Download - modernizm postmodernizm
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
1/11
POSTMODERN
ZM-MODER N
ZM K
LEM
Songül SALLAN*
Songül BOY BEY
**
GIRI
1960'larm sonlar
^
na do
ru filizlenm eye b a
layan postmodernizm -
postm odern durum tar t
^
malar
^
özellikle Foucau lt'nun m odern top-
lum a ve akla yöneltti
i ele
tiriler çerçevesinde güç kazan
^ r. Frans a'da
sanat alanlar
^
nda ve Am erika'da m imarideki son geli
m eleri anlatm ak
üzere ortaya ç ^
kan bu kavram lar giderek di
er sosyal bilim lerde, m ü-
hendisliklikcle ve hatta t ^
p da bi le yaygm l
^
k kazanma ktad
^ r.
Postmodernizm tam olarak tan
^
mlanm
^
bir kavram de
ildir.
K onu ele a l
n
^
rken genellikle ikili bir tutum izlenm ektedir. Ilki K eller
ve Habermas'da oldu
u gibi postm odernizm in 1968 yenilgisinin
sonucu olarak geriye dönü
, yeni muhafazakar bir tepki, nos-
taljiyle var olan
n eklem le
tirilme sine dayal
^ toplum sal ve kültürel bir
teori olarak ele almm as
^ d ^
r . B u bak
^ aç
^
s ^
m odernist bir tav
^
rla post
m odemizm i incelemektir.
kincisi ise, L yotard'da oldu
u gibi post-
moderniz
^
ni kapitalist refah devletinin buna l
^
m ^ i le ortaya ç
^
kan kül-
türel bir olu
um olarak tan
^
mlamakd
^
r . Postm odernizm ba si tçe yeni
muhafazakarl
^
k veya neo liberalizm de
i ldir. Ay r
^
ca modernizmin
reddi veya tersi de
il, hele m utlak anlam
^
nda ötesi hiç de
ildir.
K avram olarak postm odernizm in ele a lm
^ mda bir di
er ikilik
ise ilkiyle paralel olarak post ön ekinden kaynaklanm aktad
^
r . M o-
dernist aç
^
dan yakla
anlar post önekini bir öncekini takip eden bir
dizi postiznrlerin sonucunda kullanm ^
ve hatta felsefi söylemleri-
ninde yap
^
salc
^
l ^
k söylemlerine dayand
^ r
^
ld
^
m
^
ifade etm i
lerdir (Gazo,
19 92; benzin, 19 91 ). Postm odernis t ler ise bir ön ek olan post u
alman
^
n bir pre kavrarnunda berab erinde get irece
ini bu tür bir
* A.O. D.T.C.F. Sosyoloji Bölümü Aras. Gör.
** Atatürk Kültür Merkezi, Uzman
^
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
2/11
314
ONGÜL SALLAN - SONGÜL BOYBEY
^
ta n
^
mlaman
n hatah oldu
unu b elirtmi
lerdir. (M utman ve Y e
eno
lu,
19 92; Foster, 1991 ). Lyotard'
^
n da b elirtti
i gibi postm odernizm yolun
sonuna varm
^
modernizm de
ildir, o süreç içinde bir durumdur.
Postmodern Toplum ve Kültikiin
Ö
ellikleri
M odernlik dü
üncesi 18. yüzy
^ lda Ayd
nlanma felsefecileri tara-
f
ndan formüle edilm i
tir. Ay d
^
nlanma K ant'
^
n deyimiy le insan ^
n dü
-
m ü
oldu
u durum dan kurtulup akl ^
n ^ yine insan ^ n kendisinin kullan-
maya ba
lamas
^
d
^
r . Akl
^
n
^
kendin kullanma cesaretini göster ifadesi
Ayd
^
nlanmac
^
la r
^
n parolas
^
olmu
tur (Gökberk, 199 0, s. 3 26). Ay d
^
n-
lanman
^
n tem el am ac ^
objektif, bilim , evrensel ahlak, hukuk ve kendi
içmant ^ nca düzenlenm i
özerk, yetkin sanata ula makt ^ . Ayd
^
nlanma
dü
ünürleri günlük ya
am daki özel kültürel birikim i de kullanm ay
^
di
er bir deyi le günlük ya
antm
^
n rasyonel örgütlenme sini sa
lamay
^
hedeflemi
lerdi (Foster, 1983, s. 5). 20. yüzy
^ lda ise bu olum luluk kay-
boldu. Akla olan bu sonsuz güv en sars
^
lmaya ba
la d ^
. Postm odernist-
lere göre Ay d
^
nlanm ada ide olarak görülen akl
^ n s
n
^
rlar ^ n
^
n ortaya
ç
^
kmas
^
sadece akl
n ve onun m eta anlat
^
lann
^
n bitti
i de
il, toplumsal
pratiklerinin karm a
^
kl
^ n
^
n yarat t ^ bir sonucada i
aret etm ekteydi.
