modernizm postmodernizm

8/18/2019 modernizm postmodernizm

1/11

POSTMODERN

ZM-MODER N

ZM K

LEM

Songül SALLAN*

Songül BOY BEY

**

GIRI

1960'larm sonlar

^

na do

ru filizlenm eye b a

layan postmodernizm -

postm odern durum tar t

^

malar

^

özellikle Foucau lt'nun m odern top-

lum a ve akla yöneltti

i ele

tiriler çerçevesinde güç kazan

^ r. Frans a'da

sanat alanlar

^

nda ve Am erika'da m imarideki son geli

m eleri anlatm ak

üzere ortaya ç ^

kan bu kavram lar giderek di

er sosyal bilim lerde, m ü-

hendisliklikcle ve hatta t ^

p da bi le yaygm l

^

k kazanma ktad

^ r.

Postmodernizm tam olarak tan

^

mlanm

^

bir kavram de

ildir.

K onu ele a l

n

^

rken genellikle ikili bir tutum izlenm ektedir. Ilki K eller

ve Habermas'da oldu

u gibi postm odernizm in 1968 yenilgisinin

sonucu olarak geriye dönü

, yeni muhafazakar bir tepki, nos-

taljiyle var olan

n eklem le

tirilme sine dayal

^ toplum sal ve kültürel bir

teori olarak ele almm as

^ d ^

r . B u bak

^ aç

^

s ^

m odernist bir tav

^

rla post

m odemizm i incelemektir.

kincisi ise, L yotard'da oldu

u gibi post-

moderniz

^

ni kapitalist refah devletinin buna l

^

m ^ i le ortaya ç

^

kan kül-

türel bir olu

um olarak tan

^

mlamakd

^

r . Postm odernizm ba si tçe yeni

muhafazakarl

^

k veya neo liberalizm de

i ldir. Ay r

^

ca modernizmin

reddi veya tersi de

il, hele m utlak anlam

^

nda ötesi hiç de

ildir.

K avram olarak postm odernizm in ele a lm

^ mda bir di

er ikilik

ise ilkiyle paralel olarak post ön ekinden kaynaklanm aktad

^

r . M o-

dernist aç

^

dan yakla

anlar post önekini bir öncekini takip eden bir

dizi postiznrlerin sonucunda kullanm ^

ve hatta felsefi söylemleri-

ninde yap

^

salc

^

l ^

k söylemlerine dayand

^ r

^

ld

^

m

^

ifade etm i

lerdir (Gazo,

19 92; benzin, 19 91 ). Postm odernis t ler ise bir ön ek olan post u

alman

^

n bir pre kavrarnunda berab erinde get irece

ini bu tür bir

* A.O. D.T.C.F. Sosyoloji Bölümü Aras. Gör.

** Atatürk Kültür Merkezi, Uzman

^


2/11

314

ONGÜL SALLAN - SONGÜL BOYBEY

^

ta n

^

mlaman

n hatah oldu

unu b elirtmi

lerdir. (M utman ve Y e

eno

lu,

19 92; Foster, 1991 ). Lyotard'

^

n da b elirtti

i gibi postm odernizm yolun

sonuna varm

^

modernizm de

ildir, o süreç içinde bir durumdur.

Postmodern Toplum ve Kültikiin

Ö

ellikleri

M odernlik dü

üncesi 18. yüzy

^ lda Ayd

nlanma felsefecileri tara-

f

ndan formüle edilm i

tir. Ay d

^

nlanma K ant'

^

n deyimiy le insan ^

n dü

-

m ü

oldu

u durum dan kurtulup akl ^

n ^ yine insan ^ n kendisinin kullan-

maya ba

lamas

^

d

^

r . Akl

^

n

^

kendin kullanma cesaretini göster ifadesi

Ayd

^

nlanmac

^

la r

^

n parolas

^

olmu

tur (Gökberk, 199 0, s. 3 26). Ay d

^

n-

lanman

^

n tem el am ac ^

objektif, bilim , evrensel ahlak, hukuk ve kendi

içmant ^ nca düzenlenm i

özerk, yetkin sanata ula makt ^ . Ayd

^

nlanma

dü

ünürleri günlük ya

am daki özel kültürel birikim i de kullanm ay

^

di

er bir deyi le günlük ya

antm

^

n rasyonel örgütlenme sini sa

lamay

^

hedeflemi

lerdi (Foster, 1983, s. 5). 20. yüzy

^ lda ise bu olum luluk kay-

boldu. Akla olan bu sonsuz güv en sars

^

lmaya ba

la d ^

. Postm odernist-

lere göre Ay d

^

nlanm ada ide olarak görülen akl

^ n s

n

^

rlar ^ n

^

n ortaya

ç

^

kmas

^

sadece akl

n ve onun m eta anlat

^

lann

^

n bitti

i de

il, toplumsal

pratiklerinin karm a

^

kl

^ n

^

n yarat t ^ bir sonucada i

aret etm ekteydi.

