1/67
T.C.
SARAYBOSNA BÜYÜKELÇĠLĠĞĠ
TĠCARET MÜġAVĠRLĠĞĠ
BOSNA HERSEK ÜLKE RAPORU
MAYIS 2018
2/67
ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR 4
1. GĠRĠġ
1.1 Ülke Kimliği 5
1.2 Temel Ekonomik Göstergeler 6
1.3 Bosna Hersek Tarihine Kısa Bir BakıĢ 7
1.4 Siyasi ve Ġdari Yapı 8
1.5 Ekonomik Yapı ve GeliĢmeler 11
2. SEKTÖREL BAKIġ
2.1 Tarım ve Hayvancılık 16
2.2 Ağaç ve Orman Ürünleri 18
2.3 Sanayi Üretimi 19
2.3.1 Metal ve Metal ĠĢleme 19
2.3.2 Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayii 20
2.3.3 Tekstil 21
2.3.4 Ġçecek 21
2.4 Doğal Kaynaklar ve Madencilik 22
2.5 Enerji 24
2.6 UlaĢtırma ve HaberleĢme/Telekomünikasyon
2.6.1 UlaĢtırma 26
2.6.2 HaberleĢme/Telekomünikasyon 28
2.7 ĠnĢaat ve Müteahhitlik 30
2.8 Turizm 33
2.9 Hizmetler
2.9.1 Basın-Yayın 34
2.9.2 Bankacılık 34
2.9.3 Perakendecilik 35
2.10 Sağlık Hizmetleri 36
3. YABANCI YATIRIMLAR 37
4. SERBEST BÖLGELER 41
5. VERGĠ, TEġVĠK & DIġ TĠCARET MEVZUATI 44
6. BOSNA HERSEK'ĠN DIġ TĠCARETĠ 47
7. BOSNA HERSEK-TÜRKĠYE ĠLĠġKĠLERĠ
7.1 Ġkili Ticaret 55
7.2 Yatırımlar 61
7.3 Ġkili AnlaĢmalar ve Protokoller 62
8. FĠRMALAR ĠÇĠN YARARLI BĠLGĠLER
8.1 Yıl Ġçinde Düzenlenen BaĢlıca Fuarlar 63
8.2 Kurum ve KuruluĢların Ġrtibat Bilgileri 64
8.3 BiH ĠĢ Ortamı Hakkında Kısa Bilgiler 65
9. KAYNAKÇA 67
3/67
T.C.
SARAYBOSNA BÜYÜKELÇĠLĠĞĠ
TĠCARET MÜġAVĠRLĠĞĠ
Bu raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilmeden kısmi ya da bütün olarak
kopyalanamaz ve kullanılamaz.
4/67
KISALTMALAR
AB (Avrupa Birliği)
BiH (Bosna Hersek)
CEFTA (Orta Avrupa Serbest Ticaret AnlaĢması)
EBRD (Avrupa Ġmar ve Kalkınma Bankası)
EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Birliği )
FBiH (Bosna Hersek Federasyonu)
FDI (Doğrudan Yabancı Yatırımlar)
GSYĠH (Gayri Safi Yurt Ġçi Hasıla)
IFC (Uluslararası Finans Kurumu)
RS (Republika Srpska)
STK (Sivil Toplum KuruluĢu)
5/67
1.1 ÜLKE KĠMLĠĞĠ
Resmi Adı Bosna Hersek
KuruluĢ 01 Mart 1992
BaĢkent Saraybosna
Resmi Dili BoĢnakça, Hırvatça, Sırpça (BoĢnakça ve Hırvatça'da Latin, Sırpça‟da Kiril alfabesi kullanılmakta olup, hemen hemen
aynı dillerdir)
Nüfus 3.531.159 1-15 Ekim 2013 tarihlerinde yapılmıĢ olan nüfus sayımı verileri.
Din Ġslam, Hristiyanlık (Katolik ve Ortodoks), Yahudilik BoĢnak (Müslüman) % 50, Sırp (Ortodoks) % 31, Hırvat (Katolik) % 15, Diğerleri % 3
Para Birimi Konvertible Mark (KM) Avro/KM=1.95583 (sabit kur). Diğer para birimlerindeki kurlar değiĢkendir.
Yüzölçümü
51.209 km2
Bosna Hersek Federasyonu 26.345 km2 (% 51.46)
Republika Srpska 24.840 km2 (% 48.52)
Brcko Bölgesi 12 km2 (% 0.02)
KomĢuları Hırvatistan (Kuzey, Güney ve Batıda), Karadağ (Güneyde), Sırbistan (Doğuda)
BaĢlıca ġehirleri Saraybosna, Banja Luka, Zenica, Tuzla, Mostar, Prijedor
Havalimanları Saraybosna, Banja Luka, Tuzla, Mostar
Nehirler Drina (ülkenin en uzun nehri), Neretva, Sava, Bosna, Vrbas, Una, Sana
Limanlar
Ülkenin güneybatısında 20 km‟lik bir sahil Ģeridi vardır, ancak bu bölgede
ticari limanı yoktur. Denize çıkıĢı ağırlıklı olarak Hırvatistan‟daki PloĦe
Limanı üzerinden gerçekleĢmektedir.
Ġklim
Karasal Ġklim, Akdeniz Ġklimi (sadece ülkenin güneybatı kesimindeki Neretva
vadisinde Akdeniz iklimi görülür. Bu bölgelerde meyve bahçeleri, bağlar ve sebzecilik
yapılan alanlar bulunmaktadır) En sıcak ay: Temmuz (18-23
oC), en soğuk ay: Aralık: (0-2
oC). En yağıĢlı ay: Haziran
(ortalama yağıĢ 110-115 mm), en kurak ay Aralık (ortalama yağıĢ 20-70 mm).
Mesai Günleri / Saatleri Pazartesi-Cuma / 08:00-16:00 veya 09:00-17:00 - Haftalık çalıĢma süresi:
40 saat
Ortalama Ömür Kadın (78.8 yıl), Erkek (73.7 yıl)
Okuryazarlık Oranı (%) 97,2
Resmi Tatiller 1-2 Ocak: Yeni yıl, 1 Mart: Bağımsızlık Günü, 1-2 Mayıs: ĠĢçi Bayramı, 25
Kasım: Devlet Günü, Dini Bayramların Ġlk Günleri, Haftasonları
Saat Dilimi GMT +1 / Türkiye ile Saat Farkı (-1)
Uluslararası Telefon Kodu 387
Yol Ağı Uzunluğu Karayolu (24.780 km), Demiryolu (1030 km)
Ölçüm Sistemi Metrik Sistem
Mali Yılı Takvim Yılı
6/67
TEMEL EKONOMĠK GÖSTERGELER
2000 2014 2015 2016 2017
Nominal GSYĠH (milyon €) 5500 13937 14592 15287 15995
Reel GSYĠH ArtıĢ Oranı (%) 5,5 1,1 3,1 3,1 2,7
KiĢi BaĢına DüĢen Gelir (€) 1660 3967 4155 4354 4529*
KM/ABD Doları Paritesi 2,12 1,47 1,76 1,77 1,74
Enflasyon Oranı (%) 4,8 -0,9 -1,0 -1,1 1,3
ĠĢsizlik Oranı (%) 39,7 27,5 27,7 25,4 20,5
Ortalama Net Ücretler (€) 190 424 424 428 435
Sanayi Üretimi Büyüme Oranı (%) 8,8 0,1 2,6 4,3 3,1*
Döviz Rezervi (milyon €) 522 4001 4400 4873 5398
Net Doğrudan Yabancı Sermaye (FDI)
GiriĢi (milyon €) - 415 314 274 388*
FDI/GSYĠH Oranı (%) - 3,0 2,1 1,8 2,4*
Cari ĠĢlemler Dengesi (milyon €) -955 -1033 -795 -741,5 -733,2
Cari Açık/GSYĠH (%) 17,4 7,4 5,4 4,9 4,8
Toplam ĠĢ Gücü 1,03 milyon
Dünya Bankası ĠĢ Yapma Kolaylığı
Sıralaması 86 (190 Ülke arasında 2018 yılında)
Kamu DıĢ Borç (milyon €) 3786 4316 4444 4535 4164
DIġ
TĠC
AR
ET
Ġhracat
(milyon €) 4439 4595 4439 4814 5652
Ġthalat
(milyon €) 8282 8105 8282 8251 9272
Hacim
(milyon €) 12722 12700 12722 13067 14924
Denge (milyon
€) -3843 -3510 -3843 -3437 -3620
Ġhracat/Ġthalat
(%) 53,60 53,6 56,7 58,3 61,0
Ġthalatında BaĢlıca Ürünler: Makine ve UlaĢım Araçları, Kimyasallar, Gıda ve Canlı
Hayvan, Hammadeler (yakıt hariç),
Ġthalatında BaĢlıca Ülkeler: Almanya (%11,6), Ġtalya (%11,4), Sırbistan (%11,2),
Hırvatistan (%10,1), Türkiye (%4,23 payla 8. sırada)
Doğal Kaynaklar Çelik, Kömür, Demir Cevheri, KurĢun, Manganez, Boksit
BaĢlıca Sanayi Dalları Motorlu Araç-Tank ve Uçak Montajı, Tekstil, Tütün
Mamulleri, Ağaçtan Mobilya, Küçük Ev Aletleri, Petrol
Rafinesi
BaĢlıca Tarımsal Üretim Tahıl, Mısır, Meyve-Sebze (Patates, fasulye, lahana, soğan,
yeĢilbiber, domates, mantar, erik, elma, armut, viĢne, kiraz,
Ģeftali, vs.), Canlı Hayvan
7/67
* Bosna Hersek Merkez Bankası/Bosna Hersek Ġstatistik Ajansı 2017 yılı tahmini verileri
1.3 BOSNA HERSEK TARĠHĠNE KISA BĠR BAKIġ
1463 Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedildi ve Rumeli Eyaletine bağlı bir sancak statüsüyle
Osmanlı Ġmparatorluğu‟na katıldı.
1878 Osmanlı-Rus savaĢı sonrası yapılan Berlin AnlaĢması ile Avusturya-Macaristan
Ġmparatorluğu yönetimine bırakıldı.
1908 Avusturya-Macaristan Ġmparatorluğu tarafından ilhak edildi.
1914
Avusturya-Macaristan Ġmparatorluğu veliaht prensi Franz Ferdinand ve eĢinin
Saraybosna‟da Bosnalı Sırp bir öğrenci olan Gavrilo Princip tarafından öldürülmesi ile I.
Dünya SavaĢı baĢladı.
1918 1. Dünya SavaĢı sonrasında Avusturya-Macaristan Ġmparatorluğu‟nun dağılmasını
müteakiben kurulan Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı‟nın bir parçası oldu
1921 Kral Alexander‟in iktidarı ve ülkenin adı Yugoslavya (Güney Slavlar) Krallığı olarak
değiĢti.
1941 Almanya tarafından ilan edilen Bağımsız Hırvatistan Devleti (NDH)'nin yönetimi altına
girdi.
1945 Josip Broz Tito öncülüğündeki mücadele neticesinde bağımsızlığına kavuĢtu.
1948 Tito ve Stalin arasındaki anlaĢmazlık neticesinde Yugoslavya Kominform‟dan ihraç edildi.
1945-1991 Bosna Hersek Sosyalist Cumhuriyeti adıyla Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti‟nin
bir parçası oldu.
1980 Tito hayatını kaybetti.
1991 Slovenya ve Hırvatistan Yugoslavya‟dan ayrıldı.
1 Mart 1992 Referandum akabinde bağımsızlığını ilan etti.
1992-1995 Bosna SavaĢı
1994 Hırvatlar ve BoĢnaklar. aralarındaki çatıĢmaları sona erdiren anlaĢmayı imzaladı. NATO
Bosnalı Sırplara geri çekilmeleri için ültimatom verdi.
1995 NATO'nun askeri müdahalesi gerçekleĢti ve Sırp birlikleri teslim oldu.
14 Aralık 1995
Paris'te imzalanan “Dayton BarıĢ AnlaĢması” ile Bosna SavaĢı sona erdi. Bu anlaĢma ile
"Bosna Hersek Federasyonu", "Republika Srpska" ve "Brčko" bölgelerinden oluĢan Bosna
Hersek Devleti kuruldu.
