Download - Maakstad Rotterdam
1
MaakstadRotterdam
Topjaar 2014 01
Rotterdam knokt zich terug 11
Een stad om in te wonen 29
En dan nu de toekomst! 43
Makeit happen
Maa
rten
Rei
jger
sber
g (
Rau
wC
C)
Foto
: Dav
id R
ozin
g
22
Ge
me
en
te R
ott
erd
am
TopJAAR2014
3
Wat een jaaR! Wat een staD!
Wat een aRChiteCtuuR! 2014
Was vooR RotteRDaM een Mijl-
paal. aan DRie belanGRijke
GebouWen, WaaRaan lanG
Was GeWeRkt, WeRD De laat-
ste hanD GeleGD: RotteRDaM
CentRaal, De MaRkthal, De
RotteRDaM. MaanDen, soMs
zelFs jaRen, Was het RonD De
bouWputten van Die Gebou-
Wen baR en boos GeWeest:
hoGe hekken, oMleiDinGen,
nooDvooRzieninGen, MoDDeR,
zanD en stoF aloM.
en opeens was al dat ongemak weg.
verdwenen de bouwhekken uit het zicht,
werden nieuwe trottoirs aangelegd, wa-
ren de omleidingsroutes verleden tijd.
het zandhappen en door de blubber
waden behoorde ineens tot het verleden.
nieuwe bouwwerken waren in al hun om-
vang te bewonderen. ze kwamen tevoor-
schijn als vlinders uit hun cocon. al het
bouwleed was snel vergeten.
het was bijna niet te geloven.
Rotterdam leek af.
3
Rotterdam Centraal
al twaalf prijzen gewonnen
‘We kijken terug op een heel mooi jaar,
waarin het nieuwe station door de be-
volking enthousiast is ontvangen. Maar
niet alleen door de bevolking. Rotterdam
Centraal heeft het afgelopen jaar maar
liefst twaalf prijzen in de wacht gesleept,
in allerlei verschillende categorieën en
sectoren. Dat is bijna ongezond. Maar
het geeft ook voldoening om te zien hoe
het station een echte ontmoetingsplek is
geworden. het is een verblijfsplek. als
het enigszins kan en de zon ook maar
een beetje schijnt zitten de mensen er
gemoedelijk omheen. De stad heeft een
gezonde injectie gehad. het valt me op
dat het station en zijn omgeving ook zo
mooi schoon blijven. Dat duidt er op dat
mensen er trots op zijn.
De dag van de opening was het onvoor-
stelbaar druk, er waren veel mensen ook
voor de koning gekomen. het was prach-
tig weer, een echt Rotterdamse dag. het
was de bekroning van een project waar-
bij werkelijk alles mee heeft gezeten.
iedereen die er bij betrokken was, van
gemeente tot havenbedrijf, proRail en
ns, legde een enorm enthousiasme aan
de dag en deed daar nog een schepje
bovenop. zo is het grote beeldscherm er
gekomen en hebben we een station met
natuursteen gekregen. Waar vind je dat
elders in nederland?
er gebeurt in Rotterdam heel veel: in de
torens aan het Marconiplein zit nieuwe
bedrijvigheid, er zijn ontwikkelingen in
het vierhavensgebied, op het RDM-ter-
rein bruist het van de activiteit van scho-
len en bedrijven. Dat hangt allemaal met
elkaar samen. het is mooi dat we aan dat
nieuwe elan hebben kunnen bijdragen.’
4
Jan Benthem is mede-oprichter
van benthem Crouwel architecten.
zijn bureau is verantwoordelijk voor
vele (infrastructurele) projecten als
onder meer schiphol airport en de
stations van Den haag, utrecht,
Delft en Rotterdam.
Men
no S
chaa
p
Ge
me
en
te R
ott
erd
am
5
TOPJAAR 2014
over Rotterdam Centraal
Met man en macht werd begin 2014 ge-
werkt om het nieuwe Rotterdam Centraal
op tijd gereed te hebben. De datum 13
maart was allang in beton gegoten, de
komst van de koning was lang een goed
bewaard geheim. Maar het lukte.
tot op de dag van de opening waren de
bouwvakkers in de weer het plein voor
de nieuwe, in de zon glanzende stations-
hal van speciaal, uit China afkomstige
natuurstenen tegels te voorzien. in de
stationshal was tot het laatste moment
geklop en getimmer te horen van de tim-
merlieden die de binnenkant van de hal
met cederhout bekleedden. aan een ja-
renlange bouwgeschiedenis, die al in de
jaren negentig was begonnen, kwam ein-
delijk een einde.
een splinternieuw station, waarvoor het
oude had moeten wijken. team Cs stond
garant voor het ontwerp, een gelegen-
heidscombinatie waarin West 8 urban
Design & landscape architecture, ben-
them Crouwel architekten en Mvsa (Me-
ijer en van schooten architecten) nauw
samenwerkten. De nieuwe stationshal,
van buiten bedekt met folie van roestvrij-
staal, steekt met een punt de stad in en
wijst bezoekers de weg naar het stads-
centrum. een overkapping over de spo-
ren is voorzien van zonnecellen, die een
groot deel van de energievoorziening van
het station voor hun rekening nemen.
De opening van het nieuwe station door
koning Willem alexander was de bekro-
ning van een indrukwekkend samenwer-
kingsproces. Maar eigenlijk was het sta-
tion het topje van een ijsberg. het gehele
gebied eromheen was zowel onder als
boven de grond op de schop gegaan. er
was een nieuw metrostation bijgekomen,
met een geboorde tunnel voor de metro
naar Den haag. Daarnaast een nieuwe
fietsenstalling. twee nieuwe tunnelbuizen
onder het Weena zorgen ervoor dat nie-
mand op het stationsplein meer last heeft
van druk autoverkeer.
het plein heeFt alluRe
De oveRkappinG in Detail
het station is als het topje van de ijsberg: eronder is het meeste werk verzet
Ge
me
en
te R
ott
erd
am
6
eén groot kunstwerk
De functie van ontmoetingsplaats geldt
ook voor de Markthal, die op 1 oktober
aan de binnenrotte werd geopend. ar-
chitectenbureau MvRDv tekende voor
het spectaculaire ontwerp: een boog-
vormig complex, met in de schil ruimte
voor 228 woningen. op de vloer van
de Markthal bevinden zich 96 vaste
kramen, waar tal van ondernemers
hun lekkernijen en verse producten te
koop aanbieden. onder de hal is een
ruime parkeergarage gebouwd.
jarenlang is hard gewerkt aan de
bouw van de kolossale hal, die met-
een geldt als de grootste overdekte
voedselmarkt ter wereld. niet alleen
het maken van de fundering van het
bouwwerk, waarvoor alleen al 2500
heipalen de grond in gingen, was een
enorme klus. Daarna verrees het ge-
bouw langzaam maar gestaag uit de
grond. aan twee kanten tegelijk werd
gebouwd aan het boogvormige ont-
werp, waarvan de twee wanden elkaar
steeds dichter naderden totdat de
elfde verdieping op 35 meter hoogte
de uiteindelijke verbinding legde en de
twee oprijzende woningwanden met
elkaar samensmolt.
een aparte bezienswaardigheid in de
Markthal is het enorme kunstwerk van
arno Coenen en iris Roskam aan de
binnenkant van de hal: een oogverblin-
dende oerknal van groente, bloemen
en fruit. veel markthalbezoekers blijven
omhoog kijken om te zien wat zich bo-
ven hun hoofden afspeelt.
sinds het moment waarop koningin
Maximá de Markthal op 1 oktober
opende, is het er niet rustig meer ge-
weest. het aantal van 1 miljoen be-
zoekers was al binnen enkele weken
bereikt.
De Markthal
Oss
ip v
an D
uive
nbod
e
Ge
me
en
te R
ott
erd
am
7
jamie’s italian: dé trend
‘jamie oliver is niet geïnteresseerd in vast-
goed- of in horecaondernemers, maar in
ondernemers in de horeca. vorig jaar heb
ik de eerste gesprekken gevoerd om te
bepalen of ik de juiste ondernemer was
om dit in Rotterdam te gaan doen en daar-
mee in nederland, belgië en een deel van
Duitsland. ik ben altijd van korte metten
en snel aanpakken, maar in dit geval was
er meer tijd mee gemoeid. pas achteraf
hoorde ik dat het een pitch was, er waren
nog andere kandidaten. ik ben blij en trots
dat ik het mag doen.
jamie’s italian komt onderin de Markthal
en krijgt 176 stoelen. Dat is voor Rotter-
damse en nederlandse begrippen groot.
het concept van de zaak staat me aan.
jamie heeft restaurants die voldoen aan
strenge criteria: het eten moet vers, lekker
en goed zijn, gemaakt met de beste bio-
logische producten. De sfeer moet fijn en
gezellig zijn. Dat zijn criteria die ook voor
mij gelden.
er zitten van jamie’s italian vestigingen
over de hele wereld. ik ben er inmiddels in
vele geweest, in londen, istanbul, stock-
holm, Dubai, Moskou, sint petersburg. al
na twee bezoeken wist ik dat dit in Rot-
terdam ook moest kunnen: iets wat niet
overdreven is, wat iedereen leuk en ge-
zellig vindt. kleine gerechten als crostini,
salades, kleine pasta’s, met een glaasje
wijn erbij of een biertje, dat is wat jamie’s
italian zal bieden.
hoewel we pas in het najaar opengaan, is
de belangstelling nu al groot, er is veel en-
thousiasme voor. het is straks mogelijk te
reserveren, maar ook om gewoon langs te
komen, ik verwacht een gezellige drukte.
De voorbereidingen zijn in volle gang. De
eerste lichting van de keukenbrigade is
al in training in londen. jamie’s italian wil
dat het één naadloos op het ander aan-
sluit; keuken, bediening, management en
frontoffice gaan allemaal acht weken op
training. er staan dus meer vestigingen
op stapel, maar eerst deze in de Markthal,
daar hebben we onze handen al vol aan.’
Dav
id R
ozin
g
TOPJAAR 2014
Willem Tieleman
is oprichter van talloze
restaurants. hij is ook bekend
van de euromast, hotel new
York, de Rotterdamse Water-
taxi en een aantal andere
(stads-)initiatieven.
8
een zeer dynamisch beeld
in de loop van 2014 werden steeds
meer onderdelen van De Rotterdam
aan de Wilhelminapier in gebruik
genomen: het hotel nhow, restaurant
hummingbird, de kantoortoren en de
woningen. eind jaren negentig had-
den architect Rem koolhaas en zijn
bureau office for Metropolitan ar-
chitecture (oMa) hun plannen voor
deze verticale stad al gepresenteerd.
het duurde zeker tien jaar voordat de
plannen tot uitvoering kwamen.
in de loop der jaren zag heel Rotter-
dam het imposante gebouw steeds
verder groeien langs de oever van de
nieuwe Maas. laag na laag stak het
bouwwerk verder de lucht in, totdat
het de erasmusbrug naar de kroon
stak en daar met zijn 149 meter en
44 verdiepingen zelfs nog bovenuit
kwam. Drie torens, waarvan de on-
derdelen telkens iets ten opzichte
van elkaar lijken te zijn verschoven,
vormen het dynamische beeld van
het nieuwe gebouw dat dit gedeelte
van de stad een compleet nieuw aan-
zien heeft gegeven.’
De Rotterdam
laaG na laaG na laaG
stad van beleving
‘voor het eerst is in Rotterdam de soft-
ware belangrijker geworden dan de hard-
ware. Rotterdam is natuurlijk de stad van
de hardware, altijd geweest, maar wat ik
leuk vind is dat Rotterdam nu in de we-
reld is erkend als de stad van de beleving
en de ontmoetingen die rondom die hard-
ware plaatsvinden. er is dit decennium
echt een omslag gekomen: van werkstad
naar woon- en leisurestad. Dat begint nu
zijn vruchten af te werpen en is natuurlijk
het gevolg van jarenlange planvorming.
De Rotterdam is geen verticale stad,
maar een gestapelde stad. De iconische
werking van het gebouw is belangrijk,
maar tegelijk is het gebouw slechts een
middel om het gebruik van de Wilhel-
minapier te intensiveren. Mijn rol bij het
gebouw was tweeledig: ik ben als ontwik-
kelaar indertijd vanuit ovG vastgoedont-
wikkelaar betrokken geweest bij de ont-
wikkeling van de hardware. in een later
stadium was ik deels verantwoordelijk
voor de software: het opzetten van het
hotel, eigenlijk de enige echt stedelijke
functie in het gebouw.
het gebouw is nu bezig zijn positie in de
stad in te nemen. De Rotterdam heeft ge-
noeg kritische massa, staat dicht aan de
straat. De plek is goed, dat is iets anders
dan de locatie. De plek is iets waar je wilt
zijn, het gaat om het gebruik. Door de
nieuwe tijd, de digitalisering is de functie
niet meer gekoppeld aan de locatie. het
gaat daarom veel meer om het creëren
van goede gebruiksruimtes. het concept
van het nhow-hotel is architectuur en bin-
ding met de stad. Dit is de eerste plaats
in de stad waar je kunt slapen in architec-
tuur. voor de binding met de stad speelt
het hotel de rol van podium. een creative
producer programmeert welke feesten
en partijen er plaatsvinden op gebied
van architectuur, mode, kunst. De combi-
natie van ontmoeten, slapen en architec-
tuur komt in nhow samen. ’
9
vincent taapken: ‘er is dit decennium echt een omslag gekomen: van werkstad naar woon- en leisurestad’
Cla
ire D
rop
per
t
TOPJAAR 2014
Dav
id R
ozin
g
Vincent Taapken is oprichter
van new industry en ontwik-
kelde het concept van het
nhow-hotel in De Rotterdam.