Postm odernist leria akla ve m eta anlat ^

lara yön elik ele

tirilerine

geçm eden önce ileri düzeyde geli

m i

kapitalist toplum lardaki pratik-

lerin y aratt

^

toplum sal durum lar

^

öyle özetleyebiliriz:

1-

Postm odern toplum teknolojinin yaratt ^

ima jlarm ve bilgi ça-

^

n ^ n toplum udur. Postm odern dünyan

^

n kontrolü bilgisayarlardad ^ r.

H er bireyin ya

^ , medeni durum u, sa

l

^

, mal ^

, konut ve çal

^

m a duru-

m u ve y asal tarihleri veri bankalar

^

nda toplan

^

r (benzin, 19 91 , s. 25).

Lyotard postmodern toplum un bilgisayarla

m as

^

senaryosunun bir

abart

^

oldu

unu, ancak bunun b i r anlam land

^

rma ta ^

d

^

n

^

belirtir.

Ona göre bu abar t ^ bize b ilginin dönü

üm ünün belirli boyutlar

^ oldu-

unu v e onun kam unun gücü ve sivil kurum lar üzerindeki etkilerini or-

taya koym am

za izin vereb ilece

ini vurgular (Lyotard, 1990 , s. 11 ).

Çünkü, sistem içinde teknokratlar toplum u y önlendirir . ihtiyaçlar

^

yarat

^

r, böylece toplum daki bireyler m odernizm sürecinde akl

^

n, ka-

m u gücünün etkisiyle etkisizle

tirilirler.

2-

lk kapitalizm dönem inde olu

an prestij ve görü

ler de

i

m i

tir.

K i

isel ho

görü ,arzu ve tüketici bir kitlenin varl

^

postmodern dünya-

y

karekterize eder. Tüketim kayg

^

la r

^ e

itlik ilkesinin önüne geçmi

tir.

Tüketim doru k noktas

^

na gelm i

ve dünya ev rensel bir al

^

veri

mer-


3/11

POSTMODERN

ZM - MODERN

ZM K LEM

15

kezi olm u

tur . Lyotard bu durum u ça

da

kültürün s

^

f

^

r noktas

^

olarak adland

^

r ^

r . Tokyo'da Pa ris parfüm ünün kullan

^

lmas

^

. Hong-K ong'da retro elbiselerinin giyilm esi bu nlar ^ n birer göstergesidir

(Ly otard, 19 90 , s. 91 ; Denzin. 199 1, s. 5).

3 - Toplumsal tercihlerde Ba t

^

söz sahibidir. K i

isel olan politiktir,

politik olan ki

iseldir. Bir toplum sal teori birinden di

erine do

ru hare-

ket eder. Politik olarak a dland

^

r ^ lan dille, bilimsel olarak adland

^

r

^

lan

dil aras ^ nda b elirli bir içsel ba

lant

^

vard

^

r. H er ikiside ay n ^ seçi

den

kaynaklan

^

r -Bat

^

dan, kapitalizmden. Bilimsel olarak adland

r ^

lan

ve üretilen bilgi, hem devlet hem de uluslararas ^ kurulu lar taraf ^

ndan

yönlendirilir. Yönlendirici güç ise

medya

ve

ileti im a

d r.

Art

^

k

m edya kap italist ideolojinin bask ^ n m esajlar

^

n

n bir ileticisidir. Sa t

^ lan

eylerin son a

amas

^

imajd

r. Postmode rn kültür im ajlar

^

n kültürüdür.

Postmodern toplumu n, ma ddi -reel sm

^

nn

^

n betimlendi

i yap ^ ya

da du rum ka r

^

s

^

nda postm odernistler neyi ç ^ kar

^

r?

B az

postm odern istler sorunun yan

^

t ^

n

^

bireye üç kültürel kim lik

vererek çözüm leme k isterler. Bu kimlikler her türlü e

itlik ve özgürlük

m ücadelesinin tam am en sona erm esi de

i l, yeni ve farkl

^

toplumsal

hareketlerin üzerinde durulm as

^

n

^

i fade eder. Bu kimlikler toplum sal

cinsiyet,

^

rk, ve etnik yap ^

lard

r . B u yap

^

lar çerçevesinde sessiz kalm

^

az

^

nl

^

klar ^ n b ir sesi olarak, kültürel, ekolojik ve fem inist hareketler

desteklenir. Ye rel pratikler ve analizler bu çözüm lem enin anahtarlan-

d

^

r (Denzin, 1991, s. 2; M utman ve Y e

eno

lu, 1992, s. 4 7). Toplumsa l

hareketler, toplum sal ele

tiri ve analiz düzeyinde daha yerel daha b a

-

lamsal ve daha pragm atik olm al

d

^

r. B öylece m odernizmdeki evrensel

ben yerine postmodernizmin yerel benler kavram ^ ön- plana ç

^ kan-

hr.

