetor;

▪ Organizim të sesioneve promotive dhe edukative për nëpunësite organeve të aparatit shtetëror me qëllim sqarimin më të miretë procesit dhe të ofrohet ndihmë për realizimin e tij;

▪ Publikimi i doracakëve, udhëzimeve, formularëve dhe materia -le ve tjera të cilat do të ndihmonin në zbatimin e standarteve.

Opinioni dhe organizatat qytetare jo mjaft të informuara dhe të interesuara

Opinioni dhe organizatat qytetare shpesh herë nuk janë të njohtuar përmundësitë që i kanë për tu kyçur në proces, për modelet që ekzistojnëdhe për ate sesi duhet të kyçen. Poashtu, organizatat qytetare nuk kanëçdoherë ekspertizë ose kapacitete të mjaftueshme që të japin kontributefektiv dhe të dobishëm. Megjithate, duhet të jetë e qartë se nuk pritetqë të gjithë organizatat të kenë njohuri nomo-teknike, por organizatatduhet në mënyrë të qartë t’i kalojnë problemet, kurse ministritë tashfrytëzojnë njohjen e problemeve nga ana e organizatave si edheekspertizën e tyre lidhur me thelbin/përmbajtjen e propozim-ligjeve.

27


Prandaj rekomandohet:▪ Mundësitë dhe metodat për involvim të shpallen përmes mediave;▪ Organizim të sesioneve promotive dhe educative që të potenco-

hen mundësitë dhe modelet dhe të ndërtohet kapaciteti i orga-nizatave qytetare për ate sesi të involvohen ose kontribuojnë nëproces;

▪ Krijimin e mekanizmave në vet organizatat qytetare për in-formim, bashkëpunim dhe përkrahje më të mirë të palëve të in-teresuara në procesin e ligjvënies.

Përkrahje e pamjaftueshme politike

Ndonjëherë edhe kur ekzistojnë standarte qartë të themeluara mundtë mos ketë përkrahje dhe interesim nga vet organet e aparatit shte të rorose Qeveria nuk e njohton opinionin dhe nuk i involvon palët e interesu -ara në proces. Kjo mund të ndodh për arsye të shumta. Për shembull,Qeveria mund të jetë nën presion nga afatet kohore për sjelljen endonjë ligji ose obligimeve lidhur me hyrjen në Bashkimin Evropian.

Prandaj rekomandohet:▪ Shpalljen në kohë të Programit Vjetor për punën e Qeverisë në

web-faqen zyrtare që më mirë të informohet opinioni, kurse palëte interesuara t’i kontaktojnë organet përgjegjëse, t’i përcjellinaktivitetet e tyre, t’i informojnë nëse kanë mundësi të kontribuo-jnë në sjelljen e atyre ligjeve(me ekspertizën e tyre ose mjete fi-nanciare) dhe të angazhohen në kohë për t’u involvuar në proces;

▪ Ndërmarrja e aktiviteteve nëpërmjet të cilëve do të potencohetvazhdimisht rëndësia për involvimin e opinionit në proceset,theksimin e përfitimeve nga qasja e tillë dhe shfaqja e efektevepozitive të ligjeve të cilat do të ishin miratuar nëpërmjet një pro-cesi të tillë transparent.




IV FAZAT DHE ÇËSHTJET GJATË PROCESIT TË PËRPILIMIT TË LIGJEVE

Duke pasur parrasysh vendosjen e sistemit politik dhe ndarjen epushtetit në Republikën e Maqedonisë (i cili bën pjesë në të ashtuqua-jturën ndarje e Vestminsterit të pushtetit që mbizotron në numrin mëtë madh të shteteve evropiane), Qeveria ka rol primar dhe vendimtarnë procesin e propozimit dhe përpilimit të ligjeve, si edhe miratimin einstrumenteve tjera të politikave publike. Më se 95% të ligjeve të mi-ratuara në Kuvend gjatë periudhës 2002-2006 dhe 2006-2008 ishin mepropozim të Qeverisë. Prandaj, është shumë e rëndësishme të dihetprocesi i përpilimit të ligjeve në kuadër të Qeverisë, gjegjësisht të or-ganeve të aparatit shtetëror.

1. 1Cilat janë mundësitë themelore për involvimin e opinionit në proceset e përpilimit të ligjeve?

Qeveria përmes ministrive e për -cak ton politikën e zbatimit të lig-jeve të miratuara nga Kuvendi dhebën përcjelljen e tyre.

Sekretariati i Përgjithshëm pranëQeverivë është organ nëpërmjet tëcilit organizatat qytetare mund tëkomunikojnë me Qeverinë dhe tëjapin kontributin e vet në krijimin epolitikave.

Në bazë të Ligjit për organizim dhepunën të organeve të aparatit shte - tëror, оrganet e aparatit shtetërorgjatë përpilimit të ligjeve dhe dispo zi -tave tjera nga fushëveprimi i tyre kanë për detyrë të sigurojnë konsultimeme qytetarët nëpërmjet:

31

„Me ftesë të kryetarit të Qeverisë, me qëllim të marrjes pjesë në debatin dhe dhënien e mendimevedhe propozimeve lidhur meçështjet për të cilat janëftuar në mbledhjet e Qev-erisë, pa të drejtë vendosjeje,mund tëmarrin pjesë.........ndërmarrje publike, shoqata,fondacione, institucione dhepersona tjerë juridik“ (neni 22, Ligji për Qeverinë eRepublikës së Maqedonisë)


▪ shpalljes publike të llojit, përmbajtjes dhe afateve për sjelljen eligjeve dhe dispozitave tjera;

▪ organizimit të tribunave publike; dhe ▪ sigurimin e mendimeve nga palët e interesuara siç janë shoqatat,

personat tjerë juridik, etj.

Ndryshimet në Rregulloren e punës së Qeverisë së Republikës së Maqe-donisë nga viti 2008 e futën në zbatim mekanizmin e vlerësimit të ndikimittë rregullativës dhe transparences gjatë përgatitjes së propozim-ligjevepërmes shpalljes së tyre në faqen e internetit të ministrisë përkatëse dhe nëRegjsitrin e vetëm elektronik të dispozitave.

Sipas Rregullores, ministritë kompetente janë të detyruara:▪ të përgatisin raporte për mendimet e pranuara në të cilat i thek-

sojnë arsyet pse komentet dhe porpozimet nuk janë pranuar, dhe ▪ ato raporte i shpallin internet faqen e ministrisë përkatëse dhe

në Regjistrin e vetëm elektronik të dispozitave

2 . Cilat janë fazat e përgatitjes së politikave dhe ligjeve?

Fazat për përgatitje të politikave dhe ligjeve më hollësisht janë tëshënuara në dy Metodologji të miratuara nga Qeveria e Republikës sëMaqedonisë, Мetodologjia për analizë të politikave dhe koordinimdhe Мetodologjia për vlerësim të ndikimit të rregullativës.


NENI 68-А NGA RREGULLORJA PËR PUNËN E QEVERISË

Ministria përkatëse, propozim ligjet i shpall:▪ në faqen e Internetit të ministrisë përkatëse;▪ në Regjistrin e vetëm elektronikt të dispozitave.

Secila palë e interesuar mund të dorëzon në Regjistrin e vetëm elektronik të dispozitave:▪ mendime;▪ vërejtje; ▪ propozime lidhur me porpozim ligjet e shpallura.

Afati për dorëzimin e mendimeve, vërejtjeve dhe propozimeve është10 ditë nga dita e shpalljes.


Tabela më poshtë jep sqarime të fazave në këto dy Metodologji:

Mundësitë për involvimin e organizatave qytetare sipas Metodologjisë për analizë të politikave dhe koordinim

Sipas Metodologjisë për analizë të politikave dhe koordinim, ekzistojnëmundësi të shumta për involvimin konstruktiv të shoqatave në pro-cesin e përpilimit të ligjeve dhe krijimit të politikave.

Në këtë metodologji posaçërisht është vështruar nevoja e konsultimevedhe koordinimit, fillimisht të organeve të aparatiti shtetëror, pornevoja për grumbullimin e informatav, mendimeve dhe ideve relevantenë mënyrë indirekte i përfshinë edhe organizatat qytetare.

Në këtë metodologji, mundësia për involvimin e organizatave qytetareposaçërisht është theksuar në fazën e përgatitjes së propozimeve për

Cikli i politikave publike (në pajtimme Metodologjinë për analizë të politikave dhe koordinim)

Fazat e vlerësimit të ndikimittë rregullativës (në pajtim meMetodologjinë për vlerësim tëndikimit të rregullativës)


Përgatitja e propozimeve për politikat dhe propozime për instrumentet e politikës

Planifikimi

Konsultime ndërmjet ministrivedhe organeve tjera të aparatitshtetëror para dorëzimit të materi-aleve te Sekretariati i Përgjithshëm

Realizimi

Shqyrtimi i materialeve dhe akteve nga ana e kolegjiumit të Përgjithshëm

PërcjelljaShqyrtimi i materialeve dhe akteve nga ana e grupeve punues të Qeverisë

Shqyrtimi i materialeve dhe aktevenë mbledhje të Qeverisë

Përcjellja dhe zbatimi i politikavePërcjellja/mbikqyrja dhe Përmirësimi


politikat dhe propozime për instru-mentet e politikave nga ana e orga -ne ve të aparatit shtetëror, si edhenë fazën e përcjelljes së zbatimit tëpolitikave.

3. Cilat janë përfitimet ngavlerësimi i ndikimit të rregullativësgjatë përgatitjes së ligjeve?

Meqenëse qëllimi i Metodologjisëpër vlerësim të ndikimit të rregulla-tivës është ta definojë proçesin evlerësimit të ndikimit të rregulla-tivës gjatë procedurës së sjelljes sëligjeve në Republikën e Maqedonisë, përfitimet e këtij procesi janë:▪ Tërësia dhe thellësia e analizës për ndikimet reale të rregullativës;▪ Transparenca dhe konsultimet si “interne” (ndërmjet ministrive),

ashtu edhe “eksterne” me palët tjera të interesuara.

Pikërisht përfitimi i dytë është i rëndësishëm për këtë Doracak dheprandaj pjesmëmarrja e opinionit, para së gjithash pjesëmarrja e sek-torit qytetar në procesin e ligjvënies do të prezantohet nëpër fazat evlerësimit të ndikimit të rregullativës.

Në fakt, Metodologjia përcakton detyrim për involvimin e palëve të inte re -suara që nga fillimi i procesit të përpilimit të ligjeve, gjegjësisht që nga mi -ratimi i Programit Vjetor për punën e Qeverisë së RM.

TEKNIKAT E PJESËMARRJES SË PALËVE TË INTERESUARA SIPASMETODOLOGJISË PËR VLERËSIM TË NDIKIMIT TË RREGULLATIVËS:

▪ konsultime në formë elektronike: informim, pranim tëmendimeve dhe sugjerimeve;

▪ tribuna të fokusuara në një temë;▪ debate publike;▪ punëtori.

Të gjitha informatat për proçesin e ligjvënies, si edhe propozim ligjetdo të jenë në dispozicion nëpërmjet Regjistrit të vetëm elektronik tëdispozitave.

Parimi i Transparencës Gjatë përcaktimit të aktevedhe politikave: ministritë dheorganet tjera të aparatitshtetëror kryejnë konsultimetransparente me ministritëkompetente dhe të interesu aradhe me organet tjera tëaparatit shtetëror, njësitë evetqeverisjes lokale,shoqatate interesuara, subjektet tjeratë interesuara, si edhe meekspertë.



`FAZA PLANI

Roli i Qeverisë

Në këtë fazë, numri më i madh iaktiviteteve realizohet në kuadërtë Qeverisë dhe organeve tëaparatiti shtetëror. Në realitet, in-stitucionet përgjegjëse për përpil-imin e Planit për realizimin evlerësimit të ndikimit të rregulla-tivës janë ministritë.

Në pajtueshmëri me kornizën kohore, ministritë i identifikojnë ligjetpër të cilat duhet kryer vlerësim të dnikimit mbi rregullativën dhe llo-jin e vlerësimit (fillestare ose komplete). Ky planifikim bëhet paralelishtme miratimin e programit Vjetor për punën e Qeverisë së Republikëssë Maqedonisë.

Në këtë fazë, ministria përkatëse duhet të jep përgjigje për dy grupepyetjesh:

▪ Cilat probleme duhet zgjidhur me rregullativën? Cilat janëpiksynimet që duhen arritur? Cilët janë palët e interesuara qëduhet involvuar në konsultime?