Daarvoor was hij namens
ovG betrokken bij de
bouw van De Rotterdam.
10
Directeur Rotterdam partners Ron voskuilen is ‘n trots mens
‘er is iets veranderd in de stad. toen ik hier
in 2008 in Rotterdam na 17 jaar terugkwam
in de functie van directeur Gemeentewer-
ken, zag ik dat er iets moest gebeuren aan
de organisatie van de overheid. We wa-
ren te veel met elkaar bezig. zo is uit drie
diensten stadsontwikkeling ontstaan: met
minder mensen gaat het werken aan de
stad beter. De laatste jaren is er bovendien
iets veranderd in de beleving. We com-
municeren niet meer over de problemen,
maar over de ontwikkeling van de stad. De
burgemeester was daarin een belangrijke
factor. parallel daaraan nodigde Rotterdam
partners internationale gezelschappen
uit naar de stad. zo zijn de internationale
media over Rotterdam gaan schrijven. De
Rough Guide, de new York times. Dat was
een doorbraak.
Rotterdam is dit jaar european City of the
Year. het was hard werken, maar op de
lijst komen was al niet gemakkelijk. We
kwamen op de shortlist, dat betekende
dat de jury op bezoek kwam. Die zei: We
kijken helemaal niet naar die architecto-
nische iconen, maar naar verbindingen.
verbindingen tussen overheid, bedrijfsle-
ven en burgers. Dat zijn ze gaan onder-
zoeken. het was een prachtige zwoele
avond dat de juryleden hier waren. We
zijn met ze door de stad gaan lopen, alle
terrassen zaten vol. Dat kon natuurlijk niet
beter. Dat we het geworden zijn, daar ben
ik erg trots op.
hoe houden we het vast? het gaat om
kleine dingen, die bij mensen beklijven. ik
houd ervan dingen met elkaar te combi-
neren en te verbinden. De kunst is ook de
hype om te zetten in economie. We belich-
ten de economie te weinig en te eenzijdig.
Wanneer we de combinatie leggen van
bedenken en maken, dan kan Rotterdam
echt leidend zijn. er zijn zoveel bedrijven
die dat hier met succes doen. belangrijk
is dat er een goede voedingsbodem ont-
staat, waarop nog meer van zulke bedrij-
ven opbloeien. Dan gaat het goed en weet
ik niet waar dat kan eindigen.’
European City of the Year 2015
11
open, tolerante bevolking
Drie architectonische iconen klaar en
in gebruik. een stad die op vele pun-
ten weer begaanbaar is en ingrijpend is
verbeterd. als klap op de vuurpijl kreeg
Rotterdam het predikaat european City
of the Year 2015. Rotterdam ging met de
eer strijken die de londense academy of
urbanism jaarlijks uitlooft. De jury prees
Rotterdam vanwege de jonge, open en
tolerante bevolking, die innovatieve ar-
chitectuur en nieuwe bedrijvigheid in de
armen sluit.
er is iets gaande in Rotterdam. De stad is
hot. toeristen komen kijken wat er in Rot-
terdam gebeurt. ze zien niet alleen al die
bijzondere gebouwen, maar ook de inwo-
ners, die het samen met elkaar doen.
TOPJAAR 2014
Ge
me
en
te R
ott
erd
am
Economie
RoTTERDAM knokT ziCh TERug
Ge
me
en
te R
ott
erd
am
12
13
natuurlijk, het is nog veel te vroeg om
achterover te leunen, maar de eerste
tekenen van economische opleving zijn
onmiskenbaar. Door de toename van het
aantal banen en bedrijven kiezen meer
mensen ervoor om in Rotterdam te ko-
men wonen. het aantal woningen in de
binnenstad neemt gestaag toe en daar-
mee het aantal bewoners.
ook toeristen hebben de weg naar Rotter-
dam inmiddels gevonden. net geopende
bezienswaardigheden als de Markthal,
het nieuwe Rotterdam Centraal en De
Rotterdam staan internationaal volop in
de belangstelling. ze trekken toeristen uit
binnen- en buitenland. het aantal hotel-
overnachtingen neemt toe en ook beste-
den de bezoekers hun geld in de stad.
ook dat is weer een stimulans voor de
bedrijvigheid.
een wandeling door de stad toont de ont-
wikkelingen op economisch gebied. nieu-
we hotels met nieuwe formules, koffieza-
ken en nieuwe restaurants zijn vooral in het
centrum van de stad niet te missen, maar
ook in het steeds levendiger katendrecht
een uitstekende reden voor een bezoek.
Rotterdam Centraal is het centrale punt in
een omvangrijke ontmoetingszone gewor-
den, de kantoren in het omliggende Rotter-
dam Central District gelden als toplocaties
van de stad.
Meer bedrijvigheid is vooral waar te nemen
in de medische sector en in de zakelijke
maritieme dienstverlening. in het vierha-
vensgebied komt de Rotterdamse maak-
industrie tot bloei. Daan Roosegaarde,
joep van lieshout, de keilewerf en andere
creatieve ondernemers hebben het oude
havengebied omgevormd tot een breed
laboratorium van optimistisch stemmende
kunstzinnigheid en cultureel experiment.
het zijn de tastbare voorbeelden van hoe
Rotterdam zich uit economisch mindere tij-
den terug knokt.
na enkele jaRen DooR De
zuRe appel bijten kan het
einDelijk WeeR WoRDen
GezeGD: het Gaat GoeD Met
RotteRDaM! De staD zit
eConoMisCh in De liFt. Met
een jonGe en steeDs beteR
opGeleiDe bevolkinG Wijzen
De Meeste CijFeRs WeeR De
GoeDe kant op. De WeRkloos-
heiD neeMt in RotteRDaM
snelleR aF Dan in anDeRe
GRote steDen, eR koMen in
De staD MeeR beDRijven bij:
kleine beDRijven sChieten als
paDDenstoelen uit De GRonD,
GRote beDRijven kiezen Rot-
teRDaM als vestiGinGsplaats.
al Die beDRijviGheiD leveRt
tal van nieuWe banen op.
1313
‘We kenden Rotterdam niet of nauwelijks.
We hebben echt ons gevoel gevolgd door
hierheen te gaan. We hadden in amster-
dam onze bedrijfsruimte, webshop en
winkel, maar een groot deel van ons on-
line klantenbestand woont in Rotterdam
en omgeving. Dat maakte nieuwsgierig.
het begon ermee dat we in 2013 een
tijdelijke pop up-winkel openden op de
nieuwe binnenweg. Dat beviel zo goed,
dat we verliefd werden op de plek en op
deze stad. op grond daarvan zijn we hier-
heen verhuisd, het was eigenlijk echt een
gok. Woningcorporatie Woonstad had
deze garage in de Gouvernestraat ter
beschikking. ik zag meteen dat het wat
kon worden. De ruimte is helemaal opge-
knapt en is om de hoek van onze inmid-
dels permanente winkel. het verbaast me
nog steeds hoe gemakkelijk alles ging.
We kregen een welkomstbrief van de bur-
gemeester en een aangename ontvangst
van de winkeliers. het voelde als een
warm bad, het paste precies bij ons.
We hadden in amsterdam ook heel fijne
klanten, maar hier klikte het gewoon. hier
zijn het vooral nuchtere vrouwen met oog
voor kwaliteit. ingetogen, smaakvol, ac-
tief, ondernemend. vrouwen van rond de
40 met een carrière, een gezin, een druk
sociaal leven. ze zoeken in hun kleding
een bepaalde eenvoud, de kleren moe-
ten hen niet overschreeuwen.
ik kies tijdens het ontwerpproces een
muze, vaak een kunstenares of pionier uit
het verleden, iemand die me inspireert.
Dan lees ik alles over zo iemand. Daarop
stem ik het kleurbeeld, sfeer en details
van mijn collectie af. zo zijn amelia ear-
hart, lee Miller en Georgia o’keeffe al
langsgekomen. vrouwen van wie je iets
Modeontwerpster volgt goede gevoel naar Rotterdam
joline jolink: ‘na een pop up store nu deze verbouwde garage. Dat kan in deze stad’
kunt leren. ze vormen een continue bron
van inspiratie. hun levensverhalen helpen
mij mijn keuzes te maken, van de gebaan-
de paden af te durven wijken. Dat geldt
ook voor onze manier van werken. De win-
kel en onze webshop zijn de ruggengraat
van het bedrijf: we willen alleen onze ei-
gen verkoopkanalen gebruiken om onze
collecties aan de vrouw te brengen. De
seizoenen hebben we enigszins losgela-
ten, waardoor we een voortdurende car-
rousel van bijna tijdloze kledingstukken
kunnen aanbieden, zodat er voor onze
klanten altijd iets nieuws is te ontdekken.
Dat werkt. De reacties zijn de steun in de
rug om verder te gaan.’
Dav
id R
ozin
g
14
15
ROTTERDAM KNOKT ZICH TERUG
Joline Jolink is ontwerpster en heeft
haar eigen modelabel. ze heeft
sinds korte tijd een atelier in de
Gouvernestraat en een permanente
winkel aan de nieuwe binnenweg 82.
16
Getimmer en geklop weerklinkt hol in het
binnenste van de keilewerf, ooit onderko-
men van een grote bouwmarkt op de hoek
van de keileweg en de vierhavensstraat in
Merwe-vierhavens (M4h), onderdeel van
stadshavens Rotterdam. aan enkele werk-
banken zijn mensen aan het zagen. ver-
derop, in een van de werkruimten, wordt
geboord. ‘onze droom was een plek waar
iedereen zijn creativiteit de vrije loop kan
laten,’ zegt bas van den berg, een van de
initiatiefnemers van de keilewerf.
en zie het resultaat: een hal waarin kleine
en grote werkruimtes zijn ondergebracht
die bruisen van de activiteit. Meubels,
surfplanken, sculpturen in marmer, archi-
tectonische ontwerpen, van alles wordt er
vervaardigd in deze broedplaats, waar ook
iemand die zomaar even iets heeft te klus-
sen voor een paar uur een werkbank en
gereedschap kan huren.
‘een paar jaar geleden begon het te borre-
len,’ zegt bas van den berg, afgestudeerd
als bedrijfskundige aan de erasmus uni-
versiteit Rotterdam. hij maakt deel uit van
treehouse, dat initiatiefnemer is van de
bende, een verzameling meubelmakers,
kunstenaars en andere gelijkgestemden
die opdrachten uitvoeren voor particu-
lieren. ze ontdekten dat er in Rotterdam
grote behoefte was aan werkruimte voor
creatieve beroepen. Werkruimte waar je
lawaai kunt maken, zonder dat een ander
daarvan last heeft.
bas van den berg: ‘er is nog zoveel ruimte. slopen is zonde. hergebruik is het toverwoord’
keilewerf:gigahal vol makers
Dav
id R
ozin
g
17
‘We werden getriggerd door de vele ruim-
ten die in Rotterdam leeg staan,’ legt
bas van den berg uit. ‘bovendien willen
we graag gebruik maken van wat er is.
Door mensen enthousiast te maken voor
het idee krijg je veel voor elkaar.’ Dat is
gebleken. nadat het eerste deel van de
leegstaande loods in september 2014 als
werkplaats in bedrijf is genomen, is sinds
het voorjaar van dit jaar ook het tweede
deel van werkeenheden voorzien. tussen
beide delen in zit buurman, een bouw-
markt van materiaal dat anders onherroe-
pelijk bij het afval was beland.
bij elkaar maken 25 bedrijven gebruik
van werkruimten die variëren van 15 tot
750 vierkante meter vloeroppervlak. ook
musici zijn welkom: verschillende bands
hebben in de keilewerf hun oefenruimte.
tot en met 2018 zitten de makers er ge-
beiteld. Festivals op het omvangrijke bui-
tenterrein staan op het programma en bij
mooi weer kunnen kinderen zich op de
speelplaats tijdens verjaardagspartijtjes
uitleven met het knutselen van waar ze zin
in hebben. bas van den berg: ‘We kijken
nog hoe de duurzaamheid is te verbeteren
op het gebied van afvalscheiding, energie
en het filteren van water. Diep in ons hart
hopen we natuurlijk dat iedereen straks
zegt: dit gebouw is zo tof, dat gaan we niet
meer slopen.’
ROTTERDAM KNOKT ZICH TERUG
Dav
id R
ozin
g
25 beDRijven bij elkaaR
bedrijfskundige Bas van den Berg
is medebedenker van de keilewerf.
hij onderneemt het liefst ‘aan de
sociale kant van duurzaamheid’.
bas is lid van de Young Club
of Rome en heeft het liefst alle
stakeholders aan boord.
18
glasvezelsteeds meer in gebruik
Bas
Cze
rwin
ski
het iFFR stReaMt haaR FilMs live naaR
De biosCoopzalen. Dankzij Glasvezel.
19
Glasvezel heeft de toekomst. Razendsnel
bestanden downloaden met de compu-
ter, zonder haperingen of wat dan ook:
de glasvezel maakt het mogelijk. Maar
dan moet wel iedereen zijn aangesloten.