Postm odernistlerin kabul et t ikleri bu noktaya Ly otard kat ^

lmaz.

Çünkü bu tür kategoriler toplum sal alan ^ heterojen ve totalize ede r.

Di

er bir deyi

le bu gene l kategoriler toplum sal kimliklerin karm a

k-

l ^ n

^

kavram ada kullan ^ lam aya cak denli indirgeyicidirler (Fraser ve

Nicholson, 1990).

Modernizm

ostmodernizm

M odern terimi H.R. Januss '

^

m a ra

t ^ rmalar ^

na g öre, i lk kez V .

yüzy ^

lda, Lat ince m odernus biçim iyle , H

^ ristiyanl ^

k sonras

^

dönemi

Rom an ve Pagan' ^

geçmi

ten ay

^

rm ak için kullan

hrken VI. yüzy ^ ldan


4/11

16

O N G Ü L S A L L A N - S O N G Ü L B O Y B E Y

sonra La tincede yenileyin anlam

^

nda bir terim olan modo yla

X . yüzy

^

ldan itibaren de felsefe ve din tart

^

malar

nda kullan

^

l

^

r. An-

cak terimin içeri

i her defas

nda cle

i

ir. H atta m oda olan gelip geçici

oland

^

r diyenler bile vard

^

r (Rockmore, 1989, s. 233 ; K üyel, 1977, s. 37).

i fkodernlik genel bir ter im olarak m odern dönem i tan

^ mlar

ki bu dönem B acon ve De scartes 'le ba

layan m odern felsefe, Galileo

ile ba

layan m odern bilim dönernidir. Farkl

^

kültürleri ve entellektüel

geli

imleri de - kapsar . Felsefede bu dönem Ayd

^

nlanma gelene

ini

(Kant '

^

), Löw it ve Ellul'un tekno lojinin yükse li

ini, Ma rx ve We ber '

in ekonomik örgütlerin yeni bir biçim kazanm as

^

n

^

içerir (Rockmore,

1989 , s. 235 ). Di er taraftan ise soyut devletten burjuva devletine dö-

nü

üm sürecini kapsar (L ash, 199 0, s. 123 ).

B oyne ve R attansi, modernlik ile m odernizm aras

^ nda bir ay

^ r

m

yapa r. Modernlik bilim selli

in ilerleyici birli

i ve politik-ekonomik ras

yonali tedir . M odernizm ise 19. yüzy

^ l

^

n sonlar

^

nda ve 20. yüzy

^

l ^ n

ba

la r

nda geli

en bir dizi sana tsal, estetik ve kültürel bir projedir

(K silner, 199 2; Lash , 199 0).

Ayd ^

nlanma, Tanr

^

m merkezi oldu

u kutsal bir düzenden

insan

n m erkez oldu

u bir düzene geçi

i tem sil etm ekteydi. Post-

m odern dünyada ise ne Tanr

^

, ne de insan m erkezdedir, m erkez de-

i l çok m erkezlilik esasd ^

r . Bu s is tem içinde insan b üt iinsel tutar l

^

bir ak

^

l, tarih in

a eden özne de

il, sürekli olu

halindeki, etkileyen ve

etkilenen, b ütünlülükten ve tutarliliktan yoksun, çe

itli özne konum la-

rm dan konu

an, çeli

kilere dü

en bir kimli

e sa hiptir

(N. Aksoy ve

B . Aksoy, 19 92, s. 58).

nsan akhrun yan ^

s ^ ra duygu lara, güdülere sahiptir. H atta duygu-

la r

^ ön plandad

r. B u nedenle çeli

ki ve farkl ^

l

^ k Postmodern ki

ili

in

tem ellerini olu

turur.

Postmodernizm üzer ine yap

^

lan tart

^

malara 1980'lerle birlikte

Frankfurt okulunun ikinci ve üçüncü ku

aklar ^

da kat

^

l

^ rlar. Ele

tirel

teorisyenlerin ilk ku

a

^

H orkheim er, Ma rcuse gibi, M arksist teoriyi ve

yeni toplumsa l ko

ullar ^

Freud'la teme llendirm eye ve Ma rksizmi gün-

celle

t irmeye çal

^

mi

lard

^

r (K eder, 1992). H aberm as ve izleyicilerinin

postmodernizm söylem in verdi

i yan

^

t olum suzdur ve hat ta dü

man-

ca d ^

r . H aberm as 'a göre çe

i tl i postm odernizm teorileri irrasyonalist

ve Ayd

^ nlanma kar

^

t

^ teorilerde görülebilecek m oderniteye yönelik

sald r

^

n

^

n bir biçimidir (Law rance, 1989, s. 3 15).