1996 Dayton BarıĢ AnlaĢması‟nın sivil yönlerini uygulamakla yükümlü Yüksek Temsilcilik Ofisi
(OHR) hayata geçti.
2003 Bosna Hersek ile Türkiye arasında imzalanan Serbest Ticaret AnlaĢması yürürlüğe girdi.
2004 NATO, barıĢ koruma görevlerini Avrupa Birliği'ne (EUFOR) devretti.
2008 Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında Ġstikrar ve Ortaklık AnlaĢması paraflandı.
2015 Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında Ġstikrar ve Ortaklık AnlaĢması 1 Haziran 2015'de
yürürlüğe girdi.
8/67
2016 15 ġubat 2016'da Bosna Hersek Avrupa Birliği'ne resmen adaylık müracaatında bulundu.
2018 28 ġubat 2018'de Bosna Hersek adaylık sürecine yönelik soru formu cevaplarını Avrupa
Birliği'ne iletti.
Günümüz
BoĢnak (Bakir ĠZZETBEGOVĠÇ), Hırvat (Dragan ÇOVĠÇ) ve Sırp (Mladen ĠVANĠÇ)
olmak üzere 3 üyenin bulunduğu CumhurbaĢkanlığı Konseyi tarafından yönetilmektedir. 7
Ekim 2018 tarihinde genel seçimlerin yapılması öngörülmektedir.
1.4 SĠYASĠ VE ĠDARĠ YAPI (I)
9/67
SĠYASĠ VE ĠDARĠ YAPI (II)
Bosna Hersek'te 2 bölgeli (entite) bir yapı mevcut olup, ayrıca özel statüye sahip Brčko
bölgesi bulunmaktadır. Ülkedeki mevcut yapı Ģu Ģekildedir:
BOSNA
HERSEK
(BiH)
- BOSNA HERSEK FEDERASYONU (FBiH)
- REPUBLIKA SRPSKA (RS)
- BRĥKO BÖLGESĠ
YASAMA
BiH Parlamentosu, Temsilciler Meclisi ve Halk Meclisi olmak üzere 2
meclisten oluĢmaktadır. Temsilciler meclisi üyelerinin 2/3'ü FBiH, 1/3'ü RS'den
seçilmektedir. Halk Meclisi ise FBiH ve RS'den 5'er üyeden oluĢur. BiH
Parlamentosu'nun yanı sıra FBiH ve RS'nin kendi parlamentoları bulunmaktadır.
Ayrıca, 10 Kantondan oluĢan FBiH'de her kantonun kendi meclisi vardır.
SEÇĠM TARĠHLERĠ Son Genel Seçim: 12 Ekim 2014, Gelecek Yerel Seçim Tarihi: 7 Ekim 2018
YÜRÜTME
Çok katmanlı bir yapıda olan Yürütme, Ģu organlardan oluĢmaktadır:
- BiH (devlet) düzeyinde BoĢnak, Hırvat ve Sırp üyesi olan 3'lü
CumhurbaĢkanlığı Konseyi (Konsey üyeleri 8'er ayda Konsey BaĢkanlığını
sırayla devralmaktadır) ile BaĢbakan ve 9 Bakandan oluĢan hükümet(Bakanlar
Konseyi),
- FBiH (entite) düzeyinde BoĢnak, Hırvat ve Sırp üyeden oluĢan
CumhurbaĢkanlığı ile BaĢbakan ve 16 Bakandan oluĢan hükümet (Ayrıca,
FBiH'deki 10 kantonun da kendi hükümetleri vardır),
- RS (entite) düzeyinde CumhurbaĢkanı ve 2 CumhurbaĢkanı Yardımcısı,
BaĢbakan ve 2 BaĢbakan Yardımcısı ile 16 Bakandan oluĢan hükümet,
- BrĦko Bölgesi, merkezi hükümetin yetkisi altında özel bir yönetime sahip olan
Brčko Bölgesi de kendi hükümetine sahiptir.
YARGI Bağımsız mahkemeler, Kantonlar, FBiH, RS ve BiH düzeyinde bulunmaktadır.
SĠYASAL PARTĠLER
Demokratik Eylem Partisi (SDA), Demokratik Cephe Partisi (DF), Daha Ġyi Bir
Gelecek Ġçin Ġttifak (SBB BiH), BiH Sosyal Demokratik Parti (SDP BiH), Bosna
Hersek Vatansaver Partisi (BPS), BiH için Parti (S BiH), Bizim Parti (Nasa
Stranka), Halk ve Adalet Partisi (Narod i Pravda) BiH Hırvat Demokratik Birlik
Partisi (HDZ BiH), Hırvat Demokratik Birliği 1990 (HDZ 1990), Bağımsız
Sosyal Demokratlar Birliği (SNSD), Sırp Demokratik Partisi (SDS), ÇalıĢarak
Ġlerleme Halk Partisi (NSRzB), BiH Hırvat Haklar Partisi (HSP BiH),
Demokratik Halk Ġttifakı (DNS), RS Sosyalist Partisi (SPRS)
10/67
SĠYASĠ VE ĠDARĠ YAPI (III)
DEVLET VE ENTĠTE
DÜZEYĠNDE YÖNETĠM
YETKĠLERĠNĠN
KULLANIMI
Merkezi hükümet (devlet düzeyindeki BiH hükümeti) 1995 Dayton BarıĢ
AnlaĢması çerçevesinde sınırlı sorumluluklara sahiptir. Bunlar, Anayasa
Mahkemesi, Yer DeğiĢtirmiĢ KiĢiler Komisyonu, Ġnsan Hakları Komisyonu,
Merkez Bankası, UlaĢtırma ve HaberleĢme faaliyetleri ile telekomünikasyon
hizmetlerini yönetmek ve iĢletmek amacıyla kamu iĢletmeleri, Milli Anıtları
Koruma Komisyonu ve Tahkim Sistemi kurulmasıdır. DıĢ ticaret anlaĢmaları
da BiH hükümeti tarafından müzakere edilmektedir. Dayton AnlaĢması‟nı
takip eden yıllarda, devlet düzeyinde adalet, güvenlik ve savunma
bakanlıkları ihdas edilmiĢ ve BiH Devlet BaĢkanlığı 2003 yılında silahlı
kuvvetlerin komutasını devralmıĢtır. 2006 yılında katma değer vergisinin
hayata geçirilmesini müteakiben BiH genelini kapsayacak Ģekilde birleĢik
Dolaylı Vergi Ġdaresi kurulmuĢtur.
Bosna Hersek‟teki çok katmanlı idari yapıda, daha önce entite
hükümetlerinin düzenleme yetkisinde olan bir çok konu, devlet düzeyinde
oluĢturulan Bakanlıklara ve/veya devlet düzeyinde düzenleme yapmaya
yetkili kuruluĢlara devredilerek kamu yönetiminde etkinlik sağlanmaya
çalıĢılmaktadır.
Ayrıca, yönetimin sadeleĢtirilmesi ve etkinleĢtirilmesine yönelik anayasa
değiĢikliği çalıĢmaları ülkenin siyasi gündeminde yer almaktadır.
FBiH'TEKĠ 10 KANTON Una Sana, Posavina, Tuzla, Zenica-Doboj, Bosna-Podrinje, Merkez Bosna,
Hersek-Neretva, Batı Hersek, Saraybosna, Livno
UL
US
LA
RA
RA
SI
ĠLĠġ
KĠL
ER
DAYTON
ANLAġMASI VE
YÜKSEK
TEMSĠLCĠLĠK
OFĠSĠ (OHR)
Dayton AnlaĢması‟nın uygulanmasının izlenmesi ve uluslararası kuruluĢların
faaliyetlerinin koordinasyonu amacıyla kurulmuĢ olan Yüksek Temsilcilik
Ofisi (OHR), Aralık 1997‟den bu yana anlaĢmazlıkların çözümü ve zorluk
çıkaran yetkililerinin bertaraf edilmesi konularında kararlar alabilmiĢtir.
AVRUPA
BĠRLĠĞĠ
Avrupa Birliği ile 2008 yılında Ġstikrar ve ĠĢbirliği AnlaĢması ile Ticaret ve
Ticaret ile Ġlgili Konularda Geçici AnlaĢma imzalanmıĢtır. Söz konusu
Geçici AnlaĢma kapsamında, AB ile Bosna Hersek arasında tercihli ihracat
rejimi 01/07/2008 itibarıyla yürürlüğe girmiĢtir. Diğer taraftan, Ġstikrar ve
ĠĢbirliği AnlaĢması ise 01/06/2015 itibariyle yürürlüğe girmiĢ
bulunmaktadır. 15/02/2016 tarihinde Avrupa Birliği'ne üyelik için
baĢvurmuĢtur. Bununla birlikte Bosna Hersekli siyasetçiler arasında fikir
birliği eksikliğinin, ülkenin AB'ye entegrasyonunu geciktirmekte olduğu
görülmektedir. 20 Eylül 2016 tarihinde Avrupa Birliği Bosna Hersek'in
üyelik baĢvurusunu kabul etmiĢ olup, 09 Aralık 2016 tarihinde AB Bosna
Hersek'e adaylık süreci değerlendirmesine yönelik soru kitapçığını
(questionnaire) teslim etmiĢtir. Bosna Hersek 28 ġubat 2018 tarihinde
Avrupa Birliği‟ne cevaplanmıĢ soru formunu teslim etmiĢtir.
NATO
NATO, 2010 yılında Bosna Hersek‟e askeri varlıkların tahsisine iliĢkin
anlaĢmaya bağlı olarak “Üyelik Eylem Planı” sunmuĢtur. Anılan eylem planı
kapsamındaki koĢulların yerine getirilmesi hususunda Mart 2012‟de
gerçekleĢen NATO zirvesinde anlaĢmaya varılmakla birlikte, halen plan
üzerinde BiH'in gerekli adımları atması beklenmektedir.
11/67
ÜYE/GÖZLEMCĠ
OLUNAN
ULUSLARARASI
KURULUġLAR
BirleĢmiĢ Milletler (UN)- 1992 yılından beri Üye
Avrupa Güvenlik ve ĠĢbirliği TeĢkilatı (OSCE)-1992 yılından beri Üye
Uluslararası Para Fonu (IMF) - 1995 yılından beri Üye
Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası(EBRD)-1996 yılından beri Üye
Bölgesel ĠĢbirliği Konseyi (RCC)-1999 yılından beri Üye
Avrupa Konseyi (CE) - 2002 yılından beri Üye
Ġslam Konferansı Örgütü (OIC)-1994 yılından beri Gözlemci statüsü
Dünya Ticaret Örgütü (WTO)-1999 yılından beri Gözlemci
1.5 EKONOMĠK YAPI VE GELĠġMELER
Bosna-Hersek, 1992-1995 yıllarındaki savaĢtan önce sanayi altyapısı kuvvetli bir
ülkeydi. Ülkede önemli sanayi kolları (demir çelik, savunma sanayii, çimento, soda,
kağıt, alüminyum, uçak yedek parçaları, rafineri, ağaç ve orman ürünleri, kimya ve
metalürji) mevcuttu ve toplam istihdam ve üretimin yaklaĢık % 50'si bu sanayilerce
karĢılanmaktaydı. SavaĢtan önceki dönemde Bosna Hersek'teki üretim faaliyetleri
temelde Yugoslavya'nın iç pazarının ihtiyaçlarının karĢılanması üzerine kuruluydu.
SavaĢ, Bosna Hersek'teki sanayi yapılanmasına ağır hasar vermiĢtir. Pazar kaybının
yanı sıra sanayi tesislerinin zarar görmesi ve bu tesislerdeki makine ve teçhizatların
çalınması vb. nedenlerle ülkenin sanayiye dayalı ekonomik yapısı bozulmuĢtur.
SavaĢ sonrası dönemde söz konusu sanayi kapasitesinin bir kısmı devlet tarafından
yeniden iĢletmeye açılmıĢ, bir kısmı özelleĢtirilmiĢ, bir kısmı ise kapatılmıĢtır.
SavaĢtan önce ağırlıklı olarak devlet mülkiyetinde olan veya yönlendirilen üretim
altyapısının özelleĢtirme veya iflaslar yoluyla özel mülkiyete geçmesi süreci
çerçevesinde önemli sayıda iĢletme satılmıĢtır. Ancak, hala satıĢı yürütülen veya
çalıĢmaları devam eden az sayıda da olsa iĢletme bulunmaktadır.
