____________________________________________________________________________ 1 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
„Działania aktywizujące osoby w trudnej sytuacji na śląskim
rynku pracy”
Projekt raportu końcowego
Katowice, listopad 2012
____________________________________________________________________________ 2 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Słowniczek
Desk research – analiza danych zastanych
Działanie 6.2 – Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia Działanie 6.3 – Działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich
Działanie 7.2 – Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej
Działanie 7.3 - Działanie 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji
EFS - Europejski Fundusz Społeczny
EFZ – elastyczne formy zatrudnienia
FGI – Zogniskowany wywiad grupowy (ang. Focus Group Interview)
GOPS – Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej
IDI – Indywidualny wywiad pogłębiony (ang. Individual In-Depth Interview)
IP – Instytucja Pośrednicząca
IRP – Instytucje Rynku Pracy
IZ – Instytucja Zarządzająca
MOPS – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
NGO – organizacja pozarządowa (ang. non- governmental organization)
NSRO – Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia
OHP – Ochotnicze Hufce Pracy
OPS – Ośrodek Pomocy Społecznej Osoby znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy – odniesienia w tekście do osób w szczególnie trudnej sytuacji dotyczą: bezrobotnych do 25 roku życia, kobiet które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotnych w starszym wieku (45+,50+), bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego, bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko, bezrobotnych niepełnosprawnych
PCPR – Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie
PO KL – Program Operacyjny Kapitał Ludzki Poddziałanie 6.1.1 - Poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy Poddziałanie 7.1.1 - Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej Poddziałanie 7.1.2 - Poddziałanie 7.1.2 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie Poddziałanie 7.2.1 - Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym
Poddziałanie 8.1.2 - Poddziałanie 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie
Poddziałanie 8.1.3 - Poddziałanie 8.1.3 Wzmacnianie lokalnego partnerstwa na rzecz adaptacyjności
Priorytet VI – Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
Priorytet VII - Priorytet VII Promocja integracji społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
Priorytet VIII - Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
PUP – Powiatowy Urząd Pracy
TDI – Telefoniczny wywiad pogłębiony (ang. Telephone in- Depth Interview)
UMWŚ – Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego
WUP – Wojewódzki Urząd Pracy
____________________________________________________________________________ 3 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Streszczenie raportu
Badanie „Działania aktywizujące osoby w szczególnie rudnej sytuacji na rynku pracy” objęło wiele podmiotów,
których działalność związana jest z aktywizacją społeczno-zawodową (beneficjenci projektów, eksperci rynku
pracy), Instytucje Pośredniczące, Instytucje Rynku Pracy, pracodawców a także samych uczestników projektów.
Przeanalizowane zostały również projekty realizowane w latach 2007 –2011których uczestnikami były m.in.
osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. W ramach przeprowadzonych badań posłużono się
wieloma metodami i narzędziami badawczymi (analiza danych zastanych, CATI, CAWI, TDI, IDI, FGI, Panel
ekspertów, analiza dokumentacji projektowej), tak aby móc w sposób możliwie jak najbardziej
wielowymiarowy odpowiedzieć na postawione pytania badawcze.
Głównym celem badania było określenie pożądanych zmian na regionalnym rynku pracy w kontekście wybranej
grupy osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy: bezrobotni do 25 roku życia; kobiety
które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka; bezrobotni w starszym wieku (45+,50+); bezrobotni bez
kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego; bezrobotni
samotnie wychowujący dziecko; bezrobotni niepełnosprawni. Realizacja głównego celu badania była możliwa
dzięki realizacji celów szczegółowych: analiza działań i ocena efektów wsparcia (wybranych grup osób
znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy) w ramach projektów realizowanych w ramach
PO KL; analiza form wsparcia dla wybranych grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku
pracy, finansowanych z innych źródeł niż EFS oraz wskazanie najbardziej efektywnych mechanizmów
pobudzających aktywność zawodową wybranych grup.
Całość raportu skupia się na pięciu podstawowych obszarach badawczych. Pierwszy z nich przedstawia
charakterystykę śląskiego rynku pracy pod względem analizy grupy osób znajdujących się w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy. W części tej posłużono się głównie analizą dostępnych statystyk, dokumentów i
publikacji tak aby zagregować dostępne już informacje o rynku pracy województwa śląskiego. Wiedza ta została
poszerzona o wyniki przeprowadzonych badań – stworzono typologię instytucji rynku pracy a także poszerzono
wiedzę o śląskim rynku pracy o wyniki badania z uczestnikami projektów. Drugi obszar to analiza i ocena form
wsparcia w ramach projektów realizowanych w ramach PO KL. Skupia się on przede wszystkim na analizie 150
projektów zrealizowanych w latach 2007 –2011. Obszar ten uzupełniają informacje od beneficjentów
projektów, ekspertów rynku pracy oraz Instytucji Pośredniczących. Trzeci obszar, czyli analiza i ocena form
wsparcia finansowanych z innych źródeł niż EFS kierowanych do wybranej grupy osób znajdujących się w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, jest próbą porównania logiki projektowej EFS z logiką działań
finansowanych w ramach innych źródeł. Czwarty obszar przedstawia charakterystykę elastycznych form
zatrudniania i konfrontuje wyniki dotychczasowych badań nad tymi formami z nastawieniem do nich
pracodawców województwa śląskiego. Ostatni z obszarów zawiera wnioski i rekomendacje podsumowujące
cały proces badawczy. Podstawowe obszary zostały wzbogacone o dwa dodatkowe obszary będące wynikiem
analizy projektów realizowanych poza województwem śląskim – w innych województwach oraz za granicą.
Celem tych obszarów jest zaprezentowanie dobrych praktyk, czyli projektów, na których warto się wzorować.
W toku prowadzonych badań udało się zidentyfikować wiele problemów, które ograniczają lub uniemożliwiają
skuteczną aktywizację osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Do najważniejszych z nich należy
zaliczyć niską elastyczność Europejskiego Funduszu Społecznego i brak zaufania do beneficjentów, objawiające
się wysokim poziomem kontroli i biurokratyzacji. Ten bardzo ogólny czynnik znajduje odzwierciedlenie w wielu
z pozoru błahych problemach na jakie napotykają beneficjenci realizujący lub chcący realizować projekty
skierowane do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Brak elastyczności generuje problem w postaci niedostatecznego dopasowania projektów do potrzeb osób w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Dokumenty konkursowe nie pozwalają potencjalnym
beneficjentom na realizację niestandardowych pomysłów, choć to właśnie ich stosowanie jest niezbędne w celu
____________________________________________________________________________ 4 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
aktywizacji grupy, która została zidentyfikowana jako znajdująca się z roku na rok w coraz trudniejszej sytuacji
na rynku pracy. Wyniki badania wskazują, że dotychczasowe działania podejmowane w ramach PO KL w
województwie śląskim pozwoliły na aktywizację zawodową licznych grup bezrobotnych, jednak poza rynkiem
pracy wciąż pozostaje stosunkowo duża grupa o pogłębiających się problemach, której coraz trudnej pomóc.
Z uwagi na pogarszające się położenie znacznej części osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy
konieczne staje się zastąpienie dotychczasowej perspektywy nastawionej na mierzalne efekty, nową
perspektywą, która będzie w lepszy sposób odzwierciedlała charakterystykę tej grupy i jej potrzeb. Z uwagi na
rozmaite problemy społeczne, z którymi spotyka się część osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy
oraz konieczność zmierzania w kierunku szeroko rozumianej elastyczności niezbędne stają się zmiany w
kierunkach i sposobach aktywizacji tych grup.
W kontekście owej szeroko rozumianej elastyczności należy wspomnieć, że ta potrzeba jest wynikiem coraz
trudniejszej sytuacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy oraz nieznajomości potrzeb tych osób.
Brak wiedzy na temat potrzeb może być minimalizowany poprzez rekomendowanie bardziej skutecznych
narzędzi diagnozy, jednak nie może on zostać całkowicie wyeliminowany, gdyż podstawową cechą osób w
szczególnie trudnej sytuacji jest indywidualność potrzeb. Wyniki badania wskazują na konieczność stosowania
indywidualnej ścieżki wobec tych osób.
Projekty dotychczas realizowane były nastawione w dużej mierze na ogół bezrobotnych z uwzględnieniem
udziału w projektach osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy poprzez zapewnienie im określonego
poziomu miejsc w projekcie. Większość z realizowanych w latach 2007-2011 projektów miało ponadto
charakter wyłącznie szkoleniowy z wykorzystaniem usług rynku pracy. Jak się okazuje taka logika działania nie
przystaje do potrzeb osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Realizowane działania miały często
charakter masowych szkoleń bez uwzględnienia specyficznych potrzeb uczestników projektów. Na tle tego typu
projektów widać jednak pozytywnie wyróżniające się projekty systemowe, zwłaszcza te realizowane przez
instytucje pomocy społecznej, które umożliwiają beneficjentom dobieranie form wsparcia do potrzeb
uczestników projektów oraz pracę z osobą w trudnej sytuacji na rynku pracy w szerszym kontekście jej
otoczenia społecznego, które często jest źródłem problemów tej osoby.
Jako najbardziej skuteczne zostały zidentyfikowane projekty posiadające element szkolenia zawodowego
potwierdzonego certyfikatem oraz części praktycznej w formie stażu lub praktyki zawodowej, łącznie z
trwającymi przez cały okres trwania projektu działaniami motywującymi. Mimo to należy do wszystkich
wyników badania, które w pewien sposób wskazują pewne skuteczne rozwiązania, podchodzić ostrożnie i
spoglądać na nie z perspektywy niezbędnej do wprowadzenia elastyczności w projektach, która pozwoli
beneficjentom na oferowanie skutecznego wsparcia. Najbardziej pożądane rozwiązania zostały ujęte w tabeli
rekomendacji. Wnioski wyłaniające się z procesu badawczego przełożone zostały na propozycje zmian wraz ze
sposobem ich wdrożenia.
____________________________________________________________________________ 5 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Spis treści
Spis treści ................................................................................................................................................................ 5
Wprowadzenie ........................................................................................................................................................ 6
I Opis wyników badania wraz z wnioskami i rekomendacjami ............................................................................... 7
1.1 Charakterystyka śląskiego rynku pracy ............................................................................................................. 7
1.1.a. Charakterystyka wszystkich grup osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy . 7
1.1.b.1 Przyczyny bezrobocia w odniesieniu do wybranych grup bezrobotnych znajdujących się w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy w województwie śląskim ............................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
1.1.b.2 Problemy uczestników projektów PO KL na rynku pracy po zakończeniu projektów .......................... 23
1.1.c Ocena dostosowania usług świadczonych dla wybranych grup osób znajdujących się w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy ....................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
1.1.c.1 Typologia instytucji świadczących usługi dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy
......................................................................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
1.1.c.3 Ocena form i skuteczności działań informacyjno-promocyjnych ......... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
1.1.d Typologia mechanizmów pobudzających aktywność zawodową wybranych grup osób w trudnej sytuacji
na śląskim rynku pracy. .................................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
1.1.d.1 Działania adresowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy ......................... 40
1.1.d.2 Ocena skuteczności wsparcia przez uczestników ............................................................................... 45
1.1.d.3 Ocena skuteczności wsparcia przez realizatorów projektów ............................................................ 54
1.2 Analiza i ocena form wsparcia w ramach projektów realizowanych ramach PO KL (komponent regionalny) w
stosunku do wybranej grupy osób ........................................................................................................................ 40
Charakterystyka projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy ................ 58
Ocena realizacji projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy ................. 72
1.3 Analiza i ocena form wsparcia finansowanych z innych źródeł niż EFS, kierowanych do wybranej grupy osób
znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy ........................................................................... 58
1.4 Charakterystyka i ocena elastycznych form zatrudnienia ............................................................................... 97
1.4.1 Znajomość elastycznych form zatrudnienia i ich stosowanie .................................................................. 97
1.4.2 Możliwość wykorzystywania elastycznych form zatrudnienia w aktywizacji zawodowej osób w
szczególnie trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy ....................................................................................... 103
1.4.3 Promowanie elastycznych form zatrudnienia wśród pracodawców ..................................................... 106
1.5. Analiza i ocena dobrych praktyk w zakresie wspierania osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na
rynku pracy w ramach PO KL poza województwem śląskim ................................................................................. 97
1.6. Analiza i ocena zagranicznych dobrych praktyk w zakresie wspierania osób znajdujących się w szczególnej
sytuacji na rynku pracy w ramach projektów finansowanych z EFS ................................................................... 113
II Tabela wdrażania rekomendacji ...................................................................................................................... 117
____________________________________________________________________________ 6 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Wprowadzenie
Celem głównym badania było określenie pożądanych zmian na regionalnym rynku pracy w kontekście wybranej
grupy osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Na potrzeby badania osoby znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy zostały zdefiniowane
jako:
bezrobotni do 25 roku życia;
kobiety które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka;
bezrobotni w starszym wieku (45+,50+);
bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia
średniego;
bezrobotni samotnie wychowujący dziecko;
bezrobotni niepełnosprawni.1
Tak określony cel główny został zrealizowany poprzez cele szczegółowe:
Analizę działań i ocenę efektów wsparcia (wybranych grup osób znajdujących się w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy) w ramach projektów realizowanych w ramach PO KL;
Analizę form wsparcia dla wybranych grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku
pracy, finansowanych z innych źródeł niż EFS;
Wskazanie najbardziej efektywnych mechanizmów pobudzających aktywność zawodową wybranych
grup.
Efektem badania działań aktywizujących osoby w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy jest zbiór
rekomendacji wskazujących działania, jakie należy podjąć w celu poprawy sytuacji tych osób. Rekomendacje te
posłużą instytucji zarządzającej/pośredniczącej do właściwego koncentrowania środków w kolejnej
perspektywie finansowej.
Badanie objęło kilka obszarów badawczych. Jego przedmiotem była po pierwsze charakterystyka śląskiego
rynku pracy pod kątem osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy, dokonana zarówno na
podstawie analizy danych zastanych, jak również analizy wyników badania. Charakterystyka ta objęła również
wyniki badania działań skierowanych do tych osób (przede wszystkim w ramach PO KL).
Drugim ważnym tematem badania była analiza dokumentacji projektowej, dokonana na podstawie
szczegółowego przeglądu dokumentacji 150 projektów realizowanych w ramach priorytetu VI, VII oraz VIII.
Pokrótce poruszone zostały także działania podejmowane w stosunku do osób w trudnej sytuacji na rynku
podejmowane poza EFS, oraz przedstawione zostały dobre praktyki w dziedzinie wspierania osób znajdujących
się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Przedmiotem badania były również elastyczne formy zatrudnienia i
możliwość ich wykorzystania w stosunku do badanej grupy osób.
Na koniec zebrano najważniejsze wnioski i wynikające z nich rekomendacje, których wdrożenie może przyczynić
się do zwiększenia skuteczności działań podejmowanych w stosunku do osób znajdujących się w trudnej
sytuacji na rynku pracy w przyszłości.
1 Są to wybrane grupy spośród wszystkich wymienionych w Ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z
dnia 20 kwietnia 2004.
____________________________________________________________________________ 7 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
I Opis wyników badania wraz z wnioskami i rekomendacjami
Obszar 1 Charakterystyka śląskiego rynku pracy
1.1.a. Charakterystyka wszystkich grup osób znajdujących się w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy
Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, na obszarze województwa śląskiego zarejestrowanych było w
sumie 186 187 bezrobotnych, w tym 104 370 kobiet, które stanowiły 56,1% ogólnej liczby osób pozostających
bez zatrudnienia. Równocześnie stopa bezrobocia rejestrowanego w regionie wynosiła 10,1%, kształtując się
tym samym na poziomie poniżej średniej dla Polski (12,5%). Ponadto należy odnotować, iż pod względem
analizowanej cechy, Śląskie wypada korzystnie na tle pozostałych regionów kraju. Jedynie w przypadku dwóch
województw, a mianowicie wielkopolskiego i mazowieckiego, stopa bezrobocia rejestrowanego była niższa w
porównaniu z województwem śląskim, przyjmując wartość odpowiednio 9,2% i 9,9%. W tym samym czasie
najwyższy poziom stopy bezrobocia zaobserwowano w województwach: warmińsko-mazurskim (20,1%),
zachodniopomorskim (17,5%) oraz kujawsko-pomorskim (16,9%). Niemniej jednak wypada zwrócić uwagę na
wyraźne zróżnicowanie przestrzenne województwa śląskiego pod względem skali problemu bezrobocia.
Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, stopa bezrobocia rejestrowanego w regionie wahała się od 4,3% w
Katowicach do 19,1% w Bytomiu. Relatywnie niską wartość stopy bezrobocia odnotowano także w przypadku
powiatu bieruńsko-lędzińskiego (5,1%) oraz miasta Tychy (5,5%). Z kolei stosunkowo wysokimi rozmiarami
badanego zjawiska odznaczały się ponadto powiaty myszkowski i częstochowski, gdzie stopa bezrobocia
rejestrowanego kształtowała się na poziomie odpowiednio 18,9% i 18,4%2.
Bezrobocie, jak już wcześniej zasygnalizowano jest poważnym problemem społeczno-ekonomicznym. Niemniej
jednak należy zwrócić uwagę, iż wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia, pewne grupy bezrobotnych
znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Zgodnie z artykułem 49 Ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do osób tych zalicza się: bezrobotnych poniżej 25
roku życia, długotrwale bezrobotnych, bezrobotnych powyżej 50 roku życia, kobiety, które po urodzeniu
dziecka nie podjęły pracy, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez
wykształcenia średniego, bezrobotnych wychowujących samotnie co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia,
bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, bezrobotnych
niepełnosprawnych, a także bezrobotnych po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego.
Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy w
województwie śląskim, z różnych przyczyn znajdowało się w sumie 166 904 bezrobotnych, w tym 92 146 kobiet
(55,2%). Osoby te stanowiły aż 89,6% ogólnej liczby pozostających bez zatrudnienia w regionie. Niemniej jednak
wypada uwypuklić, iż pod względem analizowanej cechy, województwo śląskie wypada korzystnie na tle
pozostałych regionów, jak również średniej dla kraju. W tym samym czasie odsetek bezrobotnych w trudnej
sytuacji na rynku pracy w Polsce, wynosił przeciętnie 91,1%. Najwyższym udziałem rozpatrywanej grupy
bezrobotnych wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia, charakteryzowały się natomiast województwa:
zachodniopomorskie (92,7%), kujawsko-pomorskie (92,6%) oraz warmińsko-mazurskie (92,4%)3.
Bezrobotni do 25 roku życia
Zgodnie z dostępnymi danymi statystycznymi, w 2011 roku (stan na 31 grudnia) w województwie śląskim
zarejestrowanych było 34 457 bezrobotnych poniżej 25 roku życia, w tym 20 182 kobiety (58,6%). Udział
2 Bank Danych Lokalnych GUS [www.stat.gov.pl/bdl] [dostęp 02.10.2012]
3 Informacja o bezrobotnych i poszukujących pracy w grudniu 2011 roku, MPiPS, Warszawa, 2012.
____________________________________________________________________________ 8 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
bezrobotnych do 25 roku życia w ogólnej strukturze osób pozostających bez pracy w regionie wynosił 18,5%,
kształtując się jednocześnie poniżej przeciętnej wartości dla kraju (21,0%). Udział osób w wieku poniżej 25 lat w
ogóle bezrobotnych województwa śląskiego znacznie spadł od roku 2000 (z 32%)4. Wypada zauważyć, iż pod
względem analizowanej cechy, województwo śląskie wyróżnia się pozytywnie na tle pozostałych regionów
Polski. Niższy odsetek bezrobotnych poniżej 25 roku życia odnotowano jedynie w przypadku województwa
dolnośląskiego (16,7%), a także zachodniopomorskiego (17,7%). W województwie łódzkim przyjmował on
natomiast tę samą wartość, co w województwie śląskim. W tym samym czasie najwyższym udziałem
rozpatrywanej grupy bezrobotnych w ogólnej liczbie osób pozostających bez zatrudnienia, charakteryzowało się
województwo małopolskie (26,2%)5.
W latach 2007 – 2011 na obszarze województwa śląskiego zaobserwowano znaczny wzrost liczebności
bezrobotnych do 25 roku życia. W badanym okresie ich liczba zwiększyła się o 7 335 osób (z 27 122), czyli o
27,0%6.
Pod względem analizowanej cechy województwo śląskie odznacza się wyraźnym zróżnicowaniem
terytorialnym. W 2011 roku udział bezrobotnych poniżej 25 roku życia w ogólnej strukturze osób pozostających
bez pracy, wahał się od 11,2% w Częstochowie do 28,3% w powiecie rybnickim. Relatywnie niski odsetek tej
grupy bezrobotnych odnotowano również w przypadku Bielska-Białej (12,0%) i Dąbrowy Górniczej (13,1%). Z
kolei stosunkowo wysokim udziałem bezrobotnych do 25 roku życia cechowały się powiaty: pszczyński (27,9%),
wodzisławski (26,9%), lubliniecki (26,1%), a także miasto Jastrzębie-Zdrój (26,3%). Generalnie najniższy odsetek
rozpatrywanej grupy bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy charakteryzuje centralną oraz
północno-wschodnią część województwa śląskiego, natomiast najwyższy powiaty zlokalizowane na południu i
zachodzie regionu. Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że względnie niskim udziałem bezrobotnych poniżej 25
roku życia odznaczają się miasta na prawach powiatu7.
Długotrwale bezrobotni
Według stanu na koniec grudnia 2011 roku na terenie województwa śląskiego zarejestrowanych było w sumie
84 291 długotrwale bezrobotnych, którzy stanowili 45,3% ogólnej liczby pozostających bez zatrudnienia w
regionie8. Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy, mianem długotrwale bezrobotnych określa się osoby, które w czasie ostatnich dwóch lat pozostawały w
rejestrze powiatowego urzędu pracy dłużej niż 12 miesięcy, z wyłączeniem okresów odbywania stażu
i przygotowania zawodowego dorosłych. Wśród badanej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na śląskim
rynku pracy przeważały kobiety (49 384), które stanowiły 58,6% ogólnej liczby długotrwale bezrobotnych w
województwie9. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż w stosunku do grudnia 2007 roku liczba długotrwale
bezrobotnych w regionie zmniejszyła się o 18 409 osób (z 102 700), tj. o 17,9%10
. Ponadto należy podkreślić, że
odsetek długotrwale bezrobotnych wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia w województwie śląskim
kształtował się wyraźnie poniżej średniej krajowej (50,3%). Równocześnie trzeba uwypuklić, iż pod względem
analizowanej cechy, Śląskie wypada korzystnie na tle pozostałych polskich regionów. W 2011 roku tylko w
przypadku województwa wielkopolskiego i pomorskiego odsetek długotrwale bezrobotnych był niższy w
porównaniu z województwem śląskim, przyjmując wartość odpowiednio 43,2% i 44,1%. W tym samym czasie
4 Rynek pracy województwa śląskiego – identyfikacja obszarów problemowych, ocena funkcjonującego modelu
edukacyjnego oraz roli lokalnych liderów gospodarczych w kreowaniu nowych możliwości na rynku pracy, UMWŚ, Katowice, 2011. 5 Bank Danych Lokalnych GUS [www.stat.gov.pl/bdl] [dostęp 02.10.2012]
6http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja[dostęp 03.10.12]
7 Rynek pracy w województwie śląskim w 2011 roku, WUP w Katowicach, Katowice, 2012.
8 Rynek pracy (…) op.cit.
9 Informacja (…) op.cit.
10http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja[dostęp 03.10.12]
____________________________________________________________________________ 9 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
najwyższym udziałem rozpatrywanej grupy bezrobotnych cechowały się trzy regiony położone na obszarze
Polski Wschodniej (ściany wschodniej), a mianowicie: Podkarpackie (56,9%), Lubelskie (56,0%), a także
Podlaskie (55,4%)11
.
Województwo śląskie, pod względem skali problemu długotrwałego bezrobocia, charakteryzuje się bardzo
wyraźnym zróżnicowaniem przestrzennym. Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, odsetek długotrwale
bezrobotnych w ogólnej strukturze osób pozostających bez zatrudnienia, wynosił od 29,6% w powiecie
bieruńsko-lędzińskim do 58,0% w przypadku Bytomia. Stosunkowo niski udział tej grupy szczególnie
zagrożonych na rynku pracy wyróżniał ponadto Tychy (32,0%) i Rudę Śląską (33,2%). Z kolei relatywnie wysoki
odsetek długotrwale bezrobotnych zaobserwowano także w przypadku powiatu zawierciańskiego (54,5%).
Podsumowując, należy zwrócić uwagę, iż najniższym udziałem rozpatrywanej grupy bezrobotnych odznaczają
się powiaty i miasta na prawach powiatu zlokalizowane w centralnej oraz południowo-zachodniej części
regionu12
.
Bezrobotni powyżej 50 roku życia
Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, na obszarze województwa śląskiego zarejestrowanych było łącznie
44 154 bezrobotnych powyżej 50 roku życia, w tym 19 655 kobiet (44,5%)13
. Bezrobotni w tej grupie wiekowej
stanowili 23,7% wszystkich osób pozostających bez zatrudnienia w regionie. Równocześnie odsetek
bezrobotnych powyżej 50 roku życia w województwie śląskim był nieznacznie wyższy w porównaniu ze średnią
dla Polski (22,3%). W tym samym czasie najniższym udziałem badanej grupy szczególnie zagrożonych na rynku
pracy odznaczały się województwa: podkarpackie (16,8%), lubelskie (18,0%) oraz małopolskie (18,1%). Z kolei
najwyższy odsetek zarejestrowanych bezrobotnych powyżej 50 roku życia zaobserwowano w przypadku
województwa dolnośląskiego (28,1%). Relatywnie wysokim udziałem tej grupy osób pozostających bez pracy
charakteryzowały się ponadto województwa: zachodniopomorskie (26,4%), łódzkie (26,0%) i opolskie (25,8%)14
.
W latach 2007 – 2011 w województwie śląskim odnotowano nieznaczny wzrost liczebności bezrobotnych
powyżej 50 roku życia. Na przestrzeni rozpatrywanego horyzontu czasowego ich liczba zwiększyła się o 3 638
osób (z 40 516), czyli o 9,0%15
. Zjawisko to jest uwarunkowane przez zmiany demograficzne województwa
śląskiego, które jest najszybciej starzejącym się obszarem Polski16
W skali całego województwa śląskiego najniższy odsetek bezrobotnych powyżej 50 roku życia, w ogólnej
strukturze pozostających bez zatrudnienia, zauważono w przypadku Jastrzębia Zdroju (14,2%), a także powiatu
wodzisławskiego (16,7%). Natomiast najwyższym udziałem tej grupy bezrobotnych charakteryzowała się
Częstochowa (30,7%)17
.
Kobiety, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia
Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, na terenie województwa śląskiego, w rejestrze bezrobotnych
figurowało 19 635 kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia. Kobiety te stanowiły 10,5%
całkowitej liczby osób pozostających bez pracy oraz 18,8% ogółu bezrobotnych kobiet w regionie18
. Udział
kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia, w ogólnej strukturze osób bezrobotnych w
11
Bezrobocie w Polsce w 2011 roku, MPiPS, Warszawa, 2012. 12
Rynek pracy (…) op.cit. 13
Informacja (…) op.cit. 14
Bezrobocie (…) op.cit. 15
http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja[dostęp 03.10.12] 16
Wyzwania rozwojowe gmin województwa śląskiego w kontekście zachodzących procesów demograficznych, UMWŚ, Katowice 2011. 17
Rynek pracy (…) op.cit. 18
Rynek pracy (…) op.cit.
____________________________________________________________________________ 10 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
województwie śląskim, kształtował się niemal na identycznym poziomie, co średnia krajowa (10,4%). W tym
samym czasie najniższym odsetkiem rozpatrywanej grupy szczególnie zagrożonych na rynku pracy odznaczały
się województwa: łódzkie (6,9%) i mazowieckie (8,5%). Natomiast najwyższy odsetek kobiet, które po
urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia, zaobserwowano w przypadku województw: lubelskiego (12,4%),
zachodniopomorskiego (12,4%), kujawsko-pomorskiego (12,2%), a także warmińsko-mazurskiego (12,0%)19
.
Województwo śląskie, pod względem badanej cechy charakteryzuje się wyraźnym zróżnicowaniem
terytorialnym. W skali całego regionu najniższym odsetkiem kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły
zatrudnienia, wyróżniały się powiaty bieruńsko-lędziński (5,7%) i myszkowski (6,3%), jak również miasto Tychy
(6,0%). Z kolei najwyższy udział tej grupy osób o szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy odnotowano
w Zabrzu (19,3%). Generalnie problem bezrobocia wśród kobiet, które nie podjęły pracy po urodzeniu dziecka,
przybiera najmniejsze rozmiary w powiatach zlokalizowanych w północnej oraz południowej części
województwa śląskiego20
.
W latach 2008-2011 w województwie śląskim o prawie 20% zmniejszyła się liczba kobiet, które po urodzeniu
dziecka nie powróciły na rynek pracy: z 24 45321
w styczniu 200822
roku do 19 635 pod koniec 2011 roku.
Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych
Zgodnie z dostępnymi danymi administracyjnymi, w 2011 roku (stan na dzień 31 grudnia), w województwie
śląskim zarejestrowanych było w sumie 54 233 bezrobotnych nieposiadających kwalifikacji zawodowych, w tym
30 879 kobiet (56,9%)23
. W stosunku do 2007 roku, liczba bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, uległa
niewielkiej zmianie, zmniejszając się o 1 105 osób (z 53 128), czyli o 2,1%24
. W 2011 roku udział tej grupy osób
w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w ogólnej strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w
regionie, kształtował się na poziomie 29,1%. W tym samym czasie odsetek bezrobotnych bez kwalifikacji
zawodowych w Polsce wynosił średnio 29,8%. Pod względem analizowanej cechy, Śląskie wypada względnie
korzystnie na tle pozostałych regionów kraju. W 2011 roku, w porównaniu z województwem śląskim, niższym
udziałem badanej grupy bezrobotnych wśród ogółu pozostających bez pracy, cechowały się województwa
położone w południowo-wschodniej części kraju, a mianowicie: małopolskie (24,4%), świętokrzyskie (24,8%),
podkarpackie (25,1%) i lubelskie (27,9%). Z kolej najwyższy odsetek bezrobotnych nieposiadających kwalifikacji
zawodowych zaobserwowano w przypadku województw: opolskiego (33,8%), kujawsko-pomorskiego (33,4%),
łódzkiego (33,4%) oraz mazowieckiego (33,0%)25
.
W porównaniu z rokiem 2007 liczba osób bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych nieznacznie wzrosła (z
53 128 do 54 233 (o 2%). Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, w skali całego województwa śląskiego,
najniższym udziałem bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia,
charakteryzowały się powiat cieszyński (16,6%), jak również Tychy (18,4%) i Jaworzno (18,6%). Z kolei
najwyższym odsetkiem tej grupy osób pozostających w trudnej sytuacji na rynku pracy odznaczały się
następujące miasta: Bytom (37,6%), Chorzów (37,5%), Świętochłowice (37,2%) oraz Zabrze (36,8%)26
.
19
Bezrobocie (…) op.cit. 20
Rynek pracy (…) op.cit. 21
Rynek pracy w województwie śląskim w 2008 roku, WUP w Katowicach, Katowice 2009. 22
Stan na dzień 31.01.2008, wszystkie pozostałe kategorie były mierzone dla XII 2007, z powodu braku danych na temat kobiet które nie powróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka wykorzystana została informacja o miesiąc późniejsza. 23
Informacja (…) op.cit. 24
http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja[dostęp 03.10.12] 25
Bezrobocie (…) op.cit. 26
Rynek pracy (…) op.cit.
____________________________________________________________________________ 11 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Bezrobotni bez doświadczenia zawodowego
Według stanu na dzień 31 grudnia 2011 roku, na obszarze województwa śląskiego zarejestrowanych było
47 288 bezrobotnych nieposiadających doświadczenia zawodowego, w tym 29 089 kobiet (61,5%)27
.
Równocześnie udział badanej grupy bezrobotnych w ogólnej strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w
województwie śląskim, wynosił 25,4%, kształtując się tym samym na poziomie nieznacznie niższym od
przeciętnej wartości dla Polski (26,2%). W tym samym czasie najniższym odsetkiem bezrobotnych bez
doświadczenia zawodowego wyróżniały się województwa dolnośląskie (20,0%) oraz pomorskie (20,5%).
Najwyższy udział tej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy odnotowano natomiast w
przypadku województwa lubelskiego (39,1%)28
.
Pod względem rozpatrywanej cechy województwo śląskie charakteryzuje się bardzo wyraźnym zróżnicowaniem
przestrzennym. Najniższym, w skali całego regionu odsetkiem bezrobotnych nieposiadających doświadczenia
zawodowego charakteryzowały się Bielsko-Biała (14,7%), jak również powiat bielski (15,7%). Z kolei najwyższy
udział tej grupy osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy zaobserwowano w przypadku
Sosnowca (38,5%) oraz powiatu rybnickiego (36,1%)29
. Na przestrzeni lat 2008-2011 liczba osób bezrobotnych
bez doświadczenia zawodowego zmniejszyła się o prawie 15 % (ze stanu 55 522)30
Bezrobotni bez wykształcenia średniego
Zgodnie z dostępnymi danymi statystycznymi i administracyjnymi, w 2011 roku (stan na koniec grudnia), w
województwie śląskim zarejestrowanych było 103 875 bezrobotnych nieposiadających wykształcenia średniego,
którzy stanowili 55,8% całkowitej liczby osób pozostających bez zatrudnienia w regionie31
. Jednocześnie należy
uwypuklić, iż bezrobotni legitymujący się wykształceniem niższym niż średnie, tworzyli najliczniejszą grupę
wśród ogółu bezrobotnych znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy. Warto
również zaznaczyć, iż w gronie tym nieznacznie przeważali mężczyźni (53 874), którzy stanowili 51,9%
całkowitej liczby bezrobotnych bez wykształcenia średniego32
. W stosunku do 2007 roku liczebność
rozpatrywanej grupy bezrobotnych zwiększyła się o 582 osoby (z 103 293), czyli zaledwie o 0,6%33
.
W 2011 roku udział bezrobotnych nieposiadających wykształcenia średniego wśród ogółu pozostających bez
zatrudnienia w województwie śląskim, kształtował się na poziomie zbliżonym do średniej krajowej (55,6%). W
tym samym czasie najniższym odsetkiem tej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy,
odznaczały się województwa: lubelskie (47,7%), małopolskie (49,0%) i świętokrzyskie (49,3%). Z kolei najwyższy
udział bezrobotnych legitymujących się wykształceniem niższym niż średnie zaobserwowano
w województwach: kujawsko-pomorskim (62,9%) i zachodniopomorskim (62,0%)34
.
Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, odsetek bezrobotnych bez wykształcenia średniego w ogólnej
strukturze osób pozostających bez pracy, przyjmował wartość od 44,8% w Jaworznie do 68,4% w
Świętochłowicach. W skali regionu, relatywnie wysokim udziałem badanej grupy cechowała się ponadto część
miast na prawach powiatu, wchodzących w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, a mianowicie:
Bytom (68,6%), Chorzów (68,4%), Zabrze (65,0%) oraz Ruda Śląska (62,1%). Względnie niski odsetek
27
Informacja (…) op.cit. 28
Bezrobocie (…) op.cit. 29
Rynek pracy (…) op.cit. 30
Rynek pracy w województwie śląskim w 2008 roku, dane ze stycznia 2008 roku. 31
Bank Danych Lokalnych GUS [www.stat.gov.pl/bdl][ dostęp 03.10.12] 32
Informacja (…) op.cit. 33
Bank Danych Lokalnych GUS [www.stat.gov.pl/bdl] [dostęp 03.10.12] 34
Bezrobocie (…) op.cit.
____________________________________________________________________________ 12 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
bezrobotnych nieposiadających wykształcenia średniego odnotowano z kolei w powiecie zawierciańskim
(47,7%), jak również w Tychach (48,6%)35
.
Bezrobotni wychowujący samotnie co najmniej 1 dziecko do 18 roku życia
Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, na obszarze województwa śląskiego zarejestrowanych było w
sumie 18 510 bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia, którzy
stanowili 9,9% ogółu pozostających bez zatrudnienia w regionie36
. W gronie tym zdecydowanie dominowały
kobiety (15 819), stanowiące 85,5% łącznej liczby bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno
dziecko37
. W latach 2007 – 2011, w województwie śląskim zaobserwowano stały oraz bardzo wyraźny wzrost
populacji badanej grupy bezrobotnych. W rozpatrywanym okresie ich liczba zwiększyła się o 9 793 osób (z
8 717), tj. o 112,%. Niemniej jednak wypada w tym miejscu zaznaczyć, iż do końca grudnia 2007 roku ewidencji
podlegali jedynie bezrobotni, którzy wychowywali samotnie co najmniej jedno dziecko do ukończenia 7 roku
życia38
.
W 2011 roku udział analizowanej grupy bezrobotnych w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy
wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia w województwie śląskim kształtował się na poziomie powyżej
średniej dla Polski (8,6%). W tym samym czasie najniższy odsetek bezrobotnych samotnie wychowujących co
najmniej jedno dziecko wyróżniał województwa: podkarpackie (5,0%) oraz małopolskie (5,3%). Natomiast
najwyższy udział rozpatrywanej grupy osób pozostających bez zatrudnienia odnotowano w przypadku
województw: zachodniopomorskiego (13,5%) i lubuskiego (12,3%)39
.
Pod względem analizowanej cechy Śląskie cechuje się wyraźnym zróżnicowaniem terytorialnym. Według stanu
na koniec grudnia 2011 roku odsetek bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko wśród
ogółu pozostających bez zatrudnienia, wahał się od 4,3% w przypadku powiatów myszkowskiego i
częstochowskiego do 19,5% w Zabrzu. Stosunkowo niskim udziałem badanej grupy osób w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy, charakteryzowały się ponadto powiaty położone w północnej, jak również południowej
części regionu, a mianowicie: żywiecki (5,2%), lubliniecki (5,5%), zawierciański (5,9%), bielski (6,3%) i kłobucki
(6,4%). Z kolei relatywnie wysokim odsetkiem bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno
dziecko, odznaczały się miasta na prawach powiatu, wchodzące w skład Górnośląskiego Związku
Metropolitalnego, w szczególności zaś: Świętochłowice (17,4%), Bytom(16,4%), Siemianowice Śląskie (16,2%),
Chorzów (15,3%) oraz Ruda Śląska (14,0%)40
.
Bezrobotni, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia
Według stanu na koniec 2011 roku, w województwie śląskim zarejestrowanych było 4 540 bezrobotnych, którzy
po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia41
. W gronie tym zdecydowanie dominowali
mężczyźni (4 145), stanowiący 91,3% łącznej liczby osób, które po opuszczeniu zakładu karnego nie podjęły
pracy42
. Udział badanej grupy wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia w województwie śląskim, podobnie
jak w przypadku województwa zachodniopomorskiego, wynosił 2,4%, przyjmując tym samym najwyższą
wartość w skali całego kraju. W tym samym czasie odsetek bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia
wolności nie podjęli zatrudnienia, średnio w Polsce kształtował się na poziomie 1,8%. Najniższy udział
35
Rynek pracy (…) op.cit.. 36
Rynek pracy (…) op.cit. 37
Informacja (…) op.cit. 38
http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja 39
Bezrobocie (…) op.cit. 40
Rynek pracy (…) op.cit. 41
Rynek pracy (…) op.cit. 42
Informacja (…) op.cit..
____________________________________________________________________________ 13 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
rozpatrywanej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy odnotowano w województwie
podkarpackim (1,0%)43
.
Według stanu na koniec 2011 roku, udział bezrobotnych, którzy po opuszczeniu zakładu karnego nie podjęli
zatrudnienia w ogólnej strukturze osób pozostających bez pracy, w województwie śląskim, wahał się od 0,8% w
Sosnowcu do 5,0% w Bytomiu. Względnie wysoki odsetek tej grupy bezrobotnych odnotowano ponadto w
przypadku Zabrza (4,3%) oraz Rudy Śląskiej (3,8%)44
.
Liczba osób należących do tej kategorii zwiększyła się w stosunku do 2008 roku o połowę (na dzień 31.01.2008
takich osób było 3014). 45
Bezrobotni niepełnosprawni
Według stanu na koniec grudnia 2011 roku, na terenie województwa śląskiego zarejestrowanych było w sumie
11 511 bezrobotnych niepełnosprawnych, w tym 5 813 kobiet (50,5%)46
. Równocześnie bezrobotni ci stanowili
6,2% ogółu pozostających bez pracy w regionie47
. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na szczególnie na
niekorzystne zjawisko stałego wzrostu populacji bezrobotnych niepełnosprawnych, jaki miał miejsce w latach
2007 – 2011. Na przestrzeni rozpatrywanego okresu ich liczba zwiększyła się o 3 589 osób (z 7 922), czyli o
45,3%48
. W 2011 roku odsetek bezrobotnych niepełnosprawnych wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia,
w województwie śląskim kształtował się powyżej średniej krajowej (5,8%). Wyższy, w porównaniu z
województwem śląskim, udział tej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, zaobserwowanie
jedynie w przypadku trzech województw, a mianowicie: lubuskiego (7,9%), łódzkiego (7,4%) i dolnośląskiego
(7,2%). W tym samym czasie najniższym odsetkiem badanej grupy bezrobotnych cechowało się województwa:
lubelskie (3,6%), mazowieckie (3,7%) oraz podkarpackie (3,9%)49
.
Według stanu na koniec 2011 roku, najniższym w skali całego regionu, udziałem bezrobotnych
niepełnosprawnych wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia odznaczał się powiat lubliniecki (2,9%). Z kolei
najwyższy odsetek tej grupy osób szczególnie zagrożonych na rynku pracy zaobserwowano w Bielsku-Białej
(12,3%) i Częstochowie (10,0%). Względnie niskim udziałem bezrobotnych niepełnosprawnych cechowały się
ponadto powiaty: kłobucki (3,9%), tarnogórski (4,0%), żywiecki (4,3%) i częstochowski (4,4%), a także Piekary
Śląskie (4,3%) oraz Jastrzębie Zdrój (4,5%)50
. Większość niepełnosprawnych znajduje zatrudnienie w zakładach
pracy chronionej (80,6%), jednak ciągle wzrasta odsetek pracujących na otwartym rynku51
Bezrobotni po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego
Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2011 roku (według stanu na dzień 31 grudnia) na
terenie województwa śląskiego zarejestrowanych było 269 bezrobotnych po zakończeniu realizacji kontraktu
socjalnego, którzy stanowili 0,1% ogółu pozostających bez zatrudnienia w regionie52
. W gronie tym wyraźnie
przeważały kobiety (189), stanowiące 70,3% łącznej liczby bezrobotnych po zakończeniu realizacji kontraktu
socjalnego53
. Najwyższy, w skali całego kraju, odsetek badanej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na
43
Bezrobocie (…) op.cit. 44
Rynek pracy (…) op.cit. 45
Rynek pracy w województwie śląskim w 2008 roku, op.cit. 46
Informacja (…) op.cit.. 47
Rynek pracy (…) op.cit. 48
http://www.wup-katowice.pl/badania-i-analizy/informacje-statystyczne/szczegolna-sytuacja 49
Bezrobocie (…) op.cit. 50
Rynek pracy (…) op.cit.. 51
Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy – podręcznik dobrych praktyk, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Warszawa, 2009. 52
Bezrobocie (…) op.cit. 53
Informacja (…) op.cit..
____________________________________________________________________________ 14 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
rynku pracy, zaobserwowano w województwie łódzkimi oraz warmińsko-mazurskim, w przypadku których
wynosił on średnio 0,3%54
.
***
Podsumowanie
Wyszczególnione ustawowo kategorie osób w trudnej sytuacji na rynku pracy obejmują bardzo szerokie
spektrum osób, które z różnych przyczyn są defaworyzowane na rynku pracy. Ponieważ jedna osoba może
należeć na raz do kilku kategorii (i w każdej z nich być liczona osobno), nie jest możliwe dokładne określenie
jaka część osób bezrobotnych w województwie śląskim to osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy. Pewien
obraz daje jednak porównanie liczebności tych grup do ogółu bezrobotnych, co pozwala pokazać z jak dużymi
grupami mamy do czynienia (ponad 186 tysięcy w 2011 roku). Widać, że osoby w trudnej sytuacji na rynku
pracy stanowią znaczący odsetek osób bezrobotnych
Porównując rok 2007 i 2011 można natomiast zauważyć, że liczba osób bezrobotnych w poszczególnych
kategoriach raczej zwiększała się niż zmniejszała. Jedynie w przypadku kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po
urodzeniu dziecka, osób długotrwale bezrobotnych oraz bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego można
zauważyć zmniejszenie liczebności grup. Mogłoby to prowadzić do bardzo uproszczonego wniosku, że
różnorodne projekty i inicjatywy kierowane do tych osób (szczególnie w ramach PO KL) nie przynoszą efektów,
ponieważ liczba osób w trudnej sytuacji na rynku nie zmniejsza się.
Tabela 1 Zmiana liczebności osób w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy w latach 2007-2011.
Zmiany w liczebności osób w trudnej sytuacji na rynku pracy
kategoria 2007 2011 zmiana liczebności
w %
Długotrwale bezrobotni 102 700 84 291 18 409 -18
Bezrobotni do 25 roku życia 27 122 34 457 7 335 27
Bezrobotni powyżej 50 roku życia 40 516 44 154 3 638 9
Kobiety, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia
2445355
19 635 -4 818 -20
Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych 53 128 54 233 1 105 2
Bezrobotni bez wykształcenia średniego 103 293 103 875 582 1
Bezrobotni bez doświadczenia zawodowego 55 522 47 288 -8 234 -15
Bezrobotni samotnie wychowujący dziecko 8 717 18 510 9 793 112
Bezrobotni niepełnosprawni 7 922 11 511 3 589 45
Bezrobotni, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia
3 014 4 145 1 131 38
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUP w Katowicach.
Takiemu wnioskowi przeczy jednak pogłębiona analiza zmian liczebności w analizowanych grupach w
poszczególnych latach. Widać wyraźnie, że liczebności grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy zmieniały się
na przestrzeni analizowanych lat. Najniższe były na koniec roku 2008 i od tego czasu systematycznie rosły. Na te
fluktuacje liczebności prawdopodobnie największy wpływ miały nie programy pomoce adresowane do tych
54
Bezrobocie (…) op.cit. 55
Kolorem wyróżnione dane z 31 stycznia 2008 roku, w tych przypadkach gdy nie udało się uzyskać informacji o liczebności za 31.12.2007.
____________________________________________________________________________ 15 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
osób, ale zmiany sytuacji gospodarczej w ogóle (kryzys gospodarczy). Ten wniosek potwierdza porównanie
analizowanych grup z liczbą osób bezrobotnych ogółem, która również najniższa była w 2008 roku i od tego
czasu rosła.
Rysunek 1 Zmiany liczebności wybranych grup osób znajdujących się w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy.56
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUP w Katowicach.
Równie ważne jak zmiany liczebności grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, są jednak zmiany w
strukturze tych grup, czego nie pokazują oficjalne statystyki. Eksperci rynku pracy uczestniczący w badaniu
zwracali uwagę, że w wyniku realizowania projektów w ramach PO KL, zmieniła się struktura tych grup. Osoby,
którym najłatwiej można było pomóc (najmniejszym kosztem i wysiłkiem) już pomoc uzyskały, natomiast te
które jeszcze nie zostały objęte wsparcie wymagają szerszego wsparcia oraz większych nakładów.
Ta populacja z która my pracujemy, to jest ta populacja której coraz ciężej odnaleźć się na rynku pracy, jest
coraz większa ilość pracy potrzebna żeby można było te same efekty uzyskać, co kiedyś przy zdecydowanie
mniejszym natężeniu pracy, można było Na początku było im łatwiej i niższym kosztem a teraz niby to są ci sami
ludzie ale to się zmienia. [Panel ekspertów - Ekspert rynku pracy]
Na koniec należy dodać, że powyższe analizy dotyczą osób, które są zarejestrowane jako bezrobotne. Oprócz
nich, jest duża grupa osób, która jest defaworyzowana na rynku pracy z dokładnie takich samych powodów jak
osoby bezrobotne, ale nie jest uwzględniana w oficjalnych statystykach ponieważ nie jest zarejestrowana w
urzędzie pracy. Są to osoby nieaktywne zawodowo, które również uzyskują pomoc w ramach PO KL, przede
wszystkim w priorytecie VII (Promocja integracji społecznej).
56
Analizowane były tylko te grupy, dla których dostępne były dane dla wszystkich lat.
2007 2008 2009 2010 2011
Bezrobotni bez kwalifikacjizawodowych
53128 36067 44900 47059 54233
Bezrobotni do 25 roku życia 27122 22133 35195 35895 34580
Bezrobotni powyżej 50 roku życia 40516 29926 37589 41526 44154
Bezrobotni samotnie wychowującydziecko
8717 11788 13861 15897 18510
Bezrobotni niepełnosprawni 7922 8291 10386 11064 11511
Liczba bezrobotnych ogółem 165960 122748 168425 181198 186187
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
160000
180000
200000Li
czb
a za
reje
stro
wan
ych
osó
b b
ezro
bo
tnyc
h
____________________________________________________________________________ 16 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1.1.b.1 Przyczyny bezrobocia w odniesieniu do wybranych grup bezrobotnych
znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w województwie
śląskim
Sytuację na rynku pracy w Polsce, w porównaniu z innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej, należy
ocenić, jako wysoce niezadowalającą. Wśród zasadniczych przyczyn takiego stanu rzeczy, jakie zdefiniowano w
części diagnostycznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, należy w głównej mierze wskazać na czynniki o
charakterze strukturalnym oraz instytucjonalnym. W tym miejscu trzeba przede wszystkim wymienić: niski
stopień adaptacyjności zasobów pracy, niezadowalający poziom wykształcenia, niedopasowanie kwalifikacji i
umiejętności do potrzeb pracodawców, niewystarczającą mobilność zawodową i przestrzenną ludności, a także
dostępność różnorodnych alternatywnych źródeł dochodu (m.in. pieniężnych świadczeń socjalnych)57
. Wypada
jednocześnie odnotować, iż wyżej wymienione przyczyny bierności zawodowej oraz bezrobocia, należy
traktować jako wspólne dla wielu grup bezrobotnych, w tym osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku
pracy.
W przypadku osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy możemy również mówić o
specyficznych przyczynach, charakterystycznych dla poszczególnych grup.
Bezrobotni do 25 roku życia
Problem braku pracy w znacznym stopniu dotyka ludzi młodych. Jak już wcześniej wspominano, w 2011 roku, w
województwie śląskim, bezrobotni poniżej 25 roku życia stanowili niemal 20% ogółu pozostających bez
zatrudnienia. Relatywnie wysoki poziom bezrobocia w rozpatrywanej grupie wiekowej należy tłumaczyć
przyczynami dwojakiego rodzaju. Po pierwsze wypada zaznaczyć, iż bezrobocie wśród osób młodych, na ogół
ma charakter frykcyjny, wiążąc się z etapem wejścia na rynek pracy, po zakończeniu edukacji. W tym przypadku
czas pozostawania bez pracy, należy uznać za normalny, ekonomiczny koszt poszukiwania zatrudnienia.
Niemniej jednak wśród bezrobotnych poniżej 25 roku życia, można wskazać grupę osób, które przez dłuższy
czas nie mogą znaleźć pracy, ze względu na niski poziom wykształcenia oraz kwalifikacji, bądź też brak
odpowiedniego doświadczenia zawodowego. Równocześnie trzeba podkreślić, że problem bezrobocia wśród
ludzi młodych niesie za sobą poważne ryzyko dezaktualizacji lub wręcz całkowitej utraty nabytych wcześniej
umiejętności zawodowych. Owo zagrożenie jest znacznie większe niż w przypadku osób posiadających dłuższy
staż pracy58
.
Eksperci rynku pracy uczestniczący w badaniu wskazywali szczególnie na brak doświadczenia zawodowego jako
główną przyczynę problemów osób młodych na rynku pracy. Dodatkowym problemem jest niedopasowanie
edukacji do potrzeb rynku pracy, zarówno edukacji zawodowej jak i na poziomie wyższym.
Brak doświadczenia zawodowego, ludzie kończą szkołę i pracodawca żąda od nich udokumentowania
doświadczenia a często go nie ma. Nie ma takiej możliwości w trakcie szkoły czy studiów, nie zawsze takie
praktyki wystarczają. Często tez niedopasowanie zdobytego kierunku do tego, co dzieje się na rynku pracy.
Zaczynając szkołę średnią czy studia, rynek pracy potrafi się w między czasie przez te kilka lat dość mocno
zmienić i to już obserwowaliśmy na wielu przykładach, na przykładzie ekonomii, która swego czasu była
rozbuchana i wszyscy chcieli studiować ekonomię czy marketing i zarządzanie, że jest to problem na rynku
pracy. Więc to będzie taka druga przyczyna, niedopasowanie zdobytego wykształcenia. [IDI Ekspert rynku
pracy]
57
Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 2011. 58
Program (…) op.cit.
____________________________________________________________________________ 17 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Obydwa problemy oznaczają w praktyce, że pracodawca musi przeszkolić pracownika, co jest koszto- i
czasochłonne, więc tam gdzie mają możliwość wyboru pracodawcy poszukują osób z doświadczeniem lub
odpowiednim wykształceniem.
Eksperci wskazywali, że na te problemy nakłada się nieumiejętność poruszania się po rynku pracy, osoby młode
często nie wiedzą w jaki sposób skutecznie szukać pracy. Niektórzy eksperci wymieniali także postawę tych
osób jako problemową, zarzucając osobom do 25 roku życia słabą motywację do pracy oraz roszczeniowość
wobec pracodawców.
