Kararında
Anlatım
10. SINIF
‘’SORU BANKASI’’
Yunus Sevindik
KİMYA
Akıllı Tahta
Uygulaması
Yeni MEB
müfredatına
uyumlu
2
Kafadengi 10. Sınıf Kimya Soru Bankası
KA00-10.01MHK06
978-605-2387-71-9
Yunus SEVİNDİK
Serkan ŞEN – Tuğçe ŞİRİNKAYA
Esra KUTUROĞLU KELKİT
Necmi TOPAL
Hakan KOÇ
Mustafa KELEŞ
Buğra KÜÇÜK
Mehmet ESKİN
Aykut Basım Yayın Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.Firuzköy Mah. Mezarlık Üstü Cad. No.24/26 A Blok Avcılar / İSTANBUL tlf: 0 212 428 52 74 - 428 54 26
0 212 275 00 35 www.eksenyayinlari.com - [email protected]ülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15 / E Halim Meriç İş Merkezi Kat 9 Mecidiyeköy - İST.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre, her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat uygulanır.
ürün adı
ürün no
isbn
yazar
redakte
video çözüm
dizgi-mizanpaj
dijital uygulama
kapak tasarım
editör
yayın yönetmeni
baskı
iletişim
copyright ©
3
MERHABAÖğretmen ve öğrencilerimize müjde!
Artık size yakın, sizin dünyanızı anlayan, iç dünyanıza seslenen, kısacası si-zin dilinizle konuşan bir kitap var elinizde. Yüzü soluk, kuramsal, renksiz ve tekdüze kitaplarla daha fazla uğraşmanıza gerek kalmadı. Evde, okulda veya serbest zamanlarınızda ders çalışmanın ötesinde, bir bilim dalına yönelik temel verileri zevkle öğreneceğiniz, elinizden bırakamayacağınız kitapları sizler için hazırladık. Severek ve neşeyle öğrenilen bilgilerin kalıcı olduğunu göstermek istedik.
Soru bankasında üniteler iki ana bölümde ele alındı. Öncelikle öğrenmenin daha kolay gerçekleşmesi için üniteler "alt başlıklara" ayrıldı. Böylece her alt başlıktan ve detaylarından soruların yer alması sağlandı. Ünite sonunda yer alan ve ünitenin tamamını kapsayan testlerin çözümü bu yöntemle daha kolay hâle getirildi.
Testlere başlamadan önce hatırlanması gereken bilgiler “kısa ve özlü olarak” anlatıldı. Testler konunun ağırlığına ve önemine göre "birim birim" oluşturul-du ve isimlendirildi. Üniteler ilgili konularda öğrendiklerinizi pekiştireceğiniz, sizi yazılı sınavlara hazırlayacak "Etkinliklerle" sonlandırıldı.
Bu ürünün şimdi akıllı tahta ve bilgisayar ortamlarında kullanılmak üzere dijital versiyonları da hazır. akillitahta.eksenyayinlari.com adresine üye olup ücretsiz indirebilirsiniz.
Esenlik ve başarı dileklerimizle...
4
TEST SORULARI
188
1. Polimerlerinkullanımalanlarıylailgiliverilenlerdenhangisiyanlıştır? Polimer KullanımalanıA)PET Telefonveelektrikkablolarında, saklamavetaşımakaplarındaB)PTFE TekstilvehalısanayisindeC)PVC Kapı,pencereçerçevesi,oyun- cak,perdekornişiyapımındaD)Kauçuk Otomobillastikleri,kaplama reçineleriveözeleldivenyapı- mında
E)PS Plastikköpük
2.
– C – C –
H
H
Cl
H n
C = CH
H
H
Cln
vinilklorür polivinilklorür Yukarıdaverilenpolimerleşmereaksiyonuylailgili, I. OluşanpolimerPVC'dir.
II. – C – C –
H
H
Cl
H
kısmınamonomeradıverilir.
III. Monomer yerine etilen kullanılırsa polietilen eldeedilir. yargılarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D) I ve III E) II ve III
3. Katıilaçlarlailgili, I. Toz ilaçlar; ilaçların ezilerek toz hâline getirilmişhâlleridir. II. Draje;tadıacıolantabletlerinalınmasınıkolaylaş-tırır. III. Tablet; toz hâlindeki ilaçların, sıkıştırılarak kesiksilindiryadayuvarlakşekillerdesunulmasıdır. açıklamalarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)IveII D) II ve III E) I, II ve III
4. Renklendiricilerleilgili, I. Üründekaybolanrengintekrarkazandırılmasıveyaürüne daha uygun renk kazandırılması amacıylakullanılır. II. Gıdalardarenklendiricikullanılmasıgıdagüvenliğiaçısındanriskoluşturur. III. Etsuyuvesoslarında,alkolsüziçeceklerdekulla-nılır. yargılarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)IveII D) I ve III E) I, II ve III
5. I. Hidrofilvehidrofobgrupiçerirler. II. Sertsulardaetkilidirler. III. Sudaçözündüğündebazikçözeltioluştururlar. Yukarıdakilerden hangileri sabun ve deterjanlariçin ortaktır?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveIII D) II ve III E) I, II ve III
6. C12H25OSO3Namaddesiyleilgili, I. Deterjandır. II. C12H25kısmıapolardır. III. Yüzey aktif maddedir. yargılarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII D) II ve III E) I, II ve III
7. I. Her polimer güneş ışığı ve ısı etkisiyle zamanlabozunur.Bunedenlegıdalarınsaklanmasındapo-limerkullanımıuygundeğildir. II. Polimerüretimindekullanılanpetrolvefosilyakıtla-rınrezervisınırlıdır. III. Tekkullanımlıkveucuzpolimerlerinçevreyeatıl-masıciddibirkirliliksebebidir. Yukarıdakilerden hangileri polimerlerin olumsuz yönleridir?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveIII D) II ve III E) I, II ve III
Kimya Her Yerde / 8
ANLATIM
68
Karışımların Ayrılması
Karışımdaki maddelerin ayrıştırılması için bu maddelerin tane-
cik boyutu, çözünürlük, yoğunluk, hâl değişim sıcaklıklarındaki
farklılık gibi fiziksel özellikler kullanılır.
KARIŞIMLARIN AYRILMASI
Tanecik
boyutu farkıYoğunluk farkı
Kaynama
sıcaklığı farkı
+ Süzme
+ Ayıklama
+ Eleme
+ Diyaliz
+ Yüzdürme
(Flotasyon)
+ Aktarma
(Dekantasyon)
+ Çöktürme
+ Buharlaştırma
+ Damıtma
Tanecik Boyutu Farkı ile Ayırma
a) Süzme ile Ayırma
Katı-sıvı heterojen karışımları, tanecik büyüklüğünden yararla-
nılarak, özel araçlarla ayırma yöntemine süzme denir.
Süzme yöntemi heterojen katı-gaz karışımların ayrılmasında
da kullanılan bir yöntemdir. Elektrikli süpürgelerde hava filtresi
süpürgenin içerisine çekilen katıyı geçirmezken gazı geçirir.
