dorastanie - personalitas · • rozumowanie (indukcyjne i dedukcyjne) ... • kodowanie •...

Dorastanie

Zespół Personalitas nad podstawie

Oleszkowicz, A., Senejko, A. (2011). Dorastanie. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 259-286). Warszawa: PWN.

10/12 – 20/23 rok życia: • Wczesne dorastanie:

10-16 r. ż. – intensywne przemiany, okres burzy i naporu

• Późne dorastanie „ 17-20/23 r. ż. – czas stabilizacji, wejścia w dalsze życie społeczne

Okres życia pomiędzy

dzieciństwem a dorosłością.

Co to jest dorastanie?

Dorastanie

Rozwój biologiczny

Rozwój poznawczy

Rozwój społeczny

Rozwój osobowości

Rozwój moralny

Rozwój emocjonalny

Dorastanie

Ro

zwó

j bio

logi

czn

y Zmiany hormonalne

Dorastanie

Ro

zwó

j bio

logi

czn

y Zmiany hormonalne

• Aktywność neurohormonalna na osi podwzgórze – przysadka – gonady • Aktywność podwzgórza we wczesnej fazie dorastania

– hormony wzrostu i hormony gonadotropowe, pobudzające jądra i jajniki

• Gonady – wydzielają hormony płciowe

• Poziom hormonów wzrasta

(w porównaniu z dzieciństwem): Chłopcy: 20-krotnie Dziewczęta: 6-krotnie

Dorastanie

Ro

zwó

j bio

logi

czn

y Pokwitanie

• Skok pokwitaniowy – gwałtowne zmiany prowadzące do znacznego przeobrażenia wyglądu zewnętrznego

• Przyrost wysokości ciała – 10cm

rocznie!

• U dziewcząt – skok pokwitaniowy następuje ok.

2 lata wcześniej niż u chłopców

• Wyraźny przyrost wagi ciała (ok. 5 kg/rok) – pogorszenie statyki ciała, przejściowa niezręczność ruchowa

Dorastanie

Ro

zwó

j bio

logi

czn

y Zmiany w mózgu

• Czas szybkiego dojrzewania i rozwoju mózgu

• Zwiększenie zdolności

poznawczych (zmniejszenie gęstości substancji szarej, utrata części synaps, a jednoczesne wzmocnienie pozostałych – plastyczność)

• Mielinizacja

Dorastanie

Rozwój cech płciowych

• Pierwszorzędne: gruczoły płciowe (gonady) oraz wewnętrzne i zewnętrzne narządy płciowe

• Drugorzędne: niezwiązane

z narządami płciowymi: np. owłosienie, cechy twarzy, rozwój piersi, mutacja, proporcje ciała, umięśnienie

Ro

zwó

j bio

logi

czn

y

Dorastanie

Rozwój seksualny

• Kształtowanie się tożsamości płciowej

• Płeć psychologiczna

• Społeczna rola płciowa

• Potrzeba rozładowania napięcia

• Potrzeba więzi (więzi preintymne)

Ro

zwó

j bio

logi

czn

y

Dorastanie

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Rozwój myślenia

Stadia rozwoju myślenia wg Piageta: • I stadium sensomotoryczne • II stadium przedoperacyjne • III stadium operacji konkretnych • IV stadium operacji formalnych

Dorastanie

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Operacje formalne

• Uwolnienie myślenia od bezpośredniego doświadczania

• Rozumowanie dedukcyjne

• Rozumowanie na symbolach

• Można przewidywać, kontrolować i manipulować rzeczywistością

Dorastanie

Rozwój świadomości

Poziomy świadomości: • Świadomość praktyczna • Świadomość pojęciowa

– konceptualna • Świadomość refleksyjna Ro

zwó

j po

znaw

czy

Dorastanie

Relatywizm myślenia

operacje formalne

– prawa logiki

myślenie postformalne

vs

?