▪ Cilat janë informatat dhe të dhënat e disponueshme? Çfarë tëdhënash dhe informatash plotësuese janë të nevojshme? A kanevojë dhe si do të jetë përbërja e grupit punues ndër-resoresh?

Përgjigjet e të gjitha pyetjeve paraprake duhet të gjenden në Pjesën 1të Planit për realizimin e vlerësimit të ndikimit të rregullativës dhetë shpallen në faqen e Regjistrit të vetëm elektronik të dispozitave(ENER), dhe kështu bëhen publike për qytetarët dhe organizatatqytetare.

Pjesa e dytë e fazës së planifikimit i përfshinë hollësitë siç janë: ▪ Përcaktimin e fillimit të vlerësimit të ndikimit mbi rregullativën;▪ Koha e angazhimit të konsulentëve të jashtëm (nëse parashihen);▪ Korniza kohore për dorëzimin e propozim-ligjit Sekretariatit të

Përgjithshëm të Qeverisë.


Për të gjithë ligjet të parapara me Programin Vjetor për punën e Qeverisë,me përjashtim të ligjeve të cilat miratohen me procedurë urgjente, përpilohet plan përvlerësimin e ndikimit të rregullativës.


Këto informata janë për përdorim të mbrendshëm të Qeverisë sëRepublikës së Maqedonisë dhe nuk shpallen në Regjistrin e vetëm elek-tronik të dispozitave.

Roli i sektorit qytetarë

Në pajtim me Metodologjinë, besohet se nëpërmjet shpalljes së Pjesës1 të Planit për realizimin e vlerësimit të ndikimit mbi rregullativën nëRegjistrin e vetëm elektronik të dispozitave mundësohet informimi itë gjithë palëve të interesuara dhe involvimi i tyre në proces.

Pavarësisht nga shpalljet nëRegjistrin e vetëm elektronik të dis-pozitave, organizatat qytetare duhettë dinë se Propozim-Programi përpunën e Qeverisë në të cilën janëshënuar të gjithë prioritetet, për-gatitet në tetor-nëntor për vitin eardhshëm. Programa shpesh mira-

tohet në janar për vitin rrjedhës dhe i njejti është i publikuar në webfaqen e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë. Organizatat të cilatkanë pasur qëllim të ndikojnë në politikat dhe të marrin pjesë në sjell-jen e ligjeve padyshim duhet t’i gjejnë të gjitha mënyrat për t’u infor-muar në kohë.

Për shembull, në Programën e punës së Qeverisë për vitin 2010, nëpiksynimin strategjik – Integrimi në NATO dhe Bashkimin Evropian, siprioritet i lartë për muajin janar, mes tjerash ishte planifikuar edhekjo që vijon:

Roli i organizatave qytetare në këtë faze ështëproaktiviteti i tyre dhekërkesa nga ministritë përdorëzimin në kohë të infor-matave nga Pjesa 1 në ENER.

2. Предлог на закон за здруженија и фондации

Образложение на иницијативата:Усогласување на поодделни решенија воовој Закон со решенијата и стандардите наземјите од Европската Унија во делот награѓанскиот сектор и фондациите;Хармонизација на Македонското законодав -ство со законодавството на Европската Унија.

Очекуванивлијанија:Подобрени решенијаво врска со граѓански -те здруженија и фондациите.

Фискални импликации: нема Предлагач: Министерство за правда

doracak për pjesëmarrjen e opinionit publik në procesin e sjelljes së ligjeve36



Mirëpo, duhet të merret parasysh se nuk përfillen çdoherë afatet e për-caktuara në Programë.

Standartet minimale për sigurimin e pjesëmarrjes efektive (në pajtim me praktikat më të mira evropiane)

Pasiqë kjo është fazë fillestare në të cilën Republika e Maqedonisë kavendosur për modelin e informimit të opinionit më të gjërë nëpërmjetshfytëzimit të internetit dhe qasje për informata në një regjistër qen-dror elektronik të dispozitave ashtu si në Finlandë, Estoni, Britani eMadhe, etj, besohet se standartet minimale janë arritur.

Rekomandime për zmadhimin e standarteve dhe praktikavedhe propozim-instrumente dhe metoda për involvim

Duke pasur parrasysh faktin se interneti në Republikën e Maqedonisëende nuk është media kryesore nëpërmjet së cilës informohen qyte-tarët, me siguri është mirë që edhe në këtë fazë të parë të planifikimittë vlerësimit të ndikimit mbi rregullativën, gjegjësisht përgatitjen e lig-jeve të zbatohen edhe modele tjera të cilat shfrytëzohen në vendettjera. Për shembull, mund të aplikohet qasja e emërtimit të koordina-torëve/lehtësuesëve për pjesëmarrje.

Në fakt, disa vende propozojnë emërtimin e disa nëpunësveshtetëror në çdo organ shtetëror për koordinim dhe përcjellje tëprocesit të konsultimeve, sigurimin e përputhshmërisë dhe zbatimtë harmonizuar të ligjit ose kodit të miratuar (p.sh. Austri, BdhH,Kroaci, Estoni, Republika Serbe, Britani e Madhe).

Në pajtim me Metodologjinë për vlerësim të ndikimit mbi rregullativën,çdo ministri në Republikën e Maqedonisë, për realizimin e Metodolo gji së,duhet të formojë ekip për koordinimin e proçesit të vlerësimit tëndikimit mbi rregullativën të përbërë nga dy nëpunës. Poashtu, në sajë tërealizimit të bashkëpunimit ndër-institucional, në pajtim me Stra te gjinëpër bashkëpunim të Qeverisë me sektorin qytetarë, çdo ministri ka emë ru -ar një nëpunës shtetëror për bashkëpunim me organizatat qytetare, si pjesëe rrjetit të bashkëpunimit me Departamentin për bashkëpunim me orga -nizatat joqeveritare në Sekretariatin e Përgjithshëm të Qeverisë. Pikërishtkëta nëpunës shtetëror mund të jenë parësisht përgjegjës edhe për procesine konsultimeve dhe informimin më të gjërë të opinionit për propozim-ligjet që janë në përgatitje e sipër.


SHEMBULL

Në Estoni, çdo ministri emëron nëpunës, kompetencat e të cilëvepërfshijnë involvimin e opinionit në proceset e vendim-marrjes.Këta persona e mbikqyrin realizimin e Kodit të praktikave të mirapër involvim në ministritë e tyre dhe u ndihmojnë edhe nëpunësvetjerë shtetëror dhe organizatave joprofitabile për çështjet lidhurme involvimin. Emrat e personave për kontakt mund të gjenden nëweb-faqen e përbashkët për konsultime. Koordinatori për involvimduhet t’i këshillojë palët, t’a analizon procesin dhe te jep një shqyr-tim të shkurtër të rezultateve.



FAZA REALIZIMI

Roli i Qeverisë

Kjo fazë i përfshinë aktivitetet më tëndërlikuara në procesin e ndikimittë rregullativës në çdo ministri gjatëpërpilimit propozim-ligjeve. Në këtëfazë bëhen konsultime midis min-istrive dhe organeve tjera të aparatitshtetëror, por poashtu edhe konsul-time me opinionin, gjegjësisht palëte interesuara.

Varësisht nga rëndësia e ndikimitekonomik apo social ose ndikimi indonjë propozim-ligji mbi ambi-entin jetësor, si edhe mjetet e nevojshme financiare për zbatimin eligjit, realizohet vlerësim fillestar ose i kompletuar të ndikimit mbirregullativën. Në të dyja rastet, hapat pasuese janë të njejta, mirëpoekziston dallim në kohën e nevojshme për hulumtim dhe grumbullimtë informatave për hollësinë e analizës dhe resurseve të cilat duhet t’iinvestojë ministria përkatëse.

Vlerësimi fillestarë ose i kompletuar i ndikimit të rregullativës bëhet përçdo propozim-ligj, me përjashtim të ligjeve që miratohen me procedureurgjente.

Vlerësimi fillestarë i ndikimit të rregullativës përfshinë procedura që janënë pajtueshmëri me kriteret e Organizatës për zhvillim dhe bashkëpunimekonomik (OECD) për krijimin e rregullativave më të mira, kurse ato janë:▪ Përshkrimi i problemeve, qëllimet që duhet arritur dhe alternativat

për zgjidhjen e problemeve. Pikërisht gjatë definimit të proble-meve, ministritë duhet t’i konsultojnë palët e interesuara dhe tëgrumbullojnë informata dhe të dhëna që problemi të definohetmirë;

▪ Identifikimi i shpenzimeve, përfitimet dhe ndikimet;▪ Konsultimet. Konsultimet janë detyrimore për përpilimin e

vlerësimit fillestarë. Nevojitet që përpiluesit e propozim-ligjeve,në mënyrë transparente, t’i involvojnë palët e interesuara (tëbrendshëm apo jashtëm) edhe në përpilimin e vlerësimit


Në këtë fazë involvohen:ministritë, Sekretariati iPërgjithshëm, palët e interesuara dhe ekspertë të jashtëm.Aktivitetet në këtë fazëduhet të vërtetojnë se gjatëpërpilimit të propozim-ligjeve,janë marrur parrasysh të gjitha ndikimet dhe nëmënyrë transparente janëkryer konsultimet me palët e interesuara.


fillestarë të ndikimit të rregullativës edhe në përpilimin epropozim-ligjeve.

Gjatë përpilimit të vlerësimit të kompletuar për ndikimin e rregulla-tivës, ministritë mes tjerash, mund të kërkojnë nga Sekretariati iPërgjithshëm edhe hollësi për shtrirjen e konsultimeve të nevojshme.

Informatat e përmbajtura në vlerësimin fillestar dhe të kompletuat tëndikimit mbi rregullativën detyrimisht shpallen në ENER.

Roli i sektorit qytetarë

Shpesh herë organet e aparatit shtetëror e kanë rol që ti informojnëpalët e interesuara për proceset e përpilimit të ligjeve dhe për in-volvimin e tyre. Organizatat qyte -ta re dhe rrjetet e tyre duhet tëjenë proaktiv dhe më aktiv nëkëtë fazë – sidomos duke marrëpjesë në grupe punuese të min-istrive të ndryshme, por poashtuedhe në konsultime, kur mund tëdërgojnë komente në emër tëgrupeve që i përfaqësojnë.

Përgjegjësia e organizatave qytetare ndaj grupeve të cilat i përfaqë-sojnë është e madhe sepse opinioni duhet të informohet për çështjetqë diskutohen. Poashtu, disa organizata përfaqësojnë interesa të cak-tuara të cilat ndikojnë mbi grupin më të gjërë të njerëzve (p.sh. paki-cat, gratë) dhe sipas kësaj, ata mund të ndihmojnë në informimin eatyre grupeve për propozim ligjet dhe ndonjë herë madje edhe ta

40 doracak për pjesëmarrjen e opinionit publik në procesin e sjelljes së ligjeve40

QËLLIMI I VLERËSIMIT TË KOMPLETUAR TË NDIKIMIT MBI RREGULLATIVËN ËSHTË:

▪ të fitohet analizë detajore për ndikimet e mundshme të rregu lla -tivës së re;

▪ të realizohet transparencë maksimale dhe konsultime mepalët e interesuara;

▪ nëpërmjet konsultimeve të sigurohet një pikpamje më e gjërëndaj aspekteve politik dhe etnik nga futja në zbatim e rreg-ullativës së re.

Organizatat qytetare duhet të kenë rol proaktiv dhe më aktiv në këtë faze dhe të ndihmojnë të kyçet numër më i madh i palëve të interesuara.



ndihmojnë involvimin e tyre në proces (p.sh. me ndihmë nënkuptohetsigurimi i komenteve).

Standartet minimale për sigurimin e pjesëmarrjes efektive (në pajtueshmëri me praktikat më të mira evropiane)

Procesi konsultativ si një nga segmentët më të rëndësishëm të kësajfaze të përpilimit të ligjeve është definuar me Rregulloren e punës sëQeverisë, me Metodologjinë e analizës së politikave dhe koordinimit(parimi i transparencës) dhe me Metodologjinë për vlerësim të ndikimittë rregullativës.