A dodatkowo nie ma edukacji dotyczącej poruszania się po rynku pracy dla młodych ludzi, nie chodzi nawet o
kwalifikacje ale o edukację w jaki sposób szukać pracy. Oni są często zostawieni sami sobie i trudno i tak po
prostu chodzić od pracodawcy do pracodawcy i szukać. [IDI Ekspert rynku pracy]
Kobiety, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia
Znaczna część kobiet po urodzeniu dziecka znajduje się w szczególnie trudnej sytuacji zawodowej, przede
wszystkim ze względu na utrudnienia (bariery) związane z wejściem bądź powrotem na rynek pracy. W części
diagnostycznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, wskazano najważniejsze przyczyny bezrobocia wśród
młodych matek. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, iż dłuższa przerwa w wykonywaniu obowiązków
zawodowych może powodować dezaktualizację bądź całkowitą utratę nabytych wcześniej umiejętności oraz
kwalifikacji zawodowych. Problemem jest również ograniczony dostęp do placówek oferujących opiekę nad
dziećmi oraz zbyt krótki czas pracy żłobków i przedszkoli59
Eksperci rynku pracy zwracali również uwagę na
psychologiczne aspekty tego problemu, wskazując, że powrót do pracy jest dla tych kobiet bardzo stresujący i
wiąże się z wieloma obawami.
Myślę, ze już po urlopie macierzyńskim, lub wychowawczym ten powrót jest często ze względów
psychologicznych trudny, troszeczkę rynek pracy przez te 1,5 roku, 2 lata się zmienił, wiec też jest trudniej
wrócić do obowiązków zawodowych, troszeczkę zostały w tyle boją się że nie dadzą sobie rady, więc takie
kwestie motywacyjne bardziej. [IDI Ekspert rynku pracy]
Równocześnie trzeba podkreślić, że pewna część pracodawców niechętnie daje zatrudnienie młodym matkom,
obawiając się zwiększonej nieobecności tej grupy pracowników, związanej z koniecznością sprawowania
obowiązków opiekuńczych i wychowawczych60
. To stereotypowe postrzeganie tej grupy bezrobotnych
dostrzegli także eksperci rynku pracy:
[Pracodawcy]uważają, że młoda matka stanowi kłopot w sensie, że będzie brała zwolnienia, będzie musiała
zajmować się dzieckiem. [IDI Ekspert rynku pracy]
Wydaje się również, że powodem, dla którego młodym matkom ciężko jest wrócić na rynek pracy jest
oddziaływanie społeczne. Istnieje bowiem silne lobby na rzecz tradycyjnego podziału ról w społeczeństwie,
które mówi o tym, że kobieta powinna pozostać w domu, aby opiekować się dziećmi, natomiast obowiązek
utrzymania rodziny, a więc również pracy zawodowej spoczywa na barkach mężczyzny61
. Jest ono szczególnie
silne w województwie śląskim, gdzie tradycyjny podział ról był głęboko zakorzeniony:
To wynika właśnie między innymi z tego specyficznego modelu, który ukształtował się tu w województwie
śląskim, (…) że kobiety zajmowały się głównie domem, dziećmi i to jest tak silnie zakorzenione tutaj w tej
tradycji śląskiej. Może już to teraz trochę popuszcza. Od kobiety tutaj mieszkającej i żyjącej w bardziej
59
Diagnoza sytuacji osób defaworyzowanych na rynku pracy, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy, Wałbrzych, 2010. 60
Program (…) op.cit. 61
Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoza, Katowice, 2010.
____________________________________________________________________________ 18 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
patriarchalnym modelu rodziny wymagano właśnie żeby ona z dzieckiem była w domu. [IDI Ekspert rynku
pracy]
Ponadto, ze względu na ryzyko finansowe oraz organizacyjne, niektórzy pracodawcy nie zawsze pozytywnie
odnoszą się do uregulowań prawnych, które w założeniu ułatwiać mają godzenie pracy z obowiązkami
rodzicielskimi (m.in. urlopy macierzyńskie czy urlopy wychowawcze). W efekcie wyżej wymienione
uwarunkowania mogą prowadzić do stosowania różnorodnych praktyk dyskryminacyjnych w ramach procesu
rekrutacji nowych pracowników. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż świadomość funkcjonowania tego rodzaju
nieformalnych rozwiązań, może zniechęcać kobiety do podjęcia decyzji o urodzeniu dziecka, w obawie przed
utratą perspektyw związanych z dalszą karierą zawodową. Wreszcie wypada uwypuklić, iż powrót młodych
matek na rynek pracy, w znacznym stopniu utrudniony jest przez niską dostępność usług opiekuńczo-
wychowawczych dla dzieci (m.in. żłobki, przedszkola)62
.
W przedszkolach, żłobkach jest jednak problem, żeby dziecko dostało się do takiej placówki. Te kobiety są na
straconej pozycji, bo ich dyspozycyjność jest niepełna, pracodawcy mimo wszystko przyjmują osoby w pełni
dyspozycyjne niż osoby na pół etatu, w elastycznych godzinach pracy. [IDI Ekspert rynku pracy]
Bezrobotni powyżej 50 roku życia
Osoby starsze w Polsce, w porównaniu z pozostałymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej, generalnie
cechują się relatywnie niskim stopniem aktywności ekonomicznej. Wśród głównych przyczyn bezrobocia w
rozpatrywanej grupie osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, na pierwszym miejscu należy
wymienić niski poziom adaptacyjności zawodowej, jak również mobilności przestrzennej. W grupie tej można
wyróżnić dwie postawy, bierną, przejawianą przez osoby długotrwale bezrobotne lub osoby starające się o
zasiłek przedemerytalny oraz aktywną, której pozostało ok. 5-10 lat pracy do wieku emerytalnego63
Generalnie
osoby starsze, wyrażają opór w stosunku do konieczności przekwalifikowania się, a także zmiany miejsca
zamieszkania, w celu łatwiejszego znalezienia pracy. Jest to poważny problem ponieważ kwalifikacje i
umiejętności tych osób, często nie przystają do zapotrzebowania na rynku.
[Osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy to] osoby 50+, osoby z masowych zwolnień np. w górnictwie,
likwidacja masowa zakładów pracy, osoby które mają wykształcenie niedopasowane do współczesnego rynku
pracy, mają kwalifikacje ale nie mogą z nimi znaleźć pracy, bo są one przestarzałe lub niedopasowane do rynku
pracy. [IDI Ekspert rynku pracy]
Można wręcz powiedzieć, że problemy osób starszych są odwrotnością problemów osób młodych: mają one
kwalifikacje i duże doświadczenie, ale brakuje im obycia z nowoczesnymi technologami. Zdaniem ekspertów
rynku pracy jest to znacząca przeszkoda, ponieważ znajomość nowoczesnych technologii jest konieczna do
funkcjonowania w prawie każdym miejscu pracy.
Tutaj jest inaczej niż w przypadku osób poniżej 25 roku, ponieważ te osoby najczęściej posiadają już
doświadczenie zawodowe natomiast ono nie przystaje… tzn. doświadczenie jest, ono gdzieś tam zostało
zdobyte, w rożnych sytuacjach życiowych, w rożnych zakładach, natomiast ich kwalifikacje nie przystają do
rynku pracy. Tak osoby młode wchodzą na rynek pracy i nie mają doświadczenia zawodowego, ale posiadają
często jakieś tam kwalifikacje i umiejętności, które są potrzebne na rynku pracy, nawet te najprostsze jak język
czy obsługa komputera. To w przypadku osób starszych, to jest ta pięta achillesowa. [IDI Ekspert rynku pracy]
Ponadto bezrobotni w analizowanej grupie, na ogół charakteryzują się stosunkowo niskim poziomem
wykształcenia i posiadanych umiejętności zawodowych. Według danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w
Katowicach jedynie co dziesiąty bezrobotny powyżej 50 roku życia posiada wykształcenie średnie
62
Program (…) op. cit. 63
Diagnoza (...) op. cit.
____________________________________________________________________________ 19 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
ogólnokształcące lub wyższe, natomiast ponad jedna trzecia to osoby w wykształceniem gimnazjalnym lub
niższym64
. W Polsce zauważalny jest również stereotyp wśród pracodawców, iż osoba starsza jest gorszym
pracownikiem. Badania przeprowadzone w województwie pomorskim wykazują, że pracodawcy niechętnie
zatrudniają osoby starsze z powodu obaw o obniżoną wydajność pracy lub też brak odpowiednich kwalifikacji i
kompetencji zawodowych wśród tej grupy wiekowej65
. Stereotyp ten odczuwają sami zainteresowani, wśród
których pojawia się bariera psychologiczna. Osoby starsze często uważają, że nie są konkurencyjne i podczas
rozmowy kwalifikacyjnej nie mogą „wygrać” z młodszymi i często lepiej wykształconymi od siebie. To powoduje
niską aktywność w poszukiwaniu pracy w tej kategorii bezrobotnych66
. Równocześnie należy zwrócić uwagę na
dostępność alternatywnych źródeł dochodu, które przyczyniają się do wcześniejszej dezaktywizacji zawodowej
osób starszych (m.in. różnego rodzaju pieniężne świadczenia socjalne)67
. Tę opinię potwierdzają eksperci:
[...]dlatego uważam, że dużym problemem jest poczucie własnej wartości. W starszym wieku jest to główny
problem zwłaszcza gdy ktoś traci pracę po np. 30 latach czy też na krótko przed uzyskaniem jakiś uprawnień po
wielu latach pracy to myślę, że problem psychiczny jest główną przeszkodą. [IDI Ekspert rynku pracy]
W szczególnie trudnej sytuacji są kobiety w wieku 45+, ponieważ bardzo często nie podejmowały one w ogóle
aktywności zawodowej, zajmując się domem i dziećmi. Można powiedzieć że są one w podwójnie trudnej
sytuacji na rynku pracy (z powodu wieku oraz braku kwalifikacji i doświadczenia).
A najgorzej jest wśród kobiet starszych, po 45 r.ż. Jeśli chodzi o kobiety, to duża grupa naszych uczestniczek,
albo nigdy nie pracowała, albo pracowała, ale bardzo, bardzo dawno temu, ponieważ rodziły dzieci, zajmowały
się nimi, a mąż pracował w górnictwie i było dobrze. Nie miały potrzeby pracować, teraz chcą to zmienić. [IDI
Ekspert rynku pracy]
Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia
średniego
Osoby nieposiadające kwalifikacji zawodowych, doświadczenia zawodowego bądź wykształcenia, co najmniej
na poziomie średnim, tworzą grupę szczególnie zagrożoną na rynku pracy, zwłaszcza w kontekście
dynamicznych przemian gospodarczych i społecznych, jakie zachodzą obecnie w skali międzynarodowej. Wśród
głównych przyczyn bezrobocia w przypadku rozpatrywanych grup, należy wskazać przede wszystkim na czynniki
związane z niską jakością kapitału ludzkiego, w szczególności zaś: brak odpowiedniego doświadczenia
zawodowego, niezadowalający poziom wykształcenia, a także niedopasowanie posiadanych umiejętności do
potrzeb zgłaszanych przez pracodawców. Równocześnie wypada zauważyć, że bezrobotni bez odpowiednich
kwalifikacji lub bez wykształcenia średniego, generalnie charakteryzują się niskim stopniem adaptacyjności
zawodowej. W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę, iż problem ten często związany jest z brakiem motywacji
oraz biernością osób pozostających bez pracy. Bezrobotni o niskim poziomie wykształcenia oraz umiejętności
zawodowych, na ogół wyrażają niechęć lub szybkie zniechęcenie się68
w stosunku do uczestnictwa w różnego
rodzaju formach doskonalenia zawodowego czy kształcenia ustawicznego, jak również przejawiają opór wobec
konieczności przekwalifikowania się. Dodatkowo należy podkreślić, iż długi okres pozostawania bez
64
Rynek (…) op.cit.. 65
Aktywizacja zawodowa osób 50+. Informacje użyteczne dla instytucji rynku pracy, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa, 2010, [za:] Wojewódzki Urząd Pracy (Gdańsk), Raport z badania Szanse i bariery zatrudniania osób w wieku 45+ w województwie pomorskim, 2009. 66
Aktywizacja (…) op.cit.. 67
Program (…) op.cit. 68
Wrażliwy nie znaczy Niemożliwy czyli jak skutecznie realizować projekty aktywizujące osoby niepełnosprawne, powyżej 50. roku życia, mieszkańców terenów wiejskich, osoby bezdomne i uzależnione oraz z wykształceniem niepełnym średnim i niższym, Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków, 2011.
____________________________________________________________________________ 20 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
zatrudnienia potęguje dezaktualizację posiadanych przezeń kwalifikacji, a co za tym idzie zmniejsza
prawdopodobieństwo znalezienia pracy w przyszłości69
.
Także eksperci uczestniczący w badaniu wskazywali, że jest to trudna grupa, ponieważ u podstaw niskiego
wykształcenia często leżą przyczyny społeczne, przede wszystkim środowisko w jakim osoby te funkcjonują.
Jednocześnie, jest to grupa bardzo niejednorodna, która częściowo pokrywa się z innymi kategoriami osób w
trudnej sytuacji na rynku pracy70
na co zwracali uwagę również eksperci rynku pracy.
Bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia
Samotni rodzice stanowią grupę społeczną o szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Konieczność
sprawowania opieki nad dzieckiem (dziećmi) oraz wykonywania innych obowiązków rodzicielskich utrudnia, a
częstokroć uniemożliwia podjęcie pracy w pełnym wymiarze czasu. Na śląskim rynku pracy istnieje również
bardzo niekorzystna struktura bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18 roku
życia ze względu na wykształcenie oraz posiadane kompetencje zawodowe. Prawie połowa z nich (44,9%)
posiada wykształcenie gimnazjalne lub niższe, natomiast co czwarty bezrobotny w tej kategorii nie posiada
żadnego doświadczenia zawodowego na rynku pracy71
.
Zdaniem ekspertów rynku pracy grupa ta ma wiele wspólnego z grupą kobiet powracających na rynek pracy po
urodzeniu dziecka - podobne problemy z opieką nad dzieckiem, spotęgowane faktem, że osoba ta nie ma
wsparcia partnera i sama musi utrzymać rodzinę.
Myślę, że jest to zależnie od wieku dziecka, to jest bardzo trudne. Jeżeli dziecko jest małe, a infrastruktura jest
tutaj taka jaka jest, że brakuje przedszkoli i miejsc w żłobkach a jeżeli są miejsca to są one dosyć kosztowne i
tutaj kółko się zamyka. Dziecko nie chodzi do przedszkola to ciężko jest znaleźć pracę. [IDI Ekspert rynku
pracy]
Dodatkowo jednak przedstawiciele tej grupy mogą mieć trudności z korzystaniem ze wsparcia z powodu
kryteriów formalnych.
No na pewno kobiety samotnie wychowujące dzieci. Dzisiaj nawet miałem taki telefon, bo my w tej chwili też
prowadzimy takie szkolenia dla osób bezrobotnych, taka pani dzwoniła, która ma opiekę nad dzieckiem
niepełnosprawnym. Tam jest taka sytuacja, że dziecko dostaje jakiś zasiłek opiekuńczy, ale ona jako rodzina,
jako opiekun prawny tego dziecka dostaje, to są naprawdę niewielkie pieniądze, jakieś 500 ileś złotych zasiłku
opiekuńczego. W związku z tym ona nie może uczestniczyć w kursie refundowanym z EFS bo nie będzie osobą
zarejestrowaną jako bezrobotna. Generalnie to jest tak, że ona dostaje, trudno nazwać uposażeniem, czy
wypłatą, to jest zasiłek pielęgnacyjny. Co by było gdyby ona pracowała, to chyba by jej zabrali ten zasiłek. Nie
może zostać zarejestrowana jako osoba bezrobotna. To jest szczególnie trudna sytuacja. Mówiła, że chętnie by
podjęła jakieś podnoszenie kwalifikacji, a nie może bo przepisy mówią, że osoba musi być zarejestrowana jako
bezrobotna. [IDI Ekspert rynku pracy]
Bezrobotni niepełnosprawni
Osoby niepełnosprawne tworzą grupę, która jest silnie zagrożona różnego rodzaju procesami marginalizacji i
wykluczenia społecznego. Ponadto brak pełnej sprawności, zły stan zdrowia oraz stały charakter chorób, na
jakie cierpią, znacznie utrudnia, a niekiedy wręcz uniemożliwia im podjęcie pracy72
. Większość
niepełnosprawnych z ograniczoną zdolnością ruchową jest gotowa podjąć pracę nie wymagającą wychodzenia z
69
Program (…) op.cit. 70
Diagnoza (...) op. cit. 71
Rynek pracy (…) op.cit. 72
Niepełnosprawni w województwie śląskim, Katowice, 2011.
____________________________________________________________________________ 21 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
domu73
, aby im to umożliwić potrzebne jest upowszechnienie elastycznych form zatrudnienia dla tej grupy. W
części diagnostycznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki odnotowano, iż większość osób
niepełnosprawnych w kraju pozostaje bierna zawodowo. Wśród głównych przyczyn takiego stanu rzeczy, na
pierwszym miejscu, należy wymienić stosowanie różnorodnych form dyskryminacji tej grupy na rynku pracy
oraz uprzedzeniami74
. W pewnym stopniu przyczyniają się do tego obowiązujące przepisy –ponieważ wysokość
dofinansowania z PEFRON wzrasta wraz z poziomem niepełnosprawności a różnica w dofinansowaniu dla osób
o niepełnosprawności umiarkowanej i znacznej jest niewielka, pracodawcy wybierają ich zdaniem mniej
problematyczną grupę umiarkowaną, dyskryminując pozostałe75
. Niemniej jednak wypada jednocześnie
odnotować, iż osoby niepełnosprawne cechują się relatywnie niskim poziomem wykształcenia oraz kwalifikacji i
umiejętności zawodowych76
. Według danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy z 2011 roku trzech na czterech
bezrobotnych niepełnosprawnych posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe, gimnazjalne lub niższe.
Jedynie co piąty niepełnosprawny na Śląsku posiada wykształcenie średnie, natomiast odsetek osób
z wykształceniem wyższym wynosi z kolei zaledwie 4,2%.77
Wreszcie trzeba zwrócić uwagę na uwarunkowania o
charakterze psychologicznym, a mianowicie wysoki stopień bierności oraz niską motywację samych osób
niepełnosprawnych78
. Istotnym problemem jest również brak integracji społecznej wynikający z wyżej
wymienionych przyczyn.79
Eksperci rynku pracy wskazują na wiele czynników, które powodują, że osoby te mają trudności na rynku pracy.
Wśród częściej wymienianych są przeszkody leżące po stronie pracodawców. Po pierwsze są to uprzedzenia i
stereotypy na temat osób niepełnosprawnych, które sprawiają, że pracodawcy obawiają się zatrudniać te
osoby, jako mniej efektywnych pracowników.
Myślę, że pracodawcy mają takie nastawienie, że jak mogę coś zrobić łatwiej to po co mam się męczyć. Jeśli
mogę zatrudnić pełnosprawnego pracownika to po co mam zatrudniać niepełnosprawnego. [IDI Ekspert rynku
pracy]
Po drugie, problemem jest stworzenie miejsca pracy dla osoby niepełnosprawnej – ustawodawca nałożył tutaj
na pracodawcę szereg obowiązków, które wymagają od pracodawcy poniesienia nakładów, przez co
zatrudnienie takiej osoby staje się mniej opłacalne. Osoby niepełnosprawne mają prawo do dodatkowej
przerwy w czasie pracy, dodatkowego urlopu wypoczynkowego, prawo korzystania ze zwolnienia z pracy na
turnus rehabilitacyjny. Co więcej, od pracodawcy oczekuje się wdrożenia racjonalnych usprawnień, które
przystosują środowisko pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej (m.in. przystosowanie pomieszczeń, czasu
pracy).80
Na pewno im jest trudniej, bo po pierwsze zakłady pracy niechętnie takie osoby przyjmują. Bo to trzeba
stworzyć odpowiednie stanowisko pracy o odpowiednich profilach itd. Są odpowiednie wymogi, jakie narzuca
PFRON i narzuca nasz ustawodawca a pracodawcom często się nie chce przez to przewijać, twierdzą, że mają
dość swoich kłopotów. [IDI Ekspert rynku pracy]
Również korzyści z zatrudnienia osoby niepełnosprawnej są w pewnej mierze negowane poprzez wymogi
dokumentowania i sprawozdawczości oraz zaostrzenie wymagań wobec zakładów pracy chronionej, np.
podniesienie wymaganego procentowego udziału osób niepełnosprawnych w ogóle zatrudnionych w
73
Wybrane zagadnienia z aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, Norbertinum, Lublin 2008. 74
Pracodawcy wobec osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, WSZiA, Opole, 2009. 75
Diagnoza (...) op. cit. 76
Program (…) op.cit. 77
Niepełnosprawni (…) op.cit. 78
Program (…) op.cit. 79
Integracja społeczna i aktywizacja zawodowa osób zamieszkałych w małych miastach i na terenach wiejskich. Uwarunkowania sukcesów i niepowodzeń, IFiS PAN, Kraków, 2008. 80
http://www.niepelnosprawni.gov.pl/zatrudnienie-osob-niepelnosprawn/ [dostęp 04.10.12]
____________________________________________________________________________ 22 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
przedsiębiorstwie (przepisy zawarte w art. 28, 30, 31 i 33 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 z późn.
zm.); ustawie z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 226, poz. 1475); rozporządzeniu
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób
niepełnosprawnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 245, poz. 1810 z późn. zm.) )81
.
Natomiast pracodawcom nie chce się przebijać przez ten mur związany z papierkami, wypełnianiem. Ja znam
pewne stowarzyszenie, które z mojej miejscowości zajmuje się osobami niepełnosprawnymi, to jest totalnie
takie stowarzyszenie oddolne, jest jak najbardziej zarejestrowane w KRS, ale stworzyli je sami rodzice, rodzice
osób niepełnosprawnych. Jest tam 80 rodzin w tej chwili. I oni swoją prace wykonują totalnie za darmo, cały
zarząd puls księgowość i te osoby, które się tym zajmują. Ja wiem, jaka im trudność sprawia przebijanie się
przez te wszystkie papierki, sprawozdania do powiatu, sprawozdania do PFRONu, wiec zakładam, że
pracodawcy, którzy są zagonieni, a którym mniej jeszcze zależy niż tym rodzicom, będzie ich jeszcze mniej, ta
chęć będzie jeszcze mniejsza, próby stworzenia czegoś takiego. [IDI Ekspert rynku pracy]
Eksperci podnosili również bariery z jakimi muszą się na co dzień borykać osoby niepełnosprawne, bariery które
uniemożliwiają im normalne funkcjonowanie a co za tym idzie znalezienie pracy.
Skoro jesteśmy przy tych niepełnosprawnych, pierwsza kwestia jest taka, żeby oni rzeczywiście mogli wydostać
się z domu, wsiąść do autobusu, mieli dostęp do sprzętu medycznego, rehabilitacyjnego, jakiegokolwiek, żeby
mogli funkcjonować. Wydaje mi się, że nasze państwo nie zapewni tym ludziom współistnienia w otoczeniu.
Jeśli ten człowiek nie ma możliwości, a przez to że nie pracuje nie ma zaplecza finansowego żeby sobie pewne
rzeczy ułatwić, też nie jest w stanie sam się gdzieś wydostać. [IDI Ekspert rynku pracy]
Wspominane były również bariery o charakterze mentalnym, obawy samych osób niepełnosprawnych o to czy
potrafią poradzić sobie w pracy, czy ich niepełnosprawność nie będzie przeszkodą.
Druga kwestia jest taka, że ci ludzie często obawiają się swojej niepełnosprawności przez tą właśnie sytuację
która jest, że są dyskryminowani. Co zaobserwowaliśmy? Gdy ktoś wysyła swoje CV i kiedy dojdzie do
rozmowy, ta osoba mówi nam: ale ja jestem niepełnosprawny, czy to będzie problem. Jakby sami już obawiają
się tego, że to może być czynnikiem dyskwalifikującym. Jeżeli to jest praca umysłowa, biurowa, gdzie ktoś
siedzi nie na krześle a na wózku… widać że te osoby mają opory psychiczne, stawiają bariery, ze na pewno i tak
w zestawieniu z innymi ludźmi nie dadzą rady. Tutaj na ten moment, niestety u niektórych pracodawców,
szczególnie polskich, są opory. Bo wynika to z tego, że ludzie w takich firmach muszą robić wszystko, pojedzie
tam, załatwi to, i taka osoba może się nie sprawdzić. Są kwestie organizacyjne, kultury pracy, bardzo dużo
czynników na to wpływa. W organizacjach większych, które są bardziej poukładane, bądź w zakładach pracy
chronionej, które są osobnym tematem, łatwiej jest znaleźć pracę. [IDI Ekspert rynku pracy]
***
Podsumowanie
Osoby należące do grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy podzielają pewną
charakterystykę, która sprawia, że jest im trudniej niż innym odnaleźć się na rynku pracy. Ta charakterystyka
dotyczy w dużej mierze zewnętrznych uwarunkowań, niezależnych od osoby bezrobotnej (np. fakt, bycia osobą
niepełnosprawną). Oczywiście nie wszystkie osoby spełniające tą charakterystykę znajdują się w trudnej
sytuacji na rynku pracy, jednak generalnie można zauważyć, że właśnie ze względu na nią napotykają na pewne
bariery i przeszkody w funkcjonowaniu na rynku pracy.
81
http://www.niepelnosprawni.gov.pl/zatrudnienie-osob-niepelnospraw-/zaklady-pracy-chronionej/ [dostęp 04.10.12]
____________________________________________________________________________ 23 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Można również wskazać wspólne dla różnych grup przyczyny. Najważniejszą z nich wydaje się być fakt, że osoby
w trudnej sytuacji na rynku pracy muszą konkurować z dużo lepiej przygotowanymi do funkcjonowania na
rynku pracy osobami, które nie należą do grup defaworyzowanych. Sytuacja ta staje się szczególnie ciężka, w
okresie kryzysu gospodarczego, kiedy generalnie o pracę jest trudniej, nawet osobom w lepszej sytuacji. Ciągłe
porównywanie się z osobami które lepiej radzą sobie na rynku pracy może powodować problemy
psychologiczne, problemy z motywacją do pracy. Dodatkowo, jeżeli osoby te przez dłuższy czas pozostają
bezrobotne, to tracą kontakt z rynkiem pracy a ich aktywizacja jest wtedy znacznie bardziej utrudniona i musi
zakładać kompleksowe wsparcie.
Co więcej, są osoby, które należą równocześnie do dwóch lub więcej grup w trudnej sytuacji na rynku pracy –
ich pozycja na rynku pracy jest wtedy podwójnie trudna, co równocześnie oznacza, że pomoc tym osobom jest
trudniejsza.
Wypada wreszcie wspomnieć, że w przypadku niektórych osób (szczególnie tych będących klientami pomocy
społecznej) brak pracy jest często tylko jednym z problemów, z którymi się borykają (m.in. uzależnienia).
Rozpoznanie i uporanie się z pozostałymi problemami może warunkować skuteczność aktywizacji zawodowej
tych osób.
1.1.b.2 Problemy uczestników projektów PO KL na rynku pracy po zakończeniu
projektów
Celem większości działań adresowanych do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy jest
aktywizacja społeczna lub zawodowa82
uczestników projektów. Warto zatem sprawdzić jak radzą sobie na
rynku pracy uczestnicy projektów po ich zakończeniu.
Zagadnienie to było przedmiotem badania CATI na próbie 400 uczestników projektów PO KL, będących osobami
w trudnej sytuacji na rynku pracy Spośród respondentów, aż 46% było w momencie przeprowadzania badania
osobą bezrobotną (tyle samo wśród kobiet). Oznacza to, że prawie połowa badanych uczestników projektów
nie odnalazła się na rynku pracy.
Z drugiej strony, jedna czwarta badanych uczestników projektów to osoby, którym udało się znaleźć pracę w
pełnym wymiarze godzin (wśród kobiet osób pracujących na cały etat było trochę mniej – 21%). Kolejne 9% to
osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy, którym udało się znaleźć niepełne zatrudnienie (wśród kobiet 10%), a
5% pracuje dorywczo (wśród kobiet również 5%). Wreszcie 5% respondentów to osoby, które podjęły ryzyko
założenia własnej działalności gospodarczej (tyle samo wśród kobiet). Równie niewielka grupa to osoby które
nie pracują i nie poszukują pracy (są to prawie wyłącznie kobiety). Można więc zauważyć, że ponad 4 na
dziesięciu badanych uczestników projektów PO KL udało się skutecznie zaktywizować zawodowo.
82
W zależności od danego priorytetu PO KL - szczegółowy opis jakie działania podejmowane są w ramach konkretnych poddziałań są przedstawione w części 1.2 raportu.
____________________________________________________________________________ 24 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Rysunek 2 Obecna sytuacja zawodowa badanych uczestników projektów PO KL w trudnej sytuacji na rynku pracy.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów PO KL (N=400). Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy taki odsetek należy uznać za sukces czy za porażkę.
Warto również nadmienić, że 13,5% spośród bezrobotnych w momencie badania uczestników, to osoby,
którym udało się znaleźć zatrudnienie po zakończeniu projektu, ale je utraciły i w momencie przeprowadzania
badania były osobami bezrobotnymi. Projekt pozwolił im więc przynajmniej na tymczasową aktywizację (dając
im styczność z rynkiem pracy i tym samym zmniejszając szansę, że osoby te pozostaną bezrobotne).
Co więcej, okazuje się, że część uczestników projektów nabyła kompetencje, które pozwoliły im na sprawne
funkcjonowanie na rynku pracy: 12% badanych uczestników to osoby, które pracują w innym miejscu niż
bezpośrednio po projekcie (a więc udało im się skutecznie zmienić pracę).
Powodzenie uczestników projektów PO KL na rynku pracy (definiowane jako odnalezienie się na rynku pracy)
zależy oczywiście od bardzo wielu czynników, przy czym tylko jednym z nich są formy wsparcia oferowane w
ramach projektu oraz ich dopasowanie do potrzeb lokalnego rynku pracy (por. ocenę skuteczności form
wsparcia przez uczestników projektów (1.1.d.3) Abstrahując jednak od tego jakie działania oferowano
uczestnikom projektów, można wskazać inne czynniki, które powodują, że nie wszyscy uczestnicy odnajdują się
na rynku pracy.
Wśród problemów jakie napotykają uczestnicy projektów po zakończeniu swojego udziału najważniejszym jest
niemożność znalezienia pracy po zakończeniu udziału w projekcie. O powody pozostawania bez pracy zapytani
zostali ci uczestnicy badania, którzy w ogóle nie podjęli zatrudnienia po zakończeniu projektu (25% badanych
uczestników projektów). Wśród powodów wskazywanych przez uczestników na pierwsze miejsce wysuwa się
ich wiek. Jedna trzecia bezrobotnych uczestników projektów zadeklarowała, że jest to najważniejsza przyczyna
pozostawania bez pracy.
1%
2%
3%
5%
5%
5%
9%
24%
46%
0 10 20 30 40 50
Jestem rolnikiem
Inne (staż, studia)
Jestem rencistą/emerytem
Pracuję dorywczo
Nie pracuję zawodowo i nie poszukuję pracy (np. gospodynidomowa)
Prowadzę własną działalność gospodarczą
Pracuję w niepełnym wymiarze godzin (np. pół etatu, umowycywilo-prawne)
Pracuję w pełnym wymiarze godzin
Jestem bezrobotny/a (tj. nie mam pracy i jej szukam)
____________________________________________________________________________ 25 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Rysunek 3 Najważniejszy powód pozostawania osobą bezrobotną przez uczestników projektów PO KL.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów PO KL (N=400).
Odpowiedzi uczestników korespondują tutaj z innymi wynikami: okazuje się, że w grupie uczestników którzy
ukończyli 45 lat, odsetek osób, które pozostają bezrobotne jest zdecydowanie wyższy niż w grupie osób
młodszych (54% badanych w wieku 45+ to osoby bezrobotne, podczas gdy wśród młodszych respondentów ten
odsetek wynosi 38%). Warto w tym miejscu zauważyć, że w badanej grupie 400 uczestników projektów POKL aż
dwie piąte (39%) było w wieku 45+ (wyniki te potwierdzają opisywane w części 1.1.b.1 problemy z jakimi na
rynku pracy borykają się osoby w wieku powyżej 45 lat) .
Jedna czwarta badanych bezrobotnych uczestników projektów wskazała, że za ich sytuację odpowiedzialny jest
obecny stan na rynku pracy, jako najważniejszy powód pozostawania bez pracy podając brak ofert pracy w
okolicy. Pozostali respondenci przypisywali swoją obecną sytuację na rynku pracy bardzo różnym czynnikom.
12% jako główną przyczynę swoich problemów wskazało brak doświadczenia zawodowego. Inni badani
wymieniali swoją sytuację osobistą (m.in. konieczność opieki nad osobą zależną - 8%); kłopoty zdrowotne (7%),
brak kwalifikacji/wykształcenia (5%).
Jedynie 5% uczestników podawało powody, które mogą świadczyć o dużej selektywności ofert pracy: 3%
bezrobotnych uczestników projektów nie może znaleźć zatrudnienia w swoim zawodzie, a jedynie 2% podało
nieatrakcyjność ofert pracy jako główny powód bycia bezrobotnym.
Przyczyn problemów na rynku pracy można również szukać w postawie samych bezrobotnych, przede
wszystkim ich oczekiwaniach i wymaganiach związanych z pracą. Analiza odpowiedzi bezrobotnych badanych
uczestników projektów PO KL pokazuje, że jest to dosyć zróżnicowana grupa. Są wśród nich osoby, które
intensywnie poszukują pracy (codziennie – 42% bezrobotnych uczestników; 3-4 razy w tygodniu 19% badanych
bezrobotnych) oraz takie, które robią to rzadziej (w tym 16% bezrobotnych, którzy przeglądają oferty pracy 1-2
razy w miesiącu – można domniemywać, że są to osoby, które utraciły nadzieję na znalezienie pracy).
Zróżnicowanie oczekiwań i postaw osób bezrobotnych widać również w przypadku dojeżdżania do pracy: co
prawda, jedna czwarta badanych wskazała brak ofert pracy w okolicy jako główny powód pozostawania
bezrobotnym, ale równocześnie połowa bezrobotnych zadeklarowała, że byłaby gotowa poświęcić na dojazdy
do pracy do 1 godziny. Pokazuje to, że przynajmniej część tych osób ma dosyć realistyczną ocenę rynku pracy i
są gotowe podjąć pracę na mniej niż idealnych warunkach.
2%
3%
5%
5%
7%
8%
12% 25%
33%
0 10 20 30 40
Oferty, które są, nie są atrakcyjne…
Brak ofert pracy w moim zawodzie
Nie mam odpowiedniego…
Inne powody
Mam kłopoty zdrowotne
Ze względu na moją sytuację osobistą
Nie mam doświadczenia zawodowego
Brak ofert pracy w okolicy
Mój wiek mnie dyskwalifikuje
____________________________________________________________________________ 26 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Rysunek 4 Czas jaki badani bezrobotni uczestnicy projektów POKL byliby gotowi poświęcić na dojazdy do pracy.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów PO KL(N=400).
Przyczyny ich problemów na rynku pracy są więc zróżnicowane i nie da się wskazać jednej determinanty
niepowodzenia.
Problemy grupy o najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy
Charakterystyka grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy pokazuje, że ich gorsza pozycja na rynku pracy jest
efektem oddziaływania wielu czynników. Niektóre z tych utrudnień są łatwiejsze do zniwelowania niż inne, co
przekłada się na fakt, że wśród osób w trudnej sytuacji można wskazać grupy które są w jeszcze gorszej sytuacji
niż pozostałe. Jedną z takich grup są osoby bezrobotne, które ukończyły 45 lat. Z jednej strony jest to grupa,
która charakteryzuje się niskim stopniem aktywności zawodowej (por.1.1) z drugiej wsparcie jest do niej
kierowane stosunkowo rzadziej:
No właśnie wsparcie kierowane do osób 45+ [jest rzadsze]. Natomiast w przypadku osób 45+ to jest już trochę
inna specyfika pracy. (…) I z tymi osobami 45+ jest rzeczywiście spory problem. To jest grupa, która od kilku już
lat jest znaczną grupą w całości struktury osób bezrobotnych w woj. śląskim. I charakteryzuje się rzeczywiście
niskim stopniem aktywności zawodowej. [IDI IP PO KL]
Jeśli to wsparcie już jest kierowane, to nie zawsze okazuje się skuteczne (por. 1.1.d.3) Przyczyny tego stanu
rzeczy są różne, najważniejszą z nich jest wiek tych osób. Determinuje on postrzeganie tych osób jako
pracowników. Uczestniczący w badaniu pracodawcy uznawali takie osoby za posiadające wiele pożądanych
cech ale z drugiej strony cechujące się nieaktualnymi kwalifikacjami, nieumiejętnością korzystania z komputera,
niską mobilnością, problemami zdrowotnymi oraz koniecznością sprawowania opieki nad osobami zależnymi.
Jak pokazują wypowiedzi takich osób uczestniczących w badaniu to właśnie wiek jest największą przeszkodą w
znalezieniu pracy. Osoby te często mają kwalifikacje, silną motywację do pracy a także chęć i świadomość
podnoszenia kwalifikacji. Problemem jest to, że pracodawcy nie chcą dać im szansy.
Ja też mam wieloletnie doświadczenie w księgowości (…) i zrobiłam kurs języka angielskiego bo otwierał się
wtedy hotel Angelo i potrzebowali do księgowości z angielskim (ale hotel Angelo to chyba 3 lata temu był) no i
wtedy robiłam ten projekt, bo ja nie jeden robiłam. Bo do księgowości mi brakowało kadry, płace, zrobiłam
Płatnika, zrobiłam Symfonię (…). I jestem bezrobotna bo za stara. Nie mówią mi pracodawcy konkretnie, ale
mówią dziękujemy, gdyby pani miała tyle lat co lat pracy to byśmy panią zatrudnili. Mam 38 lat pracy no i
dziękuje. Zrobiłam właśnie kadry, płace, język angielski, audytora wewnętrznego w systemach jednostek
budżetowych. Kurs dobry tylko nic nie dał. [FGI uczestnik projektu, 45+]
Ja również straciłam pracę w 2003 roku gdzie byłam jeszcze w takim wieku że myślałam, ze nie będzie
problemów z pracą więc zawiodłam się. Już wtedy spotkałam się z dyskryminacją. Każdy mi mówił, no, 35, 40
6%
31%
50%
9%
2%
3% Do 15 minut
Do 30 minut
Do 1 godziny
Do 2 godzin
____________________________________________________________________________ 27 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
gdybym miała 35, 40 to jeszcze mogłabym być przyjęta do pracy. Ale ja już przekraczam ten wiek. [FGI uczestnik
projektu, 45+]
Badani uczestnicy projektów deklarowali chęć i gotowość do szkolenia się. Co więcej podkreślali, że ich zdaniem
ta właśnie cecha jest jednym z ich atutów na rynku pracy. Wśród potencjalnych powodów trudności w
znalezieniu pracy uczestnicy projektów PO KL uczestniczący w wywiadzie grupowym wymieniali:
obawy pracodawców, związane z zatrudnianiem osób zbliżających się do wieku emerytalnego (jeżeli
jemu już nie dużo zostaje do emerytury to ja mu jeszcze będę musiał zapłacić odprawę)
brak mobilności, nieznajomość języków, nieznajomość nowoczesnych technologii (komputer)
problemy z pracą w mieszanych wiekowo zespołach (Jak jest młodsza załoga i jedna starsza osoba to
już nie pasuje czasami bo oni działają jakby na innej strefie porozumienia, mają inne spojrzenie na
świat, inny tok myślenia. Jak są starsi i młodsi to już jest inaczej ale jak jest jedna starsza osoba.)
doświadczenie pracownicze tych osób, które sprawia, że znają swoje prawa jako pracownicy i się o nie
upominają (Minusem na pewno jest doświadczenie pracownicze. Jeżeli przyjdzie do takiej sytuacji to
starszy pracownik wie co ma robić, nikt mu nie nadmucha że mu pensji nie wypłaci (…) Znało się
bardzo dobrze prawo, no wiadomo, że się trochę kodeks pracy zmienił no może kodeks cywilny. Ale
znajomość prawa jest przeszkodą dzisiejszego pracodawcy).
***
Podsumowanie
Uczestnicy projektów PO KL należący do kategorii osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy
bardzo różnie radzą sobie po zakończeniu udziału w projekcie. Prawie połowa badanych uczestników to osoby,
którym nie udało się znaleźć zatrudnienia. Ale równocześnie ponad 40% to osoby, które znalazły pracę (choć nie
zawsze stałą) albo założyły własną działalność gospodarczą. Najważniejsze powody pozostawania na bezrobociu
to, zdaniem bezrobotnych uczestników projektów PO KL, dyskwalifikujący wiek (dotyczy głównie osób
znajdujących się wieku 45+) oraz brak ofert pracy w okolicy.
Jedną z grup, której sytuacja jest trudniejsza niż pozostałych są właśnie osoby w wieku 45+, dla których
największym problemem na rynku pracy jest właśnie wiek, źle odbierany przez potencjalnych pracodawców,
którzy często obawiają się zatrudniania pracowników w tym wieku.
____________________________________________________________________________ 28 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1.1.c Ocena dostosowania usług świadczonych dla wybranych grup osób
znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy
1.1.c.1 Typologia instytucji świadczących usługi dla osób znajdujących się w
trudnej sytuacji na rynku pracy
Działania pobudzające aktywność zawodową wybranych grup bezrobotnych w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy podejmują bardzo różne instytucje i podmioty. Przede wszystkim, zgodnie z zapisami Ustawy z dnia
20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do podmiotów tych, zalicza się:
publiczne służby zatrudnienia (organy zatrudnienia oraz wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy), Ochotnicze
Hufce Pracy, agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, instytucje partnerstwa lokalnego, a także instytucje
dialogu społecznego (związki zawodowe i organizacje związków zawodowych, organizacje pracodawców,
organizacje bezrobotnych, organizacje pozarządowe), które pośród swoich statutowych zadań uwzględniły
działania z zakresu promocji zatrudnienia, aktywizacji zawodowej oraz łagodzenia skutków bezrobocia.
Instytucje i organizacje, które świadczą usługi na rzecz osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy,
można podzielić na publiczne oraz niepubliczne. Do grona publicznych wchodzą przede wszystkich publiczne
służby zatrudnienia (urzędy pracy) a także ochotnicze hufce pracy. Instytucje te mają ustawowo nałożony
obowiązek świadczenia usług aktywizacji zawodowej dla osób bezrobotnych.
W województwie śląskim działa 31 powiatowych urzędów pracy. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia
powiatowe urzędy pracy realizują zadania z zakresu promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz
aktywizacji zawodowej. Do zadań urzędu należy nie tylko udzielanie pomocy osobom bezrobotnym i
poszukującym pracy ale również opracowywanie i realizacja programu promocji zatrudnienia oraz aktywizacji
lokalnego rynku pracy, inicjowanie, organizowanie oraz finansowanie projektów lokalnych i innych działań na
rzecz aktywizacji bezrobotnych, czy też opracowywanie analiz i sprawozdań dotyczących lokalnego rynku pracy.
To właśnie ze względu na te działania urzędy pracy odgrywają kluczową rolę we współpracy pomiędzy różnymi
instytucjami rynku pracy.
Ochotnicze Hufce Pracy, z kolei, to jednostki przeznaczone dla młodzieży zaniedbanej wychowawczo, nie
uczącej się i nie pracującej w wieku 15-18 lat. OHP mają pomagać młodzieży w uzyskaniu i podwyższeniu
wiedzy ogólnej i kwalifikacji zawodowych w ramach szkoły podstawowej, gimnazjum dla dorosłych, szkoły
zawodowej oraz poprzez objęcie młodzieży zagrożonej i niedostosowanej społecznie wychowaniem,
profilaktyką i resocjalizacją. W województwie śląskim funkcjonuje 7 Hufców Pracy.83
Niepubliczne instytucje obejmują agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, organizacje pozarządowe,
związki pracowników, związki pracodawców. Oczywiście należy pamiętać, że są to organizacje i instytucje
świadczące usługi na rzecz rynku pracy i bezrobotnych ogółem. Tych, które kierują swoje działania do osób w
trudnej sytuacji jest zapewne mniej.
Agencje zatrudnienia prowadzą działalność gospodarczą, związaną ze świadczeniem usług w zakresie
pośrednictwa pracy (w tym również za granicą), poradnictwa zawodowego, doradztwa personalnego, jak
również pracy tymczasowej. Według Krajowego Rejestru Agencji Zatrudnienia w województwie śląskim, na
dzień 31.12.2011 było 360 czynnych agencji zatrudnienia.84
Usługi dla osób znajdujących się w szczególnej
sytuacji na rynku pracy są świadczone przez te podmioty przede wszystkim w ramach realizacji projektów PO
KL; w toku codziennego, nastawionego na zysk funkcjonowania, na osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy nie
ma miejsca. Tę opinię potwierdzają wyniki badania beneficjentów projektów PO KL, z których większość (w tym
83
http://www.slaska-bip.ohp.pl/?id=404 [dostęp 15.11.12] 84
http://www.kraz.praca.gov.pl [dostęp 15.11.12]
____________________________________________________________________________ 29 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
właśnie agencje zatrudnienia i instytucje szkoleniowe) deklarowała, że nie zrealizowałaby działań
przewidzianych w projekcie, gdyby nie dofinansowanie z EFS.
Następną grupę podmiotów rynku pracy tworzą instytucje szkoleniowe, będące jednostkami o charakterze
publicznym bądź niepublicznym, prowadzącymi edukację pozaszkolną w zakresie szkoleń dla bezrobotnych oraz
poszukujących pracy85
. Według rejestru prowadzonego przez Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach, na dzień
16.11.2011, takich instytucji było 302.86
Podobnie jak agencje zatrudnienia, także instytucje szkoleniowe kierują
swoje działania do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy przede wszystkim w ramach projektów PO KL.
Instytucje dialogu społecznego i partnerstwa lokalnego z kolei, to najczęściej organizacje pozarządowe, które
kierują swoje wsparcie do wąskiej grupy odbiorców, o których dysponują dużą wiedzą. Ze względów
finansowych swoje działania również realizują głównie poprzez PO KL, jednak ich wsparcie jest dużo bardziej
skoncentrowane. Większość działań podejmowanych przez tego typu instytucje charakteryzuje dosyć dobra
znajomość grupy do której wsparcie jest kierowane, oraz proponowanie osobom bezrobotnym wsparcia, które
jest zgodne z ich potrzebami. Według danych zbieranych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor, tego typu instytucji
rynku pracy było w 2012 roku w województwie śląskim 29887
.
Niektóre podmioty jak np. Ochotnicze Straże Pożarne czy Koła Gospodyń Wiejskich realizują projekty
skierowane do małych społeczności lokalnych, obejmujących różnego typu uczestników i wynikające z realnych
potrzeb tych społeczności. Inne jak np. stowarzyszenia i organizacje pozarządowe działające na rzecz osób
niepełnosprawnych adresują swoje działania do jednej, wybranej grupy osób w trudnej sytuacji na rynku pracy,
ponieważ dysponują bogatą wiedzą na temat potrzeb i specyfiki tej grupy. Ponieważ instytucje te często nie
mają zdolności organizacyjnych do zrealizowania projektu w ramach PO KL, włączają się w projekty kierowane
do osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy jako partnerzy np. agencji zatrudnienia
czy instytucji szkoleniowych, które dysponują odpowiednim potencjałem organizacyjnym.
Ciekawe miejsce w tej typologii zajmują ośrodki pomocy społecznej oraz centra pomocy rodzinie, których
główna aktywność nie skupia się na aktywizacji zawodowej ale na pomocy społecznej. Ich zadaniem jest
wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im
życia w warunkach odpowiadających godności człowieka.88
W województwie śląskim działa 112 gminnych
ośrodków pomocy społecznej oraz 44 miejskie ośrodki pomocy społecznej89
a także 17 powiatowych centrów
pomocy rodzinie.90
Ze względu jednak na realizowanie projektów systemowych w ramach priorytetu VII Promocja integracji
społecznej, poddziałanie 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, świadczą one usługi dla osób, które
korzystają ze świadczeń pomocy społecznej i są w wieku aktywności zawodowej. Realizowane w ramach tego
priorytetu działania nie ograniczają się do aktywizacji społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym
ale obejmują również aktywizację zawodową. Tym samym działania realizowane przez OPS i PCPR częściowo
się pokrywają, podobnie jak pokrywa się grupa osób, będąca adresatami tych działań. Sytuacja ta rodzi pewne
problemy, o czym będzie jeszcze mowa.
85
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. 86
http://www.wup-katowice.pl/ris/ris-woj-sl/rejestr-instytucji-szkoleniowych-2012-rok-woj.-slaskim [dostęp 15.11.12] 87
http://bazy.ngo.pl/search/wyniki.asp?wyniki=1&kryt_nazwa=&kryt_miasto=&kryt_woj=12&kryt_forma=&kryt_klient=&kryt_typ=&szukanie=bezrob [dostęp 15.11.12] 88
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz.U. Nr 64, poz. 593) 89
http://bazy.ngo.pl/search/wyniki.asp?wyniki=1&kryt_nazwa=o%C5%9Brodek+pomocy+spo%C5%82ecznej&kryt_miasto=&kryt_woj=12&kryt_typ_instyt_multi=32&baza=26&szukanie=zaawans1 [dostęp 15.11.12] 90
http://www.pcpr.info/znajdzswojpcpr [dostęp 15.11.12]
____________________________________________________________________________ 30 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Dla powodzenia działań adresowanych do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, kluczowa wydaje się
współpraca różnych instytucji, z którymi mają kontakt osoby bezrobotne. Ma ona szczególne znaczenie na
etapie przygotowywania projektów, kiedy wiedza o potrzebach grupy docelowej jest kluczowa dla opracowania
projektu, który będzie oferował skuteczne i efektywne wsparcie.
Charakter i zakres współpracy pomiędzy śląskimi instytucjami rynku pracy zmierzony został w badaniu CAWI. 91
Instytucją z którą współpracuje najwięcej badanych podmiotów świadczących usługi dla osób znajdujących się
w trudnej sytuacji na rynku pracy są powiatowe urzędy pracy – 80% badanych instytucji w województwie
śląskim podejmowało taką współpracę. Polegała ona najczęściej na pozyskiwaniu/udostępnianiu ofert pracy,
staży i praktyk oraz na wymianie doświadczeń i informacji.
Jak pokazują doświadczenia beneficjentów PO KL dobra współpraca między różnymi podmiotami
zaangażowanymi w pomoc osobom bezrobotnym właściwie nie jest możliwa bez udziału PUPów.
Ponad sześć na dziesięć badanych podmiotów podejmowało również współpracę z Wojewódzkim Urzędem
Pracy. W przypadku tej instytucji przyjmowała ona najczęściej formę wymiany wiedzy i doświadczeń oraz
monitorowania lokalnego rynku pracy.
Równie popularna była współpraca z instytucjami szkoleniowymi. W przypadku tego typu podmiotów
współpraca w największej mierze polegała na wymianie wiedzy i doświadczeń oraz wspólnej realizacji
projektów.
Rysunek 5 Podmioty z którymi współpracują badane instytucje rynku pracy.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI (N=54).
44% badanych instytucji współpracuje także z agencjami zatrudnienia, ich współpraca w dużej mierze opiera się
na pozyskiwaniu ofert i miejsc pracy, praktyk, staży oraz pomocy w poszukiwaniu takich miejsc pracy. Bardzo
podobny charakter ma współpraca ankietowanych instytucji rynku pracy z Ochotniczymi Hufcami Pracy, którą
deklarowało 39% badanych.
91
W badaniu wzięło udział n=54 instytucji rynku pracy. Ankieta została rozesłana do powiatowych urzędów pracy, ośrodków pomocy społecznej, ośrodków pomocy rodzinie, stowarzyszeń i organizacji działających na rzecz osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy oraz innych instytucji, które kierują swoje działania do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy.
0%
40%
80%
120%
63%
81%
39% 44%
63%
39%
22% 13%
____________________________________________________________________________ 31 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Dwie piąte uczestniczących w badaniu podmiotów współpracuje również z instytucjami dialogu społecznego
wymieniając się wiedzą i doświadczeniami. Najmniej popularna była współpraca z instytucjami partnerstwa
lokalnego, którą zadeklarowało 22% badanych podmiotów.
Szczegółowo formy współpracy instytucji rynku pracy ze sobą prezentuje tabela. Wynika z niej, że najczęściej
podejmowaną formą współpracy pomiędzy instytucjami jest wymiana wiedzy i doświadczeń – warto zwrócić
uwagę, że w przypadku instytucji dialogu społecznego jest to najważniejsza forma współpracy. Równocześnie,
jak wynika z wypowiedzi realizatorów projektów w wywiadach pogłębionych, jest wiele dobrych pomysłów i
praktyk, które mogłyby być wykorzystane na szerszą skalę w projektach kierowanych do osób w trudnej sytuacji
na rynku pracy, gdyby wiedza o nich była lepiej rozpowszechniona. Dlatego wydaje się, że dobrym
rozwiązaniem byłoby stworzenie platformy wymiany wiedzy pomiędzy instytucjami rynku pracy realizującymi
działania skierowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Taka platforma mogłaby
również umożliwiać współpracę pomiędzy tymi instytucjami, ułatwiając im wzajemne kontakty (por.
rekomendacje w części 1.2.b).
Tabela 2 Formy współpracy pomiędzy badanymi instytucjami.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI IRP (N=54).