Bilhassa savaĢ sırasında olmak üzere 1990'lı yıllarda ülkenin hiperenflasyon ile karĢı
karĢı kalması nedeniyle, parasal istikrar ülkenin ekonomi politikasındaki en önemli
hedefler arasında yer almıĢtır.
2000'li yılların baĢından beri yüksek düzeylerde seyretmeyen ve 2009 yılında negatife
dönen enflasyon, 2010 yılından itibaren çok yüksek oranlarda olmasa da (bkz.
Enflasyon Oranları Tablosu) yeniden artı değerlere çıkmıĢtır. Uluslararası gıda
fiyatlarındaki artıĢ enflasyondaki artıĢın baĢlıca sebebi olarak gösterilmektedir.
Bununla birlikte 2011 yılından itibaren enflasyonda görülen azalıĢ eğilimi 2015
yılında -1,0 ve 2016 yılında -1,1 devam etmiĢ; 2017 yılında ise 1,3 ile yeniden artıĢa
geçmiĢtir.
12/67
* Bosna Hersek Yabancı Yatırım ve Teşvik Ajansı
Ekonomik istikrar politikaları kapsamında, Temmuz 1998'de Konvertible Mark (KM)
yürürlüğe girmiĢtir. Bu yeni para birimi, Dayton BarıĢ AnlaĢması (1995) gereğince
"Para Kurulu/Currency Board" kuralları altında yönetilmeye baĢlanmıĢtır. Söz konusu
kurallar ve iĢleyiĢ Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından sıkı bir Ģekilde kontrol
edilmektedir.
Ticaret politikalarında uluslararası sistemle bütünleĢme çalıĢmaları kapsamında, 1999
yılında Dünya Ticaret Örgütü‟nde gözlemci statüsü elde edilmiĢtir. DTÖ ile iliĢkiler
kapsamında, ülkenin tarife yapısı DTÖ kuralları ile uyumlu hale getirilmeye
çalıĢılmakta olup, ülkenin DTÖ‟ye üyelik çalıĢmaları nihai aĢamada bulunmaktadır.
Bosna Hersek‟in tarife yapısı oldukça libere bir görünüm sergilemekte olup, ortalama
gümrük vergisi oranı % 7,6 civarındadır. Ayrıca, Bosna Hersek‟in kısa bir zaman
öncesine kadar 8 ülke ile (Hırvatistan, Makedonya, Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan,
Romanya, Türkiye, Moldova ve Arnavutluk) var olan Serbest Ticaret AnlaĢması
(STA) Bosna Hersek'in 2007 yılında CEFTA‟ya katılması (BiH-Türkiye STA hariç)
ile yürürlükten kalkmıĢtır. 01 Temmuz 2013 tarihi itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan
Hırvatistan da bu tarihten itibaren CEFTA kapsamında yer almamaktadır.
2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek ile
Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri Ġsviçre, Ġzlanda, LihtenĢtayn, Norveç)
arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret AnlaĢması imzalanmıĢtır. EFTA ile
STA 01 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir.
Ülkenin önemli gelir kaynakları ve döviz kazandırıcı kalemleri arasında, ihracat ve
yurt dıĢında çalıĢan vatandaĢlar tarafından gönderilen gelirler sayılabilir. Yurt dıĢında
çalıĢan vatandaĢların gönderdiği gelirler GSYĠH‟nın önemli bir kısmını oluĢturmakta
13/67
olup 2011 yılında 1,03 milyar Avro, 2012 yılında 1,07 milyar Avro 2013 yılında ise
1,10 milyar Avro, 2014 yılında 1,17 milyar Avro, 2015 yılında 1,23 milyar Avro ve
2016 yılında 1,22 düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Ülke Raporu tarihi itibariyle 2017 yılı
resmi bilgiler açıklanmamakla birlikte söz konusu katkının 1,31 milyar Avro
düzeyinde gerçekleĢmesi beklenmektedir.
Kısa ve orta vadede dıĢ yardımların azalması ve Bosna Hersek‟te barıĢın ve düzenin
tesis edilmesi için uluslararası kuruluĢlardan ve diğer ülkelerden gelen temsilci
sayısının zamanla azalması nedeniyle gelir kaynaklarının azalmakta olduğu ve bunun
da ülke ekonomisi açısından olumsuzluk oluĢturduğu düĢünülmektedir.
YavaĢ büyüme ve Avrupa piyasalarındaki süregelen dalgalanmaların hakim olduğu
kriz döneminin üstesinden gelebilmek amacıyla ihracat odaklı yeni bir büyüme modeli
planlanmaktadır. Bu stratejinin baĢarılı olabilmesi için, Bosna Hersek'in fiziksel alt
yapısını, iĢ ortamını ve insan kaynaklarını daha iyi hale getirerek daha rekabetçi bir
duruma gelmesinin önem taĢıdığı düĢünülmektedir.
Ülkede yatırımlar genel olarak düĢük düzeylerde seyretmiĢ olup, gerçekleĢtirilen
yatırımlar ise büyük ölçüde yabancı sermaye tarafından finanse edilmiĢtir. Ülkeye
yapılan dıĢ yardımlardaki azalma nedeniyle üretimin ve özellikle ihracatın
artırılabilmesi için doğrudan yabancı yatırıma ihtiyaç duyulmaktadır. Yakın
zamanlarda yabancı sermayenin Bosna Hersek‟e ilgisinde artıĢ olmakla birlikte,
savaĢın olumsuz etkilerinin hala devam etmesi ve eski Yugoslavya pazarının önemli
ölçüde kaybedilmiĢ olması nedeniyle, bu ilginin üretime somut yatırımlara
dönüĢmesinde sıkıntılar yaĢanmaktadır. Ülkenin yeniden yapılandırılması kapsamında
çeĢitli kredi programları uygulamaya konulsa da, söz konusu kredi programları
genelde küçük ve orta ölçekli firmaları hedeflememiĢtir. Diğer taraftan, özellikle
yabancı bankaların ülkede faaliyet göstermeye baĢlamasıyla birlikte, sermaye arzında
nispeten bir artıĢ olsa da, bürokrasi, karmaĢık hukuki altyapı, yasal yaptırımların zayıf
olması vb. sebeplerle sermaye arzındaki bu artıĢ sınai üretiminde yeterince karĢılığını
bulamamıĢtır. Öte yandan, Bosna Hersek‟te bankalar tarafından sağlanan krediler
çoğunlukla tüketime yönelik olup, üretimin fonlanmasında finans kesiminin nispeten
isteksiz davranması üretimin arttırılması önündeki engellerden birisini
oluĢturmaktadır.
Ülke ticaret ve kredi açısından Avrupa'ya oldukça bağımlı durumdadır. Ġhracatın son
yıllarda artıĢ göstermesi (kimyasallar, ağaç ve ağaç ürünleri, tekstil ürünleri) ve
ithalattın düĢmesi sonucu ülkenin dıĢ ticaret açığı azalmaktadır.
Sektörlerin Bosna-Hersek ekonomisindeki ağırlıkları incelendiğinde, tarım, sanayi ve
hizmetler sektörlerinin ülke ekonomisindeki paylarının 2017 yılı itibariyle sırasıyla
yaklaĢık olarak % 7,8, % 26,8 ve % 65,4 olarak gerçekleĢtiği tahmin edilmektedir
(CIA World Factbook).
14/67
Ġç talebin zayıf olması ekonomik resesyonun en önemli sebeplerinden biri olarak kabul
edilmektedir. Yüksek düzeyde seyreden iĢsizlik oranı ve bütçe açığının
giderilebilmesine dönük önlemler hem harcamalar üzerinde baskı unsuru hem de
ekonomik durgunluğun sebepleri arasında gösterilebilir. IMF ile imzalanan stand-by
anlaĢması kapsamında bütçe açığının daraltılmasına yönelik olarak IMF tarafından Ģart
koĢulan kemer sıkma politikaları da kısa vadede ekonomik büyümenin önündeki
kısıtlar olarak değerlendirilebilir.
* Bosna Hersek İstatistik Ajansı
1990'ların sonları ile 2000'li yılların baĢlarında ülkede yüksek kamu harcamaları ve
bütçe açıkları yaĢanmıĢtır. 1998-2000 yılları arasında GSYĠH‟nın % 66‟sına varan
yüksek kamu harcamaları ve GSYĠH‟nın yaklaĢık % 9‟una ulaĢan bütçe açıklarının
azaltılmasına yönelik olarak 2000-2005 yılları arasında IMF ile imzalanan stand-by
düzenlemeleri kapsamında istikrar programları uygulanarak mali yapı konsolide
edilmiĢ ve bu çerçevede kamu harcamaları GSYĠH‟nin yaklaĢık % 50‟sinin altına
gerilemiĢtir.
Bosna-Hersek‟te ekonominin kayıt altına alınması amacıyla 1 Ocak 2006 tarihi
itibariyle tek vergi sistemine geçilmiĢ, daha önce iki entitede (FBiH ve RS) farklı
oranlarda uygulanan „satıĢ‟ ve „hizmet‟ vergileri kaldırılarak bunların yerine Katma
Değer Vergisi (KDV) uygulamasına baĢlanmıĢ ve ülke genelinde uygulamaları
yürütmek üzere Dolaylı Vergilendirme Ġdaresi (ĠTA) kurulmuĢtur. Bosna Hersek‟te
her ürün ve hizmet (sağlık hizmetleri, sosyal sigorta hizmetleri, eğitim vb. sektörlerde
istisnalar bulunmakla birlikte) için halihazırda uygulanmakta olan KDV oranı %
17'dir.
2003-2008 döneminde ekonomik performanstaki iyileĢme büyüme ve milli gelir
rakamlarına yansımakla beraber, cari açık, iĢĢizlik ve düĢük gelir düzeyi ülkenin
önemli ekonomik sorunları olmaya devam etmiĢtir. Küresel mali ve ekonomik krizin
etkisiyle ülke ekonomisi 2009 yılında daralmıĢtır. 2010 ve 2011 yıllarında yaĢanan
15/67
düĢük oranlı büyümeler iç talep ve yatırımlara bağlı olarak gerçekleĢmiĢtir. Ancak,
Avrupa Birliği'nde (AB) ekonomik krizin derinleĢmesi sonucu sanayi imalatının
düĢmesi, iĢsizlikteki artıĢın devam etmesi ve yurtdıĢında çalıĢan vatandaĢların
gönderdiği gelirlerin azalması vb. sebeplerle ekonomi 2012 yılında yeniden negatif
büyümeyle karĢı karĢıya kalmıĢtır.
2008 yılında yaĢanan küresel mali krizin de etkisiyle ekonominin daralması, firmaların
yeniden yapılandırılmalarının beklenen hızda gerçekleĢmemesi ve yüksek vergiler
nedeniyle istihdamın kayıt dıĢı ekonomiye kayması nedeniyle, iĢsizlik rakamlarında
uzun vadede önemli bir düĢme beklenmemektedir. Kayıt dıĢı istihdamın ise emeklilik
gibi konular nedeniyle orta ve uzun vadede önemli bir sosyal soruna neden olması
beklenmektedir. Bu nedenle, Bosna Hersek ekonomisini değerlendirirken “kayıt dıĢı”
ekonominin yüzdesinin oldukça yüksek olduğu gerçeğini de göz ardı etmemek
gerekmektedir. Dünya Bankası tahminlerine göre kayıt dıĢı ekonomi GSYĠH'nin
yaklaĢık %30 oranında bulunmaktadır.
2008 yılından baĢ gösteren küresel mali ve ekonomik kriz ülke ekonomisini olumsuz
etkilemiĢtir ve krizin etkileri hala hissedilmektedir. 2010 yılında % 0,8 daralan
GSYĠH, 2011 ve 2012 yıllarında sırasıyla % 1 ve % -1,2 oranları ile büyüme ve
daralma yaĢadıktan sonra, 2013 yılında % 2,4 ve 2014 yılında 1,1 ile yeniden büyüme
yaĢamıĢtır. GSYĠH 2015 ve 2016 yılında 3,1 oranında büyümüĢtür. Bosna Hersek
Merkez Bankası 2017 yılı tahmini verilerine göre GSYĠH % 2,7 oranında büyüme
göstermiĢtir.