Rotterdam zag de mogelijkheden van de
glasvezel zo’n tien jaar geleden al in. om
elk huishouden in de stad van glasvezel-
kabels te voorzien moest de Glazen Maas
uitkomst bieden: een speciaal voor Rot-
terdam ontwikkeld glasvezelnet. aanvan-
kelijk zorgde de gemeente zelf voor de
aanleg en verspreiding van het netwerk.
sinds 2013 is de verdere uitwerking over-
gelaten aan marktpartijen.
Dat betekent niet dat er op glasvezelge-
bied niets meer gebeurt. integendeel.
het nu beschikbare glasvezelnet ligt als
een enorme 8 van noord naar zuid in de
bodem van de stad. allerlei publieksin-
stellingen zijn erop aangesloten, zoals
concertgebouw De Doelen en de Rotter-
damse schouwburg in het stadscentrum
en bioscoop lantarenvenster op de kop
van zuid. voor het internationaal Filmfesti-
val Rotterdam (iFFR), dat jaarlijks gebruik
maakt van allerlei locaties verspreid over
de stad, is het glasvezelnet een uitkomst.
De kassa’s en wifi van het festival zijn op
het netwerk aangesloten, zodat alle loca-
ties met elkaar in verbinding staan. een
‘dashboard’ met livestream beelden van
de verschillende locaties, gecombineerd
met uitingen op sociale media was tij-
dens het festival te zien.
Dit jaar was voor het iFFR extra bijzonder,
zegt Frank vieveen, projectmanager bij
stadsontwikkeling. ‘er is een proef ge-
houden om te zien of ook de filmdistri-
butie over het glasvezelnet mogelijk was.
let wel, je hebt het dan over heel veel
speelfilms, dat zijn enorme databestan-
den, van minimaal 250 gigabyte. het was
spannend of dat samenging met andere
diensten over het net, maar het is gelukt.
Dat betekent dat je op afstand in een bio-
scoopzaal elders in de stad een film kunt
starten.’ De proef krijgt volgend jaar ze-
ker een vervolg.
De mogelijkheden zijn eindeloos, zegt
Frank vieveen. ‘Wij kijken sterk naar de
nieuwste innovaties. het zou mooi zijn
wanneer we met het open netwerk meer
partijen aan elkaar kunnen koppelen om
nieuwe diensten te stimuleren. De recen-
te koppeling van de netwerken van ge-
meente en havenbedrijf in het Merweha-
ven- en vierhavensgebied is daarin een
goede ontwikkeling. Daardoor wordt bij-
voorbeeld ook het project lab op straat
in de Marconistraat geschikt voor smart
city-toepassingen.’
De aansluitingen van de huishoudens in
de stad zijn niet vergeten. De markt is be-
zig langzaam maar zeker zoveel mogelijk
woningen op het net aan te sluiten. soms
slaan bewoners de handen ineen om de
glasvezel in hun nieuwbouwwoningen te
krijgen en de aanlegkosten te drukken.
Rotterdam is er veel aan gelegen zoveel
mogelijk partijen bij elkaar te brengen zo-
dat de droom van razendsnel internet voor
iedereen in de stad werkelijkheid wordt.
aansluiten op huishoudens is nu heel hot. bewoners slaan de handen ineen
Dav
id R
ozin
g
Glasvezel op De WeRkvloeR
ROTTERDAM KNOKT ZICH TERUG
2020
We hebben een deal met deze stad
kunstenaar, ondernemer en
ontwerper Daan Roosegaarde heeft
zich met zijn team van zeventien
mensen gevestigd in het Glazenpand
langs de vierhavensstraat. Deze foto
is genomen op het nieuwe van Gogh
fietspad dat tussen eindhoven en
nuenen ligt.
nu smart city verder gestalte geven
‘toen we met de gemeente spraken in
een van de europointtorens aan het Mar-
coniplein, stond ik voor het raam en viel
mijn oog op het Glazenpand. ik vroeg wat
dat voor een gebouw was. het gebouw
bleek beschikbaar: het is een prachtig
grote ruimte uit 1937, die we hebben
geüpdatet met nieuwe technologie, met
vloerverwarming waarbij we gebruik
maken van restwarmte. het is een ener-
gieneutraal gebouw geworden, een uit-
stekende plek om de creatieve maakin-
dustrie zichtbaar te maken. Dat gaan we
daar doen, dat is de deal die we met de
stad hebben gesloten.
De stad heeft haar nek uitgestoken, nu
komt het erop aan om samen het door-
zettingsvermogen te tonen om aan dat in-
teressante project te werken: hoe geven
we de smart city gestalte en maken we
de stad beter, mooier en slimmer. Deze
plek is daarvoor heel geschikt. Met de
watertaxi ben je snel over het water in an-
dere delen van de stad of bij hotel new
York. Dat is een mooi stedelijk gegeven,
dat heel goed bij Rotterdam past.
niet babbelen, maar bouwen, dat spreekt
ons aan. Dingen maken. We moeten ons
onderscheiden. steden zijn op dit mo-
ment bezig zich opnieuw uit te vinden.
We doen dat onder meer met het smog-
vrije park naast het Glazenpand waar
we de lucht zuiveren door de fijnstof te
bestoken met positief geladen ionen. zo
dalen de smogdeeltjes neer en kun je
ze verzamelen. De smog wordt vervol-
gens bijeengeperst en daarvan maken
we smogsieraden die mensen kunnen
kopen. het is niet de oplossing voor de
schone stad, maar ik wil af van het fact-
sheetdenken en mensen er bewust van
maken dat we echt iets moeten doen om
de stad schoner te krijgen.
onze nieuwe droomfabriek is een soort
laboratorium. ik wil daar nieuwe ontwik-
kelingen in gang zetten. natuurlijk zullen
we de deuren nu en dan open zetten, zo-
dat iedereen kan zien waarmee we bezig
zijn. We zijn er met veel plezier ingetrok-
ken, de kennisoverdracht is begonnen!’
zet de deuren maar open. iedereen mag zien waar we mee bezig zijn. De kennisoverdracht is begonnen!
2121
ROTTERDAM KNOKT ZICH TERUG
Stu
dio
Daa
n R
oose
gaa
rde
tsjomme zijlstra, grondlegger van de
kaapse brouwers, kan zich nog de dag
herinneren waarop hij voor het eerst door
de ruimte van de Fenixloods op katen-
drecht rondwandelde. ‘januari twee jaar
geleden. het was heel koud.’
ondanks de kou voelde het meteen goed:
de plek, de omgeving, het uitzicht. het was
de plaats waar hij zijn grote wens kon ver-
wezenlijken: zelf het lekkerste bier brou-
wen en dat in ongedwongen sfeer aan de
man brengen. De zomer daarop kregen de
plannen gestalte en bevond tsjomme zijl-
stra zich in het gezelschap van zes andere
enthousiaste ondernemers. ‘We zeiden
tegen elkaar: we gaan het gewoon doen.’
inmiddels is de Fenix Food Factory niet
meer weg te denken van katendrecht.
naast de zelfgebrouwen stadsbieren in
het proeflokaal van de kaapse brouwers
kunnen bezoekers zich te goed doen
aan kaas en zuivel (booij kaasmakers),
groente uit de buurt (Rechtstreex), vlees-
waren (Firma bijten), cider (CiderCider),
koffie (stielman koffiebranders) en brood
en gebak (jordy’s bakery). De voormalige
opslagloods is veranderd in een voedsel-
paradijs waar iedereen van woensdag tot
en met zondag kan rondneuzen naar wat
er te koop is en neerstrijken om te proeven.
‘het succes komt vooral door de eigenheid
van de plek,’ zegt tsjomme zijlstra. ‘het
zijn zeven karakters die het doen, dat voel
je hier overal terug. De tijd is er rijp voor.’
het contract van de ondernemers loopt tot
en met 2018. over de toekomst denken ze
nauwelijks. tsjomme zijlstra: ‘We moeten
niet stilstaan, maar ons verder ontwikkelen.
kijken of we verder kunnen uitbreiden, bij-
voorbeeld met een boekwinkel. ons food-
court nog professioneler maken. We willen
graag innovatief zijn, onze restproducten
omzetten in energie, zodat we nog meer
klimaatneutraal bezig zijn.’
tsjomme zijlstra kreeg de smaak van het
bierbrouwen pas goed te pakken in lon-
den. ‘Daar ontdekte ik tijdens het schrijven
van mijn masterscriptie deze scene en
kreeg ik het plan de beste bierkroeg van
Rotterdam op poten te zetten.’ enkele ja-
ren was hij bedrijfsleider van café boude-
wijn aan de nieuwe binnenweg. totdat hij
op katendrecht zijn eigen bier kon gaan
maken. in zijn proeflokaal vloeien twintig
bieren uit de tap, waarvan er negen op
de kaap zijn gebrouwen. ‘Die hebben we
namen gegeven die aan katendrecht zijn
ontleend.’ van de blonde kaapse harrie
tot de bitterzoete kaapse jaapie. om nog
maar niet te spreken van de avontuurlijk
donkere kaapse bea.
22
Fenix Food Factory: tijd is er rijp voor
Dav
id R
ozin
g
Filosoof Tsjomme Zijlstra is
naast bierbrouwer een van
de drijvende krachten achter
de Fenix Food Factory.
Dav
id R
ozin
g
23
Maarten
daarmee worstelen. De gangbare mores
waren: dat moet je zelf doen. toch bleek
er dringend behoefte aan een vorm van
begeleiding. autorijden leer je tenslotte
ook niet alleen.’
Daarmee was RauwCC geboren. in vijf jaar
groeide het bedrijf als kool en ontpopte
het zich als een graag geziene begeleider
bij het ontwerpen van social media-strate-
gieën, het ontwikkelen van contentkalen-
ders of het inpassen van social media in
de corporate identity van bedrijven. ‘We
hebben ook social media-abonnementen
geïntroduceerd,’ zegt Maarten Reijgers-
berg. ‘Daarmee betaalt een bedrijf ons om
de content van zijn social media voor een
bepaalde periode te verzorgen.’ RauwCC,
gevestigd in de schiecentrale, veroverde
zich zo een niet meer weg te cijferen po-
sitie in de razendsnel veranderende markt.
Daarnaast stond het bedrijf aan de wieg
van de social Media Week Rotterdam,
die vorig jaar voor het eerst werd gehou-
den in De Rotterdam op de Wilhelmina-
pier. Maarten Reijgersberg: ‘social Media
Week is een wereldwijd event dat jaarlijks
in inmiddels 21 steden plaatsvindt. De
eerste editie was erg succesvol met ruim
honderd sprekers en workshops. het biedt
gelegenheid de vinger aan de pols te hou-
den van ontwikkelingen op het gebied van
social media en technologische innovatie.
Wat bezoekers betreft richten we ons op
de benelux, maar door onze livestream
kan de hele wereld meekijken.’ Maarten
Reijgersberg hoopt dat Rotterdam dit eve-
nement omarmt en in het hart sluit: ‘het is
een uniek event. het grootste compliment
was dat veel bezoekers het met een fes-
tival vergeleken. het mooie was hoeveel
energie mensen ervan kregen en hoe ze
hun inspiratie direct konden toepassen.’
De volgende editie staat al in de steigers
en zal plaatsvinden van 14 tot en met 18
september.
het full-service social mediabureau
RauwCC heeft dit jaar twee redenen om te
feest te vieren. De eerste is dat het bedrijf
vijf jaar bestaat, maar dat is eigenlijk ge-
woon een kwestie van volhouden. voor de
andere reden kunnen de kurken echt van
de champagneflessen: het bedrijf voert de
lijst met ‘social agencies’ aan in de emerce
top100, de ranglijst waarmee beslissers
werkzaam op het gebied van marketing,
ict en e-business de prestaties van leve-
ranciers in deze sectoren beoordelen.
Die uitverkiezing is de kroon op het werk
van vijf jaar stug doorbuffelen. ‘Daar zijn
we heel trots op, op z’n Rotterdams ge-
zegd: groos,’ zegt Maarten Reijgersberg,
socialmedia-architect en oprichter van
RauwCC. ‘beste social agency van neder-
land, dat had ik niet zien aankomen.’
Met RauwCC sprong Maarten Reijgers-
berg vijf jaar geleden in een gat in de
markt. tal van bedrijven waren op zoek
naar een methode hoe zij in vredesnaam
om moesten gaan met de opkomst van so-
cial media, met twitter, Facebook, Youtube
en ga zo maar door. ‘je zag die bedrijven
RauwCCbeste social agency
ROTTERDAM KNOKT ZICH TERUG
Maarten Reijgersberg is social-
media-architect en oprichter van
RauwCC, onlangs verkozen tot
beste social agency van het land.