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Dorastanie

Przetwarzanie informacji

Zmiany w zakresie: • Wiedzy • Procesów poznawczych

i kompetencji – zdolności • Orientacji metapoznawczych

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Dorastanie


Zmiany w zakresie:

• Wiedzy • Procesów poznawczych

i kompetencji – zdolności • Orientacji metapoznawczych

Wiedza: • Deklaratywna (wiem, że…) – fakty • Proceduralna (wiem, jak…) – dotycząca

zdolności ukierunkowanych na cel • Konceptualna (wiem, dlaczego…) • – rozumienie posiadanej wiedzy

deklaratywnej i proceduralnej

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Dorastanie


Zmiany w zakresie: • Wiedzy

• Procesów poznawczych i kompetencji – zdolności

• Orientacji metapoznawczych

Formy procesów poznawczych: • Rozumowanie (indukcyjne i dedukcyjne) • Rozumienie analogii • Podejmowanie decyzji • Rozwiązywanie problemów • Kodowanie • Uczenie się • Odtwarzanie z pamięci

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Dorastanie


Zmiany w zakresie: • Wiedzy • Procesów poznawczych

i kompetencji – zdolności

• Orientacji metapoznawczych

Orientacje metapoznawcze: • odzwierciedlenie stanu własnej

wiedzy i jej ewaluacja

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Dorastanie

Pamięć

Transformacje w zakresie czterech komponentów: • Pojemności • Procesów pamięciowych • Strategii zapamiętywania • Metapamięci

Ro

zwó

j po

znaw

czy

Dorastanie

• Przewaga emocji negatywnych nad pozytywnymi

• Ambiwalencja uczuciowa • Labilność emocjonalna • Depresja młodzieńcza

Od chwiejności do stabilizacji…

Ro

zwó

j em

ocj

on

aln

y

Dorastanie

Rozwój kompetencji emocjonalnych: • Regulacja emocji • Dostosowanie środków wyrazu • Umiejętność wyciszania się • Rozumienie konsekwencji wyrażania emocji • Odróżnianie uczuć od faktów • Podtrzymywanie związków z innymi

mimo emocji negatywnych • Doświadczanie i wyrażanie empatii • Rozumienie źródeł emocji

Dojrzewanie płata przedczołowego

Rozwój ku wyższej uczuciowości

Ro

zwó

j em

ocj

on

aln

y

Dorastanie

Rozwój koncepcji Ja

Koncepcja Ja – suma atrybutów, uzdolnień, postaw, wartości, jakie przypisuje sobie podmiot, charakteryzując siebie samego

Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

• Przejście od niespójnego i niestabilnego Ja do Ja zintegrowanego

• Zamęt tożsamościowy • Zmiany w samoocenie • Orientacja przyszłościowa

Rozwój koncepcji Ja R

ozw

ój o

sob

ow

ośc

i

Dorastanie

Problemy doświadczane przez młodzież

• Konieczność weryfikacji celów życiowych • Nowe wyzwania • Problemy egzystencjalne • Lęk

Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Tożsamość indywidualna

Erik Erikson (1902-1994) „przekonanie, że ego efektywnie zbliża się do namacalnej zbiorowej przyszłości, że rozwija się w jasno określone ego znajdujące się w ramach rzeczywistości społecznej” Dwa aspekty Postrzeganie swojej

niezmienności i stałości w czasie Przekonanie, że inni ludzie

również rozpoznają tę niezmienność i ciągłość R

ozw

ój o

sob

ow

ośc

i

Dorastanie

James Marcia „ Tożsamość indywidualna to struktura Ja, wewnętrzna, dynamiczna organizacja potrzeb, dążeń, możliwości, nadziei i wierzeń oraz historii indywidualnej.” Płaszczyzny tożsamości: • Orientacja seksualna • Postawa ideologiczna • Ukierunkowanie zawodowe


Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

• Poszukiwanie – proces pogłębiania samoświadomości drogą rozpatrywania alternatywnych rozwiązań, eksperymentowania zarówno ze sobą, jak i z otoczeniem, co często przyczynia się do przeżywania dyskomfortu

• Zaangażowanie – osobiste sformułowanie planów, celów, wartości i przekonań, które nadają życiu jednostki znaczenie oraz kierunek


Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Poszukiwanie Zaangażowanie

Tożsamość

osiągnięta

(dojrzała) + +

Tożsamość

lustrzana

(przejęta) - +

Tożsamość

dyfuzyjna - - Tożsamość

odroczona

(moratoryjna) + -


Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Statusy typowe dla wczesnej fazy dorastania:

Tożsamość dyfuzyjna: zaabsorbowanie wyglądem zewnętrznym i kształtowanie na tej podstawie własnej tożsamości płciowej i tożsamości grupowej. Brak zainteresowania ze strony otoczenia otwieraniem dzieci na większą niezależność.