Arabalardaki, klimalardaki ve sigara içenlerin kullandığı filtreler
katı-gaz karışımdaki katı ile gazı birbirinden ayırmada kullanılır.
b) Ayıklama ile Ayırma
Katı-katı heterojen karışımların ayrılmasında ayıklama yöntemi
de kullanılabilir. Karışık kuruyemişin içerisinden ilk önce sev-
diğimiz kuruyemişi almamız bir ayıklamadır. Bu karışımların
özelliği bileşenlerinin gözle görülür biçimde farklı olmasıdır.
c) Eleme ile Ayırma
Tanecik büyüklükleri farklı katı-katı heterojen karışımları ayır-
mada kullanılan yöntemlerden biri de eleme yöntemidir.
Unu, içindeki maddelerden; kumu, çakıl taşlarından ayırmak
için farklı sıklıkta gözenekleri olan elekler kullanılır.
d) Diyaliz ile Ayırma
Diyaliz olayının modeli
Üre, kreatin gibi
atık maddeler
MembranKan
hücreleri
Vücut için
yararlı maddeSu molekülü
Kan D
iyal
iz ç
özel
tisi
İnsan vücudundaki böbrekler, kandaki artık maddeleri temiz-
leyerek dışarı atılmasını sağlar. Böbrekler işlevini yitirdiğinde
kandaki atıklar temizlenememekte, bununla beraber kandaki
faydalı maddeler de vücuttan dışarı atılmaktadır. Böbrekleri
çalışmayan insanlar, belirli aralıklarda böbreğin işlevini ya-
pan diyaliz makinelerine bağlanarak kanlarını temizlemeye
çalışırlar. Diyaliz, tanecik büyüklüğü farkından yararlanarak
koloit karışımların ayrıştırılması yöntemidir. Diyaliz yapan
makinedaki yarı geçirgen zardaki gözenekler sayesinde, çok
küçük tanecikler gözeneklerden geçerken, büyük tanecikler
gözeneklerden geçemeyerek tanecikler birbirinden ayrılmış
olur.
Yoğunluk Farkı ile Ayırma
a) Yüzdürme (Flotasyon) ile Ayırma
Yoğunlukları birbirinden farklı katılar, yoğunlukları bu katıların
arasında olan bir sıvı ile birbirinden ayrıştırılabilir.
Kum-odun talaşı karışımına saf su eklendiğinde yoğunluğu
sudan büyük olan kum, kabın dibinde toplanırken, yoğunluğu
sudan küçük olan odun talaşı, suyun yüzeyinde birikir. Elle
veya herhangi bir aletle odun talaşı karışımdan alınabilir. Bu
yöntemde katıların ayrılabilmesi için katılar sıvının içerisinde
çözünmemeli veya tepkimeye girmemelidir.
Yüzdürme (flotasyon) yöntemi özellikle madencilik sektöründe,
genellikle ise kükürtlü cevherlerin ayrıştırılmasında kullanılır.
b) Aktarma (Dekantasyon) ile Ayırma
Sıvı içerisindeki dibe çöken katının bulandırılmadan sıvının baş-
ka kaba alınması işlemidir.
c) Çöktürme ile Ayırma
İki çözelti karıştırıldığında ortamdaki iyonların suda çözünme-
yen bir katı oluşturmasına çökme, oluşan katıya çökelek denir.
Barajlardaki suyun temizlenme aşamalarından biri de çöktür-
medir. Çöktürme havuzlarında bekletilen suyun içerdiği ve suya
sertlik veren Ca2+ ve Mg
2+ gibi iyonlar CaCO3 ve MgCO3 k
atıları
şeklinde çöktürülerek sudan uzaklaştırılır.
Ü N i T E B A Ş L I Ğ I
Asitler, Bazlar ve Tuzlar
Asitleri ve Bazları Tanıyalım
Asitlerin ve Bazların Tepkimeleri
Hayatımızda Asitler ve Bazlar
Tuzlar
03
Kitabımızda neler var ?
5
ETKiNLiK CEVAPLARI
198
1. b2. c3. a
1. Y2. Y3. Y4. D5. Y
6. Y7. D8. Y9. D
10. Y
1. f2. d3. e4. a
5. c6. b7. g8. ı
1. c2. a3. b
1. f 2. a 3. b 4. d 5. e 6. c I. % 7,5 II. % 23,8 III. % 14
2. çıkış
Soru 1
Soru 2Soru 4
Soru 3
Çözelti : Gözyaşı, tunç, hava, amalgamlar, pirinç, alkollü su, gazoz, kolonya
Süspansiyon : Naftalinli suEmülsiyon : Süt, benzin-suKoloit : Jöle, krema, sabunlu suAerosol : Duman, sis
1. 23 akb2. 233. 234. 235. 23
6,02.1023
a. 0,25b. 9c. molekül
d. 74
.NA
e. 10
f. 6,02.1023
g. 34
.NA
h. 91. 1, 5, 3, 4
2. 2, 5, 4, 2
3. 1, 3, 2, 3
4. 3, 2, 1
5. 3, 2, 1, 6
6. 1, 2, 1, 1
7. 2, 2, 3
1. 1
2. 264
3. H2O
4. 2C6H6 + 15O2 → 12 CO2 + 6H2O
1. d
2. b
3. b
4. c
5. e
6. a
A
A B CE
D
F
B C D
EGF
1. ÜNİTE ETKİNLİK CEVAPLARI
2. ÜNİTE ETKİNLİK CEVAPLARI
Karışım örneği Çözünen Çözücü Karışım türü1 Tuzlu su Katı Sıvı Çözelti2 Gazoz Gaz Sıvı Çözelti3 Duman Katı Gaz Aerosol4 Sis Sıvı Gaz Aerosol5 Hava Gaz Gaz Çözelti6 Ayran Katı Sıvı Süspansiyon7 Süt Sıvı Sıvı Emülsiyon8 Pirinç Katı Katı Çözelti