* Bosna Hersek Merkez Bankası
Bosna Hersek Merkez Bankası verilerine göre, 2017 Gayrı Safi Yurt Ġçi Hasıla
büyümesi, %3 olarak öngörülmüĢ iken Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından
yayımlanan ilk verilere göre büyüme, 2016 yılına göre azalarak %2,7 olarak
gerçekleĢmiĢtir.
16/67
Diğer taraftan 2018 yılının ilk çeyreğine iliĢkin olarak bir önceki yılın aynı dönemine
oranla ihracatta %12,1 oranında, ithalatta ise %10,3 oranında artıĢ yaĢanması;
EBRD'nin 2018 yılına iliĢkin %3 seviyesinde GSYĠH büyüme beklentisini destekler
görünümdedir.
2. SEKTÖREL BAKIġ
Bu bölümde Bosna Hersek ekonomisindeki belli baĢlı sektörlere iliĢkin kısa bilgiler ve
değerlendirmeler yer almaktadır.
2.1 TARIM VE HAYVANCILIK
Ülkede tarımsal arazinin hem nitelik hem de nicelik açısından oldukça sınırlı olmasına
karĢın, temiz ve kolayca eriĢilebilen zengin yeraltı ve yerüstü su kaynakları
bulunmaktadır. Ülke topraklarının % 50,3'ü geniĢ anlamda tarımsal arazi, % 48,3'ü ise
ormanlarla kaplıdır. RS‟de bulunan Posavina bölgesi baĢta olmak üzere, tarımsal
arazinin % 62'si ekilebilir durumdadır (Ekilebilir arazinin % 48'si FBiH, % 52'si
RS'dedir). Ekilebilir arazinin ırmak yataklarındaki düzlüklerde bulunan kısmı (toplam
ekilebilir arazinin % 20'sinden az) yoğun tarım yapılmaya elveriĢlidir. FBiH kısmında,
baĢta Neretva nehri olmak üzere bazı nehirler üzerindeki küçük vadilerde ve Hersek
bölgesinde tarımsal üretim yoğunlaĢmıĢtır.
Tarımsal arazinin yaklaĢık % 56'sı çayır ve otlak, % 40'ı iĢlenebilir arazi ve % 4'ü ise
meyve bahçeleri ve bağlardan oluĢmaktadır.
Tarım sektörünün ülke ekonomisindeki payı 2017 yılı verilerine göre yaklaĢık %
7,8'dir. RS‟deki tarımsal üretimin FBiH'deki tarımsal üretimin iki katı olduğu tahmin
edilmektedir.
Ülkedeki tarımsal potansiyelin kısmen kullanılabildiği düĢünülmektedir. Tarımsal
üretimin her kesiminde modernizasyon ihtiyacı (eski teknoloji ve araç gereçlerin
yenilenmesi) ve tarım sektörünün mevcut yapısının iyileĢtirilmesi konusunda yatırım
yapılabilmesi için en önemli engellerden birisi sektörün finansal kaynak ihtiyacıdır.
BaĢta tahıl, et ve süt ürünleri, meyve suları olmak üzere neredeyse tüm tarım
ürünlerini ithal eden ülke tarımda net ithalatçı konumundadır.
Tarımsal üretimin gerçekleĢtiği araziler çoğunlukla özel araziler olup, küçük parçalı
toprak sahipliği yaygındır. Tarımsal üretimin önündeki önemli sorunlardan birisi de
kadastro ve resmi kayıt sisteminin karıĢıklığı ve yeterli bir Ģekilde düzenlenmemiĢ
olmasıdır.
17/67
Ülkede üretilen baĢlıca tarım ürünleri arasında tahıl, mısır, yem, yağlık tohum,
bakliyat, kök ve yumrulu bitkiler ve sebzeler yer almaktadır. Meyve sebze üretimi
mikro klimalar sayesinde çeĢitlilik arz etmektedir.
SavaĢtan önce önemli ölçüde geliĢmiĢ olan hayvancılık sektörü savaĢ yıllarında
gerilemiĢ ve dıĢ yardımlarla yeniden toparlanması amaçlanmaktadır.
Hayvancılığın toplam tarımsal üretimdeki payının % 50 dolaylarında olduğu tahmin
edilmektedir.
Ülke topraklarının büyük bir kısmı (özellikle su kaynakları açısından zengin olan
dağlık orta kesim) yem, otlaklar ve iklimsel koĢullar göz önüne alındığında büyükbaĢ
ve küçükbaĢ hayvancılık, et-süt ve çiftlik üretimi açısından elveriĢlidir. Ancak,
hayvancılıkta da varolan potansiyelin yeterince kullanılamadığı düĢünülmektedir.
Ülkede savaĢ öncesi dönemde tamamı devlet kontrolünde yaklaĢık 970 bin civarında
olan büyükbaĢ hayvan sayısı savaĢ nedeniyle 200 bin civarına düĢmüĢ ve buna paralel
olarak et ve süt üretiminde de çarpıcı düĢüĢler yaĢanmıĢtır. Havyancılığın yeniden
yapılandırılmasına yönelik olarak savaĢ sonrası dönemde aktarılan finansman ile
özellikle 2003 yılından sonra keçi haricinde tüm hayvan cinslerinde sayıca artıĢ
kaydedilmiĢtir.
* Bosna Hersek İstatistik Ajansı
SavaĢtan önce geliĢme gösteren balıkçılık sektörü, savaĢtan sonra da aynı seyrine
devam etmiĢtir. Ülkede bulunan nehirler üzerinde balık yetiĢtiriciliği yaygın olarak
yapılmaktadır.
KirlenmemiĢ akarsuların bolluğu hem aile ölçeğinde hem de endüstriyel balık
üreticiliği açısından önemli bir potansiyel sunmaktadır.
Alabalık ve sazan yetiĢtiriciliği bir hayli geliĢmiĢ durumdadır.
18/67
2.2 AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERĠ
YaklaĢık yarısı (% 48,3) ormanlarla kaplı olan ülkede, geçmiĢteki yasadıĢı
kullanımdan kaynaklanan tahribat ve savaĢ döneminden kalma mayınlar yüzünden
ormanlık arazinin bir kısmı kullanılamamaktadır.
Bosna Hersek‟teki orman arazilerinin % 80,7‟si devlet mülkiyetindedir.
Sert ve yumuĢak odun açısından zengin olan; rekabetçi ve kalifiye iĢ gücüne sahip
Bosna Hersek'te ağaç ve orman ürünleri sektörü gerek yatırım gerekse ihracat odaklı
üretim açısından önemli bir potansiyel barındırmaktadır.
Ağaç ve orman ürünleri sanayii Bosna Hersek sanayi üretiminde önemli bir paya
sahiptir ve ham keresteden mobilyaya kadar geniĢ bir ürün gamında üretim
yapılmaktadır.
Ülkedeki ağaçların miktar, tür ve kalite bakımından zenginliği orman ürünleri sanayii
açısından kayda değer bir kaynak sunmaktadır. Kayın, meĢe, diĢbudak, çam, köknar,
ceviz, elma ve kiraz ağaçlarından ham, yarı ve tam iĢlenmiĢ ürün ihracatı
yapılmaktadır.
Ağaç ve orman ürünleri sektörü (mobilya dahil) ihracat odaklı bir sektör olup,
sektörün ülkenin 2017 yılı ihracatındaki payı % 15,3 olarak gerçekleĢmiĢtir.
SavaĢ öncesi dönemde ülke GSYĠH‟sinin yaklaĢık % 10‟una tekabül eden bir üretim
gerçekleĢtirilen ağaç ve orman ürünleri sektörü günümüzde çoğunluğu özelleĢtirilmiĢ
iĢletmelerden oluĢan bir yapı sergilemektedir. Sektöre yönelik finansman eksikliği ile
bu iĢletmelerdeki ortaklık yapısına iliĢkin sağlıklı öngörülerin yapılamayıĢı gibi
sebepler, bu sektördeki üretim kapasitesindeki düĢüĢün ve teknolojiye ayak
uydurulamamasının en önemli sebepleri arasında gösterilmektedir. Sektörde faaliyet
gösteren iĢletmeler çoğunlukla birincil aĢama üretim yapmaktadır.
Günümüzde olduğu gibi savaĢ öncesi dönemde de ihracata yönelik bir sektör olan ağaç
ve orman ürünleri sektörünün geliĢmesi açısından atılacak en önemli adımları mevcut
teknolojinin yenilenmesi, makine-teçhizatın modernizasyonu, üretimde katma değerin
arttırılması ve destekleyici sanayilerle daha güçlü bağların kurulması olduğu
düĢünülmektedir.
2003 yılında hükümet tarafından düĢük katma değerli ürünler yerine yüksek katma
değerli ürünlerin ihracatının teĢviki amacıyla ihracatta konulan kısıtlamalar kaldırılmıĢ
olup halihazırda bu ürünlerin ihracatında herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır.
19/67
2.3 SANAYĠ ÜRETĠMĠ
SavaĢ sırasında önemli derecede azalarak düĢük seviyelere inen sınai üretim, savaĢın
sona ermesi ile birlikte 1996-1999 yılları arasında güçlü bir büyüme performansı
sergilemiĢtir. Gıda ve içecekler sektörü, ülkede toplam sınai üretiminde önemli bir yer
tutmakta olup, bahse konu sektördeki büyümenin sınırlı kalmasının en önemli
nedenleri olarak, özellikle Hırvatistan (01 Temmuz 2013 itibariyle CEFTA dıĢında yer
almaktadır) ve CEFTA ülkelerinden Sırbistan'dan yapılan ithalat ve AB‟ye yeni üye
olan ülkelerin AB mevzuatı çerçevesinde ticari engelleri Bosna Hersek gibi üçüncü
ülkeler aleyhine yükseltmeleri olarak gösterilmektedir.
Bosna Hersek‟te savaĢ öncesi sınai üretim yapısı ile savaĢ sonrası üretim yapısı
farklılık arz etmektedir. SavaĢtan önceki dönemde metal iĢleme, makine üretimi,
kimyasallar, ağaç iĢleme, gıda, tekstil ve deri sektörlerinde yoğunlaĢan ve katma
değeri nispeten yüksek bir görünüm arz eden üretim yapısı, yerini gıda iĢleme, metal
dıĢı ürünler ve mineraller, ağaç iĢleme ve temel metaller gibi daha düĢük katma
değerli sektörlere bırakmıĢtır.
Bununla birlikte, metal iĢleme, demir çelik, otomotiv parçaları vb. sektörlerde
faaliyetler devam etmekte olup, bu sektörler ülkenin üretim ve ihracatında önemli bir
yer tutmaktadır.
Üretim hem FBiH'de hem de RS‟de genel olarak büyük Ģehirlerde yoğunlaĢmıĢtır.
(FBiH'de Saraybosna, Tuzla, Mostar ve Zenica; RS‟de Banja Luka, Modrica ve
Bijeljina).
2.3.1 METAL VE METAL ĠġLEME
Metal ve metal iĢleme sektörü, kapasite kullanımı ve istihdam açısından savaĢ öncesi
dönemdeki seviyesinden uzak olmasına karĢın (1992 yılında 200.000, günümüzde
30.000 civarında istihdam) ülke ekonomisi açısından önemini hala muhafaza
etmektedir.
Metal iĢleme sanayii, özellikle demir ve demir dıĢı metal iĢleme, demir-çelik,
alüminyum, kurĢun, çinko ve bakır olmak üzere oldukça geniĢ bir faaliyet alanını
kapsamaktadır.
Ülkedeki maden rezervlerinin (özellikle demir cevheri, boksit, kurĢun, çinko, bakır)
katkısı ve eski Yugoslavya döneminde ülkenin savunma sanayii merkezi olmasının da
etkisiyle metal iĢleme sektörü ülkenin geleneksel olarak en güçlü sektörü olarak kabul
edilmektedir.
Sektör Bosna Hersek sanayi ve ihracatında önemli bir kalem teĢkil etmektedir.
Özellikle alüminyum, demir-çelik ve otomotiv parçaları ihracatı olmak üzere metal
sektörü ülke ihracatının önde gelen sektörleri arasında yer almakta olup, Bosna Hersek
20/67
metal sektöründe ticaret fazlası vermektedir. Metal ve metal iĢleme sektörü ihracatı
toplam ihracatın yaklaĢık %30'unu kapsamaktadır.