Korelaty • Niska autonomia • Niska samoocena • Brak integralności • Nieśmiałość • Konformizm

Tożsamość indywidualna - statusy

Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Statusy typowe dla wczesnej fazy dorastania:

Tożsamość lustrzana: gdy rodzice, lub jeden z rodziców jest niepodważalnym autorytetem, wyznaczającym model życia. Może to skutkować np. wyborem zawodu niedostosowanego do predyspozycji.

Korelaty • Wysoki konformizm • Wysoki autorytaryzm • Posłuszeństwo

autorytetom • Uprzedzenia • Zamknięcie na nowe

doświadczenia • Niski lęk • Zewnętrzna

lokalizacja kontroli • Ale: wyższy

dobrostan psychiczny


Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Statusy typowe dla późniejszej fazy dorastania (wyższe rozwojowo):

Tożsamość moratoryjna: budowana na bazie poszukiwania, eksperymentowania, sprawdzania, z wykorzystaniem operacji formalnych. Często procesowi temu towarzyszy niepokój i lęk oraz silne emocje. Eksploracja obejmuje stosunki intymne, wybór zawodu, eksperymentowanie z używkami, czynności ryzykowne.

Korelaty • Sceptycyzm • Krytycyzm • Skłonność do

weryfikowania • Otwarcie na nowe

doświadczenia i informacje


Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Statusy typowe dla późniejszej fazy dorastania (wyższe rozwojowo):

Tożsamość osiągnięta: dotyczy obszarów, w którym po okresie poszukiwań nastąpiło zaangażowanie (w niektórych sferach może tak być, a niektórych może nadal być moratorium).

Korelaty wyższa samoocena sumienność ekstrawersja niższy neurotyzm niższy poziom wstydu niższy stopień

wykorzystania mechanizmów obronnych

wyższy dobrostan psychiczny


Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Tożsamość – stabilność czy rozwój?

Tożsamość osiągnięta

Tożsamość dyfuzyjna

Tożsamość lustrzana

Tożsamość moratoryjna

Koncepcja A. Watermana

Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Rola buntu w kształtowaniu tożsamości

Bunt – doświadczana w jednostkowym przeżyciu wyraźna potrzeba i chęć sprzeciwiania się wszystkim stanom rzeczy, które jednostka spostrzega jako ograniczające, zagrażające lub niezgodne z jej, często idealistycznymi oczekiwaniami.

Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Funkcje buntu: • Ekspansywna • Obronna • Kreatywna • Odwetowa

Rola buntu w kształtowaniu tożsamości

Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Style tożsamości

Michael Berzonsky

• Styl informacyjny • Styl normatywny • Styl dyfuzyjno-unikowy

Ro

zwó

j oso

bo

wo

ści

Dorastanie

Od heteronomii do autonomii moralnej

Koncepcja Kohlberga:

• Moralność przedkonwencjonalna • Moralność konwencjonalna

• Moralność postkonwencjonalna – autonomia moralna

Koncepcja Piageta: • Anomia moralna (okres

przedmoralny) - 0-2 r.ż. • Moralność heteronomiczna

(okres realizmu moralnego) - 2-7 r.ż.

• Okres relatywizmu moralnego - 7-11 r.ż.