24
avonturiers voelen zich hier thuis
er komen meer en meer toeristen naar
Rotterdam. joyce brouwer en Daniëlle lin-
scheer weten er alles van. sinds ze twee
jaar geleden hun hostel ani & haakien
openden in de Coolsestraat, vlakbij Rot-
terdam Centraal, is het geen dag rustig
geweest. ‘vorig jaar zat er al een stijging
in het aantal overnachtingen,’ zegt Dani-
elle linscheer. ‘het lijkt erop dat het dit jaar
nog beter gaat.’
ani & haakien is precies geworden wat
hun voor ogen stond. joyce brouwer: ‘het
hostel is een combinatie van de leukste
dingen die we in ons leven samen hebben
gedaan. We hebben samen in de horeca
gewerkt tijdens onze studie, we hebben
samen veel gereisd en we hebben samen
aan de Willem de kooning academie inte-
rieurarchitectuur gestudeerd.’
twee jaar voorbereiding kostte het uit-
denken en het tot stand brengen van het
concept dat ze in gedachten hadden: een
gezellig onderdak voor backpackers op
doorreis. Daniëlle: ‘Mensen die lange rei-
zen maken, avonturiers die onverwacht ko-
men en gaan, maar niets liever willen dan
een plaats waar ze kunnen slapen, waar
ze iets kunnen eten, waar het gezellig is en
waar ze anderen kunnen ontmoeten.’ joy-
ce: ‘Dit is onze favoriete ruimte geworden,
hier bewegen we ons zelf ook het liefst. We
houden niet van verveling en zijn voortdu-
rend met vernieuwing bezig.’
De naam, ani & haakien, is resultaat van
puur toeval. joyce: ‘We stonden achter de
bar in een zaak aan de oude haven over
de naam van het hostel te overleggen. Door
de drukte verstonden we elkaar niet goed.
De een dacht dat de ander het had over
ani & haakien. Dat is het toen geworden.’
Daniëlle: ‘het zijn voor ons twee karakters,
mensen bij wie je graag op visite komt, bij
wie je je thuis voelt en je schoenen uitdoet.
het zijn onze denkbeeldige vrienden.’
hostel Ani & haakien: Schot in de r oos
25
het was trouwens wel even vreemd opkij-
ken, toen er vorig jaar opeens een anne
haakinen uit Finland binnenstapte met de
vraag of ze in het hostel kon overnachten.
ani & haakien telt in totaal 54 bedden en
behoort daarmee tot de kleinere hostels
van Rotterdam. Wanneer de reizigers niet
deelnemen aan een stadstour, die het hos-
tel in samenwerking met de stadsambas-
sadeurs aanbiedt, kunnen ze in de huis-
kamer van het hostel op adem komen of
’s avonds voor 5 euro een hapje eten. Wie
wil mag meekoken.
het succes heeft de twee eigenaressen
overvallen: ‘We wisten totaal niet waar we
aan begonnen. het was meteen zo druk,
dat we ook voor onszelf ergens twee ma-
trassen hebben neergelegd. We leefden in
een droomwereld.’ De droom is er nu af,
maar plannen zijn er genoeg: meer tours
door de stad aanbieden, meer personeel
en een nog gezelliger plekje worden, waar
in Rotterdam geen backpacker meer om-
heen kan.
bij het hostel is het sinds de opening nog geen dag rustig geweest:‘kom binnen, denkbeeldige vriend’
hostel Ani & haakien: Schot in de r oos
ROTTERDAM KNOKT ZICH TERUG
Dav
id R
ozin
g
Danielle Linscheer (links) en Joyce Brouwer kennen elkaar van hun studie
aan de Willem de kooning academie.
ze reisden samen een jaar lang over
de wereld. om de reiseuforie erin te
houden, besloten ze na hun studie in
Rotterdam een hostel op te richten.
26
terwijl in de Rotterdamse haven verschil-
lende sectoren als containeroverslag en
raffinaderijen flink onder druk staan, steekt
het havenbedrijf Rotterdam veel energie in
de vernieuwing en verdere verbetering van
de haven. innovatie is een van de belang-
rijkste pijlers onder het streven de haven
te optimaliseren. De innovatieve initiatieven
strekken zich uit naar tal van verschillende
havensctoren. een van die initiatieven richt
zich op het aantrekken van ‘start-ups’,
beginnende bedrijven die dikwijls moeite
hebben in hun prille beginstadium het
hoofd boven water te houden: ze kunnen
moeilijk aan geld en huisvesting komen.
voorbeeld voor de Rotterdamse haven is
de ‘incubator’ van de technische universi-
teit Delft, een broedplaats waar startende
bedrijven ruimte en gelegenheid krijgen
om op eigen benen te staan. De Delftse
incubator is een groot succes. een van de
meest aansprekende voorbeelden is het
bedrijf ampelmann, dat gespecialiseerd
in het ontwikkelen van een systeem dat
booreilanden op zee gemakkelijk bereik-
baar maakt vanaf schepen. het bedrijf is
sinds het begin enorm gegroeid. ook het
in het leven roepen van fondsen om start-
ups financieel gemakkelijker te maken be-
hoort tot de innovatieve activiteiten van het
havenbedrijf.
een ander initiatief richt zich op het
stroomlijnen van logistieke processen met
behulp van digitale data. ‘het logistieke
proces van de scheepvaart is gebaseerd
op informatie,’ zegt Mare straetmans, me-
dewerker van het innovatieprogramma van
het havenbedrijf Rotterdam.
een goed voorbeeld: het werken met
Google Glass, de slimme bril van Google.
Dit hulpmiddel is te gebruiken bij inspec-
ties van schepen, maar ook bij calamitei-
ten die zich in het havengebied kunnen
voordoen. Mare straetmans: ‘iemand met
Google Glass kan anderen laten meekij-
ken met wat hij ziet. bijvoorbeeld bij een
ongeval in een tunnel kunnen ook ande-
ren zien hoe de situatie ter plekke is. Dat
werkt efficiënter en uiteindelijk goedkoper.
De bril werkt technisch nog niet perfect,
maar biedt wel nieuwe manieren om naar
dit soort oplossingen te kijken.’ Datzelfde
geldt voor het werken met drones, de klei-
ne, van afstand bediende luchtvaartuigen,
die ook een rol kunnen spelen in het wer-
ken in de haven. ‘op zich leuke ontwikke-
lingen,’ zegt straetmans, ‘maar nu nog niet
rijp voor de markt.’
Door het introduceren van een nieuwe app
voor digitale apparatuur hoopt het haven-
bedrijf Rotterdam de haven gemakkelijker
toegankelijk te maken. schepen maken
bij het binnenvaren van de haven gebruik
van oude modellen van bijvoorbeeld de
diepgang van de waterweg. Dit terwijl ze
aan de hand van realtime data kunnen be-
schikken over de meest actuele informatie
om snel en veilig de haven binnen te ko-
men met meer lading.
het havenbedrijf Rotterdam is druk doen-
de een industriële 3D-printer naar Rot-
terdam te halen, die in staat is metalen
scheepsonderdelen te vervaardigen. vaak
vormen defecte metalen onderdelen van
schepen een enorme kostenpost, omdat
ze ver weg gemaakt moeten worden en
dan nog een lange reis moeten maken.
Met de aanwezigheid van een 3D-printer
zijn deze onderdelen ter plekke te maken.
Dat scheelt veel tijd en geld.
Mare straetmans: ‘logistiek draait volledig om informatie. slimme dataoplossingenzijn cruciaal’
Mare Straetmans is manager
innovatie bij het havenbedrijf.
Daarvoor was hij onder meer
Manager strategie en organisatie
bij pricewaterhouseCoopers.
Isto
ck
27
haven vernieuwt met apps, 3D-printer en kansen voor start-ups
ROTTERDAM KNOKT ZICH TERUG
Dav
id R
ozin
g
Voor TWnkLSis de werkelijkheidniet voldoende
28
tWn
kls
29
voor beide toepassingen heeft tWnkls
applicaties gemaakt, die het meetproces
aanzienlijk versnellen, maar ook het op-
stellen van offertes tot een kwestie van
enkele minuten maken, in plaats van da-
gen of soms weken. bovendien tonen ze
het nieuwe eindbeeld en rekenen, in het
geval van de zonnepanelen, precies uit
wat het rendement is.
tWnkls is niet alleen in commerciële
toepassingen actief. voor het Mauritshuis
is een app gemaakt, waarmee de bezoe-
ker de restauratiemogelijkheden van de
Gouden zaal zelf ter hand kan nemen. in
spijkenisse heeft tWnkls een applicatie
vervaardigd die de verdwenen bebou-
wing rondom de kerk in het centrum weer
voor de dag tovert. Gerben harmsen:
‘spijkenisse heeft daarmee het grootste
augmented reality-museum ter wereld.’
na het maken van complexe websites
voor bedrijven wilde Gerben harmsen vijf
jaar geleden iets anders. De iphone met
touchscreen gaf de doorslag: ‘Daarmee
wilde ik wat doen.’ hij verzamelde jonge
collega’s om zich heen met een weten-
schappelijke achtergrond aan de tu Delft
of de erasmus universiteit, of met erva-
ring in het maken van gameprogramma’s.
‘iedereen kijkt er op een andere manier
tegenaan. en dat is goed, want het zijn
geen geëffende paden die we bewan-
delen. Met veel toepassingen zijn we de
eersten. het is een mengeling van creati-
viteit, technologie en goed bedenken hoe
je de boodschap overbrengt. We hebben
al heel wat awards en nominaties binnen-
gesleept, zijn in de vs misschien beken-
der dan in europa. Maar deze plek, hier
in Rotterdam zo vlak naast het station, is
wel de mooiste om dit werk te doen.’
augmented reality verrijkt de wereld
Wie kent het probleem niet? sta je in een
meubelzaak, op zoek naar de juiste bank
voor in de woonkamer, en je vindt er een
die er mooi uitziet. Maar past hij wel? en
voegt de kleur zich in het interieur? het
startup-bedrijf Decolabs heeft een ap-
plicatie, waarmee alle meubelstukken uit
de catalogus in een oogwenk in de huis-
kamer zijn in te passen. houd de ipad in
camerastand op de woonkamer gericht,
sleep de bank vanuit de catalogus de ka-
mer in en kijk: daar staat hij. beetje naar
links of naar rechts schuiven en hij past,
alsof hij er altijd heeft gestaan: de eigen
kamer als showroom.
het Rotterdamse bedrijf tWnkls is ge-
specialiseerd in het maken van dit soort
vernuftige applicaties, waarin de werke-
lijkheid met virtuele middelen wordt aan-
gevuld. ‘augmented reality’ is de vakterm
voor deze wonderbaarlijke wereld, die
zich beweegt tussen de tastbare realiteit
en een volstrekt virtuele werkelijkheid.
‘Wij verrijken de wereld,’ zegt Gerben
harmsen, medeoprichter van tWnkls,
dat is gevestigd in het Groot handels-
gebouw. ‘om die nieuwe werkelijkheid te
kunnen zien heb je wel een smartphone,
een tablet of een speciale bril nodig.’
De meubel-app is een van de vele voor-
beelden van de wijze waarop tWnkls al
tal van bedrijven en instellingen te hulp is
geschoten. het verrijken van de werkelijk-
heid kan op alle mogelijke manieren han-
dig zijn. voor de meubelzaak, maar ook
voor het inmeten van zonnepanelen op
het dak of het uitdokteren van de juiste
route van de stoeltjeslift langs een trap.
‘ De meubel-app is een van onze bekendste producten. zet die kast daar maar neer. of nee, tóch liever daar’
ROTTERDAM KNOKT ZICH TERUG
30
Wonen
EEn STAD oM in TE LEVEn
oss
ip v
an
Du
ive
nb
od
e
31
Wonen
EEn STAD oM in TE LEVEn
Wie zei eR ooit Dat je in Rot-
teRDaM niet leuk kan Wonen?
Dat vooRooRDeel is aChteR-
haalD. Wonen in RotteRDaM
WoRDt steeDs aanGenaMeR
en aantRekkelijkeR. aRChi-
teCtuuRstaD RotteRDaM Gaat
ook op vooR De WoninGbouW.
kijk naaR De WoninGen in De
MaRkthal. kijk naaR De appaR-
teMenten in De RotteRDaM.
tal van nieuwe woningen halen met enige
regelmaat de pagina’s van buitenlandse
kranten of staan met fraaie foto’s in na-
tionale en internationale architectuurjaar-
boeken. Dat geldt voor kluswoningen als
de zwarte parel in Charlois evenzeer als
voor de subtiele woningbouw waarmee
architectenbureau kühne & Co her en
der in Rotterdam nog lege plekken invult.
er gebeurt wat in Rotterdam, ook op het
gebied van woningbouw. oude woningen
worden vervangen door nieuwe, zoals
het spectaculaire geval is in zuidelijke
tuinsteden als zuidwijk en pendrecht. op
het Wijnhaveneiland verrijst de ene wol-
kenkrabber na de andere uit de grond.
in het stadscentrum vindt een ware in-
haalslag plaats: er kunnen nog steeds
meer woningen bij. opzienbarende wo-
ningbouwprojecten van de laatste jaren
zijn te vinden langs de binnenrotte en bij
het kruisplein. in het verlengde van het
nieuwe Rotterdam Centraal is het opval-
lende wooncomplex Calypso in gebruik
genomen, naar een ontwerp van de brit-
se architect William alsop.
Rotterdam werkt gestaag door met het
bieden van hoogwaardige woonruimte
aan degenen die hier willen komen wo-
nen. er is voor iedereen iets naar zijn
gading. nieuwe woontorens als boston
en seattle op de Wilhelminapier, tot voor
enkele decennia geleden nog een van de
drukste punten in de toen nog in de stad
geconcentreerde havenactiviteiten. of
wonen in hartje stad, in het timmerhuis te
midden van allerlei stedelijke activiteiten,
van horecavoorzieningen tot Museum
Rotterdam.