Ankietowane instytucje dosyć dobrze oceniały współpracę zarówno z Wojewódzkim Urzędem Pracy jak i z
Powiatowymi Urzędami Pracy (średnia ocena odpowiednio 4,4 i 4,2 na pięciostopniowej skali, gdzie 1 oznaczało
zdecydowanie negatywną, a 5 zdecydowanie pozytywną ocenę).Najniższą średnią ocenę uzyskały agencje
zatrudnienia – współpraca z nimi uzyskała średnią ocenę 3,4. Biorąc pod uwagę, że współpraca z tymi
podmiotami opiera się głównie na pozyskiwaniu/udostępnianiu ofert pracy, staży i praktyk,
najprawdopodobniej to właśnie ten właśnie element nie jest dobrze oceniany. Problem został dostrzeżony
przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, które w 2013 roku zamierza przeznaczyć 30 mln zł na
uruchomienie w trzech regionach Polski pilotażowego programu współpracy pomiędzy urzędami pracy a
agencjami zatrudnienia. Pilotaż ma objąć ok. 3 tys. długotrwale bezrobotnych, których aktywizacja zostanie
zlecona agencjom zatrudnienia.92
Tabela 3 Średnia ocena współpracy z poszczególnymi typami IRP.
Podmiot Średnia ocena współpracy
92
http://biznes.onet.pl/mpips-prywatne-agencje-pomoga-w-aktywizacji-bezrob,18563,5301002,1,news-detal [dostęp 19.11.2012]
Formy współpracy Procent badanych instytucji podejmujących tę formę współpracy z:
WUP PUP OHP Agencje zatrudnienia
Instyt. szkoleniowa
Instytucja Dialogu
Społecznego
Instytucja Partnerstwa Lokalnego
Wspólne aplikowanie o projekty 25,9% 22,2% 0,0% 1,9% 13,0% 9,3% 5,6%
Wspólna realizacja projektów 38,9% 31,5% 7,4% 3,7% 29,6% 13,0% 11,1%
Wymiana wiedzy i doświadczeń 55,6% 59,3% 24,1% 14,8% 42,6% 44,4% 22,2%
Pozyskiwanie/udostępnianie ofert pracy, staży i praktyk
42,6% 63,0% 27,8% 37,0% 7,4% 14,8% 3,7%
Monitorowanie lokalnego rynku pracy
48,1% 35,2% 9,3% 9,3% 13,0% 13,0% 13,0%
Pomoc w poszukiwaniu miejsc pracy
20,4% 35,2% 25,9% 20,4% 16,7% 9,3% 9,3%
Udzielanie informacji o działalności innych instytucji
24,1% 29,6% 5,6% 7,4% 13,0% 22,2% 14,8%
Inne 13,0% 7,4% 7,4% 7,4% 27,8% 5,6% 1,9%
____________________________________________________________________________ 32 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Wojewódzki Urząd Pracy 4,4 Powiatowy Urząd Pracy 4,2 Ochotnicze Hufce Pracy 4,0 Agencje zatrudnienia 3,4 Instytucje szkoleniowe 4,2 Instytucje dialogu społecznego 4,1 Instytucje partnerstwa lokalnego 4,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI IRP (N=54).
Współpraca z pozostałymi instytucjami oceniana była raczej dobrze (średnia ocena 4 i więcej). Biorąc pod
uwagę, że obejmuje ona w dużej mierze wymianę wiedzy i doświadczeń, można zauważyć, że jest to kluczowy
obszar współpracy różnych instytucji rynku pracy.
Więcej światła na temat współpracy różnych podmiotów zaangażowanych w udzielanie wsparcia osobom
bezrobotnym w trudnej sytuacji na rynku pracy rzucają wypowiedzi beneficjentów realizujących projekty w
ramach PO KL.
W kontekście współpracy pomiędzy różnymi instytucjami i organizacjami realizującymi projekty skierowane do
osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy można wskazać dwa główne obszary współpracy:
współpracę z urzędami pracy oraz współpracę z organizacjami/jednostkami oferującymi swoją pomoc osobom
bezrobotnym (w tym osobom znajdującym się w trudnej sytuacji na rynku pracy).
Większość badanych organizacji i instytucji realizujących projekty skierowane do omawianej grupy wskazywała,
że bez wsparcia urzędu pracy skuteczna realizacja projektu jest bardzo utrudniona. Wsparcie to jest potrzebne
przede wszystkim na etapie rekrutacji (rekrutacja z wykorzystaniem PUP jest bardzo skuteczna w przypadku
zarejestrowanych bezrobotnych).
Drugim obszarem współpracy jest wymiana wiedzy i informacji. Instytucje i organizacje korzystają z wiedzy i
opracowań urzędów pracy przygotowując się do realizacji projektu, przede wszystkim z informacji o stanie
bezrobocia oraz rankingów zawodów deficytowych i nadwyżkowych, które są wykorzystywane do uzasadnienia
wniosku o dofinansowanie projektów. Wypowiedzi badanych beneficjentów wskazują, że współpraca z
urzędem rzadko wykracza poza tak nakreślone ramy.
Ciekawym wątkiem, który pojawił się przy okazji projektów systemowych realizowanych przez ośrodki pomocy
społecznej jest współpraca/rywalizacja pomiędzy tymi ośrodkami a powiatowymi urzędami pracy. Instytucje te
często pracują z grupą osób, które są klientami zarówno urzędu pracy, jak i ośrodka pomocy społecznej.
Zarzewiem problemów, jest fakt, że w ramach PO KL, ośrodki pomocy społecznej oraz powiatowe centra
pomocy rodzinie również zajmują się aktywizacją zawodową tych osób, co oznacza, że kompetencje tych dwóch
jednostek się na siebie nakładają. Wydawać by się mogło, że współpraca pomiędzy tymi typami podmiotów,
przynajmniej w zakresie wymiany informacji o wspólnych klientach, powinna być naturalną konsekwencją, a
niestety nie jest. Co więcej, w niektórych sytuacjach urzędy i ośrodki pomocy społecznej rywalizują ze sobą o
uczestników projektów, oferując im bardzo podobne formy wsparcia.
Mamy zawarte partnerstwo z naszym urzędem pracy powiatowym i jesteśmy zobowiązani konsultować z nimi
kroki podejmowane wobec naszych uczestników w projektach i to też robimy. Szczerze mówiąc jednak ta
współpraca nie do końca wpisuje się w nasze oczekiwania (…) są sytuacje gdy nasz klient uczestniczy w naszym
projekcie i wtedy urząd kieruje go na staż, a wiadomo wtedy ma ograniczone możliwości udziału w naszym
projekcie. Tu niestety na tym polu się nie potrafimy dogadać. Owszem taka rozmowa telefoniczna, tak na
szybko ustalić jakieś bieżące sprawy to jest w porządku, ale przebieg tej współpracy nie jest idealny. Czasami
tak sobie myślimy, że może taki wspólny system informatyczny między ośrodkiem pomocy społecznej a
urzędem pracy gdzie będzie można było sprawdzić, np. a ten Kowalski to jest ten co jest na staż przypisany to
____________________________________________________________________________ 33 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
teraz go nie angażujemy w projekty, coś takiego też by tu ułatwiło. Są miasta gdzie ta współpraca między
instytucjami przebiega bardzo fajnie, a tutaj jest ten problem, ten czynnik ludzki. [TDI beneficjent]
Wzajemna wymiana informacji, pomiędzy OPSami. To jest ważne, bo mamy bardzo podobnych klientów. Jak to
powinno wyglądać? Wymiana informacji. Mamy jakiś wspólny program, możemy sobie podglądnąć kto jest
objęty pomocą w OPSach. Oni też realizują swoje projekty systemowe, więc czasami podkradamy sobie
klientów. [TDI beneficjent]
Obserwacje te potwierdzają badania przeprowadzone w ramach projektu „Bliźniaki czy rywale. Współpraca
PUP i OPS w powiatach grodzkich w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej”, z których wynika, że
kontakty pomiędzy tymi instytucjami w dużej mierze opierają się na wysoce sformalizowanych procedurach i
ograniczają się do wymiany informacji o klientach, przy czym obowiązek wymiany informacji często przerzucany
jest właśnie na klienta.93
Co więcej, problem ten prawdopodobnie będzie przybierał na sile, w związku z sygnalizowaną wcześniej zmianą
w strukturze osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Ponieważ pomocą obejmowane są osoby w coraz
trudniejszej sytuacji, które najczęściej są właśnie klientami obydwu instytucji, nakreślenie zasad współpracy
staje się pilną koniecznością.
Rekomendacja: Należy wypracować zasady współpracy pomiędzy powiatowymi urzędami pracy oraz
ośrodkami pomocy społecznej, tak aby nie rywalizowały ze sobą o klienta, ale wymieniały się posiadanymi
informacjami na temat osób, które uczestniczą w projektach.
Drugim wątkiem, który pojawia się w obszarze współpracy pomiędzy różnymi instytucjami rynku pracy jest
współpraca ze stowarzyszeniami i organizacjami działającymi na rzecz osób należących do grup w trudnej
sytuacji na rynku pracy, szczególnie instytucjami dialogu społecznego i partnerstwa lokalnego. Niektórzy
projektodawcy chcąc przygotować projekt odpowiadający na realne potrzeby grupy docelowej korzystali z
doświadczenia i wiedzy takich organizacji np. zrzeszających osoby niepełnosprawne. Takie projekty lepiej
odpowiadają na specyficzne potrzeby osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy niż, projekty
które powstają w oparciu o analizę dostępnych danych i analiz, która bardzo często sprowadza się do
przeglądnięcia ogólnych danych o sytuacji na rynku pracy. Innym typem instytucji, których wiedza może w
znaczący sposób przyczynić się do zwiększenia adekwatności realizowanych projektów są instytucje i
organizacje zajmujące się świadczeniem pomocy na określonym terenie np. w gminie czy dzielnicy, które
doskonale znają problemy społeczne z jakimi borykają się mieszkańcy danego terenu.
W przypadku osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy ta znajomość grupy, wiedza na temat ich
potrzeb, umiejętność dobrania odpowiedniego wsparcia jest kluczowa dla powodzenia działań aktywizacyjnych.
Niestety organizacje i instytucje które udzielają wsparcia takim osobom nie zawsze dysponują odpowiednim
potencjałem aby zrealizować projekt skierowany do swojej grupy docelowej. Dlatego zdaniem ekspertów w
przyszłości należałoby zwrócić uwagę, aby projekty adresowane do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy były
realizowane przez podmioty, które dobrze znają specyfikę grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy i
rozumieją jakiego typu wsparcie jest tym osobom potrzebne. Będzie to krok na drodze do zapewnienia osobom
w trudnej sytuacji na rynku pracy adekwatnego i skutecznego wsparcia.
Rekomendacja: Projekty kierowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy powinny być
realizowane przez podmioty dysponujące wiedzą i doświadczeniem w pracy z grupą docelową lub przez
93
Siła i niemoc. O roli współpracy i przyczynach niewydolności aktualnych rozwiązań systemowych w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej, Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych, Rybnik 2011.
____________________________________________________________________________ 34 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
instytucje realizujące projekt w partnerstwie z organizacją/stowarzyszeniem, które taką wiedzę na temat
grupy posiada.
***
Podsumowanie
Działania skierowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy są świadczone przez bardzo
różne instytucje i podmioty. Niektóre zajmują się pomocą tej grupie docelowej w ramach swoich obowiązków
(przede wszystkim publiczne służby zatrudnienia), inne angażują się we wsparcie poprzez PO KL. Współpraca
pomiędzy tymi instytucjami polega w dużej mierze na wymianie informacji: na temat miejsc pracy, praktyk,
staży lub wymianie wiedzy i doświadczeń. Zaobserwować można dwa główne obszary współpracy IRP
świadczących usługi na rzecz osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Po pierwsze współpraca z lokalnym
urzędem pracy, bez którego skuteczna realizacja projektu adresowanego do osób w trudnej sytuacji na rynku
pracy jest bardzo utrudniona oraz współpraca z instytucjami/organizacjami działającymi na rzecz tych osób a
dysponującymi dużą wiedzą na ich temat. Ponieważ w przypadku działań skierowanych do osób w trudnej
sytuacji na rynku pracy trafna diagnoza potrzeb i zaproponowanie adekwatnego wsparcia ma kluczowe
znaczenie dla skuteczności projektu, dobrym pomysłem wydaje się włączanie podmiotów dysponujących
wiedzą i doświadczeniem w pracy z osobami w trudnej sytuacji na rynku pracy do realizacji projektów.
Dodatkowo współpracę pomiędzy instytucjami rynku pracy działającymi na rzecz osób w trudnej sytuacji na
rynku pracy można wspierać poprzez platformę wymiany wiedzy i informacji. Problemem, który wymaga
podjęcia działania są również relacje pomiędzy ośrodkami pomocy społecznej i powiatowymi urzędami pracy,
które mając często tych samych klientów nie współpracują ze sobą, a wręcz konkurują o uczestników
projektów.
____________________________________________________________________________ 35 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1.1.c.3 Ocena form i skuteczności działań informacyjno-promocyjnych
Instytucje kierujące wsparcie do osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy stosują bardzo
różne metody dotarcia do potencjalnych uczestników. W badaniu skupiono się przede wszystkim na działaniach
informacyjno-promocyjnych kierowanych do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy w ramach rekrutacji do
udziału w projektach PO KL. Za takim wyborem przemawia fakt, że ogromna większość działań podejmowanych
w stosunku do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy jest oferowana w ramach projektów PO
KL. Rekrutacja do projektu jest newralgicznym momentem, od którego w dużej mierze zależy jego powodzenie,
dlatego podmioty świadczące usługi dla tej grupy osób, przykładają do niej dużą wagę. Oznacza to, że analiza
działań podejmowanych w trakcie rekrutacji pozwala na uzyskanie przeglądu możliwych działań i ocenę ich
skuteczności w stosunku do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Co więcej, wynikające z analizy wnioski
można z powodzeniem zastosować do działań dotyczących innych usług dla osób w trudnej sytuacji na rynku
pracy.
Wybór sposobu rekrutacji zależy w dużej mierze od typu projektu, grupy docelowej oraz instytucji realizującej
projekt. Generalnie można wyróżnić dwa typy rekrutacji: otwartą i zamkniętą.
Rekrutacja zamknięta dotyczy projektów adresowanych do klientów konkretnej instytucji, którzy nie zgłaszają
się do udziału sami, ale są typowani przez pracowników instytucji. Zdaniem realizatorów projektów, ten sposób
rekrutacji cechuje się dużą skutecznością, ponieważ pracownicy instytucji dysponują wiedzą o potencjalnych
uczestnikach, która pomaga im wybrać najbardziej zainteresowane udziałem i najlepiej zmotywowane osoby
(np. pracownicy OPS dysponujący wiedzą o swoich klientach – kto wcześniej brał udział w projektach, kto
rezygnował w trakcie realizacji projektu).
Jeżeli zasady wyznaczają to w ten sposób, że projekt jest skierowany wyłącznie dla klientów ośrodka to ten typ
jest najbardziej trafiony. Z tego względu, że osoby będące klientami Ośrodka Pomocy Społecznej nie szukają
ogłoszeń o naborze na kurs czy do projektu. To nie jest ten typ osób. Do nich trzeba wyjść, tak że my coś pani
zaproponujemy a w zamian za to będzie pani miała to czy tamto plus do tego co miesiąc jakieś dodatkowe
pieniążki to wtedy te osoby przyjdą. [TDI beneficjent]
Rekrutacja otwarta, która miała miejsce w większości analizowanych projektów polegała na promowaniu za
pomocą różnych kanałów komunikacji informacji na temat realizacji projektu. Beneficjenci wykorzystywali
bardzo różne sposoby dotarcia do swoich potencjalnych uczestników.
Badane za pomocą ankiety CAWI instytucje rynku pracy, wykorzystywały w największym stopniu ogłoszenia w
Internecie (65% instytucji), plakaty (63%) a także ulotki (57%). Jednak jako najbardziej skuteczną formę
wsparcia, instytucje te wskazały spotkania informacyjne, uzasadniając, że pozwala ona na wyjaśnienie
wątpliwości i pytań uczestników. Jest to o tyle istotne, że jak pokazują wypowiedzi beneficjentów realizujących
projekty osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy są często nieufne wobec projektów, obawiają się że udział
będzie się wiązał dla nich z kosztami lub obowiązkami którym nie będą w stanie podołać.
____________________________________________________________________________ 36 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Rysunek 6 Wykorzystywane przez IRP działania promocyjne.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI IRP (N=54).
Z kolei uczestnicy projektów PO KL z woj. śląskiego ankietowani w badaniu CATI odpowiadali, że dowiadywali
się o możliwości udziału w projekcie, głównie za pośrednictwem pracownika PUP (40% uczestników), z plakatu
(14%) oraz ze strony internetowej PUP (10%). Warto dodać, że jedna czwarta uczestników wskazała na inne
źródła informacji o projekcie – przede wszystkim informacje przekazane przez znajomych, rodzinę którzy
słyszeli o projekcie. Mało skuteczne okazują się informacje w mediach masowych (radio, telewizja). Zdaniem
uczestników najskuteczniejszą metodą informowania o projekcie jest informacja przekazana przez
pracownika PUP (takiego zdania było 37% badanych uczestników). Zwraca tutaj uwagę, fakt że obydwie formy
wskazane jako najskuteczniejsze, zarówno spotkanie informacyjne, jak i informacja przekazana przez
pracownika, zakładają możliwość kontaktu bezpośredniego: dopytania o warunki udziału w projekcie,
obowiązki jakie nakłada na uczestnika itp.
Rysunek 7 Sposób w jaki uczestnicy projektów dowiedzieli się o projekcie.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników PO KL (N=300).
Równocześnie należy podkreślić, że w przypadku projektów adresowanych do osób bezrobotnych, skuteczna
rekrutacja z pominięciem Powiatowego Urzędu Pracy jest niezwykle utrudniona. Informacje przekazywane
52%
65%
7%
63%
57%
39%
33%
22%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Ogłoszenia w prasie
Ogłoszenia w Internecie
Ogłoszenia w radiu
Plakaty
Ulotki
Spotkania informacyjne
Współpraca z innymi…
Inne
40%
10%
8%
14%
9%
10%
2%
5%
2%
24%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%
Od pracownika PUP
Ze strony internetowej PUP
Poprzez instytucję/organizację z której…
Z plakatu
Z ulotki informacyjnej
Z innych stron internetowych
Radio
Prasa
Telewizja
Inny sposób
____________________________________________________________________________ 37 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
przez pracownika, na stronie urzędu lub na plakacie w urzędzie są najskuteczniejszym kanałem dotarcia do
potencjalnych uczestników projektów.
Równocześnie oznacza to, że tam gdzie grupa docelowa obejmuje również osoby nieaktywne zawodowo – czyli
niezarejestrowane w PUP niezwykle ważne są inne kanały komunikacji. Taka sytuacja ma miejsce m.in. w
przypadku projektów realizowanych w ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej, które w dużej
mierze obejmują osoby niezarejestrowane w urzędzie pracy.
Dodatkowo, tam gdzie grupa docelowa uczestników projektu jest silnie zawężona (tzn. obejmuje tylko jeden
typ osób w trudnej sytuacji na rynku pracy – np. osoby niepełnosprawne) kampania w mediach masowych jest
mało skuteczna a równocześnie kosztowna.
Doświadczenia realizatorów projektów PO KL, o których mówili w badaniu TDI, wskazują, że dobrym pomysłem
na dotarcie do grup osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, jest skorzystanie z
pośrednictwa organizacji i stowarzyszeń działających na rzecz takich osób. Sposób ten sprawdza się
szczególnie w przypadku osób niepełnosprawnych oraz matek, które nie powróciły na rynek pracy po urlopie
macierzyńskim, a także w małych społecznościach wiejskich, gdzie organizacje np. Ochotnicze Straże Pożarne
czy Koła Gospodyń Wiejskich mają szerokie kontakty oraz dużą wiedzę na temat lokalnej społeczności. Jest to
kolejny powód dla którego warto włączać instytucje dialogu społecznego do realizacji projektów dla osób w
trudnej sytuacji na rynku pracy (por. 1.1.c.1).
Trzeba kanały dostosować do grupy, jak korzystamy z mediów, to media takie które docierają do naszych
uczestników, coraz gorzej sprawdzają się ulotki i plakaty, jeżeli juz to dystrybuowane poprzez takie organizacje.
W rekrutację zawsze mamy zaangażowane organizacje jakoś zaangażowane w pracę z daną grupą, jeżeli
robiliśmy projekt dla głuchych był zaangażowany Polski Związek Głuchych, jeśli projekt dla kobiet to organizacje
kobiece. [TDI beneficjent]
W przypadku projektów kierowanych do osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy
kluczowa wydaje się dywersyfikacja podejmowanych działań promocyjnych oraz ich dostosowanie do
charakterystyki osób w trudnej sytuacji na rynku pracy.
Realizatorzy projektów jako dające dobre efekty wskazywali głównie na media lokalne – prasa, radio; a także
wykorzystanie ogłoszeń parafialnych.
Ten punkt widzenia uzupełniają instytucje realizujące projekty, które również stosowały różne metody dotarcia
do uczestników ale jako najskuteczniejsze wskazały te, które uwzględniają specyfikę grupy docelowej. Osoby w
trudnej sytuacji na rynku pracy niekoniecznie korzystają z Internetu czy czytają prasę. Dobra znajomość grupy
docelowej poprzez realizatora projektu pozwala na dobór najbardziej odpowiednich kanałów komunikacji.
Przede wszystkim projektodawca musi dokładnie znać swoją grupę docelową, musi wiedzieć do kogo ten
projekt kieruje, jeśli wie jaki typ odbiorców powinien się znaleźć w tym projekcie, wie jak do nich dotrzeć, wie
co mniej więcej czytają, czy mają dostęp do Internetu, czy kampania internetowa ma sens czy nie. Czym są
zainteresowani, do jakich miejsc chodzą. [TDI beneficjent]
Instytucje, które realizowały działania adresowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy,
wykorzystywały te same formy dotarcia do respondentów ale zwracały uwagę na jeszcze jeden aspekt związany
z działaniami informacyjno-promocyjnymi. Bardzo ważny jest nie tylko kanał komunikacji użyty do kontaktu z
potencjalnym odbiorcą działań ale również sama treść przekazu – rzetelne przekazanie informacji i jasne
określenie korzyści oraz wymogów dla uczestników. Także w tych wypowiedziach pojawił się wątek spotkań
informacyjnych, na których można szczegółowo opowiedzieć o założeniach planowanych działań.
Na pewno ważne jest właściwe przedstawienie tej informacji i warto to zestopniować, czyli przygotować taka
krótką informację, która będzie zaproszeniem na spotkanie na którym pojawi się więcej informacji na temat
____________________________________________________________________________ 38 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
samego działania, projektu, co konkretnie będzie oferowane. Myślę że na początku warto podać jak najwięcej,
żeby osoby wiedziały już z czym mogą mieć trudność, żeby nie dochodziło później do wypadania uczestników.
[TDI beneficjent]
Równocześnie instytucje te zaznaczały, że działania dobrze odpowiadające na potrzeby osób w trudnej sytuacji
na rynku pracy, spotykają się z większym zainteresowaniem odbiorców.
Doświadczenia instytucji realizujących projekty pokazują, że dobrze przeprowadzona rekrutacja pozwala na
uniknięcie części problemów w toku realizacji projektu. Nie może się ona ograniczyć do przyjęcia osób chętnych
i spełniających kryteria formalne udziału w projekcie, ale powinna zakładać zweryfikowanie motywacji do
udziału w projekcie, tak aby możliwe było skierowanie wsparcia do osób którym faktycznie można pomóc.
Ważny jest w tym miejscu, wspominany wcześniej aspekt współpracy pomiędzy różnymi instytucjami rynku
pracy, szczególnie z urzędami pracy i ośrodkami pomocy społecznej w celu zidentyfikowania z jakiego wsparcia
potencjalny uczestnik do tej pory korzystał. Równie ważne jest określenie czy działania oferowane w ramach
projektu pokrywają się z potrzebami zainteresowanych udziałem.
Po pierwsze, wiemy już z innych projektów, że nie jesteśmy w stanie jedną ankietą zgłoszeniową ocenić czy ktoś
faktycznie posiada predyspozycje czy nie. Nie jesteśmy w stanie po 5 – 10 minutowej rozmowie określić czy ktoś
posiada motywacje czy tylko udaje. Tak naprawdę trzeba się mocno zagłębić w rozmowę, żeby rzeczywiście
zauważyć kim ta osoba jest, jakie ma motywacje, dlaczego tak naprawdę przyszła na tę rozmowę, jakie ma
kwalifikacje, co robiła w życiu, co chciałaby robić w przyszłości, jakie ma ambicje. Tego się nie da zrobić w 5 – 10
minut. Przy tak wymagającej grupie docelowej to naprawdę trzeba poświęcić temu czas, żeby później
doprowadzić do efektywności takiego projektu. Chodziło głównie o to żeby pieniądze z projektu nie zostały
wyrzucone w błoto. [TDI beneficjent]
Beneficjenci projektów PO KL wspominali również o coraz większej konkurencji pomiędzy różnymi instytucjami
oferującymi wsparcie, która nieraz utrudnia im znalezienie chętnych do udziału w projekcie - niektórym
bezrobotnym proponuje się uczestnictwo w kilku różnych projektach przez co, to realizatorzy projektów muszą
zabiegać o uczestników. Powoduje to, że w projekcie znajdują się osoby, które niekoniecznie na nim skorzystają
bo beneficjenci musieli mieć zapisaną we wniosku liczbę uczestników i brali wszystkich, którzy spełniali
wymagania.
Doświadczenia realizatorów projektów w ramach PO KL pokazują, że skuteczniejsze są projekty, które
adresowane są tylko do grupy osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Projekty kierowane do
osób bezrobotnych ogółem, wszystkich traktują jednakowo, nie biorą pod uwagę specyficznych potrzeb osób
należących do grup w trudnej sytuacji na rynku pracy. Oznacza to, że osoby te otrzymują identyczne wsparcie
jak inni bezrobotni. W projektach dedykowanych tylko jednej wybranej grupie, możliwe jest dostosowanie form
wsparcia i uwzględnienie specyficznych potrzeb. Na pierwszy plan wysuwają się tu w szczególności potrzeby
związane z motywowanie tych osób do udziału i ukończenia projektu.
Co więcej zdaniem realizatorów projektów, nie wystarczy określenie, że projekt jest skierowany do osób w
trudnej sytuacji, warto wybrać jedną, konkretną grupę i do niej adresować wsparcie. Pozwala to na
zagwarantowanie w projekcie działań niwelujących bariery i przeszkody jakie występują w aktywizacji tych
osób, np. zapewnienie opieki nad dzieckiem dla matek, które nie powróciły na rynek pracy czy organizowanie
szkoleń dla osób niepełnosprawnych w odpowiednio przystosowanych miejscach.
Nigdy nie robimy do ogółu, bo trudno wtedy o diagnozę, zawsze robimy to we współpracy z urzędami pracy,
koszty rekrutacji osób bezrobotnych byłyby bardzo duże bez współpracy, to była jasno określona grupa,
wybrana po rozmowach z doradcami z urzędów pracy. Współpraca z urzędami bardzo dużo daje, bo oni na co
dzień z nimi rozmawiają.
____________________________________________________________________________ 39 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Teraz robimy całe projekty pod daną grupę i to wszystko jest dostosowane do danych osób, np. materiały
większą czcionką, bardziej czytelne itd. Myślę ze działania powinny być osobne dla każdej grupy, działania w
projekcie ukierunkowane na potrzeby danej grupy. [TDI beneficjent]
Organizowanie projektów skierowanych tylko do jednej grupy ma jeszcze jeden bardzo pozytywny efekt –
sprzyja wytworzeniu wspólnoty doświadczeń uczestników, którzy mogą stanowić dla siebie wzajemnie grupę
wsparcia dzielącą się doświadczeniami oraz wspierającą w trudnych chwilach. Na taką możliwość wskazują
wypowiedzi uczestników projektów.
Z drugiej strony eksperci badani w projekcie wskazywali na ograniczenia związane z kierowaniem projektów
tylko do jednej grupy docelowej. W niektórych przypadkach znalezienie takiej grupy jest bardzo trudne (jeśli
nie, niemożliwe). Co więcej, zdaniem ekspertów, stworzenie bardzo jednorodnej grupy osób.
Szereg innych form zajęć pokazuje ze jeżeli grupa jest zawężona, z tymi samymi problemami to ciężko te osoby
przygotować do wejścia na rynek pracy, jeżeli nie ma przykładu ze można coś zmienić. Jeżeli pojawia się zmiana
otoczenia, np. nie mówimy tylko o osobach niepełnosprawnych bezrobotnych, pojawia się ktoś, kto jest
zatrudniony to już inaczej. [IDI Ekspert rynku pracy ]
Rekomendacja: Wsparcie dla osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy powinno
być kierowane w osobnych projektach konkursowych, stworzonych z myślą o tych osobach i
uwzględniających ich potrzeby (jeżeli chodzi projekty systemowe to powinny zawierać możliwość
zróżnicowania wsparcia w zależności od potrzeb uczestników, co już się dzieje). Dodatkowo, przynajmniej
część konkursów powinna być adresowana do jednej, wybranej grupy osób znajdujących się w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy: tzn. powinien być zagwarantowany ich większościowy udział w projekcie. Do
projektów można byłoby włączyć inne osoby pod warunkiem zapewnienia im wsparcia zgodnego z ich
potrzebami. Wybór grupy powinien należeć do projektodawcy, który z kolei powinien oprzeć się o
identyfikację potrzeb na lokalnym rynku pracy.
***
Podsumowanie
Promocja i informowanie o działaniach skierowanych do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku
pracy odbywają się z wykorzystaniem różnych kanałów: zarówno tych masowych skierowanych do ogółu
odbiorców (media lokalne, strony w Internecie) jak również sprofilowanych ze względu na grupę docelową (np.
w przypadku osób niepełnosprawnych, informowanie poprzez organizację pozarządową zrzeszającą takie
osoby). Dobra znajomość grupy docelowej i zidentyfikowanie najlepszych dla niej kanałów komunikacji
znacząco przyczynia się do powodzenia rekrutacji do projektów.
Okazuje się, że w przypadku osób bezrobotnych w trudnej sytuacji na rynku pracy, największy zasięg mają
działania informacyjno-promocyjne wykorzystujące wsparcie powiatowego urzędu pracy (informacja na
stronach urzędu, plakaty w urzędzie, informacja udzielana poprzez pracownika urzędu).
Wyniki badania pokazują również, że w związku z różnymi obawami jakie często mają osoby w trudnej sytuacji
na rynku pracy, najskuteczniejsze w rekrutacji są działania dające możliwość interakcji, wyjaśnienia, zadania
pytania, szczególnie w zakresie obowiązków i wymogów jakie się nakłada na uczestnika (spotkania
informacyjne i kontakt z pracownikiem PUP).
____________________________________________________________________________ 40 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1.1.d Typologia mechanizmów pobudzających aktywność zawodową wybranych
grup osób w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy.94
1.1.d.1 Działania adresowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku
pracy
Osobom znajdującym się w trudnej sytuacji na rynku pracy instytucje i organizacja opisywane wcześniej oferują
różnego rodzaju wsparcie i działania. Jak wspominano charakteryzując instytucje rynku pracy, które świadczą
działania na rzecz osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, instytucje publiczne robią to w ramach obowiązków
nałożonych ustawą, natomiast niepubliczne angażują się w działania przede wszystkim poprzez PO KL.
Publiczne Służby Zatrudnienia działając na podstawie ustawy o promocji zatrudnienia mają realizować działania
zmierzające do aktywizacji osób bezrobotnych za pomocą aktywnych programów rynku pracy. obejmują one
szkolenia z aktywnego poszukiwania pracy, zajęcia aktywizacyjne, poradnictwo zawodowe, szkolenia, staże,
przygotowanie zawodowe, dotacje na uruchomienie działalności gospodarczej, refundacje kosztów
zatrudnienia, prace interwencyjne, roboty publiczne, prace społecznie użyteczne. Poradnictwo zawodowe
obejmuje pomoc osobom bezrobotnym w planowaniu swojego życia zawodowego, wyborze ścieżki kariery
zawodowej. Doradztwo może być świadczone indywidualnie lub grupowo. Szkolenia z poszukiwania pracy oraz
zajęcia aktywizacyjne mają na celu przygotowanie osób bezrobotnych do poszukiwania pracy i poruszania się
na rynku pracy. Szkolenia to pozaszkolne formy, których celem jest u uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie
umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do pracy. Przygotowanie zawodowe
obejmuje praktyczną naukę zawodu, staże nabywanie umiejętności praktycznych potrzebnych do wykonywania
pracy. Dotacje z kolei, polegają na przyznaniu bezrobotnemu jednorazowo środków na podjęcie działalności
gospodarczej.
Prace interwencyjne obejmują tworzenie przez pracodawców nowych miejsc pracy wyniku umowy ze starostą.
Prace interwencyjne mają na celu wsparcie osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy
i pozwalają na ich okresową aktywizację zawodową. Roboty publiczne czyli zatrudnienia bezrobotnego w
okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy do pracy organizowanych przez gminy, organizacje pozarządowe. Prace
społecznie użyteczne z kolei, to prace wykonywane przez bezrobotnych bez prawa do zasiłku na skutek
skierowania przez starostę. Prace organizowane są przez gminę w jednostkach organizacyjnych pomocy
społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą charytatywną lub na rzecz
społeczności lokalnej.95
Jak widać, z wyłączeniem prac interwencyjnych, programy te kierowane są do ogółu bezrobotnych. Ich
efektywność mierzona jest głównie za pomocą wskaźnika efektywności zatrudnieniowej, informuje jaki procent
osób kończących program znalazł zatrudnienie w czasie do 3 miesięcy od jego zakończenia.
Zgodnie z danymi Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, w 2010 roku, osoby bezrobotne do 25 roku
życia w województwie śląskim, najczęściej wybierały następujące formy aktywnych programów rynku pracy:
staże, indywidualne poradnictwo zawodowe oraz szkolenia. Równocześnie wypada odnotować, iż młodzi
bezrobotni stanowili najliczniejszą grupę wśród ogółu pozostających bez zatrudnienia, którzy korzystali ze staży,
przygotowania zawodowego w miejscu pracy i prac interwencyjnych. Popularność tego rodzaju programów
94
W badaniu analizowane były przede wszystkim działania kierowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy, podejmowane w ramach PO KL. Za takim wyborem przemawia kilka czynników: najwięcej działań podejmowanych w stosunku do tych osób jest właśnie w ramach EFS, ze względu na sposób przyznawania wsparcia możliwe jest określenie jakiego typu działania podejmowane były wobec osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy. 95
Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w 2010 roku, WUP Katowice 2011.
____________________________________________________________________________ 41 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
pośród ludzi młodych, należy wiązać przede wszystkim z faktem, iż umożliwiają one zdobycie niezbędnego
doświadczenia i kwalifikacji zawodowych, których brak jak wspominano wcześniej jest jednym z głównych
problemów tych osób. Niemniej jednak trzeba zauważyć, że najwyższym stopniem efektywności
zatrudnieniowej w odniesieniu do bezrobotnych poniżej 25 roku życia, charakteryzowały się prace
interwencyjne, roboty publiczne, a także staże. Z kolei najniższy współczynnik efektywności zatrudnieniowej w
tej grupie osób pozostających bez pracy, odnotowano w przypadku: zajęć aktywizacyjnych, szkoleń w zakresie
aktywnego poszukiwania pracy, jak również prac społecznie użytecznych96
. Jednakże eksperci związani
z publicznymi służbami zatrudnienia sugerują, iż aby walczyć skutecznie z problemem bezrobocia wśród osób
młodych niezbędne jest podejmowanie działań wcześniej, zanim uczniowie wejdą na rynek pracy. Wskazuje się
tutaj na podejmowanie działań takich jak: udzielanie porad uczniom i / lub ich rodzicom bez względu na to, czy
osoby te są uprawnione do takiej pomocy, organizowanie na terenie placówek oświatowych spotkań uczniów
z doradcami zawodowymi lub przedstawicielami urzędów pracy, spotkania przedstawicieli urzędów pracy z
kadrą dydaktyczną, a także prowadzenie specjalistycznych szkoleń dla pedagogów szkolnych, którzy mogliby
stać się pierwszą pomocą doradczą dla uczniów poszukujących swojego miejsca na rynku pracy97
.
Tabela 4 Udział kategorii bezrobotnych do 25 roku życia w różnych formach aktywizacji zawodowej.
bezrobotni do 25
zaję
cia
akty
wiz
acyj
ne szkolenia z
zakresu aktywnego
poszukiwania pracy
indywidualne poradnictwo zawodowe
prace społecznie użyteczne
rob
oty
pu
blic
zne
pra
ce
inte
rwe
ncy
jne
przygotowanie zawodowe
w miejscu pracy staż
e
szko
len
ia
udział w poszczególnych programach
19% 12% 22% 6% 16% 34% 40% 59% 24%
najskuteczniejsze formy98
76% 84%
61%
najmniej skuteczne formy99
21% 22%
24%
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w
2010 roku”, WUP Katowice 2011.
Indywidualne poradnictwo zawodowe, staże i szkolenia, w 2010 roku, były najczęściej wybieranymi formami
aktywizacji na rynku pracy, przez kobiety, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia. Najwyższy
poziom efektywności zatrudnieniowej w odniesieniu do tej grupy osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji na
rynku pracy, osiągnięto w przypadku prac interwencyjnych, robót publicznych i staży. Natomiast najniższym
stopniem efektywności wśród kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia, cechowały się:
zajęcia aktywizacyjne, szkolenia z zakresu aktywnego poszukiwania pracy, a także indywidualne poradnictwo
pracy100
. Z kolei według raportu „Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz
prognoza” najważniejsze działania, jakie należałoby podjąć w celu aktywizacji kobiet wracających na rynek
pracy po urodzeniu dziecka są związane ze wsparciem w zapewnieniu opieki nad dziećmi. Ważnym elementem
przeciwdziałania bezrobociu w tej grupie wydają się być również kreowanie wśród pracodawców świadomości
96
Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w 2010 roku, WUP w Katowicach, Obserwatorium Rynku Pracy, Katowice, 2011. 97
Raport z badania: Rynek pracy województwa śląskiego – identyfikacja obszarów problemowych, ocena funkcjonowania modelu edukacyjnego oraz roli lokalnych liderów gospodarczych w kreowaniu możliwości rynku pracy, Katowice, 2011. 98
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 99
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 100
Efektywność (…) op.cit.
____________________________________________________________________________ 42 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
korzyści, jakie płyną z zatrudniania kobiet oraz przekazywanie wiedzy związanej z możliwościami
wykorzystywania instrumentów prawnych takich jak np. elastyczne formy zatrudnienia101
.
Tabela 5 Udział kategorii bezrobotnych kobiet, które nie powróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka w różnych formach aktywizacji zawodowej.
Kobiety, które nie powróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka
zaję
cia
akty
wiz
acyj
ne szkolenia z
zakresu aktywnego
poszukiwania pracy
indywidualne poradnictwo zawodowe
prace społecznie użyteczne
rob
oty
pu
blic
zne
pra
ce in
terw
en
cyjn
e
prz
ygo
to
wan
ie z
awo
do
we
w m
iejs
cu p
racy
staż
e
szko
len
ia
udział w poszczególnych programach
10% 17% 9% 16% 4% 4% 10% 6% 6%
najskuteczniejsze formy
61% 79%
51%
najmniej skuteczne formy
8% 9% 14%
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w
2010 roku”, WUP Katowice 2011.
Z kolei jeśli chodzi o bezrobotnych powyżej 50 roku życia w województwie śląskim, to według danych
Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach w 2010 roku, najczęściej korzystali z następujących form wsparcia:
indywidualnego poradnictwa zawodowego, szkoleń oraz zajęć aktywizacyjnych. W przypadku rozpatrywanej
grupy osób pozostających bez pracy, najwyższym wskaźnikiem efektywności zatrudnieniowej odznaczały się:
prace interwencyjne, roboty publiczne, a także staże. Z kolei najniższą efektywność zaobserwowano w
przypadku: zajęć aktywizacyjnych, szkoleń z zakresu aktywnego poszukiwania pracy, jak również
indywidualnego poradnictwa zawodowego102
. Dla grupy bezrobotnych w starszym wieku istotnym jest również,
aby umożliwić im realizowanie podejścia life long learning, czyli uczenia się przez całe życie. Ze względu na
szybko zmieniającą się sytuację na rynku pracy i pojawianie się nowoczesnych technologii, ich dotychczasowe
kompetencje szybko mogą ulec dewaluacji. Umożliwiając bezrobotnym w wieku 45+ lub 50+ rozwój
posiadanych kompetencji, daje się również wiarę we własne możliwości i poczucie nie pozostawania w tyle za
młodszymi103
. Kolejnym ważnym elementem wsparcia dla tej grupy bezrobotnych jest pomoc psychologiczna,
jak chociażby porady indywidualne i warsztaty grupowe, które są dodatkowym motywatorem do działania104
.
Tabela 6 Udział kategorii bezrobotnych powyżej 50 roku życia w różnych formach aktywizacji zawodowej.
Bezrobotni powyżej 50 roku życia
zaję
cia
akty
wiz
acyj
ne szkolenia z
zakresu aktywnego
poszukiwania pracy
indywidualne poradnictwo zawodowe
prace społecznie użyteczne
rob
oty
pu
blic
zne
pra
ce in
terw
en
cyjn
e
prz
ygo
to
wan
ie z
awo
do
we
w m
iejs
cu p
racy
staż
e
szko
len
ia
udział w poszczególnych programach
26% 29% 22% 34% 33% 20% 5% 9% 19%
najskuteczniejsze formy105
62% 79%
46%
101
Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoza, Katowice, 2010 102
Efektywność (…) op.cit. 103
Aktywizacja zawodowa osób 50+ i zarządzanie wiekiem. Informacje użyteczne dla instytucji rynku pracy, Warszawa, 2010 104
Wrażliwy nie znaczy Niemożliwy czyli jak skutecznie realizować projekty aktywizujące osoby niepełnosprawne, powyżej 50 roku życia, mieszkańców terenów wiejskich, osoby bezdomne i uzależnione oraz z wykształceniem niepełnym średnim i niższym, Kraków, 2011. 105
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa.
____________________________________________________________________________ 43 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
najmniej skuteczne formy106
8% 11% 17%
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w
2010 roku”, WUP Katowice 2011.
W 2010 roku, jak wynika z informacji Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, bezrobotni bez kwalifikacji
zawodowych, najczęściej wybierali następujące programy rynku pracy: indywidualne poradnictwo zawodowe,
staże, zajęcia aktywizacyjne. W odniesieniu do analizowanej grupy osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji na
rynku pracy najwyższy stopień efektywności zatrudnieniowej osiągnięto w ramach: prac interwencyjnych, robót
publicznych oraz staży. Natomiast najniższym współczynnikiem efektywności cechowały się: szkolenia z zakresu
aktywnego poszukiwania pracy, zajęcia aktywizacyjne i indywidualne poradnictwo zawodowe107
. Zgodnie z
danymi Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, w 2010 roku, osoby bezrobotne bez doświadczenia
zawodowego, najczęściej korzystały z następujących form wsparcia: staży, indywidualnego poradnictwa
zawodowego i szkoleń. Popularność tego rodzaju programów rynku pracy wśród rozpatrywanej grupy
bezrobotnych, trzeba wiązać w głównej mierze z faktem, iż dają one możliwość zdobycia niezbędnego
doświadczenia zawodowego. Równocześnie wypada odnotować, że najwyższym wskaźnikiem efektywności
zatrudnieniowej w przypadku tej grupy osób pozostających bez pracy, charakteryzowały się: prace
interwencyjne, roboty publiczne, a także przygotowanie zawodowe w miejscu pracy. Z kolei najniższy stopień
efektywności zatrudnieniowej w odniesieniu do bezrobotnych nieposiadających doświadczenia zawodowego,
osiągnięto w ramach: szkoleń z zakresu aktywnego poszukiwania pracy, zajęć aktywizacyjnych oraz prac
społecznie użytecznych108
. Indywidualne poradnictwo zawodowe, szkolenia, jak również staże, w 2010 roku,
były najczęściej wybieranymi programami rynku pracy, przez bezrobotnych legitymujących się wykształceniem
niższym niż średnie. W odniesieniu do badanej grupy osób w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy,
najwyższą efektywność zatrudnieniową osiągnięto w ramach: prac interwencyjnych, indywidualnego
poradnictwa zawodowego, a także robót publicznych. Z kolei najniższy współczynnik efektywności
zaobserwowano w przypadku następujących form wsparcia: szkoleń z zakresu aktywnego poszukiwania pracy,
zajęć aktywizacyjnych oraz szkoleń ukierunkowanych na zdobycie kwalifikacji zawodowych109
. Wśród osób
posiadających niższe wykształcenie mogą pojawić się problemy związane z tendencją do szybkiego zniechęcania
się, ale także problemy z nałogami, brakiem w sferze kultury osobistej, czy umiejętności poruszania się na rynku
pracy. W związku z tym, aby działania były skuteczne niezbędne wydaje się organizowanie zajęć jak najbardziej
angażujących je w różnego rodzaju aktywności, także te, które pozwalają nawiązać znajomości i kontakty
towarzyskie. Postuluje się, aby w tym celu wykorzystywać wszelkie dostępne instrumenty do aktywizacji, w tym
także: strony lub fora internetowe, sms-y, e-maile oraz imprezy integracyjne. Dzięki temu przełamany zostanie
problem zniechęcenia i łatwiej będzie można przekazać im wiedzę i poszerzyć ich kwalifikacje110
.
Tabela 7 Udział kategorii bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego oraz bezrobotnych bez wykształcenia średniego w różnych formach aktywizacji zawodowej.
Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych
zaję
cia
akty
wiz
acyj
ne
szko
len
ia z
za
kres
u
akty
wn
ego
p
osz
uki
wan
ia
pra
cy
ind
ywid
ual
ne
p
ora
dn
ictw
o
zaw
od
ow
e
pra
ce s
po
łecz
nie
u
żyte
czn
e
rob
oty
pu
blic
zne
pra
ce in
terw
en
cyjn
e
prz
ygo
to
wan
ie
zaw
od
ow
e w
mie
jscu
pra
cy
staż
e
szko
len
ia
udział w poszczególnych
27% 31% 28% 22% 19% 30% 33% 58% 28%
106
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 107
Efektywność (…) op.cit. 108
Ibidem. 109
Efektywność (…) op.cit. 110
Wrażliwy (…) op.cit.
____________________________________________________________________________ 44 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
programach
najskuteczniejsze formy111
71% 88% 62%
najmniej skuteczne formy112
14% 13%
28%
Bezrobotni bez doświadczenia zawodowego
zaję
cia
akty
wiz
acyj
ne
szko
len
ia z
za
kres
u
akty
wn
ego
p
osz
uki
wan
ia
pra
cy
ind
ywid
ual
ne
p
ora
dn
ictw
o
zaw
od
ow
e
pra
ce
spo
łecz
nie
uży
tecz
ne
rob
oty
pu
blic
zne
pra
ce in
terw
en
cyjn
e
prz
ygo
to
wan
ie
zaw
od
ow
e
w m
iejs
cu
pra
cy
staż
e
szko
len
ia
udział w poszczególnych programach
27% 31% 28% 22% 19% 30% 33% 58% 28%
najskuteczniejsze formy113
71% 88% 62%
najmniej skuteczne formy114
14% 13%
28%
Bezrobotni bez wykształcenia średniego
zaję
cia
akty
wiz
acyj
ne
szko
len
ia z
za
kres
u
akty
wn
ego
p
osz
uki
wan
ia
pra
cy
ind
ywid
ual
ne
p
ora
dn
ictw
o
zaw
od
ow
e
pra
ce
spo
łecz
nie
uży
tecz
ne
rob
oty
pu
blic
zne
pra
ce in
terw
en
cyjn
e
prz
ygo
to
wan
ie
zaw
od
ow
e
w m
iejs
cu p
racy
staż
e
szko
len
ia
udział w poszczególnych programach
56% 59% 49% 79% 67% 45% 58% 22% 42%
najskuteczniejsze formy115
83%
66% 84%
najmniej skuteczne formy116
10% 10%
25%
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w
2010 roku”, WUP Katowice 2011.
Według informacji Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, w 2010 roku, osoby bezrobotne, samotnie
wychowujące co najmniej jedno dziecko do ukończenia 18 roku życia, najczęściej wybierały następujące
programu rynku pracy: indywidualne poradnictwo pracy, staże, jak również szkolenia. Równocześnie wypada
uwypuklić, że najwyższą efektywność zatrudnieniową w tej grupie bezrobotnych, pozostających w trudnej
sytuacji na rynku pracy, osiągnięto w przypadku realizacji: prac interwencyjnych, robót publicznych oraz staży.
Natomiast najniższym stopniem efektywności zatrudnieniowej odznaczały się: szkolenia z zakresu aktywnego
poszukiwania pracy, zajęcia aktywizacyjne, a także indywidualne poradnictwo zawodowe117
.
Tabela 8 Udział kategorii bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko w różnych formach aktywizacji zawodowej.
Bezrobotni samotnie wychowujący dziecko
zaję
cia
akty
wiz
acyj
ne szkolenia z
zakresu aktywnego
poszukiwania pracy
indywidualne poradnictwo zawodowe
prace społecznie użyteczne
rob
oty
pu
blic
zne
pra
ce in
terw
en
cyjn
e
prz
ygo
to
wan
ie z
awo
do
we
w m
iejs
cu p
racy
staż
e
szko
len
ia
111
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 112
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 113
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 114
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 115
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 116
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 117
Efektywność (…) op.cit.
____________________________________________________________________________ 45 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
udział w poszczególnych programach
9% 13% 8% 16% 8% 7% 8% 5% 6%
najskuteczniejsze formy118
68% 82%
52%
najmniej skuteczne formy119
12% 11% 17%
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w
2010 roku”, WUP Katowice 2011.
W grupie bezrobotnych niepełnosprawnych , zgodnie z informacjami Wojewódzkiego Urzędu Pracy w
Katowicach, w 2010 roku, odbiorcy wsparcia najczęściej korzystali z następujących aktywnych programów
rynku pracy: indywidualnego poradnictwa zawodowego, szkoleń oraz staży. Jednocześnie trzeba odnotować, iż
najwyższy wskaźnik efektywności zatrudnieniowej w odniesieniu do tej grupy bezrobotnych, osiągnięto w
przypadku: prac interwencyjnych, robót publicznych, jak również staży. Z kolei najniższą efektywnością
charakteryzowały się: zajęcia aktywizacyjne, szkolenia z zakresu aktywnego poszukiwania pracy i szkolenia
mające na celu zdobycie lub podniesienie kwalifikacji zawodowych120
. Działania mające służyć poprawie sytuacji
osób bezrobotnych, którzy są niepełnoprawni powinny charakteryzować się przede wszystkim
kompleksowością. Osoby te często nie miały wcześniej kontaktu z rynkiem pracy, a więc konieczne są działania
uczące je, jak odnaleźć się na rynku pracy, a często także aktywnego udziału w społeczeństwie, w tym przede
wszystkim należy zwrócić uwagę na poradnictwo indywidualne, wsparcie psychologiczne, czy warsztaty
motywacyjne. Nie należy zapominać również o ciągłym podnoszeniu kwalifikacji, zapewniając szkolenia i kursy
dokształcające. Ostatnim istotnym elementem wsparcia osób niepełnosprawnych są działania związane
z zapewnieniem opieki medycznej i rehabilitacyjnej121
.
Tabela 9 Udział kategorii bezrobotnych niepełnosprawnych w różnych formach aktywizacji zawodowej.
Bezrobotni niepełnosprawni
zaję
cia
akty
wiz
acyj
ne szkolenia z
zakresu aktywnego
poszukiwania pracy
indywidualne poradnictwo zawodowe
prace społecznie użyteczne ro
bo
ty
pu
blic
zne
pra
ce in
terw
en
cyjn
e
przygoto wanie
zawodowe w miejscu
pracy
staż
e
szko
len
ia
udział w poszczególnych programach
6% 8% 8% 8% 6% 4% 3% 3% 5%
najskuteczniejsze formy122
68% 82% 51%
najmniej skuteczne formy123
9% 15% 18%
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Efektywność aktywnych programów rynku pracy w województwie śląskim w
2010 roku”, WUP Katowice 2011.
***
Podsumowanie
Osobom w trudnej sytuacji na rynku pracy oferowane były różnego rodzaju formy aktywizacji zawodowej.
Bezrobotni najczęściej korzystali ze wsparcia w postaci indywidualnego poradnictwa zawodowego (w
największym stopniu z tej usługi korzystały osoby w wieku 50+, kobiety, które nie powróciły na rynek pracy po
118
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 119
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 120
Ibidem. 121
Wrażliwy (…) op.cit. 122
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa. 123
Skuteczność rozumiana jest tutaj jako efektywność zatrudnieniowa.
____________________________________________________________________________ 46 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
urodzeniu dziecka, bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych i wykształcenia średniego, samotnie wychowujący
dziecko oraz osoby niepełnosprawne). Z kolei osoby bezrobotne w wieku do 25 roku życia oraz bez
doświadczenia zawodowego najczęściej korzystały ze wsparcia w postaci staży.
Z kolei, jeśli chodzi o skuteczność tych działań (rozumianą jako podjęcie pracy po zakończeniu aktywizacji)
najwyższą skuteczność miały te formy, które oferowały osobom bezrobotnym kontakt z miejscem pracy i
możliwość zdobycia doświadczenia na rynku pracy. Najniższą skuteczność miały formy obejmujące tzw.
wsparcie miękkie, czyli szkolenia aktywizacyjne i z poszukiwania pracy. Mogłoby to prowadzić, do mylnego
wniosku, że te formy wsparcia są niepotrzebne i należy z nich zrezygnować, jednak jak pokazuje analiza działań
podejmowanych wobec osób w trudnej sytuacji na rynku pracy w ramach PO KL, są one niezbędną częścią
procesu udzielania wsparcia dla tej grupy.