• Autonomia moralna - pow. 12 r.ż

Ro

zwó

j mo

raln

y

Dorastanie

Sądy społeczne i moralne

Sądy moralne – oparte na przekonaniach osobistych, dotyczących indywidualnych praw, krzywd i wzajemnego traktowania się ludzi. Opierają się na rozumieniu konsekwencji działania własnego i innych

Sądy społeczne (konwencjonalne) heterogeniczne – opierają się na społecznie wypracowanych poglądach na to, jak należy się zachowywać

Ro

zwó

j mo

raln

y

Dorastanie

Motywacja do zachowań etycznych

• Rozwijające się zdolności poznawcze

• Doskonalenie interpretacji zachowań

• Ocena moralna zachowań • Pogłębienie empatii Nastolatek chce mieć własne uzasadnienie dla posługiwania się zasadami moralnymi w swoim życiu.

Ro

zwó

j mo

raln

y

Dorastanie

Wrastanie w społeczeństwo

Ro

zwó

j sp

ołe

czn

y

Dorastanie

Zmiany w relacjach z rodzicami

• intensywne konflikty • wzrost znaczenia

grupy rówieśniczej • delegowanie

autorytetu • Stabilizacja: późna

adolescencja

Ro

zwó

j sp

ołe

czn

y

Dorastanie

Rola grupy rówieśniczej

• Umacnia poczucie własnej wartości

• Stwarza okazję do uporządkowania własnej hierarchii wartości i poszukiwania odpowiedzi na pytanie, co jest w życiu ważne

• Pozwala angażować się w różne role społeczne i poszukiwać doświadczeń i informacji niezbędnych do kształtowania się tożsamości indywidualnej

• Pozwala „przejrzeć się w oczach innych”

Ro

zwó

j sp

ołe

czn

y

Dorastanie

Odnajdywanie swojego miejsca w społeczeństwie

• Potrzeba samotności • Poczucie samotności • Udział w kulturze • Język młodzieżowy

Ro

zwó

j sp

ołe

czn

y

Dorastanie



Część zdrowego procesu dojrzewania, konieczność rozwojowa, przed którą staje młody człowiek budujący koncepcję swojego życia.

Ro

zwó

j sp

ołe

czn

y

Dorastanie


Osamotnienie, wiąże się z emocjami negatywnymi, poczuciem pustki. Może być predyktorem problemów przystosowawczych.


Ro

zwó

j sp

ołe

czn

y

Dorastanie


Ważny obszar aktywności młodych ludzi, odrębny sposób zachowania, postrzegania rzeczywistości oraz interakcji z nią.


Ro

zwó

j sp

ołe

czn

y

Dorastanie


Coraz więcej pojęć abstrakcyjnych, logiczna argumentacja, perswazja. Wpływ zdobyczy techniki: niechlujność, błędy, skróty, agramatyzmy.


Ro

zwó

j sp

ołe

czn

y

Dorastanie

• Nauka • Zabawa • Praca • Aktywność twórcza

Aktywność młodzieży R

ozw

ój s

po

łecz

ny

Dorastanie

Szanse i zagrożenia okresu dorastania

Dorastanie

Zachowania pozytywne: • Rośnie liczba osób

zaangażowanych w wolontariat • Rośnie uczestnictwo społeczne • Młodzież uczy się budowania

konstruktywnych scenariuszy działań

Zachowania negatywne: • uzależnienia • ucieczki z domu • zachowania przestępcze • zachowania brawurowe • problematyczne używanie internetu • próby samobójcze

vs

Szanse i zagrożenia okresu dorastania

Dorastanie

Rozwój biologiczny

Rozwój poznawczy

Rozwój emocjonalny

Rozwój osobowości

Rozwój moralny

Rozwój społeczny

• Zmiany w ciele

• Zmiany w emocjach

• Zmiany w myśleniu

• Potrzeba niezależności

• Kryzys autorytetów

• Kształtowanie

tożsamości

• Ogromna rola grup

odniesienia

• Rozwój światopoglądu

• Otwarta ścieżka do

niezależności

Po

dsu

mo

wan

ie

Dziękuję za uwagę

Oleszkowicz, A., Senejko, A. (2011). Dorastanie. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 259-286). Warszawa: PWN.

dorastanie - personalitas · • rozumowanie (indukcyjne i dedukcyjne) ... • kodowanie •...

Documents