Postm odernist leria akla ve m eta anlat ^
lara yön elik ele
tirilerine
geçm eden önce ileri düzeyde geli
m i
kapitalist toplum lardaki pratik-
lerin y aratt
^
toplum sal durum lar
^
öyle özetleyebiliriz:
1-
Postm odern toplum teknolojinin yaratt ^
ima jlarm ve bilgi ça-
^
n ^ n toplum udur. Postm odern dünyan
^
n kontrolü bilgisayarlardad ^ r.
H er bireyin ya
^ , medeni durum u, sa
l
^
, mal ^
, konut ve çal
^
m a duru-
m u ve y asal tarihleri veri bankalar
^
nda toplan
^
r (benzin, 19 91 , s. 25).
Lyotard postmodern toplum un bilgisayarla
m as
^
senaryosunun bir
abart
^
oldu
unu, ancak bunun b i r anlam land
^
rma ta ^
d
^
n
^
belirtir.
Ona göre bu abar t ^ bize b ilginin dönü
üm ünün belirli boyutlar
^ oldu-
unu v e onun kam unun gücü ve sivil kurum lar üzerindeki etkilerini or-
taya koym am
za izin vereb ilece
ini vurgular (Lyotard, 1990 , s. 11 ).
Çünkü, sistem içinde teknokratlar toplum u y önlendirir . ihtiyaçlar
^
yarat
^
r, böylece toplum daki bireyler m odernizm sürecinde akl
^
n, ka-
m u gücünün etkisiyle etkisizle
tirilirler.
2-
lk kapitalizm dönem inde olu
an prestij ve görü
ler de
i
m i
tir.
K i
isel ho
görü ,arzu ve tüketici bir kitlenin varl
^
postmodern dünya-
y
karekterize eder. Tüketim kayg
^
la r
^ e
itlik ilkesinin önüne geçmi
tir.
Tüketim doru k noktas
^
na gelm i
ve dünya ev rensel bir al
^
veri
mer-
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
3/11
POSTMODERN
ZM - MODERN
ZM K LEM
15
kezi olm u
tur . Lyotard bu durum u ça
da
kültürün s
^
f
^
r noktas
^
olarak adland
^
r ^
r . Tokyo'da Pa ris parfüm ünün kullan
^
lmas
^
. Hong-K ong'da retro elbiselerinin giyilm esi bu nlar ^ n birer göstergesidir
(Ly otard, 19 90 , s. 91 ; Denzin. 199 1, s. 5).
3 - Toplumsal tercihlerde Ba t
^
söz sahibidir. K i
isel olan politiktir,
politik olan ki
iseldir. Bir toplum sal teori birinden di
erine do
ru hare-
ket eder. Politik olarak a dland
^
r ^ lan dille, bilimsel olarak adland
^
r
^
lan
dil aras ^ nda b elirli bir içsel ba
lant
^
vard
^
r. H er ikiside ay n ^ seçi
den
kaynaklan
^
r -Bat
^
dan, kapitalizmden. Bilimsel olarak adland
r ^
lan
ve üretilen bilgi, hem devlet hem de uluslararas ^ kurulu lar taraf ^
ndan
yönlendirilir. Yönlendirici güç ise
medya
ve
ileti im a
d r.
Art
^
k
m edya kap italist ideolojinin bask ^ n m esajlar
^
n
n bir ileticisidir. Sa t
^ lan
eylerin son a
amas
^
imajd
r. Postmode rn kültür im ajlar
^
n kültürüdür.
Postmodern toplumu n, ma ddi -reel sm
^
nn
^
n betimlendi
i yap ^ ya
da du rum ka r
^
s
^
nda postm odernistler neyi ç ^ kar
^
r?
B az
postm odern istler sorunun yan
^
t ^
n
^
bireye üç kültürel kim lik
vererek çözüm leme k isterler. Bu kimlikler her türlü e
itlik ve özgürlük
m ücadelesinin tam am en sona erm esi de
i l, yeni ve farkl
^
toplumsal
hareketlerin üzerinde durulm as
^
n
^
i fade eder. Bu kimlikler toplum sal
cinsiyet,
^
rk, ve etnik yap ^
lard
r . B u yap
^
lar çerçevesinde sessiz kalm
^
az
^
nl
^
klar ^ n b ir sesi olarak, kültürel, ekolojik ve fem inist hareketler
desteklenir. Ye rel pratikler ve analizler bu çözüm lem enin anahtarlan-
d
^
r (Denzin, 1991, s. 2; M utman ve Y e
eno
lu, 1992, s. 4 7). Toplumsa l
hareketler, toplum sal ele
tiri ve analiz düzeyinde daha yerel daha b a
-
lamsal ve daha pragm atik olm al
d
^
r. B öylece m odernizmdeki evrensel
ben yerine postmodernizmin yerel benler kavram ^ ön- plana ç
^ kan-
hr.
Postm odernistlerin kabul et t ikleri bu noktaya Ly otard kat ^
lmaz.