Siç u përmend më lartë, ministritë duhet:▪ të shpallin propozim-ligjin në web-faqen e vet dhe në Regjistrin

e vetëm elektronik të dispozitave;▪ të shpallin tekst të ligjit në të cilën janë shënuar ndryshimet e

propozuara; nëse ndryshohet së paku një e pesta e dispozitave të ligjit; ▪ të lënë afat 10 ditorë për grumbullimin e komenteve dhe

mendimeve nga opinioni;

41

ROLI I PALËVE TË INTERESUARA

Në parimet dhe standartet minimale të KE-së është theksuar se„palët e interesuara patjetër vetë të funksionojnë në një rreth trans-parent, që opinioni të jetë i vetëdijshëm për palët e involvuara nëproceset e konsultimeve. Sipas kësaj, çiltërsia dhe përgjegjësia janëparime të rëndësishme për sjelljen e organizatave kur ata tentojnëtë kontribuojnë në zhvillimin e politikave të BE-së. Duhet të jetë eqartë: cilat interese ato i përfaqësojnë dhe sa inkluzive është për-faqësimi i tillë.“

Në Marrëveshjen e raporteve midis Qeverisë dhe sektorit të tretë nëAngli janë theksuar detyrimet konkrete të cilat duhet të plotësohennga ana e organizatave qytetare. Organizatat qytetare duhet sido-mos ti kyçin palët e interesuara (shfrytëzuesit, anëtarët, vollonterët)në përgatitjen e përgjigjeve të konsultimeve dhe duhet të japin in-formata kthyese për ate se çka i është dorëzuar Qeverisë dhe ciliështë rezultati. Organizatat qytetare duhet qartë të tregojnë se cilëtqëndrime i përfaqësojnë dhe cilat janë bazat e përgatitjes së ko-menteve të tyre. Ata duhet t’i avancojnë konsultimet ndërmjet or-ganizatave tjera dhe t’i respektojnë kushtet e besueshmërisë.


▪ të pëgatisin raport për mendimet e pranuara në të cilën i thek-sojnë arsyet pse komentet dhe propozimet nuk janë pranuar dhetë njejtat t’i shpallin në faqen e internetit të ministrisë përkatësedhe në Regjistrin e vetëm elektronik të dispozitave.

Në pajtim me Metodologjinë për vlerësim të ndikimit të rregullativës,ministritë kanë në dispozicion edhe teknika tjera për konsultime mepalët e interesuara, si: tribuna të fokusuara, debate publike, punëtori.


Me rregullat e shkruara në këtë formë (të theksuara në pjesën mëherët) standartet minimale për involvimin e opinionit janë plotësuar.Mirëpo, duhet bërë disa ndryshime lidhur me afatet kohore dhe për-filljen e rregullave të parapara me përpikshmëri.

Si shembull (model) mund të shfrytëzohen rregullat e parapara nëKodin e praktikave të mira për vlerësim dhe zhvillim të politikave i ciliështë pjesë përbërëse e Marrëveshjes për raportet midis qeverisë dhe sek-torit të organizatave qytetare dhe bashkësive (Compact on Relations be-tween Government and the Voluntary and Community Sector).


KODI I PRAKTIKAVE TË MIRA PËR VLERËSIM DHE ZHVILLIM TË POLITIKAVE (ANGLI): KRITERE PËR KONSULTIME

▪ Të organizohen konsultime të gjëra gjatë procesit, duke shfry-tëzuar mekanizma të ndryshme për konsultime, kurse ështëe domosdoshme të ketë së paku një konsultim të shkruar nëproces, me periudhë minimale për shprehjen e mendimeve,komenteve prej 12 javësh. Do të ishte e dobishme që konsul-timet të fillojnë në fazën më të hershme që të sigurohet efektmaksimal.

▪ Te jeni të qartë rreth qëllimit të konsultimeve, cili mund tëndikohet nga politika e propozuar, cilat çështje janë para -shtruar dhe korniza kohore e përgjigjeve.

▪ Teksti në dokumentet e diskutimeve të jetë i qartë, të ketëpërmbledhje të tërë tekstit jo më shumë se dy faqe i cili do t’ipërmban çështjet kryesore dhe do të mundëson të marrinpjesë më shumë njerëz në proçesin e konsultimeve.


Natyrisht duhet pasur parasysh edhe rregullat që aplikohen përbashkëpunim dhe pjesë marrje më aktive nga ana e organizatave nëprocesin e përpilimit të ligjeve, si: grupe punuese, konferenca për har-monizimin e qëndrimeve, etj.


SHEMBULL Organizimi i konferencave për harmonizimin e qëndrimeve ështëshqyrtuar edhe në standartet austriake dhe mund të aplikohet nëraste (politike ose sociale) të çështjeve të kontestuara. Një grup izgjedhur prej 10-20 personash të interesuar (laikë) e përgatisinpërgjigjen e pyetjes në bashkëpunim me ekspertë, të cilët e mbësht-esin mendimin e tyre. Të zgjedhurit njihen me çështjen. Organizo-het konferencë tre-ditore në të cilën ekspertët i shqyrtojnë të gjithaçështjet lidhur me lëndën, kurse pjesëmarrësit u parashtrojnëpyetje ekspertëve dhe e shyqrtojnë hollësisht çështjen. Në fund,përgatitet një raport në të cilën shënohet harmonizimi i arritur(qëndrimet, rekomandimet). Pastaj, ky raport iu prezantohet atyreqë i marrin vendimet (politikanëve). Poashtu, mund të marrin pjesëedhe mjetet e informimit publik dhe opinioni.

▪ Dhënie të informatave kthyese në fund të procesit të konsul-timeve dhe për ate se cilat propozime u dorëzuan, si ato kanëpasur ndikim në politikën dhe cilat janë hapat e ardhshme.Rekomandohet që informatat kthyese të jepen në periudhë ko-hore deri në 3 muaj pas mbarimit të konsultimeve.

▪ Mbikqyrja e еfektivitetit të proçesit konsultativ nëpërmesemërimit të koordinatorit për procesin i cili, mes tjerash, dotë përgatit edhe vlerësim.

▪ Të sigurohen palët e interesuara se konsultimet i ndjekinparimet e rregullimit më të mirë, duke përfshirë këtu edhevlerësimin e ndikimit për çdo çështje, nëse është e mundur,gjegjësisht se do të miratohen propozimet më të mira.


Në Republikën e Maqedonisë, për disa ligje të caktuara, është vërejturpraktika e involvimit të përfaqësuesëve të organizatave qytetare dheekspertëve, gjegjësisht pjesëmarrje në grupe punuese gjatë përpilimittë më shumë ligjeve: Ligji për Volonterizëm; Ligji për parandalimin dhembrojtjen nga diskriminimi; Ligji për shoqata dhe fondacione, etj. Ne -vojitet që kjo praktikë të zbatohet për të gjithë ligjet ku është e mundurdhe ku padyshim ka interesim për pjesëmarrje të palëve të interesuara.

Poashtu, duhet të gjenden alternativa për qasjen e pamjaftueshme nëinternet të organizatave qytetare më të vogla lokale. Në fakt, njësitë evetqeverisjes lokale mund ta marrin rolin e “transferuesëve” të infor-matave lidhur me ndonjë iniciativë të caktuar që është në interes tëorganizatave dhe bashkësisë lokale.




FAZA PËRCJELLJA DHE REVIZIONI

Roli i Qeverisë

Pasiqë në fazën paraprake tani mëështë përgatitur propozim-ligji dhe përtë njejtin janë mbajtur konsultimedhe harmonizime me organet tjeratë aparatit shtetëror dhe palëve tëinteresuara, propozim-ligjet i dorë-zohen Sekretariatit të Përgjithshëmpër shqyrtim në kolegiumin e për gji -thshëm, komisioneve të Qeverisë dhenë mbledhje të Qeverisë.

Pas analizës për procesin mirë tëkryer dhe vlerësimin e ndikimit të rregullativës dhe pas përgatitjes sëpropozim-ligjit të përshtatshëm, shërbimet e Sekretariatit tëPërgjithshëm e dorëzojnë propozim-ligjin për shqyrtim në mbledhjene kolegjiumit të përgjithshëm (organ i përbërë nga sekretarëtshtetërorë të ministrive, Sekretariati për çështje evropiane dhe Sekre-tariati për implementimin e marrëveshjes Kornizë, si edhe sekretari iSekretariatit për ligjvënie, të cilën e drejton sekretari i përgjithshëm iQeverisë). Pas kthimit të mendimit nga ana e kolegjiumit tëpërgjithshëm, propozim-ligji dorrëzohet në shqyrtim në mbledhjen eorganeve punuese të Qeverisë (Komisionit për sistem politik, Komi-sionit për sistem ekonomik dhe Komisionit për resurse njerëzore dhe

45

MATERIALET TË CILAT I PËRGATISIN MINISTRITË SIPASPROPOZIM-LIGJEVE DUHET TË PËRMBAJNË:

▪ Letër përcjellëse;▪ Мemorandum;▪ Vlerësim të ndikimit të rregullativës (Fillestare apo

e Kompletuar);▪ Formular për vlerësim të implikimeve fiskale;▪ Deklaratë për harmonizimin e dispozitës me legjislativën e

BE-së dhe Tabela Korresponduese (për ligjet që duhet harmo-nizuar me ato të BE-së);

▪ Tekst të ligjit;▪ Tezat e nënakteve ligjore.

Propozim-ligjet duhet tëpërmbajnë: ▪ Emrin e ligjit;▪ Hyrje (vlerësim të gjendjes

dhe arsyet për miratimin e ligjit, qëllimet dhe parimet, pasojat financiare për buxhetin dhe vlerësim të mjeteve financiare të nevojshme për implementimin e ligjit)

▪ Tekstin për dispozitat e ligjit;

▪ Sqarim.


zhvillim të qëndrueshëm). Në bazë të raporteve të organeve punuese,Qeveria diskuton dhe e definon tekstin e propozim-ligjit, dhe pastaj injejti dokument i dorëzohet për miratim Kuvendit të Republikës sëMaqedonisë.

Në këtë fazë poashtu vendosen edhe mekanizmat për kontrollimin pe-riodik të rregullativës dhe vlerësim të shkallës së realizimit të qëlli me vepas miratimit të rregullativës. Kontrollimi bëhet edhe nga mi ni stria kom -petente edhe nga Sekretariati i Përgjithshëm. Pastaj, mes tjerash mundtë analizohet edhe proçesi i konsultimeve të palëve të interesuara.

Vlerësimi për ate sesi janë zbatuar proceset e pjesëmarrjes së opinionitmund të ndihmon në përmirësimin e proceseve të tilla në të ardhmen.Poashtu, vlerësimi madje mund të ndihmon edhe në këmbimin e për-vojës, largimin e disa pengesave që janë paraqitur dhe evidentimin emodeleve dhe instrumenteve kreative që janë shfytëzuar. Vlerësimi itillë, poashtu mund të kryhet në bashkëpunim me ata që kanë marrurpjesë në proces.

Roli i organizatave qytetare

Për sa i përket përcjelljes së procesit të konsultimeve, organizatat vetmund të bëjnë vlerësim edhe për përfaqësimin edhe për cilësinë e kon-sultimeve. Organizatat mund t’i vlerësojnë veprimet e organeve tëaparatit shtetëror dhe përfilljen e tyre të standarteve minimale për in-formim dhe konsultim, kurse poashtu mund t’a vlerësojnë edhe roline vet organizatave qytetare dhe cilësinë e kontributit të tyre gjatë për-gatitjes së ligjeve.

Poashtu, nëse mendojnë se është enevojshme (për shembull nuk kanëqenë mjaft të involvuar në proces)organizatat qytetare mund të orga-nizojnë edhe konsultime të veta mepalët e interesuara, kurse kon-kludimet e atyre konsultimeve do tëmund t’ia dërgojnë Qeverisë, Kuven-dit dhe të shfrytëzohen si baza përdorëzimin e amandamenteve.

doracak për pjesëmarrjen e opinionit publik në procesin e sjelljes së ligjeve

Përgatitja e nënakteveligjore duhet të zhvillohet në mënyrë të ngjashme me përgatitjen e vet ligjit,dhe prandaj involvimi nëkohë i organizatave qytetare është shumë i rendësishëm edhe në këtë fazë.

46



SHEMBULL:Standartet Austriake parashohin disa çështje që duhet shqyrtuarpas mbarimit të procesit të pjesëmarrjes. Aspektet e përmenduraatje e përfshijnë këtë që vijon:▪ Dokumentimin e masave të politikës, planit dhe progra -

mës ose instrumentit juridik, të cilat tanimë janë real-izuar dhe ato të cilat duhet të realizohen.

▪ Dokumentimin e përvojës nga procesi i pjesëmarrjes sëopinionit që të shqyrtohen ose kalohen në procedurat eardhshme.

▪ Në rast të proçeseve të mëdha, të bëhet vlerësim nga ag-jenci të pavarura.

▪ Dokumentacioni të jetë publik për ata që dëshirojnë tashfrytëzojnë në të ardhmen.