Maar ook voor wie rust verkiest en toch
de stedelijke ambiance in zijn nabijheid
wil hebben is er iets te kiezen: dwaal door
de nieuwe wijk park 16hoven, waar het
aantal woningen in het groen verder en
verder toeneemt. De bouw trekt weer aan.
hoe meer steigers, hijskranen en heistel-
lingen, hoe meer woningen. Rotterdam
kan niet zonder gedreun en getimmer. De
stad wordt er alleen maar beter van.
32
het benthemplein is sinds twee jaar een
bezienswaardigheid: het is het eerste
grootschalige waterplein ter wereld. het
plein vangt bij heftige regenval een grote
hoeveelheid water op en brengt die weer
terug in de natuur. Daarnaast verfraait het
waterplein de stad en maken scholieren
uit de omliggende gebouwen er veelvul-
dig gebruik van: ze basketballen, voetbal-
len en skaten of zitten gewoon op de trap-
pen in de zon.
architect Florian boer van De urbanisten
bedacht het concept voor het waterplein
en gaf het vorm. De werking is op het oog
heel eenvoudig: wanneer het flink regent,
wordt het plein een waterberging. Floran
boer: ‘een waterplein vraagt om speci-
fieke vormen. er mogen zo min mogelijk
obstakels zijn.’ het water van de scholen
en de op het plein gelegen kerk verzamelt
zich in de twee ondiepe bassins. Water
uit de omgeving van het plein loopt in het
diepste bassin, dat bij droog weer is te
gebruiken als sportveld. De loop van het
water is op het plein goed te volgen: het
stroomt door brede goten naar de bas-
sins. Wanneer het hard regent, valt het
vocht als een gordijn van water, een ‘wa-
termuur’, in het diepste bassin. in de bas-
sins zijn de delen die bij regen vollopen
met een blauwe kleur aangeduid.
Wanneer het weer droog is, loopt het wa-
ter binnen een etmaal weg en verdwijnt
het in de grond of naar de verderop ge-
legen noordsingel. Florian boer: ‘zo komt
het water terug in de natuur en ontlast het
benthemplein het Rotterdamse rioolsys-
teem, dat grote hoeveelheden regenwater
in korte tijd moeilijk kan verwerken. Met de
GGD zijn afspraken gemaakt hoe snel het
water van het plein moet zijn verdwenen.
er mag natuurlijk geen gevaar zijn voor de
volksgezondheid.’
het plein is omringd door het scholen-
complex technikon, in de late jaren zestig
ontworpen door de bekende Rotterdamse
architect huig Maaskant. Florian boer: ‘het
schoolcomplex van Maaskant ontkende
het plein als plek voor jongeren, de archi-
tect verwachtte dat het schoolleven zich
binnen in de gebouwen zou afspelen. Met
het waterplein eist de openbare ruimte hier
nu zijn plek weer op.’
Eerste grotewaterpleinter wereld
‘overtollig water verdwijnt binnen een etmaal in de grond, of komt in de noordsingel terecht’
Dav
id R
ozin
g
33
dulaire installatie die het afvalwater zo
secuur filtert dat de gewenste stoffen
overblijven. in de onderzoeksinstallatie is
sprake van pionierswerk: het water loopt
door een keramisch nanofilter met zulke
minuscuul kleine openingen dat het zeer
schoon water oplevert. een dergelijke
toepassing is bij het zuiveren van afval-
water voor zover bekend niet eerder in
de praktijk gebracht. Doel van het onder-
zoek is dat de resultaten worden gebruikt
bij de toekomstige zuiveringsinstallatie
in het Rotterdamse Merwehaven en vier-
havensgebied. Door de modulaire opzet
van de installatie is deze steeds verder uit
te breiden, al naar gelang de hoeveelheid
afvalwater vereist.
De onderzoekers van RineW zijn sinds
2011 aan de slag. aan de hand van de
positieve onderzoeksresultaten die vorig
jaar zijn geboekt, krijgt het onderzoek
deze zomer voortzetting in de praktijksitu-
atie van het Merwehaven- en vierhavens-
gebied. De verwachting is dat na twee
jaar onderzoek voldoende inzichten zijn
verworven om vast te stellen of het con-
cept in de praktijk is te brengen. Dat de
nuttige stoffen uit het afvalwater dan op
zo grote schaal opnieuw zijn te gebruiken
betekent een enorme stap in de verduur-
zaming van de manier waarop we met
ons afvalwater omgaan.
iedereen spoelt toiletwater gedachteloos
door. niemand staat er bij stil dat er tal
van nuttige stoffen in zitten die weer el-
ders zijn te gebruiken, zoals cellulose uit
het wc-papier voor toepassing in asfalt, of
fosfaten voor kunstmest. Die grondstoffen,
maar ook de in het afvalwater aanwezige
energie en water, zijn goed opnieuw te
gebruiken. het hoofddoel van RineW, Rot-
terdam innovative nutritients energy and
Water, is dan ook het scheiden van deze
stoffen en ze opnieuw benutten. RineW is
een onderzoeksproject waarin Rotterdam,
het waterschap hollandse Delta, het hoog-
heemraadschap van Delfland en evides
Waterbedrijf gezamenlijk optrekken. ook
de technische universiteit Delft is nauw bij
het project betrokken.
ooit werd het afvalwater zo snel mogelijk
de stad uitgevoerd, de nieuwe Maas in. in
de twintigste eeuw werd het biologisch ge-
zuiverd door beluchten en eindeloos heen
en weer pompen, waarna het overgebleven
slib werd verbrand. Die tijden lijken voor-
goed voorbij. ‘Wij willen juist alle energie
er in steken om alle nuttige stoffen uit het
afvalwater te halen en die weer opnieuw te
gebruiken,’ zegt bas van eijk, vanuit evides
namens het projectteam van RineW.
op de afvalwaterzuivering harnaschpol-
der in Den hoorn staat de eerste mo-
Afvalwater levert volop bruikbare grondstoffen
‘overtollig water verdwijnt binnen een etmaal in de grond, of komt in de noordsingel terecht’
Rin
eW
EEN STAD OM IN TE LEVEN
34
Wonen in het stadscentrum wordt steeds
aantrekkelijker. als centrumbewoner ben je
toch al omgeven door alle mogelijke ste-
delijke functies, maar in het timmerhuis zit
je er werkelijk middenin. niet alleen biedt
het nieuwe gebouw, een ontwerp van het
office for Metropolitan architecture (oMa)
van Rem koolhaas, onderdak aan 85 ap-
partementen, ook zijn horecabedrijven,
winkels en zelfs een heel museum in het
gebouw te vinden. Daarnaast hebben nog
eens 1800 ambtenaren van de gemeente
Rotterdam er hun werkplek en loopt er een
passage dwars door het gebouw heen.
Daarmee komt de stedelijkheid je in het
timmerhuis aan alle kanten tegemoet. De
appartementen lopen op tot een grootte
van 400 vierkante meter en zijn alle te vin-
den op de bovenste verdiepingen van het
veertien etages hoge gebouw. De wonin-
gen slingeren zich omhoog als een Grieks
dorp langs de slopen van een berg. ze be-
schikken bijna alle over een buitenruimte
en hebben uitzicht over de binnenstad, van
het dak van het stadhuis tot en met de Gro-
te of sint laurenskerk en de Markthal. het
timmerhuis heeft een modulaire opbouw
van opeengestapelde ‘pixels’, die mogelijk
is door de onalledaagse staalconstructie.
aan de Meent loopt het gebouw over in
het vroegere stadstimmerhuis, dat vlak na
de oorlog is gebouwd en geldt als een ge-
meentelijk monument.
onderin het timmerhuis aan de Meent en
aan het haagseveer komen winkels met al-
lure. een van de belangrijkste huurders in
het timmerhuis wordt Museum Rotterdam,
dat hier zijn vaste plaats in de stad terug-
krijgt. bijzonder is dat in het gebouw vrijwel
alle functies in elkaar overvloeien.
andere belangrijke elementen zijn het ver-
nieuwende karakter dat het gebouw moet
hebben en de duurzaamheid in architec-
tuur en in het winkel- en horeca-aanbod.
het timmerhuis zal ook dienst doen als
nieuwe werkplek voor ambtenaren. De
kantoorruimten zijn met elkaar verbonden
door gemakkelijke trappen, die gebruik
van de liften overbodig moeten maken.
ook dat past in de brede duurzaamheid-
sambitie van het gebouw: traplopen is ge-
zonder dan met de lift gaan.
hetTimmerhuis
35
FotoGRaaF ossip van DuivenboDe
in zijn GloeDnieuWe appaRteMent in
het tiMMeRhuis. Foto links: ossips
uitziCht vanaF het DakteRRas.
EEN STAD OM IN TE LEVEN
Oss
ip v
an
Du
ive
nb
od
e Oss
ip v
an
Du
ive
nb
od
e
36
Europese primeur: iedereen online in het oV
Dav
id R
ozin
g
Ret-directeur pedro peters zet gemak reizigers voorop
‘online zijn is helemaal nu. juist omdat
online zijn bij deze tijd hoort, bieden
we het gratis aan en maken we het rei-
zen makkelijker en leuker. na gratis wifi
in al onze bussen en op metrostation
beurs, zijn nu onze trams en metro’s aan
de beurt. op dit moment rijdt meer dan
de helft van de metro’s en trams met wifi
rond. We zijn daarmee het eerste ov-be-
drijf in europa dat deze extra service aan
zijn reizigers biedt.
in een rijdend voertuig maken we gebruik
van een router die aan het mobiele net-
werk hangt. iedere keer als de klant zich
aanmeldt op ons Ret wifi-netwerk beves-
tigt de klant dat hij of zij online wil. Waar
we in onze bus gebruik maken van 3G kun-
nen we nu 4G inbouwen. Reizigers heb-
ben nu nog alleen op de bovengrondse
trajectdelen bereik. om op ondergrondse
trajectdelen ook online te kunnen zijn, heb-
ben we 3G en 4G netwerk nodig. Daaraan
wordt momenteel hard gewerkt door de
telecomproviders. nog even geduld, dan
kan iedereen dus zowel onder als boven
de grond internetten.
We merken dat het heel goed bevalt. per
dag maken nu zo’n tienduizend reizigers
gebruik van gratis wifi in onze trams en
metro’s. Grote aantallen dus, waarbij we
zien dat hoe meer voertuigen wifi heb-
ben, hoe meer reizigers online zijn. van
de 258 metro’s en trams is inmiddels 70
procent uitgerust met wifi. en elke nacht
komen er weer een paar voertuigen bij,
zodat reizigers deze zomer niet alleen op
de tien drukste metrostations, maar ook in
onze hele vloot gebruik kunnen maken van
gratis wifi.’
37
Europese primeur: iedereen online in het oV
EEN STAD OM IN TE LEVEN
38
Rotterdam The hague Airport
Dav
id R
ozin
g
39
‘Wij zijn de glanzendevoordeur van stad en regio’
doeleinden. Daarnaast hebben we een
aantal zon- en zeebestemmingen, die
in belangrijke mate bijdragen aan ons
maatschappelijk draagvlak.
natuurlijk zijn wij een luchthaven met
grote ambitie. Maar mijn credo is dat
luchtvaartexploitatie geen doel op zich
is. Wij stellen ons ten doel de glanzende
voordeur van stad en regio te zijn. om-
gekeerd komen er steeds meer mensen
naar Rotterdam op bezoek die hier nooit
eerder zijn geweest. De luchthaven fa-
ciliteert een nauwgezet en constructief
samenspel van mensen uit verschillende
disciplines die elkaar naadloos, om zeer
diverse redenen, weten te vinden. loyali-
teit is in dat samenspel een sleutelwoord.
We houden hier van opgestroopte mou-
wen, snel de juiste mensen bij elkaar krij-
gen en succes boeken.
Rotterdam the hague airport koerst op
basis van een duidelijke stip aan de ho-
rizon en luistert daarbij naar klanten en
omgeving. je kunt hiervandaan momen-
teel naar veertig bestemmingen vliegen,
van scandinavië tot aan zuid-europa en
van oost naar West. Dat aantal kan nog
verder uitgroeien tot vijftig, vijfenvijftig.
De bestemmingen die we bieden moeten
aansluiten bij de wensen van de regio.
Daarbij houden we onze kernwaarden
goed in het oog: de vlucht zelf is zo ge-
daan, maar wat ervoor en erna plaats-
vindt moet ook in orde zijn. Wij zijn een
schakel in dat geheel. We zijn trots dat
we kunnen bijdragen aan die ongelooflijk
mooie ontwikkeling van de regio.’
‘het is ongelooflijk wat een ontwikkeling
Rotterdam de laatste jaren heeft meege-
maakt. ik ben opgegroeid in een dorp,
maar leef nu in een wereldstad. het heeft
even geduurd voordat er iets gebeurde,
maar wat er is gebeurd is wel bijzonder
goed en indrukwekkend. De stad is zoveel
groter, maar ook beter geworden. We zit-
ten in een sterk stijgende curve. Met deze
luchthaven zie je zich dezelfde ontwikke-
ling aftekenen. het is de laatste jaren heel
snel gegaan. We werken samen met grote
en gerenommeerde spelers. het aan-
tal bestemmingen breidt gestaag uit, we
hebben berlijn, hamburg en München in
één maand aan de timetable toegevoegd.
luchtvaart verbindt en is voorwaardelijk
voor het succes en de bedrijvigheid van
Rotterdam en Den haag en de om- en
tussenliggende regio. Rotterdam the ha-
gue airport is cruciale infrastructuur en
verbindt onze regio met andere handels-
en industriecentra in europa op basis van
dagelijks lijndienstvluchten. Door de kwa-
liteit van onze partners gebeurt dat met
de modernste, comfortabelste en stilste
vliegtuigen. Dat is van belang voor de
zakelijke reiziger en omwonenden. Wil je
wereldwijd op de goede lijstjes staan, en
dat wil Rotterdam, dan moet je ook door
de lucht gemakkelijk bereikbaar zijn. hoe
snel de verbindingen met internet ook
zijn, de nieuwsgierigheid om mensen te
ontmoeten, plaatsen te zien en steden te
bezoeken wordt alleen maar groter. het
aantal stedenreizen neemt toe, dat zijn
in ons geval “hybride bestemmingen”,
zowel voor zakelijke als voor toeristische
Roland Wondolleck is directeur
van Rotterdam the hague
airport, al meer dan dertig jaar.