Çünkü bu tür kategoriler toplum sal alan ^ heterojen ve totalize ede r.
Di
er bir deyi
le bu gene l kategoriler toplum sal kimliklerin karm a
k-
l ^ n
^
kavram ada kullan ^ lam aya cak denli indirgeyicidirler (Fraser ve
Nicholson, 1990).
Modernizm
ostmodernizm
M odern terimi H.R. Januss '
^
m a ra
t ^ rmalar ^
na g öre, i lk kez V .
yüzy ^
lda, Lat ince m odernus biçim iyle , H
^ ristiyanl ^
k sonras
^
dönemi
Rom an ve Pagan' ^
geçmi
ten ay
^
rm ak için kullan
hrken VI. yüzy ^ ldan
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
4/11
16
O N G Ü L S A L L A N - S O N G Ü L B O Y B E Y
sonra La tincede yenileyin anlam
^
nda bir terim olan modo yla
X . yüzy
^
ldan itibaren de felsefe ve din tart
^
malar
nda kullan
^
l
^
r. An-
cak terimin içeri
i her defas
nda cle
i
ir. H atta m oda olan gelip geçici
oland
^
r diyenler bile vard
^
r (Rockmore, 1989, s. 233 ; K üyel, 1977, s. 37).
i fkodernlik genel bir ter im olarak m odern dönem i tan
^ mlar
ki bu dönem B acon ve De scartes 'le ba
layan m odern felsefe, Galileo
ile ba
layan m odern bilim dönernidir. Farkl
^
kültürleri ve entellektüel
geli
imleri de - kapsar . Felsefede bu dönem Ayd
^
nlanma gelene
ini
(Kant '
^
), Löw it ve Ellul'un tekno lojinin yükse li
ini, Ma rx ve We ber '
in ekonomik örgütlerin yeni bir biçim kazanm as
^
n
^
içerir (Rockmore,
1989 , s. 235 ). Di er taraftan ise soyut devletten burjuva devletine dö-
nü
üm sürecini kapsar (L ash, 199 0, s. 123 ).
B oyne ve R attansi, modernlik ile m odernizm aras
^ nda bir ay
^ r
m
yapa r. Modernlik bilim selli
in ilerleyici birli
i ve politik-ekonomik ras
yonali tedir . M odernizm ise 19. yüzy
^ l
^
n sonlar
^
nda ve 20. yüzy
^
l ^ n
ba
la r
nda geli
en bir dizi sana tsal, estetik ve kültürel bir projedir
(K silner, 199 2; Lash , 199 0).
Ayd ^
nlanma, Tanr
^
m merkezi oldu
u kutsal bir düzenden
insan
n m erkez oldu
u bir düzene geçi
i tem sil etm ekteydi. Post-
m odern dünyada ise ne Tanr
^
, ne de insan m erkezdedir, m erkez de-
i l çok m erkezlilik esasd ^
r . Bu s is tem içinde insan b üt iinsel tutar l
^
bir ak
^
l, tarih in
a eden özne de
il, sürekli olu
halindeki, etkileyen ve
etkilenen, b ütünlülükten ve tutarliliktan yoksun, çe
itli özne konum la-
rm dan konu
an, çeli
kilere dü
en bir kimli
e sa hiptir
(N. Aksoy ve
B . Aksoy, 19 92, s. 58).
nsan akhrun yan ^
s ^ ra duygu lara, güdülere sahiptir. H atta duygu-
la r
^ ön plandad
r. B u nedenle çeli
ki ve farkl ^
l
^ k Postmodern ki
ili
in
tem ellerini olu
turur.
Postmodernizm üzer ine yap
^
lan tart
^
malara 1980'lerle birlikte
Frankfurt okulunun ikinci ve üçüncü ku
aklar ^
da kat
^
l
^ rlar. Ele
tirel
teorisyenlerin ilk ku
a
^
H orkheim er, Ma rcuse gibi, M arksist teoriyi ve
yeni toplumsa l ko
ullar ^
Freud'la teme llendirm eye ve Ma rksizmi gün-
celle
t irmeye çal
^
mi
lard
^
r (K eder, 1992). H aberm as ve izleyicilerinin
postmodernizm söylem in verdi
i yan
^
t olum suzdur ve hat ta dü
man-
ca d ^
r . H aberm as 'a göre çe
i tl i postm odernizm teorileri irrasyonalist
ve Ayd
^ nlanma kar
^
t
^ teorilerde görülebilecek m oderniteye yönelik
sald r
^
n
^
n bir biçimidir (Law rance, 1989, s. 3 15).