Metal sektöründe üretilen ürünler ağırlıklı olarak Avrupa ve çevre (özellikle CEFTA
ülkeleri) pazarlardaki otomotiv, makine ve metal ürünleri üreticilerine gönderilmesinin
yanı sıra iç piyasada da kullanılmaktadır. 2008 yılındaki küresel mali ve ekonomik
kriz sektörü derinden etkilemiĢ olup, sonraki yıllarda toparlanmıĢtır.
Metal sanayii konjonktürel olarak uluslararası piyasalardaki metal fiyatlarındaki
değiĢkenliğe oldukça duyarlı bir seyir izlemekte ve iç piyasa da bu dalgalanmalardan
etkilenmektedir.
Ülkede metal sanayiinde iĢtigal eden Ģirketlerin % 80'i küçük ölçekli, % 15'i orta
ölçekli ve % 5'i ise büyük ölçekli iĢletmelerdir. Dolayısıyla, sektörün mevcut yapısı
küçük iĢletmelerden oluĢmakta olup, söz konusu küçük iĢletmelerin entegre hale
getirilmesiyle elde edilecek ölçek ekonomisi vasıtasıyla sektörün geliĢiminin
hızlanabileceği düĢünülmektedir.
Ülkenin metal iĢleme sektöründeki birikimi de göz önüne alındığında sektöre giriĢ
yapmak isteyen yatırımcıların bilhassa ortaklık kurma veya özelleĢtirmeler vasıtasıyla
sektör de yatırım yapabilecekleri düĢünülmektedir.
Hemen her sektörde olduğu gibi metal sektöründe de yabancı sermayenin ülkeye
gelmesi ve yatırım yapması için uygun ortam oluĢturulmaya çalıĢılmaktadır. Sektörde
katma değeri yüksek üretimin teĢviki amacıyla yerli ve yabancı yatırımcılar gerek yeni
Ģirket kurulumu gerekse mevcut iĢletmelerin dönüĢümü konusunda desteklenmektedir.
2.3.2 OTOMOTĠV ve OTOMOTĠV YAN SANAYĠĠ
SavaĢ öncesi yıllarda otomotiv sektöründe önemli yabancı Ģirketlerin yatırımlarının
bulunduğu Bosna Hersek'te otomotiv sektörü savaĢ nedeniyle önemli hasara uğramıĢ
ve varolan yabancı yatırımlar büyük ölçüde ülkeyi terketmiĢtir. Ancak, ülkede
otomotiv sektörünün yeniden yapılandırılmasına yönelik olarak metal üretimi, metal
iĢleme, alet yapımı, plastik iĢleme, otomotiv parçaları ve otomotive yönelik tekstil
ürünleri üretimi faaliyetleri halihazırda devam etmektedir.
2017 yılı itibariyle ülke ihracatında % 14,4 pay ile üçüncü sırada bulunan makine ve
ulaĢım araçları sektörünün temel unsurunu otomotiv sanayii oluĢturmaktadır.
Ülkenin otomotiv sektöründeki Ģirketlerce motor diĢli ve parçaları, yüksek kaliteli
metal hassas parçalar, tahrik milleri, fren parçaları ve sistemleri, debriyaj, direksiyon
parça ve sistemleri, pompa, filtre, otomotiv elektrik parçaları (sinyaller, röle,
elektronik anahtarlar), tekstil ve deri ürünleri, plastik enjeksiyon parçaları, alüminyum
jantlar, aküler, yaylar, vidalar, hortumlar, metal, kauçuk ve plastik bileĢenler gibi
muhtelif küçük parçalar vb. geniĢ bir ürün gamında üretim yapılmaktadır.
21/67
Otomotiv yedek parçaları sektörü ihracat odaklı bir sektör konumundadır ve üretimin
yaklaĢık % 90'ı aralarında Almanya, Ġspanya, Ġtalya, Lüksemburg, Slovenya ve
Türkiye'nin de bulunduğu 30'a yakın ülkeye ihraç edilmektedir.
2.3.3 TEKSTĠL
Tekstil sektörünün eski Yugoslavya döneminde Bosna Hersek‟te önemli bir yere sahip
olduğu bilinmektedir. SavaĢ öncesi dönemde Bosna Hersekli tekstil ve ayakkabı
üreticileri ürünlerini (pamuk ipliği, kumaĢ, dokuma, konfeksiyon, ham ve iĢlenmiĢ
deri ürünleri) tüm kıtalara ihraç etmiĢlerdir. GeçmiĢte Almanya ve Ġtalya pazarlarına
tekstil ve ayakkabı tedariği yapmıĢ olan Bosna Hersek, bu anlamda bu sektörde
birikime ve vasıflı bir iĢ gücüne sahiptir.
Tekstil sektörü bugün ülkede birçok küçük üretici vasıtasıyla sürdürülmekte ve çok
çeĢitlenmiĢ bir yapı arz etmektedir. Özellikle makine ve teçhizata yapılacak
yatırımlarla Bosna Hersek tekstil sektörü dinamik bir geliĢim sergileme potansiyeline
sahiptir.
Ülkede tekstil sektöründe yaklaĢık 23.000 kiĢi istihdam edilmektedir.
Tekstil ve tekstil ürünleri sanayinin Bosna Hersek‟in toplam ihracatındaki payı 2017
yılında % 12,2 olarak gerçekleĢmiĢtir.
Tekstil sektörü ihracatının artıĢındaki önemli faktörler arasında birçok kamu
iĢletmelerinin özelleĢtirilmesi ve sektör üretiminin yurt dıĢı piyasaların taleplerine
yönlendirilmesi gösterilmektedir.
Ülkenin tekstil sektöründeki önde gelen ticari partnerleri arasında AB ülkeleri, Doğu
ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri yer almaktadır.
Bosna Hersek tekstil hammaddeleri ticaretinde net ithalatçı konumundadır.
Diğer sektörlerde de vurgulandığı üzere, tekstil sektöründe (konfeksiyon, deri ve
ayakkabı) mevcut altyapı, iĢletmeler ve üretim süreçlerinin modernize edilerek
sektörün uluslararası ölçekte rekabetçi ürünleri üretebilecek hale getirilmesi için
sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda, yabancı yatırımlar sektörün geliĢimi
ve modernizasyonunun gerçekleĢtirilmesi açısından en etkili ve hızlı çözüm yolu
olarak kabul edilmektedir.
2.3.4 ĠÇECEK
Bosna Hersek tatlı su kaynakları bakımından oldukça zengin bir ülkedir. Tatlı su ve
taze meyve-sebze Bosna Hersek'in içecek sektörü açısından önemli bir yer teĢkil
etmektedir.
Ġç piyasada içeceklere yönelik talebin yalnızca % 45'inin yerli üretimle karĢılandığı
tahmin edilmektedir. Arz yetersizliği sektördeki yatırım potansiyelinin önemli bir
göstergesi olarak kabul edilmektedir.
22/67
Bosna Hersek'te yıllık yaklaĢık 400 milyon litre civarında maden suyu tüketilmektedir.
Gelecekte ĢiĢelenmiĢ kaynak suyu tüketiminin maden suyu tüketimden daha fazla
olacağı beklenmektedir. Ülke zengin tatlı su kaynaklarına sahip olmasına karĢın,
kaynak suyu ticaretinde net ithalatçı durumundadır. Ġthalat yapılan ülkeler arasında
Hırvatistan ve Slovenya baĢı çekmektedir.
Bosna Hersek'te yılda üretilen 350 milyon litre suyun % 50'si ĢiĢelenmiĢ kaynak
suyudur. Ülkede kaynak suyu satıĢı gerek hacim gerekse değer açısından gazlı içecek
satıĢından daha fazladır. Bosna Hersek 2017 yılının ilk 11 ayında 68 milyon Avro
değerinde 152,5 milyon su ithal etmiĢtir.
Ülkede yaklaĢık 10.000 meyve bahçesi bulunmaktadır. Verimli toprakları ve ılıman
iklimin olduğu bölgelerde çok çeĢitli meyve yetiĢtirme imkanı bulunmaktadır. Bu
nedenle Bosna Hersek yüksek kalite meyve suyu üretimi için iyi bir potansiyel
barındırmaktadır.
Ülke bira ve Ģarap gibi alkollü içeceklerde de net ithalatçıdır. Biracılıkta yerel üretim
iç talebin yaklaĢık % 70'ini karĢılamakta olup, talep fazlası Hırvatistan ve
Sırbistan'dan ithalat yoluyla karĢılanmaktadır. Ülkede Ģarap üretiminin tamamı Hersek
bölgesinde yapılmaktadır. Yerli üretim Ģaraplara göre fiyat avantajına sahip
olduklarından dolayı Karadağ ve Makedonya, Ģarap ithalatının yapıldığı ülkeler
arasında önde gelmektedir.
2.4 DOĞAL KAYNAKLAR VE MADENCĠLĠK
Bosna Hersek, eski Yugoslavya zamanında ülkedeki zengin maden rezervleri
nedeniyle madencilik ve ağır sanayi alanlarında yoğunlaĢmıĢtı. Dayton BarıĢ
AnlaĢması ve AB süreçleri çerçevesinde Batı Balkanlar‟da sağlanan istikrar ortamı,
Balkanlar‟da oluĢması beklenen enerji arz açığı ile temel madenlerde son yıllarda
yaĢanan fiyat artıĢları, ülkedeki madencilik potansiyelinin kullanımının artırılması
hususunu ekonomi gündeminin en önemli maddelerinden birisi haline getirmiĢtir.
SavaĢtan önce geliĢmiĢ olan ve büyük ölçüde Yugoslavya ağır sanayisine dönük
üretim yapan Bosna Hersek madencilik sektörü, savaĢ boyunca ve daha sonra izleyen
ekonomik daralma ile paralel bir Ģekilde küçülmüĢ ve birçok ocak kapanmıĢtır.
Özellikle 1999 yılında en önemli pazar olan Sırbistan ve Karadağ‟da, Kosova
SavaĢı'ndan dolayı daralma yaĢansa da, sektör daha sonra toparlanmıĢtır. 2003 ve 2004
yıllarında FBiH'de sırasıyla % 4,6 ve % 5,8‟lik büyüme gerçekleĢmiĢ olup, RS‟de bu
oran 2004 yılında % 3,6 olarak gerçekleĢmiĢtir.
FBiH'deki Vares ve Jablanica ile RS'deki Ljubija'da toplam 750 milyon ton demir
cevheri rezervi olduğu tahmin edilmektedir. SavaĢtan önce 1,8 milyon ton demir
üreten ve 20.000 kiĢi istihdam eden sektörün üretimi savaĢ sonrası dönemde
kaydadeğer biçimde azalmıĢtır (2003 yılında 100.000 ton). Ancak, son yıllarda
yeniden toparlanan maden ve cevher ihracatı 2014 yılında 25 milyon, 2015 yılında bu
23/67
rakam 21 milyon, 2016 yılında 24,4 milyon olarak gerçekleĢirken geçen seneye oranla
%39,3 artıĢ ile 2017 yılında 34 milyona yükselmiĢtir.
1998 yılında Zenica Steelworks ve Kuwait Yatırım Otoritesi (KWA – Kuwaiti
Investment Authority) ortaklığı ile BIH Steel kurulmuĢ olup, söz konusu ortaklığın
amacı 45 milyon ABD Doları yatırım yaparak yılda 1 milyon ton üretime ulaĢmak
olarak belirlenmiĢtir. Daha sonra söz konusu ortaklıktaki devlet payı dünyanın en
büyük çelik üreticilerinden Mittal Steel'e (LNM Holding) satılmıĢ olup, üretim hedefi
zamanla 1,5 milyon tona ve yatırım hedefi ise bölgeye yapılacak yatırımlar da dahil
olmak üzere 420 milyon ABD Doları'na çıkmıĢtır.
Ülkedeki çinko ve kurĢun rezervlerinin ise 11,7 milyon ton civarında olduğu tahmin
edilmekte olup, bu rezervler FBiH'de Vares ve Olova‟da, RS‟de ise Srebrenica‟da
bulunmaktadır. 2004 yılında RS Hükümeti Srebrenica‟daki SASE‟nin kurĢun ve çinko
madenleri yönetim hakkını beĢ yıllığına Rus Juruzal Zoloto‟ya devretmiĢtir. Ülkede
ayrıca tuz, barit, kireç ve kalay madenleri ile ülkenin çeĢitli yerlerine dağılmıĢ
durumda düĢük kaliteli boksit yatakları bulunmaktadır.