EEN STAD OM IN TE LEVEN
40
‘het verleden is hier nooit ver weg’
‘De corporatie van de toekomst kijkt vanuit de vraagkant, faciliteert en organiseert’
De werkwijze van woningcorporaties is
ingrijpend aan het veranderen. ‘het gaat
niet meer om het maken van enorme mas-
terplannen en het bouwen van grote aan-
tallen woningen,’ constateert hedy van
den berk, bestuurder van de Rotterdamse
woningcorporatie havensteder. ‘het gaat
nu veel meer om kleinschalige projecten,
waarmee we experimenteren en kijken of
ze inderdaad van de grond willen komen.’
een voorbeeld van die nieuwe werkwijze is
te vinden in het zomerhofkwartier. in deze
tegen het stadscentrum gelegen wijk vol
scholen en bedrijvigheid, met het spoor-
wegviaduct van de vroegere hofpleinlijn er
dwars doorheen, wilde havensteder aan-
vankelijk een rustige woonwijk tot stand
brengen. Maar toen bleek dat die om-
vangrijke plannen voorlopig niet waren uit
te voeren, vond een koerswijziging plaats.
het zomerhofkwartier is nu een laborato-
rium voor ‘slow urbanism’, langzame ste-
denbouw, die gedurende tien jaar de kans
krijgt zich te bewijzen.
hedy van den berk: ‘We werken daar
nu nauw samen met bewoners en on-
dernemers. er komen allerlei initiatieven
op vanuit het gebied zelf, zoals bedrijfs-
verzamelgebouwen, gedeeld beheer,
een klimaatbestendige inrichting van de
buitenruimte. het is een soort stedelijke
acupunctuur die kleinschalig plaatsvindt,
maar veel sympathie krijgt.’
ook zijn er experimenten uit te voeren die
als winnaars uit de bus kwamen van de
prijsvraag ‘hoe wonen wij in de toekomst’
die havensteder vorig jaar uitschreef ter
gelegenheid van het 100-jarig bestaan.
zoals solo-lab, waarin wordt onderzocht
hoe de in aantal toenemende groep men-
sen die alleen wonen, eigenlijk het liefst
wil wonen.
in Delfshaven geeft havensteder in het
Merwehavengebied, in afwachting van
de daar geplande woningbouw, grond uit
aan stadslandbouw, waar omwonenden
kunnen meetuinieren en spullen kunnen
kopen. ‘het is een vorm van placemaking,
met wederzijds profijt voor bewoners, on-
dernemer en corporatie,’ zegt hedy van
den berk. ‘er ontstaat levendigheid, het
gebied krijgt een eigen signatuur.’
‘Wij zijn een grote organisatie, het is een
mammoettanker die van koers moet ver-
anderen. Maar de corporatie van de toe-
komst kijkt vooral vanuit de vraagkant,
faciliteert en organiseert en legt ook zeg-
genschap bij de bewoners. Dat vind ik een
fascinerend proces. het is de kanteling
waar we nu middenin zitten.’
Werkwijzehavensteder kantelt
Hedy van den Berk is
bestuursvoorzitter van
de Rotterdamse woning-
corporatie havensteder.
Dav
id R
ozi
ng
41
‘het verleden is hier nooit ver weg’
‘het verleden is hier nooit ver weg’ twee woontorens van elk 70 meter hoog
verrijzen op de Wilhelminapier op een ge-
meenschappelijke gebouwplint van vijf
verdiepingen. boston & seattle is de naam
van het bouwwerk aan de zuidelijke kant
van de pier, tussen de woontoren new
orleans met het bioscoop- en theatercom-
plex lantarenvenster aan de ene en het
luxor theater aan de andere kant. beide
torens bieden onderdak aan elk 110 ap-
partementen met buitenruimten, die in
afmeting variëren van 85 tot 115 vierkante
meter. De architecten Frits van Dongen en
patrick koschuch maakten het ontwerp
voor de tweede robuuste, uit bakstenen
opgetrokken torens. het project voldoet
aan de hoogste duurzaamheids- én com-
forteisen. zo worden de woningen gekoeld
met Maaswater en voldoen zij aan de pres-
tigieuze bReeaM norm ‘very Good’.
in de plint van de tweelingtorens is ruimte
voor publieksfuncties, zoals horecavoor-
zieningen en winkels. onderin woontoren
seattle is een deel gereserveerd als ont-
moetingsruimte voor de toekomstige be-
woners van dit gebouw, dat stichting hal
Wonen in zijn geheel heeft aangekocht.
De appartementen in seattle zijn bedoeld
als huurwoningen voor deelnemers aan
het pensioenfonds van de holland ame-
rika lijn en hun familie, de maatschappij
die tot 1971 vanaf de Wilhelminapier de
lijndiensten van Rotterdam naar de ver-
enigde staten verzorgde. seattle wordt
gebouwd op de historische grond waar-
aan velen goede herinneringen bewaren.
een klein museum over het rijke verleden
wordt gerealiseerd op de begane grond
van het complex.
vanaf de eerste verdieping bevindt zich in
het voetstuk een vierlaagse privé-parkeer-
garage waar de bewoners hun auto’s kwijt
kunnen. twee ondergrondse verdiepingen
zijn bestemd voor een openbare parkeer-
garage die wordt geëxploiteerd door Q-
park. vanaf de vijfde verdieping liggen de
appartementen. in het geval van boston
gaat het om 48 door vesteda te verhuren
woningen in de vrije marktsector en 62
door synchroon ontwikkelaars en bpD op
de markt te brengen koopwoningen.
bij de bouw van de torens wordt gebruik
gemaakt van speciale technieken. zo
wordt het karakteristieke metselwerk van
de woontorens aangebracht in geprefabri-
ceerde betonnen elementen. bijzonder is
ook de uitkraging, waarmee beide torens
en een deel van de onderbouw over de
kade aan de kant van de Rijnhaven heen
zullen steken. beide torens verrijzen tege-
lijkertijd. volgens de huidige planning en
met de inzet van twee kolossale bouwkra-
nen komt er straks elke twee weken een
nieuwe verdieping bij, waardoor boston &
seattle in de loop van 2017 klaar is.
Boston & Seattleaanwinst voorkop van zuid
Dav
id R
ozin
g
EEN STAD OM IN TE LEVEN
park 16hovenin de natuur, dichtbij de stad
42
oss
ip v
an
Du
ive
nb
od
e
bijzonder is dat in vrijwel elk van de zes verschillende buurten van park 16hoven telkens een aantal kavels beschikbaar komt waarop belangstellenden welstandsvrij hun huis kunnen laten bouwen
43
brede straten, volop ruimte en veel groen zijn
de kenmerken van park 16hoven, de nieuwe
woonwijk die in het noorden van Rotterdam
steeds meer gestalte krijgt. van de ongeveer
1600 woningen die er komen, zijn er nu on-
geveer 400 klaar. vorig jaar kwamen er weer
134 nieuwe woningen bij, dit jaar is een begin
gemaakt met de bouw en verkoop van een
aantal nieuwe bouwprojecten in de verschil-
lende deelgebieden die het plan rijk is.
park 16hoven is bedoeld voor mensen die
houden van natuur, rust en ruimte, maar toch
de drukte van de stad bij zich in de buurt wil-
len hebben. bijzonder is dat in vrijwel elk van
de zes verschillende buurten van park 16ho-
ven telkens een aantal kavels beschikbaar
komt waarop belangstellenden welstandsvrij
hun huis kunnen laten bouwen. Deze vrije ka-
velwoningen zijn een groot succes, zeker nu
er ook al kavels van ongeveer 380 vierkante
meter te koop zijn.
De tot nu toe gebouwde huizen bestaan vooral
uit grondgebonden woningen in de koopsec-
tor. park 16hoven is sinds 2007 in ontwikke-
ling. De eerste woningen, een reeks ruime
villa’s, kwamen te staan in de vijverbuurt. De
volgende fase was de bouw van nieuwe wo-
ningen in het deelgebied bovenbeek. in het
zuidelijke gebied Rietzoom zijn dit jaar de eer-
ste woningen opgeleverd en gaan eveneens
nieuwe projecten van start.
De woningen in park 16hoven zijn populair.
voor de vrije kavels vinden telkens lotingen
plaats, de eerstvolgende al begin juli. De
meeste woningen van de nieuwbouwprojecten
zijn al verkocht voordat er een spade de grond
in gaat. ook de veertig woningen in de eerste
drie fasen van het project De Fluwelen Weide
in deelgebied bovenbeek waren binnen de
kortste keren verkocht.
het vele groen van park 16hoven is nog het
best te ervaren in het stadspark buitenplaats,
waar water en natuur zich over ongeveer 25
hectare uitstrekken. het vernieuwde park is
vorig jaar geopend. De sinds 2012 geopende
basisschool park 16hoven, het kinderdagver-
blijf en de buitenschoolse opvang aan de tin-
bergenlaan hebben over groeiende belang-
stelling van kinderen niet te klagen.
Gin
a K
ran
en
do
nk
Gin
a K
ran
en
do
nk
EEN STAD OM IN TE LEVEN
En DAn nu: DE ToEkoMST
44
DutCh WinDWheelvan Doepel stRijkeRs,
MeYsteRs en bloC. een aRChiteCtonisCh lanD-
MaRk, De Meest innovatieve WinDMolen teR
WeRelD, een onGekenDe attRaCtie Met
WeRelDWijDe uitstRalinG en Dé shoWCase
vooR DutCh Clean teChnoloGY. sChets 2014.
Do
ep
el s
trijk
ers
En DAn nu: DE ToEkoMST
een sChoon RotteRDaM, WaaRin
elektRisChe auto’s ziCh vooRt-
beWeGen zonDeR ChauFFeuR,
WaaRin DooR WateRstoF aan-
GeDReven WateRtaxi’s oveR De
nieuWe Maas kRioelen, WaaR De
WoninGen op het WateR van De
ouDe havenGebieDen in De staD
steeDs MeeR beWoneRs tRek-
ken, WaaR De petRoCheMisChe
inDustRie is oveRGesChakelD
op heel anDeRe GRonDstoFFen
Dan De sChaaRs GeWoRDen
Fossiele, WaaR beWoneRs haRt-
je zoMeR veRkoelinG zoeken
in De GRoene staDspaRken en
lanGs GRote WateRpaRtijen…
is Dat onGeveeR het beelD
hoe RotteRDaM eR oveR zo’n
jaaR oF 20 zal uitzien? sMaRt
CitY RotteRDaM? Wie zal het
zeGGen. Dat eR GRote veR-
anDeRinGen op til zijn en
zelFs al volop GaanDe,
Dat is onMiskenbaaR.
De economische ontwikkelingen spelen
in die veranderingen een prominente rol.
De economie staat op het punt ingrijpend
te veranderen. alle mogelijke betrok-
kenen zijn bezig hun posities opnieuw
te bepalen en te beoordelen wat hun
plaats zal zijn in de ‘next economy’, de
gemeente Rotterdam voorop. Maar ook
de rijksoverheid laat zich niet onbetuigd.
Met de agenda stad heeft het kabinet het
belang onderkend van steden en stede-
lijke regio’s voor de nederlandse econo-
mie. het is er dan ook veel aan gelegen
dat die stedelijke economieën zich verder
versterken. ook Rotterdam is uitgeno-
digd actief bij te dragen aan de verdere
gedachtevorming en uitvoering van de
ambitieuze agenda stad.
De stad heeft die uitnodiging met en-
thousiasme aanvaard. naar de toekomst
kijken en daarvoor goedgefundeerde
plannen maken is een stad als Rotterdam
sinds jaar en dag op het lijf geschreven.
het gaat dan om allerlei verschillende
terreinen: van de haven-industriële sector
tot die van de medische wetenschap. van
voedsel tot maritieme dienstverlening. op
vrijwel al deze gebieden zijn samenwer-
kingsverbanden en netwerkinstellingen in
het leven geroepen. overheden, bedrijfs-
leven en kennisinstellingen werken nauw
met elkaar samen om tot nieuwe, innova-
tieve initiatieven te komen.
een vruchtbare wisselwerking tussen ge-
meente en Rijk moet binnenkort leiden
tot een invulling van de agenda stad die
specifiek is toegesneden op Rotterdam.
Die invulling zal al goeddeels duidelijk
maken waarheen Rotterdam zich in de
naaste toekomst zal bewegen. er zijn
meer punten aan de horizon waarop de
ogen van plannenmakers zijn gericht.
zoals het streven de World expo in 2025
naar Rotterdam te halen. stadshavens
Rotterdam biedt daarvoor de ruimte.