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
5/11
POSTMODERN
ZM - MODERN
ZM
K
LEM
17
Habermas Modernli
in Felsefi Söylemi : O n
ki De rs adl ^ ese-
r inde üç ana konu üzerinde odakla
^
r. Ilki, naodernlikten kurtulmak
isteyen Nietzsche ve onu n izleyicileri olan He idegger, Derida, B ataille
ve Foucau lt'ya kar ^
yöneltti
i ele
tirilerdir
kincisi, K ant sonras ^
fel-
sefecilerin do
ruluk ve gerçekli
in tem ellendirilrnesinde kar
^ la t
klar ^
güçlükler, ve üçüncüsüde m odernli
in norm atif içeri inin savunulma s
^ -
d ^
r.. Di
er bir deyi
le modemli
in ele
tirilerinin nerelerde sapt
^
r
^
ld
^
^
modernli
in felsefi tart ^
malar ^
nda neden arazlara dü
üldü
ü ve ya
a-
d
^ m ^
z ça
^
n tehlikeleri ve verdi
i sözlerinin ba
ar ^
s
zli
^
nda m odern-
lik söyleminin. savunulma s
^ d ^
r.
H egel'den Nietzsche'ye kadar olanlar ayd
^
nlanmac ^ ayd
nlanma-
sm
^ • dat görü
lülü
ü hakk
nda akl
n evrensel ele
tirisir^ i yapm
^
t
^
r.
Ancak N ietzsd
^
e ile baz
^
eyler de
i m i
tir. Nietzsche'yle iki olas ^ gö-
rü
terk edilir. Ilki m etafizik dü
üncenin ele
tirisidir. D i
eride ku
kucu,
karam sar davran
^
, duygusal olm ayan m etafizik kar ^ t
^ olan bilim sel
araçlarla donanm
^ estet ik, dünya tasar
^ rn ^ du . Hab erm as bu es te t ik
tasarunm
^ n art
^
k ölü oldu
unu iddia e denlerin kültür alan
^ nda da bu
sap
^
nan ^ n, moderniteye elveda dem enin ve postm odernite olarak adlan-
d
^
r
^
lan olguya geçi
in bir i
areti olup olma d
^
n
^
ara
t
^
r
^
n
H aberm as es te t ik rnoderniteyi (dünya tasar
^
m
^ n ^
) Weberci bir
anlamda tan
^ m lar. Estetik rnodernle
m e b ir kültürel farkhla
m a süre-
cidir ve toplum sal m odernle
m eden farkl
^
d
^
r. K ültürel alanlar
^
n fark-
hla m as
^
bilgi, ahlak, hukuk, ada let ve sanat alanlar
^ nda özerk ussall ^ k
ve ev rense llik ölçütlerinin geli
m esidir . Ayd
^
nlanma felsefecileri uz-
manla
m
^
kültürün bu b irikim ini günlük hayat
^
n zenginle
tirilm esi için
yani günlük hayat
^
n rasyonel örgütleni
i için kullanm ay
^
istemi
lerdir.
B u nedenle m odernlik sanat, hukuk, evrensel ahlak, nesnel bilim in ge
li
m esi çabas
^
yönünde, Ayd
nlanma dü
üncesine ula
m a olarak ele
al ^ nmal
^ d
^
r , yani tamam lanmam
^ bir projedir. M odernlik projesi bir
ölçüde ya
anan 'dünyan
^
n bilim sel-teknolojik ak
^
lc ^ l
^
k tarafmda n kolo-
nile
t ir i lm esi ve bir uzm anl ^
k kültürünün ba sk
s ^
yla sonuçlanm
^
t
r.
Toplumsal ussall ^
k, adalet ve ahlaki art
^
racak bir yönde ge rçekle
ti -
rilernemi
bir potansiyele sahipdir. Bu nedenle m odernlik projesi sür-
dürülmelidir (Lawrence. 1989, s. 3 17 -31 8).
H abermas m odernli
in felsefi söylem ini yeniden in
a ederken
Foucoault 'un akl ^
n bu düny aya a i t oldu
u fikrinde hem fikirdir. An-
cak bu gerçeklik ile sahtelik, do
ru ile yanl ^
aras
^ ndaki ayr
mlara en-
gel olmaz. Bu ay r
^
mlar ^
yapm ak için kullan
^
lan standartlar içkin olarak
-onlar ^
n somut dillerinde kültürlerinde, pratiklerinde- vard ^
r (Mc Carty
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
6/11
318
ONGÜL SALLAN - SONGÜL BOYBEY
1991 , s. 151) ve ileti
im sel ey lem lerde dile getirilir. Ileti
imsel eylemin
tamam iyle özneler aras
^
na dayal
^
paradigmas
^
nda özne felsefesini red-
deder. Çünkü, ili
kiyi kuran özne de
ildir. Ö zney i kendi öznelli
i için-
de kuran i li
kilerdir. Hab erm as için do
ruluk, dil kullan
m
nda öner-
m elerin olgusal içeri
ine denk dü
en b ir gerçeklik iddias ^ d
^
r . Bir
eyin
do
ru oldu
unu söyledi
imiz zam an söyledi
imiz
eyi olgusal karntla
v e m a n t
^
ksal tart
m alarla destekleyebilece
im izi i fade ederiz. B u ise
insan eylem lerinin anla
lmas
^
n
^
Sa
lar . B unu gerçe kle
t i ren uzla
^
m
ilkesi b ilen ak
^
l ve özgür iradeye sa hip insanlar aras
^
nda diyalogla ka-
zan
^
lan bir anla
m ad
^
r.