▪ Kontroll se a janë plotësuar qëllimet e procesit të in-volvimit të opinionit.

▪ Involvimin e opinionit në përcjelljen dhe vlerësimin, përshembull, duke marrur pjesë në një grup për përcjellje.

Pasiqë përcjellja dhe revizioni në pajtim me Metodologjinë për vlerësimtë ndikimit të rregullativës përfshinë edhe përcjelljen e zbatimit të lig-jeve pas miratimit të tyre në Kuvend, organizatat qytetare mund tëkonrribuojnë shumë edhe në këtë sferë. Domethënë, shpeshherë që tëfillojë zbatimi i ligjeve nevoitet të miratohen nënaktet ligjore.

Pasi të fillojë të zbatohet ligji, organizatat poashtu mund të të përqën-drohen në përcjelljen e ligjeve nëpërmjet: përgatitjes së raporteve përprogresin e zbatimit të tij. Mund të përcaktohen dhe dakordohen in-dikatorë afatmesëm dhe kornizë kohore për realizimin e tyre. Në bazëtë këtyre raporteve, organizatat mund të iniciojnë ndryshime të ligjit.

Organizatat mund të ndihmojnë në informimin e opinionit për ligjet emiratuara dhe për çështjet të cilat ato rregullojnë, që poashtu mundtë kontribuon në zbatimin më të mirë të ligjeve.



Standarte minimale për sigurimin e pjesëmarrjes efektive (në pajtim me praktikat më të mira evropiane)

Metodologjia për vlerësim të ndikimit të rregullativës parasheh qëSekretariati i Përgjithshëm të konsultohet për shtrirjen e konsul-timeve, por nuk është preçizuar se në çfarë mënyrë bëhet kontrollimii procesit të konsultimeve dhe involvimi i palëve të interesuara. Ngaana tjetër, në pajtim me Metodologjinë për analizë të politikave dhekoordinim, me dorëzimin e Memorandumit, në pikën 3 duhet të thek-sohen rezultatet e konsultimeve të kryera me ministritë, organet tjeratë aparatit shtetëror dhe organizatat (organizatat qytetare dhe palëttjera të interesuara). Praktika krahasimore parasheh vlerësime më tëhollësishme të proçesit konsultativ.


Që të përmirësohet përcjellja dhe vlerësimi i involvimit të opinionit nëprocesin e përgatitjes së ligjeve, do të mund të fillohet nga dokumentimii përshtatshëm i vet procesit. Në fakt, nuk janë të rralla situatat kur edhepas konsultimeve të kryera, të njejtat nuk evidentohen dhe prezantohensiç duhet nga ana e organeve të aparatit shtetëror. Nëse në proçesin epërgatitjes së ligjit ka pasur të involvuar palë të interesuara, organizataqytetare ose nëse janë organizuar debate publike, duhet që këto të the k so -hen me hollësi edhe në Memorandum (pjesa 3), si edhe në Formularët përvlerësim të ndikimit të rregullativës (Fillestare dhe e Kompletuar) nëpjesën e konsultimeve. Natyrisht, më shumë hollësi për procesin tëcilat në të ardhmen do të shërbejnë si burime për verifikimin e vet proce-sit janë edhe proçesverbalet e grupeve punuese, informatat në web-faqetlidhur me debat e mbajtura publike, kumtesat në media, etj. Poashtu, nëkëtë fazë, mund të jetë i rëndësishëm edhe roli i Kuvendit të Republikëssë Maqedonisë, pasiqë në pajtim me kompetencat e veta mund të orga ni -zojë debate mbikqyrëse lidhur me çështje të caktuara. Diskutimet që dotë bëhen nga deputetët dhe organet tjera në Kuvend, si edhe rekoman di - met e atyre diskutimeve, ministritë përkatëse duhet t’i marrin parasyshgjatë analizës së zbatimit të ndonjë ligji të caktuar ose gjatë definimit tëndonjë propozim-ligji. Për shembull, në vitin 2010, Komisioni për kulturëi Kuvendit të Republikës së Maqedonisë organizoi diskutim mbikqyrëspër Ligjin e donacioneve dhe sponzorimeve nga veprimtari publike. Njëpjesë e konkluzave nga diskutimi ka të bëjë me kërkesa deri te Ministriae Drejtësisë si ministri kompetente për implementimin e ligjit, që tëndërmerr hapa të caktuara në drejtim të përmirësimit të tij.



Skema e mëposhtme është marrur nga Doracaku për vlerësim tëndikimit të rregullativës, Qeveria e Republikës së Maqedonisë (2009).Kjo skemë jep të dhëna për hapat që i bëjnë organet e aparatitshtetëror në vlerësimin e ndikimit të rregullativës gjatë përpilimit tëpropozim-ligjeve. E njejta i shqyrton involvimet e mundshme të palëvetë interesuara dhe organizatave qytetare:


V PJESËMARRJA NË NIVEL TË KUVENDIT

1. Kush mund të propozojë ligj?

Në pajtim me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë, iniciativë përsjellje të ndonjë ligji deri të propozuesit e autorizuar, mund të merr,grup qytetarësh, institucione dhe dhoqata, mirëpo propozues të autori -zu ar të ligjeve janë: ▪ Qeveria;▪ Çdo deputet në Kuvend, dhe ▪ Së paku 10.000 votues.

2. Kujt i dorëzohen propozimet?

Propozim-ligji i dorëzohet kryetarit të Kuvendit. Kyetari i Kuvenditmenjëherë ose më së voni tre ditë pune nga dita e dorëzimit, e dorëzonte deputetët, në formë të shkruar ose elektronike, me të cilën gjë fillonprocedura ligjvënëse.

3. Si rrjedh procedura (e rregullt) ligjvënëse?

Procedura ligjvënëse zhvillohet nëtre faza (lexime):Leximi i parë fillon kur së paku 15deputetë, në afat prej shtatë ditëshnga dita e pranimit të propozim-ligjit, i dorëzojnë Kuvendit kërkesëtë mbajë debat të përgjithshëm.Nëse kjo kërkesë nuk dorëzohet, atëherë menjëherë kalohet në leximine dytë. Nëse mbahet leximi i parë, para se të shqyrtohet propozim-ligjinë mbledhjen plenare të Kuvendit, ky propozim shyrtohet nga organiamë punues dhe në komisionion juridiko-ligjvënës.

Të dyja komisionet dorëzojnë raport i cili përbën mendime për ate sea është i pranueshëm propozim-ligji dhe se a duhet të jepet në lexim


Në këtë fazë nuk ka diskutim detajor të neneve të propozim-ligjit dhe nuk dorëzohen amandamente.


të mëtejm. Pas diskutimit të përgjithshëm, Kuvendi vendos nësepropozim-ligji mund të jepet në lexim të dytë.

Për ndonjë propozim-ligj i cili ështëka interesim më të gjërë, Kuvendimund të vendos të mbahet diskutimpublik për ate ligj dhe të njejtin tashpall në shtypin ditor.

Leximi i dytë fillon në organin amëpunues dhe në komisionin juridiko-ligjvënës, në afat prej shtatë ditëshpune pas mbledhjes plenare të Kuven -dit. Organi amë punues dhe komi-sioni juridiko-ligjvënës, i shqyrtojnëdispozitat e propozim-ligjit një nga një dhe amandamentet e dorëzuaradhe votojnë për ta. Amandament mund të dorëzojë secili deputet nëKuvend, grup deputetësh dhe organ pune. Për çdo amandament bëhetdiskutim dhe votohet veç e veç. Organi amë punues dhe komisioni juridiko-ligjvënës, në afat prej pesëditësh pas mbarimit të debatit ppërgatisin një tekst të propozim-ligjitnë të cilin inkorporohen amandamentet e miratuara (propozim i për-mirësuar) dhe sqarimi dhe i dorëzohet kryetarit të Kuvendit që ta fusnë rend dite për mbledhjen plenare.


Gjatë leximit të dytë, nëmbledhjen plenare të Kuvendit bëhet diskutimvetëm për ato nene tëpropozim-ligjit të cilat janëndryshuar me amanda-mente të organeve punuesedhe amandamente mund tëdorëzohen vetëm për atonene.

SHEMBULL:Në procesin e sjelljes së Ligjit për shoqata dhe fondacione, organi-zatat qytetare ishin shumë aktive gjatë leximit të dytë të propozim-ligjit. Domethënë, edhepse në grupin punues për përgatitjen eLigjit i cili ishte formuar nga Ministria e Drejtësisë, në mënyrëshumë aktive morrën pjesë dy organizata qytetare (nga të cilatnjëra ishte përfaqësuse e një rrjeti të 30 organizatash), prap se praplindi nevoja për intervenime me amandamente ndaj propozim-ligjitgjatë diskutimit të tij në Kuvend. Organizatat e involvuara nëgrupin punues duke punuar vet por edhe në bashkëpunim organi-zata tjera dorëzuan amandamente për më shumë se 30 nene tëpropozim-ligjit (1/3 e numrit të përgjithshëm të neneve). Amanda-mentet iu dorëzuan të gjithë grupeve parlamentare dhe gjithë anë-tarëve të Komisionit për sistem politik dhe marrëdhënie midiskomuniteteve (si komision amë) dhe komisionit juridiko-ligjvënës.


Nëse në leximin e dytë në mbledhjene Kuvendit miratohen amandamentetë së paku një të tretës së neneve tëpropozim-ligjit të ndryshuar, Ku-vendi mund të vendos që leximi itretë i propozim-ligjit të bëhet në tënjejtën mbledhje. Nëse miratohenmë shumë se një e treta amanda-menteve të neneve të propozim-ligjittë plotësuar, leximi i tretë sipas rreg-ullores bëhet në mbledhjen e parë tëardhshme pas leximit të dytë nëmbledhjen e Kuvendit. Në këtë fazë,organet punuese nuk debatojnë.


Një numër i madh i amandamenteve të propozuara u shqyrtuannga deputetët dhe u dorëzuan edhe nga pozita edhe nga opozita sipropozim-amandamente të tyre. Gjatë shqyrtimit në komisioninamë, merrte pjesë edhe një përfaqësues i një organizate qytetare icili kontribuoi për qartësimin e ndryshimeve të kërkuara. Ligji umiratua me rreth 30 amandamente të pranuara, gjë që paraqitisukses të madh edhe për organizatat qytetare, kurse njëherit edhemotivim dhe nxitje për thellësimin e bashkëpunimit me Kuvendindhe komisionet parlamentare në procedurën ligjvënëse.

Gjatë leximit të tretë, amandamente mund të dorëzohen vetëm për atë nenepër të cilat janë miratuaramandamente gjatë leximittë dytë në mbledhjen e Kuvendit, kurse amandamentmund të dorëzon propozuesiose një deputet më së voni në afat prej dy ditë punepara ditës së caktuar përmbajtjen e mbledhjes së Kuvendit


Më poshtë është paraqitur skema e procedurës ligjvënëse në Kuvend:



4. Kur dhe si aplikohet procedura urgjente dhe e shkurtuar?

Procedura urgjente

Me procedurë urgjente mund tësillet ligj kur ajo është e domos-doshme për shkak të parandalimitose evitimit të çrregullimeve më tëmëdha ekonomike ose kur ate ekërkojnë interesat e mbrojtjes dhesigurisë kombëtare ose në raste tëkatastrofave natyrore, epidemi ose nevojave tjera të jashtëzakonshme.Gjatë sjelljes së ligjit me procedurë urgjente nuk vlejnë kufizimet ko-hore të parapara në Rregulloren e punës së Kuvendit. Kuvendi mundtë kërkon nga organi amë punues dhe komisioni juridiko-ligjvënës tëjapin mendim për amandamentet e dorëzuara pas mbarimit të mbled-hjeve të tyre.

Procedura e shkurtuar

Me procedurë të shkurtuar një ligj mund të miratohet në situata kur:nuk bëhet fjalë për një ligj të ndërlikuar dhe volluminoz; skadon afatii ndonjë ligji ose dispozita të caktuara të ndonjë ligji; ose kur nuk janënë pyetje harmonizime të ndërlikuara ose volluminoze të ligjeve meato të BE-së.

5. Cilat janë mundësitë për kyçjen e qytetarëve dhe organizatave qytetare në procesin e ligjvënies në Kuvend?

Në bazë të nenit 2 të Rregullores së Kuvendit „Mbledhjet e Kuvenditdhe organeve punuese janë publike...“, kurse sipas nenit 226 të Rreg-ullores së Kuvendit „qytetarët e interesuar mund të marrin pjesë nëmbledhjet e Kuvendit, në pajtim me dispozitat për rendin e brëndshëmtë Kuvendit“.