Mocht dat lukken, dan kan Rotterdam de
wereld over tien jaar laten zien waartoe
het in staat is als het erom gaat zich voor
te bereiden op de toekomst.
45
Meer aandacht voor menselijke kant van de stad
46
Dav
id R
ozi
ng
47
hoogleraar jan Rotmansziet Rotterdam als proeftuin voor ‘kanteling’
‘steden werden steeds gezien als bron
van vervuiling. Dat is omgeslagen: het
zijn nu centra van verduurzaming, dat is
een opwaartse beweging. veel mensen
trekken naar de stad, er is sprake van
toenemende integratie en menging van
functies. Maar je ziet ook dat we in de
stad steeds meer gaan produceren, liefst
op een schone en duurzame manier. kijk
naar de stadsboerderijen. De stad pro-
beert zelfvoorzienend te worden.
Rotterdam is kwetsbaar voor klimaatveran-
dering. We zijn daar nu al druk mee bezig,
maar er zal meer moeten gebeuren. We
moeten rekening houden met hittestress,
daarvoor moeten we in de stad koeling
aanbrengen in de vorm van meer groen:
groene daken, groene gevels. We zullen
moeten meebewegen met de stijgende
zeespiegel: Rotterdam is grotendeels bui-
tendijks gebied. Meebewegen betekent
dat we meer op het water gaan bouwen.
stadshavens, het gebied van Merwehaven
en vierhavens leent zich daar goed voor.
We gaan anders denken over vervoer over
water en zullen ons ook meer over het wa-
ter verplaatsen. Rotterdam doet nog te
weinig met de Maas. Waarom zouden we
het goud langs de Maas niet gebruiken?
andere riviersteden hebben zich altijd
langs het water ontwikkeld, Rotterdam niet.
Dat gaan we wel doen. je zult ook zien dat
de burgers zelf initiatieven ter hand ne-
men. De top-down aansturing zal verande-
ren. Mensen maken de stad: community’s
zullen steeds belangrijker worden en zelf
het heft in handen nemen.
Rotterdam heeft altijd de neiging het
stoere en grote te benadrukken. Maar de
stad heeft ook een kleinere, menselijke
kant die aandacht verdient. kleinscha-
lig wordt de trend van de toekomst. Dat
moet de stad faciliteren. je bent als stad
geen verzameling atypische gebouwen,
het gaat om de menselijke maat. Daar-
mee kun je identiteit ontwikkelen. Rot-
terdam wordt een sociaal laboratorium,
de proeftuin van de samenleving 3.0. Die
transitie moeten we als stad ingaan. het
moet hier aangenaam zijn voor nieuwko-
mers, schoon en gezond. Rotterdam was
een autostad, het wordt een fietsstad, de
Coolsingel een wandelpromenade.
De bevolking in de stad zal fors toene-
men. het centrum zal er heel anders uit-
zien, de gezelligheid van voor de tweede
Wereldoorlog komt weer terug. het nieuw
ontwikkelde oude havengebied wordt de
magneet van de stad. het zit in de Rotter-
dammers altijd te bouwen en te slopen,
maar soms moet je geduld hebben. Daar
zijn Rotterdammers niet zo goed in, dat
gaat ze te langzaam. Maar de vernieu-
wing van de havens zal zeker een paar
generaties duren.
er is een integrale visie op die nieuwe
stad nodig. verbindingen spelen daarin
de hoofdrol, meer verbindingen, ook let-
terlijk meer bruggen over de Maas. ver-
bindingen maken, samenhang benadruk-
ken, dat moet ook het leidende thema zijn
van de wereldexpo die we hier in 2025
willen houden. het is tegelijk de grootste
opgave voor de toekomst.’
EN DAN NU: DE TOEKOMST
48
next economy? nu instappen
Dat het Cambridge innovation Center
(CiC), de broedkamer van innovatieve be-
drijven naast het befaamde Massachuset-
ts institute of technology nabij boston, met
zijn eerste vestiging buiten de verenigde
staten meteen de sprong naar Rotterdam
waagt, is goed nieuws. het toont aan dat
Rotterdam het in zich heeft een spilfunctie
te vervullen in de economie van de naaste
toekomst, zeg maar de ‘next economy’.
onder deze noemer komt een groot aan-
tal ontwikkelingen samen die zich op dit
moment in duizelingwekkend tempo vol-
trekken. het gaat dan om de verandering
van een lineaire economie in een circu-
laire economie, om bedrijven die hun
werk niet meer verplaatsen naar landen
met lage lonen, maar het juist weer terug-
halen naar waar de klanten zijn, om het
toepassen van nieuwe technologieën als
robotisering en 3D-printen, om het aan
elkaar koppelen van omvangrijke gege-
vensbestanden (‘big data’) en dat alles
slim en innovatief toe te passen.
‘het gaat om nog veel meer,’ zegt hans
scheepmaker, procesmanager business
development en nieuwe markten bij
stadsontwikkeling Rotterdam. ‘De toene-
mende verstedelijking, gezondheid, mi-
lieu, nieuwe woonvoorzieningen, en hoe
je daar duurzaam en toekomstbestendig
mee omgaat.’ sommigen hebben het
zelfs over de ‘derde industriële revolutie’.
tijd dus om iets te doen en oog te heb-
ben voor de trends: dat er bijvoorbeeld
sprake is van schaalverkleining in het
bedrijfsleven, van veel kleinschaliger pro-
ductieprocessen van artikelen die niet
meer in massa zijn vervaardigd, maar
juist zijn toegesneden op de persoonlijke
wens van de gebruiker. in die maakindus-
trie ligt een uitdaging voor het midden- en
kleinbedrijf. en laat de Rotterdams regio
nu vol zitten met bedrijven die in de maak-
industrie actief zijn. hans scheepmaker:
‘Dat zijn er naar schatting 2000. Wanneer
je je als stad wilt profileren tegen de ach-
tergrond van de next economy, dan kan
dat uitstekend als maakstad zijn.’
Daarom is er werk aan de winkel. De ste-
delijke concurrentie is groot, profilering is
bittere noodzaak. het verder vormgeven
van het profiel ‘Rotterdam Maakstad’ kan
een wenkend toekomstperspectief zijn,
waarbij het de kunst is alle Rotterdam-
mers te laten profiteren van de naderen-
de veranderingen.
Dav
id R
ozi
ng
49
mobiliteit en bio-economie, maar ook aan het
omgaan met het water, dat door de klimaatver-
andering is te zien als een te bedwingen ge-
vaar, maar tegelijk dienst kan doen als bruik-
bare grondstof.
‘De bedoeling van Clean tech Delta is om in
de verschillende categorieën juist die projec-
ten op gang te brengen, die zonder Clean
tech Delta nooit zo snel geïnitieerd zouden
zijn,’ zegt CtD-directeur Fred van beuningen.
‘het gaat er om goede projecten te selecteren
en ze aan de gang te krijgen. een project heeft
een trekker, heeft deelnemers en partners en
uiteindelijk een resultaat. Dat betekent dat het
zaak is er goede partners bij te zoeken en er-
voor te zorgen dat de projecten kansrijk zijn.
uiteindelijk zal elk initiatief op eigen benen
moeten kunnen staan.’
Clean tech Delta is niet alleen initiator van
duurzame technologische projecten, maar
is tegelijk ook de etalage van wat er in deze
regio zoal aan innovatieve projecten in bewe-
ging is gebracht. het uitdragen van de kennis
van deze projecten en ze op nationaal of zelfs
internationaal niveau op de markt brengen
behoort eveneens tot de doelstellingen van
CtD. vandaar dat het leggen van contacten,
mogelijke partners aan elkaar koppelen en
het opbouwen van vruchtbare netwerken tot
de eerste prioriteiten van CtD behoren. ‘aan
ideeën is doorgaans geen gebrek,’ zegt Fred
van beuningen. ‘Maar de uitvoering ervan is
nog belangrijker. ik zou liever vijf of zes projec-
ten goed uitvoeren dan er tien te hebben die in
de ideefase blijven steken.’
in de regio Rotterdam-Delft-Drechtsteden wer-
ken overheden, kennisinstellingen en bedrij-
ven nauw met elkaar samen om tot schone en
toekomstbestendige technologieën te komen,
die kunnen bijdragen aan duurzame gebieds-
ontwikkelingen. Clean tech Delta is de noe-
mer waaronder onder meer de gemeenten
Rotterdam en Delft, de erasmus universiteit
Rotterdam, de tu Delft en de hogeschool
Rotterdam, het hoogheemraadschap van Delf-
land en tal van bedrijven hun krachten heb-
ben gebundeld. hun gezamenlijke initiatieven
moeten het gebied rond de drukke rivierdelta
aantrekkelijker maken om nieuwe technolo-
gieën te testen en naar de markt te brengen,
om zo het gebied weerbaar te maken tegen
klimaatverandering en de industrie en energie-
voorziening schoner te maken.
voor deze initiatieven is de regio zelf het le-
vende laboratorium. projecten van Clean tech
Delta (CtD) spelen zich af binnen verschil-
lende actuele thema’s die op dit moment be-
langrijk zijn en waarin de keuzes bepalend zul-
len zijn voor de toekomst. Daarbij is te denken
aan het ontwikkelen van hernieuwbare, niet-
fossiele brandstoffen, van schone vormen van
Een schonere, weerbare rivierdelta
ha
nn
ah
an
tho
nysz
EN DAN NU: DE TOEKOMST
50
in stilte voltrekt zich een revolutie. achter
enkele imposante beeldschermen zijn
wetenschappers druk in de weer met
het zorgvuldig bewerken van hersen-
scans. het interpreteren van de bekende
grijswitte beelden van de hersenen, en
van andere delen van lichaam, is het
werk van radiologen. Wereldwijd turen
radiologen dagelijks vele uren naar deze
beelden, op zoek naar de kleinste afwij-
kingen. Wat de radioloog constateert,
schrijft hij op in een rapport, waarmee
een specialist vervolgens verder gaat.
‘zo gaat het tot op de dag van vandaag,’
zegt Rudolf scholte, chief executive offi-
cer van het bedrijf Quantib. ‘De radioloog
maakt een kwalitatief rapport van wat hij
ziet. bij een moeilijk te interpreteren beeld
komt de ene radioloog tot een andere in-
terpretatie dan een andere radioloog.’ Re-
volutionair is dat door het werk van Quantib
aan die verschillende interpretaties op den
duur een eind kan komen. sterker nog: de
radioloog hoeft zich niet meer urenlang
blind te staren op de grijstinten van het
beeld. zijn werk zal ingrijpend veranderen.
Rudolf scholte: ‘Wij zijn bezig om van een
kwalitatieve interpretatie over te stappen
op een kwantitatieve. Dat betekent dat we
software op de afbeeldingen loslaten die
elk onderdeel omzet in een getal. zo is
binnen vijf minuten, veel sneller dan voor-
heen, vast te stellen welke onderdelen zich
onder of boven het gemiddelde bevinden.’
op de door Quantib geleverde beelden
zijn afwijkingen duidelijk te zien doordat ze
zijn weergegeven in verschillende kleuren.
op dit moment richt Quantib, een samen-
trekking van ‘quantitative imaging biomar-
kers’, zich vooral op hersenscans. Door
gegevens van zoveel mogelijk scans te
verzamelen zijn nieuwe scans onmiddellijk
met het gemiddelde van alle andere scans
te vergelijken. Dat is handig om ziekten op
te sporen, maar ook om de werking van
medicijnen op de hersenen te bepalen,
omdat de geringste afwijking nauwkeurig
is te meten. ‘het is te vergelijken met het
rijden in een auto zonder chauffeur,’ zegt
scholte. ‘Daar moeten we ook aan wen-
nen. Maar ook dit wordt een revolutie. over
tien tot vijftien jaar zullen minder radiolo-
gen nodig zijn, terwijl de resultaten van de
scans beter zullen zijn. het werk wordt ef-
ficiënter en goedkoper.’
Quantib werkt met een team van onge-
veer tien jonge medewerkers in samen-
werking met General electric healthcare
aan het geleidelijk op de markt brengen
van het revolutionaire softwaresysteem
dat nu al de interesse heeft van zieken-
huizen en de farmaceutische industrie.
voor het aanleveren van data van 10.000
scans bestaat een overeenkomst met het
erasmus Medisch Centrum.
‘het ontwikkelen van medische software
is niet altijd de sterkste kant van Rotter-
dam geweest,’ stelt scholte vast. Met
Quantib komt daarin verandering, al is het
een tijdrovend en uiterst secuur proces:
het op de markt brengen van medische
software vergt een grote hoeveelheid
protocollen, waarbij elke stap tot in de
finesses verantwoord moet zijn. Rudolf
scholte: ‘voor Rotterdam levert dit proces
een heel nieuw kennisveld op, waarvan
ook andere bedrijven kunnen profiteren.
De tijd is rijp dat zo’n kenniscluster van
softwaretechnologie ook hier ontstaat.’