1.1.d.2 Ocena skuteczności wsparcia przez uczestników
Skuteczność wsparcia kierowanego do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy jest trudna do zwymiarowania,
tzn. nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie co należy uznać za sukces. Oczywiście najbardziej
narzucającym się wskaźnikiem jest mierzenie skuteczności wsparcia poprzez odsetek osób, które znalazły
zatrudnienie w wyniku uczestnictwa w projekcie. Należy jednak pamiętać, że ze względu na specyfikę grupy
osób w trudnej sytuacji na rynku pracy w niektórych przypadkach sukcesem jest aktywizacja społeczna tych
osób, sprawienie że w ogóle wyszły z domu, podjęły jakąś regularną aktywność. Dodatkowo sprawę komplikuje
fakt, że skuteczność form wsparcia może być inaczej oceniana przez uczestników, a inaczej przez realizatorów
projektów.
Na potrzeby badania analizowana była przede wszystkim skuteczność działań kierowanych do osób w trudnej
sytuacji na rynku pracy w ramach PO KL. Za takim wyborem przemawia fakt, że w ramach funduszy
europejskich, wsparcie jest udzielane zarówno przez publiczne służby zatrudnienia, jak i poprzez niepubliczne
instytucje rynku pracy. Analiza działań kierowanych do tych osób wskazuje, że znaczna ich część podejmowana
jest właśnie w ramach PO KL. Co więcej sposób przyznawania wsparcia w projektach sprawia, że możliwe jest
zidentyfikowanie i analiza działań kierowanych do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Dodatkowo projekty
PO KL stwarzają możliwość kierowania do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy kompleksowego wsparcia,
obejmującego kilka różnych działań.
____________________________________________________________________________ 47 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Rysunek 8 Odsetek badanych, którzy przyznali danej formie wsparcia ocenę wysoką lub raczej wysoką.124
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów PO KL (N=400).
Uczestnicy projektów PO KL, którzy wzięli udział w badaniu CATI dosyć wysoko oceniali większość oferowanych
im w trakcie realizacji projektów form wsparcia. Największą przydatność na rynku pracy miały zdaniem
badanych dotacje na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej – 83% uczestników, którzy skorzystali z tej
formy przyznało jej ocenę wysoką lub raczej wysoką. Wysoko oceniane pod kątem przydatności, były jeszcze
zajęcia aktywizacyjne oraz staże i praktyki (odpowiednio 73% i 71% uczestniczących w nich osób wystawiło im
ocenę wysoką lub raczej wysoką). Co ciekawe najniższą ocenę przydatności na rynku pracy otrzymały szkolenia
zawodowe. Może być to związane, z tym, że ukończenie szkolenia nie przekłada się na zwiększenie szans ich
uczestników na rynku pracy ponieważ nie jest w oczach pracodawców uznawane za równoznaczne z
posiadaniem kwalifikacji, których szkolenie dotyczyło.
Z kolei, jeśli chodzi o adekwatność form wsparcia do potrzeb uczestników to poza, ponownie wysoko
ocenianymi, dotacjami na rozpoczęcie własnej działalności, wysoką ocenę otrzymało również wsparcie
psychologiczne (79% osób objętych tą formą wsparcia) oraz przygotowanie zawodowe w miejscu pracy i
staż/praktyka (71% uczestników korzystających z tego typu wsparcia).
Najmniejszym uznaniem uczestników cieszyły się targi pracy/poszukiwanie pracodawców oraz porady prawne
(pozytywną ocenę adekwatności do swoich potrzeb tym formom wystawiło odpowiednio 28% i 37%).
Większość badanych wysoko oceniała organizację usługi – ponownie negatywnie wyróżnia się tutaj ocena
targów pracy oraz porad prawnych, których organizację pozytywnie oceniło tylko 40% korzystających z tej
formy wsparcia.
W przypadku osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy same szkolenia oferujące możliwość
nabycia nowych kwalifikacji to zdecydowanie za mało. Analizując skuteczność wsparcia oferowanego w ramach
projektów, nie można zapominać o aspekcie psychologiczno-społecznym uczestnictwa w projekcie. Wypowiedzi
124
Uczestnicy projektów oceniali jedynie te formy wsparcia w których brali udział. Wsparcie było oceniane na 3 wymiarach: przydatność nabytych umiejętności na rynku pracy, adekwatność wsparcia do potrzeb oraz organizacja usługi (w przypadku niektórych form wsparcia wymiary były tylko 2).
0
20
40
60
80
100
Przydatność na rynku pracy Adekwatność do potrzeb
Organizacja usługi
____________________________________________________________________________ 48 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
uczestników wyraźnie pokazują dwa główne typy korzyści płynących z uczestnictwa w projekcie. Pierwszy to
nabycie nowych kwalifikacji/umiejętności lub nabycie uprawnień, które często nie byłoby możliwe bez udziału
w projekcie (przede wszystkim z powodu braku środków).
Drugi typ korzyści, który można określić jako aktywizację społeczną uczestników, nie ma bezpośredniego
przełożenia na sytuację uczestników projektów na rynku pracy, ale jest niezmiernie istotny. Uczestnicy w
swoich wypowiedziach podkreślali, że udział w projekcie pozwolił im na nabycie pewności siebie, przekonanie
że również oni mogą być wartościowymi pracownikami, dał im motywację do poszukiwania pracy i nadzieję na
jej znalezienie. Dla części uczestników projekt był możliwością wyrwania się z domu, spotkania ludzi, którzy
znajdują się w podobnej sytuacji i mają podobne problemy.
[najcenniejsza była] duża motywacja do wyjścia z domu, nie było już tylko dom, żłobek, sklep, dom itd., ale była
możliwość wyjścia gdzieś gdzie trzeba było się już ładnie ubrać ,przygotować. [CATI - Uczestniczka projektu PO
KL]
Człowiek jest bardziej zaangażowany do poszukiwania pracy, jest ożywiony, obudzony na nowo, ma również
więcej asertywności. [CATI - Uczestnik projektu PO KL]
Najcenniejsze dla mnie było, że były tam osoby takie jak ja, z problemami, które potrzebują wsparcia, mamy
możliwości, ale wymagania są duże. Ważna była motywacja i wyciagnięcie ręki. [CATI - Uczestniczka projektu
PO KL]
Pytani o słabe strony projektów, w których brali udział, respondenci wskazywali na zdarzające się w projektach
niedopasowanie form wsparcia do indywidualnych potrzeb konkretnego bezrobotnego. Realizatorzy projektów
często nie uwzględniają poziomu wykształcenia uczestników ani ich profilu zawodowego, oferując wszystkim
uczestnikom te same formy wsparcia. Ten problem uwidacznia się szczególnie przy organizacji szkoleń i
kursów, gdzie zdarza się, że osoby na różnych poziomach zaawansowania uczestniczą w tym samym kursie.
Niestety zapisy dokumentacji konkursowej w bardzo niewielkim stopniu pozwalają na elastyczne dobieranie
form wsparcia do potrzeb konkretnego uczestnika.
Pozostałe uwagi uczestników zwracały uwagę na problem ilości godzin praktyki w trakcie szkolenia, wiele
wypowiedzi wskazywało, że było jej zdecydowanie za mało aby nabyć umiejętności przydatne na rynku pracy.
____________________________________________________________________________ 49 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Rysunek 9 Sytuacja zawodowa poszczególnych grup w trudnej sytuacji na rynku pracy a ich opinie na temat projektu.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów PO KL (N=400).
Analizując sytuację uczestników projektów PO KL w momencie przeprowadzania badania, daje się zauważyć, że
tylko w przypadku jednej grupy, można mówić o dosyć skutecznej aktywizacji zawodowej. Wśród osób do 25
roku życia, odsetek osób bezrobotnych jest najniższy – tylko 3 na dziesięciu badanych, którzy w momencie
przystępowania do badania mieli do 25 lat, to osoby bezrobotne.
W pozostałych grupach ten odsetek wypada dużo gorzej. Najwięcej - bo 54% osób bezrobotnych było wśród
badanych uczestników w wieku powyżej 45 lat. Również w grupie kobiet, które nie powróciły na rynek pracy po
urlopie macierzyńskim, ponad połowę badanych stanowiły osoby bezrobotne.
W kontekście sytuacji tych osób na rynku pracy, ciekawe są inne wyniki. Okazuje się, że większość badanych
uczestników nie zgodziła się ze stwierdzeniem, że projekt miał duży wpływ na ich sytuację zawodową.
Największy wpływ na życie zawodowe uczestników miał udział w projekcie w grupie osób o niskim
wykształceniu (34% badanych z tej grupy deklarowało duży lub bardzo duży wpływ). Najmniej osób
zgadzających się ze stwierdzeniem o dużym wpływie projektu na ich sytuację zawodową było wśród osób do 25
r.ż. oraz po 45 r.ż.
Mimo takich deklaracji badani uczestnicy zapytani o to czy ponownie zgodziliby się na udział w projekcie w
ogromnej większości odpowiedzieli twierdząco (najwięcej chętnych było wśród osób samotnie wychowujących
dziecko, najmniej wśród osób o niskim wykształceniu).
W świetle wyników innych badań prowadzonych w ramach projektu, wynik ten można interpretować, jako
wskazówkę, że przynajmniej część projektów nie była dobrze powiązana z potrzebami lokalnego rynku pracy
(ponieważ nie przekładają się one w dużym stopniu na sytuację zawodową uczestników) ale równocześnie
54%
31%
49% 47% 45% 51%
85%
88%
79%
88% 89%
86%
25% 25% 34%
28% 30%
32%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%odsetek osób wgrupie, które byłybezrobotne wmomencieprzeprowadzeniabadania
odsetek osóbdeklarujących, żeponownie wzięlibyudział w projekcie
odsetek osóbdeklarujących, żeudział w projekciemiał duży wpływ naich sytuacjęzawodową
____________________________________________________________________________ 50 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
udział w projektach przyniósł ich uczestnikom inne korzyści, w dużej mierze związane ze wsparciem
psychologicznym i doradztwem zawodowym.
Na taką interpretację wskazują również wypowiedzi realizatorów projektów, którzy bardzo często wskazywali
właśnie ten aspekt udziału w projektach jako ich największą wartość .
____________________________________________________________________________ 51 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 10 Odsetek badanych w grupach wysoko oceniających daną formę wsparcia.
oceniane formy wsparcia doradzt
wo staż/prak
tyka szkolenia
zawodowe szkolenia miękkie
zajęcia aktywizacyjne
przygotowanie zawodowe w miejscu pracy
targi pracy/ poszukiwanie pracod.
porady prawne
wsparcie psycholog.
Osoby 45+
ocena przydatności nabytych umiejętności na rynku pracy
63% 73% 65% 61% 67% 64%
ocena adekwatności 57% 71% 69% 61% 33% 82% 28% 13% 33%
Osoby do 25 roku życia
ocena przydatności nabytych umiejętności na rynku pracy
67% 70% 74% 78% 67% 87%
ocena adekwatności 70% 70% 72% 69% 67% 83% 31% 33% 67%
Osoby o niskim wykształceniu
ocena przydatności nabytych umiejętności na rynku pracy
66% 67%125 69% 75% 50% 83%
ocena adekwatności 63% 80% 69% 70% 50% 83% 37% 58% 50%
Osoby niepełnosprawne
ocena przydatności nabytych
umiejętności na rynku pracy
71% 67% 71% 64% bd126 67%
ocena adekwatności 67% 33% 79% 69% bd 67% 43% bd bd
Osoby samotnie wychowujące dziecko
ocena przydatności nabytych umiejętności na rynku pracy
75% 50% 67% 70% 71% 50%
ocena adekwatności 74% 50% 69% 70% 72% 50% 37% 60% 80%
Kobiety po urodzeniu dziecka
ocena przydatności nabytych umiejętności na rynku pracy
70% 79% 53% 77% 75% 57%
ocena adekwatności 67% 79% 59% 72% 65% 57% 26% 32% 84%
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CATI uczestników projektów PO KL (N=400).
125
Badani oceniali tylko te formy wsparcia w których brali udział. Na różowo zaznaczono te formy wsparcia, z których w danej grupie skorzystało mniej niż 10 osób. 126
Brak danych – żaden uczestnik z tej grupy badanych nie skorzystał z tej formy wsparcia.
____________________________________________________________________________ 52 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Badani uczestnicy projektów, którzy ukończyli 45 lat w wymiarze przydatności nabytych umiejętności na rynku
pracy najwyżej oceniali staże/praktyki. Natomiast jeśli chodzi o adekwatność formy wsparcia do potrzeb
uczestników najwyżej cenione było przygotowanie zawodowe w miejscu pracy.
To poszukiwanie konkretnych kwalifikacji zawodowych przez osoby w wieku 45+ znajduje potwierdzenie w
wypowiedziach uczestników wywiadu grupowego. W trakcie spotkania osoby w tym wieku deklarowały, że
poszukują przede wszystkim szkoleń zawodowych które pozwolą im nabyć potrzebne na rynku pracy
umiejętności.
W trakcie FGI osoby w wieku 45+ deklarowały, że poszukują najczęściej szkoleń zawodowych. Uczestnicy FGI są
zdecydowani zdobywać nowe umiejętności, a nawet przekwalifikowywać się, nawet osoby o wykształceniu
wyższym decydowały się na kursy zawodowe:
Ja mam studia skończone, jeden i drugi fakultet. Patrzę, nie ma roboty w tym, a jaka jest robota, jaki zawód. To
chowam do kieszeni ambicje, dyplomy (…) i idę do roboty, za rzeźnika, za spawacza bo jest robota. I takim
trzeba być właśnie dzisiaj, bo inaczej zginiemy. [FGI uczestnik projektu, 45+]
Badani w tym wieku, mieli jednak sporo uwag, do szkoleń, które im oferowano. Uczestnicy uznali szkolenia za
skuteczne pod względem nabycia umiejętności, mało skuteczne natomiast pod względem zwiększenia szans na
zatrudnienie, głównie ze względu na brak stażu/ praktyki lub certyfikatu/uprawnień. W wypowiedziach pojawił
się również argument dotyczący niedopasowania oferty szkoleniowej do zapotrzebowania rynku pracy.
Wszyscy uczestnicy stwierdzili, że szkolenia są przydatne, ale tylko jeżeli są zakończone stażami (jest to kolejna
pożądana forma wsparcia). Podkreślają rolę doświadczenia w pracy, potrzebnego do uzyskania zatrudnienia.
Ukończyłem kurs koparki, (…). To był łączny kurs dwumiesięczny prawie, z urzędu pracy zostałem skierowany.
W każdym razie już prawie mija rok jak już uzyskałem uprawnienia i w sumie miałem chyba z 4 oferty, ale w
każdym przypadku była wymagana, znaczy dłuższy staż, co najmniej roczny. A jak można było skończyć kurs i
mieć staż. W moim przypadku nawet nie chodziło o wiek tylko chodziło o staż. [FGI uczestnik projektu, 45+]
To po co kształcić ludzi w językach jak tu trzeba hydraulika, krawcowe, szwaczkę. [FGI uczestnik projektu, 45+]
Pojawił się również problem nieskuteczności szkoleń wynikający z nastawienia uczestników, którzy zapisują się
tylko ze względu na pieniądze (zjawisko to wynika z błędów w rekrutacji zaklasyfikowania do projektów
uczestników, którzy nie są zainteresowani aktywizacją zawodową a jedynie pozyskaniem dodatkowych korzyści
m.in. stypendium):
Są różne szkolenia i kursy w urzędzie pracy, więc ludzie czasem na ślepo biorą, bo wiedzą, że te parę groszy
dostaną, choć wiedzą, że nie będą mieli zatrudnienia albo po prostu ich to nie interesuje. [FGI uczestnik
projektu, 45+]
Wszyscy uczestnicy FGI uznali rozmowy z psychologiem za ważny element wsparcia, służący motywacji.
Większość osób była również zainteresowana szkoleniami miękkimi:
To jest bardzo ważne. Szukamy kontaktu z ludźmi po prostu a mało to, tego typu szkolenia są bardzo ważne,
bo w tej chwili jest inny sposób pisania CV, życiorysów czy jakichś innych listów motywacyjnych. [FGI uczestnik
projektu, 45+]
Bardzo fajnie była przeprowadzana i wyświetlana rozmowa kwalifikacyjna. Niejeden z nas nie wie jak z
pracodawcą rozmawiać. Niejeden z nas nie wie jak się zachować lub ubrać nawet. Bo wiadomo ja nie pójdę po
pracę jako sprzątaczka ubrana elegancko w futrze czy z takimi tipsami. Jako pracownik biurowy z brudnymi
paznokciami, z rozwichrzoną głową. [FGI uczestnik projektu, 45+]
____________________________________________________________________________ 53 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Podczas dyskusji, jako pożądane, pojawiło się w kilku przypadkach doradztwo zawodowe oraz roboty
interwencyjne. Respondenci uznali porady prawne za zbędne:
Co 3 miesiące jest to doradztwo i ja głupoty wypisuję. Bo oni się pytają w jakim zawodzie ja chcę pracować, no
w każdym i ja tak piszę, sprzątaczka, portierka, sprzedawca. I automatycznie z tego doradztwa idę na porady
prawne, co ja mogę robić w tym wieku, czego ja nie mogę robić. I po co mi to. [FGI uczestnik projektu, 45+]
W przypadku najmłodszych uczestników projektów, badani najwyżej ocenili zarówno przydatność jak i
adekwatność przygotowania zawodowego w miejscu pracy. Podobną opinię mieli uczestnicy należący do osób o
niskim wykształceniu (chociaż wśród tej grupy wysoko ocenia była również przydatność i adekwatność szkoleń
miękkich). Osoby niepełnosprawne za najbardziej przydatne i użyteczne szkolenia zawodowe, chociaż wysoko
oceniona została także przydatność doradztwa zawodowego.
Kobiety, które nie powróciły na rynek pracy po przerwie spowodowanej urodzeniem dziecka najwyżej oceniały
przydatność i adekwatność stażów i praktyk. Bardzo wysoko oceniały również adekwatność wsparcia
psychologicznego. Bezrobotni samotnie wychowujący dziecko najwyżej cenili sobie przydatność i adekwatność
doradztwa zawodowego (podobnie jak w przypadku kobiet, które nie wróciły na rynek pracy bardzo wysoko
oceniona została pomoc psychologiczna).
***
Podsumowanie
Uczestniczący w projektach PO KL, należący do kategorii osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku
pracy generalnie dosyć wysoko oceniali większość oferowanych im w trakcie realizacji projektów form
wsparcia. Największą przydatność na rynku pracy miały zdaniem badanych uczestników, dotacje na rozpoczęcie
własnej działalności gospodarczej, zajęcia aktywizacyjne oraz staże/praktyki. Pod tym względem najsłabiej
zostały ocenione szkolenia zawodowe. Adekwatność do potrzeb bezrobotnego została najwyżej oceniona w
przypadku dotacji, wsparcia psychologicznego oraz przygotowani zawodowego w miejscu pracy. Najniższą
adekwatność, miały w ocenie badanych porady prawne oraz targi pracy/poszukiwanie pracodawców.
Mimo generalnie wysokiej oceny i pozytywnego odbioru wsparcia badani mieli zastrzeżenia do sposobu
udzielania wsparcia. Najczęściej pojawiające się zarzuty dotyczyły niedopasowania do indywidualnych potrzeb
osoby bezrobotne oraz niedopasowanie oferowanych form wsparcia do potrzeb rynku pracy.
____________________________________________________________________________ 54 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1.1.d.3 Ocena skuteczności wsparcia przez realizatorów projektów
Biorąc pod uwagę osiąganie założonych w projekcie wskaźników najbardziej efektywne zdaniem badanych
instytucji rynku pracy realizujących projekty w ramach EFS, są dotacje na założenie własnej działalności
gospodarczej (tą formę jako najbardziej efektywną wskazało 37% badanych instytucji realizujących projekty w
ramach EFS). W uzasadnieniu projektodawcy wskazywali, że taka dotacja prawie zawsze oznacza aktywizację
zawodową na co najmniej 12 miesięcy (okres przez jaki założona działalność musi się utrzymać) oraz, możliwość
wygenerowania nowych miejsc pracy.
Wydaje się jednak, że w przypadku osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy dotacje na założenie
własnej działalności nie zawsze zdadzą egzamin. Również instytucje, które realizowały projekty poza PO KL,
wskazywały przyznanie jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej jako najbardziej skuteczne
(ponieważ zapewniają 100% efektywność zatrudnieniową). Instytucje te wskazywały również na wysoką
skuteczność refundowania kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy. Wypowiedzi realizatorów
projektów wskazują, że forma ta sprawdza się w przypadku osób, które są dobrze zmotywowane i wiedzą czego
chcą – np. młode matki, które nie wróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka.
Jedna czwarta instytucji rynku pracy uczestniczących w badaniu CAWI, które realizowały projekty adresowane
do osób bezrobotnych w trudnej sytuacji na rynku pracy uznała za najbardziej skuteczną formę szkolenia
zawodowe. Równocześnie badanie wskazuje, że projekty stricte szkoleniowe, obejmujące tylko szkolenia
zawodowe to za mało aby skutecznie przywrócić na rynek pracy uczestników tych projektów. Po pierwsze
problemem jest, sygnalizowany już wcześniej brak doświadczenia zawodowego. Po drugie jednak, w przypadku
osób znajdujących się w trudnej sytuacji często konieczne jest podjęcie innego typu działań, zmierzających do
aktywizacji zawodowej tych osób i ustalenia tego jakie szkolenia i po co są im potrzebne.
Nie powinno więc dziwić, że 12% badanych instytucji rynku pracy (badanie CAWI) za najskuteczniejsze działanie
w projekcie uznało właśnie szkolenia „miękkie”, których rolą jest zmiana postawy osób uczestniczących w
projekcie. W uzasadnieniu realizatorzy podkreślali, że w przypadku osób w trudnej sytuacji praca w projekcie
musi się rozpocząć od zmiany postaw tych osób, tak żeby świadomie brały udział w projekcie.
Pozostałe formy wsparcia uzyskały pojedyncze głosy. Analizując odpowiedzi uczestników projektów jak również
wypowiedzi realizatorów projektów i ekspertów rynku pracy, można więc zauważyć, że nie ma jednej formy
wsparcia, która skutecznie aktywizuje osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy. Nie istnieje jedno działanie,
którego przeprowadzenie gwarantuje skuteczne przywrócenie tych osób na rynek pracy. Opisywana wcześniej
charakterystyka tych osób sprawia, że wymagają one kompleksowego wsparcia a także zadbania o specyficzne
potrzeby charakterystyczne dla poszczególnych grup.
Uczestniczący w badaniu realizatorzy projektów podkreślali często w wywiadach, że sukces projektu, a co za
tym idzie powodzenie jego uczestników na rynku pracy zależy w dużej mierze od objęcia uczestników
należących do grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy kompleksową pomocą. Projekty, które w
największym stopniu przyczyniły się do aktywizacji zawodowej uczestników, to te, które zakładały zaoferowanie
uczestnikom zarówno szkoleń, usług rynku pracy jak i wsparcia psychologicznego.
Myślę, że taki projekt należy traktować kompleksowo, tutaj mamy efekt tej synergii – żaden z tych elementów
oddzielnie nie da takiego wsparcia, takich rezultatów jak potraktowane wszystkie razem (doradztwo, kursy,
pośrednictwo – wszystko to razem skompresowane, skondensowane i wspólne). [TDI beneficjent]
Natomiast brak jest takiej możliwości wskazania tych najbardziej efektywnych form, ponieważ my
postrzegamy działania projektowe jako całość i uważamy, że tylko kompleksowy system wsparcia odnosi tutaj
skuteczność. [TDI beneficjent]
____________________________________________________________________________ 55 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Można jednak wskazać elementy, które są niezwykle istotne w projektach adresowanych do osób w trudnej
sytuacji na rynku pracy i których wykorzystanie w projekcie zwiększa szansę uczestników na sukces.
Najważniejszym elementem, który pojawiał się również w wypowiedziach samych uczestników (badanie CATI
uczestników projektów PO KL), jest zmiana postaw osób uczestniczących w projekcie, przede wszystkim w
zakresie motywacji do poszukiwania pracy oraz możliwości odnalezienia się na rynku pracy. Często zdarza się,
że uczestnicy projektów są zainteresowani przede wszystkim szkoleniami zawodowymi, nie widzą potrzeby
korzystania ze wsparcia „miękkiego”, nie rozumieją w jaki sposób ma im ono pomóc na rynku pracy. Jednak
wypowiedzi beneficjentów PO KL wskazują, że w przypadku osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku
pracy szkolenia zawodowe powinny być ostatnim etapem wsparcia, kiedy już uczestnik projektu ma
świadomość po co to szkolenie jest potrzebne i w jaki sposób może mu pomóc na rynku pracy. Co więcej, po
zakończeniu realizacji projektu sami uczestnicy przyznają, że trening motywacji i wsparcie psychologiczne były
cennym doświadczeniem wyniesionym z projektu.
Powiem, że jest ciężko namówić osoby na te szkolenia miękkie. Jeśli my przedstawiamy , że będą mogli
współpracować z psychologiem lub doradcą zawodowym to patrzą na to sceptycznie. Jednak później te same
osoby stwierdzały, że te zajęcia są bardzo potrzebne i bardzo korzystnie na nich wpływają. Tak więc te
szkolenia miękkie są bardzo wartościowe. Szkolenia zawodowe dają im możliwości ale szkolenia miękkie
zmieniają ich postrzeganie na wszystko, że tak powiem: na środowisko i na samego siebie przede wszystkim.
[TDI beneficjent]
Treningi umiejętności miękkich nie są doceniane przez ludzi. Jeśli oferujemy same kompetencje miękkie, to oni
doceniają to dopiero po. Najbardziej pytają o szkolenia zawodowe. (…) Te kompetencje miękkie to
nierozpoznana potrzeba u tych osób, nie zdają sobie sprawy ze mają z tym braki, i ze jest to ważne na rynku
pracy, czasem nawet ważniejsze niż kwalifikacje, pracodawcy czasem wolą osoby o bardziej rozwiniętych
kompetencjach miękkich, bo szybciej się uczą. [TDI beneficjent]
Należy tu wspomnieć, że w części projektów (szczególnie tych realizowanych w priorytecie VII) wsparcie
obejmowało osoby, których aktywizacja zawodowa nie tyle powinna, ile musiała zostać poprzedzona
aktywizacją społeczną.
Pierwszym najważniejszym było wyciągnięcie tych osób z domu i wzmocnienie ich pod kątem psychologicznym:
kompetencje społeczne, doradztwo zawodowe, żeby im pokazać jak to wszystko funkcjonuje. Ponieważ jeżeli
te osoby już dawno temu wypadły z rynku pracy a wręcz można powiedzieć, że nawet nie weszły na rynek
ponieważ mają wykształcenie podstawowe lub gimnazjalne. Tak więc chodziło nam o to aby pokazać im
problem troszkę z innej strony oraz trochę ich zdyscyplinować, że muszą to traktować jak pracę, ponieważ
zajęcia wymagały od nich uczestnictwa w określonych godzinach. [TDI beneficjent]
Kolejnym kluczowym elementem decydującym o powodzeniu projektu jest sekwencja udzielania wsparcia
uczestnikowi. Najskuteczniejsze, zdaniem beneficjentów realizujących projekty skierowane do tych osób, są te
projekty, które zakładają zidentyfikowanie potrzeb i możliwości osoby bezrobotnej a następnie skierowanie do
niej indywidualnie dobranego wsparcia zgodnego z jej potrzebami.
Pamiętać należy o tym, iż każdy uczestnik powinien mieć zapewnioną indywidualną ścieżkę udziału w projekcie,
dlatego do każdej osoby podchodzimy indywidualnie, nie narzucamy działań projektowych, każda osoba sama
powinna zdiagnozować swoje potrzeby. [TDI beneficjent]
Kluczowe jest więc, aby projekty adresowane do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, umożliwiały
zaoferowanie uczestnikom wsparcia dobranego do ich potrzeb. Niestety w ramach obecnie możliwych do
realizowania projektów, taka elastyczność nie jest możliwa. Większość projektów zakłada objęcie wszystkich
uczestników tymi samymi formami wsparcia, nie są w nich przewidziane indywidualne ścieżki uwzględniające
profil zawodowy, doświadczenie i wykształcenie uczestnika, co wynika ze sposobu konstruowania wniosku o
dofinansowanie projektu.
____________________________________________________________________________ 56 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Niestety nie ma, nie realizowaliśmy takich projektów, gdzie jest jakby całkowicie otwarty katalog, gdzie osoba
przychodzi i mówi, że chce taki i taki kurs i taki będziemy robić. Zawsze jest ten katalog zamknięty od 5, 6 do
kilkunastu rodzajów kursów i tego się musimy trzymać. Natomiast staramy się, by te kursy były – wiem, że to
kwestia stereotypowego patrzenia na zawody męskie, kobiece – ale żeby przynajmniej się wydawało, żeby
każdy znalazł coś dla siebie: i panie i mężczyźni, osoby starsze i osoby młodsze, osoby które mają większe
predyspozycje powiedzmy techniczne i takie, które ich nie mają. Tak, żeby każdy mógł coś znaleźć. Nie zawsze
da się ująć wszystko w projekcie. [TDI beneficjent]
Rekomendacja: Zmiana sposobu oceniania projektów przez KOP umożliwi weryfikację wiedzy potencjalnego beneficjenta na temat grupy, do której adresuje wsparcie. Umożliwi to również wdrażanie projektów zakładających realizację różnych ścieżek wsparcia, adresowanych do wielu grup o specyficznych potrzebach, które na etapie oceny merytorycznej nie uzyskiwały wystarczającej liczby punktów były ze względu na brak możliwości dobrego uzasadnienia projektu z uwagi na ograniczenia ilości znaków w generatorze wniosków, oraz ze względu na wyższe koszty w przeliczeniu na jednego uczestnika, niż w projektach kierowanych do ogółu bezrobotnych.
Projekty pisane są dużo wcześniej, przy nieznanej grupie uczestników, projektodawcy muszą przyjąć pewne
założenia, których nie mogą później zmienić. Projektodawcy często występują więc, w roli ekspertów, którzy
zanim jeszcze poznają uczestników projektu już wiedzą jakiej pomocy będą oni potrzebowali. Kluczową rolę
dobrej diagnozy potrzeb uczestników projektów, podkreślali także realizatorzy projektów poza EFS.
Nie planować za ludzi, to jest pułapka, specjaliści uważają, że wiedzą, czego potrzeba osobie – beneficjentowi
projektu. Potrzebna jest analiza marzeń ludzi biorących udział w projekcie, realizacja indywidualnych potrzeb.
Zadaniem ekspertów jest rozbudzić marzenia uczestników projektu. Nie można wymyślać komuś pomysłu na
życie. Konieczne jest wygenerowanie potencjału, autentyczne sprawdzenie potrzeb. [IDI realizator projektu
poza EFS]
Projekty w niezwykle małym stopniu pozwalają na elastyczne dopasowanie form wsparcia do potrzeb
konkretnego uczestnika (np. rezygnacja z jednej formy wsparcia i zastąpienie jej inną), wszyscy uczestnicy
przechodzą tą samą, identyczną ścieżkę wsparcia. Równocześnie, w przypadku niektórych projektów mija długi
okres pomiędzy ich napisaniem a realizacją, w tym czasie zmienia się sytuacja na rynku pracy, co powoduje, że
czasami działania są zupełnie nieadekwatne do aktualnych potrzeb rynku pracy.
Innym ważnym elementem wsparcia w trakcie szkoleń jest dodatkowe wsparcie udzielane uczestnikom
projektu. W niektórych przypadkach warunkuje ono możliwość skorzystania ze wsparcia. Takie dodatkowe
wsparcie może obejmować:
stypendium dla uczestników (wypłacane za udział w projekcie, liczone od godziny); ciepły posiłek w
trakcie realizacji działań w projekcie;
opiekę nad osobami zależnymi (dziećmi), uwzględniająca m.in. ciepły posiłek (szczególnie poszukiwana
przez matki oraz osoby samotnie wychowujące dziecko; bez zapewnienia tej formy wsparcia osoby z
tych grup mają ogromne trudności w skorzystaniu ze szkolenia);
zwrot kosztów dojazdu lub zapewnienie dojazdu na miejsce szkolenia;
asystent rodziny (w niektórych projektach z priorytetu VII).
Nie można zapominać o wsparciu towarzyszącym, bo bez tego nie będą chcieli uczestniczyć w projekcie, koszty
dojazdu, stypendia, opieka nad osobami zależnymi i przed rozpoczęciem planowania konsultować założenia z
instytucjami które są blisko tych problemów. [TDI beneficjent]
Wydaje się, że to dodatkowe wsparcie jest, w przypadku projektów adresowanych do osób znajdujących się
szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, zarówno koniecznością, jak również dużym zagrożeniem dla
____________________________________________________________________________ 57 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
powodzenia projektu. Bogata oferta wsparcia oferowanego w ramach projektu może przyciągać osoby, które
zainteresowane są jedynie pozyskaniem różnych korzyści (najczęściej finansowych). W związku z tym w
projektach adresowanych do tych osób niezwykle ważna jest dobra rekrutacja – zidentyfikowanie i wyłączenie z
udziału w projekcie osób, które nie są zainteresowane aktywizacją społeczną i zawodową i którym nie można
pomóc poprzez odpowiedni trening motywacji.
Ale tak jak mówię z moich obserwacji wynika, że np. wsparcie w postaci stypendium szkoleniowego dla biernej
osoby jest zachętą, zwrot kosztów dojazdu przyciąga te osoby na te szkolenia, opieka nad osobami zależnymi
w postaci np. dzieci ich też oddziałuje pozytywnie na te osoby. [TDI beneficjent]
Praca pracownika socjalnego i innych specjalistów nad motywacją jest kluczowa. Natomiast działanie które
trzeba wprowadzać to jeżeli człowiek rezygnuje mimo wszelkich naszych starań, to w tym momencie trzeba
ograniczać skutecznie i na dłuższy czas pomoc jaką ta osoba otrzymuje w ramach pomocy społecznej i przy
wsparciu też organów zewnętrznych, bo to też jest taki ostateczny motywator, że jeśli osoba nie chce
uczestniczyć w projekcie, czyli tego nie potrzebuje to znaczy że nie potrzebuje też naszych pieniędzy, to jest
taka ostateczna motywacja. [TDI beneficjent]
Równocześnie eksperci zwracali uwagę, że od roku 2007 kiedy rozpoczęto realizację PO KL, pomocą została
objęta bardzo duża grupa osób bezrobotnych w trudnej sytuacji na rynku pracy i pozostają coraz trudniejsze
grupy, które wymagają bardziej kompleksowego wsparcia, więcej czasu i większych nakładów.
Sytuacja na rynku pracy w Katowicach nie jest zła a te osoby które są bezrobotne są w coraz gorszej sytuacji i
coraz trudniej im pomóc.
Teraz zostają coraz trudniejsze grupy które nawet od 20 lat korzystają z pomocy społecznej i ciężko im pomóc.
[Panel ekspertów - Eksperci rynku pracy]
Eksperci zwracali uwagę, że w przypadku takich osób bardzo ważna jest uwzględnienie w projekcie otoczenia
tej osoby, jej rodziny i środowiska w którym pracuje. Pojawiały się nawet głosy sugerujące, że są osoby którym
nie można już pomóc, natomiast warto byłoby zająć się ich dziećmi, aby nie odziedziczyły one po rodzicach
wykluczenia społecznego.
Rekomendacja: projekty kierowane do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy powinny
uwzględniać kompleksowe wsparcie, z naciskiem na działania mające na celu zmianę postaw (motywacji)
uczestników. Równocześnie niezwykle ważne jest aby zapewnić dopasowanie uczestnikom wsparcie dobrane
do ich potrzeb, co oznacza dopuszczenie elastyczności projektów oraz oferowania różnego wsparcia w
ramach jednego projektu.
____________________________________________________________________________ 58 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Obszar 2
2 a Analiza i ocena form wsparcia w ramach projektów realizowanych
ramach PO KL (komponent regionalny) w stosunku do wybranej grupy
osób
Charakterystyka projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji
na rynku pracy
Program Operacyjny Kapitał Ludzki jest jednym z instrumentów służących realizacji zapisów Narodowej
Strategii Spójności (Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia), w ramach którego skupiono całość środków
finansowych, pochodzących z Europejskiego Funduszu Społecznego, jakie zostały przyznane Polsce w
perspektywie budżetowej 2007 – 2013. Głównym celem tego instrumentu o charakterze operacyjno-
wdrożeniowym jest zwiększenie zatrudnienia, a także spójności społecznej. W dokumencie tym przewidziano
wsparcie na rzecz następujących dziedzin: edukacji i rozwoju zasobów ludzkich, zatrudnienia, integracji
społecznej, rozwoju potencjału adaptacyjnego pracowników oraz przedsiębiorstw, promocji zdrowia, jak
również budowy sprawnej administracji publicznej. Równocześnie należy podkreślić, iż w Programie
Operacyjnym Kapitał Ludzki, w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji zawodowej, podkreślono
konieczność podjęcia szczególnych działań na rzecz wybranych grup docelowych, tj. osób pozostających w
szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy. Pośród adresatów tychże inicjatyw wymieniono m.in. ludzi
młodych (do 25 roku życia), kobiety (zwłaszcza samotne matki), osoby nieposiadające doświadczenia
i kwalifikacji zawodowych, osoby starsze (powyżej 50 roku życia), długotrwale bezrobotnych, a także osoby
niepełnosprawne127
.
Szereg różnorodnych działań na rzecz osób pozostających w trudnej sytuacji na rynku pracy, przewidziano do
realizacji w komponencie regionalnym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, w szczególności zaś w ramach
priorytetów: VI (Rynek pracy otwarty dla wszystkich), VII (Promocja integracji społecznej), a także VIII
(Regionalne kadry gospodarki).
Przyglądając się dokumentacjom konkursowym w ramach interesujących z punktu widzenia działań i poddziałań
można zauważyć, że kryteria strategiczne w dużej mierze uwzględniają potrzebę zwrócenia przez beneficjentów
szczególnej uwagi na osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. W ramach priorytetu VI Rynek pracy
otwarty dla wszystkich i interesujących z punktu widzenia badania poddziałania 6.1.1 Wsparcie osób
pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy, działania 6.2 Wsparcie oraz promocja
przedsiębiorczości i samo zatrudnienia oraz działania 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu
aktywności zawodowej na obszarach wiejskich, uwzględnione zostały kryteria strategiczne uwzględniające
kierowanie wsparcia do osób długotrwale bezrobotnych, kobiet oraz osób powyżej 45 roku życia, W ramach
priorytetu VIII – poddziałania 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie oraz 8.1.3
Wzmacnianie lokalnego partnerstwa na rzecz adaptacyjności uwzględnione zostały natomiast kryteria
strategiczne związane z kierowaniem wsparcia do osób niepełnosprawnych. Szczegółowy opis interesujących z
punktu widzenia działań i poddziałań ilustruje poniższa tabela
127
Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 2011.
____________________________________________________________________________ 59 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 11 Konkursy POKL w latach 2007-2012 w województwie śląskim.
ilość konkursów średnia kwota alokacji na konkurs
całkowita alokacja grupy osób w szczególnie trudnej
sytuacji w kryteriach
strategicznych
6.1.1 6 22 416 666,67 134 500 000,00 długotrwale bezrobotni,
kobiety, osoby powyżej 45 roku
życia
6.2 5 35 666 666,7 107 000 000
6.3 6 2 825 110,75 5 650 221,50
Ogółem VI 17 22 468 201,95 247 150 221,50
7.1.1 i 7.1.2128
4 142659754,40 356649386
długotrwale bezrobotni
7.2.1 5 42 215 754 105 539 384
7.3 5 10 158 970 30 476 909
Ogółem VII 14 35190405,64 492 665 679
8.1.2 10 14 889 454 148 894 542 osoby
niepełnosprawne 8.1.3 7 2 604 166,7 15 625 000
Ogółem VIII 17 10 282 471 164 519 542
Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji konkursowych stan na dzień 1.11.2012.
W ramach analizowanych działań i poddziałań priorytetu VII Promocja integracji społecznej kryteria strategiczne
dotyczyły w szczególności grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, obarczonych problemami społecznymi i
uzależnieniami. Projekty te często obejmowały wsparciem osoby nieaktywne zawodowo, jednak w
dokumentacjach konkursowych nie pojawiają się odniesienia do osób w szczególnie trudnej sytuacji
interesujących z punktu widzenia badania. Wśród grup docelowych wyróżnionych w dokumentacjach
konkursowych działania 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji, poddziałania 7.1.1 Rozwój i
upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, poddziałania 7.1.2 Rozwój i
upowszechnienie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie oraz poddziałania 7.2.1
Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym znalazły się m.in. osoby
długotrwale bezrobotne, osoby niezatrudnione, osoby niepełnosprawne i osoby powracające na rynek pracy po
urlopie macierzyńskim i wychowawczym.
Jak zauważają przedstawiciele Instytucji Pośredniczącej zainteresowanie beneficjentów realizacją projektów
skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy jest stosunkowo duże, co wynika z
promowania tego typów projektów poprzez stosowanie kryteriów strategicznych:
My z reguły tak planujemy wsparcie, że konkretny konkurs dedykujemy grupie docelowej, przez kryteria
strategiczne, czyli projektodawca jeżeli kieruje wsparcie do tych osób, może zdobyć dodatkowe punkty. I tym
się projektodawcy kierują, więc zainteresowanie jest stosunkowo duże. [IDI IP PO KL]
Promowanie kierowania wsparcia do poszczególnych grup w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy
powoduje, że beneficjenci chętnie kierują wsparcie do określonych grup. Zdaniem przedstawicieli Instytucji
Pośredniczących dużą popularnością cieszy się adresowanie wsparcia do bezrobotnych do 25 roku życia.
Kierowanie wsparcia do osób w wieku 45+ jest coraz bardziej popularne, choć przedstawiciele Instytucji
128
Dane za lata 2008-2013.
____________________________________________________________________________ 60 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Pośredniczących nie są zgodni co do stopnia zainteresowania wsparciem tej grupy. Zdaniem przedstawicieli
Wydziału FS beneficjenci niechętnie kierują wsparcie do osób 45+ gdyż jest to stosunkowo trudna grupa.
Przedstawiciele Wojewódzkiego Urzędu Pracy zauważają jednak, że to właśnie projekty skierowane do tej
grupy cieszą się największą popularnością.
Pracownicy Instytucji Pośredniczących zauważają także, że wsparcie rzadko jest kierowane do osób samotnie
wychowujących dziecko oraz osób niepełnosprawnych. Grupa kobiet powracających na rynek pracy nie jest
uwzględniania w kryteriach strategicznych, dlatego beneficjenci rzadko kierują wsparcie do tej grupy.
Rozwiązaniem może być uwzględnienie kobiet powracających na rynek pracy w kryteriach strategicznych, co w
przyszłości wpłynie na objęcie tej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy szerszym
wsparciem.
Rekomendacja: Uwzględnienie kobiet powracających na rynek pracy po urodzeniu dziecka w kryteriach strategicznych, co w przyszłości wpłynie na objęcie tej grupy osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy szerszym wsparciem. Pomocne będzie także stworzenie definicji „kobiety powracającej na rynek pracy”.
Osoby niepełnosprawne są zdaniem Instytucji Pośredniczących stosunkowo trudną grupą i z tego faktu
wynikają obawy beneficjentów przed kierowaniem do nich wsparcia:
To są trudne grupy do pracy, wymagające większych nakładów finansowych ale też specyficznej pracy z nimi,
dostosowania szkoleń czy też wsparcia do potrzeb tych osób. To też wiąże się z większymi nakładami po
stronie projektodawcy, głębszym zweryfikowaniem potrzeb tych osób, dostosowaniem tego wsparcia do
potrzeb rynku pracy. [IDI IP PO KL]
Rynek pracy otwarty dla wszystkich
W opisie priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich uwypuklono, iż w kontekście dynamicznie
zachodzących przemian gospodarczych i społecznych, aktywizacja ekonomiczna bezrobotnych i biernych
zawodowo, stanowi jedno z kluczowych zadań polityki zatrudnienia w Polsce. W tym aspekcie podkreślono
równocześnie konieczność ukierunkowania wsparcia przede wszystkim na rzecz wybranych grup osób,
będących w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy. Pośród inicjatyw, przewidzianych do realizacji w
ramach działań 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie oraz
6.2. Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia na pierwszym miejscu wypada wymienić
różnego rodzaju programy aktywizacji ekonomicznej, obejmujące m.in. pośrednictwo pracy, poradnictwo
zawodowe, staże i praktyki zawodowe, subsydiowanie zatrudnienia, a także organizację szkoleń, mających na
celu uzupełnienie bądź zmianę kwalifikacji pracowniczych. Ponadto zagwarantowano wsparcie dla projektów
służących upowszechnianiu i popularyzacji elastycznych form zatrudnienia i metod organizacji pracy.
Jednocześnie przewidziano dofinansowanie dla przedsięwzięć o charakterze psychologiczno-doradczym dla
osób bezrobotnych, jak również organizację szkoleń i warsztatów z zakresu technik aktywnego poszukiwania
pracy i nabywania kompetencji zawodowych. Zaplanowano także wdrażanie inicjatyw mających na celu
podnoszenie mobilności przestrzennej osób pozostających bez zatrudnienia oraz realizację akcji informacyjnych
i kampanii promocyjnych ukierunkowanych na zachęcenie pracodawców do zatrudniania bezrobotnych
pozostających w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Z kolei w aspekcie rozwoju przedsiębiorczości oraz
samozatrudnienia, przewidziano wsparcie na rzecz osób zamierzających rozpocząć prowadzanie własnej
działalności gospodarczej, m.in. poprzez realizację szkoleń i projektów z zakresu doradztwa indywidualnego i
grupowego, jak również udzielanie różnego rodzaju dotacji, subwencji i pożyczek129
.
129
Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 1 lipca 2012.
____________________________________________________________________________ 61 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Kolejnym działaniem skierowanym na aktywizację zawodową jest działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz
podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich, którego celem jest podniesienie zdolności
do zatrudnienia oraz mobilności przestrzennej i zawodowej osób zamieszkujących na obszarach wiejskich
poprzez przygotowanie ich do podjęcia pracy w zawodach pozarolniczych oraz wykorzystania szans związanych
z powstawaniem nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. W ramach tego działania zaplanowano
kierowanie działań aktywizujących do mieszkańców terenów wiejskich130
.
Jak pokazują wyniki analizy projektów131
w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VII Rynek pracy
otwarty dla wszystkich co trzeci projekt (37% wszystkich analizowanych projektów) skierowany był wyłącznie
do jednej, wybranej grupy docelowej. Pozostałe projekty skierowane były do wielu grup docelowych. .
Spośród projektów dedykowanym poszczególnym grupom najwięcej skierowanych było do kobiet (65%) i osób
do 25 roku życia (20%). Wśród analizowanych projektów były również skierowane do osób powyżej 45 roku
życia (10%) oraz osób niepełnosprawnych (5%).
Wśród analizowanych projektów większość zawierała kryterium priorytetowego traktowania grup w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Spośród 54 analizowanych projektów w ramach priorytetu VI Rynek
pracy otwarty dla wszystkich aż 43 projekty (80%) zawierały kryteria strategiczne priorytetowo traktujące różne
grupy osób, w tym między innymi osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Spośród projektów
zawierających kryterium priorytetowego traktowania:
74% projektów priorytetowo traktowało kobiety,
58% projektów priorytetowo traktowało osoby powyżej 45 roku życia,
49% projektów priorytetowo traktowało osoby długotrwale bezrobotne,
21% projektów priorytetowo traktowało osoby niepełnosprawne,
19% projektów priorytetowo traktowało osoby do 25 roku życia.
Przyglądając się analizowanym projektom w ramach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich ze
względu na odsetek osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy widać wyraźnie, że wsparciem w
największej mierze zostały objęte młode osoby bezrobotne. Warty podkreślenia jest również fakt, że z punktu
widzenia obecności w projektach osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy wyróżnia się zwłaszcza
poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy, w którym można
zaobserwować największy odsetek osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy – zarówno bezrobotnych
do 25 roku życia, jak i bezrobotnych 45+, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych/doświadczenia a także
bezrobotnych lub nieaktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych. Szczegółowy rozkład liczebności osób
znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w ramach badanego działania i poddziałań
priorytetu VI Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy ilustruje poniższa
tabela.
Tabela 12 Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2, Działanie 6.3 – odsetek wybranych grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Bez. do Bez.45 Bez. bez kwalifikacji Bez. lub nieaktywni kobiety
130
Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 1 lipca 2012. 131
W ramach analizy dokumentacji projektowej przebadane zostały 54 projekty w ramach priorytetu VI Rynek pracy
otwarty dla wszystkich (16 projektów z poddziałania 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym
rynku pracy, 8 projektów z działania 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz 30 projektów z
działania 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich.).
____________________________________________________________________________ 62 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25 r. ż. + zawodowych/doświadczenia
zawodowo niepełnosprawni
6.1.1 29% 23% 11% 5% 75%
6.2 11% 12% 2% 0% 59%
6.3 11% 17% 7% 4% 87%
Ogółem
(6.1.1, 6.2, 6.3) 22% 19% 9% 4% 74%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=54).
W ramach analizy dokumentacji konkursowej zostały uwzględnione także produkty jakie wybierali beneficjenci
w ramach poddziałania 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy,
działania 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia i działania 6.3 Inicjatywy lokalne na
rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich. W ramach analizowanych projektów
beneficjenci najchętniej wybierali przeprowadzenie kursów – ten typ produktu został w wybrany w 52 z 54
badanych projektów (96%). Pozostałe produkty cieszyły się mniejszą popularnością. Poniższa tabela ilustruje
obecność poszczególnych typów produktów w badanych projektach.
Tabela 13
Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2, Działanie 6.3 – Produkty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne produkty.
Doradztwo Przeprowadzanie kursów
Publikacje i materiały
szkoleniowe/ informacyjne
Trening/Warsztat
Indywidualny plan działania
Inne
6.1.1 44% 88% 19% 50% 31% 0%
6.2 100% 100% 50% 0% 0% 0%
6.3 23% 100% 30% 20% 13% 7%
Ogółem
(6.1.1, 6.2, 6.3) 41% 96% 30% 26% 17% 4%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=54).
Wyniki analizy projektów są zgodne z opiniami przedstawicieli Instytucji Pośredniczącej, na temat najczęściej
wybieranych przez beneficjentów rezultatów. Głównymi produktami w realizowanych projektach skierowanych
do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy są kursy/szkolenia wraz ze wsparciem motywacyjnym:
Szkolenia specjalistyczne, aby te osoby mogły uzyskać konkretne zdolności, umiejętności do poruszania się na
rynku pracy, do tego dochodzi wsparcie w postaci doradztwa zawodowego, kształtowanie kariery, kształcenie
mi lekkie, zawsze te osoby są otoczone w całości nie tylko szkoleniami zawodowymi, jeszcze faktycznie osoba
bezrobotna ma trudności z wyjściem z tej swojej sytuacji, więc dochodzi to wsparcie miękkie. [IDI IP PO KL]
Szkolenia są formą często stosowaną przez beneficjentów projektów, ze względu na fakt, że większość z grup
osób w szczególnie trudnej sytuacji posiada zdezaktualizowane kwalifikacje na rynku pracy. Dotyczy to zarówno
bezrobotnych osób starszych, które muszą się przekwalifikować; kobiet które wracają na rynek pracy i musza
zaktualizować swoje kwalifikacje czy osób bez kwalifikacji zawodowych.
Duże zainteresowanie działaniami szkoleniowymi w ramach analizowanych projektów priorytetu VI Rynek pracy
otwarty dla wszystkich przekłada się również na stosowane przez beneficjentów rezultaty. W większości
____________________________________________________________________________ 63 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
analizowanych projektów beneficjenci zakładali rezultaty w postaci nabycia nowych kwalifikacji – rezultaty te
znalazły się w 37 na 54 projektów (69%). Nieco rzadziej beneficjenci wybierali rezultaty w postaci zdobycia
nowych kwalifikacji potwierdzonych certyfikatem (28 projektów – 52%) co w praktyce oznacza, że część szkoleń
zaplanowanych w projektach nie była certyfikowana.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na problem związany z certyfikowaniem szkoleń. W opinii ekspertów
rynku pracy oraz uczestników projektów certyfikat po ukończeniu szkolenia jest bardzo istotny z punktu
widzenia szans na znalezienie zatrudnienia. Ważne jest aby wszystkie szkolenia zawodowe kończyły się kursem
poświadczającym nabyte kwalifikacje, gdyż bez certyfikatu przeszkolona osoba może mieć problemy z
udowodnieniem posiadanych kwalifikacji pracodawcy. Wszystkie szkolenia powinny gwarantować
potwierdzenie nabytych kwalifikacji.
Rekomendacja: Wprowadzenie obowiązku zapewnienia uczestnikom szkoleń dokumentów potwierdzających nabyte kwalifikacje.
Tabela 14 Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2, Działanie 6.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne rezultaty.
Po
dję
cie
pra
cy.
Zdobycie nowych
kwalifikacji.
Zdobycie nowych
kwalifikacji potwierdzonych
certyfikatem.
Założenie własnej działalności
gospodarczej.
Wsp
arci
e
fin
anso
we
. Objęcie pośrednict
wem pracy. ST
AŻ
Inn
e.