Kur miratohet ligj me procedurë të shkurtuar ose urgjente nuk mbahetdiskutim i gjërë, kurse leximii dytë dhe i tretë bëhet në tënjejtën mbledhje.


Në procesin e sjelljes së ligjëve,qytetarët mund të kyçen me:▪ Dhënien e iniciativës për

sjelljen e ndonjë ligji;▪ Sipas nenit 122 të Rregullo res

për punën e Kuvendit „Orga nipunues mund të fton në mbled-hje punonjës dhe përfaqësuesshkencorë dhe profesionel ngakomuna e Shkupit, ndërmarrje -ve publike, sindikatat dhe or-ganizata tjera, institucione dheshoqata për shprehjen e men di -meve të tyre lidhur me çështjetqë shqyrtohen në mbledhjen eorganit punues“;

▪ Sipas nenit 124 të Rregul-lores „Iniciativa për diskutimtë çështjeve individuale të or-ganit punues mund të ndërmarrin edhe organe tjera punuese, or-gane të aparatit shteëror, komunat, qyteti i Shkupit, institucionet,shoqatat e qytetarëve“.

▪ Pjesëmarrje në diskutimet publike të cilat i organizon Kuvendisipas propozimit të ndonjë ligji.

Organizatat qytetare dhe qytetarët nuk duhet të kufizohen vetëm nëmënyrat e kyçjes së tyre në procesin e vendim-marrjes të parapara nëRregullore. Qëndrimet dhe çështjet e tyre lidhur me probleme të cak-tuara, qytetarët mund t’i adresojnë edhe në Komisioni i PërhershëmAnketues për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të qytetarëve, nëfushëveprimin e të cilit hyn edhe shqyrtimi i correspondences së qyte-tarëved dhe marrja e qëndrimit lidhur me ta.


Organizatat e interesuaraqytetare mund t’i shprehin qëndrimet e veta sidomos gjatë leximit të dytë kur bëhet shqyrtimi i propozim-ligjevetë organeve punuese, edhe atë me përgatitjen epropozim-amandamentevetë cilat mund t’ua dorëzojnë deputetëve në Kuvend tëcilët në fakt janë propozueszyrtarë të amandamenteve,si edhe të kërkojnë pjesëmarrje në mbledhje të organeve amë dhe komisionit juridiko-ligjvënës.



SHEMBULL:Me kërkesë të organizatave qytetare, kurse edhe me iniciativë tëdeputetëve, ekziston praktikë e transparencës së mbledhjeve të njëpjese të komisioneve, si edhe mbajtja e diskutimeve të hapura nëtë cilat ftohen edhe përfaqësues të sektorit qytetarë. Në pajtim mefushëveprimin e vet, në transparencën e saj ndaj opinionit, para-prin Komisioni i Përhershëm Anketues për mbrojtjen e lirive dhetë drejtave të qytetarëve. Domethënë, gjatë vitit 2009 dhe 2010 umbajtën disa diskutime publike, dhe njëherit edhe përfaqësuesit esektorit të qytetarëve u ftuan që të marrin pjesë në mbledhjet erregullta të komisionit. Diskutime me sektorin e qytetarëve janëmbajtur, mes tjerash, edhe për ligjet vijuese: Propozim-ligjin përpërfaqim të Republikës së Maqedonisë në Gjyqin Evropian për tëdrejtat e njeriut; Propozim-ligjin për zbatimin e vendimeve të GjyqitEvropian për të drejtat e njeriut; Propozim-ligjin për ndryshim dheplotësim të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve; Propozim-ligjin përpunët e brendshme; propozim-ligjin për parandalim dhe mbrojtjenga diskriminimi, etj.


VI.MODELET E PJESËMARRJES NË SJELLJEN E RREGULLATIVËS

Në praksë, ekzistojnë më shumëmodele të cilat i shfrytëzojnë or-ganet e aparatit shtetëror dhe or-ganizatat qytetare me qëllim tëmundësimit dhe nxitjes së pjesë-marrjes së palëve të interesuaranë proceset e sjelljes së rregulla-tivës (ligjeve, nënakteve ligjore,etj).

Roli i këtyre modeleve në këtë pro-ces ndryshon. Prandaj, shfrytëzimi i një modeli nuk nënkupton për-jashtimin e tjerëve. Për shembull, ministritë i shpallin verzionetpunuese të propozim-ligjeve në web-faqet e tyre me qëllim që ta ndëgjo-jnë mendimin e palëve të interesuara për përmbajtjen e tyre. Nga anatjetër, diskutimet publike nuk organizohen vetëm t’i dëgjojnëmendimet, por edhe të diskutohen dispozita të caktuara dhe të gjendenzgjidhje më të mira nëpërmjet dialogut dhe pjesëmarrjes aktive tëpalëve të interesuara.

Mëtutje, nuk mundet që secili të kyçet në çdo fazë të proçesit dhe tëshfrytëzon çdo model. Për shembull, organizatat e vogla (lokale) të cilatpunojnë në bazë vullnetare ose qytetarët nuk kanë çdoherë qasje të sh-pejtë dhe të thjeshtë në internet. Nëse organi i aparatit shtetëror nukorganizon paralelisht edhe diskutime publike ose nuk i shpall infor-matat në media, ata nuk do të informohen, madje as edhe të marrinpjesë në proces.

Aplikimi i këtyre modeleve duhet të praktikohet në procesin e për-pilimit të ligjeve, por natyrisht para se të dorëzohen për vërtetim ngaana e Qeverisë. Disa herë, ministritë vazhdojnë me konsultime dhe ap-likim të këtyre modeleve edhe pasiqë propozim-ligji t’i dorëzohet Qev-erisë. Megjithëse kjo është praksë e mirë, prap se prap duhet të mbahet


Modelet përmes së cilave kyçet opinioni dhe organizatat qytetare nëproçesin e ligjvënies duhet të shfrytëzohen paralelisht.Shfrytëzimi i një modeli nukduhet të përjashton mundësinë e shfrytëzimit tëmodeleve tjera në këtë proces.


në mend se piksynimi kryesor ështët’i mundësohet opinionit të jep kon-tributin e vet në përpilimin e tekstitderisa të mund të ndryshohet përm-bajtja e atij teksti.

Kjo pjesë e Doracakut flet vetëm përkatër modele: shpallja në web-faqete ministrive, shpallja në web-faqe tëcentralizuara, diskutime publike dhegrupe punuese. (Për më shumë infor-mata rreth këtyre modeleve ose mod-

eleve tjera shihni burimet e cituara në pjesën VII.)


Modelet duhet të shfrytëzohen aq herë sa të jetë e dobishme dhe e nevojshme në proçesin e ligjvënies varësisht ngalloji i ligjit që përgatitet.Këto modele duhet të shfrytëzohen para se t’idorëzohet Qeverisëpropozim-ligji.


SHPALLJA NË WEB-FAQE

1. Pse shfrytëzohet ky model?

Përmes këtij modeli, ministritë mund ta dëgjojnë mendimin e një grupimë të madh të palëve të interesuara për verzionin punues të ndonjëligji. Pasiqë interneti është i hapur për të gjitha ata që kanë qasje në të,grupi qëllimor është shumë më i madh nga për shembull, pjesëmarrjanë diskutime publike ose grupe punuese.

Nëse përpilohet një format nëpërmjettë cilit do të dorëzohen mendimet,atëherë mundet më lehtë t’i përc-jellin komentet dhe të bëjnë vle rë -sim për ate se vallë i kanë përfshirëtë gjitha nevojat me ate rregullativëdhe vallë i kanë propozuar zgjidhjetmë të dobishme dhe përshtatshme përproblematikën. Njëkohësisht, mundt’i shohin problemet që do të pa ra -qitëshin në procesin e implemen-timit të rregullativës.

2. Kur shfrytëzohet ky model?

Ky model shfrytëzohet qysh në fillim të proçesit dhe derisa është emundur të ndryshohet teksti i propozim-ligjit.

Ky model mundëson informim më të shpejtë dhe grumbullim të ko-menteve për shumë tema dhe ofron mundësi të shterrohen të gjithamendimet që do të jepeshin gjatë procesit.


Modeli shfrytëzohet për:▪ t’u informuar dhe konsultuar palët e interesuara për ndonjë

propozim-ligj të caktuar (konsultim formal). ▪ të parë mendimet e opinionit lidhur me ndonjë temë ose çështje

të caktuar për të cilën ministria ka për qëllim të sjell ndonjëpolitikë ose rregullativë, ose të cilat janë pjesë e fushëveprimittë saj (konsultim joformal).

Piksyni i këtij modeli është:▪ të informohen sa

më shumë palë të interesuara për tesktine ligjit qëpërgatitet,dheи

▪ t’u mundësohet sa mëshumë personave të interesuar të komentojnë për tekstin.


Shpesh herë, ministritë kanë një pjesë të veçantë (ose faqe) në web-faqen e tyre që i dedikohet proçesit të informimit dhe konsultimit përpropozim-ligjet.

Mangësi e modelit është se ndonjë herë ata që s’kanë qasje në internetose s’dinë si t’a përdorin, nuk do të mund të shfrytëzojnë këtë mundësidhe të japin kontributin e tyre përmes këtij modeli.

3. Si shfrytëzohet?

Para se të fillojë procesi

Për sa i përket proçesit ligjvënës, rekomandohet që organet e aparatitshtetëror të bëjnë një shpallje të shkurtër në web-faqet e tyre për atese ka filluar proçesi i përgatitjes së ndonjë ligji ose ndryshime të ndonjëligji ekzistues, në ate cast kur të fillojë përgatitja.

Shpallja e këtillë do iu mundëson palëve të interesuara në proces tëinformohen dhe përgatiten më mirë për konsultimet ose pjesëmarrjae tyre aktive në grupet punuese. Poashtu, nëse disa organizata ose do-natorë do të mund të mbështesin edhe financiarisht procesin e kon-sultimeve, atëherë informimi në kohë do t’u ndihmon që më mirë tëplanifikohen burimet financiare dhe njerëzore që procesi të jetë efektiv.


SHPALLJA NË WEB-FAQE SE PROÇESI I PËRGATITJES SË NDONJË LIGJI KA FILLUAR Ë PËRMBAN INFORMATAT VIJUESE:

▪ cili ligj përgatitet ose ndryshohet;▪ pse planifikohet të miratohet ose ndryshohet;▪ çfarë çështjesh do rregullojë;▪ afati për dorëzim Qeverisë;▪ përshkrim të aktiviteteve (proçesit) të planifikuara;▪ informtata për grupin punues që merret me ate ligj;▪ informata për kontakt personin të cilin mund të kontaktoni;▪ materiale ose linqe tjera relevante, si edhe web-faqe tjera.



Pasi që të fillojë proçesi

Me fillimin e procesit të shkruarjes së ligjit, web-faqet shfrytëzohen përtë shpallur verzionet punuese të ligjit dhe të grumbullohen mendime.Shumë shpesh, ministritë i shpallin ato verzione punuese të cilat janëdiskutuar nga grupet punuese, por të cilat nuk domethënë të jenëpropozime përfundimtare të ligjit. Rekomandohet të shpallen atoverzione të tekstit të cilat gjenden në fazat e para me qëllim të grum-bullimit në kohë të mendimeve dhe të përcaktohet se a i përmbajnë tëgjitha dispozitat dhe çështjet relevante.

Nëse nevojitet, pasiqë teksti tanimë ka kaluar nëpër disa konsultimevoluminoze, mund të organizohen edhe konsultime shtesë vetëm përdisa pjesë të propozim-tekstit për të cilat ende nevojiten mendime.

63

NË PROCESIN E KONSULTIMEVE, WEB-FAQA MUND TË PËRMBAN INFORMATAT VIJUESE:

▪ informatë e shkurtër për ate se: cili ligj përgatitet ose ndryshohet,pse planifikohet të miratohet ose ndryshohet, cilat çështje i rreg-ullon; informata për grupin punues që merret me ate, afati përdorëzim Qeverisë;

▪ vet teksti i verzionit punues të ligjit;▪ nëse ndryshohen dispozitat e ndonjë ligji ekzistues, atëherë edhe

vet teskti që ndryshohet;▪ kujt i dedikohen konsultimet (cilat grupe enkas nxiten të japin

mendime dhe komente);▪ vërejtje për ate se a parapëlqehet të merren komente për tërë

tekstin e ligjit apo për çështje dhe dispozita të caktuara dhe lista eatyre çështjeve dhe dispozitave;

▪ afati për dorëzimin e mendimeve dhe komenteve;▪ mënyra e dorëzimit të mendimeve dhe komenteve;▪ informata për personin përgjegjës i cili/e cila mund të shërben për

kontakt;▪ materiale tjera relevante, hulumtime, konsultime paraprake; ▪ mendime për verzionin punues nga ekspertë, ose linqe për

web-faqe tjera relevante;▪ link për te mendimet dhe komentet e dorëzuara nga ana e

opinionit;▪ mënyra sipas së cilës ministria do jep përgjigje për mendimet e dhëna.