Ha bermas 'a göre Bat
^
toplum u en iyi olm akla birl ikte m odern ka-
pitalizm geri lim ve çat
^
m alarla ça t lam
^
t
^
r . B ilim b ir üretim gücüdür
ve bir anlam da siyaset alan
^ na da yay
^
lm
t
r Siyaset alan
ise ekono-
m iyi kim in yönetece
i teknik karar verme sorununa indirgenmi
tir.
Siyaset bir çe
i t teknoloji, m odern kapital izm in ba
l ^
ca ideolojik özel-
li
i o lm u
tur Mc Carty, 1991, s. 141). Devlet ve hükümetin e
ilimi
bilimi ve teknolojiyi kontrol eder, m etalarm de
erini etkilem eyi ola-
nakl
^
k
^
lar, yeni bir etki yarat
^
r . Siyaset pragm atik bir i
olunca, kitle-
ler siyasal sisteme ba l
^
l
^ k hissedemezler ve e
er sistem kararl
^
bir eko
nom ik geli me sa
layam azsa ondan kolayca vazgeçilir. Böyle dönem ler-
de ekolojik ve dini uyan ^
hareke tleri ve hatta kad
^
n hareketleri m e
ru-
luk bunahm lar
^ nda e tkin olurlar (G iddens, 1991 ).
Lyotard 'a göre i se H aberm as '
^
n ileti
imsel eylem i uzla
m a ve an-
la
m a yoluyla geçerli k
^
lm ma çabas ^
düzenin m e
rula
t
^
r
^
lmas
^
d
^
r. Çö-
z üm Ayd mlanman
^
n formüllerine geri dönü
le olamaz. Ayd
^
nlanma
akl
ve ahlak
^
göklere ç
^
karan bir proje olarak ba
ar
^
s
^
zl
^
a u
ram
^
t
^
r.
Lyotard postm odernizm terim ini f ii len kullanan ve postm odernist
olarak adland
^
r
^
lan bir kaç dü
ünürden biridir . L yotard her ne kada r
ilgi oda
m
^
n epistem olojik oldu
unu b elirt ir ise de daha çok postm o-
dernizmi sanayi sonras ^
toplumlar
^
n e
ilim leriyle aç ^
klar. Postmodern
toplum bilgisayar, enform asyo n, bilim sel bilgi, i leri teknoloji ve bu n-
lardan kaynaklanan h
zl ^ de
i
m e top lum udur . M odern ça dan post-
m odern ça
a geçi ldikçe bi lginin konum u da de
i
ir. Bilim sel bilgi bir
söylem türüdür. Son k
rk y
^
l içinde hem en hem en bütün bi lim dallar
ve teknolojiler dille ilgilenmi
lerdir: linguistik teorileri, sibernatik prob-
lem ler, bilgisayar dilleri , tercüm e sorunlar
^
, enform asyon gibi. Enfor-
m asyon m akina la r
^
ses ve görsel imgelerin dola
m
^
nda e tkili oldu
u ka-
dar ö
renim dola
m
^
nda da etkili olacakt
^
r. Bilgi üreticileri ve ku llam -
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
7/11
POSTMODERN
ZM - MODERN ZM K LEM
19
c
^
la r
^ ö
renmeyi ya da bulmay
^ istedikleri ne olursa olsun ona ula
abi-
lirler. Lyotard bilginin kullan
^ m sürecini
öyle aç
^
klar:
B ilgi sat
^
lm ak üzere , yeni bir üretim de de
erlendirilmek
üzere tüketilir. Her iki durumda da amaç mübadeledir.
B ilgi kendinde bir am aç olm aktan uzakla
m akta, kullan
^ m
de
erini kaybetm ekiedir . (Lyotard, 199 0, s. 11).
B ilginin bu niteliklerinden dolay
^
Ly otard temele bilgiyi de
il dil
oyunlar
^ n ^ al
^
r. Ona göre dil oyunlar
^
toplum u bir arada tutan toplum -
sal ba
d
^
r . Dil oyunlar
^
farkl
^
evrelerde farkl
^
biçim lere bürünebilir.
Oyun içinde yap
^
lacak ham leleri tan
^
m layan kurallar üzerinde her han-
gi bir uyla
^
m
^
n yerel olm as
^ gerekir . Genç ya da ya
l
^
, erkek ya da
kad
^
n, zengin ya da fakir, her biri her zam an özgül ileti
im dev relerinin
dü
üm noktalar
^
na yerle
tirilebilirler. D i
er bir deyi
le bir ki
i her za-
m an farkl
^
iletilerin gelip geçti
i bir m enzilde yer alabilir. Dil oyunla-
r
^ na kat
^
lmak berab erinde m ücadele ve çat
^ m ay
^
da iç erir.