6.1.1 56% 69% 69% 0% 25% 19% 31% 6%
6.2 0% 88% 25% 50% 88% 13% 0%
25
%
6.3 3% 63% 50% 3% 0% 0% 0% 7%
Ogółem
(6.1.1, 6.2, 6.3)
19% 69% 52% 9% 20% 7% 9% 9%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=54).
Należy w tym podkreślić, że wsparcie szkoleniowe może nie być wystarczające a beneficjenci powinni zmierzać
w kierunku realizacji wskaźników efektywności, co nie zawsze jest możliwe przy realizacji jedynie wsparcia
szkoleniowego:
Jeśli chodzi o zainteresowanie, to największe jest typowymi projektami szkoleniowymi. My od jakiegoś czasu
staramy się żeby rzeczywiście miało wymierny efekt, w postaci kryteriów dostępu, które obligują także do
realizacji innych form wsparcia: staży, subsydiowanego zatrudnienia, praktyk zawodowych w połączeniu z
koniecznością osiągnięcia wskaźnika zatrudnialności w projekcie. Czyli nie tylko przeszkolenie danej osoby ale
włączeniem w rynek pracy. [IDI IP PO KL]
Beneficjenci wybierają stosunkowo łatwe do zrealizowania formy wsparcia, które w bezpośredni sposób
przekładają się na osiąganie rezultatów w postaci podniesienia kwalifikacji. Tymczasem aby projekty
skierowane do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy były skuteczne konieczne jest dążenie do
realizacji wskaźnika zatrudnialności, które są niechętnie wybierane przez badanych beneficjentów projektów.
Zdaniem Instytucji Pośredniczących beneficjenci projektów wybierają rezultaty, które łatwo osiągnąć – z reguły
rezultaty określone są na minimalnym poziomie, tak aby nie pojawiło się zagrożenie ich realizacji i dotycząc
zwiększenia kwalifikacji lub zdobycia nowych kwalifikacji:
____________________________________________________________________________ 64 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
U nas najczęściej rezultaty to podniesienie kwalifikacji albo uzyskanie nowego zawodu [IDI IP PO KL]
Instytucje Pośredniczące zauważają problem związany z niewskaźnikowaniem poziomu zatrudnienia po
projekcie, który może wynikać z niedopasowania wsparcia do potrzeb grup osób w szczególnie trudnej sytuacji
na rynku pracy. W ich opinii beneficjenci obawiają się wybierania takich rezultatów i ich monitorowania,
dlatego Instytucje Pośredniczące planują obligowanie beneficjentów do uwzględniania wskaźników
zatrudnialności w projektach:
My i tak dość nisko ustalamy obowiązkowy wskaźnik zatrudnienia, obecnie jest na 20%, będzie podniesiony do
40-45% w priorytecie VI. Natomiast jest problem z jego osiągnięciem przez projektodawców. (…) To wynika
przede wszystkim że nie jest zweryfikowane odpowiednio zapotrzebowanie na rynku pracy, brak tej analizy na
rynku pracy dla osób które uczestniczą w projektach szkoleniowych i dopasowania do potrzeb danej grupy
docelowej. (…) Innego wsparcia będą potrzebowały osoby młodsze, innego starsze, innego osoby które już
mają jakieś doświadczenie ale wypadły z rynku pracy, innego osoby niepełnosprawne. [IDI IP PO KL]
Problem związany z koniecznością uwzględnienia wskaźnika zatrudnienia na wyższym niż dotychczas poziomie
ma szerszy kontekst i związany jest z preferowaniem przez beneficjentów szkoleń, jako uniwersalnego
narzędzia aktywizacji. Beneficjenci realizując szkolenia i wykazując rezultaty w postaci nabycia kwalifikacji
często nie uwzględniają rzeczywistych potrzeb uczestników szkoleń. W przypadku kursów zawodowych
(zakończonych stosownym certyfikatem) konieczne jest dalsze wsparcie w postaci umożliwienia osobie
bezrobotnej zdobycia doświadczenia w nowym zawodzie. Beneficjenci szkoląc osoby bezrobotne umożliwiają
im nabycie nowych kwalifikacji, często zapominają, że brak doświadczenia zawodowego znacznie ograniczy ich
możliwości znalezienia zatrudnienia w nowym zawodzie. Aby zoptymalizować wsparcie szkoleniowe należałoby
uzupełnić je o wsparcie w postaci staży, tak aby wyposażyć osobę bezrobotną zarówno w kwalifikacje jak i
doświadczenie zawodowe, zwiększając tym samym jej szanse na znalezienie zatrudnienia.
Na podstawie analizy projektów można stwierdzić, że beneficjenci najchętniej wybierali rezultaty miękkie
związane z przełamywaniem wewnętrznych barier uczestników projektów. Beneficjenci często wybierali takie
rezultaty miękkie jak: wzrost motywacji do aktywności zawodowej/poszukiwania pracy, wzrost pewności siebie
czy wzrost samooceny. Popularne były także rezultaty związane z nabywaniem umiejętności poruszania się po
rynku pracy, takie jak: nabycie umiejętności sporządzania dokumentów, zdobycie umiejętności autoprezentacji
czy nabycie umiejętności poruszania się po rynku pracy. W projektach, w których jedną z form wsparcia były
dotacje na założenie działalności gospodarczej beneficjenci wybierali także rezultaty miękkie związane z
rozwojem postaw przedsiębiorczych np. wzrost umiejętności z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej
czy wzrost poziomu motywacji do samozatrudnienia.
Promocja integracji społecznej
W opisie priorytetu VII (Promocja integracji społecznej), zwrócono uwagę, iż zagrożenie zjawiskami
marginalizacji i wykluczenia społecznego, dotyczy w szczególność osób oraz grup znajdujących się w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy. W związku z powyższym w ramach urzeczywistniania działań 7.1 (Rozwój i
upowszechnienie aktywnej integracji), 7.2 (Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii
społecznej), jak również 7.4 (Niepełnosprawni na rynku pracy), podjęto decyzję o ukierunkowaniu udzielanego
wsparcia, przede wszystkim na rzecz grup o utrudnionym dostępie do zatrudnienia. Wśród inicjatyw
przewidzianych do realizacji w tym zakresie, należy wymienić m.in. upowszechnianie pracy socjalnej, staże,
szkolenia i kursy ukierunkowane na zdobycie lub podniesienie kwalifikacji i umiejętności zawodowych,
subsydiowanie zatrudnienia, zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawców, poradnictwo psychologiczne oraz
poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy. Równocześnie przewidziano wsparcie na rzecz tworzenia
spółdzielni socjalnych. Ponadto założono wdrażanie różnorodnych programów aktywizacji społeczno-
____________________________________________________________________________ 65 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
zawodowej osób niepełnosprawnych, obejmujących m.in. poradnictwo psychologiczne, pośrednictwo
zawodowe, poradnictwo pracy, staże i praktyki zawodowe czy subsydiowanie zatrudnienia132
.
W tym miejscu należy zauważyć, że ze względu na specyfikę projektów w ramach priorytetu VII Promocja
integracji społecznej w analizie uwzględnione zostały osoby niepełnosprawne nieaktywne zawodowo (podobnie
jak w przypadku priorytetu VI oraz VIII). Zastosowanie kategorii „bezrobotni lub nieaktywni zawodowo
niepełnosprawni” znacznie lepiej oddaje problemy związane z tą grupą osób. Mimo, iż osoby nieaktywne
zawodowo nie wchodzą w skład osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, w przypadku osób
niepełnosprawnych rozszerzenie kategorii na te osoby jest uzasadnione i wpisuje się w problemy tej grupy i
kierowane do niej projekty.
Przeprowadzona analiza projektów133
pokazuje, że w przypadku interesujących z punktu widzenia badania
działań i poddziałań priorytetu VII Promocja integracji społecznej, niemal połowa badanych projektów
skierowana była do konkretnej (jednej) grupy osób – 41 na 89 projektów (46%). Na tle pozostałych działań i
poddziałań wyróżnia się zwłaszcza poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez
ośrodki pomocy społecznej, w którym znaczna większość (77%) projektów skierowana była wyłącznie do jednej
grupy docelowej.
Wśród analizowanych projektów w ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej skierowanych pracy
wyłącznie do jednej grupy docelowej:
20% projektów skierowanych było wyłącznie do kobiet
10% projekty skierowane były wyłącznie do osób do 25 roku życia
12% projektów skierowanych było do niepełnosprawnych
5% projektów skierowanych były do osób 45+
Wśród analizowanych projektów większość (61%) priorytetowo traktowała między innymi grupy w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy. Beneficjenci traktowali priorytetowo zwłaszcza osoby długotrwale bezrobotne
(35% spośród projektów zawierających kryterium priorytetowego traktowania), osoby do 25 roku życia (31%),
kobiety (30%) oraz osoby powyżej 45 roku życia (28%). Wśród analizowanych projektów znalazły się również te
traktujące priorytetowo osoby niepełnosprawne (22%).
Przyglądając się statystykom dotyczącym udziału osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w
analizowanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VII Promocja integracji społecznej można stwierdzić, że w
porównaniu z priorytetem VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich uczestniczyło w nich zdecydowanie mniej
osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Na tle pozostałych analizowanych działań i poddziałań
wyróżnia się jednak poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy
społecznej, w którym można zaobserwować stosunkowo wysoki odsetek osób bezrobotnych bez kwalifikacji
zawodowych lub bez doświadczenia zawodowego oraz wyższy niż w przypadku pozostałych działań i poddziałań
odsetek osób bezrobotnych w wieku 45+ i bezrobotnych do 25 roku życia. Poddziałanie 7.1.2 Aktywizacja
zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym wyróżnia się natomiast stosunkowo
132
Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 1 lipca 2012. 133
W analizie projektów uwzględniono 89 projektów w ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej: 26 projektów z
poddziałania 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, 3 projekty z poddziałania
7.1.2 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie, 21 projektów z poddziałania
7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz 39 projektów z działania 7.3
Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji.
____________________________________________________________________________ 66 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
wysokim odsetkiem bezrobotnych lub nieaktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych (w porównaniu z
pozostałymi badanymi działaniami i poddziałaniami priorytetu VII Promocja integracji społecznej.
Tabela 15 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałanie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – odsetek wybranych grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Bez. do 25 r. ż.
Bez.45+
Bez. bez kwalifikacji
zawodowych/doświadczenia
bez. niepełnosprawni
Bez. lub nieaktywni zawodowo
niepełnosprawni
kobiety
7.1.1 9% 11% 21% 0% 8% 60%
7.1.2 2% 1% 3% 0% 64% 50%
7.2 1% 2% 2% 6% 15% 51%
7.3 3% 8% 5% 0% 0% 77%
Ogółem
(7.1.1, 7.1.2, 7.2, 7.3) 3% 6% 7% 2% 9% 62%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=89).
Podobnie jak w przypadku analizowanych działań i poddziałań priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich,
beneficjenci projektów w ramach badanych działań i poddziałań priorytetu VII Promocja integracji społecznej
najchętniej wybierali produkty w postaci przeprowadzenia kursów – w 88% projektów zapisane były tego typu
produkty. Dużym zainteresowaniem cieszyły się także treningi/warsztaty, obecne w co drugim badanym
projekcie.
Tabela 16 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałanie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – Produkty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne produkty.
Doradztwo Przeprowadzanie kursów
Publikacje i materiały
szkoleniowe/ informacyjne
Trening/Warsztat
Indywidualny plan działania
Inne
7.1.1 38% 92% 8% 62% 0% 0%
7.1.2 0% 100% 33% 67% 0% 0%
7.2 38% 100% 19% 38% 29% 33%
7.3 28% 77% 44% 56% 13% 33%
Ogółem
(7.1.1, 7.1.2, 7.2, 7.3)
33% 88% 27% 54% 12% 22%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=89).
Podobnie jak w przypadku priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich beneficjenci chętnie wybierali
rezultaty twarde związane ze zdobyciem nowych kwalifikacji. Największym zainteresowaniem cieszył się
rezultat „zdobycie nowych kwalifikacji”, który znalazł się w 75% analizowanych projektów. „Zdobycie nowych
kwalifikacji potwierdzonych certyfikatem znalazło się w 57% projektów.
____________________________________________________________________________ 67 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 17 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałąnie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne rezultaty.
P
od
jęci
e
pra
cy.
Zdobycie nowych
kwalifikacji.
Zdobycie nowych
kwalifikacji potwierdzonych
certyfikatem.
Założenie własnej
działalności gospodarczej.
Wsparcie finansowe.
Objęcie pośrednictwem
pracy.
STA
Ż
Inn
e.
7.1.1 42% 85% 69% 0% 85% 0%
0%
0%
7.1.2 0% 100% 67% 0% 100% 0%
0%
0%
7.2 33% 76% 62% 0% 14% 0%
10%
5%
7.3 0% 67% 46% 0% 0% 0%
0%
0%
Ogółem
(7.1.1, 7.1.2, 7.2, 7.3)
20% 75% 57% 0% 31% 0% 2%
1%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=89).
Beneficjenci analizowanych projektów często wybierali rezultaty miękkie związane z poprawą samopoczucia,
poprawą wiary we własne siły i wzrostem motywacji. Ze względu na specyfikę tych projektów rezultaty miękkie
często odnosiły się do adaptacji społecznej np. wzrost pewności w kontaktach interpersonalnych, nabycie
umiejętności komunikacyjnych czy przełamanie bierności i zamiana postawy na aktywną. W przypadku
działania 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji dodatkowo pojawiły się rezultaty miękkie
odnoszące się do integracji społeczności lokalnych np. podniesienie świadomości uczestników projektu w
zakresie aktywnej integracji, zmniejszenie poczucia wykluczenia społecznego czy wzrost integracji i więzi
społecznych w społecznościach lokalnych.
Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie
W ramach działania 8.1 (Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie), które służy wcieleniu w życie
zapisów priorytetu VIII (Regionalne kadry gospodarki), przewidziano do realizacji przedsięwzięcia mające na
celu zwiększenie poziomu adaptacyjności zawodowej ludności, w tym osób zwolnionych bądź zagrożonych
zwolnieniem z pracy. Inicjatywy te mają w szczególności koncentrować się w obszarze szkoleń i poradnictwa
zawodowego, staży i praktyk zawodowych, poradnictwa psychologicznego oraz subsydiowania zatrudnienia.
Równocześnie przewidziano udzielenia wsparcia na rzecz osób zamierzając podjąć własną działalność
gospodarczą. Pomoc ta dotyczyć ma w szczególności przedsięwzięć o charakterze doradczym i szkoleniowym, a
także przyznawania środków finansowych na rzecz rozwoju przedsiębiorczości134
.
Spośród poddanych analizie 7 projektów z priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki jedynie 3 projekty w
ramach 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie były skierowane do ściśle
określonej grupy, jednak nie była to grupa w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Ponadto, w 4
projektach pojawiły się kryteria priorytetowego traktowania wybranych grup i były to: kobiety (w dwóch
projektach), osoby do 25 (1 projekt), osoby powyżej 45 (jeden projekt) inne osoby 3 projekty.
134
Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 – 2013, MRR, Warszawa, 1 lipca 2012.
____________________________________________________________________________ 68 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 18 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – odsetek wybranych grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Bez. do 25 r. ż.
Bez.45+
Bez. bez kwalifikacji
zawodowych/doświadczenia
bez. niepełnospr
awni
Bez. lub nieaktywni zawodowo
niepełnosprawni
kobiety
8.1.2 1% 0% 0% 0% 0% 35%
8.1.3 21% 2% 1% 0% 0% 60%
Ogółem
(8.1.2, 8.1.3) 3% 1% 0% 0% 0% 38%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=7).
Przyglądając się produktom jakie wybierali beneficjenci można stwierdzić że wszystkie badane projekty
zawierały komponent szkoleniowy. Co więcej, można również zauważyć, że badanie projekty w ramach
priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki w sposób kompleksowy podchodziły do aktywizacji zawodowej,
gdyż w większości analizowanych projektów uczestnicy mogli skorzystać ze wsparcia w postaci doradztwa.
Tabela 19 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – Produkty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne produkty.
Doradztwo Przeprowadzanie kursów
Publikacje i materiały
szkoleniowe/ informacyjne
Trening/Warsztat
Indywidualny plan działania
Inne
8.1.2 100% 100% 0% 0% 20% 0%
8.1.3 0% 100% 100% 50% 0% 100%
Ogółem
(8.1.2, 8.1.3) 71% 100% 29% 14% 14% 29%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=7).
Beneficjenci najczęściej wybierali rezultaty związane ze zdobyciem nowych kwalifikacji, które pojawiły się w
większości analizowanych projektów. Co ciekawe, w niemal co 3 analizowanym projekcie pojawił się rezultat w
postaci podjęcia pracy.
Tabela 20 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w których zostały wybrane poszczególne rezultaty.
Po
dję
cie
pra
cy.
Zdobycie nowych
kwalifikacji.
Zdobycie nowych
kwalifikacji potwierdzonych
certyfikatem.
Założenie własnej
działalności gospodarcz
ej.
Wsparcie finansowe.
Objęcie pośrednictwem
pracy.
STA
Ż
Inn
e.
8.1.2 40%
40% 60% 20% 20% 20% 0%
0%
8.1.3 0% 50% 50% 0% 0% 0%
0%
50%
Ogółem 29 43% 57% 14% 14% 14% 0 14
____________________________________________________________________________ 69 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
(8.1.2, 8.1.3)
% % %
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=7).
Najczęściej wskazywane rezultaty miękkie to te związane z podniesieniem poziomu samooceny i motywacji.
Beneficjenci chętnie wybierali również rezultaty związane z wdrażaniem idei kształcenia przez całe życie oraz
godzenia życia prywatnego z zawodowym.
***
Podsumowanie
Przedstawione powyżej dane dotyczą jedynie analizowanych projektów w ramach badania dokumentacji
projektowych. Podsumowując powyższe informacje należy zauważyć, że:
1. Badane projekty w ramach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich:
Obejmowały wsparciem głównie kobiety, które stanowiły 75% wszystkich uczestników
analizowanych projektów,
Wśród uczestników w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy dominowały osoby
bezrobotne do 25 roku życia (22% wszystkich uczestników analizowanych projektów) oraz
osoby bezrobotne w wieku 45+ (19% wszystkich uczestników analizowanych projektów),
Najczęściej wybierany produkt to przeprowadzenie kursów – produkt ten pojawił się w 93%
analizowanych projektów,
Najczęściej wybierany rezultat twardy to zdobycie nowych kwalifikacji – rezultat ten pojawił
się w 65% projektów,
Wybierane przez beneficjentów rezultaty miękkie odnosiły się do wzrostu motywacji,
pewności siebie i samooceny.
2. Badane projekty w ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej:
Obejmowały wsparciem głównie kobiety, które stanowiły 62% wszystkich uczestników
analizowanych projektów,
Wśród uczestników w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy dominowały bezrobotne lub
nieaktywne zawodowo osoby niepełnosprawne (9% wszystkich uczestników analizowanych
projektów) oraz bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych lub bez doświadczenia zawodowego
(7%) wszystkich uczestników analizowanych projektów),
Najczęściej wybierany produkt to przeprowadzenie kursów – produkt ten pojawił się w 88%
analizowanych projektów,
Najczęściej wybierany rezultat twardy to zdobycie nowych kwalifikacji – rezultat ten pojawił
się w 75% projektów,
Wybierane przez beneficjentów rezultaty miękkie dotyczyły głównie wzrostu pewności w
kontaktach interpersonalnych, nabycia umiejętności komunikacyjnych, przełamywania
bierności i zmiany postawy na aktywną.
3. Badane projekty w ramach priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki:
Obejmowały wsparciem głównie mężczyzn – kobiety stanowiły jedynie 38% wszystkich
uczestników analizowanych projektów,
____________________________________________________________________________ 70 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Wśród uczestników w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w analizowanych projektach
jedynie w niewielkim stopniu obecne były osoby bezrobotne w wieku do 25 lat (3%
wszystkich uczestników analizowanych projektów)
Najczęściej wybierany produkt to przeprowadzenie kursów – kursy były produktem we
wszystkich analizowanych projektach,
Najczęściej wybierany rezultat twardy to zdobycie nowych kwalifikacji – rezultat ten pojawił
się w 57% projektów,
Wybierane przez beneficjentów rezultaty miękkie dotyczyły głównie samooceny i wdrażania
idei kształcenia przez całe życie oraz godzenia życia prywatnego z zawodowym.
Pod względem obejmowania wsparciem osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy dominowały
badane działania i poddziałania priorytetów VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich i VII Promocja integracji
społecznej. W badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki osoby w
szczególnie trudnej sytuacji rzadko uczestniczyły w projektach.
Podsumowując wyniki badań należy zauważyć, że w sprawozdawczości brakuje informacji na temat niektórych
kategorii osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (kobiet, które po urodzeniu dziecka nie powróciły
do pracy oraz bezrobotnych, którzy samotnie wychowują co najmniej jedno dziecko), co wynika z braku
konieczności uwzględnienia tych kategorii we wnioskach o płatność. Aby w przyszłości móc ocenić efekty
obecnie realizowanych projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy warto
byłoby uwzględnić te kategorie osób w sprawozdawczości.
Biorąc pod uwagę wyniki badań można stwierdzić, że wsparcie rzadko jest kierowane do grup trudnych.
Ograniczenia związane z kierowaniem wsparcia do osób niepełnosprawnych, kobiet powracających na rynek
pracy oraz bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko zauważają również beneficjenci projektów oraz
eksperci rynku pracy. Głównym ograniczeniem związanym z aktywizacją zawodową osób niepełnosprawnych
jest szeroki zakres problemów z jakimi boryka się ta grupa, co powoduje konieczność ukierunkowania wsparcia
na ściśle określoną grupę osób niepełnosprawnych np. niepełnosprawnych ruchowo, niewidomych czy
niepełnosprawnych umysłowo. Wynika to z faktu, że grupy te mają odmienne potrzeby i aby móc dopasować
wsparcie do tych potrzeb należy zawęzić grupę docelową oraz dysponować specjalistami mającymi
doświadczenie w pracy z tą grupą:
Osoby niepełnosprawne- różnego typu schorzenia czy powody dla których są niepełnosprawni wpływają na ich
aktywizacje więc tu liczy się indywidualne podejście [TDI beneficjent]
Specyfika potrzeb osób niepełnosprawnych sprawia, że aktywizacja społeczno-zawodowa osób
niepełnosprawnych odbywa się zatem głównie w wymiarze motywacyjnym i ma miejsce w ramach projektów w
priorytecie VII Promocja integracji społecznej, który poprzez swoja założenia lepiej wpisuje się w potrzeby tej
grupy. Jak zauważa jeden z beneficjentów, realizujący projekt w ramach poddziałania 7.1.2 Rozwój i
upowszechnienie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie :
(…) szczególnie trudno znaleźć pracę osobie niepełnosprawnej. Mimo, iż ofert pracy nie jest dużo to osoby
niepełnosprawne nie rejestrują się w urzędach pracy, pozostają w cieniu, w domach, mają trudność, żeby
podjąć jakieś działania w tym kierunku. [TDI beneficjent]
Ze względu na te specyficzne problemy osób niepełnosprawnych w priorytecie VII Promocja integracji
społecznej uwzględniono szerokie spektrum narzędzi, które pozwolą beneficjentom na objęcie tych osób
kompleksowym i skutecznym wsparciem:
Osoby generalnie pozostające bez pracy, ta kategoria do 25, osoby powracające na rynek pracy, 45+,
niepełnosprawne znajdą wsparcie w priorytecie VI, który głównie ukierunkowany jest na wsparcie szkoleniowe,
____________________________________________________________________________ 71 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
zakładanie własnej działalności gospodarczej. Osoby które już doświadczają innych dysfunkcji społecznych i
życiowych, oprócz tego że są bezrobotne, mają też wsparcie w VII, który jest skierowany na aktywizację
społeczną i zawodową. Tam jest bardzo szeroka gama, przez integrację społeczną, zawodową czyli
szkoleniowe, staże, subsydiowane zatrudnienie [IDI IP PO KL]
____________________________________________________________________________ 72 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2 b Ocena realizacji projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy
Dopasowanie projektów do potrzeb osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy
Jednym z elementów warunkujących sukces projektu jest analiza potrzeb grupy docelowej i dopasowanie do
nich form wsparcia. W ramach analizy dokumentacji projektowych135
uwzględnione zostały informacje
wskazujące, czy beneficjenci projektów posiłkowali się opracowaniami, przeprowadzali konsultacje lub
realizowali własne badania. Na podstawie tych informacji została dokonana ekspercka ocena dopasowania
projektów do potrzeb jego uczestników, ujęta za pomocą 3 ocen – niski, średni i wysoki stopień dopasowania.
Jak pokazują wyniki przeprowadzonej analizy projektów, większość beneficjentów projektując działania
korzystała z dostępnych opracowań – miało to miejsce w przypadku 93% badanych projektów. Pozostałe formy
pozyskiwania informacji o grupie docelowej i jej potrzebach cieszyły się dużo mniejszą popularnością – z
konsultacji skorzystało 26% beneficjentów analizowanych projektów, a badania własne realizowało jedynie 13%
beneficjentów136
.
Korzystanie z rozmaitych form pozyskiwania informacji okazało się podobne w projektach realizowanych w
ramach różnych priorytetów, co ilustruje poniższy wykres. W przypadku działań i poddziałań priorytetu 8 nie
pojawiły się projekty, w ramach których przeprowadzone zostały konsultacje i badania, należy jednak pamiętać,
że w ramach tego priorytetu analizie zostało poddanych jedynie 7 projektów, zatem na tej podstawie nie
można uogólniać wniosków.137
Rysunek 10 Pozyskiwanie informacji o grupie docelowej w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki.
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=150).
135
Niniejszy rozdział opiera się w dużej mierze o wyniki analizy projektów. W większości przypadków dane były zbierane z wniosków o płatność, których jakość nie pozwala na uogólnianie wniosków (w wielu wnioskach o płatność pojawiały się liczne braki danych). 136
Na podstawie wniosków o dofinansowanie – deklaracje beneficjentów. 137
Na podstawie wniosków o dofinansowanie – deklaracje beneficjentów.
93%
13%
26%
93%
13%
30%
96%
15%
26%
71%
0%
0%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
przegląd opracowań
badanie
konsultacje
przegląd opracowań
badanie
konsultacje
przegląd opracowań
badanie
konsultacje
przegląd opracowań
badanie
konsultacje
ogó
łem
pri
ory
tet
6p
rio
ryte
t 7
pri
ory
tet
8
____________________________________________________________________________ 73 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Mimo powszechnego stosowania rozmaitych form pozwalających na diagnozę potrzeb grup docelowych oraz
analizę lokalnego rynku pracy, które z założenia mają pomóc beneficjentom w realizacji trafnych projektów,
stopień dopasowania projektów do potrzeb ich uczestników wydaje się niewystarczający. W 43%
analizowanych projektów stopień dopasowania można uznać za wysoki138
, w 26% analizowanych projektów za
średni i w 31% analizowanych projektów za niski. Można ponadto stwierdzić, że projekty w ramach priorytetu
VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich są nieco lepiej dopasowane do potrzeb uczestników niż projekty w
ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej. Pozytywnie wyróżnia się również priorytet VIII Regionalne
kadry gospodarki jednak ze względu na niską liczebność analizowanych, w ramach tego priorytetu, projektów
należy ostrożnie podchodzić do tych wyników. Szczegółowy rozkład stopnia dopasowania w poszczególnych
priorytetach ilustruje poniższy wykres.
Rysunek 11 Stopień dopasowania wsparcia do potrzeb grup docelowych w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki.
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=150).
Podsumowując dane z analizy projektów należy stwierdzić, że mimo szerokiego stosowania diagnozy w postaci
analizy danych zastanych (przegląd raportów, danych statystycznych i opracowań) beneficjenci nie
wykorzystują w pełni potencjału narzędzi służących dostosowaniu wsparcia do potrzeb uczestników.
Mimo, iż w świetle danych z analizy projektów stopień dopasowania projektów wymaga poprawy, beneficjenci
zauważają, że często w swoich działaniach są ograniczani. W telefonicznych wywiadach pogłębionych
beneficjenci zwracali uwagę na poważne ograniczenia związane z możliwością dostosowania projektów do
potrzeb uczestników i trafnego zidentyfikowania grupy docelowej. W ich opinii zasadniczym problemem jest
zbyt długi czas pomiędzy pisaniem wniosku a przyznaniem dofinansowania. Rynek pracy jest często na tyle
dynamiczny, że w okresie kilku miesięcy dane statystyczne mogą być nieaktualne a sytuacja w regionie może
ulec diametralnej zmianie np. w wyniku zamknięcia dużego zakładu pracy.
(…) Na pewno trzeba zwrócić uwagę na to, że dane, które posiadamy na moment pisania projektu mogą
bardzo szybko ulec zmianie i też czas jaki oczekujemy na ewentualną ocenę wniosku o dofinansowanie i
138
Na podstawie eksperckiej oceny dopasowania form wsparcia do potrzeb grup docelowych. Podstawą do oceny eksperckiej były zapisy z wniosków o dofinansowanie. Sprawdzana była logika odpowiadania na zidentyfikowane potrzeby grup docelowych.
31%
26%
43%
20%
30%
50%
37%
26%
36%
29%
0%
71%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
niskie
średnie
wysokie
niskie
średnie
wysokie
niskie
średnie
wysokie
niskie
średnie
wysokie
ogó
łem
pri
ory
tet
6p
rio
ryte
t 7
pri
ory
tet
8
____________________________________________________________________________ 74 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
przyznanie środków na realizację działań, wpływa na to że plany które mieliśmy na początku muszą być
poddane weryfikacji, bo dane się dezaktualizują. To jest bardzo duże utrudnienie, nie możemy reagować kiedy
mamy potrzebę, tylko musimy jeszcze przejść tą całą procedurę na podjęcie konkretnych działań [TDI
beneficjent]
Kolejnym z ważnych problemów zgłaszanym przez beneficjentów jest zbyt mało elastyczne podejście do form
wsparcia. Beneficjenci wskazują, że dokumentacja konkursowa wskazuje formy wsparcia możliwe do
zastosowania, które często nie wyczerpują wszystkich form, które beneficjenci chcieliby zawrzeć w projektach:
Po pierwsze działania wyznacza dokumentacja konkursowa, która narzuca, że muszą być takie a nie inne
działania. Gdybyśmy zaproponowali jakieś inne działania, to projekt zostałby odrzucony. Nam się coś
podobnego już zdarzyło z Wojewódzkim Urzędem Pracy, gdzie w ramach projektu, dla osób zwalnianych
zaproponowaliśmy pośrednictwo pracy i projekt został odrzucony ze względu na to, że pośrednictwo pracy nie
było przewidywane w projekcie, co akurat uważałem za całkowity bezsens i ignorancje, bo jak można
eliminować z założeń projektu pośrednictwo pracy dla osób, które tracą pracę. [TDI beneficjent]
Te dwa poważne zarzuty ze strony beneficjentów projektów mogą w dużym stopniu ograniczać ich możliwości
w zakresie dopasowania wsparcia. Rozwiązaniem tej sytuacji mogłoby być uelastycznienie procedur i możliwych
do wyboru form wsparcia. Należy również wspomnieć, że mimo wskazywanych ograniczeń część beneficjentów
dostrzega sposoby na uelastycznianie projektów poprzez stosowane we wnioskach sformułowania:
Zapisy z wniosków o dofinansowanie pozwalają beneficjentowi dopasowywać ofertę do indywidualnych
potrzeb i oczekiwań uczestników projektu. Oczywiście wszystko to zależy od wiedzy i doświadczenia
beneficjenta w zakresie pisania i tworzenia wniosku o dofinansowanie. Jeżeli są odpowiednie sformułowania
we wniosku o dofinansowanie, pozwalają one zastosować również instrumenty, które nie były przewidziane na
etapie wniosku o dofinansowanie, wówczas wystarczające jest odpowiednie ich umotywowanie. [TDI
beneficjent]
W projektach skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy indywidualna ścieżka
wsparcia jest niezbędna w obliczu rozmaitych problemów społecznych z jakimi spotykają się te grupy ale także z
uwagi na duże zróżnicowanie potrzeb w tych grupach. Należy zatem dążyć do umożliwienia beneficjentom
realizowania indywidualnych ścieżek dla uczestników projektów. W tym miejscu należy również zauważyć, że to
wsparcie powinno zostać dopasowane do uczestników projektów, a nie uczestnicy do form wsparcia. Wiele
projektów zakłada sztywne formy wsparcia w postaci szkoleń grupowych, których tematyka zostaje ustalona w
oparciu o wiedzę organizacji/instytucji realizującej projekt:
Z doświadczenia własnego moja firma wiedziała, co będzie przydatne przy prowadzeniu własnego biznesu. [TDI
beneficjent]
Na dzień dzisiejszy już mniej więcej wiemy jak mieszkańcy podchodzą do naszych działań, mamy okazje z nimi
rozmawiać na spotkaniach i oni sami nam sygnalizują swoje potrzeby. [TDI beneficjent]
Należy jednak zauważyć, że często wiedza i doświadczenie beneficjentów nie są w żaden sposób
systematyzowane i opierają się jedynie na przypuszczeniach, co potwierdza brak monitoringu i ewaluacji losów
uczestników projektu po zakończeniu w nim udziału. W związku z brakiem danych na temat skuteczności i
trwałości projektu kierowanie się własnym doświadczeniem może być zwodnicze. Opieranie się na
doświadczeniach związanych z pracą z grupą docelową jest zasadne w przypadku instytucji rynku pracy, które
na co dzień współpracują z osobami w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, takie jak Ośrodki Pomocy
Społecznej, które zbierają informacje o swoich podopiecznych poprzez pracowników socjalnych oraz dysponują
diagnozą problemów społecznych:
W miastach, w których nie ma takiej diagnozy zrobionej myślę, że to bywa różnie, ale takie jednostki jak my, jak
OPSy mają jakąś tam swoją diagnozę i jakiś ogląd na swojego klienta, który u nich funkcjonuje. Trzeba też
____________________________________________________________________________ 75 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
powiedzieć, że nie wszystkie osoby bezrobotne w mieście są klientami OPSów, więc to jest problem szerszy.
Instytucjami, które są powołane do tego to są UP i oni mają swoje statystyki, mają swoje zadania w tym
zakresie i myślę, że znają te grupy. Z NGOsami może być bardzo różnie, nie jestem w stanie powiedzieć czy oni
znają tego klienta od podszewki, czy nie prowadzą takich badań. [IDI Ekspert rynku pracy]
W przypadku firm komercyjnych, które realizują projekty oraz innych podmiotów, których codzienna
działalność nie jest związana z osobami w szczególnie trudnej na rynku pracy konieczne jest wprowadzenie
zaleceń, które umożliwią tym podmiotom bardziej trafne dopasowanie projektów do potrzeb. Rekomendowane
rozwiązania to:
1. Rozpowszechnianie wiedzy na temat osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy poprzez
wymianę informacji pomiędzy podmiotami kierującymi swoje działania do tych grup, oraz zebranie
w jednym miejscu (platforma internetowa) baz danych, literatury, raportów i analiz.
Beneficjenci wskazują, że osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy mają specyficzne potrzeby, które
często trudno zdiagnozować. Duże braki wiedzy w zakresie grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku
pracy dostrzegli również eksperci biorący udział w panelu. Ze względu na duże pole do poprawy stopnia
dopasowania projektów do potrzeb osób w szczególnie trudnej sytuacji należy rozważyć promowanie wiedzy
na temat pracy z tymi grupami i wymianę informacji. Dobrym rozwiązaniem byłoby stworzenie platformy, która
agregowałaby wiedzę na temat tych grup, pozwalałaby beneficjentom na wymianę informacji oraz
promowałaby dobre praktyki w tym zakresie. Co więcej, platforma ta mogłaby stać się również kanałem
komunikacyjnym wykorzystywanym do rekrutacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Rekomendacja: Stworzenie platformy, która agregowałaby wiedzę na temat osób w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy (baza opracowań, badań, analiz, publikacji), pozwalałaby beneficjentom na wymianę
informacji, pozyskiwanie partnerów do realizacji projektów oraz promowałaby dobre praktyki w tym
zakresie. Platforma ta mogłaby umożliwiać beneficjentom wymianę doświadczeń (interakcje) a także
pozyskiwanie wiedzy na podstawie opracowań ekspertów zamieszczanych w serwisie. Mogłaby też być
źródłem informacji przyczyniającym się do inicjowania badań w miarę zauważonych potrzeb.
2. Systematyzacja wiedzy poprzez prowadzenie ewaluacji projektu zorientowanej na badanie
skuteczności i trwałości wsparcia
Beneficjenci projektów często wskazują na własne doświadczenia jako pomocne przy identyfikowaniu potrzeb
grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Własne doświadczenie może być niezwykle cenne pod
warunkiem, że wiedza budowana w toku tych doświadczeń jest wiarygodna. Dobrym pomysłem byłaby zatem
zewnętrzna ewaluacja każdego projektu skierowanego do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy,
dzięki której beneficjenci mogliby się dowiedzieć, które elementy projektu wymagają dopracowania, które
formy wsparcia warto kontynuować i jak kształtuje się trwałość projektu w rozumieniu efektywności
zatrudnieniowej. Należy jednak zaznaczyć, że nie chodzi to o dosłownie rozumianą ewaluację, gdyż ta mogłaby
generować zbyt wysokie koszty a jedynie eksperckie porównanie sytuacji sprzed projektu i po projekcie, które
mogłoby przyczynić się do generowania wiarygodnej i użytecznej wiedzy.
Rekomendacja: Wymóg ewaluacji każdego projektu skierowanego do osób w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy, dzięki której beneficjenci mogliby się dowiedzieć, które elementy projektu wymagają
dopracowania, które formy wsparcia warto kontynuować i jak kształtuje się trwałość projektu w rozumieniu
efektywności zatrudnieniowej.
Obok efektywności zatrudnieniowej, która nie zawsze jest zasadne w odniesieniu do grup osób w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy zasadne byłoby także badanie innych efektów projektu. Jak zauważają eksperci
obecni na panelu, w przypadku grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy obarczonych
____________________________________________________________________________ 76 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
problemami społecznymi w postaci uzależnień czy pokoleniowego korzystania z opieki społecznej, szczególną
rolę odgrywają rezultaty związane z motywacją. W przypadku długoterminowych projektów (zwłaszcza
systemowych, realizowanych przez instytucje opieki społecznej) ukierunkowanych na aktywizację społeczno-
zawodową ważne są rezultaty miękkie, dlatego pomocna byłaby jakościowa ocena eksperta z danej tematyki.
Rekomendacja: W przypadku osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy z dodatkowymi problemami społecznymi w postaci np. uzależnień i kierowania projektu wyłącznie do tych grup ważne są rezultaty miękkie, dlatego pomocna byłaby jakościowa ocena efektów projektu eksperta z danej tematyki. W celu usprawnienia oceny jakościowej konieczne jest utworzenie katalogu wskaźników aktywności dla osób w szczególnie trudnej sytuacji i określenie indywidualnych celów dla każdej osoby.
Zmiana sytuacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy
Ocena zmiany sytuacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy powinna skupiać się na dwóch
zasadniczych obszarach: ocenie efektywności zatrudnieniowej projektu oraz ocenie zmiany sytuacji w szerszym
sensie. Poza oczywistym celem wszystkich projektów aktywizujących osoby bezrobotne, jakim jest zwiększenie
zatrudnienia wśród tych osób, projekty skupiają się także na zmianach związanych z postawami i motywacją.
Zmiany te są szczególnie ważne w kontekście osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, o czym
wspominają eksperci i beneficjenci projektów. Zmiana sytuacji nie może więc być identyfikowana jedynie ze
znalezieniem zatrudnienia ale również ze wzrostem potencjału do zatrudnienia, rozumianym jako wzmocnienie
motywacji do znalezienia zatrudnienia oraz nabycie szeroko rozumianych kompetencji zwiększających szanse
na rynku pracy.
W toku prowadzonej analizy efektywność zatrudnieniowa okazała się niemożliwa do zbadania z uwagi na brak
danych na podstawie których można taką efektywność ocenić. Ze względu na fakt, iż beneficjenci projektów nie
monitorowali losów uczestników projektu po jego zakończeniu brakuje danych umożliwiających ocenę
projektów pod kątem zwiększania zatrudnienia. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na ważne zagadnienia
związane z prowadzeniem tego typu monitoringu – głównym problemem z jakim zderzają się beneficjenci jest
konieczność stosowania wskaźnika zatrudnienia oraz brak umiejętności i zakorzenionej kultury ewaluacji.
Stosowanie wskaźnika zatrudnialności okazuje się być kłopotliwe dla beneficjentów projektów, którzy obawiają
się, że nie podołają realizacji wysokich wskaźników:
Natomiast największym zagrożeniem i dużym niebezpieczeństwem jest np. w sytuacji takiej jaką mamy na
rynku pracy (rosnąca liczba bezrobotnych) w dokumentacjach konkursowych zawierać wysoki poziom
zatrudnialności – to jest podstawowy problem z osiąganiem wskaźników. Jednym z podstawowych
wskaźników jest zatrudnialność, co w obecnej sytuacji na rynku pracy – dość czarno to widzę. Dlatego, że to
jest już sytuacja kompletnie niezależna od projektodawcy, od realizatora projektu. [TDI beneficjent]
Wartym podkreślenia jest również fakt, że mimo obaw związanych z podnoszonym wskaźnikiem zatrudnienia,
beneficjenci są zdania, że realizowane przez nich projekty w dużym stopniu poprawiają sytuację uczestników na
rynku pracy. Poprawa ta polega w ich opinii w dużej mierze na znalezieniu przez uczestników projektu
zatrudnienia, jednak z uwagi na brak monitorowania losów uczestników projektów są to jedynie przypuszczenia
– ma to miejsce zwłaszcza w projektach realizowanych w społecznościach lokalnych. Obok efektów związanych
ze znalezieniem zatrudnienia beneficjenci podkreślali także duże znaczenie rezultatów miękkich, zwłaszcza w
projektach ukierunkowanych na integrację społeczną:
Odnośnie motywacji, wiedza na temat poruszania się na rynku pracy, umiejętności pracownicze, praca w
zespole, komunikacja. Większość osób odpowiadała że udział w tym projekcie te umiejętności zostały
poprawione. [TDI beneficjent]
____________________________________________________________________________ 77 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Przede wszystkim projekt nie ma na celu znalezienie pracy przez uczestników, ale jak nazwa wskazuje celem
jest integracja społeczna, więc ten rezultat integracji społecznej na pewno został spełniony w 100%, bo wyszli z
domu, przełamali swoje bariery komunikacyjne, nauczyli się jak funkcjonować itd. [TDI beneficjent]
Podsumowując opinie beneficjentów należy zauważyć, że projekty skierowane do osób w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy w ramach różnych priorytetów mają nieco inny cel dlatego należałoby rozróżnić efekty
projektów ukierunkowanych na aktywizację zawodową oraz tych ukierunkowanych na aktywizację społeczno-
zawodową i integrację społeczną. Jak słusznie zauważyli uczestnicy panelu ekspertów osoby w szczególnie
trudnej sytuacji borykają się często z rozmaitymi problemami społecznymi, które w efekcie przyczyniają się do
ich bezrobocia. Aby skutecznie aktywizować te osoby należy więc trafnie zdiagnozować ich sytuację i
dopasować formy wsparcia do potrzeb, a co z tym związane w pierwszej kolejności wyeliminować problemy
tych osób, które mają wpływ na ich trudną sytuację.
Rekomendacja: Rozszerzenie katalogu wskaźników, którymi mierzona jest efektywność projektów adresowanych do osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy o wskaźniki mierzące także aktywność na rynku pracy i zmianę postawy uczestników projektu.
W kontekście osiągania miękkich rezultatów projektów należy stwierdzić, że projekty realizowane w latach
2007-2011, których uczestnikami były osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w dużym stopniu
wzmocniły potencjał tych osób i przyczyniły się do poprawy ich motywacji do zmiany swojej sytuacji i pomogły
im w przełamywaniu barier, o czym świadczą deklaracje beneficjentów. Mimo to, należy zauważyć duże
zróżnicowanie wśród analizowanych projektów pod względem osiąganych rezultatów – badane projekty można
podzielić na projekty typowo szkoleniowe (oferujące szkolenia oraz usługi rynku pracy), projekty kompleksowe
(oferujące szkolenia, praktykę/staż oraz usługi rynku pracy), projekty zorientowane na nabywanie
doświadczenia zawodowego (praktyka/staż oraz usługi rynku pracy) oraz projekty przedsiębiorczo-szkoleniowe
(zakładające przeszkolenie z zakresu przedsiębiorczości oraz środki na podjęcie działalności gospodarczej).
Projekty te przyczyniają się do osiągania nieco odmiennych rezultatów:
Projekty szkoleniowe – zorientowane są na podnoszenie lub nabywanie przez uczestników kwalifikacji,
jednak nie pozwalają im na nabywanie doświadczenia zawodowego, przez co osoby te w dalszym ciągu
mają problemy ze znalezieniem zatrudnienia:
Ja bym oczekiwał konkretnego stażu na konkretnej budowie. Żeby po prostu, chociażby miesiąc popracować
jak w zawodzie. [FGI uczestnik projektu, 45+]
Ja też byłam z kursu zadowolona, ale gdy była możliwość znalezienia jakiegoś stażu, nawet jakbym sobie na
własną rękę znalazła, a oni by mi tylko pomogli, byłoby w porządku. [FGI uczestnik projektu, 45+]
Projekty szkoleniowe mogą więc przyczyniać się do osiągania celów w przypadku osób , które posiadają już
doświadczenie w danym zawodzie jednak nie mają stosownego certyfikatu potwierdzającego ich kwalifikacje.
W przypadku osób, które uczestniczą w szkoleniu aby zmienić zawód wsparcie szkoleniowe powinno zostać
uzupełnione o możliwość zdobycia doświadczenia w danym zawodzie.
Rekomendacja: Aby zoptymalizować wsparcie szkoleniowe należałoby uzupełnić je o wsparcie w postaci staży, tak aby wyposażyć osobę bezrobotną zarówno w kwalifikacje jak i doświadczenie zawodowe, zwiększając tym samym jej szanse na znalezienie zatrudnienia.
Projekty kompleksowe – obejmują szkolenia oraz praktykę w postaci stażu. Wsparcie to jest szczególnie
przydatne osobom chcącym się przebranżowić. Kompleksowość wsparcia jest szczególnie ważna w
przypadku osób w wieku 45+, które przez całą swoją karierę zawodową wykonywały inny zawód.
____________________________________________________________________________ 78 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Projekty zorientowane na nabywanie doświadczenia – projekty te pozwalają osiągać zakładane rezultaty a
tym samym cele projektu w przypadku osób posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe. Staż jest
skutecznym narzędziem aktywizacji osób do 25 roku życia:
Jeśli pracodawca traktuje stażystę poważnie, a nie tylko jak tanią siłę roboczą a potem żegna się z tymi ludźmi.
Ja mam kilka osób które były u nas na stażu a teraz są naszymi pracownikami. Ten człowiek który przychodzi na
staż, on jest w stanie przez ten okres (dłużej niż 3 miesiące) (…) można te osobę trochę poznać i pracodawcy
pamiętają, że jak są ruchy etatowe, pracodawca będzie pamiętał, żeby tę osobę zatrudnić. [IDI Ekspert rynku
pracy]
Projekty przedsiębiorczo-szkoleniowe – projekty te mają na celu wzmacnianie przedsiębiorczości i
generowanie miejsc pracy poprzez tworzenie działalności gospodarczej dlatego przyczyniają się do
osiągania celów w przypadku grup posiadających odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie w danym
zawodzie. Z uwagi na sygnalizowane w raporcie problemy z jakimi często borykają się osoby w szczególnie
trudnej sytuacji można stwierdzić, że ta forma wsparcia ma niski potencjał do zmiany sytuacji na rynku
pracy tych osób.
Podsumowując należy zauważyć, że realizowane w latach 2007-2011 projekty, które skierowane były m.in. do
osób w szczególnie trudnej sytuacji miały potencjał do zmiany sytuacji tych osób głównie w obszarze
podnoszenia lub zdobywania nowych kwalifikacji (dominowały projekty szkoleniowe). W kontekście
zrealizowanych badań można jednak stwierdzić, że nie ma uniwersalnych form wsparcia, które można kierować
do tych osób, a same szkolenia są często niewystarczające.
Mówiąc o osobach w trudnej sytuacji na rynku pracy należy pamiętać, że zmiana sytuacji tych osób to nie tylko
zdobycie przez nie zatrudnienia, ale często jedynie (lub aż) podniesienie motywacji tych osób do aktywności
społecznej i aktywności na rynku pracy.
Efektywność realizowanych projektów
Efektywność, czyli ekonomiczne spojrzenie na realizowane projekty, pozwala na porównanie różnych projektów
skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy pod względem poprawy ich sytuacji.
Pomiar taki okazuje się jednak niezwykle problematyczny z dwóch względów. Z jednej strony barierą w ocenie
efektywności jest niska jakość sprawozdawczości projektów w latach 2007-2011. Ze względu na bardzo duże
braki danych należy podchodzić bardzo ostrożnie do wyników analizy projektów. Kolejnym poważnym
ograniczeniem jest duże zróżnicowanie projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy i ich odmienne cele.
Jak zostało wielokrotnie w raporcie podkreślone cele projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej
sytuacji w ramach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, priorytetu VII Promocja integracji
społecznej i priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki są różne. Porównywanie projektów o odmiennych
celach pod względem efektywności kosztowej jest zatem problematyczne gdyż może sugerować, że ten sposób
oceny projektów jest uzasadniony. W celu lepszej oceny efektywności projektów zostały zatem uwzględnione
takie czynniki jak typ projektu (systemowy/konkursowy), typ beneficjenta(podmiot publiczny/podmiot
prywatny) oraz charakter wsparcia (szkoleniowy, praktyczny, kompleksowy, przedsiębiorczo-szkoleniowy).
Poniższa tabela ilustruje efektywność projektów realizowanych w ramach istotnych z punktu widzenia działań i
poddziałań priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, priorytetu VII Promocja integracji społecznej i
priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki. Ogromne dysproporcje związane ze wskaźnikiem „podjęcie pracy”
wyrażającym środki, które doprowadziły do podjęcia pracy przez 1 uczestnika projektu, są związane z brakami
danych we wnioskach o płatność.
____________________________________________________________________________ 79 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 21 Efektywność analizowanych projektów w podziale na działania i poddziałania.
Podjęcie pracy
(zł/osobę)
Uczestnicy ogółem
K (%) K (zł) Miasto (%)
Miasto (zł) Wieś (%)
Wieś (zł)
6.1
.1
Wsp
arc
ie o
sób
po
zost
ają
cych
bez
zatr
ud
nie
nia
na
reg
ion
aln
ym r
ynku
pra
cy
250378 13 155 75% 732 357 80% 713 107 20% 211 947
6.2
Wsp
arc
ie o
raz
pro
mo
cja
prz
edsi
ębio
rczo
ści i
sam
oza
tru
dn
ien
ia
- 31 698 66% 1 108 021 74% 1 278 815 26% 509 985
6.3
Inic
jaty
wy
loka
lne
na
rze
cz p
od
no
szen
ia
po
zio
mu
akt
ywn
ośc
i za
wo
do
wej
na
ob
sza
rach
wie
jski
ch
183 2 507 87% 30 662 16% 5 624 80% 28 059
7.1
.1
Ro
zwó
j i u
po
wsz
ech
nia
nie
akt
ywn
ej
inte
gra
cji p
rzez
ośr
od
ki p
om
ocy
spo
łecz
nej
355 255 101 500 54% 1 230 354 56% 1 728 057 44% 310 629
____________________________________________________________________________ 80 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7.1
.2
Ro
zwó
j i u
po
wsz
ech
nie
nie
akt
ywn
ej
inte
gra
cji p
rzez
po
wia
tow
e ce
ntr
a
po
mo
cy r
od
zin
ie
- 15 700 51% 462 050 73% 688 088 27% 257 784
7.2
Prz
eciw
dzi
ała
nie
wyk
lucz
eniu
i
wzm
ocn
ien
ie s
ekto
ra e
kon
om
ii
spo
łecz
nej
77 826 42 037 60% 321 702 76% 398 355 24% 71 601
7.3
Inic
jaty
wy
loka
lne
na
rze
cz
akt
ywn
ej in
teg
racj
i
- 1 280 80% 33 865 14% 5 409 86% 37 163
8.1
.2
Wsp
arc
ie p
roce
sów
ad
ap
tacy
jnyc
h i
mo
der
niz
acy
jnyc
h w
reg
ion
ie
410 407 14 920 57% 892 416 64% 1 504 765 36% 491 092
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=150).
Legenda i opis wskaźników:
Podjęcie pracy - Budżet zrealizowany/ilość uczestników projektów, którzy podjęli zatrudnienie (założyli
działalność)
Wskaźnik informuje o poziomie środków finansowych, które doprowadziły do podjęcia pracy przez 1 uczestnika
projektu. Można go uznać za miarę efektywności projektów z punktu widzenia faktycznej poprawy uczestników
projektów na rynku pracy. Dla uwiarygodnienia uzyskanych danych posłużono się zmienną - budżet
zrealizowany ponieważ w wypadku części projektów, zwłaszcza realizowanych przez sektor publiczny
____________________________________________________________________________ 81 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
zobowiązany do stosowania ustawy Prawo Zamówień Publicznych, istnieję znacząca różnica pomiędzy
budżetem zaplanowanym a zrealizowanym. Druga zmienna – podjęcie pracy przez uczestnika projektu –
bazowała na sprawozdawczości prowadzonej przez projektodawców i obejmowała także samozatrudnienie.