Mënyra e dorëzimit të komenteve dhe mendimeve

Grumbullimi i mendimeve dhe komenteve të shkruara lidhur mepropozim-ligjet e shpallura në web-faqe mund të bëhet në disa mënyra:▪ përmes postës elektronike;▪ përmes postës së rëndomtë;▪ përmes faksit;▪ përmes dorëzimit direkt të mendimeve në vet web-faqen.

Për çka kërkohet mendim?

Konsultimet përmes web-faqes mund të bëhen për tërë tekstin e ligjitose për disa dispozita të përcaktuara.

Nëse nxitet komentimi për ndonjëdispozitë të caktuar të propozim-ligjit ose të ndonjë çështje me tëcilën merret grupi punues, atëherëministria mund të krijojë pyetësorëtë vetin të cilën do ta plotësojnëpalët e interesuara në web-faqen.

Informata kthyese

Praktika e mirë dëshmon se min-istritë duhet t’i përmbledhin rezul-tatet nga procesi i konsultimit dhetë japin informata kthyese lidhur

me mendimet e pranuara ose refuzuara dhe pse, si edhe për atë sesiështë ndryshuar teksti i ligjit (shih më hollësisht në pjesën më lart,pjesa IV). Nuk është patjetër që ministritë t’u përgjigjen të gjitha pyet-jeve ose komenti, por do të duhet të përpilohet një raport i sublimuar.Ai raport duhet të shpallet në web-faqen e organit përkatës.


Ligjet ndonjëherë janë voluminoze dhe të ndërlikuara. Prandaj rekomandohet të përpilohetnjë shqyrtim i sublimuar i dispozitave themelore,piksynimeve dhe efektit tëprodhuar në praktikë, meqëllim që palët e interesuaramë mirë të kuptojnë ligjindhe të mund të japinmendimin e vet.


4. Cilat afate janë më të përshtatshme?

Kur bëhet fjalë për konsultimet nëpërmjet web-faqeve, duhet të merrenparasysh disa faktorë të cilat do të ndikonin në afatin e dorëzimit tëmendimeve dhe komenteve.

Ato fakorë mund të jenë:▪ Vëllimi i rregullativës;▪ Përmbajtja e rregullativës;▪ Vallë janë bërë konsultime me

opinionin rreth atij teksti;▪ A fut në zbatim risi të

rëndësishme lëmia që rregullohet dhe a rregullohet për here të parë ajo materie;

▪ Sa do të jetë numri i personave të tanguar me ate rregullativë;Vallë është informuar në kohë opinioni për procedurën.

5. Përgjegjësitë e organeve të aparatit shtetëror dhe organizatave qytetare

Ministria e cila e përgatit verzionin punues të ligjit është e obliguar qënë kohë të siguron informata për opinionin lidhur me proçesin, të jepinformata të sakta dhe të reja për të, t’i shpall në web-faqe, t’i shqyrtontë gjitha mendimet dhe komentet dhe të përgatis raportin.


SHEMBULLStandartet minimale dhe parimet e KE-së parashohin se pranimi itë gjithë materialeve do të vërtetohet (ose me dërgimin e përgjigjesindividuale ose kolektive nëpërmjet postës elektronike në varësi tënumrit të materialeve). Lidhur me informatat kthyese, porpozimetligjore duhet të të përcillen edhe me arsyetime të cilat do të përm-bajnë informata për procesin e konsultimeve, rezultateve dhe simerren parasysh ato rezultate në relacion me propozim-ligjin.

Praktika e mirë dëshmon se informatat lidhur me fillimin e planifikimit ose përgatitjes së rregullativës duhet shpallur menjëherë. Koha për dorëzimin e mendiveme me shkrim duhet të jetë prej një deri në dy muaj,por jo më pak se 15 ditë.


Organizatat qytetare poashtu mund të kontribuojnë në këtë procespërmes promovimit të tij në web-faqe, grumbullimit të mendimeve oseprezantimin e mendimeve të përbashkëta para grupeve të ndryshme.Organizatat qytetare, sidomos mund të ndihmojnë në grumbullimin emendimeve të grupeve të margjinalizuara, organizatat ose personat tëcilët në mungesë të kapacitetit (qasje në internet ose njohuri) nuk dotë mund të japin komente nëpërmjet web-faqes.

6. Burimet e nevojshme

Ky model nuk kërkon shumë burime financiare duke pasur parasyshse organizatat i dërgojnë mendimet e veta nëpërmjet web-faqes ose nëndonjë mënyrë tjetër (prandaj nuk ka nevojë të mbulohen shpenzimerrugore, akomodim, organizim të ngjarjes). Por, nga ana tjetër, duhettë veçohen shpenzimet lidhur me instalimin e një web-faqeje të tillë(p.sh softverë) dhe të caktohen persona për mirëmbajtjen teknike tëweb-faqes dhe përmbajtjes së saj.




WEB-FAQE TË CENTRALIZUARA PËR INFORMIM DHE KONSULTIM


Web-faqet e centralizuara janë një mjet që kryesisht shfrytëzohet përinformimin e opinionit për dispozitat aktuale dhe aktivitetet e organ-eve të aparatit shtetëror. Këto webfaqe mundësojnë informim më tëlehtë për aktivitetet e organeve të ndryshme në një vend të central-izuar. Ato mund të jenë në formë të regjistrave për dispozita, kurse nëdisa shtete shërbejnë si mekanizma për konsultime, këmbim të infor-matave dhe mbajtjen e debateve.

2. Kur shfrytëzohet ky model?

Këtë model, ministritë, opinioni dhe organizatat qytetare mund t’ashfrytëzojnë vazhdimisht nëse shërben si mjet për këmbimin e infor-matave dhe mendimeve. Organet e aparatit shtetëror inkurajohen qët’i shpallin lajmërimet lidhur me fillimin e procesit të përgatitjes sëndonjë ligji të caktuar ose për ndonjë proces konsultimesh, paralelishtme shpalljen e këtyre informatave në web-faqet e tyre.

3. Çfarë informatash shpallen në këto faqe?

Këto web-faqe më së shumti shfrytëzohen për ndarjen e informatavepër planet e organeve të aparatit shtetëror ose për procese të filluaralegjislative dhe për lehtësimin e procesit të konsultimeve. Njëkohë-sisht, në disa shtete përdoren për diskutime në tema të ndryshme, de-bate, kontakte midis personave nga organet e aparatit shtetëror oseKuvendit dhe palëve të interesuara ose për peticione.

67

MË SË SHUMTI NË KËTO FAQE ELEKTRONIKE SHPALLEN:

▪ informata për konsultime aktuale të ligjeve nëpër ministri tëndryshme ose organe të aparatit shtetëror (çfarë ligji për-gatitet, afati për dorëzim te Qeveria, link që çon në organinpërkatës ku mund të gjenden më shumë informata);

▪ informata për aktivitetet e planifikuara të organeve tëndryshme;


4. Cilat afate janë më të pështatshme?

Web-faqet vazhdimisht duhet freskuar me informata të reja. Në ateçast kur organi i shpall informatat e tij në web-faqe, njëkohësisht duhett’i dërgojë edhe në web-faqet e centralizuara..


Ministritë kanë për detyrë të sigurojnë shpallje konzistente dhe të har-monizuar të të dhënave, përcjelljen e komenteve dhe mendimeve dheshpalljen e raporteve për rezultatet e procesit.

Organizatat qytetare mund të japin kontribut përmes promovimit tëinformatave të anëtarëve dhe partnerëve të vet, promovimin e web-faqes, grumbullimin e mendimeve ose prezantimin e mendimeve tëpërbashkëta grupeve të ndryshme.


▪ informata për persona përgjegjës në organet e aparatitshtetëror të cilët shërbjenë si kontakt për opinionin dhe përbashkëpunim me organizatat qytetare;

▪ arkivi i konsultimeve të kaluara.

KRAHAS KËTYRE INFORMATAVE SHPALLEN EDHE:

▪ shembuj të suksesshëm për pjesëmarrje dhe përgatitje të ligjeve;▪ dokumente të cilat e rregullojnë pjesëmarrjen;▪ plan për aktivitetet e Qeverisë, ministrive dhe organeve tjera;▪ hapësirë për diskutime publike ose forume në tema të

ndryshme që janë në interes të opinionit lidhur me proçeset ekrijimit të politikave dhe përgatitjes së ligjeve;

▪ blogje të drejtuara nga organet e aparatit shtetëror me qëllimtë krijimit të vetëdijes për ndonjë çështje të cilën organipërkatës dëshiron të rregullon dhe të vlerëson mendimin eopinionit;

▪ peticione, proteste publike ose fushata për ndonjë çështje tëcaktuar që rregullohet ose duhet të rregullohet;

▪ lajmërime për mediat.


Në Republikën e Maqedonisë ekziston Regjistri i Vetëm Eletronik Na-cional për dispozita (ENER) i cili paraqet një sistem elektronik që kra-has dispozitave ekzsituese të Republikës së Maqedonisë, përmban edhepropozim-ligjet e ministrive në fazën e përpilimit. ENER-i paraqet in-strument që fillimisht i dedikohet informimit elektronik të qytetarëve,si edhe përfaqësuesve të organizatave qytetare, odave ekonomike,shoqatave afariste dhe personave juridik, përfaqësuesve të Qeverisë, siedhe ministrive përkatëse (ekstrakt nga doracaku për shfrytëzim iRegjistrit të vetëm eletronik nacional për dispozita).


Ky model kërkon investim të mjeteve financiare në themelimin dhemoderimin e web-faqes. Poashtu, çdo organ i aparatit shtetëror duhettë caktojë persona përgjegjës të cilët do bashkëpunojnë me ato personaqë janë përgjegjës për web-faqen.


SHEMBULL

Në marrëveshjen për marrëdhënie midis Qeverisë dhe sektorit tëtretë në Angli janë theksuar detyrimet konkrete të cilat organizatatqytetare duhet t’i plotësojnë. Organizatat qytetare duhet sidomost’i kyçin palët e interesuara (shfrytëzuesit, anëtarët, volonterët) nëpërgatitjen e përgjigjeve gjatë konsultimeve dhe duhet të japin in-formata kthyese për ate se çka është dorëzuar Qeverisë dhe ciiliështë rezultati. Organizatat qytetare duhet qartë të tregojnë secilat qëndrime i përfaqësojnë dhe cilat jnaë bazat e përgatitjes sëkomenteve të tyre. Ata duhet t’i avancojnë konsultimet midis or-ganizatave tjera dhe t’i përifllin kushtet e besueshmërisë.


DISKUTIME PUBLIKE


Ky model shfrytëzohet për qëllimet vijuese:▪ të prezantohen mendimet, planet dhe verzionet e përgatitura

punuese të ligjeve nga ana e organeve të aparatit shtetëror; ▪ të fitohen mendime të organizatave dhe opinionit;▪ të grumbullohen komente dhe rekomandime sipas

propozim-dokumenteve.

2. Kur dhe si shfrytëzohet ky model?

Ky model shfrytëzohet në fazën e:▪ Përgatitjes së politikës dhe analizat që do jenë bazë për sjelljen e

ligjit;▪ Përgatitjes së verzionit punues të ligjit.

Ky model shfytëzohet me qëllim të grumbullimit të mendimeve përndonjë dokument të caktuar ose aktivitet të planifikuar. Por, disku-timet publike ndihmojnë edhe për zbulimin e mendimit të të pranish-mive, të arrihet kompromis ose jepen drejtime për ate sesi duhet tëzgjidhet një çështje e caktuar. Poashtu, diskutime publike mund të or-ganizohen me grupe të veçanta qëllimore ose paralelisht me më shumëorganizata dhe palë të interesuara.