Ly otard dil oyunlar
^
hakk
^
nda üç gözlem de bu lunur. Ilki dil oyun-
la r
^ n
n kurallar
^
kendi içinde kendi m e
ruluklann
^ ta
^
m azlar. Am a aç
^ k
ya da de
il oyuncu lar aras
^
ndaki bir anla
m an
^
n nesnesidirler. B u ise
oyuncular
^
n kurallar
^
ke
fettikleri anlam
^
na gelmez.
kincisi e
er ku-
rallar yoksa oyunda y oktur. Üçüncüsüde her söylem bir oyundaki ha-
reketi niteler. B u hare ket konu
m ad
^
r , söz (parole) dür. Anlam larm,
kelimelerin ve deneyim lerin dönü
üm lerindeki sonsuz ke
iftir (Lyo-
tard, 199 0, s. 18-20).
Postmodern ça
da
bilim, var olan bil im pragm ati
inin farkhla
-
t
^ nc
^
, dü
ünsel ya da p aralojik etkinlik i
levi, m eta buyuruculara i
a-
ret etmek ve oyunculara farkl
^
olanlar
^
n kabul edilm esi için istekte bu-
lunmakt
^
r. Keller'e göre bu noktada Lyotard'
^
n pos tmodern b i l im
ana lizi Althusser ' in epistem olojik k
^
r
^
lm alar , Foucault 'un ep is tem e
ve K hun 'un paradigm a de
i
iklikleri a nlay
^ ^ na dayanm aktad
^
r, gü-
nümüzde bilimle u
ra
an kim selerin fiilen yap t
^
klar
^
eyleri m i betim -
ledi
i , yoksa sadece b u m odeli bugün postm odern teorinin norma tif
bir ideali olarak m
^
önerdi
i aç
^
k de
ildir (K ellner, 1992, s. 69 ). Ancak
Ly otard için önem li olan bilgi yerine dil oyunlar
^
ve onlar ^
n pragma-
t ik boy utland
^
r. Dil oyunlann
^
n de
i
ik türleri va rd
^
r. Üslüba göre
dil oyunlar
^
na m uhatap olanlar ^
n konum lar
^ de
i
ir.
Dil oyunlar
^
içinde yer alan önermes el söylemler ya da m esajlar
^ n
biçim leri buyurucu, em ir verici, tavsiye edici, istek bildirici biçim de
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
8/11
320
ONGÜL SALLAN - SONGÜL BOYBEY
düzenleneb ilir. Ö rne
in üniversite aç ^ kt ^
r önermesi bir dekan ya da
bir rektör taraf
^
ndan üniversite personeline söylendi
inde önermeyi
dile ge tiren otoriteyle yüklenm i
olarak me saj
^
n etkileyici konum una
sahip olacakd
^
r (Lyo tard, 1990 , s . 18).
Anlat
^
sal Bilgi ve Bilimsel Bilgi
Anlat ^
lar; güncel öyküler, m itler, m asallar, destanlar ve de
erler-
dir. Anlat
^
lar varolan m e
ru, yerle
m i
kurumlarla olum lu ya. da olum -
suz b ütünle
m i
m odelleri içerirler. Anlat ^ form unda do
ruluk, yargi
ve g üzellikle ilgili ifadeler birlikte i
le
lir.
B ilim sel bilgi ise bir söylem türüdür. B ilginin zihinden ve ha tta
bireyin yeti
tirilm e sürecinden ayr
^ lmayaca ^ yolundaki anlay ^ ^
n mo-
da s ^
geçmi
t ir. Bilgi tümüy le onu elde edenden. d ^ salla
m
^ t
^
r. B ilgi
art ^
k bir tüketim objesidir, alunr-sat
^
l^ r yani ekonom ik dönü
üm i li
-
kisine dönü
m ü
tür. B ilgi sat
^
lma k üzere üret i li r , bir m übadele arac
^
olmu
tur. Sanay i sonras
^
postmodern toplum da
bilim ulusa l devletle-
rin üretici kapasitesi alan
^
nda önceli
ini korur. Ly otard'a göre ulusal
devletlerin bir gün geçm i
te toprak denetim i için verdikleri sava
gibi
enform asyon denetimi için sava
malar
^ kaç
^
n
^
lmaz olacakt
^
r (Lyotard,
19 90 , s. 12).