Wskaźnik został zaprezentowany w podziale na poszczególne działania/poddziałania, co związane jest przede
wszystkim z różnym charakterem poszczególnych typów projektu (część z nich nie skupiała się na znalezieniu
pracy przez uczestników projektu). W wypadku części działań wskaźnik jest obciążony błędem ze względu na
niską jakość sprawozdawczości.
Uczestnicy ogółem - Budżet zrealizowany / Liczba uczestników ogółem
Wskaźnik jest analogiczny do wskaźnika prezentowanego we wniosku aplikacyjnym, gdzie wartość
planowanego budżetu jest dzieloną przez zaplanowaną liczbę uczestników. Wskaźnik pokazuje efektywność
finansową poszczególnych projektów, zwłaszcza przez możliwość porównania różnych przedsięwzięć o często
bardzo zbliżonym przebiegu. Dla uwiarygodnienia uzyskanych danych posłużono się zmienną - budżet
zrealizowany ponieważ w wypadku części projektów, zwłaszcza realizowanych przez sektor publiczny
zobowiązany do stosowania ustawy Prawo Zamówień Publicznych, istnieję znacząca różnica pomiędzy
budżetem zaplanowanym a zrealizowanym. Druga zmienna – liczba uczestników ogółem – bazowała na
sprawozdawczości prowadzonej przez projektodawców. Wskaźnika został zaprezentowany w podziale na
poszczególne działania/poddziałania, co związane jest przede wszystkim z różnym charakterem poszczególnych
typów.
K (%)- Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na uczestniczki (%)
Wskaźnik pozwala na określenie udziału zrealizowanych wydatków w ramach poszczególnych projektów na
wsparcie kobiet w nich uczestniczące. Wskaźnik pozwala przede wszystkim na ocenę faktycznego, bo
związanego z wydatkami, poziomu realizacji standardu minimum. Dla uwiarygodnienia uzyskanych danych
posłużono się zmienną budżet zrealizowany ponieważ w wypadku części projektów, zwłaszcza realizowanych
przez sektor publiczny zobowiązany do stosowania ustawy Prawo Zamówień Publicznych, istnieję znacząca
różnica pomiędzy budżetem zaplanowanym a zrealizowanym. Druga zmienna – liczba uczestniczek – bazowała
na sprawozdawczości prowadzonej przez projektodawców.
K (zł) - Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na uczestniczki (zł)
Wskaźnik pozwala na określenie poziomu wydatków w ramach poszczególnych projektów na wsparcie kobiet w
nich uczestniczące – analogicznie do wskaźnika powyżej – podaje wartość w PLN.
Miasto (%) - Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na mieszkańców miasta (%)
Wskaźnik pozwala na określenie udziału zrealizowanych wydatków w ramach poszczególnych projektów
przeznaczonych na wsparcie mieszkańców miast. Wskaźnik pozwala na określenie kierunku wydatkowania
środków z punktu widzenia miejsca zamieszkania, co ma wpływ na ich sytuacje na rynku pracy. Dla
uwiarygodnienia uzyskanych danych posłużono się zmienną budżet zrealizowany ponieważ w wypadku części
projektów, zwłaszcza realizowanych przez sektor publiczny zobowiązany do stosowania ustawy Prawo
Zamówień Publicznych, istnieję znacząca różnica pomiędzy budżetem zaplanowanym a zrealizowanym. Druga
zmienna – liczba uczestników i uczestniczek zamieszkałych w miastach – bazowała na sprawozdawczości
prowadzonej przez projektodawców.
Miasto (zł) - Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na mieszkańców miasta (zł)
Wskaźnik pozwala na określenie poziomu wydatków w ramach poszczególnych projektów przeznaczonych na
wsparcie mieszkańców miast – analogicznie do wskaźnika powyżej – podaje wartość w PLN.
Wieś (%) - Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na mieszkańców wsi (%)
____________________________________________________________________________ 82 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Wskaźnik pozwala na określenie udziału zrealizowanych wydatków w ramach poszczególnych projektów
przeznaczonych na wsparcie mieszkańców terenów wiejskich. Wskaźnik pozwala na określenie kierunku
wydatkowania środków z punktu widzenia miejsca zamieszkania, co ma wpływ na ich sytuacje na rynku pracy.
Dla uwiarygodnienia uzyskanych danych posłużono się zmienną budżet zrealizowany ponieważ w wypadku
części projektów, zwłaszcza realizowanych przez sektor publiczny zobowiązany do stosowania ustawy Prawo
Zamówień Publicznych, istnieję znacząca różnica pomiędzy budżetem zaplanowanym a zrealizowanym. Druga
zmienna – liczba uczestników i uczestniczek zamieszkałych na terenach wiejskich – bazowała na
sprawozdawczości prowadzonej przez projektodawców.
Wieś (zł) - Udział wydatków w budżecie zrealizowanym na mieszkańców wsi (zł)
Wskaźnik pozwala na określenie poziomu wydatków w ramach poszczególnych projektów przeznaczonych na
wsparcie mieszkańców terenów wiejskich – analogicznie do wskaźnika powyżej – podaje wartość w PLN.
***
Analiza powyższej tabeli z uwagi na duże braki danych we wnioskach o płatność jest niemożliwa. Duże
dysproporcje pomiędzy działaniami i poddziałaniami na polu efektywności są wynikiem braków danych a nie
faktycznych różnic w efektywności projektów. W obliczu niskiej jakości sprawozdawczości w badanych latach
określenie efektywności projektów jest niemożliwe, zatem analizowanie efektywności w podziale na typ
projektu, typ beneficjenta i charakter wsparcia zostanie pominięte.
Z punktu widzenia efektywności projektów niemożliwej do zbadania poprzez analizę projektów istotne jest
podkreślenie postrzegania idei efektywności przez ekspertów. W opinii ekspertów rynku pracy, beneficjentów
projektów oraz ekspertów obecnych na panelu, w przypadku osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku
pracy należy być ostrożnym w formułowaniu sądów na temat efektywności projektów.
Z uwagi na dużą wartość dodaną projektów z zakresu aktywizacji społeczno-zawodowej skierowanych do osób
w szczególnej sytuacji na rynku pracy, wykraczającą poza efekty projektów skierowanych do pozostałych grup
bezrobotnych oraz duże trudności związane z aktywizacją tych grup w ocenie projektów efektywność projektów
skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy nie może być porównywana z
efektywnością projektów skierowanych do pozostałych grup osób bezrobotnych.
W opinii ekspertów obecnych na panelu osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy to często
wyjątkowo trudne grupy a ich aktywizacja jest procesem długotrwałym, wymagającym wielu form wsparcia, a
przez to kosztownym. Dotyczy to zwłaszcza klientów pomocy społecznej czyli osób o bardzo niskiej motywacji,
naznaczonych często wieloma problemami społecznymi. Ponieważ praca z tymi osobami generuje wyższe
koszty niż praca z grupami lepiej rokującymi należałoby się zastanowić nad rolą efektywności w ocenie tych
projektów. Zdaniem ekspertów patrzenie na projekty pod kątem ich efektywności mogłoby sprawić, że
beneficjenci obawialiby się realizacji projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku
pracy i wybieraliby lepiej rokujące grupy docelowe.
Jak pokazują wyniki telefonicznych wywiadów pogłębionych efekty projektów nie zostałyby osiągnięte bez
wsparcia z Europejskiego Funduszu Społecznego. Podmioty prywatne realizujące projekty są zgodne i
podkreślają, że w przypadku nie otrzymania dofinansowania z EFS niemożliwe byłoby zrealizowanie działań
zaplanowanych w projekcie:
W ogóle nie byłoby takiej możliwości. Osoby bezrobotne z całego sołectwa, nieaktywne zawodowe, one nie
zapłacą za takie szkolenie, nasza firma też nie jest instytucją , która posiada takie zdolności finansowe, że
będziemy komuś opłacać szkolenie i nie jesteśmy instytucja non profit. Tutaj te projekty są realizowane właśnie
po to aby wesprzeć tych ludzi, nasza firma musi pozyskiwać te środki. [beneficjent, TDI]
____________________________________________________________________________ 83 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
W przypadku instytucji rynku pracy oraz innych instytucji możliwe byłoby częściowe zrealizowanie
zaplanowanych w projekcie działań. Dotyczy to zwłaszcza Powiatowych Urzędów Pracy oraz Ośrodków Pomocy
Społecznej, które na co dzień zajmują się aktywizacją m.in. osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
W przypadku tych instytucji wsparcie do tych osób nadal byłoby kierowane, jednak w mniejszym zakresie, gdyż
dotyczyłoby głównie usług rynku pracy. Niemożliwe do zrealizowania byłyby jednak działania w postaci szkoleń,
staży czy jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej.
Osiągnięte dzięki projektom rezultaty nie byłyby możliwe do zrealizowania bez wsparcia z Europejskiego
Funduszu Społecznego także ze względu na trudności związane z aktywizacją osób w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy. Jak zauważyli eksperci w trakcie panelu kryteria strategiczne obecne w konkursach EFS
w dużym stopniu motywują potencjalnych beneficjentów do kierowania projektów do tych grup i ułatwiają
instytucjom opieki społecznej sprawną realizację swoich ustawowych działań, która nie byłaby możliwa do
zrealizowania na taką skalę w przypadku braku wsparcia z EFS.
W tym miejscu należy również rozwinąć kwestię kierowania wsparcia do trudnych i nieco łatwiejszych w
aktywizacji grup. Jak pokazały przeprowadzone badania wsparcie zostało skierowane do wielu grup osób w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, jednak podmioty prywatne rzadziej kierowały wsparcie do trudnych
grup. Nie oznacza to jednak, że firmy komercyjne nie rekrutowały uczestników wśród tych grup. Problemem
jest jednak dopasowanie wsparcia do potrzeb uczestników. Oferowanie wsparcia o charakterze „masowym”,
polegającym na szkoleniach zawodowych nie jest odpowiedzią na potrzeby większości osób w szczególnie
trudnej sytuacji. Podstawą do zidentyfikowania „kierowania wsparcia” może więc być z jednej strony otwartość
na osoby w szczególnie trudnej sytuacji poprzez umożliwienie im uczestnictwa w projekcie oraz, z drugiej
strony, zaplanowanie wsparcia w sposób możliwie jak najbardziej indywidualny. Z punktu widzenia otwartości
analizowane projekty skierowane były do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, jednak z punktu
widzenia drugiej definicji kierowania wsparcia można stwierdzić, że jedynie nieliczne podmioty (takie jak OPS)
kierowały wsparcie do trudnych do aktywizacji grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Kierowanie wsparcia do łatwiejszych w aktywizacji grup wynika więc przede wszystkim z braku wiedzy na temat
tych grup i umiejętności dopasowywania wsparcia do potrzeb tych osób, co podkreślają eksperci obecni na
panelu. Aby w kolejnym okresie programowania wsparcie obejmowało osoby w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy w większym zakresie konieczne jest wdrożenie zaproponowanych rekomendacji m.in.
wyodrębnionej puli przeznaczonej na aktywizację tych osób, uwzględniania doświadczenia potencjalnego
beneficjenta, wprowadzenia dwuetapowych konkursów czy oceny efektów projektu.
Najczęstsze problemy w realizacji projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy
Na podstawie analizy telefonicznych wywiadów pogłębionych z beneficjentami projektów można stwierdzić, że
beneficjenci projektów w ramach różnych poddziałań spotykają się z podobnymi problemami. Charakterystyka
problemów jest jedynie w niewielkim stopniu związana z typem projektu. Pojawianie się różnego typu
projektów jest w dużym stopniu warunkowane poprzez etap projektowania, oraz zależy w dużym stopniu od
prawidłowej diagnozy problemów grupy docelowej.
Przyglądając się danym dotyczącym problemów w realizacji projektów na podstawie analizy danych z
dokumentacji projektowej należy pamiętać o małej liczebności projektów w ramach priorytetu VIII Regionalne
kadry gospodarki, która może zniekształcać obraz realizowanych w ramach tego priorytetu działań.
Jak pokazują wyniki analizy projektów beneficjenci badanych projektów w ramach priorytetu VII Promocja
integracji społecznej nieco częściej napotykali na problemy w realizacji projektów niż beneficjenci badanych
projektów w ramach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich. Beneficjenci badanych projektów w
ramach priorytetu VII Promocja integracji społecznej najczęściej napotykali na problemy związane z
finansowaniem projektów (44% badanych projektów) oraz problemy związane z grupą docelową (40%
____________________________________________________________________________ 84 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
badanych projektów) oraz problemy związane ze zmianami w harmonogramie (38% badanych projektów).
Rzadziej pojawiały się problemy związane z administracją i rekrutacją.
Beneficjenci badanych projektów realizowanych w ramach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich
najczęściej napotykali na problemy związane z finansami (30% badanych projektów) oraz administracją (28%
badanych projektów). Rzadziej pojawiały się problemy związane ze zmianami w liczebności lub charakterze
grupy docelowej oraz zmianami harmonogramu i rekrutacją. Szczegółowy rozkład najczęściej występujących
problemów w badanych priorytetach ilustruje poniższa tabela.
Tabela 22 Problemy w realizacji projektów w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki.
Finanse139
Administracyjn
e140
Rozbieżności między
planowanym a rzeczywistym charakterem i
liczebnością grupy docelowej
141
Zmiana harmonog
ramu142
Rekrutacja143
Inne
Priorytet VI
Rynek pracy otwarty dla wszystkich
30% 28% 22% 24% 20% 9%
Priorytet VII
Promocja integracji społecznej
44% 31% 40% 38% 27% 9%
Priorytet VIII
Regionalne kadry
gospodarki
43% 43% 14% 57% 71% 14%
Ogółem 39% 31% 33% 34% 27% 9%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=105).
Na podstawie danych z analizy projektów można wysnuć wniosek, że beneficjenci projektów w ramach
priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich lepiej dopasowują wsparcie do potrzeb grup docelowych, o
czym może świadczyć dużo rzadsze występowanie problemów związanych z rekrutacją czy rozbieżnością
między planowanym a rzeczywistym charakterem grup docelowych. Wniosek taki byłby jednak zbyt pochopny,
gdyż analiza telefonicznych wywiadów z beneficjentami projektów oraz opinie ekspertów wskazują na inną
genezę tego zjawiska. Częstsze występowanie problemów w projektach priorytetu VII Promocja integracji
139
Przykładowe problemy: przesuwający się termin wpłynięcia transzy, problem z wypłata stypendiów, oszczędności, przesunięcia budżetowe, pomyłki księgowe etc. 140
Przykładowe problemy: trudności w procedurach związanych z wyborem firmy realizującej szkolenia, problemy z usługodawcami, problemy personalne np. rezygnacja pracownika. 141
Przykładowe problemy: małe zainteresowanie projektem wybranej grupy docelowej, zwiększenie ilości uczestników projektu, zwiększenie ilości uczestników projektu. 142
Przykładowe problemy: przedłużająca się procedura przetargowa opóźnia realizację, przesunięcia w realizacji z powodów niezależnych od beneficjenta (np. okres żniw, brak prądu w gminie). 143
Przykładowe problemy: małe zainteresowanie ze strony wybranej grupy docelowej, duże zainteresowanie projektem i konieczność wydłużenia rekrutacji.
____________________________________________________________________________ 85 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
społecznej, zwłaszcza tych dotyczących rekrutacji oraz liczebności i charakteru grup docelowych, związane jest z
charakterem grupy objętej tymi działaniami – są to osoby, z którymi pracuje się bardzo trudno – potwierdzają
to eksperci rynku pracy – przez co mogą pojawiać się problemy z rekrutacją czy liczebnością grupy docelowej.
W tym kontekście pojawiające się problemy w obszarze rekrutacji i charakterem grupy docelowej mogą być
odbierane w sposób pozytywny. Potwierdzają to wypowiedzi ekspertów obecnych na panelu a także dane w
poniższej tabeli, która ilustruje występowanie problemów w analizowanych projektach z rozróżnieniem na
projekty systemowe i konkursowe. Wypowiedzi ekspertów oraz beneficjentów realizujących projekty
systemowe wskazują, że w ramach tego typu projektów możliwe jest bardziej kompleksowe wsparcie ze
względu na dużą ilość form wsparcia możliwych do zastosowania w projekcie w kontekście zdiagnozowanych
potrzeb każdego z uczestników. Projekty systemowe są więc nieco bardziej elastyczne, a tego typu elastyczność
wsparcia generuje „problemy”. Ujęcie problemów w cudzysłów jest zasadne, gdyż we wnioskach o płatność
beneficjenci raportują wszelkiego rodzaju zmiany w projekcie, które niekoniecznie są problemami w
dosłownym znaczeniu tego słowa np. w przypadku znalezienia przez beneficjenta zatrudnienia w trakcie
projektu na jego miejsce rekrutowany jest nowy uczestnik, co w nomenklaturze wniosku o płatność jest
problemem a w rzeczywistości jest to zjawisko pożądane i świadczy o skuteczności projektu. Podobnie w
przypadku zmian związanych z liczebnością czy charakterem grupy docelowej, które często są wynikiem
poczynionych w projekcie oszczędności i możliwości objęciem wsparcia większej ilości osób, a według
nazewnictwa EFS są „problemem”.
Tabela 23 Problemy w realizacji projektów ze względu na typ projektu.
Finanse Administracyjne Rozbieżności między
planowanym a rzeczywistym charakterem i
liczebnością grupy docelowej.
Zmiana harmonogramu
Rekrutacja Inne
Systemowy (N=24)
67% 63% 75% 71% 50% 29%
Konkursowy (N=95)
32% 25% 29% 24% 24% 6%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=119).
W przypadku analizy problemów w projektach ze względu na podmiot realizujący projekt czy rodzaj
oferowanego wsparcia sytuacja jest podobna. Zauważalna różnica w występowaniu problemów w projektach
realizowanych przez podmioty prywatne i podmioty publiczne jest w dużej mierze wynikiem charakterystyki
projektów realizowanych przez podmioty publiczne i prywatne, co z kolei rzutuje na elastyczność projektów i
pojawiające się problemy.
Analiza pojawiających się problemów ze względu na typ oferowanego wsparcia jest niemożliwa ze względu na
dominację projektów szkoleniowych nad projektami oferującymi wsparcie kompleksowe lub wsparcie w postaci
stażu.
Szczegółowy rozkład częstości występowania poszczególnych problemów w projektach ze względu na podmiot
realizujący oraz rodzaj oferowanego wsparcia ilustrują poniższe tabele.
Tabela 24 Problemy w realizacji projektów ze względu na typ podmiotu realizującego.
Finanse Administracyjne Rozbieżności między
Zmiana Rekrutacja Inne
____________________________________________________________________________ 86 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
planowanym a rzeczywistym charakterem i
liczebnością grupy docelowej.
harmonogramu
Podmiot prywatny (N=64)
31% 23% 28% 20% 27% 6%
Podmiot publiczny (N=55)
49% 44% 51% 51% 33% 16%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=119).
Tabela 25 Problemy w realizacji projektów ze względu na rodzaj wsparcia.
Finanse Administracyjne Rozbieżności między
planowanym a
rzeczywistym charakterem i liczebnością
grupy docelowej.
Zmiana harmonogramu
Rekrutacja Inne
Szkoleniowy (N=105)
35% 30% 40% 32% 30% 10%
Praktyczny (N=2) 50% 0% 100% 0% 0% 0%
kompleksowy (N=3)
67% 67% 0% 33% 33% 0%
Przedsiębiorczo-szkoleniowy (N=8)
75% 63% 25% 63% 38% 38%
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów (N=118).
Biorąc pod uwagę powyższe rozważania nie można bezpośrednio porównywać częstotliwości pojawiających się
problemów w ramach różnych projektów z rozróżnieniem na projekty systemowe i konkursowe a samo
pojawianie się problemów należy interpretować jakościowo na podstawie wypowiedzi beneficjentów, którzy
mówiąc o problemach mają na myśli zdarzenia, które komplikują realizację projektu.
Beneficjenci projektów rzadko przyznają, że w ich projekcie pojawiły się konkretne problemy. Częściej zwracają
uwagę na obszary problemowe, które mogą pojawić się w projektach danego typu. Beneficjenci zwracali uwagę
na następujące obszary:
Prawidłowa identyfikacja grupy docelowej i jej potrzeb – kluczowym obszarem, który może generować
problemy pojawiające się w projekcie jest identyfikacja grupy docelowej i jej potrzeb. Jak twierdzą beneficjenci
projektów moment projektowania jest kluczowy, gdyż nieprawidłowości powstałe na tym etapie mogą zagrażać
prawidłowej realizacji projektu. W opinii beneficjentów prawidłowo zdefiniowana grupa docelowa i trafna
diagnoza jej potrzeb może wyeliminować trudności związane z rekrutacją, gdyż potencjalni uczestnicy będą
zainteresowani projektem, który odpowiada na ich potrzeby. Adekwatne wsparcie pozwoli na ograniczenie
ryzyka rezygnacji uczestników z projektu.
____________________________________________________________________________ 87 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Zapewnienie opieki nad osobami zależnymi – problem sprawowania opieki nad osobami zależnymi dotyczy
głównie projektów skierowanych do kobiet, zwłaszcza kobiet powracających na rynek pracy lub w wieku 45+.
Mimo to, jak zauważają beneficjenci, opieka nad osobami zależnymi może dotyczyć każdej osoby bezrobotnej,
co w efekcie może utrudniać takiej osobie wzięcie udziału w projekcie. Dobrą praktyką jest zapewnienie
matkom opieki nad dziećmi w czasie uczestnictwa w projekcie, jednak aby móc w pełni wyeliminować to
ryzyko należy na bieżąco monitorować sytuację uczestnika i reagować na jego potrzeby:
Często zdarza się, że uczestnicy rezygnują. Wówczas podejmujemy rozmowy z takim uczestnikiem. Jeśli sytuacja
się nie poprawi próbujemy analizować problem tej nieobecności. Czy to jest przykładowo brak możliwości
zapewnienia opieki nad dziećmi – wtedy oferujemy pomoc w tym zakresie. [TDI beneficjent]
Trudności w rekrutacji związane z konkurencją między projektami – trudności w zrekrutowaniu odpowiedniej
ilości beneficjentów w trudnej sytuacji na rynku pracy mogą również wynikać z dużego nasycenia projektami
skierowanymi do tych osób na danym terenie. Mimo, iż badani beneficjenci nie przyznają się wprost do tego
typu konkurowania o uczestników, eksperci obecni na panelu przyznają, że jest to widoczne zjawisko. W ich
opinii w toku realizacji projektów skierowanych do osób bezrobotnych na rynku pozostaje coraz trudniejsza
niezaktywizowana grupa, a kryteria strategiczne dążą do ukierunkowania projektów właśnie na tę grupę. W
efekcie prowadzi to do coraz większej liczby projektów skierowanych do tych samych grup osób w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy – uczestnicy mogą wybierać pomiędzy projektami a beneficjenci stają się w ten
sposób uzależnieni od potencjalnych uczestników.
Niska motywacja uczestników, która zagraża realizacji projektu – w opinii beneficjentów osoby w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy mają często bardzo niską motywację do aktywności społecznej i zawodowej, w
związku z czym udział w projekcie tych osób może powodować zagrożenia związane z rezygnacją tych osób z
projektu. Co więcej, zdarza się, że osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy biorą udział w projekcie
ze względu na stypendia szkoleniowe czy ciepłe posiłki – tego rodzaju motywacja zagraża osiąganiu rezultatów.
Rozwiązaniem tego problemu może być bardziej złożona rekrutacja nastawiona na zdiagnozowanie motywacji
potencjalnych uczestników do wzięcia udziału w projekcie i działania ukierunkowane na podniesienie
motywacji realizowane przez cały okres trwania projektu. Jest to szczególnie istotne w przypadku projektów
skierowanych do osób obarczonych problemami społecznymi, gdyż w tym przypadku preferowane są projekty
trwające co najmniej rok co rodzi ryzyko zniechęcenia uczestników do udziału w projekcie bądź rezygnacji w
trakcie trwania projektu.
Rekomendacja: Dbałość o utrzymywanie wysokiego poziomu motywacji uczestników przez cały okres
trwania projektu.
(…) myśmy się tutaj spotykali, że przychodziły właśnie osoby niezainteresowane podniesieniem kwalifikacji, ale
stypendium, jedzeniem itp. i takie osoby myśmy starali się dyskwalifikować, bo potem są kłopoty z
osiągnięciem wskaźników projektowych. [TDI beneficjent]
Wiadomo, żeby motywacja była tych osób, żeby cały czas wzmacniać te motywację, żeby kontynuowali udział
w projekcie. [TDI beneficjent]
(…) na człowieka, tak na prawdę na człowieka, na poziom jego motywacji, spadku tej motywacji, czy nagłej
rezygnacji mimo wcześniejszych ustaleń, to jednak po pierwszej porażce uświadomił sobie, że nagle codziennie
będzie musiał wychodzić z domu to nie podejmuje się tego, i to później wpływa na projekt na realizację. [TDI
beneficjent]
Podsumowując analizie problemów pojawiających się w projektach skierowanych do osób szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy należy zauważyć, że pojawianie się poszczególnych typów problemów było różne w
badanych działaniach i poddziałaniach. Problemy częściej pojawiały się w projektach systemowych a nieco
____________________________________________________________________________ 88 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
rzadziej w projektach konkursowych, co jest bezpośrednim wynikiem specyfiki tych projektów. Kolejnym
ważnym wnioskiem jest również fakt częstszego występowania problemów w projektach realizowanych przez
podmioty publiczne, w porównaniu do podmiotów prywatnych. Należy jednak mieć na uwadze duże
doświadczenia podmiotów prywatnych w realizacji projektów – podmioty te są często wysoko
wyspecjalizowane i posiadają bogate doświadczenie w realizacji projektów, co pozwala im na unikanie pewnych
problemów144
.
Beneficjenci zwracają uwagę na obszary problemowe, które trzeba uwzględnić aby wyeliminować możliwe
zagrożenia, są to: prawidłowa identyfikacja grupy docelowej i jej potrzeb, zapewnienie opieki nad osobami
zależnymi, trudności w rekrutacji związane z konkurencją między projektami oraz niska motywacja
uczestników, która zagraża realizacji projektu .
Mocne i słabe strony realizowanych projektów
Na podstawie dotychczasowej analizy projektów oraz pozostałych materiałów badawczych można wskazać na
liczne mocne i słabe strony projektów. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż badane projekty znacząco różnią
się od siebie zatem nie można wskazać uniwersalnych mocnych i słabych stron.
Poniższa tabele prezentuje zebrane w toku analizy słabe i mocne strony projektów.
Tabela 26 Mocne i słabe strony projektów.
Mocne strony Słabe strony
Duża elastyczność dopasowania wsparcia w projektach systemowych.
Indywidualne podejście do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w projektach realizowanych przez instytucje opieki społecznej.
Częste uwzględnianie konieczności zapewnienia opieki nad osobami zależnymi w projektach.
Dominacja projektów szkoleniowych i niewielka ilość projektów kompleksowych, które umożliwiają zdobywanie doświadczenia w nowym zawodzie.
Brak uwzględnienia w projektach otoczenia osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, które często przyczynia się do tej złej sytuacji i powinno zostać objęte projektem – zamiast wyrywania człowieka z kontekstu społecznego powinno się aktywizować go z uwzględnieniem jego otoczenia społecznego np. rodziny.
W dużej ilości projektów szkolenia były sztampowe tzn. kurs komputerowy, kurs księgowości, kurs pracownika ochrony. Sugeruje to niską kreatywność beneficjentów i brak zorientowania na zmianę (co mogą również utrudniać zapisy dokumentacji konkursowych).
Niska jakość diagnozy grup docelowych. Beneficjenci nie wykorzystują posiadanego potencjału do gromadzenia wiarygodnej wiedzy. Brakuje również bazy danych wiarygodnych opracowań i publikacji na temat grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
144
Podmioty prywatne częściej realizują także masowe projekty szkoleniowe – projekty te nie zapewniają kompleksowego wsparcia i dopasowania do potrzeb, przez co w mniejszym stopniu obejmują wsparciem osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Mniejsza złożoność tych projektów również może wpływać na częstotliwość występowania problemów.
____________________________________________________________________________ 89 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Brak monitoringu losów uczestników projektów po jego zakończeniu i ewaluacji trwałości wsparcia w dłuższej perspektywie czasowej.
Brak monitoringu motywacji uczestników projektu, która jest kluczowa z punktu widzenia zarządzania ryzykiem. Monitorowanie motywacji uczestników jest kluczowe, gdyż osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy mają niską motywację do działania (nie tylko w zakresie rynku pracy) dlatego należy podejmować działania motywacyjne przez cały okres trwania projektu (w zależności od potrzeb).
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów i TDI.
Przykłady dobrych praktyk w projektach skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku
pracy
Analizując dokumentację projektową oraz telefoniczne wywiady pogłębione, pojawiało się wiele przykładów
dobrych praktyk, jednak były to jedynie pewne elementy projektów. W toku analizy nie zidentyfikowano
żadnego projektu, który można uznać w całości za dobrą praktykę. Aby móc przedstawić najbardziej pozytywne
przykłady w zakresie dopasowania wsparcia dla osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w poniższej
tabeli zostaną przedstawione elementy różnych projektów, które należy uznać za warte naśladowania.
Tabela 27 Dobre praktyki w projektach skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji realizowanych w latach 2007-2012.
Dzi
ałan
ie
Tytu
ł p
roje
ktu
Dobra praktyka
6.1
.1
Do
świa
dcz
on
y sp
rze
daw
ca. A
ktyw
izac
ja o
sób
be
zro
bo
tnyc
h z
po
wia
tu J
astr
zęb
ie Z
dró
j W projekcie uwzględniona została konieczność objęcia opieką osób zależnych na czas trwania projektu.
Faza rekrutacji projektu zakładała zbadanie motywacji potencjalnych uczestników.
Rekrutacja była długa i wielowymiarowa, co przyczyniło się do trafnego wyboru uczestników (wystarczająco zmotywowanych).
Kompleksowe wsparcie umożliwiło uczestnikom nabycie kwalifikacji oraz zdobycie doświadczenia w zawodzie (szkolenia zawodowe i praktyka zawodowa)
Projekt był dostosowany do potrzeb osób w wieku 45+ (wielkość czcionki, odpowiednia liczba godzin praktyki).
____________________________________________________________________________ 90 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6.3
Ku
rs k
roju
i sz
ycia
w
gmin
ie S
tru
mie
ń Projekt w bardzo dużej mierze uwzględniał potrzeby uczestników, ponieważ to
uczestnicy i ich potrzeby były punktem wyjścia do planowania działań w projekcie. Ze względu na fakt objęcia wsparciem mieszkańców jednej społeczności lokalnej możliwe było trafne dopasowanie form wsparcia do potrzeb uczestników oraz otwarty dialog pomiędzy beneficjentem i uczestnikami na temat ich potrzeb.
6.3
Mo
je h
ob
by
Mo
im
zaw
od
em
- w
spar
cie
dla
kob
iet
sołe
ctw
a
Stu
dzi
en
ice
Projekt w bardzo dużej mierze uwzględniał potrzeby uczestników, ponieważ to uczestnicy i ich potrzeby były punktem wyjścia do planowania działań w projekcie. Ze względu na fakt objęcia wsparciem mieszkańców jednej społeczności lokalnej możliwe było trafne dopasowanie form wsparcia do potrzeb uczestników oraz otwarty dialog pomiędzy beneficjentem i uczestnikami na temat ich potrzeb.
7.1
.1
Akt
ywiz
acja
zaw
od
ow
a i s
po
łecz
na
w
gmin
ie K
ozy
W projekcie uwzględniono konieczność opieki nad dziećmi uczestników projektu, w związku z czym w ramach projektu opłacane było czesne w przedszkolu, opieka indywidualna, zajęcia zorganizowane dla dzieci na czas uczestnictwa w szkoleniach, kursach lub poradnictwie indywidualnym.
W ramach projektu oferowane było wiele form wsparcia, w tym kurs zawodowy, co umożliwiło elastyczne dobieranie wsparcia do potrzeb uczestników projektu (projekt systemowy) w toku nieustannie prowadzonego monitoringu potrzeb
Objęcie uczestnika projektu ubezpieczeniem zdrowotnym finansowanym ze środków projektowych..
7.1
.1
Miló
wka
. No
we
um
ieję
tno
ści –
lep
sza
pe
rsp
ekt
ywa
W projekcie zastosowano kontrakty socjalne, które w dużym stopniu motywują uczestników do pozostania w projekcie. Kontrakty socjalne są dobrym narzędziem wzmacniającym motywację i wytrwanie w projekcie przez osoby trudnej sytuacji na rynku pracy o obniżonej motywacji.
7.1
.1
Nad
zie
ja W projekcie zastosowano kontrakty socjalne, które w dużym stopniu motywują
uczestników do pozostania w projekcie. Kontrakty socjalne są dobrym narzędziem wzmacniającym motywację i wytrwanie w projekcie przez osoby trudnej sytuacji na rynku pracy o obniżonej motywacji.
7.2
.1
No
we
kom
pe
ten
cje
,
no
we
mo
żliw
ośc
i Projekt kompleksowo wspierał uczestników. Oprócz konieczności podnoszenia kwalifikacji i motywowania beneficjent dostrzegł korzystny wpływ poprawy wizerunku na samopoczucie i samoocenę, która przekłada się na wzrost wiary we własne możliwości – w projekcie przewidziane były zajęcia z poprawy wizerunku a uczestnicy kursu z wizażystą otrzymali zestaw kosmetyków.
____________________________________________________________________________ 91 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7.2
.1
Szan
sa n
a n
ow
y
zaw
ód
dla
ko
bie
t z
arty
styc
zną
pas
ją W projekcie przewidziana była opieka nad osobami zależny6mi – stworzone
zostało przedszkole i mini-żłobek, gdzie uczestniczki mogły zostawić dzieci na czas zajęć w projekcie. Co więcej, dzieci uczestniczyły w tym czasie w zajęciach artystycznym.
7.3
A m
y
wsp
iera
my
tosz
eck
ie
MA
MY
Kobiety uczestniczące w projekcie mogły nauczyć się zabaw dziećmi – animacji. Projekt kierowany był zatem zarówno do mam, które zdobywały kwalifikacje i wiedzę o rynku pracy, ale także do dzieci.
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy projektów i TDI.
***
Podsumowanie
Analizowane projekty nie były wystarczająco dopasowane do potrzeb ich uczestników, mimo
przeprowadzonych konsultacji, badań czy przeglądów opracowań. Fakt ten wskazuje na brak umiejętności lub
chęci beneficjentów projektów do odpowiadania na specyficzne potrzeby osób w szczególnej trudnej sytuacji
na rynku pracy. Zjawisko to jest związane z niską elastycznością projektów. Zaleca się więc wprowadzenie
nowej logiki projektowej, opartej o elastyczność, zaufanie i doświadczenie potencjalnych beneficjentów.
Wprowadzenie tych zmian wpłynie również pozytywnie na efektywność projektów, wybierane przez
beneficjentów produkty i rezultaty, a w konsekwencji na zmniejszenie występowania problemów i większą
skuteczność projektów w aktywizacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Jak pokazały zaprezentowane w powyższej części raportu analizy realizowane w latach 2007-2012 projekty nie
były odpowiednio przystosowane do potrzeb osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy – dominowały
masowe projekty szkoleniowe, nie uwzględniające specyficznych potrzeb tych osób.
Efektywność zrealizowanych projektów jest bardzo trudna do określenia z uwagi na nieprzystosowanie narzędzi
monitoringu do specyfiki osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Z uwagi na złożoność potrzeb i
konieczność indywidualnego i kompleksowego podejścia konieczne staje się odejście od klasycznie rozumianej
efektywności zatrudnieniowej do spojrzenia jakościowego, wielowymiarowego i uwzględniającego kontekst
funkcjonowania osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy i całe spektrum towarzyszących im
problemów.
____________________________________________________________________________ 92 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1.3 Analiza i ocena form wsparcia finansowanych z innych źródeł niż EFS,
kierowanych do wybranej grupy osób znajdujących się w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy
Przedmiotem badania działań aktywizujących osoby znajdujące się w trudnej sytuacji na rynku pracy były
również formy wsparcia oferowane tym osobom poza EFS. Jak się okazało, ich znalezienie nie było takie łatwe,
ponieważ, jak wspominano wcześniej, wsparcie dla tych osób jest zdominowane przez projekty PO KL.
Co więcej, podczas analizy projektów finansowanych ze źródeł innych niż POKL okazało się, że podejmowane
działania nie różnią się znacząco od tych, które podejmowane są w ramach POKL. W obu typach projektów
przewijają się te same formy wsparcia dla bezrobotnych osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku
pracy.
Wsparcie tym osobom poza EFS oferują głównie instytucje publiczne (urzędy pracy, ośrodki pomocy społecznej
- które są ustawowo zobligowane do udzielania pomocy), oraz organizacje pozarządowe. Działania te
finansowane są w dużej mierze z rezerw Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Funduszu Pracy czy Funduszu
PEFRON lub z konkursów/grantów różnych fundacji lub organizacji.
Rodzaj działań/grupy objęte wsparciem
Na podstawie badania CAWI wyróżniono osiem projektów finansowanych ze źródeł innych niż EFS. Różniły się
one zarówno rodzajem pomocy jak i zasięgiem.
Trzy z nich skierowane były do ogółu bezrobotnych, rekrutowano również osoby ze wszystkich grup szczególnie
zagrożonych na rynku pracy, zakładały one: udzielanie wsparcia osobom bezrobotnym w postaci
jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, reintegrację społeczno zawodową, skierowanie
na refundowane stanowisko pracy, zorganizowanie robót publicznych.
Jeden z projektów obejmował swoim zasięgiem wyłącznie grupy szczególnie zagrożone na rynku pracy i
zakładał aktywizację zawodową bezrobotnych z grup docelowych poprzez szkolenia, staże, prace
interwencyjne, roboty publiczne, refundacje doposażenia stanowiska pracy, dotacje. W dwóch projektach
wzięło udział więcej grup, chociaż preferowano osoby bez kwalifikacji zawodowych. Polegały one na udzieleniu
wsparcia umożliwiającego uczestnikom nabycie doświadczenia zawodowego poprzez warsztaty doradczo-
aktywizacyjne, spotkania z coachem, staż (brały udział wszystkie grupy, poza nie podejmującymi zatrudnienia
kobietami po urodzeniu dziecka) oraz drugi projekt zakładał utworzenie spółdzielni socjalnej, gdzie w ramach
przygotowań odbyły się warsztaty psychologiczne, nauka podstawy rachunków, szycia (brały udział wszystkie
grupy, poza bezrobotnymi samotnie wychowującymi dziecko i niepełnosprawnymi).
Dwa projekty obejmowały tylko wybrane grupy bezrobotnych, dotyczyły one:
1. aktywizacji osób bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy w celu zatrudnienia lub podjęcia
działalności gospodarczej (uczestnicy projektu uczestniczyli w spotkaniach informacyjnych i wizytach
studyjnych, czerpiąc doświadczenia, pomysły i rozwiązania stosowane w innych krajach Unii
Europejskiej); projekt adresowany do bezrobotnych bez kwalifikacji i samotnie wychowujących
dziecko.
2. aktywizacja zawodowej i społeczna osób 50+. Projekt opierał się na wizytach pilotażowych w miastach
partnerskich projektu i wymianie doświadczeń z zakresu wsparcia osób bezrobotnych i nieaktywnych
zawodowo.(grupa docelowa bezrobotni w wieku 50+, w tym niepełnosprawni)
Ponadto podczas badań IDI z realizatorami projektów poza EFS (pięć wywiadów pogłębionych) uzyskano
informacje na temat innych działań:
1. przedsiębiorstwo socjalne i edukacyjne (powstanie spółdzielni poprzedzone odbyciem szkoleń,
skierowane do bezrobotnych samotnych rodziców, niepełnosprawnych oraz innych grup ustawowo
____________________________________________________________________________ 93 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
określonych jako zagrożone na rynku pracy), klaster na rzecz uruchamiania miejsc pracy, Coaching dla
spółdzielni socjalnych (mentor pomagający odnaleźć się na rynku pracy osobom opuszczającym zakład
karny)
2. zajęcia dla ogółu bezrobotnych (edukacja, szkolnictwo indywidualne, doradcze, uczenie aktywnego
poszukiwania pracy, pokazanie możliwych form zatrudnienia, przygotowanie do prac społeczno-
użytecznych, pokazywanie im w czym są dobrzy, co potrafią robić, szkolenia: malarz-tapeciarz,
technolog prac wykończeniowych)
3. pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, warsztaty motywacyjne, szkolenia - po niektórych staże
(objęły osoby ze wszystkich grup poza kobietami po urodzeniu dziecka i samotnymi rodzicami)
4. szkolenia, staże dla bezrobotnych, dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Program
specjalny - szkolenie, staż, zakup biletów kwartalnych dla osób, które uczestniczą w tym programie.
Szkolenie – profesjonalne służby sprzątające, pracownik administracji biurowej, sprzedawca.
(skierowane do ogółu bezrobotnych)
5. szkolenia zawodowe, poradnictwo indywidualne, poradnictwo grupowe, treningi, kursy, terapie, usługi
asystenckie, utworzenie Klubu Integracji Społecznej (bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy)
Finansowanie
Sposoby finansowania w/w projektów są różne, w zależności od instytucji realizującej. Przeważa udział
Funduszu Pracy (w 6 przypadkach na 15, w tym, dla dwóch projektów było to jedyne źródło pieniędzy), dwa
projekty zrealizowano przy współfinansowaniu z funduszu PEFRON, po jednym projekcie współfinansowano z
innych źródeł: ze środków własnych (budżet miasta) oraz z rezerw Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.
Dwa projekty finansowano tylko z funduszy własnych lub tylko z rezerw Ministerstwa Pracy i Polityki
Społecznej. Jeden projekt współfinansował PFRON i rezerwa Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Dwa
projekty finansowane były ze źródeł międzynarodowych: Komisji Europejskiej (program MELVA) oraz Polsko
Amerykańskiej Fundacji Wolności (w ramach programu ,,Działaj Lokalnie").
Rodzaj grupy docelowej
Najczęściej adresatami podejmowanych działań (na podstawie CAWI) byli bezrobotni bez kwalifikacji oraz
osoby w wieku powyżej 45 lat (obie grupy nie brały udziału tylko w jednym projekcie). Kobiety niepodejmujące
pracy po urodzeniu dziecka są grupą, która najrzadziej była adresatem badanych działań (jeden projekt, w
którym udział tej grupy był preferowany, w trzech projektach nie uczestniczyli w ogóle).
Na podstawie IDI – działaniami objęte były wszystkie wymienione grupy, poza samotnymi rodzicami i kobietami
po urodzeniu dziecka, które nie brały udziału w tylko jednym projekcie.
____________________________________________________________________________ 94 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Rysunek 12 Adresaci 8 projektów realizowanych poza POKL (wartości na wykresie – liczba projektów).
Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI IRP (N=54).
Planowanie/wybór wsparcia
Realizatorzy projektów podejmują próby dopasowania podejmowanych działań do potrzeb uczestników. W
dwóch przypadkach realizatorzy wypowiadali się na temat dostosowania projektów do specyficznych potrzeb
grup: dla osób po 50. roku życia i długotrwale bezrobotnych – wsparcie doradcy zawodowego, ustalanie ścieżki
kariery, wsparcie psychologiczne, pomoc w zakresie pisania CV, szukania pracy, tego jak rozmawiać z
pracodawcą, jak przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej. Dla samotnych matek zapewniona opieka nad
dzieckiem, refundacja kosztów opieki nad dzieckiem. Działania uwzględniały problemy adaptacyjne.
Osoby zagrożone, tam gdzie było to możliwe (np. projekty szkoleniowe), same wybierały formę
wsparcia dla nich najdogodniejszą: każdy uczestnik indywidualnie wybierał kurs, co miało uwzględniać różnice
w potrzebach (jaki kierunek na rynku pracy jest wskazany dla danej osoby). Potrzeby grup docelowych były
znane organizatorowi (jak sam zadeklarował). W innym projekcie oferta form wsparcia była poprzedzona
badaniami rynku, pracodawców i analizą zmian. Wpływ na wybór form miało również odnotowane
zainteresowania zakładaniem działalności gospodarczej przez bezrobotnych. Kolejny projekt również był
dopasowany do potrzeb bezrobotnych, ponieważ uwzględniał realia rynku pracy – uczył umiejętności obsługi
komputera, korzystania z Internetu, założenia swojej poczty, komunikowania się z firmami, pośrednictwa pracy
bez wychodzenia z domu.
Skuteczność
Wszyscy badani uznali przeprowadzane projekty za skuteczne, głównym argumentem było osiągnięcie
zamierzonych wskaźników, zapewnienie zatrudnienia, dopasowanie do potrzeb indywidualnych grup.
Najskuteczniejsze działania (CAWI) to:
przyznanie jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej oraz skierowanie w ramach
refundacji kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy. (jak zwrócił uwagę respondent:
oprócz tego, że cieszą się dużym zainteresowaniem uczestników projektu zapewniają 100%
efektywność zatrudnieniową)
warsztaty psychologiczne (wzmacniają wiarę we własne siły, dają wsparcie i motywację) warsztaty
0
1
2
3
4
5
6
7
8
3 2 2 2
1 1
4 5
4 4 5
3
1 1 2
1 1
3
1 1 1 Projekt był skierowanywyłącznie do tej grupyosób
Projekt był skierowanydo szerszej grupy ale tagrupa była preferowana
Projekt dotyczył szerszejgrupy i ta grupa nie byłapreferowana jednakbrała udział w projekcieOsoby z tej grupy niebrały udziału w projekcie
____________________________________________________________________________ 95 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
doradczo-aktywizujące połączone z pracą z coachem. (mobilizacja osób bezrobotnych)
reintegracja zawodowa - długotrwałe działanie (1 rok) na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem
społecznym, który umożliwia powrót na otwarty rynek pracy
wizyty w państwach partnerskich projektu.
Modelowe wsparcie
Modelowe działania dla grup w szczególnej sytuacji na rynku pracy zdaniem realizatorów projektów
powinny charakteryzować się po pierwsze przeprowadzeniem selekcji rekrutowanych osób (wykluczeniem z
ewidencji osób bezrobotnych, które nie chcą pracować). Niezbędnym elementem jest też szybka i sprawna
wymiana informacji między pracownikami różnych instytucji (np. ośrodka pomocy społecznej i Urzędu Pracy),
proponuje się wspólne szkolenia. Aby podejmowane działania odniosły sukces należy dopasować je do
indywidualnych potrzeb beneficjentów, zadbać o wygenerowanie ich potencjału. Realizatorzy podkreślają wagę
pomocy psychologa, bez której często nie da się przejść do innych form aktywizacji. Przygotowanie do rynku
pracy powinno odbywać się poprzez wyszukiwanie ofert, przeprowadzenie szkoleń zawodowych lub miękkich.
Zwrócono również uwagę na komunikację z beneficjentem właściwe przedstawienie informacji, ustalenie
czytelnych reguł wsparcia oraz odpowiednie motywowanie uczestników.
Efektywność
Respondenci pytani o ocenę działań, ich efektywność, wskazywali zarówno na sukcesy jak i problemy w
prowadzeniu projektów. Poniżej przedstawiono wskaźniki efektywności wg respondentów IDI:
znalezienie pracy (np. Prowadzony jest punkt pośrednictwa pracy – prawie 200 osób znalazło
pracę, część z osób uczestniczących w projekcie nadal pracuje w spółdzielni.)
nabycie zdolności poruszania się po rynku pracy
usamodzielnienie się osób biorących udział w projektach (np. są pozytywne informacje z UP lub
OPS, od pracodawców – jakaś osoba usamodzielniła się.)
wzrost przedsiębiorczości u osób, które otrzymują dotacje
inne wskaźniki realizacji
dobra współpraca między instytucjami, przepływ informacji
brak problemów z rekrutacją
wymieszanie form wsparcia
poleganie nie tylko na deklaracjach osób dot. ich potrzeb, ale posiadanie planu działań
dopasowanego do potrzeb rynku, pracodawców
wypracowanie autorskich metod pracy z ludźmi
Problemy/złe praktyki
Liderzy projektów wskazują szereg pojawiających się problemów na różnych poziomach realizacji działań,
począwszy od kwestii formalnych, przez dobór form, rekrutację, zapewnienie ciągłości udziału, współpracę
różnych instytucji. Poniżej lista problemów/złych praktyk, które napotkały osoby badane:
Bariery mentalnościowe, psychologiczne – bezrobotni nie chcą iść do pracy.
Rezygnacja z projektu (różne przyczyny), trudności ze znalezieniem nowych uczestników i
wprowadzeniem ich do projektu.
Nierealistyczne oczekiwania uczestników.
Potrzebna zmiana sposobu myślenia - należy nastawić się na rozwiązywanie deficytów kadrowych
pracodawców, a nie na siłę aktywizowanie osób bezrobotnych, które tego nie chcą.
____________________________________________________________________________ 96 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Nie należy planować za ludzi – specjaliści uważają, że wiedzą, czego potrzeba osobie – beneficjentowi
projektu. W niektórych sytuacjach przydałaby się pomoc prawnika czy psychologa, czego nie było w
projekcie.
Należy rozszerzać wachlarz usług, traktować osoby bardziej indywidualnie.
Mało skuteczne formy wsparcia - prace interwencyjne, roboty publiczne.
Forma szkolenia pozostawia wiele do życzenia – trudno jest w ciągu szkolenia trwającego dwa
miesiące zaspokoić potrzeby pracodawcy.
Potrzebna jest pomoc różnych instytucji.
Organizacje pozarządowe mają większe możliwości niż urząd.
Sugeruje się zmniejszenie liczby osób pracujących przy projekcie – zbyt wiele osób rodzi
nieporozumienia. Trzeba skupić się na jakości usług. Dotrzymaniu terminowości usług.
Są ograniczone środki finansowe.
Trudności czasowe związane ze skomplikowanymi procedurami i finansowaniem (środki z rezerwy
przesyłane dopiero w 2. połowie roku)
Brakuje rozwiązań systemowych zwiększających możliwości zatrudnienia, np. elastycznych godzin
pracy.
***
Podsumowanie
Podsumowując można zauważyć, że formy wsparcia oferowane osobom znajdującym się w trudnej sytuacji na
rynku pracy nie różnią się znacząco od tych, które oferowane są tym osobom w ramach projektów EFS. W
obydwu typach działań, bezrobotnym oferuje się wsparcie miękkie, szkolenia, czy też możliwość założenia
własnej działalności gospodarczej. Obydwa opierają się na diagnozie potrzeb bezrobotnego i zaoferowaniu mu
pomocy adekwatnej do tych potrzeb. Wynik ten, nieco zaskakuje, ponieważ spodziewano się większej
innowacyjności dla projektów nie objętych ścisłymi procedurami, bez narzuconych ram wynikających z opisu
priorytetów. Powodów takiego stanu rzeczy może być kilka.
Podobieństwo projektów świadczy z jednej strony, o tym, że kilka lat funkcjonowania projektów w ramach PO
KL doprowadziło do wytworzenia pewnego rodzaju standardów wymaganych w projektach POKL, które
przenoszone są na inne działania o podobnych celach. Z jednej strony prowadzi to do lepszej organizacji
podejmowanych działań (myślenie projektowe, lepsze zarządzanie projektami) ale z drugiej powoduje
ograniczanie podejmowanych działań do bardzo podobnych do tych, które oferowane są w ramach EFS.
Z drugiej strony może to wynikać, z faktu, że działania dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku,
finansowane z innych środków niż EFS, podejmowane są przede wszystkim przez instytucje, które są ustawowo
zobligowane do wspierania tych osób (przede wszystkim ośrodki pomocy społecznej oraz urzędy pracy).
Instytucje te działają w oparciu o wyznaczone ustawowo ramy i w związku z tym realizują takie formy wsparcia,
które zostały dla nich przewidziane
Trzecim wreszcie, najbardziej oczywistym powodem stosowania tych samych działań, jest fakt, że są one
skuteczne. Te same instytucje zajmują się realizowaniem projektów w ramach PO KL oraz poza nim i w
naturalny sposób przenoszą doświadczenia ze swoich wcześniejszych projektów na kolejne, oferując te formy
wsparcia, które okazały się skuteczne. Ta uwaga odnosi się także do organizacji pozarządowych, które w
ramach różnego rodzaju grantów i konkursów również oferują wsparcie osobom znajdującym się w trudnej
sytuacji na rynku pracy.
____________________________________________________________________________ 97 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Obszar 4 Charakterystyka i ocena elastycznych form zatrudnienia
1.4.1 Znajomość elastycznych form zatrudnienia i ich stosowanie
Najnowsze trendy związane z EFZ
Elastyczne (niestandardowe) formy zatrudnienia mogą stanowić niezwykle skuteczny instrument zwalczania
bezrobocia i aktywizacji ekonomicznej ludności, o czym przekonują doświadczenia krajów Europy Zachodniej.
Generalnie za elastyczne formy pracy uznaje się zatrudnienie o charakterze innym niż na podstawie stosunku
pracy w pełnym wymiarze czasu. Elastyczność w odniesieniu do zatrudnienia najczęściej odnosi się do
następujących warunków pracy: miejsca, czasu, wynagrodzenia, organizacji, narzędzi oraz formy prawnej, na
podstawie której wykonuje się określone zadania i czynności pracownicze145
.
Pośród elastycznych (niestandardowych) form zatrudnienia najczęściej wymienia się: terminowe umowy o
pracę (umowa na okres próbny, umowa na czas określony, umowa na czas wykonania określonej pracy),
zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, leasing pracowniczy (praca tymczasowa), telepracę, pracę na
wezwanie, job sharing (dzielenie pracy), umowy cywilnoprawne (umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa
agencyjna), pracę nakładczą (chałupniczą), job rotation (praca rotacyjna), outsourcing (korzystanie z zasobów
zewnętrznych), a także samozatrudnienie146
. Spośród wyżej przytoczonych, na szerszą uwagę zasługują w
szczególności: telepraca, job sharing, praca nakładcza i job rotation.