SHEMBUJProcesi i përgatitjes së Ligjit për shoqatat dhe fondacionet në Re-publikën e Maqedonisë i cili u miratua në viton 2010 zgjati disa vjet.Gjatë gjithë kësaj periudhe kohore u mbajtën mbi dhjetëra disku-time publike të dretjuara edhe nga Ministria e Drejtësisë edhe ngaorganizatat qytetare. Në ato diskutime bisedohej për verzionetpunuese të ligjit. Poashtu, u mbajtën disa debate publike përçështje konkrete nga lëmia që rregullohej: për shembull, si të për-caktohet një status i organizatës që ishte në interes publik në Maqe-doni, kush mund të bëhet themelues, çka nënkuptojnë aktivitetetekonomike, etj. Përmes këtyre diskutimeve u përmirësua teksti dheministria tentoi të gjejë zgjidhje më adekuate në bazë të kontekstitdhe mendimeve të organizatave. Poashtu, u mbajtën edhe disku-time të posaçme me disa grupe qëllimore: gjykatës, organizata tëpersonave të hendikepuar, etj.



Varësisht nga piksynimi i diskutimit publik, programi i diskutimevepublike mund të organizohet në disa mënyra. Shpesh herë këto disku-time janë në formë të:▪ Diskutimeve të hapura për të gjitha çështjet e tekstit. Pjesëmarrësit

mund të japin mendimin e vet për cilëndo qoftë dispozitë tëpropozim-ligjit ose koment për ate se çka duhet të plotësohet,çka mundon dhe çka duhet të ndryshojë.

▪ Diskutime në bazë të çështjeve qartë të caktuara. Në këtë rast,lehtësuesi i parashtron parakohe çështjet e caktuara në bazë tësë cilave pjesëmarrësit ftohen të japin mendimin apo komentin etyre. Në fund të diskutimeve, lihet hapësirë për çështje ose komen -te tjera për të cilat pjesëmarrësit do të dëshironin të diskutonin.

Gjatë këtyre ngjarjeve ftohen edheekspertë vendas edhe të huaj që tëshihet mendimi i tyre për ate sesi do tëzbatohej ligji në pajtim me kushtetvendore dhe cila është përvoja evendeve tjera.

Pjesëmarrja në këtë ngjarje shpeshherë është e hapur për të gjithë palëte interesuara. Por, nëse organizohet

71

Shumë i ngjashëm është edhe rasti me përgatitjen e Ligjit përmbrojtje dhe parandalim të diskriminimit, për miratimin e së cilitdebatohet qysh nga viti 2004. Në vitin 2005, nga ana e organizataveqytetare por me përkrahje edhe të organizatave ndërkombëtare,në mënyrë të pavarur u përgatitën dy propozim-ligje për mbrojtjenga diskriminimi dhe të njejtit u diskutuan në debate publike. Nëtë njejtin vit, një propozim-ligj iu dorëzua Kuvendit, por nuk patimbështetje nga deputetët. Gjatë vitit 2008, nga të dy propozim-lig-jet u përpilua një propozim-ligj dhe i njejti iu dorëzua Ministrisëpër Punë dhe Politikë Social. Në fillim të vitit 2008, u formua njëgrup punues për përgatitjen e propozim-ligjit, kurse në vjeshtën etë njejtit vit, ministria organizoi gjashtë debate publike për këtë ligjnë qytete të ndryshme. Nga ana e tyre, edhe organizatat qytetarevazhdimisht debatonin për propozim-ligjin, kurse njëherit organi-zohenin edhe nëpër shoqata më formale (aleanca), me qëllim që nëmënyrë të organizuar të kontribuohet për miratimin e ligjit.

Në diskutimet publike duhet

ftuar të gjithë ata që kanë

shprehur interesim ose para-

prakisht kanë dhënë mendim

me shkrim (nëpërmjet kon-

sultimeve paraprake në web-

faqe, postë elektronike,

diskutime publike,etj.).



debate me një grup konkret, atëherë ngjarja mund të jetë e mbyllur dhet’u dedikohet anëtarëve të atij grupi. Pavarësisht nga ajo se cili mundtë merr pjesë, raportet duhet të jenë në dispozicion të të gjithëve.

Debatet publike drejtohen nga një lehtësues (fasilitator) dhe rekomandohetqë të veçohet kohë e caktuar për çdo koment ose replikë.

Në fund, çdoherë sublimohen konkluzat nga ana e lehtësuesit i cili do tëketë detyrë t’i ndihmojë organizatorit të ngjarjes të përgatis materialin.

Për diskutimet publike është e dobishme që paraprakisht t’u dërgohenmateriale pjesëmarrësve që më mirë të përgatiten për diskutimet. Atomateriale mund të jenë: hulumtime dhe analiza, raporte, dispozita tësublimuara për vet ligjin dhe nënkuptohet propozim-ligjin.

Rekomandohet që diskutimet publike të organizohen në disa qytete, jovetëm në kryeqytet.


Praktika e mirë kërkon që diskutimet publike të organizohen para setë finalizohet porpozim-ligji dhe para se t’i dërgohet Qeverisë. Kur or-ganizohen diskutime publike, atëherë duhet t’u jepet më shumë kohëpjesëmarrësve të lajmërohen për ate ngjarje dhe të përgatiten përdiskutimin.

Materialet duhet dërguar më herët, së paku shtatë ditë punë para fil-limit të ngjarjes, kurse nëse mundet edhe më herët. Raportet e ngjarjesdo të duhet të dërgohen dhe shpallen gjatë të njejtit muaj kur organi-zohet ngjarja, por natyrisht para se të përgatitet verzioni i ri ipropozim-ligjit.


Ky model stimulon bashkëpunim më të madh midis ministrive dhe or-ganizatave qytetare. Bashkëpunimi realizohet përmes:▪ organizimit të përbashkët të diskutimeve publike (përgatitja e

materialeve, ftesa, raporte, organizimin e logjistikës dhe koncep-timi i vet ngjarjes);

▪ ndarjes së shpenzimeve për organizimin e ngjarjes



Rekomandohet që organi përgjegjës të krijon një dokument dhe t’ishënon ato çështje për të cilat do të jetë i nevojshëm diskutimi. Orga-nizatat qytetare të cilat në mënyrë aktive bashkëpunojnë me ate organgjatë atij proçesi, nga ana e tyre, do të duhet t’i nxisin organizatat dhepersonat tjerë të marrin pjesë në ngjarje, ta sqarojnë rëndësinë e çësht-jeve që do diskutohen më herët dhe t’i ndajnë ndajnë rezultatet e ng-jarjes. Poashtu, ata duhet të vazhdojnë me informimin e pjesëmarrësvepër aktivitetet dhe rezultatet pasuese.


Varësisht nga tipi i ngjarjes, për këtë model nevojiten burime për mbulimine shpenzimeve për:▪ dërgimin e ftesave (nëse dërgohen me postë të rëndomtë);▪ sigurimin e vendit të ngjarjes (nëse nuk organizohetr në hapësira

të ministrisë ose organizatave qytetare);▪ rrugën, akomodimin edhe shpenzime tjera lidhur me praninë e

personave në qytete tjera;▪ kompenzim për ligjeruesit dhe fasilitatorët;▪ shpenzime tjera lidhur me organizimin e logjistikës (paisje,

përthyes, etj).


SHEMBULL

Në procesin e përgatitjes së Ligjit për volonterizëm në Republikën eMaqedonisë i cili u miratua në vitin 2007, u organizuan disa diskutimepublike. Ata u organizuan në disa qytete të Maqedonisë. Disa organi-zata të caktuara morrën përsipër ti kontaktojnë organizatat dhe mefinanca edhe me logjistikë të ndihmojnë në organizimin e ngjarjeve.Personi përgjegjës nga Ministria për Punë dhe Politikë Sociale ishte ipranishëm në të gjitha ngjarjet me qëllim prezantimin e verizionitpunues të ligjit, ti dëgjojë mendimet e pjesëmarrësve, të jep sqarimepër çështje dhe dispozita dhe bashkarisht bisedonin për zgjidhje tëmundshme. Pas çdo ngjarjeje përgatitej raport i cili paraqiste bazë përndryshime të mëtutjeshme të tekstit të ligjit. Organizatorët formuanedhe e-grupin (listë elektronike) të palëve të interesuara, volonterëvedhe organizatave të cilat vazhdimisht njohtohenin për aktivitetet lid-hur me ligjin, të cilët merrnin informata dhe raporte për të gjitha ng-jarjet, konsultohenin nëse paraqitej nevoja ose këmbenin mendime.


GRUPET PUNUESE


Grupet punuese janë model që mundësojnë pjesëmarrje më aktive tëorganizatave ose palëve të interesuara në procesin e përgatitjes sëndonjë rregullative. Ky model shfrytëzohet me qëllim të dhënies sëmundësisë personave të interesuar në proces, nëprmjet përfaqësuesvetë tyre, të marrin pjesë drejt për drejt dhe të ndikojnë në përmbajtjene propozim-rregullativës.

2. Kur dhe si shfrytëzohet ky model?

Ky model duhet të shfrytëzohet përp[rgatitjen e të gjitha ligjeve dhe në-nakteve ligjore.

Praktika e mirë rekomandon formimine grupeve punuese ndër-sektoriale,në të cilat do marrin pjesë përfaqë-sues të ministrisë përkatëse, për-faqësues të ministrive tjera dhe

or ganeve të aparatit shtetëror në lëminë e të cilës do të bëhenndryshimet, anëtarë të organizatave qytetare ose organizatave tjera(sindikata, oda ekonomike, kompani), ekspertë vendor dhe të huaj, dhepersona tjerë të interesuar.

Anëtarët e grupeve punuese ose përfaqësuesit e deleguar, duhet të fto-hen në të gjitha ngjarjet që organizohen lidhur me rregullativën dhetë njohtohen për rezultatet e të gjitha konsultimeve.

Anëtarët e grupit punues mund të merren vesh të formojnë një ekipmë të vogël i cili do jetë përgjegjës kontrollimin dhe revidimin everzioneve punuese, të merr pjesë në ngjarje ku s’do ketë mundësi tëmarrin pjesë të gjithë anëtarët, të ndihmojë në përgatitjen e konsul-timeve dhe raporteve nga konsultimet e organizuara nëpërmjet web-faqeve dhe diskutimeve publike.

Anëtarët e organizatave të cilat marrin pjesë në grupet punuese mundtë zgjedhen në dy mënyra:▪ Të zgjedhen nga organet e aparatit shtetëror;▪ Të zgjedhen nga vet organizatat.


Grupi punues ndër-sektorialnxit këmbimin e përvajova tëndryshme, njohjen e nevo-jave dhe problemeve nga tëgjitha aspektet, arritjen ekoncenzusit për zgjidhjen mëadekuate dhe më të mirë.



Organi i aparatit shtetëror mund tëftojë ndonjë person ose organizatë tëmerr pjesë në grupin punues (përshembull në bazë të përvojës pozi-tive nga bashkëpunimi paraprak)ose t’i ftojë organizatat të emërojnëanëtarë të grupit punues.

Përfaqësuesit e palëve të interesuaramund të zgjedhen të marrin pjesë nëgrupin punues për qëllime të ndryshme.

Ata mund të ftohen të marrin pjesë:▪ si përfaqësues të grupit të interesuar;▪ sepse posedojnë ekspertizë të posaçme e cila nevojitet gjatë pro-

cesit të përgatitjes së rregullativës apo ligjit

Kriteret për zgjedhjen e anëtarëve të grupit punues nga ana e palëve tëinteresuara ose organizatave qytetare do të përcaktohen nga disa fak-torë të caktuar, për shembull: cila është përmbajtja e rregullativës,çfarë kontributi dhe ekspertize nevojitet të sigurohet për këtë procesdhe çfarë metoda tjera për pjesëmarrje dhe konsultime do të zbatohen.Rezultatet e aktiviteteve të grupit punues duhet publikisht të shpallendhe të kenë qasje në to të gjithë personat e interesuar.

75

KRITERET TË CILAT MUND TË MERREN PARASYSH:

▪ fushëveprimi i organizatës;▪ lloji i ekspertizës që nevoitet të ketë një person ose organizatë

(njohje të ndonjë lëmie të caktuar);▪ Vkualifikime të veçanta;▪ lloji i organizatës nga e cila duhet të zgjedhet (organizata

qytetare, afarizmi, sindikata, etj.);▪ pjesëmarrje në platforma, aleanca ose lloj tjetër bashkimi të

organizatave;▪ numri i organizatave të cilat duhet t’a propozojnë personin;▪ bashkëpunim paraprak me organin e aparatit shtetëror;▪ përvojë dhe punë paraprake në organe të tilla punuese.

Varësisht nga ajo se përçfarë qëllimi zgjedhen për-faqësuesit e palëve të intere-suara, procesi dhe kriteretpër zgjedhjen e tyre do tëdallojnë. Por, zgjedhja e kë-tyre anëtarëve duhet tëbëhet me kritere të qartë tëcaktuara dhe të përcaktuaraparaprakisht.