Madencilik konusunda FBiH ve RS'de farklı politikalar uygulanmaktadır. RS'de açılan
ve sonuçlandırılan 2 termik santral ihalesinin Ģeffaflığı konusundaki tereddütler ulusal
ve uluslararası kamuoyunda sık sık gündeme getirilmektedir. FBiH'de termik
santraller konusundaki kararların FBiH yönetimi düzeyinde, diğer madenlerde ise
Kanton düzeyinde alındığı görülmektedir.
Ülkenin termik ve hidroelektrik enerji kapasitesinin yüksek olduğu dikkate
alındığında, ülkemiz firmalarının bu konuda daha aktif olunması yönünde çaba
göstermelerinin önem arz ettiği değerlendirilmektedir.
Aluminij Mostar Ģirketi, savaĢtan sonra hızla toparlanarak savaĢ öncesi dönemde
olduğu gibi savaĢtan sonra da ülkenin önde gelen ihracatçıları arasında yer almıĢtır.
ġirketin ihracatının büyük bir kısmı Hırvatistan ve Ġsviçre‟ye gerçekleĢtirilmektedir.
Söz konusu Ģirketin hisse yapısına iliĢkin sorunlar yakın bir zamanda çözümlenmiĢ
olup, Ģirket hisselerinin % 44'ü kamuya, % 44'ü küçük hissedarlara, % 12'si ise
yabancı sermayeye aittir. ġirketin özelleĢtirilmesi gündemde yer almaktadır. Ancak,
söz konusu özelleĢtirme konusunda nasıl bir yöntemin uygulanacağı henüz
netleĢtirilmemiĢtir. Bu konudaki karar mercii FBiH hükümetidir.
Tuzla‟da bulunan ve soda üretiminde bulunan Soda-So Lukavac üretim tesisleri, 2006
yılında ġiĢecam iĢtiraki olan Soda Sanayi tarafından alınmıĢtır. Halihazırda
Türkiye'nin ülkedeki en büyük yatırımları arasında yer alan tesis faaliyetlerini
sürdürmektedir.
24/67
2.5 ENERJĠ
Bosna Hersek elektrik hariç enerji ihtiyacının önemli bir kısmını ithalat yoluyla
karĢılamaktadır. SavaĢtan önce 13 hidroelektrik santrali toplam enerji ihtiyacının %
40‟ını, 4 termik santral ise kalan ihtiyacı karĢılamaktaydı.
2000 yılında ülkenin enerji üretimi savaĢ öncesi dönemin % 80‟ine ulaĢmıĢ ve sonraki
dönemlerde daha da toparlanarak artıĢ göstermeye devam etmiĢtir.
RS Hükümeti tarafından 2006 yılı sonunda Bosanski Brod petrol rafinerisi, Modrica
motor yağı fabrikası ve Petrol (petrol istasyonları) özelleĢtirme yoluyla Rus
Zarubezhneft‟e satılmıĢtır. AB mevzuatına uyum çalıĢmaları çerçevesinde satılan
petrol ürünleri içerisinde kükürt değerlerinin düĢürülmesi öngörülmesine karĢılık,
Bosanski Brod rafinerisinde üretilen petrolün düĢük kaliteli olması (kükürt içeriğinin
fazla olması) nedeniyle bu konu uzun süre gündemi meĢgul etmiĢtir.
FBiH‟deki enerji Ģirketi Energopetrol‟un % 67‟si 2006 yılında Macar (MOL)-Hırvat
(INA) ortaklığına satılmıĢtır. Ancak, 2016 yılında INA, MOL Ģirketinin %33,5
hissesini satın alarak % 67 hisse ile en büyük hissedar olmuĢtur.
Bosna Hersek‟in ithalat kompozisyonu incelendiğinde, petrol ve petrol ürünlerinin
önemli bir kalem oluĢturduğu görülmektedir. Ülkemiz ile imzalanan Serbest Ticaret
AnlaĢması kapsamında petrol ürünleri ihtiyacının bir kısmı 2008 yılına kadar
ülkemizden karĢılanmıĢtır. Söz konusu dönemdeki petrol ihracatımız Bosna Hersek‟e
toplam ihracatımızın yaklaĢık % 50‟sine tekabül etmekteydi. Ancak, 2008 yılının son
aylarından itibaren, Bosna Hersek'in AB ile imzaladığı Ticaret ve Ticaretle Ġlgili
Konulara ĠliĢkin Geçici AnlaĢmanın 01/07/2008 tarihinde yürürlüğe girmesi sonrası
ülkemizden Bosna Hersek‟e olan petrol ihracatında ciddi bir düĢüĢ yaĢanmıĢtır.
Enerji sektörü Bosna Hersek‟in geleneksel olarak en güçlü sektörleri arasında yer
almakta olup, ülkenin enerjiye bağımlı Avrupa pazarlarına yakınlığı da göz önüne
alındığında geliĢim olanakları ve yatırım açısından kayda değer potansiyel ve fırsatlar
barındırmaktadır.
Ülkede henüz yeterince iĢlenmemiĢ veya kısmen iĢlenmekte olan çok çeĢitli doğal
kaynaklar arasında tahminen 6 milyar ton rezervi olan kahverengi kömür ve linyit,
tahmini 6000 megavatlık hidroelektrik enerji potansiyeli, tahminen 2000 megavatlık
rüzgar enerjisi potansiyeli, yaklaĢık 1,5 milyon metreküp ahĢap atıkları, talaĢ, cips ve
yontma ahĢabın da dahil olduğu bio-mass enerji, jeotermal ve güneĢ enerjisi
sayılabilir. Ayrıca, ülkede petrol arama çalıĢmaları da yürütülmektedir.
Ülkede enerji sektörünün ana bileĢenleri olarak kömür, elektrik, petrol ve doğalgaz
gösterilebilir.
25/67
Kömür ülkenin en önemli enerji kaynakları arasında yer almaktadır. Linyit ve
kahverengi kömür yatakları hem FBiH hem de RS‟de bulunmaktadır.
Ülkede üretilen kömürün yaklaĢık % 90‟ı termik santraller tarafından kullanılmakta
olup, kalan % 10‟luk kısmın çoğu sanayide ve genel tüketimde sarfedilmekte, çok az
bir kısmı da ihraç edilmektedir.
Bosna Hersek petrolü ithal etmekte ve ithal edilen petrol de ülkedeki rafinerilerde
iĢlenmektedir.
Enerji sektöründe en az geliĢme göstermiĢ olan sektör doğalgazdır. Halihazırda
doğalgaz ihtiyacının tamamı Rusya Federasyonu‟ndan karĢılanmaktadır. Ülkedeki
mevcut doğalgaz boru hattı 191 km uzunluğunda olup yıllık 1 milyar metreküp
kapasiteye sahiptir. Ülkede boru hatlarının yaygınlaĢtırılması konusunda çalıĢmalar
devam etmektedir.
Elektrik ağırlıklı olarak hidroelektrik santralleri ve termik santrallerde üretilmektedir.
Ġç talebin üzerinde gerçekleĢen ve 2017 yılında toplam 136.348 Avro değerinde
gerçekleĢen elektrik ihracatı %17,2 oranında artarak ülke ihracatına katkıda
bulunmaktadır.
Özellikle Balkan ülkeleri ve Avrupa piyasalarındaki elektrik arzındaki açığın
giderilmesi amacıyla ülkede elektrik üretiminin arttırılması için yeni projeler
gündemde bulunmaktadır. Kömür, hidroelektrik enerjisi ve yenilenebilir enerji
kaynaklarına dayalı olarak planlanan söz konusu projeler vasıtasıyla gerek mevcut
tesislerin geniĢletilmesi gerekse yeni üretim tesislerinin inĢası hedeflenmektedir.
Bosna Hersek hidro ve termo enerji kaynakları açısından zengin bir ülkedir. Söz
konusu enerji kaynaklarından daha fazla yararlanmak için ülkede yeni santraller
kurmak amacıyla yatırım ve geliĢim projeleri hazırlanmaktadır. Bu projeler
kapsamında, bölgede ve Avrupa piyasalarında enerji tedariği açığını karĢılamak için
yeni tesislerin kurulması ve mevcut olan tesislerin geniĢletilmesi amaçlanmaktadır.
Kalkınma programları kapsamında 15 adet büyük ve küçük hidroelektrik santrali
inĢası ve 4 santralin de onarım ve geniĢletilmesi planlanmaktadır. (toplam üretim
kapasitesi 2000 MW). Ayrıca, Bosna Hersek‟in nehir havzalarında 1000 MW üretim
kapasiteli 400 potansiyel mini hidroelektrik santrali projesi de planlanmaktadır. Enerji
sektöründe tüm bu yatırım programlarının tamamlanabilmesi için Bosna Hersek‟in
finansman kaynakları yeterli olmayıp sermaye yatırımları gereklidir. Bu nedenle,
Bosna Hersek, bu projelerin gerçekleĢtirilmesine destek verebilecek stratejik partnerler
ve finans kurumları aramaktadır.
Ülkenin güney kesimlerinin rüzgar enerjisi santrallerinin kurulumu açısından en
elveriĢli yerler olduğu ileri sürülmektedir.
26/67
2018 yılının Mart ayında Bosna Hersek'in ilk rüzgar enerji santrali olan Mesihovina
Hersek Bosna Hırvat Birliği Elektrik Ġdaresi tarafından faaliyete açılmıĢtır.
Diğer taraftan, Alman Kalkınma Bankası KfW 'Podvelezje' rüzgar enerji santrali
inĢaası için 3 yıl ödemesiz 15 yıl geri ödemeli kredi onaylamıĢtır. Kredinin yanısıra
santral Bosna Hersek Elektrik Ġdaresi olan Elektroprivreda'nın özsermayesiyle de
finanse edilecektir. Projenin değeri 83.200.000 Avro olup, santralin 2019 yılında
faaliyete geçmesi beklenmektedir.
2.6 ULAġTIRMA VE
HABERLEġME/TELEKOMÜNĠKASYON
2.6.1 ULAġTIRMA
Ülkenin ulaĢtırma alt yapısı geleneksel ulaĢım modlarının (karayolu, demiryolu,
denizyolu ve havayolu) tümünden faydalanılması üzerine kuruludur.
Ancak, ülkenin özellikle FBiH‟de yüksek dağlarla kaplı olması ve eski Yugoslavya
döneminde yeterli yatırım alamamıĢ olması gibi sebeplerle karayolu ve demiryolu ağı
yeterince geliĢmemiĢtir. GidiĢ-geliĢ tek yönlü karayolu bağlantısı ülkenin lojistik
açısından dezavantajlı yönü olarak düĢünülmektedir. Bu olumsuzluklara rağmen,
ülkenin diğer ülkelerle ve dıĢ pazarlarla bağlantılarında 4 ulaĢım modu da halihazırda
kullanılabilmektedir.
2.6.1.1. KARAYOLU
Karayolu taĢımacılığı, Bosna Hersek‟te ulaĢım altyapısının en önemli unsurunu
teĢkil etmekte olup, uzunluğu 24.780 km‟dir (3.970 km anayol, 4.610 km
ikincil - bölge karayolları ve 14.200 km diğer karayolları).
Bosna Hersek‟in karayolu ağı, Avrupa‟da az geliĢmiĢ karayolu ağlarından biri
olup, karayolu ağ yoğunluğu 45 km/100 km2, diğer bir deyiĢle 5,7 km/1000
vatandaĢ olarak Batı Avrupa ülkelerine nazaran iki kritere göre 2,5-4 kat daha
düĢüktür.