Karışımlar
Katı-Katı Katı-Sıvı Sıvı-Sıvı Sıvı-Gaz
Homojen Heterojen
Emülsiyon Koloit AerosolSüspansiyon
Alaşımlar Tuzlu su Alkol Gazoz
Zeytinyağı-su Naftalin-su Süt Duman
1mFemO
=
72
2mAlmS
=
916
3mCumS
= 4
4mCmH
=
92
ETKiNLiK
191
C. Aşağıdaverilenatıkmaddelerdengeridönüştürülebilirolanları"GeriDönüşüm"yazısıileeşleştiriniz.
ab c
de
f
h
g
GeriDönüşüm
SüpürgeatığıKaşık
Konservekutusu
Pet bardak
Gazozkutusu
Kullanılmışdefter
Artıkyemek
Cam
D. Polivinilklorürpolimerini,kullanımalanlarıileeşleştiriniz.
a
b
c
d
e
f
g
PencerePVCkapı
Teflontava
Çatıkaplama
Pet tabak
Yumurtakolisi
h
Kurşungeçirmezyelek
Suborucu
CEVAP ANAHTARI
195
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Homojen - Heterojen Karışımlar / 1
B E C D B A B E
Homojen - Heterojen Karışımlar / 2
A C D A E E C B D E E C A
Çözeltiler / 1
D B E C E
Çözeltiler / 2
B D B E A C B E E
Çözeltilerde Derişim / 1
E C B A D D A C
Çözeltilerde Derişim / 2
E C D B B E C A D E
Çözeltilerin Derişime Bağlı (Koligatif) Özellikleri / 1D C D B E D
Çözeltilerin Derişime Bağlı (Koligatif) Özellikleri / 2D C D E E D B A A C
Karışımların Ayrılması / 1
A D A D D B E
Karışımların Ayrılması / 2
A E C B B D E
Karışımların Ayrılması / 3
C E A E D E D E E A B E
Karışımlar / 1
D A A C C E C B C D C D D A
Karışımlar / 2
B C C A D C A D A B E C B B D
Karışımlar / 3
A B A E D E C E A D B A
Karışımlar / 4
A D E E C B C C B C A C
Karışımlar / 5
C A C B B A C D C A B A B
Karışımlar / 6
C D B C B C C B C B E C
Karışımlar / 7
B B A B C C E C D E A A C
Karışımlar / 8
C C E E B A C E E E D A B
Karışımlar / 9
C C B B D D D B A A C B D B
Karışımlar / 10
C E D C C A B B C D E D C C
Karışımlar / 11
D D C B C A E E D C D E A B A
Karışımlar / 12
A E C B E A E A E B C E
Karışımlar / 13
E A A C D D B A B D C C B A E
Karışımlar / 14
D B B C B B C A B D C C
Karışımlar / 15
A A C E D D B B E B C A A E
2. ÜNİTE / KARIŞIMLAR
6
İçindekiler
1. ÜNİTEKimyanın Temel Kanunları ve Kimyasal Hesaplamalar
Kimyanın Temel Kanunları .................................................................................................................................................... 10Mol Kavramı ............................................................................................................................................................................. 14Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler ................................................................................................................................. 18Kimyasal Tepkimelerde Hesaplamalar .............................................................................................................................. 22Ünite Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 26Etkinlik ...................................................................................................................................................................................... 48
2. ÜNİTEKarışımlar
Homojen - Heterojen Karışımlar ......................................................................................................................................... 52Çözeltiler ................................................................................................................................................................................... 56Çözeltilerde Derişim .............................................................................................................................................................. 60Çözeltilerin Derişime Bağlı (Koligatif) Özellikleri ........................................................................................................... 64Karışımların Ayrılması ........................................................................................................................................................... 68Ünite Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 74Etkinlik ...................................................................................................................................................................................... 104
7
3. ÜNİTEAsitler, Bazlar ve Tuzlar
Asitler ve Bazları Tanıyalım .................................................................................................................................................. 108Asitlerin ve Bazların Tepkimeleri ........................................................................................................................................ 112Hayatımızda Asitler ve Bazlar ............................................................................................................................................. 116Tuzlar ......................................................................................................................................................................................... 120Ünite Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 124Etkinlik ...................................................................................................................................................................................... 160
4. ÜNİTEKimya Her Yerde
Temizlik Malzemeleri ............................................................................................................................................................. 164Polimerler ................................................................................................................................................................................. 166Kozmetikler – İlaçlar ............................................................................................................................................................. 168Hazır Gıdalar ............................................................................................................................................................................ 170Yenilebilir Yağ Türleri ............................................................................................................................................................. 172Ünite Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 174Etkinlik ...................................................................................................................................................................................... 190
Cevap Anahtarı ...................................................................................................................................................................... 193
8
01
Kimyanın Temel Kanunları ve Kimyasal Hesaplamalar Kimyanın Temel Kanunları
Mol Kavramı
Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler
Kimyasal Tepkimelerde Hesaplamalar
10
Kimyanın Temel Kanunları
Kütlenin Korunumu KanunuLavoisier yanma olayları üzerine yaptığı çalışmalar sırasında
kapalı bir kaptaki bir miktar kalay elementini ısıtıp meydana
gelen değişimleri gözlerken diğer kimyacılardan farklı olarak
deneyinde teraziyi de kullanmıştır.
Isıtma ile kalayın görünüş özelliklerinin değiştiği zaten pek çok
kimyacı tarafından bilinirken Lavoisier deney öncesi ve deney
sonrası yaptığı tartımlarda maddenin kütlesinin değişmediği-
ni görmüştür. Bu durumu yaptığı her deneyde gözlemleyen
Lavoisier kendi adı ile de anılan bu kanunu; “Doğanın tüm işle-
yişinde hiçbir şey yoktan var olmaz, tüm dönüşümlerde madde
miktarı aynı kalır.” sözleri ile ifade etmiştir.
Madde ister fiziksel değişim ister kimyasal değişim geçirsin,
değişim öncesinde ve değişim sonrasında maddelerin toplam
kütleleri sabit kalır.
Tepkime : 2Mg(k) + O2(g) → 2MgO(k)
Maddelerin kütleleri : 48 g + 32 g = 80 g
Tepkime : CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(s)
Maddelerin kütleleri : 16 g + 64 g = 44 g + 36 g
(Mg = 24 g/mol, O = 16 g/mol, C = 12 g/mol, H = 1 g/mol)
Sabit Oranlar KanunuFransız kimyacı Proust yaptığı çalışmalarda elementlerin bile-
şik oluşturmak üzere birleşmeleri sırasında her seferinde aynı
oranda reaksiyona girdiklerini tespit etti.
Deney
numarası
Cu kütlesi
(gram)
S kütlesi
(gram)
CuS kütlesi
(gram)
m(Cu)
m(S) oranı
1 1 0,5 1,5 2
2 2 1 3 2
3 4 2 6 2
4 16 8 24 2
5 48 24 72 2
6 64 32 96 2
Deney sonuçları incelenirse,
Cu(k) + S(k) → CuS(k)
tepkimesinde, tepkimeye giren Cu (bakır) ve S (kükürt) ele-
mentlerinin kütleleri değişse de aralarındaki oranın değişme-
diği anlaşılır. Yani bakır ve kükürt, bileşik oluştururken kütlece
sabit bir oranda birleşmektedir.
Proust yaptığı çalışmalarda "Bir bileşiği oluşturan elementlerin
kütleleri arasında sabit bir oran vardır." diyerek "Sabit Oranlar
Kanunu"nu tanımlamıştır.
Katlı Oranlar KanunuAynı elementlerden oluşan iki bileşikte elementlerden birinin
kütlesi sabit tutulursa, diğer elementin iki bileşikteki kütleleri
arasında katlı bir oran vardır. Bu orana Katlı Oranlar Kanunu
denir. John Dalton tarafından bulunmuştur.
Örneğin azot ve oksijen atomları arasında oluşan azot monoksit
(NO) ve azot dioksit (NO2) bileşiklerinde N atomu sayıları bir-
birine eşittir. Bu bileşiklerde birer tane azot atomu ile birleşen
oksijen atomları arasındaki katlı oran 12
'dir. Bu bileşik çiftindeki
azot elementinin kütleleri arasındaki katlı oranın bulunması
istenirse oksijen atomlarının sayısını eşitlemek gerekir. Bunun
için NO'nun 2 ile çarpılması gerekir. Bu durumda azot atomları
arasındaki katlı oran 21
olur. Aynı iki element arasında diazot
tetraoksit (N2O4) ve diazot trioksit (N2O3) bileşikleri de oluşabil-
mektedir. Bu bileşiklerin yapılarındaki azot atomlarının sayıları
eşit olup oksijen atomları arasındaki oranın 43
olduğu görülür.
Aşağıda Katlı Oranlar Kanunu'na uyan bileşik çiftleri verilmiştir.