5/11

POSTMODERN

ZM - MODERN

ZM

K

LEM

17

Habermas Modernli

in Felsefi Söylemi : O n

ki De rs adl ^ ese-

r inde üç ana konu üzerinde odakla

^

r. Ilki, naodernlikten kurtulmak

isteyen Nietzsche ve onu n izleyicileri olan He idegger, Derida, B ataille

ve Foucau lt'ya kar ^

yöneltti

i ele

tirilerdir

kincisi, K ant sonras ^

fel-

sefecilerin do

ruluk ve gerçekli

in tem ellendirilrnesinde kar

^ la t

klar ^

güçlükler, ve üçüncüsüde m odernli

in norm atif içeri inin savunulma s

^ -

d ^

r.. Di

er bir deyi

le modemli

in ele

tirilerinin nerelerde sapt

^

r

^

ld

^

^

modernli

in felsefi tart ^

malar ^

nda neden arazlara dü

üldü

ü ve ya

a-

d

^ m ^

z ça

^

n tehlikeleri ve verdi

i sözlerinin ba

ar ^

s

zli

^

nda m odern-

lik söyleminin. savunulma s

^ d ^

r.

H egel'den Nietzsche'ye kadar olanlar ayd

^

nlanmac ^ ayd

nlanma-

sm

^ • dat görü

lülü

ü hakk

nda akl

n evrensel ele

tirisir^ i yapm

^

t

^

r.

Ancak N ietzsd

^

e ile baz

^

eyler de

i m i

tir. Nietzsche'yle iki olas ^ gö-

rü

terk edilir. Ilki m etafizik dü

üncenin ele

tirisidir. D i

eride ku

kucu,

karam sar davran

^

, duygusal olm ayan m etafizik kar ^ t

^ olan bilim sel

araçlarla donanm

^ estet ik, dünya tasar

^ rn ^ du . Hab erm as bu es te t ik

tasarunm

^ n art

^

k ölü oldu

unu iddia e denlerin kültür alan

^ nda da bu

sap

^

nan ^ n, moderniteye elveda dem enin ve postm odernite olarak adlan-

d

^

r

^

lan olguya geçi

in bir i

areti olup olma d

^

n

^

ara

t

^

r

^

n

H aberm as es te t ik rnoderniteyi (dünya tasar

^

m

^ n ^

) Weberci bir

anlamda tan

^ m lar. Estetik rnodernle

m e b ir kültürel farkhla

m a süre-

cidir ve toplum sal m odernle

m eden farkl

^

d

^

r. K ültürel alanlar

^

n fark-

hla m as

^

bilgi, ahlak, hukuk, ada let ve sanat alanlar

^ nda özerk ussall ^ k

ve ev rense llik ölçütlerinin geli

m esidir . Ayd

^

nlanma felsefecileri uz-

manla

m

^

kültürün bu b irikim ini günlük hayat

^

n zenginle

tirilm esi için

yani günlük hayat

^

n rasyonel örgütleni

i için kullanm ay

^

istemi

lerdir.

B u nedenle m odernlik sanat, hukuk, evrensel ahlak, nesnel bilim in ge

li

m esi çabas

^

yönünde, Ayd

nlanma dü

üncesine ula

m a olarak ele

al ^ nmal

^ d

^

r , yani tamam lanmam

^ bir projedir. M odernlik projesi bir

ölçüde ya

anan 'dünyan

^

n bilim sel-teknolojik ak

^

lc ^ l

^

k tarafmda n kolo-

nile

t ir i lm esi ve bir uzm anl ^

k kültürünün ba sk

s ^

yla sonuçlanm

^

t

r.

Toplumsal ussall ^

k, adalet ve ahlaki art

^

racak bir yönde ge rçekle

ti -

rilernemi

bir potansiyele sahipdir. Bu nedenle m odernlik projesi sür-

dürülmelidir (Lawrence. 1989, s. 3 17 -31 8).

H abermas m odernli

in felsefi söylem ini yeniden in

a ederken

Foucoault 'un akl ^

n bu düny aya a i t oldu

u fikrinde hem fikirdir. An-

cak bu gerçeklik ile sahtelik, do

ru ile yanl ^

aras

^ ndaki ayr

mlara en-

gel olmaz. Bu ay r

^

mlar ^

yapm ak için kullan

^

lan standartlar içkin olarak

-onlar ^

n somut dillerinde kültürlerinde, pratiklerinde- vard ^

r (Mc Carty


6/11

318


1991 , s. 151) ve ileti

im sel ey lem lerde dile getirilir. Ileti

imsel eylemin

tamam iyle özneler aras

^

na dayal

^

paradigmas

^

nda özne felsefesini red-

deder. Çünkü, ili

kiyi kuran özne de

ildir. Ö zney i kendi öznelli

i için-

de kuran i li

kilerdir. Hab erm as için do

ruluk, dil kullan

m

nda öner-

m elerin olgusal içeri

ine denk dü

en b ir gerçeklik iddias ^ d

^

r . Bir

eyin

do

ru oldu

unu söyledi

imiz zam an söyledi

imiz

eyi olgusal karntla

v e m a n t

^

ksal tart

m alarla destekleyebilece

im izi i fade ederiz. B u ise

insan eylem lerinin anla

lmas

^

n

^

Sa

lar . B unu gerçe kle

t i ren uzla

^

m

ilkesi b ilen ak

^

l ve özgür iradeye sa hip insanlar aras

^

nda diyalogla ka-

zan

^

lan bir anla

m ad

^

r.