B ilimsel b ilgi temelinde anlat
^
sal bilgiyi (gerçekte Ly otard bu b ilgi
türü hakk
^
nda fazla bilgi verme z, onun odak noktas ^
bilimsel bilginin
ticarile
m esi, m etala
m as
^
d ^
r) anlat
sal bilgi tem elinde bilimsel b ilginin
varl
^
n
^
ve geçerlili
ini anlam ak pek de müm kün de
ildir. Ancak h er
iki bilgi türüne de ihtiyaç va rd
^ r. He r iki bilgi türü de ifadelerden olu-
ur. Ifadeler ço
unlukla uygulanabilir kurallar çerçev esinde oyuncular
taraf
ndan yap
^
lan hareketlerdir. B u ku rallar b ir özel bilgi türüne öz-
güdür. Anlat
^ sal bilgiler kan
^
tlam a ve sorgulam aya yönelm eden kendi-
ni do
rular. Onlar
^
n geçe rlili
ini sorgulayanlar ise bilim a dam lar
^
d
r.
Anlat
^
lar bilim adam lar
^
taraf
^ ndan ilkel, geri, yaba nc
^
, geleneksel, ide-
olojik, otoriter, önya rg
^
l
^
gibi terim lerle s
^
n
^ flandn
larak tan
^
m lama ve
kan
^
t lam aya uygun olmad
^ klar ^
sonucuna yard
^ mlar.
Ly otard, bilginin me
rula
^ m anlat
^
sm ^
iki m it içinde ele ahr. Bu n-
lar ayn
^
zam anda u lusa l m i tle r o lan insan
^
n özgürlü
ü ve b ütünsel
bilginin kurgusa l birli
idir.
lki 18. yüzy
^
l Fransas
^
ve Frans
^
z devri-
m idir. Ikincisi ise H egelci Alma n gelene'
idir.
lki aktif, ey lem ci bir
yap ^
da ikincisi bütünselci bir yap
^
dad
r. Ona göre b u yönlendirici an-
la t
^
lar ça
da
top lum larda i
levlerini yitirm i
lerdirler. H er ne kadar
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
9/11
POSTMODERN
ZM - MODERN
ZM
K
L E M
21
Ly otard yönlendiricilerin kesin bitti
ini söylemekte ise de bu nu bizim
gibi ülkeler ve üçüncü dünya ülkelerinde söylem ek pek de m üm kün
de
ildir.
M eta anla t ^
derken Lyotard tüm bir tar ihi ve toplum u özsel ku-
rum sal, ilkeler etraf
^
nda aç
^
klayan ve anlatan, global sistem leri, büyük
tarih felsefelerini ve toplum sal kuram lan kasteder. H er ne kadar Ly o-
tard büyük anlat
^
lata itiraz etse de K ellner'm de belirtti
i gibi büyük
anlat' olm aks
^
zm genel bir postm odernizm teorisi ortaya koym ak ola-
naks
zd
^
r. Ge rçekte Lyo tard bu tür ele
t ir ilere y an
^
t verm ek yerine
sanatsal tecrübe, ve a vantgarde'l savunur, ve postm odernizmi
öyle
tan
^ mlar:
Postm odern, modern içindeki sunum un kendisindeki su-
nulamayan
^
ileri süren ; iyi biçim lerin, ula ^
lma z için besle-
nen nostaljiye kollektif olarak kat
^ lmay ^
olanakl
^
k^
lacak üs-
lup uyla
^
m m
^
n tesellisini kendisinden esirgeyen; zevk almak
için de
il, daha güçlü bir sunulam az duygu su ortaya koym ak
için yeni sunum lar pe
inde ko
and
^
r. Postm odern bir sanat-
ç ^
ya da ya zar, bir felsefeci konum un.dad ^
r . Y azd ^
metin,
üretti
i çal
^
m a ilke olarak önceden konulm u
kurallar tara-
f
ndan yönetilme z ve bu nlar tan
^ d ^
k kategorilerin uygulan-
m as
^
yla b elir leyici b ir kay g
^
ya göre de
erlendirilemezler.
B izzat sanat eseri bu ku ral ve kategori ler i arar . O vakit
sanatç
^
ve yazar , yap
^ lm ^
olacak olan
^
n kura llarm
^
formül-
le
tirebilm ek için hiç bir kurala tabi olm aks
^
z ^
n ça l
^
makta-
d
^
r. Bundan ötürü eser ve m etin bir olay niteli
indedir; yine
bunda n ötürü eserler yazarlar ^ iç in her zam an çok geç ka-
l
^
rlar ya da ayn
^
kap ^ ya ç
^ km ak üzere, i
lerli
e kavu
turulma-
la r
^
, esere dökülerek gerçekle
tirilm eleri her zam an çok er-
ken olur. Postm odern, gelecek geçm i
zaman
^
n paradoksla-
nyla anla
^
lmand ^ r (K ellner , 199 2, s . 70 ).
B enzer olarak Mutman ve Y e
eno'
lu 'da m eta anlat
^
larm günü-
m üzde sadece bir söylem türü de
il, bir pratik olarak görülme si gerek-
ti
ini vurgularlar . Bu m eta anlat
^
larm sonun gelmesi de
il, anlatt
^
ya da söylem in statüsünde tem el bir dönü
üm ün belirm esi olarak dü-
ünülm esi gerekir (Mutm an ve Y e
eno
lu, 1992, s. 47 ).