Grupet punuese duhet të themelohen në fillim të procesit, atëherë kurplanifikohet të përgatitet një rregullativë. Nëse ndahet ndonjë mate-rial, duhet tu jepet kohë të mjaftueshme anëtarëve që ata t’a lexojnëatë. Anëtarët duhet të njohtohen në kohë për të gjitha aktivitetet lid-hur me përgatitjen e rregullativës së caktuar.


Disa nga detyrimet e organeve të aparatit shtetëror përfshijnë:▪ t’i ftojnë në kohë palët e interesuara dhe organizatat që të

lajmërohen për të marr pjesë në grupet punuese;▪ të përpilojnë kritere dhe udhëzime të qarta për zgjedhje;▪ të përpilojnë plan pune edhe për burimet e nevojshme;


SHEMBULLNë procesin e përgatitjes së Ligjit për shoqata dhe fondacione nëRepublikën e Maqedonisë i cili u miratua në vitin 2010, morrënpjesë më shu,ë organe punuese (duke pasur parasysh faktin se pro-cesi ishte shumë i gjatë). Grupi i fundit punues i cili u formua nëvitin 2007, përbëhëj nga përfaqësues të Ministrisë së Drejtësisë,Ministrisë së Kulturës, Ministrisë për Punë dhe Politikë Sociale,Ministrisë së Financës, Departamentit për bashkëpunim me OJQpranë Sekretariatit të Përgjithshëm të Qeverisë, ekspertë vendorëdhe të jashtëm dhe dy përfaqësues të organizatave qytetare.

Përfaqësuesit e organizatave qytetare u zgjodhën në mënyrën sivijon: Ministria e Drejtësisë i dërgoi ftesë direkte njërës organizatëduke marr parasysh përvojën paraprake dhe ekspertizën e organi-zatës në proceset e krijimit të kornizës ligjore për shoqata dhe fon-dacione.

Përfaqësuesi i dytë u zgjodh nga një rrjet organizatësh qytetare, tëcilës Ministria e Drejtësisë i dërgoi ftesë që vet ky rrjet të zgjedhpërfaqësues në bazë të kritereve të veta.



▪ të sigurojnë punë të vazhdueshme të grupit dhe informim con-stant për të gjitah ngjarjet zhvillimore lidhur me procesin dherregullativën;

▪ t’i shpallin në kohë rezultatet e punës së tyre.

Organizatat qytetare duhet të përfaqësojnë një urrë midis grupitpunues dhe anëtarësisë së vet. Ata duhet: ▪ vazhdimisht t’i informojnë anëtarët e vet, gjegjësisht ata që i

përfaqësojnë edhe grupet e interesuara për aktivitetet e grupit;▪ t’i konsultojnë për çështje të caktuara;▪ të transferojnë mendimin e anëtarësisë në punën e grupit.

Që ta realizojnë këtë, organizatat qytetare mund të zhvillojnë njëmekanizëm koordinues për këmbim të informatave me organizatattjera të lëmive përkatëse ose me anëtarë të aleancave të organizatavetë cilat i përfaqësojnë dhe t’i bashkërëndisin propozimet dhemendimet me ta.


Varësisht nga loji i ligjit që ndryshohet dhe vëllimi i tij, për këtë modelnevojiten burime për mbulimin e shpenzimeve për:▪ Takimet e grupeve punuese;▪ Kompenzim për pjesëmarrje për disa pjesëmarrës të caktuar

(ekspertë);▪ Kompenzim për analiza vendore dhe krahasuese të nevojshme

për procesin;▪ Kompenzim për mendime të kërkuara në formë të shkruar nga

ekspertë të ndryshëm.

77



REFERENCA DHE LITERATURA E SHFRYTËZUAR

Dokumente të organizatave ndërkombëtare:

▪ Parlamenti evropian, „Raport për perspektivat e zhvillimit të dia -lo gut qytetarë sipas marrëveshjes së Lisbonës“,(2008/2067(INI)),4 dhjetor 2008

▪ Rezoluta e Parlamentit evropian për Prspektivat e zhvillimit tëdialogut sipas marrëveshjes së Lisbonës, P6_TA(2009)0007, 13janar 2009

▪ Komisioni Evropian: Libri i bardhë për qeverisje evropiane,COM(2001) 428, 24 qershor 2001

▪ Bashkimi Evropian: Marrëveshja e Lisbonës, nënshkruar në vitin2007, në fuqi nga viti 2009

▪ Bashkimi Evropian: Marrëveshja për funksionimin e BashkimitEvropian, 2008

▪ OECD, Qytetarët si partnerë: informata, konsultime dhe pjesë-marrje aktive në përgatitjen e politikave, 2001

▪ Shoqata ndërkombëtare për pjesëmarrje të opinionit, Vlerat kyçepër pjesëmarrje të opinionit, 2007 www.iap2.org/associa-tions/4748/files/CoreValues.pdf, kërkimi i fundit në shtator 2010

▪ Rezoluta e Parlamentit Evropian për Perspektivat e zhvillimit tëdialogut qytetarë sipas marrëveshjes së Lisbonës, P6_TA(2009)0007,13 janar 2009

▪ Kumtesë e Komisionit Evropian: Drejt një culture të përforcuartë konsultimeve dhe dialogut – Parime të përgjithshme dhestandar te minimale për konsultime të palëve të interesuara ngaKomisioni, COM(2002) 704, 11 dhjetor 2002

▪ Kumtesë e Komisionit Evropian: Thjeshtësimi dhe përmirësimi irrethit rregullator, COM(2002) 278, 5 qershor 2002

▪ Kumtesë e Komisionit Evropian: Drejt kulturës së përforcuar tëkonsultimeve dhe dialogut – Parime të përgjithshme dhe stan-darte minimale për konsultime të palëve të interesuara ngaKomisioni, COM(2002) 704, 11 dhjetor 2002

79


▪ Këshilli i Evropës, Кodi i praktikave të mira për pjesëmarrje nëprocesin e vendim-marrjes, miratuar në Konferencën eNdërkom bëtare të OJQve, 2009

▪ Këshilli i Evropës, Deklarata e Komitetit të ministrave për Kodinе praktikave të mira lidhur me pjesëmarrjen qytetare në pro-cesin e vendim-marrjes, 2009

▪ Këshilli i Evropës, Sqarim përcjellës për Rekomandimin CM/Rec(2007) 14 i Komitetit të ministrave të vendeve anëtare për statu sinjuridik të organizatave joqeveritare në Evropë

▪ Këshilli i Evropës, Rekomandimi CM/Rec (2007) 14 i Komitetit tëministrave të vendeve anëtare lidhur me statusin juridik të or-ganizatave joqeveritare në Evropë, 10 tetor 2007

▪ Këshilli i Evropës, Rekomandimi CM/Rec (2010) 5 i Komitetit tëministrave të vendeve anëtare për masa kundër diskriminimitnë baza të orientimit seksual ose identitetit gjinor, 31 mars 2010

▪ Këshilli i Evropës, Rekomandimi Rec (2001) 19 i Komitetit të min-istrave të vendeve anëtare për pjesëmarrje të banorëve në jetënpublike lokale, 6 dhjetor 2001

▪ UNECE (ЕКОНЕ): Кonventa për qasje në informata, pjesëmarrjetë opinionit në vendim-marrje dhe qasje në drejtësi për çështjelidhur me mbrojtjene ambientit jetësor, 25 qershor 1998

Dokumente nga shtete tjera:

▪ Austria: Standartet për pjesëmarrje të opinionit – rekomandimepër praktikë të mirë, 2008

▪ Anglia: Marrëveshja për marrëdhënie midis Qeverisë dhe sektorittë tretë në Angli, 2009

▪ Bosnja dhe Herzegovina, Ministria e Drejtësisë, Rregullorja përzbatimin e dispozitave për konsultime gjatë përpilimit të akteveligjore në ministrinë e drejtësisë, 2008

▪ Estonia: Prakttika të mira të involvimit, 2005▪ Britania e Madhe: Кodi për praktikat e konsultimeve, i reviduar

në vitin 2008; ▪ Republika Serbe, Drejtime për administratën publike për pjesëmarrje

të opinionit dhe konsultime për përgatitje të propozim-ligjeve, 2008▪ Rumunia: Ligji 52/2003 për transparence gjatë vendim-marrjes

në administratën publike▪ Slovakia: Ligji për qasje të lirë deri te informatat dhe amanda-

mentet e ndonjë ligji të caktuar (Ligji për liri të informatave),(ashtu siç është ndryshuar në vitin 2006 dhe 2009)




▪ Slovakia: Rregulla për përpilimin e legjislativës së Qeverisë së Re-publikës së Slovakisë, 1997 (për herë të fundit të ndryshuara nëvitin 2010)

▪ Hungaria: Аkti XC nga viti 2005 për lirinë e informatave elektronike▪ Kroacia: Коdi për praktikat e konsultimeve me palët e intere-

suara dhe procedurat e sjelljes së ligjeve, dispozitave dhe aktevetjera, 2009

Dokumente vendore:

▪ Rregullorja për punën e Qeverisë së Maqedonisë, „Gazeta zyrtaree Republikës së Maqedonisë“, nr. 36/08 (tekst i rafinuar)

▪ Metodologjia për vlerësim të ndikimit të rregullativës, „Gazetazyrtare e Republikës së Maqedonisë“, nr. 66/09

▪ Metodologjia për analizë të politikave dhe konsultimeve, „Gazetazyrtare e Republikës së Maqedonisë“, nr. 52/06

▪ Qeveria e Republikës së Maqedonisë, „Doracak për vlerësimin endikimit të rregullativës”, Qeveria e Republikës së Maqedonisë,2009

▪ Sekretariati i përgjithshëm pranë Qeverisë së Republikës sëMaqedonisë, „Doracak për krijimin e politikave“, Qeveria eRepublikës së Maqedonisë, 2007

Analiza tjera relevante:

▪ Natasha Gaber-Damjanovska, „Pjesëmarrja e sektorit qytetarë nëprocesin e përgatitjes së ligjeve dhe vendimeve në Republikën eMaqedonisë“, Qendra Evropiane për të drejtën joprofitabile, 2008

▪ Golluboviç, Dragan, “Pjesëmarrja e Qytetarëve në ProcesetLigjvënëse: Një ekskurzion i shkurtër nëpër Praktikat më të MiraEvropiane”, në Bashkëpunim midis Qeverisë dhe ShoqërisëQytetare në Proceset Ligjvënëse, e shpallur nga Zyra përbashkëpunim me shoqatat pranë Qeverisë së Kroacisë, 2008

▪ Qendra ndërkombëtare për të drejtën joprofitabile, “Research onCitizens’ Participation”, 2003

▪ Nuredinoska Emina, Haxhi-Miceva Evans Katerina, Тranspa-renca dhe pjesëmarrja e opinionit në procesin e përgatitjes së lig-jeve, shqyrtim komparativ dhe vlerësim të gjendjes në Maqedoni,OSBE, 2010

81


▪ Haxhi-Miceva Katerina, „Mekanizmat juridike dhe institucionalepër bashkëpunim midis Qeverisë dhe organizatave joqeveritarenë Hungari, Estoni dhe Kroaci“, në “Organizacje pozarzadowe.Dialog obywatelski. Polityka panstwa,” reviduar nga Marek Rymsza,redaktuar nga Institute for Public Affairs, Poloni, 2007

Faqe interneti për interesin tuaj:

▪ Bosnja dhe Herzegovina: ministria e drejtësisë,http://www.mpr.gov.ba/en/str.asp?id=224

▪ Qeveria e Republikës së Maqedonisë, www.vlada.mk▪ Unioni Evropian: Zëri juaj në Evropë, http://ec.europa.eu/your-

voice/index_en.htm ▪ Regjistri i vetëm elektronik nacional i dispozitave,

www.ener.gov.mk▪ Estonia: web-faqja për pjesëmarrje, www.osale.ee ▪ Kuvendi i Republikës së Maqedonisë, www.sobranie.mk▪ Shërbimi i KB për lidhje me sektorin joqeveritar (NGLS),

http://www.un-ngls.org ▪ Këshilli i Evropës, Konferenca e OJQ ndërkombëtare,

http://www.coe.int/T/NGO/default_en.asp▪ Britania e Madhe: Central Consultation web site,▪ http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/UK-

government/PublicConsultations/DG_170463 ▪ Hungariа: Regjistri qendror elektronik për informata publike,

http://www.kozadat.hu▪ Finlandë: http://www.hare.vn.fi/



doracak për pjesëmarrjen e opinionit publik në procesin e sjelljes së ligjeve

Government & Nonprofit