Ha bermas 'a göre Bat

^

toplum u en iyi olm akla birl ikte m odern ka-

pitalizm geri lim ve çat

^

m alarla ça t lam

^

t

^

r . B ilim b ir üretim gücüdür

ve bir anlam da siyaset alan

^ na da yay

^

lm

t

r Siyaset alan

ise ekono-

m iyi kim in yönetece

i teknik karar verme sorununa indirgenmi

tir.

Siyaset bir çe

i t teknoloji, m odern kapital izm in ba

l ^

ca ideolojik özel-

li

i o lm u

tur Mc Carty, 1991, s. 141). Devlet ve hükümetin e

ilimi

bilimi ve teknolojiyi kontrol eder, m etalarm de

erini etkilem eyi ola-

nakl

^

k

^

lar, yeni bir etki yarat

^

r . Siyaset pragm atik bir i

olunca, kitle-

ler siyasal sisteme ba l

^

l

^ k hissedemezler ve e

er sistem kararl

^

bir eko

nom ik geli me sa

layam azsa ondan kolayca vazgeçilir. Böyle dönem ler-

de ekolojik ve dini uyan ^

hareke tleri ve hatta kad

^

n hareketleri m e

ru-

luk bunahm lar

^ nda e tkin olurlar (G iddens, 1991 ).

Lyotard 'a göre i se H aberm as '

^

n ileti

imsel eylem i uzla

m a ve an-

la

m a yoluyla geçerli k

^

lm ma çabas ^

düzenin m e

rula

t

^

r

^

lmas

^

d

^

r. Çö-

z üm Ayd mlanman

^

n formüllerine geri dönü

le olamaz. Ayd

^

nlanma

akl

ve ahlak

^

göklere ç

^

karan bir proje olarak ba

ar

^

s

^

zl

^

a u

ram

^

t

^

r.

Lyotard postm odernizm terim ini f ii len kullanan ve postm odernist

olarak adland

^

r

^

lan bir kaç dü

ünürden biridir . L yotard her ne kada r

ilgi oda

m

^

n epistem olojik oldu

unu b elirt ir ise de daha çok postm o-

dernizmi sanayi sonras ^

toplumlar

^

n e

ilim leriyle aç ^

klar. Postmodern

toplum bilgisayar, enform asyo n, bilim sel bilgi, i leri teknoloji ve bu n-

lardan kaynaklanan h

zl ^ de

i

m e top lum udur . M odern ça dan post-

m odern ça

a geçi ldikçe bi lginin konum u da de

i

ir. Bilim sel bilgi bir

söylem türüdür. Son k

rk y

^

l içinde hem en hem en bütün bi lim dallar

ve teknolojiler dille ilgilenmi

lerdir: linguistik teorileri, sibernatik prob-

lem ler, bilgisayar dilleri , tercüm e sorunlar

^

, enform asyon gibi. Enfor-

m asyon m akina la r

^

ses ve görsel imgelerin dola

m

^

nda e tkili oldu

u ka-

dar ö

renim dola

m

^

nda da etkili olacakt

^

r. Bilgi üreticileri ve ku llam -


7/11

POSTMODERN

ZM - MODERN ZM K LEM

19

c

^

la r

^ ö

renmeyi ya da bulmay

^ istedikleri ne olursa olsun ona ula

abi-

lirler. Lyotard bilginin kullan

^ m sürecini

öyle aç

^

klar:

B ilgi sat

^

lm ak üzere , yeni bir üretim de de

erlendirilmek

üzere tüketilir. Her iki durumda da amaç mübadeledir.

B ilgi kendinde bir am aç olm aktan uzakla

m akta, kullan

^ m

de

erini kaybetm ekiedir . (Lyotard, 199 0, s. 11).

B ilginin bu niteliklerinden dolay

^

Ly otard temele bilgiyi de

il dil

oyunlar

^ n ^ al

^

r. Ona göre dil oyunlar

^

toplum u bir arada tutan toplum -

sal ba

d

^

r . Dil oyunlar

^

farkl

^

evrelerde farkl

^

biçim lere bürünebilir.

Oyun içinde yap

^

lacak ham leleri tan

^

m layan kurallar üzerinde her han-

gi bir uyla

^

m

^

n yerel olm as

^ gerekir . Genç ya da ya

l

^

, erkek ya da

kad

^

n, zengin ya da fakir, her biri her zam an özgül ileti

im dev relerinin

dü

üm noktalar

^

na yerle

tirilebilirler. D i

er bir deyi

le bir ki

i her za-

m an farkl

^

iletilerin gelip geçti

i bir m enzilde yer alabilir. Dil oyunla-

r

^ na kat

^

lmak berab erinde m ücadele ve çat

^ m ay

^

da iç erir.