Bileşik çiftleriBirinci elementin
kütleleri arasındakikatlı oran
İkinci elementinkütleleri arasındaki
katlı oran
MnO2 – Mn2O7
MnO2
Mn2O7 =
7
4
MnO2
Mn2O7 =
4
7
N2O – N2O5
N2O
N2O5
= 5
1
N2O
N2O5
= 1
5
CH4 – C3H6
CH4
C3H6
= 1
2
CH4
C3H6
= 2
1
FeO – Fe2O3
FeO
Fe2O3
= 3
2
FeO
Fe2O3
= 2
3
CuO – Cu2OCuO
Cu2O =
1
2
CuO
Cu2O =
2
1
Tablo incelendiğinde bileşiği oluşturan elementlerden birinin
katlı oranı ile diğerinin katlı oranının ters olduğu görülebilir.
İki bileşik arasında katlı oran olabilmesi için;
◆ Bileşikte iki tür element olması gerekir. Örneğin K2CrO4 ve
K2Cr2O7 bileşikleri arasında katlı oran bulunmaz.
◆ Verilen bileşiklerin içeriğinde aynı tür elementler olması
gerekir. Örneğin MgBr2 ve LiBr bileşikleri arasında katlı
oran bulunmaz.
◆ Bileşiklerin basit formülleri birbirinden farklı olmalıdır.
Örneğin NO2 ve N2O4 bileşiklerinde eşit miktar oksijen ile
birleşen (N2O4 – N2O4) azot atomları arasındaki oran 1'dir.
Bu sonuç, bu iki bileşik çifti arasında katlı oranlar kanunu-
nun uygulanamayacağını gösterir.
11
Kimyanın Temel Kanunları / 1
1. Aşağıda FeS bileşiğinin artansız oluşması sırasında harcanan demir ve kükürt elementlerinin miktarları ve-rilmiştir.
Demir (Fe) kütlesi (g) Kükürt (S) kütlesi (g) 1. deney x 3,2 2. deney 11,2 6,4 3. deney 28 y 4. deney 56 32 5. deney z 64
Bunagöre,budeneylerdekullanılandemirvekü-kürtmiktarları(x,yvez)aşağıdakilerdenhangisin-dedoğruolarakverilmiştir?
x y z A) 5,6 16 56B) 11,2 32 112C) 5,6 16 112D) 5,6 32 56E) 11,2 16 112
2. Aşağıda demir (Fe) ve kükürt (S) elementlerinin, Fe + S → FeS tepkimesine göre demir (II) sülfür (FeS) oluşturmasına ait kütle grafikleri verilmiştir.
Fe kütlesi (g) Fe kütlesi (g)
FeS kütlesi (g)
S kütlesi (g)20 55
3535
141477
0 0 221184
Bunagöregrafiklerden;
I. FeS bileşiği oluşurken kullanılan demir ve kükürtün kütlece birleşme oranı,
II. FeS bileşiğindeki kükürtün kütlece yüzdesi, III. Oluşan FeS bileşiğinin kütlesinin harcanan Fe ve S
elemetlerinin kütlelerinin toplamına oranı
niceliklerindenhangileriçıkarılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
3.
Isı kaynağı
CaCO3(k)
Elastik balon
Erlenmayer
CaCO3 katısı yukarıdaki düzenekte,
CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g)
denklemine göre ayrıştırılmaktadır.
Bunagöre,aşağıdakigrafiklerdenhangisiyanlıştır?
A)
0 0 0
00
Toplamkütle
Zaman
B) Elastik balonunhacmi
Zaman
C) CaCO3(k)kütlesi
CaO(k) kütlesi
D)CaO(k) kütlesi
CO2(g)kütlesi
E) Erlenmayerdekimadde kütlesi
Balondakimadde kütlesi
4.
KClO3(k)
Yandaki kapta 61 gram beyaz renkli KCIO3 katısı vardır.
Kap ısıtıldıktan sonra kabın içinde 37 gram gri renkli bir katı olduğu saptanıyor.
Buna göre,
I. Reaksiyon sonucu katı kütlesi korunmamıştır. II. KCIO3 katısı parçalandığında katı ve gaz maddeler
oluşmuştur. III. 24 gram KCIO3 katısı reaksiyona girmemiştir.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
12
1. Özdeş iki ayrı kaptan birincisinde 8 gram oksijen gazı ile 3 gram karbon katısı 11 gram CO2 gazını oluşturur-ken, ikincisinde 32 gram oksijen gazı yeterli miktarda karbon katısı ile CO2 bileşiğini oluşturmaktadır.
Buolaylarlailgili,
I. Kaplardaki oluşan CO2 kütleleri birbirine eşittir. II. 2. kapta 12 gram karbon katısı reaksiyona girmiştir. III. Her iki kaptaki CO2 bileşiklerinde karbonun oksije-
ne kütlece birleşme oranı 8/3'tür.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
2. Dalton, element atomlarının belli oranlarda kimyasal olarak birleşmesiyle bileşiklerin oluştuğunu ileri sür-müştür.
Buna göre,
I. 100 tane X atomu ile 100 tane Y atomunun birleş-mesiyle 100 tane XY bileşiğinin oluşması,
II. X2Y bileşiğinde, her bir Y atomuna karşılık 2 tane X atomu bulunması,
III. XY ve X2Y bileşiklerinde, birleşen X ve Y kütleleri oranlarının farklı olması
örneklerinden hangileri Dalton'un görüşünü des-tekler?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
3. Sabit hacimli bir kapta 24 gram magnezyum (Mg) ve 32 gram kükürt (S) ile başlayan tepkime sonucun-da 56 gram magnezyum sülfür (MgS) bileşiği olu-şur. Magnezyum ve kükürt elementlerinden sırasıyla 6 gram ve 8 gram alındığında ise 14 gram MgS bileşi-ğinin oluştuğu görülmüştür.
Buna göre bu deneyden,
I. Kimyasal reaksiyonlarda kütle korunur. II. Bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında
kütlece sabit bir oran vardır. III. Aynı iki element farklı bileşikleri oluşturduğunda
oluşan bileşiklerdeki aynı elementin eşit kütlesine karşılık diğer elementin kütle oranı sabittir.
sonuçlarındanhangileriçıkarılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III
4. Aşağıda NO bileşiğinin iki ayrı örneğindeki azot ve oksijen kütleleri verilmiştir.
Bileşik Bileşikteki azot
kütlesi (g)Bileşikteki oksijen
kütlesi (g)
Bileşik kütlesi
(g)NO 14 16 INO 28 II III
Buna göre, tablodaki numaralı yerlere yazılmasıgerekenkütleleraşağıdakilerdenhangisindedoğruverilmiştir?
I II III A) 30 16 60B) 28 32 60C) 30 32 60D) 28 16 44E) 30 32 62
5. Aşağıdaki hangi bileşik çiftinde Katlı OranlarKanunugeçerlidir?
A) NO2 – N2O4 B) CCl4 – CBr4
C) C3H6 – C4H8 D) FeO – Fe2O3
E) NaClO3 – NaClO4
6. X ve Y elementleri arasında oluşan iki farklı bileşikte, elementlerin ve oluşturdukları bileşiğin kütleleri aşağı-daki tabloda verilmiştir.