Wraz z dynamicznych rozwojem technik informatycznych oraz telekomunikacyjnych, telepraca zyskuje
potencjał do stania się popularną formą elastycznego zatrudnienia. Telepraca definiowana jest jako regularne
wykonywanie zadań i obowiązków pracowniczych, poza siedzibą pracodawcy, z wykorzystaniem środków
komunikacji elektronicznej147
. Za główną zaletę rozpatrywanej formy zatrudnienia należy uznać możliwość
realizacji zadań w domu, elastyczny czas pracy oraz samodzielną organizację pracy. W związku z powyższym
telepraca ułatwia godzenie aktywności zawodowej z obowiązkami rodzinnymi i życiem prywatnym148
. Należy
jednak zauważyć, że w myśl kodeksu pracy telepraca może być świadczona wyłącznie na podstawie umowy o
pracę 149
. Wszelkiego rodzaju prace zlecone wykonywane z domu i przesyłane pracodawcy elektronicznie,
świadczone na podstawie umów cywilnoprawnych nie są telepracą w rozumieniu kodeksu pracy. Wyniki
dotychczasowych badań nad telepracą pokazują, że forma ta jest i może być wykorzystywana w wielu branżach.
Do najpopularniejszych należą: usługi finansowe, grafika komputerowa, księgowość, usługi prawnicze,
sprzedaż, przedstawicielstwo handlowe, projekty techniczne ("inżynierskie"), projektowanie systemów
informatycznych, praca edytorska, redaktorska, analizy ekonomiczne, badania marketingowe, rynkowe.150
145
Elastyczne formy zatrudnienia. Informator, WUP w Warszawie, Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, Warszawa, 2011. 146
Elastyczne formy zatrudnienia. Informator, WUP w Warszawie, Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, Warszawa, 2011. 147
L. Machol-Zajda (red.), 2010, Dotychczasowe i perspektywiczne wykorzystanie elastycznych form zatrudnienia w podlaskich przedsiębiorstwach, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie, Białystok – Warszawa. 148
A. Piekarska, E. Stroińska, 2008, Telepraca – szansa czy zagrożenie? Refleksje nad miejscem kobiet w społeczeństwie informacyjnym, [w:] C. Sadowska-Snarska (red.), Elastyczne formy pracy. Szanse i zagrożenia, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Białystok. 149
Kodeks pracy (Dz U 1998 nr 21, poz. 94 z późn. zm.) 150
Na podstawie raportu Telepraca PBS GDA. Przedstawiciele badanych przedsiębiorstw odpowiadali na pytanie –„Jakiego typu działalność wykonywana jest przez telepracowników w Pan(a/i) przedsiębiorstwie?”
____________________________________________________________________________ 98 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Kolejną z niestandardowych form zatrudnienia, którą warto szerzej omówić jest job sharing, czyli dzielenie
pracy. Istotą tego modelu zatrudnienia jest podział kompetencji, czasu, odpowiedzialności, jak również
efektów, związanych z wykonywaniem określonych zadań pracowniczych na danym stanowisku, pomiędzy dwie
osoby, za porozumieniem z pracodawcą151
. Job sharing sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy, a także
umożliwia łatwiejsze godzenie zatrudnienia z życiem pozazawodowym152
. Forma ta może być jednym z narzędzi
aktywizacji kobiet, które nie wróciły do pracy po urodzeniu dziecka, osób sprawujących opiekę nad osobami
zależnymi, osoby wkraczające na rynek pracy bez doświadczenia zawodowego, osoby wkraczające w wiek
emerytalny oraz osoby niepełnosprawne153
.
Praca nakładcza (chałupnicza) stanowi pośrednią formę zatrudnienia pomiędzy umową o pracę, a umową o
dzieło. Zatrudnienie w tym charakterze polega na wykonywaniu przez pracownika przedmiotów (bądź też ich
części), z materiałów powierzonych przez zamawiającego (nakładcę), lub na świadczeniu określonych usług na
polecenie i rachunek pracodawcy. Praca chałupnicza, na ogół utożsamiana jest wykonywaniem prostych oraz
niewymagających doświadczenia i kwalifikacji czynności (np. klejenie teczek i kopert czy składanie długopisów).
Niemniej jednak należy podkreślić, iż tego rodzaju forma zatrudnienia z powodzeniem może być stosowana
także w przypadku opracowywania różnorodnych projektów i analiz, tłumaczeń oraz wprowadzania danych z
badań. Wśród głównych zalet pracy nakładczej wypada wymienić możliwość wykonywania zadań w miejscu
zamieszkania, samodzielną organizację czasu i miejsca pracy, a także korzystanie z pomocy domowników, co
ma szczególne znaczenie w przypadku osób o złym stanie zdrowia czy wychowujących dzieci154
.
Praca rotacyjna (job rotation) stanowi rozwiązanie ułatwiające połączenie polityki zatrudnienia z systemem
doskonalenia zawodowego pracowników w przedsiębiorstwach. Wdrożenie zasady job rotation, umożliwia
realizację systemu szkoleń pracowników w trakcie pracy, bez jakichkolwiek konsekwencji dla efektywności
prowadzonej działalności, ponieważ w tym samym czasie są oni zastępowani przez inne, wykwalifikowane
osoby. W polskich warunkach są to najczęściej bezrobotni, którzy zostali uprzednio wdrożeni w wykonywanie
określonych czynności i zadań na konkretnych stanowiskach. W ramach pracy rotacyjnej realizowane są więc
trzy podstawowe dążenia: podniesienie konkurencyjności firmy (poprzez stałe doskonalenie umiejętności i
kompetencji kadr), kształcenie ustawiczne, jak również reintegracja osób pozostających bez zatrudnienia155
.
Biorąc pod uwagę liczne korzyści dla pracowników ze stosowania tych elastycznych form zatrudnienia korzystne
wydaje się ich stosowanie wobec osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Telepraca mogłaby być
szczególnie korzystna w przypadku osób sprawujących opiekę nad osobami zależnymi oraz osób
niepełnosprawnych, natomiast praca rotacyjna mogłaby dobrze sprawdzić się np. u kobiet powracających na
rynek pracy po urodzeniu dziecka – forma to pomogłaby im na zaktualizowanie swoich kwalifikacji.
Znajomość EFZ wśród pracodawców
Na podstawie wyników dotychczasowych badań nad elastycznymi formami zatrudnienia i ich znajomością
wśród pracodawców można stwierdzić, że pracodawcy znają i stosują głównie te elastyczne formy związane z
151
Elastyczne formy zatrudnienia. Informator, WUP w Warszawie, Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, Warszawa, 2011. 152
L. Machol-Zajda (red.), 2010, Dotychczasowe i perspektywiczne wykorzystanie elastycznych form zatrudnienia w podlaskich przedsiębiorstwach, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie, Białystok – Warszawa. 153
Elastyczne Formy Zatrudnienia na przykładzie Job-sharingu, Stowarzyszenie na rzecz rozwoju rynku pracy S-to-S, Kraków-Warszawa 2007. 154
Elastyczne formy zatrudnienia. Informator, WUP w Warszawie, Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, Warszawa, 2011. 155
Elastyczne formy zatrudnienia. Informator, WUP w Warszawie, Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej, Warszawa, 2011.
____________________________________________________________________________ 99 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
formą prawną umowy łączącej pracodawcę z pracownikiem. Jak pokazują badania przeprowadzone dla PKPP
Lewiatan pracodawcy znają takie metody uelastyczniania zatrudnienia jak: umowy o pracę na czas określony
(19%), indywidualny czas pracy (16%), zmniejszenie czasu pracy (12%), umowy zlecenia (12%) oraz umowy o
dzieło (9%)156
Wśród elastycznych form zatrudnienia znanych przez pracodawców województwa śląskiego obecnych na
spotkaniu fokusowym można wyróżnić takie formy jak: praca na część etatu, umowy cywilnoprawne (umowa
zlecenie, umowa o dzieło), ruchomy czas pracy, pracę zadaniową oraz różne formy związane z
niestandardowym czasem pracy, takie jak praca weekendowa, sezonowa i nocna. Pracodawcom znana jest
również forma pracy polegająca na realizacji obowiązków poza siedzibą firmy np. telepraca.
Pracodawcy wskazują również na samozatrudnienie, jako jedną z elastycznych form zatrudnienia:
Ja bym też dołożyła rejestrację działalności jako elastyczność taka zatrudnienia. Czasami firmy wymuszają, tak
że pracownik musi działalność zarejestrować i dla nich coś robić, wtedy on nie wnika w to. [FGI pracodawca]
W ich opinii forma ta przenosi koszty pracy z pracodawcę na pracownika, który dalej świadczy swoje usługi
pracodawcy, jednak w bardziej korzystnej dla przedsiębiorstwa formie.
Mimo znajomości wielu elastycznych form zatrudnienia należy w tym miejscu zaznaczyć, że zarówno
pracodawcy jak i eksperci rynku pracy zauważają, że pojęcie „elastyczne formy zatrudnienia” jest nieostre i
zawiera w sobie wiele form świadczenia pracy, w których owa „elastyczność” ma różne wymiary – najczęściej:
formalny (związany z podstawą prawną świadczenia pracy), czasowy i przestrzenny.
Stosowanie EFZ w województwie śląskim
Pomimo świadomości istnienia wielu elastycznych form zatrudnienia badani pracodawcy korzystają jedynie z
kilku z nich, kierując się głównie interesem ekonomicznym firmy. Pracodawcy wybierają więc przede wszystkim
umowy cywilnoprawne, czyli umowy zlecenia i umowy o dzieło. Dużym zainteresowaniem pracodawców cieszą
się także staże i inne rodzaje zatrudnienia wspieranego, które nie generują kosztów po stronie pracodawcy,
pozwalając jednocześnie na pozyskanie pracownika. Mimo dużej popularności wspieranego zatrudnienia
pracodawcy zauważają jednak, że znalezienie kompetentnego stażysty, o odpowiednich umiejętnościach i chęci
pracy, jest bardzo trudne.
Pozostałe formy elastycznych form zatrudnienia są rzadziej stosowane, gdyż nie przynoszą pracodawcom
wymiernych korzyści finansowych. Elastyczność związana z czasem i miejscem pracy jest bardzo różnie
odbierana przez pracodawców. Z jednej strony dostrzegają oni wyraźne zalety tych form zatrudnienia, związane
z brakiem konieczności spędzania 8 godzin w pracy co wiąże się z większą efektywnością wykonywanych przez
pracownika zadań. Z drugiej strony jednak dostrzegają wiele ograniczeń związanych ze stosowaniem tych form,
które wynikają w dużej mierze z braku możliwości stosowania elastycznych form zatrudnienia w niektórych
branżach. W zawodach, w których pracownik ma kontakt z klientem możliwość zastosowania elastycznego
czasu pracy jest ograniczona. Istnieją także zawody, w których pracownik jest silnie związany z miejscem pracy
– w tym przypadku wykonywanie zadań poza miejscem pracy jest niemożliwe. Przykładem takiej branży może
być szkolnictwo, w którym jak opisuje jedna z uczestniczek spotkania fokusowego:
To może być jedynie część etatu. Wiadomo, że w szkole nie pracujemy tak … w godzinach nocnych i tak dalej.
[FGI pracodawca]
156
Na podstawie raportu Znajomość i stosowanie rozwiązań elastycznego rynku pracy, z badania przeprowadzonego na zlecenie PKPP Lewiatan przez firmę 4P Research Mix Sp. z o.o.
____________________________________________________________________________ 100 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Podobna sytuacja ma miejsce w branży budowlanej, co dostrzegają badani pracodawcy tego sektora,
wskazując, że w ich przypadku elastyczność może być związana jedynie czasem pracy lub formą prawną
stosunku pracodawca – pracownik.
Mimo ograniczeń wymienianych przez badanych pracodawców, eksperci rynku pracy dostrzegają wiele
zawodów, w których elastyczne formy zatrudnienia mogłyby być z sukcesem wykorzystywane. Często
wymienianie są branże i zawody, w których praca z klientem jest ograniczona do minimum i może być
podtrzymywana telefonicznie lub mailowo. Do tej grupy zaliczane są zawody z branży finansowej i IT. Eksperci
rynku pracy widzą ponadto duże pole do rozwijania elastycznych form zatrudnienia, w zawodach, w których nie
były one do tej pory wykorzystywane. Jaskrawym przykładem tej ekspansji elastycznych form zatrudnienia na
nowe branże jest przykład e-doktorów. Jak opisuje jedna z ekspertek rynku pracy:
Usługa e-doktora polega na tym ze nie musimy iść do przychodni, tylko korzystamy z porady on-line albo
telefonicznie. Opisuje, co mi dolega i otrzymuję poradę. To nie jest osoba przypadkowa, to na pewno będzie
specjalista. [IDI Ekspert rynku pracy]
Przykład branży medycznej, dotychczas utożsamianej z bezpośrednim kontaktem lekarza z pacjentem, ukazuje
nowe perspektywy do stosowania elastycznych form zatrudnienia.
Wady i zalety elastycznych form zatrudnienia
Stosowanie elastycznych form zatrudnienia jest związane z wieloma obawami pracodawców. Mimo to
dostrzegają oni także korzyści stosowania tych form. Przyglądając się wynikom badań na temat wad i zalet
elastycznych form zatrudnienia w oczach pracodawców i ekspertów rynku pracy należy jednak mieć na uwadze
nieostrość pojęcia „elastyczne formy zatrudnienia”, która powoduje duże zróżnicowanie wad i zalet ze względu
na rodzaj EFZ.
Przystępując do omawiania zalet elastycznych form zatrudnienia należy zauważyć, że badani pracodawcy
wyraźnie preferują zatrudnienie socjalne i wspierane. Wszyscy pracodawcy obecni na spotkaniu fokusowym
dostrzegli, że przyjmowanie stażystów jest najbardziej korzystne finansowo dla firmy. To właśnie korzyści
finansowe są główną motywacją do stosowania przez pracodawców elastycznych form zatrudnienia, co z kolei
znajduje odzwierciedlenie w hierarchii preferencji stosowania poszczególnych form. Badani pracodawcy
wskazując na elastyczne formy zatrudnienia, które w ich opinii są najbardziej korzystne dla przedsiębiorstwa na
pierwszych miejscach wskazywali: zatrudnienie socjalne i wspierane, pracę na wezwanie, leasing pracowniczy,
umowy cywilnoprawne i prace interwencyjne. Wszystkie te formy okazują się korzystne dla pracodawcy, ze
względu na niskie koszty oraz możliwość dostosowania ilości pracowników do aktualnych potrzeb firmy, co jest
szczególnie ważne w branżach cechujących się dużą sezonowością np. branży budowlanej i innych usługach.
Badani pracodawcy często korzystają z umów cywilnoprawnych, zastępując nimi umowy o pracę, gdyż w ich
opinii umowy o dzieło i umowy zlecenia cechuje:
Najmniejsza ochrona stosunku pracy i największa elastyczność i najmniejsze koszty. [FGI pracodawca]
Zjawisko to ma jednak pewne negatywne następstwa, na które zwracają uwagę eksperci rynku pracy. W ich
opinii pracodawcy często nadużywają stosowania umów cywilnoprawnych, mimo że z formalnego punktu
widzenia prace, które wykonuje pracownik powinny zostać objęte umową o pracę. Jak mówi jedna z ekspertek
rynku pracy: Wszystko co ma znamiona pracy, czyli określone godziny pracy, zwierzchnictwo, strukturę,
zadania uzależnione od dnia pracy, niepowtarzalne, niezlecone konkretnie, kwalifikują się do umowy o pracę.
W praktyce wygląda to tak, ze dużo firm oszczędza i podciąga nomenklaturę tego co ktoś robi i oferuję umowę
zlecenia. [IDI Ekspert rynku pracy]
____________________________________________________________________________ 101 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Takie podejście pracodawców do elastycznych form zatrudnienia sprawia, że formy te kojarzą się pracownikom
negatywnie i potęgują ich obawy. Jedna z ekspertek rynku pracy zauważa również, że takie stosowanie umów
cywilnoprawnych wypacza sens elastycznych form zatrudnienia, które powinny być nastawione na możliwość
godzenia życia prywatnego z zawodowym, a tymczasem pracownicy wykonujący prace na podstawie umów
cywilnoprawnych mają takie same obowiązki jak pracownicy, których łączy z pracodawcą stosunek pracy. Co
więcej, obowiązki te nie idą w parze z żadnymi przywilejami jakie niosą ze sobą EFZ:
Ja osobiście tępię fakt, w którym pracodawca chce, żeby pracownik miał takie obowiązki jak na umowę o pracę
czyli na przykład przychodził do pracy na 8 godzin, tłumaczył się z każdej minuty a daje mu umowę zlecenie. To
nie jest w porządku. [IDI Ekspert rynku pracy]
Eksperci rynku pracy często wskazywali, że rozpowszechnianie elastycznych form zatrudnienia opartych o
elastyczność czasową i przestrzenną mogłoby być skutecznym narzędziem zwalczania bezrobocia wśród wielu
grup bezrobotnych. W ich przekonaniu telepraca ma wiele zalet dla pracowników, gdyż pozwala im na godzenie
życia prywatnego z zawodowym, co ma szczególne znaczenie w przypadku osób, które z różnych przyczyn nie
mogą wykonywać pracy u pracodawcy w pełnym wymiarze godzinowym.
Największą barierą do stosowania pracy zdalnej jest brak zaufania pracodawcy do pracownika, co zostało
zauważone przez ekspertów rynku pracy i potwierdzone przez badanych pracodawców, którzy nie ukrywają, że
wolą mieć kontrolę nad wykonywaniem pracy przez pracownika. Jak mówi jedna z ekspertek rynku pracy:
(…) umowa zlecenie, o dzieło, czy praca na odległość, pracodawcy myślą, że osoba zatrudniona na takich
warunkach będzie świadczył niższej jakości pracę, bo nie jest nadzorowany. [FGI pracodawcy]
Mimo zasady ograniczonego zaufania w stosunku do pracowników część badanych pracodawców dostrzega
zalety tej formy i nie wyklucza jej stosowanie lub już stosuje. Ma to miejsce w przypadku branży finansowej i
usług prawnych, gdzie efektem pracy jest napisanie pisma czy sprawozdania. W takim przypadku pracownik
wynagradzany jest za wykonane zadanie więc jego obecność w miejscu pracy nie jest konieczna.
Stosowanie pracy zdalnej ma jedno poważne ograniczenie, na które zwracają uwagę badani pracodawcy.
Pracownik pracując z domu musi mieć zapewnione przez pracodawcę odpowiednie warunki do pracy. Nawet w
przypadku telepracy to dom jest miejscem pracy, zatem musi być odpowiednio przystosowany do
wykonywania obowiązków. Zgodnie z zapisami Kodeksu Pracy pracodawca wobec pracownika wykonującego
pracę w formie telepracy ma obowiązki w postaci: dostarczenia sprzętu niezbędnego do wykonywania pracy w
formie telepracy, ubezpieczenia sprzętu, pokrycia kosztów związanych z instalacją, serwisem, eksploracją i
konserwacją sprzętu oraz zapewnienia telepracownikowi pomocy technicznej i niezbędnych szkoleń w zakresie
obsługi sprzętu157
. W tym miejscu należy jednak przypomnieć, iż wśród badanych pracodawców obecnych na
spotkaniu fokusowym telepraca nie była rozumiana w myśl definicji Kodeksu Pracy ale jako forma wykonywania
pracy z domu (praca zdalna) na podstawie dowolnego typu umowy (w tym cywilnoprawnej).
Wykonywanie telepracy rozumianej jako pracy zdalnej wiąże się z kosztami dla pracodawców, w związku z czym
niechętnie zgadzają się np. na zabieranie przez pracowników sprzętu komputerowego do domu:
Jeżeli się da to część zleceń można zrobić w domu, jedna osoba chciała laptopa do domu, że ona zrobi dużo w
domu ale nie rozdajemy sprzętu na prawo i lewo. [FGI pracodawcy]
W kontekście elastycznych form zatrudnienia główną obawą pracowników może być brak stabilności
zatrudnienia. W przypadku elastyczności w rozumieniu prawnym brak zastosowania Kodeksu Pracy, który
157
Kodeks pracy (Dz U 1998 nr 21, poz. 94 z późn. zm.)
____________________________________________________________________________ 102 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
okazuje się główną zaletą dla pracodawców, staje się powodem, dla którego część pracowników obawia się
elastycznych form zatrudnienia i traktuje je jedynie jako źródło dochodu. Jak zauważa jedna z ekspertek rynku
pracy:
Jeśli mówimy o ludziach którzy pracują na umowach o dzieło czy umowach zlecenie niekoniecznie zgodnie z
prawem, czyli podług tego jakie wykonują obowiązki i jaka jest ich rola, to korzyść jest taka, że jeśli nie mają
innych możliwości, to nie pracowaliby w ogóle. Zgodzenie się na tę formę współpracy jest to możliwością
zarobkowania, najzwyczajniej w świecie. Jest to trochę przykre, ale niestety tak jest. [IDI Ekspert rynku pracy]
Obawy pracowników w kwestii braku stałości zatrudnienia i dochodów znajdują odzwierciedlenie w ich
zaangażowaniu i stopniu identyfikacji z firmą. Zauważają to zarówno badani pracodawcy jak i eksperci rynku
pracy, wskazując, że jest to jeden z ważnych problemów w zakresie stosowania elastycznych form zatrudnienia.
Niska identyfikacja z firmą i poczucie wyraźnego podziału na „pracowników stałych” zatrudnionych na umowę o
pracę oraz „pracowników tymczasowych” zatrudnionych w niepełnym wymiarze lub na podstawie umowy
cywilnoprawnej, skutkuje niskim przywiązaniem do miejsca pracy i częstym zmienianiem miejsca pracy:
Wadą może być to ze pracownik jest zupełnie nie związany z firmą i nie będzie miał żadnych skrupułów żeby
odejść do innej firmy. A proces wykształcenia pracownika i wdrożenia go do kultury firmy są czasochłonne i
wymagające i częsta rotacja pracowników wcale nie jest niczym dobrym. [FGI pracodawcy]
Liczne obawy pracowników wobec idei elastycznych form zatrudnienia mogłyby zostać częściowo ograniczone
dzięki promowaniu idei flexicurity (ang. flexibility (elastyczność) i security (bezpieczeństwo). Flexicurity to
koncepcja, która ma na celu połączenie poczucia bezpieczeństwa pracownika oraz elastycznych rozwiązań
stosowanych przez pracodawców158
. W myśl tej idei państwo powinno kreować politykę elastycznego i
bezpiecznego rynku pracy, poprzez elastyczny rynek pracy, aktywną politykę rynku pracy oraz hojne państwo
opiekuńcze159
. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na fakt, iż szeroko rozumiane elastyczne formy
zatrudnienia stosowane na rynku pracy województwa śląskiego nie wpisują się w ideę flexicurity, gdyż są
korzystne głównie dla pracodawców (umowy cywilnoprawne). Dążenie do elastycznego rynku pracy jest jednak
celem, do którego należy zmierzać, jednak ze względu na bardzo złożony charakter tej idei powinna ona być
kreowana na poziomie państwowym i regulacji ustawowych. Najnowsze informacje na temat zmian prawnych
oraz ekspertyzy dotyczące dostosowania polskiego prawa do idei flexicurity można znaleźć m.in. na stronie
internetowej poświęconej flexicurity prowadzonej przez PKPP Lewiatan160
.
Jedną z metod realizowania idei flexicurity mogłoby być zabezpieczenie umów cywilnoprawnych tak aby
pracownicy zyskali zabezpieczenie społeczne w postaci m.in. urlopów macierzyńskich czy zwolnień lekarskich
jednak takie rozwiązanie wciąż budzi sprzeciw u pracodawców, którzy korzystają z umów cywilnoprawnych w
celu ograniczania kosztów161
.
Dążenie do zabezpieczeń społecznych pracowników pracujących w elastycznych formach jest również
rekomendowane przez Międzynarodową Organizację Pracy, która w konwencji 175 wskazuje, że:
Należy podjąć działania w celu zapewnienia, że pracownicy pracujący w niepełnym wymiarze czasu korzystają z
uprawnień równoważnych tym, z jakich korzystają porównywalni pracownicy pracujący w pełnym wymiarze
czasu w zakresie:
158
Elastyczne Formy Zatrudnienia – efektywne zarządzanie zasobami rynku pracy, Stowarzyszenie na rzecz rozwoju rynku pracy S-to-S, Kraków-Warszawa 2007. 159
Op. Cit s. 17 160
www.polskieflexicurity.pl. 161
Godzenie ról rodzinnych i zawodowych kobiet i mężczyzn. Raport z badań jakościowych i ilościowych, Warszawa 2009.
____________________________________________________________________________ 103 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
a) ochrony macierzyństwa;
b) ustania zatrudnienia;
c) corocznych płatnych urlopów i płatnych dni świątecznych; i
d) zwolnień lekarskich;
jest zrozumiałe, że finansowe uprawnienia mogą być określane proporcjonalnie do czasu pracy lub
zarobków162
.
1.4.2 Możliwość wykorzystywania elastycznych form zatrudnienia w aktywizacji
zawodowej osób w szczególnie trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy
Nastawienie badanie pracodawców do elastycznych form zatrudnienia wskazuje, że są chętni do korzystania z
tego typu metod ze względu na wiele zalet finansowych. Motywacje ekonomiczne przekładają się również na
opinie badanych pracodawców na temat zatrudniania osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy z
wykorzystaniem elastycznych form zatrudnienia. Badani przedsiębiorcy wskazują, że sytuacja danej osoby
bezrobotnej nie jest kluczowa, o ile osoba ta ma predyspozycje do wykonywania danej pracy. W praktyce
oznacza to, że pracodawcy mogliby zatrudniać osoby bezrobotne z każdej z kategorii osób w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy o ile pewne ograniczenia związane z charakterystykami tych grup nie
rzutowałyby na jakość wykonywanej pracy.
Eksperci rynku pracy nieco inaczej postrzegają możliwości związane ze stosowaniem elastycznych form
zatrudnienie wobec osób w szczególnie trudnej sytuacji. W ich opinii można wyróżnić grupy, wobec których
formy te mogłyby być wdrażane z pożytkiem dla tych osób, ale także takie wobec których stosowanie
elastycznych form zatrudnienia nie jest dobrą metodą aktywizacji zawodowej. Mimo to eksperci zauważają, że
elastyczne formy zatrudnienia są szansą dla każdej z tych grup na zarobkowanie oraz zdobywanie
doświadczenia zawodowego:” (…) Trochę na zasadzie, że jak się nie ma co się lubi to się lubi co się ma. Co jest
priorytetem, czy mieć już dzisiaj etat do grobowej deski czy zdobywać doświadczenie? Bo jeśli chcemy
zdobywać doświadczenie to jak najbardziej można wykorzystywać takie formy”.
Bezrobotni do 25 roku życia
Eksperci rynku pracy nie są zgodni w zakresie zasadności stosowania elastycznych form zatrudnienia wobec
osób młodych. Ta kategoria osób w trudnej sytuacji na rynku pracy jest najbardziej rokująca ze względu na
młody wiek i dużą motywację. Zdaniem jednej z ekspertek osoby młode powinny zapoznać się ze środowiskiem
pracy na miejscu, u pracodawcy aby móc wdrożyć się w nowy kontekst społeczny:
(…) osoby młode powinny najpierw poznać co to jest typowa praca a później, trudno komuś mówić czym są
elastyczne formy zatrudnienia, jak ktoś nie wiem czy w ogóle jest zatrudnienie, świadczenie pracy, nie uważam
zaczyniania kariery zawodowej od elastycznych form za dobre, ale może się mylę. [IDI Ekspert rynku pracy]
Należy jednak zauważyć, że te ograniczenia w stosowaniu elastycznych form zatrudnienia wobec młodych osób
bezrobotnych dotyczą jedynie elastyczności rozumianej jako wykonywanie pracy poza siedzibą pracodawcy.
Z drugiej strony, jak zauważają eksperci, ważnym problemem osób młodych na rynku pracy jest brak
doświadczenia zawodowego. W kontekście tej bariery stosowanie elastycznych form zatrudnienia osób
młodszych pozwala im na zdobycie doświadczenia zawodowego:
162
Artykuł 7 konwencji: http://www.mop.pl/doc/html/konwencje/k175.html [10. 10. 2012]. Polska nie ratyfikowała tego dokumentu.
____________________________________________________________________________ 104 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
(…) dla młodego pracownika to jest możliwość zdobycia doświadczenia, idąc na prace na umowę zlecenie
może się wykazać ze cos robi ze nie czeka aż samo przyjdzie. [IDI Ekspert rynku pracy]
W tym kontekście umowy cywilnoprawne są dużą szansą dla młodych osób, gdyż pozwalają im na zdobycie
cennego na rynku pracy doświadczenia zawodowego, które w przyszłości zwiększy ich szanse na znalezienie
zatrudnienia.
Kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka i bezrobotni samotnie wychowujący co
najmniej 1 dziecko
W kontekście możliwości stosowania elastycznych form zatrudnienia kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po
urodzeniu dziecka oraz bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko, omawiane są wspólnie
ponieważ zdaniem badanych pracodawców i ekspertów rynku pracy dotykają podobne ograniczenia na rynku
pracy, związane z opieką nad dzieckiem lub dziećmi.
Eksperci rynku pracy zauważają duży potencjał elastycznych form zatrudnienia w pomocy kobietom w powrocie
na rynek pracy. W ich opinii główną problemem na jaki napotykają kobiety wychowujące dzieci jest niemożność
pogodzenia życia zawodowego z opieką. Rozwiązania polegające na elastyczności czasu i miejsca pracy mogłyby
w dużym stopniu rozwiązać te problemy i pozwolić kobietom na pracę zarobkową przy jednoczesnym
sprawowaniu opieki nad dzieckiem. Najlepszymi elastycznymi formami zatrudnienia wobec kobiet są zatem te
związane z niepełnym wymiarem czasowym i z zadaniowym trybem pracy. Zdaniem ekspertów jedną z bardziej
korzystnych form jest telepraca:
No jeszcze ten Home office, praca w domu. Jest to dobry sposób dla matek. Praca na zasadzie Home Office jest
pracą zadaniową, więc formą kontroli jest sprawdzenie czy zadanie zostało wykonane. [IDI Ekspert rynku pracy]
W opinii badanych pracodawców fakt posiadania dzieci nie jest istotny o ile opieka nie rzutuje na jakość i
terminowość wykonywanej pracy:
Jeżeli jest lepsza niż inna osoba, która nie ma tylu ograniczeń to nie widzę żadnych przeciwwskazań, żeby ją
zatrudnić. [FGI pracodawca]
W tym kontekście należy jednak przypomnieć obawy badanych pracodawców związane ze stosowaniem
elastycznych form zatrudnienia, które mogłyby być atrakcyjne dla kobiet powracających na rynek pracy po
urodzeniu dziecka lub osób samotnie wychowujących dziecko. Dla tych kategorii osób w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy korzystnym rozwiązaniem byłaby m.in. telepraca, która nie jest popularna wśród
pracodawców z uwagi na konieczność wyposażenia miejsca pracy w domu pracownika i związane z tym koszty.
Mając na uwadze potencjał telepracy w stosunku do kobiet wychowujących dzieci oraz obawy badanych
pracodawców związane ze stosowaniem tej formy EFZ należy dążyć do popularyzacji tej formy wśród
przedsiębiorców.
Bezrobotne osoby w starszym wieku (45+, 50+)
Elastyczne formy zatrudnienia są dobrym sposobem aktywizacji wielu grup jednak w przypadku bezrobotnych
w wieku 45+ eksperci zauważają pewne ograniczenia. W ich opinii wraz z wiekiem rośnie chęć stabilizacji
życiowej a co za tym idzie ważna staje się stabilność zatrudnienia i perspektywy związane z emeryturą:
Im osoba starsza tym osób jest mniej, zaczynamy myśleć o przyszłości, każdy przejdzie na emeryturę a z umów
zlecenie nie uzbieramy na emeryturę. [IDI Ekspert rynku pracy]
____________________________________________________________________________ 105 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Mimo to eksperci rynku pracy zauważają duże trudności w znalezieniu zatrudnienia na jakie napotykają te
osoby, w związku z czym elastyczne formy zatrudnienia są dla nich często jedynymi możliwościami
zarobkowania:
Dla osób starszych, powyżej pewnego wieku, bo tutaj, wiadomo ze zawsze jakaś forma jest fajna i pozwala
zarobić pieniądze, ale tutaj to są bardzo niepewne formy zatrudnienia i łączy się ze strachem, na początku może
być fajnie ale potem jest strach, i dla osób starszych lepiej jest żeby miały pewniejsze formy zatrudnienia. [IDI
Ekspert rynku pracy]
Barierą związaną ze stosowaniem niektórych elastycznych form zatrudnienia wobec osób starszych jest również
nieznajomość nowych technologii. Osoby w wieku 45+ często nie korzystają biegle z komputera wobec czego
stosowanie wobec nich np. telepracy jest utrudnione.
Podsumowując opinie badanych pracodawców i ekspertów należy stwierdzić, że elastyczne formy zatrudnienia
mogą być stosowane wobec bezrobotnych w wieku 45+, z zaznaczeniem że powinien to być okres
„przejściowy” (pozwalający na zarobkowanie i pozostanie na rynku pracy) prowadzący do stabilnego
zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę.
Bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego
Zdaniem badanych pracodawców i ekspertów rynku pracy ta grupa osób w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy jest bardzo szeroka i niejednolita. Eksperci mówiąc o tej grupie odnosili się głównie do osób bez
kwalifikacji zawodowych. W ich opinii w tej szerokorozumianej grupie dominują osoby o niskim wykształceniu
(lub bez formalnego wykształcenia), często obarczone wieloma problemami społecznymi w tym m.in.
dziedziczonym bezrobociem.
Z uwagi na szerokie spektrum problemów z jakimi spotyka się ta grupa eksperci zauważają, że elastyczne formy
zatrudnienia nie są wobec nich dobrym sposobem aktywizacji:
Tutaj obawiam się, że najpierw potrzebne jest przewartościowanie ich, a później zaproponowanie. Zakładam ze
ta praca w wielu wypadkach nie byłaby wykonywana. [IDI Ekspert rynku pracy]
Warunkiem powrotu na rynek pracy tych osób jest zatem zwiększenie ich motywacji, tak aby chciały one
podejmować aktywność zawodową. Jeżeli ten warunek zostanie spełniony możliwa jest jakakolwiek aktywność
tych osób na rynku pracy a elastyczne formy zatrudnienia mogą im pomóc podnieść motywację do
poszukiwania zatrudnienia:
Mogłyby być stosowane właśnie żeby pozwolić nabyć tym osobom doświadczenie, żeby te osoby mogły
odzyskać motywacje i dobra samoocenę. To często osoby które długo nie pracują i mają o sobie nie wysokie
zdanie, i każda forma aktywności zawodowej jest dobra, łącznie z wolontariatem. [IDI Ekspert rynku pracy]
Bezrobotni niepełnosprawni
Bezrobotne osoby niepełnosprawne są zdaniem badanych pracodawców trudną grupą i zatrudnianie ich jest
dość problematyczne, gdyż osoby te wymagają przystosowania miejsca pracy do ich potrzeb. Mimo to eksperci
rynku pracy dostrzegają szerokie spektrum możliwości zatrudniania tych osób z zastosowaniem elastycznych
form zatrudnienia. Możliwości te związane są w dużej mierze z formami, które pozwalają na wykonywanie
pracy w domu np. telepraca. Mimo tego optymistycznego podejścia ekspertów stosowanie elastycznych form
zatrudnienia wobec osób niepełnosprawnych niesie ze sobą dwa podstawowe problemy.
Pierwszy z nich zauważają sami eksperci i jest on związany z pojęciem aktywizacji społeczno-zawodowej:
____________________________________________________________________________ 106 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Na pewno by to było skuteczne w przypadku osób niepełnosprawnych, pod warunkiem umożliwienia im pracy
w domu. Z jednej strony należy te osoby uspołeczniać, wiec one muszą wrócić do społeczeństwa i jakby praca w
grupie pozwala im na cos takiego, ale często jest tak, że praca w grupie ze względu na jakąś niepełnosprawność
jest niemożliwa, praca w domu by wiele dała. Pod warunkiem odpowiedniego wyposażenia stanowiska pracy.
W tej grupie by się to świetnie sprawdziło. [IDI Ekspert rynku pracy]
Praca zdalna (Home Office, telepraca) może pomóc osobom niepełnosprawnym na rynku pracy poprzez danie
im możliwości zarobkowania, jednak nie pozwoli na aktywizację społeczną, rozumianą jako integrację ze
społeczeństwem.
Kolejny problem dotyczy wyposażenia stanowiska pracy, na co zwracają uwagę badani pracodawcy. W
przypadku wykonywania przez osobę niepełnosprawną pracy w siedzibie pracodawcy istnieje konieczność
przystosowania miejsca pracy do jej potrzeb, szczególnie w przypadku osób z niepełnosprawnością ruchową.
Dostosowanie miejsca pracy niesie ze sobą duże koszty, dlatego badani pracodawcy nie biorą pod uwagę
możliwości zatrudniania osób niepełnosprawnych:
Ubikacja dla niepełnosprawnych odpowiednia, jeżeli to jest osoba na wózku to trzeba by cały budynek
przerobić. [FGI pracodawca]
Badani pracodawcy zauważają ponadto, że nawet w przypadku wykonywania przez osoby niepełnosprawne
pracy zdalnej, to po stronie pracodawcy leży zapewnienie warunków i bezpieczeństwa pracy:
Pracodawca odpowiada za warunki i bezpieczeństwo pracy w miejscu zatrudnienia wiec w domu tak samo. [FGI
pracodawca]
W tym miejscu należy również nadmienić, że badani pracodawcy dość stereotypowo postrzegają osoby
niepełnosprawne. W ich opinii osoby niepełnosprawne mogłyby wykonywać jedynie proste prace. Z drugiej
jednak strony dostrzegają również, że niepełnosprawność jest pojęciem bardzo szerokim i możliwości
zatrudnienia osób niepełnosprawnych w dużym stopniu zależą od branży oraz rodzaju i stopnia
niepełnosprawności :
Poza tym zależy to bardzo dużo od pracownika i od branży. Trudno żebym ja zatrudniał kobiety, żebym ja
zatrudniał niepełnosprawnych i tak dalej. [FGI pracodawca, branża budowlana]
1.4.3 Promowanie elastycznych form zatrudnienia wśród pracodawców
Elastyczne formy zatrudnienia są znane badanym pracodawcom. Eksperci rynku pracy zauważają również dużą
popularność elastycznych form zatrudnienia wśród pracodawców województwa śląskiego. Należy jednak
zauważyć, że najchętniej stosowane przez badanych pracodawców EFZ, czyli umowy cywilnoprawne, nie
rozwiązują wielu problemów osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że telepraca jest jedną z najrzadziej
wykorzystywanych przez pracodawców elastyczną formą zatrudnienia, która jednocześnie może okazać się
przydatna w aktywizacji kobiet, które urodziły dziecko i bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko. Mając
na uwadze te wnioski należy promować telepracę jako formę o dużym potencjale. Jak zauważają eksperci rynku
pracy dobrym sposobem na promowanie EFZ jest uświadamianie pracodawcom potrzeby, którą stosowanie
tych form może zaspokoić. Jak zauważa jedna z ekspertek:
Gdzieś tam u klientów rośnie taka świadomość. Czemu tego nie ma? Bo jeśli coś jest nienazwane to tego nie ma,
bo jeśli coś nie istnieje to skąd mogą wpaść na pomysł żeby zadzwonić i opowiedzieć że oni by chcieli
jobsharing. [IDI Ekspert rynku pracy]
____________________________________________________________________________ 107 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Jest to szczególnie cenna uwaga, pamiętając, że pracodawcy nie znają takich form jak jobsharing czy
jobrotation. Telepraca również jest mało znana pracodawcom – nie mają oni świadomości możliwości
rozwiązań technologicznych pozwalających na kontrolę pracownika w domu. Z uwagi na tę niewiedzę rodzą się
bariery. Popularyzowanie mało znanych EFZ mogłoby przyczynić się do osłabienia tych barier a także do
uświadamiania pracodawcom potrzeb i możliwości ich zaspokajania poprzez stosowanie mniej znanych EFZ.
Promowanie EFZ wśród pracodawców powinno być zorientowanie na pokazywanie korzyści z zatrudniania osób
w szczególnie trudnej sytuacji. Jak zauważa jeden z ekspertów:
Kwestia nie leży w popularyzacji elastycznych form zatrudnienia, one są wystarczająco popularne, chodzi o to
żeby przekonać pracodawców ze te osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy mogą im się przydać jakiejkolwiek
formie, czy to będzie umowa o prace czy ta elastyczna forma. [IDI Ekspert rynku pracy]
Mimo iż pracodawcy zastrzegają, że nie mają uprzedzeń wobec żadnej z grup w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy ich obawy związane z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych są widoczne dlatego planując
popularyzację EFZ wśród pracodawców należy zwrócić szczególną uwagę na uświadamianie pracodawcom
korzyści wynikających z zatrudniania tych osób.
Z uwagi na silne zorientowanie pracodawców na korzyści finansowe związane z zatrudnianiem pracowników
(np. preferowanie stażystów i umów cywilnoprawnych) należy również wypracować system korzyści
finansowych, gdyż jak zauważa jeden z ekspertów:
Jedyna forma namacalna, którą pracodawca czuje, zawsze wiąże się to dla pracodawcy z korzyściami
finansowymi albo ulgami. Tak naprawdę wiadomo ze państwo mu pewnie nie zapłaci, ale da mu pewne ulgi,
preferencje. Ale na pewno pewnego typu preferencje związane z obniżeniem podatku, składek, które
odprowadza za te osobę, jeżeli godzi się na tę formę zatrudnia, mogłyby przynieść jakiś tam efekt. Na pewno
jest gro pomysłów, które można zaproponować, jedne pewnie mniej realne, drugie bardziej, ale dla
pracodawców najbardziej działa ten efekt wymierny, czyli majątkowy. [IDI Ekspert rynku pracy]
Kluczowym punktem promocji elastycznych form zatrudnienia byłoby zatem stworzenie korzyści finansowych
dla pracodawców, co w połączeniu z działaniami informacyjnymi i promującymi korzyści mogłoby w dużym
stopniu przyczynić się do popularyzacji elastycznych form zatrudnienia kluczowych z punktu widzenia potrzeb
osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Ponieważ realizacja kampanii informacyjno-promocyjnej
byłaby kosztowna zaleca się wdrożenie tańszego, a jednocześnie skutecznego rozwiązania w postaci
umożliwienia odbywania stażu w elastycznej formie. Rozwiązanie to umożliwiłoby bezpośrednie pokazanie
pracodawcom korzyści płynących z tych form.
Rekomendacja: Upowszechnianie elastycznych form zatrudnienia wśród pracodawców województwa śląskiego za pomocą umożliwienia osobom w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy możliwości odbycia stażu w formie „telestażu” lub stażu w formie pracy rotacyjnej – pozwoli to na promowanie elastycznych form zatrudnienia na poziomie województwa śląskiego a osobom w trudnej sytuacji na rynku pracy umożliwi podjęcie stażu.
***
Podsumowanie
Spośród rozmaitych elastycznych form zatrudnienia badani pracodawcy najczęściej stosują umowy
cywilnoprawne ze względu na niższe koszty utrzymania pracownika. Pozostałe elastyczne formy zatrudnienia są
____________________________________________________________________________ 108 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
im mniej znane i raczej z nich nie korzystają. Sytuacja ta nie jest korzystna, gdyż jak pokazują wyniki badania z
ekspertami rynku pracy oraz analiza danych zastanych, elastyczne formy zatrudnienia mają duży potencjał w
aktywizacji osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Główną przeszkodą w stosowaniu korzystnych dla osób w szczególnie trudnej sytuacji form opartych o
elastyczność czasowo-przestrzenną (zwłaszcza telepracy) jest niska świadomość istnienia tych form i możliwości
ich zastosowania, a także brak korzyści finansowych, które są głównym wymiarem oceny tych form wśród
pracodawców. Metodą na promocję EFZ wśród pracodawców mogłoby więc stać się umożliwienie odbywania
stażu za pomocą tych elastycznych form.
____________________________________________________________________________ 109 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1.5. Analiza i ocena dobrych praktyk w zakresie wspierania osób
znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w ramach PO KL
poza województwem śląskim
W ramach badania przeanalizowano wiele projektów realizowanych poza województwem śląskim. Celem tej
analizy było wskazanie projektów wartych naśladowania ze względu na ich dużą skuteczność w aktywizacji osób
w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Owa skuteczność przejawiać się może w rozmaitych wymiarach –
czasem może to być nietypowe podejście do uczestników projektu lub objęcie ich nietypową formą wsparcia.
Poniżej przedstawione zostały wyróżniające się projekty, które można uznać za dobre praktyki.
1. „Nie ma zdrowia bez pracy”, wsparcie osób niepełnosprawnych w reintegracji zawodowej,
Starostwo Powiatowe Krosno Odrzańskie, od 2008 roku PO KL, Działanie 6.2.
Projekt polegał na utworzeniu Odrzańskiej Spółdzielni Socjalnej przy udziale najaktywniejszej grupy osób niepełnosprawnych. W ramach przygotowań przeprowadzono szkolenia min. z podstaw przedsiębiorczości. Każdy uczestnik prowadzi własną działalność handlową lub usługową, dopasowaną do własnych możliwości, wiedzy i doświadczenia. Działania wyróżnia współpraca różnych podmiotów: „W realizację projektu włączyły się organizacje pozarządowe, działające lokalnie na rzecz inicjatyw społecznych. Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych SKARPA oraz Stowarzyszenie PRZYSTAŃ w Krośnie Odrzańskim przy wsparciu powiatu zawiązały partnerstwo, które umożliwiło podjęcie tej inicjatywy.”
163 Jednym z rezultatów jest zwiększenie świadomości
społeczności lokalnej na temat potrzeby aktywizacji w sferze zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych oraz aktywne włączenie się we wspieranie inicjatywy (min. poprzez wsparcie finansowe).
Uzasadnienie: Projekt ten wyróżnia się ze względu na wyjątkową skuteczność w aktywizowaniu stosunkowo
trudnej grupy jaką są osoby niepełnosprawne. Wielu projektodawców negatywnie wypowiada się na temat
wskaźnika zatrudnialności, gdyż w ich opinii rola beneficjenta kończy się na przeszkoleniu uczestnika projektu
lub zapewnieniu mu stażu. W projekcie Nie ma zdrowia bez pracy problem efektywności zatrudnieniowej został
rozwiązany poprzez umożliwienie jego uczestnikom stworzenia spółdzielni socjalnej. Wartym uwagi jest
ukierunkowanie uczestników projektu na posiadane przez nich umiejętności. W ten sposób projekt ten
wykorzystuje dostępny potencjał tych osób i ukierunkowuje je na przedsiębiorczość za pomocą szkoleń.
Jednocześnie projekt ten uwzględnia ograniczenia osób niepełnosprawnych, dzięki czemu nie trafiają one na
otwarty rynek pracy – trafiając do sektora ekonomii społecznej osoby mogą te zarobkować na przyjaznym im
rynku.
2. Holownik - nowa usługa aktywizacji zawodowej, WUP Kraków, od 2011
Rezultatem projektu było opracowanie metody pracy trenera zatrudnienia wspieranego jako kompleksowego sposobu przywracania osób zagrożonych wykluczeniem oraz wykluczonych społecznie. „Trener w relacji z klientem pracuje nad wieloma aspektami jego życia: pracą, edukacją, rodziną, czasem wolnym, traktując je jako integralne elementy planowania i podejmowania decyzji związanych z pracą. To holistyczne podejście oparte o założenia psychologii humanistycznej pozwala na dokonanie realnej ZMIANY w życiu, za którą klient bierze odpowiedzialność.”
164
163
http://e-wspolpraca.pl/bazy/baza-informacji-nip/item/45 164
http://holownik.org/node/35
____________________________________________________________________________ 110 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Uzasadnienie: Najmocniejszą stroną tego projektu jest bardzo indywidualne podejście do bezrobotnego jakie w
nim zastosowano – tj. wprowadzenie do projektu osoby trenera, który przeprowadza bezrobotnego przez cały
proces wsparcia oraz pomaga w chwilach kryzysu. Wyniki badania pokazują, że ze względu na liczne problemy
społeczne na jakie napotykają osoby w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, takie indywidualne
podejście do ich problemów jest niezwykle ważne. Osoba bezrobotna może rozwijać się i walczyć ze swoimi
problemami na wielu płaszczyznach, co może przyczynić się do większej skuteczności takiej formy aktywizacji.
W wielu projektach aspekty związane z otoczeniem osoby w trudnej sytuacji są pomijane. W projekcie
Holownik uczestnikiem jest człowiek wraz z całym jego otoczeniem – uwzględnienie kontekstu społecznego
może pomóc trenerowi na zidentyfikowanie wszystkich ważnych problemów. Ważnym elementem jest również
uświadomienie uczestnikowi projektu jego odpowiedzialności za zmianę. Uczestnik projektu jest więc nie tylko
„klientem” ale uczestnikiem procesu zmiany w kierunku aktywizacji zawodowej.
3. Praca się opłaca, Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych Elbląg
PO KL Poddziałanie 6.1.1.
Projekt oferował wszechstronne wsparcie dla 30 osób niepełnosprawnych po 45. roku życia, które chciały pracować a nie miały potrzebnych kwalifikacji. Podejmowane działania zawierały konsultacje z psychologiem, utworzenie dla każdego uczestnika, przy współpracy z doradcą zawodowym, indywidualnego planu działania. Przeprowadzenie szkolenia komputerowego oraz szkoleń zawodowych o ustalonym wcześniej profilu, kończących się odpowiednim certyfikatem. 10 osób odbyło po szkoleniach praktyki zawodowe. Efektem projektu było podjęcie zatrudnienia przez aż 19 uczestników.
165
Uzasadnienie: Projekt został wskazany jako dobra praktyka ze względu na bardzo dobre zrozumienie potrzeb
grupy docelowej i dopasowanie działań proponowanych w projekcie do tych potrzeb. Mimo trudnej grupy
udało się w nim osiągnąć bardzo dobre efekty. Projekt ten pokazuje również dużą skuteczność projektów
realizowanych przez instytucje dysponujące dużą wiedzą na temat grupy docelowej oraz doświadczeniem w
pracy z nią.
4. Lepsze jutro, PUP Poznań, 2008-2013 PO KL, Poddziałanie 6.1.3.
Projekt skierowany jest do szerokiego grona, uczestniczyć mogą wszyscy bezrobotni. Przeważają kobiety. Działania promują równouprawnienie płci na rynku pracy (poprzez min. przekwalifikowanie zawodowe kobiet to zawodów stereotypowo „męskich” i mężczyzn do zawodów „kobiecych”). Oferuje się szkolenia, staże, dofinansowanie rozpoczęcia działalności gospodarczej. Skuteczność projektu bierze się nim. z przemyślanego doboru szkoleń zawodowych, nastawionego na aktualne potrzeby rynku pracy. Brane są pod uwagę nie tylko sugestie pracodawców ale też uwagi uczestników.
Uzasadnienie: Projekt został wskazany jako dobra praktyka ze względu na podejście do uczestnika
uwzględniające jego głos w procesie aktywizacji zawodowej. Szkolenia zawodowe oferowane w ramach
projektu uwzględniają nie tylko potrzeby lokalnego rynku pracy ale także opinię samych uczestników, czyniąc z
niego bardziej podmiot niż przedmiot działań aktywizacyjnych i tym samym zwiększając ich skuteczność.
5. Razem możemy więcej, Stowarzyszenie Wsparcie Społeczne „JA-TY-MY” Łódź PO KL Działanie 6.2.
W ramach projektu przygotowano 25 osób (13 bezrobotnych i 12 niepełnosprawnych do utworzenia własnej działalności gospodarczej w ramach spółdzielni socjalnej). Działania obejmowały wsparcie doradcze, szkolenia
165
http://www.umelblag.pl/umcms/index.php?option=com_content&view=article&id=1132:projekt-erkon-praca-si-opaca-nagrodzony-w-konkursie-dobre-praktyki-efs-2011-&catid=1:miasto&Itemid=2
____________________________________________________________________________ 111 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
z zakresu zakładania i prowadzenia spółdzielni socjalnych, wsparcie merytoryczne opiekuna oraz wsparcie finansowe, wyjazdowe szkolenie połączone z wizytą studyjną w przedsiębiorstwie społecznym na terenie województwa łódzkiego.
166
Uzasadnienie: Projekt został wskazany jako dobra praktyka ze względu na wykorzystanie w nim formy
aktywizacji jaką jest spółdzielnia socjalna. Z przeprowadzonego badania wynika, że zakładanie własnej
działalności gospodarczej jest bardzo skuteczną formą aktywizacji zawodowej ale równocześnie trudną do
zastosowania w przypadku osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, które muszą się borykać z różnego rodzaju
problemami. Odpowiedzią może być właśnie zakładanie spółdzielni socjalnych, w których osoby te mają
wsparcie doradcze beneficjenta, ale równocześnie siebie nawzajem. Pracując w spółdzielni socjalnej nie muszą
pracować w tradycyjnym wymiarze czasu pracy, mogą dostosować go do swoich indywidualnych potrzeb.