Ly otard dil oyunlar

^

hakk

^

nda üç gözlem de bu lunur. Ilki dil oyun-

la r

^ n

n kurallar

^

kendi içinde kendi m e

ruluklann

^ ta

^

m azlar. Am a aç

^ k

ya da de

il oyuncu lar aras

^

ndaki bir anla

m an

^

n nesnesidirler. B u ise

oyuncular

^

n kurallar

^

ke

fettikleri anlam

^

na gelmez.

kincisi e

er ku-

rallar yoksa oyunda y oktur. Üçüncüsüde her söylem bir oyundaki ha-

reketi niteler. B u hare ket konu

m ad

^

r , söz (parole) dür. Anlam larm,

kelimelerin ve deneyim lerin dönü

üm lerindeki sonsuz ke

iftir (Lyo-

tard, 199 0, s. 18-20).

Postmodern ça

da

bilim, var olan bil im pragm ati

inin farkhla

-

t

^ nc

^

, dü

ünsel ya da p aralojik etkinlik i

levi, m eta buyuruculara i

a-

ret etmek ve oyunculara farkl

^

olanlar

^

n kabul edilm esi için istekte bu-

lunmakt

^

r. Keller'e göre bu noktada Lyotard'

^

n pos tmodern b i l im

ana lizi Althusser ' in epistem olojik k

^

r

^

lm alar , Foucault 'un ep is tem e

ve K hun 'un paradigm a de

i

iklikleri a nlay

^ ^ na dayanm aktad

^

r, gü-

nümüzde bilimle u

ra

an kim selerin fiilen yap t

^

klar

^

eyleri m i betim -

ledi

i , yoksa sadece b u m odeli bugün postm odern teorinin norma tif

bir ideali olarak m

^

önerdi

i aç

^

k de

ildir (K ellner, 1992, s. 69 ). Ancak

Ly otard için önem li olan bilgi yerine dil oyunlar

^

ve onlar ^

n pragma-

t ik boy utland

^

r. Dil oyunlann

^

n de

i

ik türleri va rd

^

r. Üslüba göre

dil oyunlar

^

na m uhatap olanlar ^

n konum lar

^ de

i

ir.

Dil oyunlar

^

içinde yer alan önermes el söylemler ya da m esajlar

^ n

biçim leri buyurucu, em ir verici, tavsiye edici, istek bildirici biçim de


8/11

320


düzenleneb ilir. Ö rne

in üniversite aç ^ kt ^

r önermesi bir dekan ya da

bir rektör taraf

^

ndan üniversite personeline söylendi

inde önermeyi

dile ge tiren otoriteyle yüklenm i

olarak me saj

^

n etkileyici konum una

sahip olacakd

^

r (Lyo tard, 1990 , s . 18).

Anlat

^

sal Bilgi ve Bilimsel Bilgi

Anlat ^

lar; güncel öyküler, m itler, m asallar, destanlar ve de

erler-

dir. Anlat

^

lar varolan m e

ru, yerle

m i

kurumlarla olum lu ya. da olum -

suz b ütünle

m i

m odelleri içerirler. Anlat ^ form unda do

ruluk, yargi

ve g üzellikle ilgili ifadeler birlikte i

le

lir.

B ilim sel bilgi ise bir söylem türüdür. B ilginin zihinden ve ha tta

bireyin yeti

tirilm e sürecinden ayr

^ lmayaca ^ yolundaki anlay ^ ^

n mo-

da s ^

geçmi

t ir. Bilgi tümüy le onu elde edenden. d ^ salla

m

^ t

^

r. B ilgi

art ^

k bir tüketim objesidir, alunr-sat

^

l^ r yani ekonom ik dönü

üm i li

-

kisine dönü

m ü

tür. B ilgi sat

^

lma k üzere üret i li r , bir m übadele arac

^

olmu

tur. Sanay i sonras

^

postmodern toplum da

bilim ulusa l devletle-

rin üretici kapasitesi alan

^

nda önceli

ini korur. Ly otard'a göre ulusal

devletlerin bir gün geçm i

te toprak denetim i için verdikleri sava

gibi

enform asyon denetimi için sava

malar

^ kaç

^

n

^

lmaz olacakt

^

r (Lyotard,

19 90 , s. 12).