Radiologische revolutie in Erasmus MC
51
Rudolf scholte (Quantib):‘onze software zal het werk van radiologen ingrijpend veranderen door een over-stap van kwalitatieve naar kwantitatieve interpretatie’
lev
ien
Will
em
se
Dav
id R
ozi
ng
EN DAN NU: DE TOEKOMST
52
Maritieme diensten: juist aan het WeenaDe haven mag dan steeds verder west-
waarts uit Rotterdam zijn weggetrokken,
de beroepen die zich intensief met de ha-
ven bezighouden zijn nog altijd in de stad
aanwezig. alleen zijn ze vaak niet als zo-
danig te herkennen, omdat ze bijvoorbeeld
zijn ondergebracht bij grote banken, ver-
zekeringsmaatschappijen of advocaten-
kantoren. naar schatting 3000 mensen zijn
in Rotterdam werkzaam in de maritieme
zakelijke dienstverlening. ‘Dienstverlening
die midden in de stad is gevestigd, aan het
Weena, de Coolsingel of de blaak,’ zegt
Martijn troost, directeur van de Rotterdam
Maritime services Community (RMsC),
een vereniging waarin de bedrijven uit
deze sector sinds kort zijn verenigd.
‘het gaat om bedrijven die zich bezighou-
den met het financieren en verzekeren van
schepen of het afhandelen van schades.
Dan hebben we het over banken, verze-
keraars, verzekeringsmakelaars, advo-
caten, schade-experts, accountants, fis-
calisten,’ zegt Martijn troost. in 2012 liet
de gemeente Rotterdam door nyenrode
business universiteit de mogelijkheden
onderzoeken om de maritieme zakelijke
dienstverlening te versterken. Martijn
troost: ‘De aanwezigheid en potentie van
de maritieme zakelijke diensten waren al
in verschillende onderzoeken naar voren
gekomen. nyenrode heeft onderzocht
welke bedrijven zich met maritieme zake-
lijke dienstverlening bezighouden en of zij
in samenwerking kansen wilden benutten.’
er bleek sterke behoefte aan meer sa-
menwerking. vandaar dat sinds dit jaar
de RMsC in het leven is geroepen. ‘het
is geen praatclub,’ benadrukt Martijn
troost, ‘maar een actiegerichte vereni-
ging, waarbij het gaat om drie doelstel-
lingen: het internationaal profileren van
de maritieme zakelijke dienstverlening in
Rotterdam, het aantrekken van business
naar Rotterdam en het versterken van
kennis en opleidingen.’
De RMsC is onder meer actief met het or-
ganiseren van netwerkbijeenkomsten en
brainstormsessies. het naar Rotterdam
halen van congressen en het aanhaken bij
handelsmissies naar het buitenland beho-
ren tot de internationale profilering. ook is
een cursus ‘anatomy of shipping’ opgezet,
die voorheen alleen in Cambridge was te
volgen, maar nu ook in Rotterdam: een ma-
ritieme ‘business course’ voor managers
en professionals, waarin de sector vanuit
verschillende invalshoeken wordt belicht.
Met trendsessie en onderzoek verkent de
RMsC de kansen voor de maritieme za-
kelijke dienstverlening, zodat het netwerk
daarop kan inspelen. Martijn troost: ‘De
RMsC is een sterke community, waarin
men gericht met elkaar samenwerkt om
kennis, producten en dienstverlening
continu te vernieuwen. Met deze acti-
viteiten moet het vestigingsklimaat in
Rotterdam nog aantrekkelijker worden
voor bedrijven in de maritieme zakelijke
dienstverlening.’ inmiddels hebben zich
22 bedrijven bij de RMsC aangesloten.
Dat aantal zal dit jaar nog uitgroeien tot
veertig, verwacht Martijn troost.
Martijn Troost is directeur van de
Rotterdam Maritime
services Community
(RMsC), een vereni-
ging die de belangen
behartigt van bedrijven
uit de sector.
Jan
va
n d
er
Plo
eg
53
Maritieme diensten: juist aan het Weena
smart city, smart port industry, 3D-prin-
ten, robotisering, augmented reality: de
stad gonst van deze begrippen en ook
aan het onderwijs gaan zij allerminst on-
gemerkt voorbij. ‘We zijn er volop mee
bezig en hebben ons in ons onderwijs
vooral toegelegd op de maakkant die
met die termen heeft te maken,’ zegt bert
hooijer, bij de hogeschool Rotterdam di-
recteur van het RDM Centre of expertise.
het RDM Centre of expertise, gevestigd
op de RDM Campus op heijplaat, is een
brandpunt van vernieuwend en grens-
verleggend onderwijs en praktijkgericht
onderzoek, waarbij studenten al snel in
hun opleiding de kans krijgen aan de slag
te gaan met het oplossen van praktische
problemen. bij het bepalen en formuleren
daarvan werkt het expertisecentrum nauw
samen met het havenbedrijf Rotterdam,
Deltalinqs en partners uit het bedrijfs-
leven. ‘juist door de studenten meteen
met de praktijk te confronteren ontstaat
een krachtige leeromgeving,’ zegt bert
hooijer. ‘aan zo’n krachtige leer- en ex-
perimenteeromgeving, waar in nauwe sa-
menwerking met het bedrijfsleven op een
informele manier kennis wordt opgedaan,
is grote behoefte in deze tijd waarin de
veranderingen zo razendsnel gaan.’
onderwijs is innovatiemotor
EN DAN NU: DE TOEKOMST
RDM Centre of expertise vervult als in-
novatiemotor voor haven en stad een pi-
oniersrol in het onderwijs. juist door het
aanbieden van krachtige leeromgevin-
gen en ‘communities of practice’ op de
RDM Campus, waarbij RDM staat voor
Research, Design en Manufacturing, kan
het onderwijs inspelen op de nieuwste
ontwikkelingen. De campus biedt daar-
voor alle mogelijke faciliteiten: met het
innovation Dock, gevestigd in een van
de fabriekshallen van de vroegere Rot-
terdamse Droogdok Maatschappij, het
Concept house village en aqua Dock, de
(water)kavels waarop nieuwe ontwikkelin-
gen zijn uit te testen en te demonstreren.
van al die mogelijkheden wordt volop ge-
bruik gemaakt. hooijer: ‘zo zijn we met
de tu Delft bezig te onderzoeken wat
we kunnen doen met onderwaterdrones,
aquabots. er loopt een onderzoek naar
hoe drones in de vorm van een zwerm
informatie kunnen vergaren. voor Rijks-
waterstaat onderzoeken we samen met
het bedrijf imtech met onderwaterdrones
de sedimentatie in rivieren. We zijn met
RDM Makerspace en tno bezig met een
subsidieaanvraag voor een metaal 3D-
printer: onze studenten onderzoeken wat
daarvan de toepassingen kunnen zijn.’
samenwerking met private partners is
een vereiste om deze vernieuwende vorm
van onderwijs betaalbaar en mogelijk te
maken, benadrukt bert hooijer. ‘Dat geldt
ook voor de voorbereidende fase van het
onderwijs, waarbij we met het bedrijfsle-
ven in conclaaf gaan om vast te stellen
welke “wicked problems” we aan onze
studenten kunnen voorleggen. De com-
munities of practice bewijzen steeds
meer hun waarde, omdat het hierbij gaat
om co-creatie, het samenwerken aan iets
nieuws, en het optimaal benutten van het
menselijk kapitaal.’
Dav
id R
ozi
ng
54
Foodclusterverbindt agenda’s
55
nick van den berg, ontwikkel-manager van het Foodcluster: ‘alles gaat door onze regio’
‘in samenwerking ligt onze kracht. samen-
werking tussen overheden, kennisinstel-
lingen en bedrijven. De urgentieagenda
geeft aan dat we links en rechts worden
ingehaald door landen als China, india en
brazilië, wanneer we blijven doen wat we
doen. zo razendsnel gaan de ontwikkelin-
gen in de economie. Dus moet het anders.
in deze regio zitten we dicht op allerlei
bedrijven die zich met innovatie bezighou-
den. een van de meest innovatieve secto-
ren is de foodsector. nederland importeert
en exporteert het meeste voedsel, na de
verenigde staten. Dat gaat allemaal door
deze regio, dus daar kunnen we wat mee.
het is fantastisch om met dit soort bedrij-
ven een agenda uit te stippelen. als over-
heid kunnen we geldstromen entameren,
gebiedsontwikkelingen op gang brengen
en partijen bij elkaar brengen, en dat be-
perkt zich niet tot de gemeentegrenzen.
Dat is nieuw voor ons. Maar het is een
eye-opener gebleken. De Markthal is een
clubhuis van de vershandel in nederland,
waar ondernemers ook de kans hebben
hun producten voor het voetlicht te bren-
gen. in de Markthal komt alles bij elkaar:
consumenten en bedrijven. De Wereld van
de smaak gaat over voorlichting over voe-
ding en gezondheid en bestaat uit twee
kramen, een terras en een congresfaciliteit
voor 200 mensen. Daar komt straks ook
nog een kookschool bij.
het straalt naar alle kanten uit. voedsel
heeft alles te maken met gezondheid, met
gezond eten, het tegengaan van obesitas.
Maar net zo goed met onderwijs. er is een
enorme mismatch tussen het onderwijs
en de arbeidsmarkt. Dat geldt zeker voor
deze sector. Daarom moeten we onderwijs
en de voedselindustrie bij elkaar brengen,
daarin zit zo’n enorm ontwikkelingsper-
spectief. Maar dan moeten we natuurlijk
de sector leren kennen, anders kunnen
we daar geen leerlingen naar toe leiden.
We zijn met het onderwijs in gesprek ge-
gaan. in 2020-2025 ziet de wereld er heel
anders uit. Dat vergt meer flexibiliteit in het
onderwijs. Rotterdam en regio is te zien als
proefgebied om ons op die veranderingen
voor te bereiden.
De wereldtentoonstelling in Milaan heeft
als thema Feeding the planet, energy for
life. Daar mocht nederland natuurlijk niet
ontbreken. Met die boodschap zijn we
naar Den haag gegaan en het is gelukt:
we hebben groen licht gekregen voor een
nationaal paviljoen waar we de innovatieve
kracht van onze regio tonen. We gebruiken
de expo om mensen met elkaar in con-
tact te brengen en een mooi programma
af te werken voor de 26 weken dat de
wereldtentoonstelling duurt. het aantal
onderwerpen is groot: van hoe we kun-
nen omgaan met gft-afval tot het gebruik
van plantenstoffen als preventief medicijn.
natuurlijk kost het een hoop energie, maar
het is prachtig om te doen!’
‘van hoe we kunnen omgaan met gft-afval tot het gebruik van plantenstoffen als preventief medicijn’
CheFkok jiM De jonG inspeCteeRt De
ooGst CouRGettes Die DooR onDeR
anDeRen WouteR bauMan van het
staDslanDbouW initiatieF ‘DakakkeR’
bij het RestauRant WoRDen GeleveRD.
EN DAN NU: DE TOEKOMST
Dav
id R
ozi
ng
565656
57
Colofon
Dit is een uitgave van gemeente Rotterdam Stadsontwikkeling.
Mei 2015
opdrachtgever
Gemeente Rotterdam Stadsontwikkeling
Redactie
Michiel Koorenhof, Catrien Ketting, Laura Liem
tekst
Ben Maandag
beeld
David Rozing, Levien Willemse, Ossip van Duivenbode,
Bas Czerwinski, Doepel Strijkers, Gina Kranendonk,
RINEW, JP van Eesteren, TWNKLS, Studio Daan Roosegaarde,
Hannah Anthonysz, Claire Droppert, Jan van der Ploeg,
gemeente Rotterdam
ontwerp
Louise de Kruijf (Trichis)
Drukwerk
Veenman+
Coördinatie
Michiel Houdijk (Trichis)
Copyright niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd,
op enige manier, zonder toestemming van opdrachtgever
gemeente Rotterdam stadsontwikkeling.
58
Do
ep
el S
trijk
ers
59
Colofon
Dit is een uitgave van gemeente Rotterdam Stadsontwikkeling.
Mei 2015
opdrachtgever
Gemeente Rotterdam Stadsontwikkeling
Redactie
Michiel Koorenhof, Catrien Ketting, Laura Liem
tekst
Ben Maandag
beeld
David Rozing, Levien Willemse, Ossip van Duivenbode,
Bas Czerwinski, Doepel Strijkers, Gina Kranendonk,
RINEW, JP van Eesteren, TWNKLS, Studio Daan Roosegaarde,
Hannah Anthonysz, Claire Droppert, Jan van der Ploeg,
gemeente Rotterdam
ontwerp
Louise de Kruijf (Trichis)
Drukwerk
Veenman+
Coördinatie
Michiel Houdijk (Trichis)
Copyright niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd,
op enige manier, zonder toestemming van opdrachtgever
gemeente Rotterdam stadsontwikkeling.
stadsontwikkeling bouwt aan een sterke
economie en een aantrekkelijke woonstad,
met hart voor Rotterdam en de mensen die
er komen, wonen en werken. Wij initiëren
en begeleiden ruimtelijke en economische
investeringen in Rotterdam. Daarbij zijn
wij zowel publiek ontwikkelaar als kwali-
teitsbewaker. Met gericht verkeersbeleid
en een duurzame infrastructuur houden
we Rotterdam bereikbaar. Door regels te
handhaven zorgen we dat Rotterdammers
veilig en aangenaam kunnen wonen. en
met ons vastgoed huisvesten wij belang-
rijke publieke diensten en voorzieningen.
stadsontwikkeling geeft - samen met pri-
vate en publieke partners - vorm aan de
stad en houdt de stad in vorm.
Geïnspireerd door Rotterdam? neem contact met ons op via www.rotterdam.nl/stadsontwikkeling
59
60