Bileşik X kütlesi (g) Y kütlesi (g) Bileşik kütlesi
(g)
X2Y3 6 15 21
X3Y2 9 10 19
Buna göre,
I. kütlenin korunumu, II. katlı oranlar, III. sabit oranlar
kanunlarındanhangileriispatlanabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
Kimyanın Temel Kanunları / 2
13
Konu Değerlendirme
7. Bir miktar CaCI2 katısından alınan 10 gram ve 20gramlıkikiörnekteki,
I. Kalsiyum (Ca) kütleleri, II. Klor (CI) kütleleri, III. Kalsiyum ile klor elementlerinin kütlece oranları
niceliklerindenhangileriaynıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
8. 4,5 gram X ile 4 gram Y'nin tepkimesinden 8,5 gram X2Y3 bileşiği oluşmaktadır.
Buna göre,
I. 18 gram X ile 16 gram Y'nin tepkimesinden en faz-la 34 gram X2Y3 bileşiği oluşur.
II. Tepkimede toplam kütle korunmuştur.
III. Kütlece birleşme oranı d X Y n
8 9 'dur.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
9. Yeterli miktarda demir (Fe) ve oksijen (O2) element-lerinin tamamı kullanılarak oluşturulan bileşiklere ait deney sonuçları aşağıda verilmiştir.
Fe O2 Bileşik kütlesi (g) kütlesi (g) kütlesi (g) 1. Deney 5,6 1,6 7,2 2. Deney 11,2 3,2 14,4 3. Deney 5,6 2,4 8
Buna göre bu deneylerden,
I. Kimyasal tepkimelerde reaksiyona giren maddele-rin kütleleri toplamı, reaksiyon sonucu oluşan mad-delerin kütleleri toplamına eşittir.
II. Demiroksit bileşiklerinde demir ve oksijen element-lerinin kütle oranı her zaman aynıdır.
III. İki çeşit element, birden fazla bileşik oluşturabilir.
yargılarındanhangileriçıkarılamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
10. X ve Y elementlerinin oluşturduğu iki bileşikteki X ve Y kütleleri aşağıdaki gibidir.
Bileşik X Y I 4 gram 1 gram II 9 gram 2 gram
I.bileşiğinformülüX2Y6olduğunagöre,II.bileşiğinformülünedir?
A) XY B) X2Y3 C) X3Y8
D) X4Y10 E) XY3
11. Aşağıda X atomları ile Y2 moleküllerinden XY2 molekül-lerinin oluşmasına ait bir şema verilmiştir.
X atomları Y2 molekülleri XY2 molekülleri
+
Buna göre,
I. Elementler, atom veya moleküllerden oluşabilir. II. Moleküller, element veya bileşik molekülleri olabilir. III. Bileşiği oluşturan elementler arasında sabit bir bir-
leşme oranı vardır.
yargılarındanhangileriçıkarılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
12. N ve O atomlarından oluşan iki ayrı bileşikteki azot ve oksijen kütleleri aşağıda verilmiştir.
O kütlesi (g)
I
II14
3,5
168
N kütlesi (g)
Bunagöre,eşitmiktardaazotilebirleşenI.bileşik-tekioksijenkütlesininII.bileşiktekineoranıkaçtır?
A) 1 2 B) 1
3 C) 1 4 D) 1 E) 2
14
Mol Kavramı
Bağıl Atom Kütlesi12C'nin kütlesinin on ikide biri d 1
12n temel alınarak bulunan
atom kütlelerine bağıl atom kütlesi denir.
Günümüzde bütün atomların kütleleri, standart kabul edilen 12C izotopunun kütlesine göre belirlenir. (Atom kütleleri bazen
birimsiz verilir. Bu değerler yine aynı standarda göre bağıl
atom kütleleridir.)
1 akb = m(12C)
12
akb : atomik kütle birimi
m(12C) : 1 tane 12C izotopunun kütlesi
İzotop Kütlesi ve Bağıl Atom KütlesiKütle spektroskopisi ile yapılan ölçümlerde aynı tür element
atomlarının her zaman aynı kütleye sahip olmadıkları görül-
müştür. Atom numaraları aynı, kütle numaraları farklı olan bu
atomlara izotop atomlar denir.
Elementlerin izotop kütleleri ve tabiatta bulunma yüzdelerinden
hareket edilerek ortalama atom kütlesi şu şekilde hesaplanır:
Ortalama Atom kütlesi = KN1
.%1 + KN2.%2
100
KN : İzotopun kütle numarası
% : İzotopun doğada bulunma yüzdesi
Mol Sayısı12 gram 12C'de bulunan gerçek atom sayısı, deneysel olarak
tayin edilir.
Kütle spektrometresi ile 12C izotopunun kütlesi 1,9926.10–23
gram olarak bulunmuştur. 12 gram 12C izotopundaki atom
sayısı ise;
12
1,9926.10−23 = 6,022.1023 tane atom olarak bulunur.
Bu sayı NA veya N0 şeklinde gösterilir ve Avogadro sayısı olarak
adlandırılır. Avogadro sayısı hesaplamalarda yaklaşık 6,02.1023
olarak alınır. 12C izotopunun 1 molünün kütlesi 12 gramdır. Bir
başka deyişle 6,02.1023 tane 12C izotop atomunun kütlesi 12
gramdır. Buna mol kütlesi denir.
1 tane C atomunun kütlesi 12 akb
6,02.1023 tane C atomunun kütlesi ise 12 gramdır.
Bu durumda;
1 akb = 12 gram
6,02.1023 ≅ 0,166.10−23 ≅ 1,66.10–24 gram olur.
1 gram = 6,02.1023 akb
1 mol H atomu = 6,02.1023 tane H atomu
1 mol H2O molekülü = 6,02.1023 tane H2O molekülü
1 mol H+ iyonu = 6,02.1023 tane H+ iyonu
Mol ve tanecik sayısı arasındaki ilişki şu bağıntı ile hesaplanır:
Formül Sembol Kavram Birim
N
NA
n =
n Mol sayısı Mol
N Tanecik sayısı tane tanecik
NA Avogadro sayısı tane tanecik/mol
Mol KütlesiAtomik yapılı bir elementin 1 mol atomunun gram cinsinden kütlesine mol kütlesi ya da atom kütlesi denir. MA sembolü ile gösterilir. Birimi g/mol'dür. Örneğin Fe atomunun kütle numa-rası 56'dır. Dolayısıyla Fe atomunun mol kütlesi 56 gramdır. Bu durum MFe = 56 g/mol olarak ifade edilir.
1 mol Fe atomu = 6,02.1023 tane Fe atomu = 56 gram olur.
Molekül yapılı bir elementin veya bileşiğin 1 mol molekülünün gram cinsinden kütlesine mol kütlesi ya da molekül kütlesi denir.
• H2SO4 bileşiğinin mol kütlesi:
H = 1 g/mol, S = 32 g/mol, O = 16 g/mol olduğuna göre,
MH2SO4 = H2SO4
2 mol H atomu = 2.1 =
1 mol S atomu = 1.32 =
4 mol O atomu = 4.16 =
2 gram
32 gram
+ 64 gram
98 gram
1 mol H2SO4 = 6,02.1023 tane H2SO4 molekülü = 98 gram
demektir.