B ilimsel b ilgi temelinde anlat

^

sal bilgiyi (gerçekte Ly otard bu b ilgi

türü hakk

^

nda fazla bilgi verme z, onun odak noktas ^

bilimsel bilginin

ticarile

m esi, m etala

m as

^

d ^

r) anlat

sal bilgi tem elinde bilimsel b ilginin

varl

^

n

^

ve geçerlili

ini anlam ak pek de müm kün de

ildir. Ancak h er

iki bilgi türüne de ihtiyaç va rd

^ r. He r iki bilgi türü de ifadelerden olu-

ur. Ifadeler ço

unlukla uygulanabilir kurallar çerçev esinde oyuncular

taraf

ndan yap

^

lan hareketlerdir. B u ku rallar b ir özel bilgi türüne öz-

güdür. Anlat

^ sal bilgiler kan

^

tlam a ve sorgulam aya yönelm eden kendi-

ni do

rular. Onlar

^

n geçe rlili

ini sorgulayanlar ise bilim a dam lar

^

d

r.

Anlat

^

lar bilim adam lar

^

taraf

^ ndan ilkel, geri, yaba nc

^

, geleneksel, ide-

olojik, otoriter, önya rg

^

l

^

gibi terim lerle s

^

n

^ flandn

larak tan

^

m lama ve

kan

^

t lam aya uygun olmad

^ klar ^

sonucuna yard

^ mlar.

Ly otard, bilginin me

rula

^ m anlat

^

sm ^

iki m it içinde ele ahr. Bu n-

lar ayn

^

zam anda u lusa l m i tle r o lan insan

^

n özgürlü

ü ve b ütünsel

bilginin kurgusa l birli

idir.

lki 18. yüzy

^

l Fransas

^

ve Frans

^

z devri-

m idir. Ikincisi ise H egelci Alma n gelene'

idir.

lki aktif, ey lem ci bir

yap ^

da ikincisi bütünselci bir yap

^

dad

r. Ona göre b u yönlendirici an-

la t

^

lar ça

da

top lum larda i

levlerini yitirm i

lerdirler. H er ne kadar


9/11

POSTMODERN

ZM - MODERN

ZM

K

L E M

21

Ly otard yönlendiricilerin kesin bitti

ini söylemekte ise de bu nu bizim

gibi ülkeler ve üçüncü dünya ülkelerinde söylem ek pek de m üm kün

de

ildir.

M eta anla t ^

derken Lyotard tüm bir tar ihi ve toplum u özsel ku-

rum sal, ilkeler etraf

^

nda aç

^

klayan ve anlatan, global sistem leri, büyük

tarih felsefelerini ve toplum sal kuram lan kasteder. H er ne kadar Ly o-

tard büyük anlat

^

lata itiraz etse de K ellner'm de belirtti

i gibi büyük

anlat' olm aks

^

zm genel bir postm odernizm teorisi ortaya koym ak ola-

naks

zd

^

r. Ge rçekte Lyo tard bu tür ele

t ir ilere y an

^

t verm ek yerine

sanatsal tecrübe, ve a vantgarde'l savunur, ve postm odernizmi

öyle

tan

^ mlar:

Postm odern, modern içindeki sunum un kendisindeki su-

nulamayan

^

ileri süren ; iyi biçim lerin, ula ^

lma z için besle-

nen nostaljiye kollektif olarak kat

^ lmay ^

olanakl

^

k^

lacak üs-

lup uyla

^

m m

^

n tesellisini kendisinden esirgeyen; zevk almak

için de

il, daha güçlü bir sunulam az duygu su ortaya koym ak

için yeni sunum lar pe

inde ko

and

^

r. Postm odern bir sanat-

ç ^

ya da ya zar, bir felsefeci konum un.dad ^

r . Y azd ^

metin,

üretti

i çal

^

m a ilke olarak önceden konulm u

kurallar tara-

f

ndan yönetilme z ve bu nlar tan

^ d ^

k kategorilerin uygulan-

m as

^

yla b elir leyici b ir kay g

^

ya göre de

erlendirilemezler.

B izzat sanat eseri bu ku ral ve kategori ler i arar . O vakit

sanatç

^

ve yazar , yap

^ lm ^

olacak olan

^

n kura llarm

^

formül-

le

tirebilm ek için hiç bir kurala tabi olm aks

^

z ^

n ça l

^

makta-

d

^

r. Bundan ötürü eser ve m etin bir olay niteli

indedir; yine

bunda n ötürü eserler yazarlar ^ iç in her zam an çok geç ka-

l

^

rlar ya da ayn

^

kap ^ ya ç

^ km ak üzere, i

lerli

e kavu

turulma-

la r

^

, esere dökülerek gerçekle

tirilm eleri her zam an çok er-

ken olur. Postm odern, gelecek geçm i

zaman

^

n paradoksla-

nyla anla

^

lmand ^ r (K ellner , 199 2, s . 70 ).

B enzer olarak Mutman ve Y e

eno'

lu 'da m eta anlat

^

larm günü-

m üzde sadece bir söylem türü de

il, bir pratik olarak görülme si gerek-

ti

ini vurgularlar . Bu m eta anlat

^

larm sonun gelmesi de

il, anlatt

^

ya da söylem in statüsünde tem el bir dönü

üm ün belirm esi olarak dü-

ünülm esi gerekir (Mutm an ve Y e

eno

lu, 1992, s. 47 ).