Arazisinin büyük bölümünün dağlık olması nedeniyle, karayolu yapımı zor ve
pahalıdır. Hırvatistan‟ın Ploçe limanı ile Bosna Hersek üzerinden BudapeĢte ve
Kiev üzerinden Kalaningrad‟a ulaĢacak olan Koridor Vc yolunun yapımına
baĢlanmıĢtır. 2014 yılının sonu itibariyle yaklaĢık 104 km‟lik kısım
tamamlanmıĢ olup 2015, 2016 ve 2017 yıllarında finansman sıkıntıları (kredi
taahhütlerine yönelik ilave mevzuat düzenlemelerinin hayata geçirilememesi)
nedeniyle ilave herhangi bir otoyol bölümü yapılmamıĢtır. Bununla birlikte,
2016 yılında hazırlıkları devam eden ve 2017 yılında çalıĢmalara baĢlanan Vc
otoyol koridoru üzerinde Poçitelj-Buna (7,2 km) ve Donja Graçanica-Zenica
27/67
Tüneli (3,9 km) bölümlerinin yanı sıra, toplam uzunluğu 53 km ve bedeli
yaklaĢık 280 milyon Avro olan LaĢva-Donji Vakuf hızlı yol yapımı öncellikli
projeler arasında bulunmaktadır. Öte yandan Türkiye'nin inisiyatifi üzerine,
biri Saraybosna-Bijeljina hattında kuzey güzergahı, diğeri ise Saraybosna-
Vardiste hattında doğu güzergahı olmak üzere ring formatında Saraybosna-
Belgrad otoyolunun yapımı ile ilgili hazırlık çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır.
Bosna Hersek'te kuzeyde Brod'dan baĢlayarak batıda Bosna Hersek sınırının
hemen yakınındaki Hırvatistan'ın Ploçe limanında biten ve BudapeĢte'yi Ploçe
limanına bağlayan, yaklaĢık 75 kilometresi tünel ve 33 kilometresi köprü
olmak üzere 336 km uzunluğunda olması ve 3 milyar Euro'ya malolması
beklenen Koridor Vc Otoyol Projesi, ülkenin en büyük kalkınma projesi olarak
tanımlanmaktadır. Söz konusu proje kısmi lotlar halinde ihale edilmektedir. Ġlk
defa bir Türk firması (Cengiz ĠnĢaat) 2012 yılında 3 lot ihaleyi kazanmıĢtır.
2017 yılının sonu itibarıyla Koridor Vc‟nin % 35‟i tamamlanmıĢ
bulunmaktadır.
Koridor Vc Projesinin finansmanına yönelik olarak EBRD tarafından kredi
sağlanmaktadır. Ayrıca, söz konusu projeye danıĢmanlık hizmeti sağlanması
konusunda Dünya Bankası grubu kuruluĢu olan IFC ile sözleĢme
imzalanmıĢtır. Projenin finansmanı konusunda uluslararası platformda
arayıĢlar devam etmektedir. Koridor Vc Projesi‟nin hayata geçirilmesi
konusunda Bosna Hersek‟te ve uluslararası toplumda önemli ölçüde kararlılık
bulunmaktadır. EBRD'nin yanı sıra finansmana Avrupa Yatırım Bankası,
OPEC, KFAER, BH Kalkınma Bankası, BHF Hükümeti (özvarlıklarıyla)
katılmaktadır.
2.6.1.2. DEMĠRYOLU
Ülkenin savaĢtan önce (1992-1995) 1.030 km olan demiryolu ağı, savaĢta
önemli ölçüde zarar görmüĢ olup, bu zararın bir kısmı uluslararası kuruluĢların
da yardımıyla onarılmıĢtır.
Demiryolunun taĢımacılıkta daha etkin hale getirilmesi çalıĢmaları devam
etmekte olup, AB 2006 yılında ülke genelinde tek bir demiryolu yönetimini
desteklediğini açıklamıĢtır.
2006 yılında satın alınan Talgo tipi hızlı trenlerı 2016 yılının sonunda yolcu
taĢımacılığı baĢlatarak, 2017 yılından itibaren Saraybosna-Banja Luka ve
Saraybosna-Çapljina seferlerini düzenli olarak yapmaktadır.
2.6.1.3. DENĠZYOLU/SU YOLLARI
28/67
Bosna Hersek‟in 20 km civarında denize çıkıĢı olmakla beraber (Neum), bu
bölgede liman bulunmamaktadır.
Ülke, Hırvatistan kıyısındaki Ploçe limanını, Hırvatistan ile Bosna Hersek
arasında 1998 yılında adıgeçen limanın kullanımı ile ilgili olarak yapılan
AnlaĢma çerçevesinde fiilen kullanmakta olup, limandaki depoların bulunduğu
arazi mülkiyeti ile ilgili görüĢmeler henüz netleĢtirilmemiĢtir.
Sava nehri üzerinde Bosanska Gradiska, Bosanski Brod, Orasje ve Brčko
limanları bulunmakta olup, bu limanlardan en büyüğü Brčko‟dur. Brčko
Limanı, Temmuz 2006 tarihinde uluslararası liman statüsü kazanmıĢtır. Tuna
ve Sava nehirleri vasıtasıyla söz konusu limandan Karadeniz‟e çıkıĢ mümkün
bulunmaktadır.
2.6.1.4. HAVAYOLU
Ülkede 20‟nin üzerinde havalimanı bulunmakta olup, sadece Saraybosna,
Tuzla, Banja Luka ve Mostar havalimanları ticari trafiğe açıktır. Özellikle
Saraybosna ve Tuzla havalimanlarında son yıllarda yaĢanan yoğun yolcu ve
kargo trafiğine yönelik ihtiyaçları gidermek amacıyla, kapasite geniĢletme
çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır.
Ülkenin havayolu Ģirketi, Air Bosna, 2003 yılında iflas etmiĢ olup, 2005
yılında devlet desteği ile BH Airlines adı altında yeniden faaliyete baĢlamıĢtır.
2009 yılında sonuçlanan BH Airlines ihalesini THY kazanmıĢ ve BH
Airlines‟ın % 49 hissesini satın alarak “yönetici ortak” olmuĢtur. Ancak, bu
ortaklık 2012 yılında sona ermiĢtir. BH Airlines takip eden yıllarda ekonomik
olarak varlık gösteremeyerek 2015 yılında tekrar iflas etmiĢtir. ÇeĢitli
havayolu firmaları tarafından bayrak taĢıyıcısı havayolu Ģirketini yeniden
faaliyete geçirme konusundaki çalıĢmalar sürmektedir.
Havalimanlarının özelleĢtirilmesi konusu ülke gündeminde bulunmakla
beraber, siyasi iradenin genel olarak içinde bulunduğu özellikle
özelleĢtirmelerle ilgili isteksiz ve kararsız tutum nedeniyle, bu konu Ģimdilik
askıya alınmıĢtır. Diğer taraftan, Bosna Hersek Kasım 2014 tarihine kadar
kendi hava sahasını kontrol etmemekte olup, bu kontrol Sırbistan ve
Hırvatistan tarafından sağlanmaktaydı. 13 Kasım 2014 tarihinde Bosna Hersek
yaklaĢık 10 km yükseklikteki uçuĢlarda kendi hava sahasını kontrol etmeye
baĢlamıĢtır. Bundan sonra planlanan adım 2019 yılına kadar 10 km üzerindeki
hava sahasının da kontrolünün elde edilmesidir.
2.6.2 HABERLEġME/TELEKOMÜNĠKASYON
Bosna Hersek‟te telekomünikasyon sektörü savaĢtan sonra en hızlı toparlanan
sektörlerden birisi olmuĢtur.
29/67
2005 rakamlarına göre 969.000 (her 100 kiĢiye 25,2 hat) sabit hat mevcutken, 2014
yılında 849.216 (her 100 kiĢiye 22,10 hat), 2015 yılında 785.755 (her 100 kiĢiye
20,45 hat), 2016 yılında 784.223 (her 100 kiĢiye 22,21 hat), 2017 yılında ise
759.351 (her 100 kiĢiye 21,50 hat) sabit hat bulunuduğu bilgisine ulaĢılmıĢtır.
(Kullanıcı sayısının azalmasına rağmen kullanım seviyesinin artması, hesaba alınan
nüfus sayısının değiĢikliğinden kaynaklanmaktadır. 2015 yılında tahmini nüfus
sayısı dikkate alınırken, 2016 yılında nüfus sayısı olarak, 2013 yılında düzenlenen
ve resmi olarak kullanılma kararı alınan nüfus sayımının sonucu (3.531.159) esas
alınmıĢtır.)
2005 yılında 1.6 milyon (her 100 kiĢiye 42 hat) olan cep telefonu hattı sayısı, 2012
yılında, yaklaĢık 3.35 milyon (her 100 kiĢiye 88 hat), 2013 ve 2014 yıllarında 3.49
milyon (her 100 kiĢiye 91 hat), 2015 yılında 3,44 milyon, 2016 yılında 3,4 milyon
(her 100 kiĢiye yaklaĢık 96 hat) iken bu rakam 2017 yılında 3,44 milyona (her 100
kiĢiye yaklaĢık 97,4 hat) yükselmiĢtir. (Kullanıcı sayısının 2016 yılında azalmasına
rağmen kullanım seviyesinin artması, hesaba alınan nüfus sayısının değiĢikliğinden
kaynaklanmaktadır. 2015 yılında tahmini nüfus sayısı dikkate alınırken, 2016
yılında nüfus sayısı olarak, 2013 yılında düzenlenen ve resmi olarak kullanılma
kararı alınan nüfus sayımının sonucu (3.531.159) esas alınmıĢtır.)
Ülkede internete eriĢim konusunda önemli bir mesafe kaydedilmiĢtir. 2004 yılında
585.000 kiĢi olan internet kullanıcısı sayısı, 2013 yılı itibariyle söz konusu yıla
oranla % 274 oranında artarak 2.188.429'a ulaĢmıĢtır. 2014 yılında internet
kullanıcı sayısı 2.227.970 kiĢi, 2015 yılında 2.782.107 kiĢi, 2016 yılında 2.909.236
kiĢi, 2017 yılında ise 3.064.072 olarak belirlenmiĢtir.
BiH'TE ĠNTERNET KULLANIMI
Yıl Internet Kullanıcı Sayısı Endeks
2004 585000 -
2005 805185 137,64
2006 950000 117,99
2007 1055000 111,05
2008 1307585 123,94
2009 1421540 108,71
2010 2000000 140,69
2011 2113100 105,66
2012 2174250 102,89
2013 2188429 100,65
2014 2227970 121,01
2015 2782107 105,06
2016 2909236 104,57
2017 3064072 105,32
*Bosna Hersek İletişim Düzenleme Ajansı
30/67
Telekomünikasyon sektöründe üç büyük operatör (BH Telekom, Telekom Srpske
ve HT Eronet) faaliyet göstermektedir. En büyük ve pazar payı %44,98 olan BH
Telekom operatörü, FBiH hükümetine aittir. Pazar payı %12,68 olan Eronet‟in %
49‟u Deutsche Telekom‟un sahip olduğu Hırvatistan sabit hat operatörü Croatia-T-
HT firmasına aittir. RS hükümetine ait ve pazar payı %42,09 olan Telekom Srpske
ise özelleĢtirme kapsamında Sırbistan‟da yerleĢik Telekom Srbija firmasına 646
milyon Euro (844 milyon ABD doları) karĢılığında satılmıĢtır. Söz konusu
operatörün ismi değiĢtirilmiĢ olup, Ģu and M-TEL unvanıyla faaliyet göstermektedir.
FBiH‟e ait olan BH Telekom‟un ise özelleĢtirme çalıĢmaları devam etmekte olup,
yukarıda da belirtildiği üzere, FBiH‟de siyasi iradenin özelleĢtirmelere karĢı tutumu
nedeniyle bu konudaki çalıĢmalar oldukça yavaĢ ilerlemektedir.
Öte yandan Bosna Hersek Telekomünikasyon pazarında rekabet güçlendirme
faaliyetleri sonucunda 2017 yıl sonu itibariyle alternatif operatörlerinin sayısı 11
olup, bu operatörlerin sabit telefon pazarındaki katılım payı %16,5'e yükselmiĢtir.
2.7 ĠNġAAT VE MÜTEAHHĠTLĠK
Bosna Hersek‟te müteahhitlik sektöründeki faaliyetler arasında mevcut binaların
ıslahı ve yenilenmesi ile yeni binaların yapılması, baĢta yol (karayolu yapımı ve
demiryollarının rekonstrüksiyonu) yapımı olmak üzere altyapı projeleri ve enerji
santrallerinin inĢası yer almakta olup, söz konusu projelerin gerçekleĢtirilmesine
yönelik olarak teknik bilgi, tecrübe ve finansman açısından yabancı
firmaların/kurumların varlığına ihtiyaç duyulmaktadır.