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
10/11
322
ONGÜL SALLAN SONGÜL BOYBEY
SONUÇ
Ly otard kendisine yöneltilen ele
tiriler teme linde m eta anlat
^
larm
reddinde dayanak noktas ^ olarak toplum sal alan ^
n heterojen ve tota-
lize edilmez oldu
u dü
üncesini benimser. Postmodern anlat
^
yerel ol-
m al
^
d
^
r; sanat, edebiya t, din vb . alanlar
^
kendi özgiinlükleri içinde ta-
^
m al ^
d
^
r. Ancak bu alanlar
^ n ha ngilerinin öncelik ta ^
yaca ^
ya da
a ^
rl
^
kl ^
olaca
^
konusunda bir belirlem e yoktur. Bu b ir tercih sorunu-
dur. Ayr
^
ca postm odernistler tek bir yerel anlat
^
y
^
de
il, bir ço
unu bir
arada ta ^
yan ve farkl
^
l ^
klar
^
n' koruya n bir tercihler zincirini dile geti-
r irler. B u durum bir yandan be lirsizlik ve olum suzlu
a do
ru gidi
i
m e rula
t ^
rmaya yarayaca ^
gibi öte yandan farkl
^ la
m a ve çoksesli-
li
in tekrar gündem e gelm esi yitip giden insan
^
, kendisine ve toplum a
yeniden hat ^
rlatma da bir yololacakt
^
r. Yoksa tek bir yerel anlat
^
n
^
n
egemen k
^ l ^ nmas ^
de
ildir.
Ep istemolojik aç
^
dan ise postmodernizm in bir felsefi söylem ola-
bilm esi için kendini bir m eta anlat
^
olarak temellendirmesi gerekmez
m i? B u m üm kün mü? Bu na burada postm odern ve m odern kültürün
durum unu k
^
saca irdeleyerek yan
^
t a ram aya ça l
^
t
^
k. Y oksa postm o-
dernizm ileri düzeyde sanay ile
mi t op lum la rm durum unu m e
rula
-
t
^
rmay
^ sa
layacak toplum sal ve kültürel bir teori olarak m ^
de
erlen-
dirilmelidir ?
Kaynakça
Aksoy, N. ve Aksoy,
B.
1992
ki Ayd
^
nlanma ,
Birikim
Ocak Say
s ^
.
Conner, S. 1992 Postmodernist Culture
B lackwell Pub., Cam bridge.
Denz in , K. N. 1991
Image s of Postmod ern Society
Sage Pu b., London.
Foster , H. 1983 The Anti-Aesthetic Essays on Postmodern Culture
Bay
Press, Wa shington.
Fraser, N. ve Nicholson , L. 199 0
Social Criticism without Philosophy:
An Encounter Between Feminizm and Postmodernizm ,
Femi-
nizm / Postmodernizm M. Nicholsen (Ed.), Roudledge, New
York.
Gazo, L. 1992
Postm odernizm Üzerine Bir Söyle
i ,
^
slami Ara
t
rma-
lar Dergisi
Bahar Say
^
s
.
Giddens, A. 1991 Jurgen Habermas ,
Ça
da
Temel Kuramlar
Q .
Skinner Ed.) , Çev. -A. Dem irhan, Vadi Y ay., Ankara.
-
8/18/2019 modernizm postmodernizm
11/11
POSTMODERN
ZM - MODERN
ZM
KILEM
23
Gökberk, M . 1990 Felsefe Tarihi
Rem zi K itabevi,
stanbul.
K ellner, D. 1992 Toplum sal Teori Olarak Postmodernizm .
Birikim
A ustos Say
^ s
^ .
K üyel, M . 197 7 K lasik Skolast ik M odern ,
Klasik Ça
Dü üncesi ve
Ça
da Kültür (Birinci Sem pozyum B ildirileri), Türk Tarih K uru-
m u Y ay ., Anka ra .
Lash, S. 199 0 Socologly of Postmodernizm
Routledge, L ondon.
Law rance, F. 1989 H aberm as and Discourse of M odernitiy: Twelve
Lectures (Review Essay),
Political Theor y
May.
Ly otard, J.F. 19 87 Introduction: The Postm odern C ondition
Af-
ter Philosophy: The End or Transformation
K .B . B aynes ve T.
Mc Carty (Ed.), MIT Press, Mass.
1990
Postmodern Durum
Çev. A. Çi
dem A ra Yay. , stanbul.
Mc, Carty, T. 1991 Habermas ve Modernli
in felsefi Söylem i ,
Ça
da Temel Kuramlar
Q. Skinner (Ed.), Çev. A. Dem irhan,
Vadi Y ay. , Ankara.
Mutman, M. ve Y e
eno
lu M , 1992 B ilimlerde ve Toplum larda M o-
dernizm ,
Birikim
Ocak Say ^ s
^
.
Rocm ore, T. 1989 M odernity and Reason: H aberm as and H egel
Man and World
Vol. 22.