10/11

322

ONGÜL SALLAN SONGÜL BOYBEY

SONUÇ

Ly otard kendisine yöneltilen ele

tiriler teme linde m eta anlat

^

larm

reddinde dayanak noktas ^ olarak toplum sal alan ^

n heterojen ve tota-

lize edilmez oldu

u dü

üncesini benimser. Postmodern anlat

^

yerel ol-

m al

^

d

^

r; sanat, edebiya t, din vb . alanlar

^

kendi özgiinlükleri içinde ta-

^

m al ^

d

^

r. Ancak bu alanlar

^ n ha ngilerinin öncelik ta ^

yaca ^

ya da

a ^

rl

^

kl ^

olaca

^

konusunda bir belirlem e yoktur. Bu b ir tercih sorunu-

dur. Ayr

^

ca postm odernistler tek bir yerel anlat

^

y

^

de

il, bir ço

unu bir

arada ta ^

yan ve farkl

^

l ^

klar

^

n' koruya n bir tercihler zincirini dile geti-

r irler. B u durum bir yandan be lirsizlik ve olum suzlu

a do

ru gidi

i

m e rula

t ^

rmaya yarayaca ^

gibi öte yandan farkl

^ la

m a ve çoksesli-

li

in tekrar gündem e gelm esi yitip giden insan

^

, kendisine ve toplum a

yeniden hat ^

rlatma da bir yololacakt

^

r. Yoksa tek bir yerel anlat

^

n

^

n

egemen k

^ l ^ nmas ^

de

ildir.

Ep istemolojik aç

^

dan ise postmodernizm in bir felsefi söylem ola-

bilm esi için kendini bir m eta anlat

^

olarak temellendirmesi gerekmez

m i? B u m üm kün mü? Bu na burada postm odern ve m odern kültürün

durum unu k

^

saca irdeleyerek yan

^

t a ram aya ça l

^

t

^

k. Y oksa postm o-

dernizm ileri düzeyde sanay ile

mi t op lum la rm durum unu m e

rula

-

t

^

rmay

^ sa

layacak toplum sal ve kültürel bir teori olarak m ^

de

erlen-

dirilmelidir ?

Kaynakça

Aksoy, N. ve Aksoy,

B.

1992

ki Ayd

^

nlanma ,

Birikim

Ocak Say

s ^

.

Conner, S. 1992 Postmodernist Culture

B lackwell Pub., Cam bridge.

Denz in , K. N. 1991

Image s of Postmod ern Society

Sage Pu b., London.

Foster , H. 1983 The Anti-Aesthetic Essays on Postmodern Culture

Bay

Press, Wa shington.

Fraser, N. ve Nicholson , L. 199 0

Social Criticism without Philosophy:

An Encounter Between Feminizm and Postmodernizm ,

Femi-

nizm / Postmodernizm M. Nicholsen (Ed.), Roudledge, New

York.

Gazo, L. 1992

Postm odernizm Üzerine Bir Söyle

i ,

^

slami Ara

t

rma-

lar Dergisi

Bahar Say

^

s

.

Giddens, A. 1991 Jurgen Habermas ,

Ça

da

Temel Kuramlar

Q .

Skinner Ed.) , Çev. -A. Dem irhan, Vadi Y ay., Ankara.


11/11

POSTMODERN

ZM - MODERN

ZM

KILEM

23

Gökberk, M . 1990 Felsefe Tarihi

Rem zi K itabevi,

stanbul.

K ellner, D. 1992 Toplum sal Teori Olarak Postmodernizm .

Birikim

A ustos Say

^ s

^ .

K üyel, M . 197 7 K lasik Skolast ik M odern ,

Klasik Ça

Dü üncesi ve

Ça

da Kültür (Birinci Sem pozyum B ildirileri), Türk Tarih K uru-

m u Y ay ., Anka ra .

Lash, S. 199 0 Socologly of Postmodernizm

Routledge, L ondon.

Law rance, F. 1989 H aberm as and Discourse of M odernitiy: Twelve

Lectures (Review Essay),

Political Theor y

May.

Ly otard, J.F. 19 87 Introduction: The Postm odern C ondition

Af-

ter Philosophy: The End or Transformation

K .B . B aynes ve T.

Mc Carty (Ed.), MIT Press, Mass.

1990

Postmodern Durum

Çev. A. Çi

dem A ra Yay. , stanbul.

Mc, Carty, T. 1991 Habermas ve Modernli

in felsefi Söylem i ,

Ça

da Temel Kuramlar

Q. Skinner (Ed.), Çev. A. Dem irhan,

Vadi Y ay. , Ankara.

Mutman, M. ve Y e

eno

lu M , 1992 B ilimlerde ve Toplum larda M o-

dernizm ,

Birikim

Ocak Say ^ s

^

.

Rocm ore, T. 1989 M odernity and Reason: H aberm as and H egel

Man and World

Vol. 22.

modernizm postmodernizm

Documents