Mol ve kütle arasındaki ilişki şu bağıntı ile hesaplanır;
Formül Sembol Kavram Birim
n = m
MA
n Mol sayısı mol
m Kütle g
MA Mol kütlesi g/mol
Bir maddenin, bir molünün hacmine molar hacim denir. Katı ve sıvıların molar hacmi maddeden maddeye değişir. Ancak tüm gazların aynı sıcaklık ve basınçta molar hacimleri aynıdır. Sıcaklığın 0 ºC ve basıncın 1 atm olduğu şartlar kimyada “nor-mal şartlar altında (NŞA)” olarak kabul edilir. Gazların cinsi ne olursa olsun birer molleri NŞA'da 22,4 L hacim kaplar. Buna NŞA molar hacmi denir. Bir gazın mol sayısı ile NŞA hacmi arasındaki ilişki şu bağıntı ile hesaplanır:
n = V
22,4
hacim
NŞA molar hacmimol sayısı
"Normal şartlar altında" ifadesi "normal koşullar altında (NKA)"
şeklinde de ifade edilir.
15
Mol Kavramı / 1
1. Avogadrosayısı kadar
atom
içerir.
içerir. içerir.
--- II --- gramCH4
molekülü
--- III ---- gramHF
molekülü
--- I --- gramNH3
molekülü
Mol kavramı ile ilgili verilen şemada I, II ve III ilegösterilen yerlere aşağıdakilerden hangisi getiril-melidir?
(H = 1 g/mol, C = 12 g/mol, N = 14 g/mol, F = 19 g/mol)
I II III A) 17 16 20B) 4,25 3,2 20C) 4,25 3,2 10D) 3,4 3,2 20E) 3,4 1,6 10
2. Magnezyum elementinin bazı kararlı izotopları ve bol-luk oranları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
İzotopu Bolluk oranı 24Mg % 80 25Mg % 10 xMg % 10
Magnezyumelementininortalamaatomkütlesi24,3olduğunagöre,tablodayeralanxMgatomundakixdeğeriaşağıdakilerdenhangisindeverilmiştir?
A) 26 B) 27 C) 28 D) 29 E) 30
3. • 0,3 mol atom içeren C2H4'ün mol sayısı X'tir. • X mol C3H4 Y gramdır. • Y gram CH4'ün yapısında Z mol H atomu vardır.
Bunagöre,Zilebelirtilensayıkaçtır?(H = 1 g/mol, C = 12 g/mol)A) 0,75 B) 0,5 C) 0,25 D) 0,125 E) 0,1
4. Bir tane X2 molekülünün bağıl kütlesi m akb'dir.
Bunagöre,Xileilgiliaşağıdakilerdenhangisiyan-lıştır?
(NA = Avogadro sayısı)
A) 1 tane X atomunun kütlesi m 2 akb'dir.
B) 1 tane X2 molekülünün kütlesi m NA
gramdır.
C) NA tane X2 molekülü m gramdır.
D) NA tane X atomu kütlesi m 2.NA
akb'dir.
E) 2m akb X2 molekülü 4 tane X atomu içerir.
5. X elementinin tek bir atomunun kütlesi m, mol kütlesi n gramdır.
Buna göre,
I. m n oranı Avogadro sayısına eşittir.
II. HX bileşiğinin kütlece 1 1 + n 'si hidrojendir.
III. XY2 bileşiğinde kütlece X yüzdesi, Y'ninkine eşit ise Y'nin bağıl atom kütlesi 2n akb'dir.
yargılarındanhangileridoğrudur? (H = 1 g/mol)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
6. X'in bağıl atom kütlesi m akb'dir.
Buna göre,
I. 1 tane X2 molekülü, II. 1 mol X atomu, III. m gram X3 molekülü
maddelerininkütleleriveiçerdikleritaneciksayılarıaşağıdakilerin hangisinde doğru olarak karşılaştı-rılmıştır?
Kütle Tanecik sayısıA) II > III > I II > III > IB) II > III > I II = III > IC) II = III > I II = III > ID) II = III > I II > III > IE) III > II > I II > III = I
16
1. Aşağıda verilen maddelerden hangisi Avogadrosayısıkadarmoleküliçermez?
(H = 1 g/mol, C = 12 g/mol, O = 16 g/mol)
A) 2 mol atom içeren CO gazıB) 4 gram hidrojen içeren C2H4 gazıC) 44 gram CO2 gazıD) 1 gram hidrojen gazıE) 1,806.1024 tane atom içeren H2O sıvısı
2. I. 1 tane SO3 molekülü II. 4 tane Ne atomu III. 2 mol C3H4 molekülü
Yukarıdakimaddelerinkütleleriaşağıdakilerinhan-gisindedoğruolarakkarşılaştırılmıştır?
(H = 1 g/mol, C = 12 g/mol, O = 16 g/mol, Ne = 20 g/mol, S = 32 g/mol)
A) I = II = III B) III > I = II C) I = II > III D) III > II > I E) III > I > II
3. I. 0,1 mol N2O3 bileşiğinin yapısındaki oksijen atomu sayısı kadar atom içeren H2O
II. 1 gram hidrojen molekülü ile aynı sayıda atom içe-ren CH4
Yukarıdakibileşiklerinkütleleriaşağıdakilerinhan-gisindeverilmiştir?
(H = 1 g/mol, C = 12 g/mol, O = 16 g/mol)
I II A) 1,8 1,6B) 1,8 3,2C) 3,6 1,6D) 5,4 1,6E) 5,4 3,2
4. 1. kaptaki gazın 0,5 mol atom içeren miktarı pompa yardımı ile 2. kaba aktarıldığında her iki kaptaki gaz kütlesi eşitleniyor.
7,6 gram
CH4gazı
1. kap 2. kapPompa
x molC3H8gazı
Bunagöre,xdeğerikaçtır? (H = 1 g/mol, C = 12 g/mol)
A) 0,05 B) 0,1 C) 0,15 D) 0,2 E) 0,25
5. Bileşiğinformülü
CH4 0,1
I
II
III
IIC2H4
C3H8
Bileşiğin molsayısı
İçerdiği Hatomu mol
sayısı
İçerdiği Catomu kütlesi
(g)
Yukarıdaki tabloda I, II ve III ile belirtilen yerleregetirilmesi gereken değerler aşağıdakilerin hangi-sindeverilmiştir?
(C = 12 g/mol)
I II III A) 0,6 7,2 4,8B) 1,2 7,2 4,8C) 1,2 7,2 9,6D) 1,2 3,6 4,8E) 2,4 14,4 9,6
6. I. 0,2 mol Ca(HCO3)2
II. 0,2 mol oksijen atomu içeren CaSO4
Yukarıdakimaddelerinkütleleriaşağıdakilerinhan-gisindeverilmiştir?
(H = 1 g/mol, C = 12 g/mol, O = 16 g/mol, S = 32 g/mol, Ca = 40 g/mol)
I II A) 18,2 27,2B) 20,2 6,8C) 20,2 27,2D) 32,4 6,8E) 32,4 27,2
Mol Kavramı / 2
17
Konu Değerlendirme
7. SO3gazıiçinaşağıdakilerdenhangisiyanlıştır?
(S = 32 g/mol, O = 16 g/mol, NA = 6,02.1023)
A) 6,02.1023 tane SO3 molekülü 1 moldür.B) 1 mol SO3 gazı 80 gramdır.C) 1 mol SO3 gazı 4 atom içermektedir.D) Normal koşullarda 1 mol SO3 gazı 22,4 litredir.
E) 1 molekül SO3 gazı 80 NA
gramdır.
8. Oksijenin atom kütlesi 16'dır.
Buna göre, 32 NA
değeriO2içinaşağıdakilerdenhan-
gisiniifadeeder?
(NA = Avogadro sayısı)
A) Bir molekülünün kütlesiB) Bir gramındaki molekül sayısıC) Bir gramındaki oksijen atomu sayısıD) Bir molekülündeki atom sayısıE) Bir mol moleküldeki atom sayısı
9. Magnezyum (Mg) elementinin kararlı izotopları ve do-ğadaki bolluk yüzdeleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
24Mg
25Mg26Mg
İzotop
% 80
% x
% y
Bolluk yüzdesi
Magnezyumunortalamaatomkütlesi24,3olduğu-nagöre,tablodayeralanxveydeğerleriaşağıda-kilerinhangisindeverilmiştir?
x y A) 15 5B) 12 8C) 10 10D) 8 12E) 5 15
10. 21,6gramN2O5bileşiğiileilgiliaşağıdakiyargılar-danhangisiyanlıştır?
(C = 12 g/mol, N = 14 g/mol, O = 16 g/mol)
A) 0,2 moldür.B) 2,408.1022 tane N atomu içerir.C) 16 gram O atomu içerir.D) 18,4 gram NO2 ile eşit sayıda N atomu içerir.E) 22 gram CO2 ile eşit sayıda O atomu içerir.
11. AşağıdaverilenbileşiklereşitsayıdaHatomuiçer-diğinegörehangisininkütlesienfazladır?
(H = 1 g/mol, C = 12 g/mol, N = 14 g/mol, O = 16 g/mol)
A) H2O B) NH3 C) C2H4
D) C2H5OH E) C3H8
12. Aşağıda XY2, XY4 ve XZ bileşiklerinin molekül kütleleri verilmiştir.
• XY2: 190 • XY4: 261 • XZ: 135
Buna göre, ZF2bileşiğininmolekülkütlesikaçtır? (19F)
A) 54 B) 40 C) 38 D) 35 E) 30
13. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin kütlesidiğerlerininkindendahabüyüktür?
(O = 16 g/mol, NA: Avogadro sayısı)
A) 1 mol O3 molekülü
B) 3NA tane O3 molekülü
C) 4NA tane O2 molekülü
D) 6 tane O3 molekülü
E) 10 tane O atomu
18
Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler
Bir kimyasal tepkime, tepkimeye giren maddelerin tanecikleri
arasındaki bağların kopması ve taneciklerin yeniden düzen-
lenerek yeni kimyasal bağların oluşması şeklinde tanımlanır.
Kimyasal bir tepkimede maddelerin kimlikleri değişir. Girenlerin
ve ürünlerin kimyasal ve fiziksel özellikleri birbirinden farklıdır.
Yanma TepkimeleriBir maddenin O2 ile birleşmesine yanma denir. Metallerin oksi-
jenle tepkimesine yavaş yanma (paslanma) veya oksitlenme
denir. Hidrokarbonların (yalnızca C ve H içeren bileşikler) ve
organik bileşiklerin (C, H ve O içeren bileşikler) yanma ürünleri,
CO2 ve H2O'dur. Bazı yanma tepkimeleri şöyledir:
C(k) + O2(g) → CO2(g) (Kömürün yanması)
H2(g) + 1
2O2(g) → H2O(g) (Hidrojen gazının yanması)
Bazı maddeler ise yanmaz. Bu tür maddelere asal maddeler
denir.
Au(k) + O2(g) → Tepkime yok
He(g) + O2(g) → Tepkime yok
Oluşum (Sentez) / Ayrışma (Analiz) Reaksi-yonlarıİki veya daha fazla kimyasal türün tepkimeye girerek bileşik
oluşturduğu tepkime türüne oluşum (sentez) tepkimesi denir.
H2 + F2 → 2HF
N2 + 3H2 → 2NH3
Bazı maddenin ısı etkisiyle basit bileşiklere dönüşmesi tepki-
melerine ayrışma (analiz) tepkimeleri denir.
2KClO3(k) MnO2, 350 °C
2KCl(k) + 3O2(g)
MgCO3(k) Isı
MgO(k) + CO2(g)
Asit-Baz TepkimeleriGenellikle ekşi tada sahip ve aşındırıcı özellikteki maddeler asit
olarak sınıflandırılır. Sirkenin, limonun ve turunçgillerin ekşiliği
içerdikleri asitten kaynaklanır. Sulu çözeltisi kayganlık hissi
uyandıran ve acı tada sahip bileşikler için baz terimi kullanılır.
Sabunlar baz özelliğinden dolayı kayganlık hissi verir.
Sulu çözeltilerinde H+ iyonu oluşturan maddeler asit, OH– iyonu
oluşturan maddeler ise bazdır.
HCl(suda) → H+(suda) + Cl–(suda)
Kuvvetli asit
CH3COOH(suda) CH3COO–(suda) + H+(suda)
Zayıf asit
NaOH(suda) → Na+(suda) + OH–(suda)
Kuvvetli baz
NH3(g) + H2O(s) NH4+(suda) + OH–(suda)
Zayıf baz
Asit ve baz tepkimeye girip tuz ve su oluşturuyorsa bu tür
tepkimelere nötrleşme ya da nötralleşme tepkimesi denir.
Ürünlerde yalnız tuz oluşuyorsa bu tür tepkimelere asit-baz
tepkimesi denir.
Bir nötrleşme tepkimesi şu tepkime denklemlerinden herhangi
biri ile ifade edilebilir.
HCl(suda) + NaOH(suda) → NaCl(suda) + H2O(s)
Genel
tepkime
denklemi
H+(suda) + Cl–(suda) + Na+(suda) + OH–(suda) →
Na+(suda) + Cl–(suda) + H2O(s)
Genel iyon
denklemi
H+(suda) + OH–(suda) → H2O(s)Net iyon
denklemi
Çözünme-Çökelme TepkimeleriBazı çözeltiler birbirine karıştırıldığında, çözücü içinde çözün-
meyen ya da çok az çözünen bir madde oluşur. Katı hâldeki
bu madde, kabın dibine çöker. Bu tür tepkimelere çökelme
tepkimesi, oluşan katı maddeye de çökelti ya da çökelek denir.
2KI(suda) + Pb(NO3)2(suda) →
PbI2(k) + 2KNO3(suda)
Genel
tepkime
denklemi
2K+(suda) + 2l–(suda) + Pb2+(suda) + 2NO3–(suda)
→ PbI2(katı) + 2K+(suda) + 2NO3–(suda)
Gözlemci (tanık ya da seyirci) iyonlar: K+, NO3–
Genel iyon
denklemi
Pb2+(suda) + 2l–(suda) → PbI2(k)Net iyon
denklemi
ÇökelmePb2+(suda) + 2l–(suda) Pbl2(k) Çözünme
Çözünme-
çökelme
net denge
reaksiyonu
19
Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler / 1
1. xK2SO4 + yFeBr3 → Fe2(SO4)3 + zKBr
Yukarıdakidenkleşmiştepkimedeyeralanx,yvezkatsayılarıkaçtır?
x y z A) 3 1 5B) 3 2 6C) 3 2 5D) 3 2 4E) 3 1 6
2. • C3H8 + 5O2 → 3X+ 4H2O • 3H2SO4 + 2Y → Al2(SO4)3 + 6H2O • Ca(OH)2 + CO2 → Z + H2O
Yukarıdaki denkleşmiş tepkimelerde X, Y ve Zile gösterilen bileşikler aşağıdakilerin hangisindedoğruverilmiştir?
X Y Z A) CO2 Al(OH)3 CaCO3
B) CO Al2O3 CaOC) CO2 Al(OH)3 CaCD) CO2 AlH3 CaOE) CO AlH3 CaCO3
3. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin özelliği yanlışverilmiştir?
Bileşik Özelliği A) HCl AsitB) HNO3 AsitC) NH3 AsitD) NaOH BazE) Mg(OH)2 Baz
4. aH3PO4 + bCa(OH)2 → Ca3(PO4)2 + cH2O
tepkimesiyleilgili,
I. a değeri 3, b değeri 2'dir. II. Asit-baz tepkimesidir. III. c değeri 9'dur.
yargılarındanhangileridoğrudur? (a, b ve c tam sayılardır.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
5. I. KOH + H2SO4 → II. H3PO4 + Ca(OH)2 → III. CH3COOH + NaOH →
Verilen asit-baz tepkimeleri yazılıp en küçük tamsayılarla denkleştirildiğinde açığa çıkan H2O'nunkatsayılarıarasındakiilişkinasıldır?
A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > III D) III > II > I E) III > I > II
6. Aşağıda verilen reaktiflerden birer mol alınarak oksijen-le tepkimeye sokulduğunda karşılarında verilen ürün oluşuyor.
Reaktif Ürün I. Fe Fe2O3
II. Na Na2O III. Mg MgO
Bunagöre,yanmatepkimelerindeharcananoksijengazlarınınmolsayılarıarasındakiilişkinasıldır?
A) I = II = III B) I > III > II C) II > I > III D) III > I > III E) III > II > I
7. 2H3SbO4 + 3Ca(OH)2 → Ca3(SbO4)2 + 6H2O
Tepkimesiaşağıdakitepkimetürlerindenhangisineörnekverilebilir?
A) Yanma B) Asit-bazC) Analiz D) Çözünme-çökelme E) Elektroliz
20
Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler / 2
1. 2Fe + 6HNO3 → 2X + 3H2
DenkleşmiştepkimedeyeralanXmaddesiileilgili,
I. İyonik bir bileşiktir. II. Bileşiğin adı demir (III) nitrattır. III. Bir formülünde dört atom vardır.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
2.
NaBr(suda)
Pb(NO3)2(suda)AgNO3(suda)
Yeterli NaBr sulu çözeltisine aynı sıcaklıktaki AgNO3 ve Pb(NO3)2 sulu çözeltileri aynı anda ekleniyor ve bazı katılar oluşuyor.
Oluşan tuz Sudaki çözünürlüğü I. AgBr Az II. Pb(Br)2 Az III. NaNO3 İyi
Bunagöre,tepkimesonucuoluşantuzlarvesudakiçözünürlükleriiçinverilenlerdenhangileridoğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
"1A grubu metallerinin yaptığı bileşikler ve nitrat iyonu-nun yaptığı bileşikler suda iyi çözünür."
3. Aşağıdakimaddelerdenhangisiyandığındayalnız-casuoluşur?
A) CH4 B) Hg C) H2
D) C3H8 E) H2S
4. Aşağıda denklemler en küçük tam sayılarla denkleştiri-liyor.
I. Al + Fe2O3 → Al2O3 + Fe II. Fe + O2 → Fe2O3
Bunagöre,aşağıdakilerinhangisiyanlıştır?
A) II. deki Fe2O3'ün katsayısı, I. denklemdeki Fe2O3'ün katsayısından büyüktür.
B) I. nin katsayıları toplamı, II. ninkinden küçüktür.C) I. de metal atomlarının katsayıları eşittir.D) II. de ürünün katsayı toplamı, reaktiflerinkinden kü-
çüktür.E) I. denklemin ürünlerinin katsayılar toplamı, reaktifle-
rinkinden büyüktür.
5. • Alkali metallerin halojenli bileşiklerinin sudaki çö-zünürlükleri yüksektir.
• Pb, Hg, Ag metallerinin halojenli bileşiklerinin su-daki çözünürlükleri düşüktür.
Verilenbilgileregöre,aşağıdakituzçözeltilerindenhangilerininkarıştırılmasıylabirçökelekoluşmaz?
A) AgNO3(suda) + KCI(suda) →B) Pb(NO3)2(suda) + NaF(suda) →C) Hg(NO3)2(suda) + NaCI (suda) →D) NaNO3(suda) + MgCI2(suda) →E) Pb(NO3)2(suda) + NaBr(suda) →
6. Sabitsıcaklıktasabithacimlibirkaptagerçekleşen,
C3H4(g) + 4O2(g) → 3CO2(g) + 2H2O(g)
tepkimesindeaşağıdakilerdenhangisikorunmamış-tır?
A) Atom sayısı B) KütleC) Molekül sayısı D) Molekül türü E) Proton sayısı
21
Konu Değerlendirme
7. Kapalı bir kapta yalnız KCIO3 katısı vardır. Kap ısıtıldı-ğında
KCIO3(k) → KCI(k) + 3 2 O2(g)
tepkimesi artansız gerçekleşiyor.
Buolayileilgili,
KClO3'ün kütlesi
Zaman0 0 0
IZaman
IIZaman
III
Oksijen atomu sayısıToplam kütle
grafiklerindenhangileridoğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
8. Y'nin sulu çözeltisine X katısı atıldığında suda çözünen Z tuzu oluşurken T gazının açığa çıktığı gözleniyor.
Bunagöre, yukarıdaki olaya ait tepkimedenklemiaşağıdakilerinhangisindegösterilmiştir?
A) X(k) + Y(s) → Z(k) + T(g)B) X(k) + Y(s) → Z(suda)C) X(k) + Y(suda) → Z(suda) + T(g)D) X(k) + Y(suda) → Z(sıvı) + T(suda)E) X(k) + Y(suda) → Z(k)
9. Aşağıdakibileşiklerdenhangisininyakılmasısonu-cuoluşanmaddelerinmolsayılarınıntoplamı,reak-tiflerinmolsayılarınıntoplamındanküçüktür?
A) CH4 B) C2H6 C) C3H4
D) C2H5OH E) C2H2
10. CH2 – COO – C17H35 CH2 – OH
CH – COO – C17H35 + 3NaOH → 3X + CH – OH
CH2 – COO – C17H35 CH2 – OH
DenklemdeverilenXbileşiğininformülüaşağıdaki-lerdenhangisidir?
A) CH3 – COO – C17H35
B) H – COO – C17H35
C) C17H35 – COO – Na
D) C17H35 – COH
E) C17H35 – CONa
11. • Na2CO3 + H2O → X + NaHCO3
• 2X + Cl2 → NaOCl + Y + H2O
DenklemlerdeverilenXveYmaddeleriiçin,
I. Na+ iyonu içerme, II. iyonik bileşik olma, III. suda çözünme, IV. bazik özellik gösterme
özelliklerindenhangileriortaktır?
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
12. 2Ag + 2H2SO4 → X + SO2 + 2H2O
denklemindeyeralanXmaddesiileilgili,
I. İyonik bağlıdır. II. Bir formülünde 7 atom içerir. III. Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III