6. Kompromis na rynku pracy (Model aktywizacji zawodowej kobiet), Stowarzyszenie
Doradców Europejskich PLinEU Kraków PO KL Poddziałanie 7.2.1
Inicjatywa zakłada wypracowanie i promocję rozwiązań sprzyjających godzeniu życia rodzinnego i zawodowego. Projekt został przygotowany przez kobiety, głównie młode matki, które same doświadczyły problemów z powrotem na rynek pracy. Działania obejmują promocję partnerstwa w związkach – włączania ojców w opiekę nad dzieckiem, prace domowe, korzystanie przez mężczyzn z urlopów wychowawczych. Propagowanie wśród pracodawców elastycznych form zatrudnienia, które pozwolą kobietom na szybszy powrót do pracy, nawet w trakcie urlopu macierzyńskiego, oraz ograniczą efekty pozostawania poza rynkiem pracy poprzez utrzymywanie stałego kontaktu z pracodawcą, bycie „na bieżąco”. W ramach projektu prowadzone jest doradztwo, szkolenia, organizowana jest opieka dla dzieci, utworzono bazę firm przyjaznych rodzicom, poszukiwano ofert pracy.
167
Uzasadnienie: Projekt został wskazany jako dobra praktyka, ze względu na wybór jednej, określonej grupy
docelowej (młode matki) i dopasowanie form wsparcia do ich potrzeb. Ponadto wykazuje on bardzo dobre
zrozumienie potrzeb i specyfiki tej grupy co jest wynikiem realizowania przez organizację dysponującą wiedzą o
tej grupie docelowej. Równocześnie w projekcie zostało uwzględnione nie tylko wsparcie dla grupy docelowej,
ale również podjęte zostały działania skierowane na pracodawców, których zmiana postawy jest konieczna dla
skutecznej aktywizacji tej grupy docelowej.
7. Elastyczne rozwiązania rynku pracy, WUP w Łodzi we współpracy z duńskim Jobcenter Aarhus 2011-2012
Celem projektu jest upowszechnienie idei flexicurity wśród podmiotów rynku pracy województwa łódzkiego poprzez adaptowanie rozwiązań duńskich w zakresie osób defaworyzowanych na rynku pracy oraz alternatywnych (elastycznych) form zatrudnienia.
168 Podejmowane działania obejmowały wizyty studyjne
pracowników publicznych służb zatrudnienia w Danii (mające na celu zdobycie wiedzy na temat idei flexicurity oraz elastycznych form zatrudnienia stosowanych na duńskim rynku pracy). Przeprowadzono również program pilotażowy sprawdzający skuteczność duńskich form aktywizacji w warunkach polskich oraz staże testujące efektywność elastycznych form zatrudnienia. Program zakończył się upowszechnieniem rezultatów.
Uzasadnienie: Projekt ten wyróżnia wykorzystanie w działaniach skierowanych do osób bezrobotnych
elastycznych form zatrudnienia. Adaptacja pomysłów, które dobrze sprawdziły się za granicą może prowadzić
166
http://www.rmw.wsparciespoleczne.pl/projekt.html 167
http://www.pracujacyrodzice.pl/index.php/pages,115,116 168
http://elastyczni.wup.lodz.pl/index.php/projekt/27-projekt/cele/18-cele-projektu
____________________________________________________________________________ 112 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
do rozszerzenia katalogu form wsparcia oferowanych osobom w trudnej sytuacji na rynku pracy.
Co więcej, wyniki badania sugerują, że elastyczne formy zatrudnienia, mogłyby być dobrym narzędziem
aktywizacji, przynajmniej niektórych grup osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy.
8. Przełam bariery, Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Koło Łódzkie 2011-2013
Celem projektu jest aktywizacja społeczna i zawodowa bezrobotnych, niepełnosprawnych osób bezdomnych. W ofercie znalazły się indywidualne spotkania z konsultantem, psychologiem, terapeutą uzależnień, warsztaty motywacyjno-edukacyjne, spotkania grupy wsparcia dla niepełnosprawnych, kursy komputerowe oraz zawodowe (w czasie szkolenia wypłacane jest stypendium), zajęcia reintegracji zawodowej, zwrot kosztów dojazdów na wszystkie spotkania w ramach projektu, opieka nad dziećmi w czasie trwania szkoleń i zajęć reintegracji zawodowej.
169 Realizatorzy projektu zaplanowali działania przewidując potrzeby beneficjentów
pochodzących z różnych grup.
Uzasadnienie: Wybór projektu jako dobrej praktyki wynika, z uwzględnienia w nim problemów uczestników,
innych niż związane z rynkiem pracy – dla tych uczestników, którzy borykają się z problemami np. uzależnień
przewidziane zostało wsparcie psychologiczne (terapeutyczne). Dodatkowo projekt zakłada kompleksowe
podejście do potrzeb uczestników, oferując im inne formy wsparcia, które zapobiegają wystąpieniu problemów
(grupy wsparcia, opieka na dziećmi).
9. Indywidualne ścieżki zatrudnienia, Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych, Elbląg
Założeniem programu jest opracowanie, wdrożenie i testowanie modelu wspomaganego zatrudnienia osób po 45 roku życia. „W wymiarze docelowym z nowego narzędzia pracy będzie mogła korzystać każda instytucja rynku pracy, zarówno publiczna jak i niepubliczna, która będzie zajmowała się aktywizacją zawodową osób po 45 roku życia, organizacje pozarządowe działające w tym obszarze oraz pracodawcy współpracujący z instytucjami rynku pracy wdrażającymi nową metodę zatrudnienia osób po 45 roku życia.”
170 Przygotowanie
modelu poprzedzone jest szeroko zakrojonymi badaniami rynku pracy oraz samych zainteresowanych. Produkt ma trafić do organizacji przedsiębiorców z całego województwa warmińsko – mazurskiego oraz jako rezultat ma zostać prowadzony w życie w min. jednej instytucji rządowej oraz dwóch pozarządowych. Projekt realizowany jest przy współpracy z partnerem z Finlandii – stowarzyszeniem Kynnys ry Turun Toimikunta
Uzasadnienie: Mocną stroną projektu jest skupienie się na jednej grupie docelowej (osoby 45+) oraz próba
wypracowania formy wsparcia, innej niż tradycyjne wsparcie oferowane tej grupie. Wspomagane zatrudnienie
może być odpowiedzią na problemy jakie na rynku pracy napotykają osoby należące do grupy znajdującej się w
trudnej sytuacji na rynku pracy z powodu swojego wieku. Dodatkowo wypracowany w ramach projektu model,
będzie możliwy do wdrożenia także w województwie śląskim.
10. Moda na pracę, Centrum Integracji Społecznej we Wrocławiu 2009-2011PO KL Poddziałanie 6.1.1.
Program skierowany do kobiet, głównie młodych, wchodzących na rynek pracy bez doświadczenia oraz podejmujących zatrudnienie po urodzeniu dziecka. Działania zakładają wsparcie akompaniatora, szkolenia, kursy zawodowe. Nowatorskim działaniem jest utworzenie „PAB (Punktu Aktywizacji Bezrobotnych), stanowi on „serce” projektu, to miejsce przyjazne uczestniczkom, w którym będą odbywały się zajęcia z psychologiem i akompaniatorem oraz indywidualne konsultacje m.in. z prawnikiem i informatykiem. W PAB-ie zostaną zorganizowane ciekawe wydarzenia np. Forum Kobiet Aktywnych, którego gł. ideą jest kreowanie wizerunku kobiety aktywnej. Do udziału w Forum zaprosimy kobiety sukcesu, które podzielą się z uczestniczkami
169
http://przelambariery.com.pl/ 170
http://www.erkon.elblag.com.pl/innowacyjnyerkon/opis-projektu/dzialania/
____________________________________________________________________________ 113 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
projektu swoimi doświadczeniami i receptą na pogodzenie pracy zawodowej i życia osobistego.”171
Uzasadnienie: Projekt został wyróżniony ze względu na skierowanie wsparcia do jednej grupy docelowej i
dobre zdiagnozowanie jej potrzeb. Dodatkowo w projekcie uwzględnione zostało dostarczenie pozytywnego
przykładu ze strony osób w podobnej sytuacji, którym udało się odnieść sukces.
Podsumowanie
Zaprezentowane powyżej dobre praktyki zostały wyróżnione ze względu na podejście do uczestnika projektu
lub zastosowane w projekcie formy wsparcia. To podejście, to indywidualne, podmiotowe traktowanie
uczestnika, uwzględniającego jego potrzeby i dające mu szansę aktywnego udziału w procesie aktywizacji.
Projekty wyróżnione ze względu na formy wsparcia, niekoniecznie oferowały nowe, innowacyjne formy
wsparcia, ale raczej oferowały kompleksowe wsparcie, odpowiadające na różne potrzeby i problemy grupy
docelowej. Można również zauważyć, że skuteczne projekty często realizowane były przez
instytucje/organizacje dysponujące wiedzą o grupie docelowej oraz doświadczeniem w pracy z nią.
Wnioski płynące z analizy dobrych praktyk zostały uwzględnione w rekomendacjach.
1.6. Analiza i ocena zagranicznych dobrych praktyk w zakresie wspierania
osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w ramach
projektów finansowanych z EFS
W ramach badania przeanalizowano wiele projektów i innowacyjnych rozwiązań realizowanych za granicą.
Celem tej analizy było znalezienie rozwiązań, które okazały się wyjątkowo skuteczne w aktywizacji osób w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Poniżej przedstawione zostały wyróżniające się projekty, które można uznać za dobre praktyki.
1. Model Well Box, Dania
Model ten składa się z trzech podstawowych elementów: elastycznego rynku pracy, bezpieczeństwa socjalnego; aktywnej polityki zatrudnienia. Aby utrzymać współpracę między przedsiębiorstwami a wydziałem zatrudnienia urzędu gminy wdraża się odpowiednie narzędzia prawne dostosowane do wymagań określonego przedsiębiorstwa i pracownika.
W zakresie elastycznych form zatrudnienia stosuje się172
:
„FlexJob" - zatrudnienie na stałe z dotacją do wynagrodzenia.
„JobSharing” - forma dzielenia się przez dwie osoby pracą na jednym stanowisku w danej firmie, przy czym każda z tych osób świadczy pracę przez określoną część tygodnia. Aby móc zastosować tą formę zatrudnienia osoby muszą mieć możliwość utrzymania się samodzielnie przez resztę tygodnia lub muszą pobierać zasiłek uzupełniający.„JobRotation” - publiczny lub prywatny przedsiębiorca wysyła stałego pracownika na szkolenie lub kształcenie, a jako jego zastępcę zatrudnia osobę bezrobotną i otrzymuje dotację do jej wynagrodzenia bądź świadczenie z tytułu zastosowania tej metody.
171
http://mnp.cis.wroclaw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=47&Itemid=54 172
http://elastyczni.wup.lodz.pl/index.php/home/model [10. 10. 2012]
____________________________________________________________________________ 114 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Uzasadnienie: Model Well Box realizuje zaprezentowaną w raporcie ideę flexicurity. Wdrażane są w nim formy
elastycznych form zatrudnienia korzystne z punktu widzenia osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
W modelu tym istotna wydaje się rola państwa, które „dopłaca” do stosowania elastycznych form zatrudnienia
– w ten sposób pracodawcy mają korzyści ze stosowania tych form, dzięki czemu możliwa jest bardziej
skuteczna aktywizacja osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
2. „Young Mums Will Achieve (YMWA)”, Cornwall Council, Kornwalia - Wielka Brytania 2009 - 2011
Przedsięwzięcie zostało skierowane do młodych matek, które ze względu na niezadowalające kwalifikacje pracownicze, narażone były na ryzyko długotrwałego bezrobocia, a także izolacji społecznej. Młode kobiety zostały objęte indywidualnym wsparciem psychologicznym oraz systemem szkoleń dostosowanych do osobistych potrzeb i predyspozycji uczestniczek. W efekcie wdrażanego projektu, zaobserwowano znaczny wzrost zatrudnienia w tej grupie osób o utrudnionym dostępie do rynku pracy.
173
Uzasadnienie: Projekt ten należy uznać za dobrą praktykę ze względu na indywidualne podejście do osoby w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. W projekcie uwzględniono indywidualne potrzeby uczestniczek,
przez co możliwe było dopasowanie do nich form wsparcia. W projekcie uwzględniono również wsparcie
psychologiczne co przyczyniło się do podtrzymywania motywacji.
3. „EmpleaVerde” Fundacion Biodiversidad, Hiszpania 2007 - 2013
Przedsięwzięcie to stanowi przykład inicjatywy ukierunkowanej zarówno na aktywizację zawodową, jak i ochronę środowiska naturalnego. Program obejmuje w sumie ponad 80 różnego rodzaju projektów, wdrażanych na terenie całej Hiszpanii. W założeniu wsparciem objętych ma zostać łącznie 28 000 osób. Dodatkowo przewiduje się utworzenie 1 000 nowych, ekologicznych miejsc pracy w małych i średnich przedsiębiorstwach. Głównym celem projektu jest podniesienie umiejętności oraz kwalifikacji pracowników, przy jednoczesnym zachowaniu równowagi ekologicznej w ramach działalności gospodarczej. Działania realizowane w ramach przedsięwzięcia obejmują m.in. profesjonalne doradztwo zawodowe, szkolenia, konferencje oraz kampanie informacyjne. Inicjatywa skierowana jest w szczególności do pracowników tradycyjnych branż w trakcie restrukturyzacji, a także kobiet, osób niepełnosprawnych, imigrantów, osób powyżej 45 roku życia oraz ludności o niezadowalającym poziomie kwalifikacji zawodowych
174.
Uzasadnienie: Projekt ten wyróżnia się holistycznym podejściem do problemów rozwojowych społeczeństw.
Łączy on dbałość o środowisko naturalne oraz ukierunkowanie na podnoszenie kwalifikacji grup w trudnej
sytuacji na rynku pracy. Godnym uwagi rozwiązaniem jest także tworzenie miejsc pracy w małych i średnich
przedsiębiorstwach.
4. „Juwel”, GFBI (Stowarzyszanie Integracji Zawodowej Reckmann i Sorger GbR), 2012
powiat Rhein Lahn - Niemcy
Głównym celem tego przedsięwzięcia były aktywizacja ekonomiczna oraz wsparcie społeczne bezrobotnych
173
http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=466&langId=en&featuresId=430&furtherFeatures=yes [10. 10. 2012] 174
http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=466&langId=en&featuresId=242&furtherFeatures=yes [10. 10. 2012]
____________________________________________________________________________ 115 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
poniżej 25 roku życia. Projektem objęto wszystkie młode osoby pozostające bez zatrudnienia na obszarze powiatu. Młodzi ludzie poza możliwością obycia szkoleń, mieli sposobność podjęcia różnych form pracy, zarówno w miejscu zamieszkania, jak również w lokalnych przedsiębiorstwach. Ścisła współpraca pomiędzy miejscowymi władzami, organizacjami i instytucjami edukacyjnymi umożliwiła lepsze rozeznanie sytuacji i potrzeb poszczególnych uczestników programu, a co za tym idzie wypracowanie całościowego, a zarazem spersonalizowanego podejścia do rozwiązywania problemów bezrobocia wśród osób poniżej 25 roku życia. Projekt „Juwel” jest więc przykładem skutecznego budowania partnerstwa lokalnego na rzecz aktywizacji zawodowej i integracji społecznej ludzi młodych
175.
Uzasadnienie: Największą zaletą tego projektu jest wypracowanie partnerstwa na linii władza –
przedsiębiorstwa. W ten sposób odpowiedzialność za bezrobocie wśród młodych ludzi została podzielona
pomiędzy te podmioty. Współpraca z przedsiębiorstwami, a właściwie jej brak, jest słabą stroną wielu
projektów realizowanych w województwie śląskim. Tymczasem wypracowanie takiego modelu współpracy na
szczeblu powiatowym mogłoby poprawić jakość realizowanych projektów.
5. „Chance for upskilling the labour force of Chernomorka”, spółdzielnia socjalna „Chernomorka”, Bułgaria 2011 - 2013
Spółdzielnia została założona w 1950 roku, w mieście Burgas, dla inwalidów wojennych, którzy utracili zdrowie w wyniku działań militarnych II wojny światowej. Obecnie daje pracę niepełnosprawnym, przy produkcji ubrań dla niemowląt i dzieci do 8 lat. Spółdzielnia zatrudnia w sumie ponad 100 osób, z czego blisko 80% stanowią kobiety. Działalność „Chernomorka” wspiera proces integracji społecznej osób niepełnosprawnych, poprawia ich szanse na znalezienie pracy, zwiększa poczucie wartości, jak również zmniejsza uzależnienie od pomocy publicznej. Dzięki środkom finansowym, pochodzącym z Europejskiego Funduszu Społecznego, w spółdzielni przeprowadzono cykl szkoleń z zakresu nowych technologii i technik szycia z przeznaczeniem dla osób niepełnosprawnych. Równocześnie warto odnotować, iż ubrania wytwarzane w „Chernomorka” cechują się wysoką jakością oraz są wykonywane całkowicie w oparciu o naturalne materiały. Produkty spółdzielni pięciokrotnie zostały nagrodzone złotym medalem na Międzynarodowych Targach Dóbr i Technologii Konsumenckich w bułgarskim Płowdiw
176.
Uzasadnienie: Główną zaletą tego projektu jest stworzenia miejsc pracy w ramach spółdzielni socjalnych
osobom w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Zwłaszcza w przypadku osób niepełnosprawnych
spółdzielnie socjalne wydają się dobrym rozwiązaniem, gdyż sektor ekonomii społecznej jest miejscem gdzie
osoby te mają szansę na wykonywanie pracy na miarę swoich potrzeb i możliwości.
Podsumowanie
W ramach analizy działań realizowanych za granicą udało się zidentyfikować kilka ciekawych rozwiązań. Z
punktu widzenia województwa śląskiego korzystne mogłoby okazać się wypracowanie modeli partnerstwa z
przedsiębiorstwami na szczeblu powiatowym oraz promowanie zakładania spółdzielni socjalnych, zwłaszcza
wśród grup osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, które mogłyby mieć trudności w odnalezieniu
się na otwartym rynku pracy. Aby skutecznie promować elastyczne formy zatrudnienia konieczne wydają się
również zmiany ustawowe zmierzające w kierunku idei flexicurity.
175
http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=466&langId=en&featuresId=429&furtherFeatures=yes [10. 10. 2012] 176
http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=466&langId=en&featuresId=412&furtherFeatures=yes [10. 10. 2012]
____________________________________________________________________________ 116 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
____________________________________________________________________________ 117 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
II Tabela wdrażania rekomendacji
Wprowadzenie
Wyniki uzyskane w toku realizacji badania działań aktywizujących osoby w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy sugerują potrzebę wprowadzenia pewnych strukturalnych
zmian w systemie udzielania wsparcia dla tej grupy docelowej w przyszłości. Najważniejszy wniosek jaki płynie z badania – osoby w trudnej sytuacji na rynku pracy mają
specyficzne potrzeby, które należy uwzględnić w toku realizacji działań dla tej grupy – może się wydawać banalny, jednak pociąga za sobą daleko idące konsekwencje.
Uznanie, że specyficzne potrzeby osób w trudnej sytuacji na rynku pracy powinny zostać uwzględnione w projektach prowadzi bowiem do konkluzji, że należałoby stworzyć
odrębne projekty, skierowane tylko dla tych osób. Sugeruje się więc wyodrębnienie pewnej puli środków w ramach PO KL na projekty adresowane tylko dla osób w trudnej
sytuacji na rynku pracy. Co więcej, aby projekty te były realizowane i rozliczane zgodnie z wynikającymi z badania wskazaniami, należy wprowadzić dla nich odrębną logikę
oceny, realizacji i rozliczania.
Projekty kierowane do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy powinny się opierać na dopasowaniu wsparcia do indywidualnych potrzeb uczestników, co obecnie możliwe
jest w ograniczonym stopniu. Dlatego postuluje się wprowadzenie dwuetapowych projektów, które w pierwszym etapie pozwolą na rekrutacje uczestników oraz
zdiagnozowanie ich potrzeb, a w drugim na zaoferowanie im wsparcia adekwatnego do tej diagnozy. Kluczowym elementem realizacji projektu staje się wtedy dogłębna
analiza potrzeb, motywacji i problemów uczestników, w oparciu o którą beneficjent zaoferuje uczestnikowi formy wsparcia najlepiej odpowiadające jego potrzebom.
Pociąga to za sobą konieczność zmiany systemu oceniania projektów przez Instytucje Pośredniczące, tak aby uwzględnić specyfikę działań podejmowanych w ramach
projektów dla osób w trudnej sytuacji na rynku pracy. Równocześnie, efektywność tych projektów nie może być mierzona takimi samymi wskaźnikami jak projektów dla
innych bezrobotnych, dlatego należy poszerzyć katalog wskaźników o takie, które opisują zmiany w aktywności uczestnika na rynku pracy.
Wreszcie, w celu zapewnienia realizacji projektów dla tej grupy docelowej przez instytucje, które znają specyfikę pracy z nią, proponuje się aby projekty realizowane były
poprzez instytucje dysponujące wiedzą/doświadczeniem w pracy z osobami w trudnej sytuacji na rynku pracy lub realizują projekt w partnerstwie z taką instytucją.
Autorzy raportu wierzą, że zaproponowany model wsparcia pozwoli na objęcie osób w trudnej sytuacji na rynku pracy kompleksową i skuteczną pomocą.
____________________________________________________________________________ 118 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Lp. Wniosek Powiązana z wnioskiem
rekomendacja
Adresat
rekomendacji
Sposób wdrożenia
REKOMENDACJE KLUCZOWE
1 W przypadku działań
skierowanych do osób
znajdujących się w trudnej
sytuacji na rynku pracy,
skuteczniejsze w realizacji są
takie, w których osoby te są
głównym adresatem wsparcia,
niż te skierowane do ogółu
bezrobotnych. Skoncentrowanie
się na wybranej grupie
docelowej pozwala na
uwzględnienie w projektach (na
etapie pisania wniosku o
dofinansowanie) specyficznych
potrzeb tej grupy. W projektach
skierowanych do ogółu
bezrobotnych, gdzie osoby w
trudnej sytuacji są dołączane do
innych, te specyficzne potrzeby
często nie są uwzględniane.
(por. str. 38)
Proponuje się dwa warianty tej
rekomendacji, przy czym wariant I
jest bardziej pożądany, ponieważ
pociąga za sobą kompleksową zmianę
logiki myślenia o projektach
skierowanych do osób znajdujących
się w trudnej sytuacji na rynku pracy.
Wariant I: Wsparcie do osób
znajdujących się w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy
powinno być kierowane w ramach
osobnych projektów konkursowych,
uruchamianych z myślą o tych
osobach i uwzględniających ich
potrzeby (w odniesieniu do projektów
systemowych powinny one zawierać
możliwość zróżnicowania wsparcia w
zależności od potrzeb uczestników, co
już się dzieje).
Wariant II: W sytuacji kiedy
niemożliwe będzie stworzenie
osobnej puli na realizację projektów
skierowanych wyłącznie do osób w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku
pracy konieczne jest aby
IP/IP 2
Wariant I: Wyodrębnienie ze środków przeznaczonych na konkursy PO KL,
określonej puli na konkursy skierowane wyłącznie do osób znajdujących
się w trudnej sytuacji na rynku pracy. Konkursy te byłyby w inny sposób
oceniane i realizowane, co przedstawiają kolejne rekomendacje, które
sugerują najbardziej pożądany, w kontekście wyników badań, sposób
wprowadzenia zmian.
Wariant II: Przeznaczenie części środków na konkursy dedykowane
osobom w trudnej sytuacji na rynku pracy – tzn. takie w których uczestnicy
należący do jednej, wybranej przez projektodawcę grupy stanowią
większość, a projekty te uwzględniają specyficzne potrzeby wybranej
grupy.
____________________________________________________________________________ 119 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
przynajmniej część konkursów
adresowana była do jednej, wybranej
grupy osób znajdujących się w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku
pracy: tzn. powinien być
zagwarantowany ich większościowy
udział w projekcie. Do projektów
można byłoby włączyć inne osoby pod
warunkiem zapewnienia im wsparcia
zgodnego z ich potrzebami. Wybór
grupy docelowej powinien należeć do
projektodawcy, który z kolei
programując wsparcie w ramach
wnioskowanego projektu powinien
oprzeć się o identyfikację potrzeb na
lokalnym rynku pracy.
2 Niższe niż oczekiwane
dostosowanie projektów do
potrzeb grup osób w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy
a także wielość projektów
typowo szkoleniowych wskazują
na konieczność weryfikacji
projektów pod względem ich
założeń.
(por. str. 56)
Zmiana sposobu oceniania projektów
przez KOP umożliwi weryfikację
wiedzy potencjalnego beneficjenta na
temat grupy, do której adresuje
wsparcie. Umożliwi to również
wdrażanie projektów zakładających
realizację różnych ścieżek wsparcia,
adresowanych do wielu grup o
specyficznych potrzebach, które na
etapie oceny merytorycznej nie
uzyskiwały wystarczającej liczby
punktów były ze względu na brak
możliwości dobrego uzasadnienia
KOP
Wprowadzenie bardziej złożonej metody oceny projektów skierowanych
do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy opierającej się na:
I: Ocenie formalnej wniosku
II: Ocenie merytorycznej wniosku poprzedzonej prezentacją projektu przez
potencjalnego beneficjenta z możliwością zadawania pytań. Prezentacja i
uszczegółowienie koncepcji zawartej we wniosku przyczyni się do lepszego
zrozumienia kontekstu projektu przez członków KOP.
Dodatkowo członkowie KOP oceniający te projekty powinni zostać
uwrażliwieni na specyfikę tych projektów (przede wszystkim na
występowanie wyższych kosztów na uczestnika spowodowane
koniecznością objęcia uczestników kompleksowym wsparciem por.
rekomendacja nr 4).
____________________________________________________________________________ 120 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
projektu z uwagi na ograniczenia
ilości znaków w generatorze
wniosków, oraz ze względu na wyższe
koszty w przeliczeniu na jednego
uczestnika, niż w projektach
kierowanych do ogółu bezrobotnych.
3 W projektach skierowanych do
osób w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy
indywidualna ścieżka wsparcia
jest niezbędna w obliczu
rozmaitych problemów
społecznych z jakimi spotykają
się te grupy, ale także z uwagi na
duże zróżnicowanie potrzeb w
tych grupach. Ze względu na
ograniczenia wynikające ze
sposobu organizacji konkursów,
beneficjenci mogą zaoferować
uczestnikom tylko takie
wsparcie, jakie zostało założone
na etapie opracowywania
wniosku, wobec czego bardzo
trudno jest uwzględnić potrzeby
konkretnych uczestników.
(por. str. 56)
Wprowadzenie projektów
dwuetapowych adresowanych do
osób w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy. Wprowadzenie etapu
przeznaczonego na diagnozę pozwoli
beneficjentom na dopasowanie form
wsparcia do potrzeb uczestników
projektu. Dzięki temu, że formy
wsparcia będą deklarowane dopiero
po zdiagnozowaniu potrzeb możliwe
będzie tworzenie indywidualnych
ścieżek wsparcia, dopasowanych do
potrzeb konkretnych uczestników
projektu.
IZ
Beneficjenci
projektów
Zmiana dokumentacji konkursowej w zakresie wyodrębnienia puli
projektów adresowanych wyłącznie do osób w szczególnie trudnej sytuacji
na rynku pracy. Dwuetapowe konkursy powinny zakładać:
I etap: Rekrutacja uczestników projektów. Pogłębiona diagnoza potrzeb i
opracowanie indywidualnej ścieżki wsparcia dla każdego uczestnika
projektu w oparciu o zidentyfikowane potrzeby.
II etap: Przedstawienie zweryfikowanego wniosku o dofinansowanie
projektu uwzględniającego wyniki przeprowadzonej diagnozy potrzeb
konkretnych uczestników projektu oraz dostosowanie proponowanych
form wsparcia dla zrekrutowanych uczestników projektu. Negocjacje
beneficjenta z IP/IP 2 w zakresie kosztów wsparcia i planowanych efektów.
Uzyskanie akceptacji do dalszej realizacji projektu.
W celu wdrożenia tej rekomendacji można posłużyć się schematem
wyznaczonym dla projektów innowacyjnych, gdzie w ramach ogłoszonego
naboru wniosków projektodawcy przygotowują opis działań i efektów
jakie zakładają poprzez realizację projektu, a następnie po realizacji
pierwszego etapu projektu dotyczącego diagnozy i analizy problemu
mogą dokonać zmian służących dostosowaniu zakładanych działań do
uzyskanych wyników z diagnozy.
4 W przypadku osób znajdujących
się w trudnej sytuacji na rynku
pracy samo szkolenie zawodowe
Uwzględnienie w projektach
adresowanych do osób znajdujących
się w trudnej sytuacji na rynku pracy
IP/IP 2
KOP
Opracowanie modelu wsparcia osób w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy uwzględniającego logikę działań kierowanych do tych osób.
Wytyczne te miałyby służyć zrozumieniu przez KOP specyfiki działań
____________________________________________________________________________ 121 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
to za mało aby skutecznie
zaktywizować uczestników
projektów. Skuteczna realizacja
projektu zależy w dużej mierze
od uwzględnienia w projekcie
wsparcia miękkiego oraz zmiany
postaw uczestników.
(por. str. 56)
kompleksowości działań –
wprowadzenie modelu wsparcia
zakładającego objęcie osób w trudnej
sytuacji na rynku pracy nie tylko
wsparciem na rynku pracy ale także
odnoszącym się do innych problemów
jakie te osoby posiadają.
kierowanych do tych osób. Model ten opisywałyby jakiego rodzaju
podejścia oczekuje się od beneficjentów tzn. diagnozy potrzeb,
sporządzenia indywidualnej ścieżki wsparcia, wybrania form wsparcia
adekwatnych do potrzeb uczestnika projektu oraz możliwych do
zrealizowania efektów.
Opracowanie to powinno mieć charakter ogólnych wytycznych aby nie
zamykać możliwości realizowania innowacyjnych projektów. Model ten
powinien wskazywać jedynie nową logikę projektowania wsparcia dla tej
grupy beneficjentów.
REKOMENDACJE DOTYCZĄCE FORM WSPARCIA
5 Projekty w małym stopniu
uwzględniają indywidualne
potrzeby osób w trudnej sytuacji
na rynku pracy. Nie biorą pod
uwagę ich predyspozycji,
potrzeb oraz rzadko trafnie
definiują problemy tych osób,
które utrudniają im odnalezienie
się na rynku pracy, a które nie są
wprost związane z posiadanymi
kwalifikacjami (np. problemy
psychologiczne wymagające
terapii).
(por. str. 56)
Wprowadzenie do projektów większej
elastyczności - możliwości wyboru
rodzaju wsparcia w zależności od
zdiagnozowanych w pierwszym etapie
realizacji problemów i potrzeb
uczestnika.
Uwzględnienie w pierwszym etapie
realizacji projektu identyfikacji
potrzeb i problemów uczestnika
(także tych, które nie są wprost
związane z rynkiem pracy). Określenie
w jaki sposób mierzona będzie
skuteczność projektu w odniesieniu
do każdego uczestnika – wybranie
indywidualnych wskaźników sukcesu.
IP/IP 2 Rekomendacja ta jest powiązana z rekomendacją nr 3. – wprowadzenie w
projektach skierowanych do osób w trudnej sytuacji na rynku pracy,
możliwości określenia jakie wsparcie będzie adresowane do uczestników
w drugim etapie po zdiagnozowaniu potrzeb uczestników.
Wprowadzenie do dokumentacji dla projektów skierowanych do osób w
trudnej sytuacji na rynku pracy wymogu pogłębionej i wielowątkowej
diagnozy problemów i potrzeb uczestnika i określenia indywidualnych
wskaźników sukcesu a następnie dobranie do nich odpowiednich form
wsparcia.
6 Częstsze występowanie
problemów w projektach
Dbałość o utrzymywanie wysokiego
poziomu motywacji uczestników
IP/IP 2 Wprowadzenie do dokumentacji konkursowej Priorytetu VII PO KL działań
____________________________________________________________________________ 122 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Priorytetu VII PO KL, związane z
charakterem grupy objętej tymi
działaniami, będący wynikiem
niskiej motywacji osób w
szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy obarczonych
problemami społecznymi.
Uczestnicy mają problemy z
ukończeniem projektu,
ponieważ ze względu na różne
dodatkowe problemy (nie
koniecznie związane z rynkiem
pracy).
(por. str. 87)
przez cały okres trwania projektu.
Beneficjenci
projektów
służących utrzymywaniu poziomu motywacji uczestników.
Niski poziom motywacji wśród tej grupy docelowej jest dodatkową
trudnością w realizacji efektywnych działań i form wsparcia w ramach
projektów realizowany ze środków PO KL, dlatego należy umożliwić czy
wręcz nakazać projektodawcom uwzględnienie działań służących
podtrzymywaniu poziomu motywacji wśród uczestników. Ważne jest
umożliwienie finansowania tych działań w ramach kosztów
kwalifikowanych.
7 Beneficjenci szkoląc osoby
bezrobotne umożliwiają im
nabycie nowych kwalifikacji,
często zapominają, że brak
doświadczenia zawodowego
znacznie ograniczy ich
możliwości znalezienia
zatrudnienia w nowym
zawodzie.
(por. str. 64)
Aby zoptymalizować wsparcie
szkoleniowe należałoby uzupełnić je o
wsparcie w postaci staży, tak aby
wyposażyć osobę bezrobotną
zarówno w kwalifikacje jak i
doświadczenie zawodowe,
zwiększając tym samym jej szanse na
znalezienie zatrudnienia.
IP/IP 2
Nałożenie na beneficjentów obowiązku zapewnienia stażu lub praktyki
zawodowej (w wymiarze co najmniej 3 miesięcy) wobec uczestników
projektów, którzy biorą udział w szkoleniu zawodowym a nie posiadają
doświadczenia w tym zawodzie.
8 Ważne jest aby wszystkie
szkolenia zawodowe
umożliwiały otrzymanie
dokumentu potwierdzającego
Wprowadzenie obowiązku
zapewnienia uczestnikom szkoleń
dokumentów potwierdzających
nabyte kwalifikacje.
IP/IP 2
Nałożenie na beneficjentów obowiązku zadbania o to, aby każdy uczestnik
kursu/szkolenia zawodowego otrzymał dokument potwierdzający nabycie
kwalifikacji.
____________________________________________________________________________ 123 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
nabyte kwalifikacje, gdyż bez
nich przeszkolona osoba może
mieć problemy z
udowodnieniem posiadanych
kwalifikacji pracodawcy.
(por. str. 63)
9 Elastyczne formy zatrudnienia
mają duży potencjał w
aktywizacji zawodowej osób w
szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy:
1. Telepraca w aktywizacji
zawodowej w stosunku do
osób sprawujących opiekę
nad osobami zależnymi.
2. Praca rotacyjna w stosunku
do np. kobiet
powracających na rynek
pracy po urodzeniu dziecka
– forma ta pomogłaby im na
zaktualizowanie swoich
kwalifikacji.
(por. str. 107)
Upowszechnianie elastycznych form
zatrudnienia wśród pracodawców
województwa śląskiego za pomocą
umożliwienia osobom w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy
możliwości odbycia stażu w formie
„telestażu” lub stażu w formie pracy
rotacyjnej – pozwoli to na
promowanie elastycznych form
zatrudnienia na poziomie
województwa śląskiego a osobom w
trudnej sytuacji na rynku pracy
umożliwi podjęcie stażu.
IP/IP 2
Wprowadzenie pracy rotacyjnej i telepracy do katalogu form wsparcia
oferowanych w Priorytecie VI, VII i VIII jako formy odbywania stażu u
pracodawcy.
REKOMENDACJE DOTYCZĄCE BENEFICJENTÓW
10 Beneficjenci nie wykorzystują w Stworzenie platformy, która IP – koordynacja Stworzenie platformy internetowej zawierającej bazę danych na temat
____________________________________________________________________________ 124 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
pełni dostępnej wiedzy na temat
osób w trudnej sytuacji na rynku
pracy, szczególnie w kontekście
dostosowania wsparcia do
potrzeb uczestników przez co
projekty nie w pełni
odpowiadają na potrzeby osób
w szczególnie trudnej sytuacji.
(por. str. 76)
agregowałaby wiedzę na temat osób
w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy (baza opracowań, badań,
analiz, publikacji), pozwalałaby
beneficjentom na wymianę
informacji, pozyskiwanie partnerów
do realizacji projektów oraz
promowałaby dobre praktyki w tym
zakresie. Platforma ta mogłaby
umożliwiać beneficjentom wymianę
doświadczeń (interakcje) a także
pozyskiwanie wiedzy na podstawie
opracowań ekspertów
zamieszczanych w serwisie. Mogłaby
też być źródłem informacji
przyczyniającym się do inicjowania
badań w miarę zauważonych potrzeb.
osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy oraz jej promocja
wśród potencjalnych beneficjentów. Wdrożenie tej rekomendacji będzie
możliwe poprzez:
Wariant 1: Zlecenie utworzenia platformy (grant/projekt/konkurs)
zewnętrznemu podmiotowi np. organizacji pozarządowej zajmującej się
tematyką osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, która zajmie
się tworzeniem i utrzymaniem platformy (w tym aktualizacją).
Wariant 2: Utworzenie platformy w ramach funkcjonującego
Obserwatorium Rynku Pracy. W tym wariancie Obserwatorium Rynku
Pracy odpowiada za merytoryczny aspekt platformy, administruje nią i
aktualizuje bazę.
Niezależnie od wariantu należy zapewnić ciągłość finansowania na kolejny
okres programowania (np. projekt systemowy). W obu wariantach
platforma powinna zakładać możliwość dodawania treści przez
beneficjentów.
11 Instytucje i organizacje
adresujące swoje projekty do
osób znajdujących się w trudnej
sytuacji na rynku pracy często
nie mają wystarczającej wiedzy i
doświadczenia w pracy z tą
grupą docelową.
(por. str. 34)
Większa selekcja organizacji i
instytucji realizujących wsparcie tak
aby projekty adresowane do osób
znajdujących się w trudnej sytuacji na
rynku pracy były realizowane przez
podmioty posiadające wiedzę na
temat tych osób i rozumiejące ich
potrzeby.
IP/IP 2
Wprowadzenie wymogu poświadczenia doświadczenia w pracy z
określoną w dokumentacji grupą docelowej, lub realizowania projektu w
partnerstwie z organizacją/instytucją, która taką wiedzę lub doświadczenie
posiada.
Propozycja 1: Realizacja w ciągu ostatnich 5 lat co najmniej 3 projektów
obejmujących działania skierowane do grupy osób w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy
Propozycja 2: Wskaźnik efektywności zrealizowanych projektów (np.
wskaźnik prezentujący odsetek liczby zaktywizowanych uczestników w
____________________________________________________________________________ 125 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
stosunku do liczby uczestników ogółem w okresie ostatnich 5 lat).
Jeżeli wdrożenie tej rekomendacji nie będzie możliwe ze względu na
ograniczanie dostępu do projektów należy wprowadzić dodatkowe punkty
za doświadczenie w realizacji projektów skierowanych do osób w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy lub realizację projektów w
partnerstwie z organizacją pozarządową działającym na tym polu.
12 Zdarza się, że działające na
jednym terenie urzędy pracy i
ośrodki pomocy społecznej nie
współpracują ze sobą, a wręcz
konkurują o klienta realizując
bardzo podobne działania.
(por. str. 33)
Wypracowanie modelu współpracy
pomiędzy ośrodkami pomocy
społecznej a urzędami pracy, przede
wszystkim w zakresie wymiany
informacji o klientach, a w dalszej
kolejności w zakresie realizacji
projektów adresowanych do osób
będących klientami obu instytucji.
ROPS/WUP
Wypracowanie przez obie instytucje wytycznych dotyczących współpracy
na szczeblu lokalnym, które zagwarantują wymianę informacji na temat
klientów obu instytucji którzy uczestniczą w projektach realizowanych
przez jedną z nich. W dalszej perspektywie wypracowanie modelu w
ramach którego OPS i PUP wspólnie pracowałyby z klientem i nie
dublowały swoich działań.
REKOMENDACJE DOTYCZĄCE MONITORINGU I OCENY PROJEKTÓW
13 Wiedza i doświadczenie
beneficjentów w zakresie
realizacji projektów nie są w
żaden sposób systematyzowane.
Beneficjenci nie monitorują
losów uczestników po
zakończeniu projektu, co
uniemożliwia ocenę trwałości
wsparcia.
(por. str. 75)
Wymóg ewaluacji każdego projektu
skierowanego do osób w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy, dzięki
której beneficjenci mogliby się
dowiedzieć, które elementy projektu
wymagają dopracowania, które formy
wsparcia warto kontynuować i jak
kształtuje się trwałość projektu w
rozumieniu efektywności
zatrudnieniowej.
IP/IP 2
Beneficjenci
projektów
Wprowadzenie obowiązku ewaluacji projektu, w którym uczestniczą osoby
w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy poprzez dodanie zapisu w
dokumentacji konkursowej. Ewaluacją powinny zostać objęte przynajmniej
te osoby, które znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Ewaluacja powinna obejmować porównanie sytuacji sprzed projektu i po
projekcie. Sytuacja po projekcie powinna być mierzona w regularnych
odstępach czasu (co 6 m-c.) do 12 m-c. od zakończenia projektu. W
dokumentacji projektowej należy zapewnić możliwość finansowania
działań ewaluacyjnych ze środków projektowych.
____________________________________________________________________________ 126 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14 Wiedza i doświadczenie
beneficjentów w zakresie
realizacji projektów nie są w
żaden sposób systematyzowane.
Beneficjenci nie monitorują
losów uczestników po
zakończeniu projektu, co
uniemożliwia ocenę trwałości
wsparcia.
(por. str. 76)
W przypadku osób w szczególnie
trudnej sytuacji na rynku pracy z
dodatkowymi problemami
społecznymi w postaci np. uzależnień
i kierowania projektu wyłącznie do
tych grup ważne są rezultaty miękkie,
dlatego pomocna byłaby jakościowa
ocena efektów projektu eksperta z
danej tematyki. W celu usprawnienia
oceny jakościowej konieczne jest
utworzenie katalogu wskaźników
aktywności dla osób w szczególnie
trudnej sytuacji i określenie
indywidualnych celów dla każdej
osoby.
Wprowadzenie obowiązku pogłębionej oceny jakościowej efektów
projektów skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku
pracy obarczonych problemami społecznymi – diagnoza problemów
społecznych przed rozpoczęciem projektu oraz ocena osiągniętych
efektów po projekcie (co 6 m-c.) do 2 lat od zakończenia projektu. Ocena
taka powinna być finansowana w ramach projektów i przeprowadzona
przez osobę z doświadczeniem z zakresie danej problematyki.
Zarówno diagnoza jak i ocena, powinna być przeprowadzona w sposób
pogłębiony uwzględniając zastosowanie różnych metod badawczych, ze
szczególnym naciskiem na metody jakościowe i koncentrować się nie tylko
na aspektach związanych z rynkiem pracy, ale także dotyczące sfery
społecznej, rodzinnej, zdrowotnej osób, do których adresowane jest
wsparcie.
15 Wskaźnik zatrudnialności nie
jest jedynym miernikiem
efektywności w projektach
kierowanych do osób
znajdujących się w trudnej
sytuacji na rynku pracy.
Projektodawcy obawiają się
stosowania takiego wskaźnika, a
dodatkowo mierzy on tylko
efekt w postaci zatrudnienia, nie
uwzględnia aktywizacji
społecznej uczestników (co ma
duże znaczenie w przypadków
projektów w Priorytecie VII PO
Rozszerzenie katalogu wskaźników,
którymi mierzona jest efektywność
projektów adresowanych do osób
znajdujących się w trudnej sytuacji na
rynku pracy o wskaźniki mierzące
także aktywność na rynku pracy i
zmianę postawy uczestników
projektu.
IP/IP 2 Dopuszczenie w projektach adresowanych do osób znajdujących się
trudnej sytuacji na rynku pracy innych wskaźników, mierzących m.in.
aktywność na rynku pracy oraz zmianę postawy uczestników.
W ramach diagnozy należy dokonywać pomiaru intensywności
poszukiwania pracy (intensywności działań zmierzających do znalezienia
pracy). Wskaźnik ten budują 3 typy zachowań:
1. Wzrost samooceny (poziom samooceny)
2. Umiejętność poruszania się po rynku pracy (wzrost)
3. Wykształcenie (rozumiane jako przyrost kompetencji, nawet w wąskim
zakresie)
W wyniku różnego rodzaju działań aktywizujących osób pozostających w
trudnej sytuacji na rynku pracy efektem końcowym powinno być wejście
____________________________________________________________________________ 127 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
KL).
(por. str. 76)
na rynek pracy (wskaźnik zatrudnienia). Przeprowadzone badania i analiza
danych zastanych wskazują iż wejście na rynek pracy omawianej grupy jest
procesem długotrwałym, poprzedzonym okresem intensywnego
poszukiwania pracy, który już jest przejawem aktywności zawodowej. W
projektach skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji na rynku
pracy należy brać pod uwagę/analizować przyrost intensywności
poszukiwania pracy i tym samym traktować go jako dodatkowy wskaźnik
skuteczności projektu. Ważny jest zatem pomiar składowych tego
wskaźnika – 3 typów zachowań wskazanych powyżej.
16 Grupa kobiet powracających na
rynek pracy po urodzeniu
dziecka nie jest uwzględniania w
kryteriach strategicznych w
dokumentacjach konkursowych,
dlatego beneficjenci rzadko
kierują wsparcie do tej grupy.
(por. str. 60)
Rozwiązaniem może być
uwzględnienie kobiet powracających
na rynek pracy po urodzeniu dziecka
w kryteriach strategicznych, co w
przyszłości wpłynie na objęcie tej
grupy osób w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy szerszym
wsparciem. Pomocne będzie także
stworzenie definicji „kobiety
powracającej na rynek pracy”.
IP/IP 2
Stworzenie definicji „kobiety powracającej na rynek pracy po urodzeniu
dziecka” i uwzględnienie tej grupy w kryteriach strategicznych oraz całym
systemie monitorowania.
____________________________________________________________________________ 128 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Spis rysunków
Rysunek 1 Zmiany liczebności wybranych grup osób znajdujących się w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy.
.............................................................................................................................................................................. 15
Rysunek 2 Obecna sytuacja zawodowa badanych uczestników projektów PO KL w trudnej sytuacji na rynku
pracy...................................................................................................................................................................... 24
Rysunek 3 Najważniejszy powód pozostawania osobą bezrobotną przez uczestników projektów PO KL. .......... 25
Rysunek 4 Czas jaki badani bezrobotni uczestnicy projektów POKL byliby gotowi poświęcić na dojazdy do pracy.
.............................................................................................................................................................................. 26
Rysunek 5 Podmioty z którymi współpracują badane instytucje rynku pracy. ..................................................... 30
Rysunek 6 Wykorzystywane przez IRP działania promocyjne. .............................................................................. 36
Rysunek 7 Sposób w jaki uczestnicy projektów dowiedzieli się o projekcie. ........................................................ 36
Rysunek 8 Odsetek badanych, którzy przyznali danej formie wsparcia ocenę wysoką lub raczej wysoką. .......... 47
Rysunek 9 Sytuacja zawodowa poszczególnych grup w trudnej sytuacji na rynku pracy a ich opinie na temat
projektu. ................................................................................................................................................................ 49
Rysunek 10 Pozyskiwanie informacji o grupie docelowej w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VI
Rynek pracy otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki. ...... 72
Rysunek 11 Stopień dopasowania wsparcia do potrzeb grup docelowych w badanych działaniach i
poddziałaniach priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII
Regionalne kadry gospodarki. ............................................................................................................................... 73
Rysunek 12 Adresaci 8 projektów realizowanych poza POKL (wartości na wykresie – liczba projektów). .......... 94
Rysunek 13 Udział bezrobotnych poniżej 25 roku życia w strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach
województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku. ................. Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Rysunek 14 Udział długotrwale bezrobotnych w strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach
województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku. ................. Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Rysunek 15 Udział bezrobotnych powyżej 50 roku życia w strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach
województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku. ................. Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Rysunek 16 Udział kobiet, które po urodzeniu dziecka nie podjęły zatrudnienia w strukturze osób pozostających
bez pracy w powiatach województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku.Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Rysunek 17 Udział bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych w strukturze osób pozostających bez pracy w
powiatach województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku.Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Rysunek 18 Udział bezrobotnych bez doświadczenia zawodowego w strukturze osób pozostających bez pracy w
powiatach województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku.Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Rysunek 19 Udział bezrobotnych bez wykształcenia średniego w strukturze osób pozostających bez pracy w
powiatach województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku.Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Rysunek 20 Udział bezrobotnych wychowujących samotnie co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia w
strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia
2011 roku. ............................................................................................................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Rysunek 21 Udział bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia w
strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia
2011 roku. ............................................................................................................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Rysunek 22 Udział bezrobotnych niepełnosprawnych w strukturze osób pozostających bez pracy w powiatach
województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku. ................. Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
____________________________________________________________________________ 129 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Spis tabel
Tabela 1 Zmiana liczebności osób w trudnej sytuacji na śląskim rynku pracy w latach 2007-2011. .................... 14
Tabela 2 Formy współpracy pomiędzy badanymi instytucjami. ........................................................................... 31
Tabela 3 Średnia ocena współpracy z poszczególnymi typami IRP. ...................................................................... 31
Tabela 4 Udział kategorii bezrobotnych do 25 roku życia w różnych formach aktywizacji zawodowej. .............. 41
Tabela 5 Udział kategorii bezrobotnych kobiet, które nie powróciły na rynek pracy po urodzeniu dziecka w
różnych formach aktywizacji zawodowej. ............................................................................................................. 42
Tabela 6 Udział kategorii bezrobotnych powyżej 50 roku życia w różnych formach aktywizacji zawodowej. ..... 42
Tabela 7 Udział kategorii bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bezrobotnych bez doświadczenia
zawodowego oraz bezrobotnych bez wykształcenia średniego w różnych formach aktywizacji zawodowej. ..... 43
Tabela 8 Udział kategorii bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko w różnych formach aktywizacji
zawodowej. ........................................................................................................................................................... 44
Tabela 9 Udział kategorii bezrobotnych niepełnosprawnych w różnych formach aktywizacji zawodowej. ......... 45
Tabela 10 Odsetek badanych w grupach wysoko oceniających daną formę wsparcia. ........................................ 51
Tabela 11 Konkursy POKL w latach 2007-2012 w województwie śląskim. .......................................................... 59
Tabela 12 Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2, Działanie 6.3 – odsetek wybranych grup osób w szczególnie trudnej
sytuacji na rynku pracy.......................................................................................................................................... 61
Tabela 13 ............................................................................................................................................................... 62
Tabela 14 Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2, Działanie 6.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w których zostały
wybrane poszczególne rezultaty. .......................................................................................................................... 63
Tabela 15 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałąnie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – odsetek wybranych grup osób w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. ......................................................................................................... 66
Tabela 16 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałąnie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – Produkty – odsetek projektów, w
których zostały wybrane poszczególne produkty. ................................................................................................ 66
Tabela 17 Poddziałanie 7.1.1, Poddziałąnie 7.1.2, Działanie 7.2, Działanie 7.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w
których zostały wybrane poszczególne rezultaty. ................................................................................................. 67
Tabela 18 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – odsetek wybranych grup osób w szczególnie trudnej sytuacji
na rynku pracy. ...................................................................................................................................................... 68
Tabela 19 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – Produkty – odsetek projektów, w których zostały wybrane
poszczególne produkty. ........................................................................................................................................ 68
Tabela 20 Poddziałanie 8.1.2, Poddziałanie 8.1.3 – Rezultaty – odsetek projektów, w których zostały wybrane
poszczególne rezultaty. ......................................................................................................................................... 68
Tabela 21 Efektywność analizowanych projektów w podziale na działania i poddziałania. ................................. 79
Tabela 22 Problemy w realizacji projektów w badanych działaniach i poddziałaniach priorytetu VI Rynek pracy
otwarty dla wszystkich, VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki. .......................... 84
Tabela 23 Problemy w realizacji projektów ze względu na typ projektu. ............................................................. 85
Tabela 24 Problemy w realizacji projektów ze względu na typ podmiotu realizującego. ..................................... 85
Tabela 25 Problemy w realizacji projektów ze względu na rodzaj wsparcia. ........................................................ 86
Tabela 26 Mocne i słabe strony projektów. .......................................................................................................... 88
Tabela 27 Dobre praktyki w projektach skierowanych do osób w szczególnie trudnej sytuacji realizowanych w
latach 2007-2012. ................................................................................................................................................. 89
Tabela 28 Dobór projektów do analizy ................................................................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Tabela 29 Projekty poddane analizie. .................................................................. Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Tabela 30 Instytucje/organizacje biorące udział w badaniu. ............................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Tabela 31 TDI – badane projekty. ........................................................................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Tabela 32 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w
układzie województw według stanu na koniec grudnia 2011 roku (część 1). ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
____________________________________________________________________________ 130 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Tabela 33 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w
układzie województw według stanu na koniec grudnia 2011 roku (część 2). ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Tabela 34 Udział zarejestrowanych bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w
strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w układzie województw według stanu na koniec grudnia 2011
roku (część 1). ...................................................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Tabela 35 Udział zarejestrowanych bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w
strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w układzie województw według stanu na koniec grudnia 2011
roku (część 2). ...................................................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Tabela 36 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w
układzie powiatów województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku (część 1).Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Tabela 37 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w
układzie powiatów województwa śląskiego według stanu na koniec grudnia 2011 roku (część 2).Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Tabela 38 Udział zarejestrowanych bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w
strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w układzie powiatów województwa śląskiego według stanu na
koniec grudnia 2011 roku (część 1). ..................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Tabela 39 Udział zarejestrowanych bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy w
strukturze osób pozostających bez zatrudnienia w układzie powiatów województwa śląskiego według stanu na
koniec grudnia 2011 roku (część 2). ..................................................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
____________________________________________________________________________ 131 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego