Download - Fyrirbyggjandi aðgerðir
![Page 1: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/1.jpg)
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Vegna Krabbameins í ristli og endaþarmi
Tryggvi Björn Stefánsson
![Page 2: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/2.jpg)
2
Hvaða aðgerðir?
• Fræðsla• Skráning + MDT fundir • Skimun
FOBT
Ristilspeglanir (stuttar, langar)• Eftirlit (Surveillance)• Ristilbrottnám
![Page 3: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/3.jpg)
3
Hvað á að fyrirbyggja?
• Krabbameinsmyndun í ristli og endaþarmi
Nýgengi: n/100000/ári
• Dauða vegna krabbameins í ristli og endaþarmi.
Dánartíðni (mortalitet) m/1000/ári.
• Lifun. 5 ára lifun: Hversu margir þeirra sem fá sjúkdóminn eru lifandi eftir 5 ár
![Page 4: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/4.jpg)
4
KRE
• 135 á ári á Íslandi• >900 á lífi• Meðalæfiáhætta 5% (RR=1)• Eykst með aldri 90% > 50 ára• Verður til í sepum í 80%-90% tilfella
![Page 5: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/5.jpg)
5
KRE
• Sporadisk 65%-75%• Krabbamein í fjölskyldunni 20%-30%• Arfgeng krabbamein
HNPCC 1%-4%
FAP 1%
Önnur polypa heilkenni 1%
![Page 6: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/6.jpg)
6
Meðaláhætta / Hááhætta
• Meðaláhætta 5% RR=1• Hááhætta >10% RR>2
• Mjög óljós hugtök, það virðist vera samkomulag um að meira en10% æfiáhætta sé það sem við köllum hááhættu.
![Page 7: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/7.jpg)
7
Æfiáhætta og stærð hópa
Hópur áhætta % fjöldi• Meðal áhætta. 5% 320000• Eftir aðgerð vegna KRE 5%-10% >900• Eftir sepatökur
lág áhætta (<3, <1cm) 5% ?
há áhætta (>3, >1cm) >10% ?• Sáraristilbólga 10%-15% ca 2000• 1°ættingi með KRE 7% 23273*• Systkini ristilkrabbameinssjkl 10% 5623*• HNPCC 80% 100 ???**• FAP 100% 22 ?***
* 1955-2000
**Vasen HF, Cancer 1998
***Stuart R Cairns, Gut 2010
![Page 8: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/8.jpg)
8
Fræðsla
• Einkenni• Mataræði• Lífstíll
• Fræðsla er sjálfsögð.
En• Engar rannsóknir til sem sýna að fræðsla hafi lækkað
nýgengi eða dánartíðni.
![Page 9: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/9.jpg)
9
Fræðsla
• Rannsóknir frá Evrópu sýna ekkert samband milli fæðu og KRE.
Alexander DD og Cushing CA, Obesity Reviews 2010
• Rannsóknir á reykingum, áfengisneyslu, offitu og hreyfingarleysi sýna samband við KRE.
Akhter M et al, Eur J Cancer, 2007Bergström et al, Int J Cancer 2001Pischon T et al., Proc Nutr Soc, 2008Moghaddam AA et al, Cancer Epid Bio Prev, 2007
![Page 10: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/10.jpg)
10
Skráning og MDT fundir
• Framsýn skrá yfir greiningu, meðferð og eftirlit.
• Multi disciplinary team fundir:
Sérfræðingar í myndgreiningu, meinafræði, krabbameinslækningum og skurðlækningum ristils og endaþarms.
Ákveða stig sjúkdómsins, undirbúningsmeðferð, skurðaðgerð og viðbótarmeðferð.
![Page 11: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/11.jpg)
11
Skráning og MDT fundir
• 120000 einstaklingar með KRE í skrám• Í Noregi, Svíþjóð, Danmörku, Spáni og Hollandi.• Lifun hefur aukist um ca 15% á 5-7 árum eftir að byrjað
var að skrá og samhæfa meðferð.• Íslendingar eru ekki með !!!!
![Page 12: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/12.jpg)
12
Skimun
• Leit að sjúkdómi hjá einkennalausum einstaklingum.
• Skimun fyrir KRE.
• Skimun fyrir sepum í ristli og endaþarmi.
![Page 13: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/13.jpg)
13
Skimun
Nýgengi Dánartíðni
• FOBT 0 18%-21%• Stutt ristilspeglun 33% 43%*• Löng ristilspeglun (70%-90%) ( ? )
*(Atkin W ,2010)
50% lækkun á nýgengi= 67 krabbamein á ári !!!
![Page 14: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/14.jpg)
14
Ristilspeglunareftirlit (Surveillance)
• Eftirlit með hááhættuhópum með ristilspeglunum.
• Vantar nákvæmar leiðbeiningar um eftirlit. (Guidelines)
(Sepaeftirlit, postop eftirlit, ættingjar KRE sjúklinga, sáraristilbólgusjkl, HNPCC, FAP osfrv.)
![Page 15: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/15.jpg)
15
Ristilspeglun
• Skráning og gæðaeftirlit (Gastronet)
Í gæðaeftirliti felst að fylgjast með:• Aðstaða og tæki (fullkomnustu tæki, CO2,
Scopeguide, osfrv)• Tíma til cecum, tíma til baka, fjölda sepa
sem er fjarlægður, verkja og róandi lyf, sárir verkir, ánægja sjúklinga.
![Page 16: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/16.jpg)
16
Sepaeftirlit
• Adenomatös sepi með villous þætti eða > 1 cm• RR = 3,6 (95% CI 2,4-5,0)
• Ef þeir eru líka fleiri en 3• RR = 6,6 (95% CI 3,3-11,8)
Atkin W et a N Engl J Med 1992
![Page 17: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/17.jpg)
17
Sepaeftirlit
• Algengar Leiðbeiningar
• Ekki aukin áhætta, Meðaláhætta,• Hyperplastiskir separ• Færri en 3 og minni en 1 cm• Ristilspeglun á 10 ára fresti.
• Hááhætta, • 3-10 adenoma• ≥ 1cm• Villous þáttur• Meiri háttar dysplasia• Ristilspeglun á 3ja ára fresti.
![Page 18: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/18.jpg)
18
Sepaeftirlit
• Skráning á ristilspeglunum og sepum gæfi upplýsingar til að meta gagnið af því að fylgja þessum leiðbeiningum.
![Page 19: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/19.jpg)
19
Eftir KRE aðgerð
Tilgangur er að uppgötva:
Læknanlega endurkomu á sjúkdómnum
Syncron cancera
Metacron cancera
Áhrif á lifun vafasöm.
Skv 5 framsýnum slembirannsóknum.
Ohlsson B, et al. Dis Colon Rectum,1995.
MäkeläJT et al, Arch Surg,1995.
Kjeldsen BJ et al, Scand J Gastroenterol1999.
Schoemaker D et al, Gastroenterology 1998. Stuart R Cairns et al,Gut 2010, Guidelines
![Page 20: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/20.jpg)
20
Eftir KRE aðgerð
• Algengar leiðbeiningar:
• Clean colon við aðgerð.• Ristilspeglun eftir 1 ár til að finna
snemmkomna metacron cancera• Ristilspeglun eftir 3 ár• Ristilspeglun á 5 ára fresti
![Page 21: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/21.jpg)
21
Eftir KRE aðgerð
• Það þyrfti að hafa nákvæmari leiðbeiningar vegna þess að áhættan er mjög mismunandi
• Staðbundin endurkoma: Stig, þroski, stærð, staðsetning krabbameinsins ofl.
• Metacron krabbamein: Ættarsaga
Fjöldi sepa, Histologia osfrv• Sumir þurfa ekkert eftirlit en aðrir ættu að
vera í þéttara eftirliti.
![Page 22: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/22.jpg)
T. Stefánsson 22
Ættingjar KRE sjúklingaKRE áhætta hjá fyrsta liðs ættingjum þeirra sem hafa fengið KRE á Íslandi.
Obs SIR 95% CI
• P-O-S 552 1.41 1.30-1.53• P-O 204 0.97 0.84-1.11• Sibl 348 1.83 1.65-2.04
•Colon 421 1.47 1.34-1.62•Rectum 131 1.24 1.04-1.47
Stefánsson et al. Int J Cancer 2006
![Page 23: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/23.jpg)
T. Stefánsson 23
Ættingjar KRE sjúklinga
Fyrsta liðs ættingjar þeirra sem hafa fengið ristilkrabbamein á Íslandi
Colon cancerRectal cancer
Obs SIR CI,95% Obs SIR CI,95%
All 327 1.55 1.38-1.73 93 1.19 0.96-1.46
P 124 1.12 0.93-1.33 31 0.76 0.51-1.08
Sibl 203 2.03 1.76-2.33 58 1.56 1.19-2.02
Stefánsson et al. Int J Cancer 2006
![Page 24: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/24.jpg)
24
Sáraristilbólga
Allir SIR 5,7 (95% CI 4,6-7,0)
Total colitar CI eftir 35 ár 30%
+Scl Cholangit CI eftir 30 ár 40%
< 15 ára við greiningu CI eftir 35 ár 40%
(Ekbom A et al 1990)
Allir RR 2.6 (95% CI 2.2-3.1)
Konur RR 1.9 (95% CI 1.5-2.4 )
(Söderlund S et al 2010)
Lækkun áhættu talin vera vegna 5 ASA lyfja sem draga úr bólgu
(Lashner BA et al 1989)
![Page 25: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/25.jpg)
25
Sáraristilbólga
• Aukin krabbameinsáhætta hjá sáraristilbólgusjúklingum
• Tímalengd > 10 ár• Total colitar Ekbom A, NEJM 1990
• Primary Sclerosing Colangitis, Soetniko RM, Gastroint Endosc 2002
• Óþol fyrir 5ASA• Fjölsk saga fyrir krabbameini. Askling J, Gastroenterology 2001
• Byrjar fyrir 15 ára Ekbom A, NEJM 1990
• 1°ættingi með KRE (RR=2)• 1°ættingi með KRE < 50 ára (RR=9) Askling J, Gastroenterology 2001
• Ef ristillinn er alltaf bólginn eykur canceráhættuna. • post-inflammatory polyps • Þrengingar íristlinum Rutter MD Gut 2004
![Page 26: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/26.jpg)
26
Sáraristilbólga
• Ábending fyrir ristilbrottnámi:
• Oft erfitt. Samkomulag við sjúkling. Upplýsa um áhættu.
• Dysplastiskir separ með útbreiddri dysplasiu.Rutter MD,Gastroint Endosc 2004
![Page 27: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/27.jpg)
27
Sáraristilbólga
• 1985 – 2009: 161 brottnám á ristli vegna sáraristilbólgu á Íslandi.
• 5 vegna dysplasiu og 7 vegna krabbameins..
Óbirt frá LSH
• Eftirlitsristilspeglanir (surveillance) auka ekki lifun sjúklinga með total colit.
Stuart R Cairns, Gut 2010
![Page 28: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/28.jpg)
28
HNPCC
• Ekki ráðlagt fyrirbyggjandi ristilbrottnám• Mismikill penetrance, 20% fá ekki cancer.• Ristilspeglunareftirlit frá 25 ára til 75 ára amk annað hvert ár.
• Brottnám á ristli og IRA þegar cancerinn er kominn.• Krabbam í restina: 3% áhætta hver 3 ár fyrstu 12 árin.
Rodriguez-Bigas MA, Annals of surg 1997
• Rectoscopia árlega.
• Eftirlit lækkar dánartíðni og nýgengi
Vasen HF, Cancer 1998
![Page 29: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/29.jpg)
29
FAP
• 100% fá cancer
• Árlegt ristilspeglunareftirlit hjá arfberum frá 13-15 ára aldri.
• Fullkomið brottnám á ristli og endaþarmi þegar separnir birtast.
• Fyrirbyggjandi ristilbrottnám hefur aukið lifun hjá FAP.
Vasen, Gut 2008
• IRA 12%-29% krabbameinsáhætta í endaþarmi.
Bulow C, Gastroenterol 2000
![Page 30: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/30.jpg)
30
Fyrirbyggjandi aðgerðir
• Skráning og MDT fundir.• Ristilspeglunarskimun.• Gæðaeftirlit og skráning á ristilspeglunum.• Meðferðarleiðbeiningar fyrir ristilspeglunareftirlit.
• Með leiðbeiningum losnar um fjölda ristlispeglana sem verður hægt að nota til skimunar.
![Page 31: Fyrirbyggjandi aðgerðir](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062422/56813311550346895d99d041/html5/thumbnails/31.jpg)
31
Takk fyrir !
• Meðferð á KRE kostar > 1000 millj kr á ári.
• Ristilspeglunarskimun kostar 100 millj kr á ári.
• Getur lækkað nýgengi um 50% á 10 árum.