1992-1995 yıllarındaki savaĢ sırasında ülkedeki konutların yaklaĢık % 42‟sinin
yıkıldığı veya hasar gördüğü, günümüzde ülkede doğalgaz kullanımının
yaygınlaĢmaya baĢladığı ve doğalgaz altyapısının geliĢtirilmesi projelerine hız
verilmeye çalıĢıldığı hususları göz önüne alındığında, Bosna Hersek‟in hem yeni
konut yapımı hem de mevcut binaların yenilenmesi/dönüĢtürülmesine iliĢkin olarak
önemli fırsatları barındırdığı söylenebilir.
EUROSTAT tarafından 37 Avrupa ülkesinde yapılan bir araĢtırmaya göre, Bosna
Hersek‟te ortalama inĢaat maliyetinin Avrupa ortalamasının % 62‟sine karĢılık
geldiği ve ülkenin bu bakımdan Makedonya (% 54) ve Arnavutluk (% 58) ile
birlikte Avrupa‟da en uygun koĢullara sahip üç ülkeden biri olması Bosna Hersek‟in
barındırdığı diğer bir avantaj olarak değerlendirilebilmekle beraber, ülkede makine
ve ekipman fiyatları Avrupa ortalamasının % 4 üzerinde olduğu da söz konusu
araĢtırmada yer verilen hususlardan biridir.
Bosna Hersek‟teki yolların genel durumu, alt yapı yatırımlarına olan ihtiyaç ve
ülkenin hidroelektrik ve termik enerji kaynakları açısından zengin olduğu
düĢünülürse, ülkede bu alanlara yönelik hatırı sayılır iĢ fırsatları mevcuttur.
Bilhassa, Avrupa Ġmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Avrupa Kalkınma Bankası
(EIB) ülkedeki altyapı projelerinin finansmanında önemli rol oynamaktadır. Bu
31/67
bağlamda, Saraybosna Havalimanı, Pan European Corridors gibi projelere adı geçen
kuruluĢlar tarafından kredi desteği sağlanmıĢ ve önümüzdeki dönemde de
sağlanmaya devam etmesi planlanmaktadır.
Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı verilerine göre, Bosna Hersek inĢaat
sektörünün 2010 yılı itibariyle Bosna Hersek‟in GSYĠH‟si içerisinde payı yaklaĢık
% 10, ihracatında ise % 6 olarak gerçekleĢmiĢtir. ĠnĢaat sektörünün ekonomideki
diğer sektörlere de doğrudan etki yaptığı düĢünüldüğünde bu sektördeki
geliĢmelerin ekonominin canlanmasına yönelik olarak doğrudan ve pozitif etkiler
yapacağı düĢünülmektedir.
Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı'ndan alınan bilgiye göre, uluslararası
projelerde çalıĢmıĢ olan uzman ve iĢçilerin yurt dıĢında kazandıkları tecrübeleri
Bosna Hersek‟e getirmeleri, Bosna Hersek‟teki üniversiteler ve teknik okulların
mühendislik alanındaki eğitime önem vermeleri, yarı-özel ve kamu müteahhitlik
firmalarının yurt içi ve yurt dıĢı projelere danıĢmanlık desteği sağlamasının Bosna
Hersek‟te halihazırda varolan nitelikli iĢ gücüne önemli katkılarda bulunduğu ve
sektörün geliĢmesinde önemli bir rol oynayabileceği değerlendirilmektedir.
Gerek mevcut yapıların rehabilitasyonu gerekse yeni binaların yapımı ve
havaalanlarından otoyollara kadar altyapı sistemlerinin geliĢtirilmesinde
kullanılacak inĢaat malzemelerinin birçoğunun yerel piyasadan temin edilebilmesi,
mevcut olmayan unsurların ise makul ölçüde yatırımlarla edinilebilmesi olanağı
Bosna Hersek‟te inĢaat sektörünün geliĢimi için diğer elveriĢli unsurlar olarak ön
plana çıkmaktadır.
Bosna Hersek Yabancı Yatırımlar Hakkında Kanun uyarınca, yabancı yatırımcıların
emlak arazisi satın almaları/sahip olmaları hususunda herhangi bir sınırlama
bulunmamakta olup, yabancı yatırımcılar da yerel kiĢiler gibi söz konusu mülklere
% 100 sahip olabilirler. Ancak, bu sahipliğin Bosna Hersek‟te kuracakları Ģirket
adına olması durumunda mülkiyet edinimi daha hızlı gerçekleĢmektedir.
Bosna Hersek‟te inĢaat sektörüne iliĢkin yasal çerçevenin AB mevzuatı ile
uyumlaĢtırılma süreci halihazırda devam etmektedir. Ancak, çoğu alanda olduğu
gibi yatırımlar alanında da bazı yasal düzenlemeler FBiH ile RS arasında farklılık
göstermektedir. Kamu-özel ortaklıklarına iliĢkin mevzuat RS‟de ve FBĠH'de
çıkarılmıĢ olmasına rağmen, uygulamaya geçiĢle ilgili henüz kapsamlı bir giriĢim
mevcut bulunmamaktadır.
Eski Yugoslavya‟da müteahhitlik sektöründe uluslararası ihalelerde boy gösteren
güçlü firmalar bulunduğu ve halihazırda bazı Bosna Hersek firmalarının da yurt
dıĢında iĢ yaptıklarından hareketle, Bosna Hersek‟in bu sektörde iyi bir miras
devraldığı ve önemli büyüklükte müteahhitlik firmalarına sahip olduğu söylenebilir.
Bosna Hersek‟te otoyol ve altyapı proje ve ihalerine katılan diğer ülke firmaları
genelde yerli firmalar ile konsorsiyumlar ve ortaklıklar kurmak suretiyle iĢbirliğine
baĢvurmaktdır. Ayrıca, ülkenin önde gelen müteahhitlik firmalarının özellikle
32/67
Balkanlar, Kuzey Afrika ve Ortadoğu‟da Yugoslavya döneminden bu yana devam
eden güçlü konumlarını farklı ülke firmalarıyla ortaklıklar kurarak ihalelere aday
olma yönünde değerlendirmeye çalıĢtıkları gözlenmektedir.
Türk Müteahhitlik firmaları bugüne kadar Bosna Hersek piyasasında çok fazla
faaliyette bulunmamıĢlardır. Ancak, son dönemde ülkemiz firmaları ihalelerde boy
göstermeye baĢlamıĢ olup, 2012 yılında Koridor Vc üzerinde bulunan 20 km
uzunluğundaki Tarcin-Vlakovo kısmı için 3 ihale açılmıĢ; Cengiz ĠnĢaat A.ġ.
firması bu üç ihaleyi de kazanmıĢ olup, üstlenilen projeler 2014 yılında
tamamlanmıĢtır.
Ayrıca ülkemiz inisiyatifi ile Bosna Hersek ve Sırbistan baĢkentlerini birbirine
bağlayacak ve ülkemizce finanse edilecek ulaĢtırma projesi mahiyetinde
Saraybosna-Belgrad hızlı yol/otoyol hattına iliĢkin olarak Sayın
CumhurbaĢkanımızın baĢkanlığında gerçekleĢtirilen 29/01/2018 tarihli toplantı
ertesinde Saraybosna-Belgrad arasında dairesel güzergah kararı alınmıĢ olup, ayrıca
Sırbistan‟ın Sancak bölgesinin de anılan güzergaha eklenmesi öngörülmüĢtür.
Konuya iliĢkin gerekli fizibilite ve değerlendirme çalıĢmaları ülkemiz tarafından
yürütülmektedir.
Ayrıca, yenilenebilir enerji alanında Bosna Hersek Federasyonu‟nun Livno
Kantonu‟nda faaliyete geçirilmek üzere ülkemiz özel sektör giriĢimi ve Bosna
Hersekli yerel firmalar arasında 2017 yılı Ekim ayında bir mutabakat zaptının
imzalandığı, projenin konusunun 51 MW‟lık rüzgar enerjisi santrali ile 1120
MW‟lık döndürülebilir HES olduğu bilgileri edinilmiĢtir.
Ülkede halihazırda gündemde bulunup müteahhitlik sektöründe faaliyet gösteren
Ģirketleri ilgilendirebilecek yatırım projelerine dair özet bilgiler Ģu Ģekildedir.
Republika Sırpska Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca firmanın üretim
tesislerindeki ekipmanlara yatırım yaptığı taktirde vergi oranlarında indirimi
mevcuttur.
Bosna Hersek‟in ulaĢım altyapısının iyileĢtirilmesi amacıyla hem FBiH hem de
RS‟de otoyol projeleri gündemde önemli bir yer tutmakta olup, söz konusu
projelerin tamamlanmasına yönelik çalıĢmalar devam etmektedir.
Bosna Hersek‟in mevcut doğalgaz boru hattının safhalar halinde geniĢletilmesi
planlanmakta olup, söz konusu geniĢletme çalıĢmalarının 450-500 milyon
ABD Doları‟na mal olması öngörülmektedir.
Bosna Hersek hidroelektrik ve termik enerji kaynakları açısından zengin bir
ülkedir. Sözkonusu enerji kaynaklarından daha fazla yararlanmak için ülkede
yeni santraller kurmak amacıyla yatırım ve geliĢim projeleri gündemde önemli
33/67
bir yer tutmaktadır. Bu projeler kapsamında, bölgede ve Avrupa piyasalarında
enerji tedariği açığını karĢılamak için yeni tesislerin kurulması ve mevcut olan
tesislerin geniĢletilmesi amaçlanmaktadır. Enerji sektöründe tüm bu yatırım
programlarının tamamlanabilmesi için Bosna Hersek‟in finansman kaynakları
yeterli olmayıp yabancı sermaye yatırımları gereklidir. Bu nedenle, bu
projelerin gerçekleĢtirilmesine destek verebilecek stratejik partnerler ve finans
kurumlarının ülkeye gelmeleri önem taĢımaktadır.
2.8 TURĠZM
Bosna Hersek çok çeĢitli turizm faaliyetlerinin yapılabilmesine olanak sağlayan
tarihsel, coğrafi ve kültürel bir miras ve zenginliğe sahiptir.
Ülkede kıĢ sporları, kaplıca turizmi ve avcılıktan doğa sporlarına, milli ve doğal
parklarda eko turizmden kültür ve inanç turizmine kadar birçok değiĢik turizm
faaliyetinin gerçekleĢtirilmesi olanağı bulunmaktadır.
Ülkenin Adriyatik Denizi‟nde 20 km uzunluğunda bir kıyısı bulunmakta olup, bu
bölgedeki sahilde çeĢitli turistik tesisler bulunmaktadır.
SavaĢtan önce belirli bir seviyeye gelmiĢ olan turizm sektörü, savaĢtan sonra
ülkenin güvenli olmayan bir yer olarak algılanması, yol ve turistik tesisler gibi
altyapı yatırımlarının yetersiz kalması nedenleriyle kaydadeğer bir geliĢim
gösterememiĢtir.
Turizm, Bosna Hersek tarafından stratejik sektör olarak belirlenmiĢ olup, ülke
tanıtımının aktif bir Ģekilde yapılması yönünde çalıĢmalar devam etmektedir.
Bosna Hersek 1984 yılında KıĢ Olimpiyatları‟na ev sahipliği yapmıĢ olup,
Saraybosna Havalimanı‟nın Ģehirdeki kıĢ sporları merkezlerine (Bjelasnica ve
Jahorina) yarım saat uzaklıkta olması Saraybosna‟yı kıĢ sporları açısından cazibe
merkezi olarak öne çıkarmaktadır. Ancak, söz konusu merkezlerde konut amaçlı
binaların fazla olmaması, otel kapasitesinin sınırlı olması ve küresel ısınma
nedeniyle sezonun kısalması gibi nedenlerle bu potansiyelden yeterince
yararlanılamamaktadır. Ancak, yapay kar sistemlerinin kurulmasıyla birlikte bu
olumsuzluk önemli ölçüde giderilmeye baĢlanmıĢtır.
Ülkenin ekonomik kalkınma politikasında turizm sektörüne en öncelikli sektörler
arasında yer verilmiĢ olduğu da hesaba katıldığında, Bosna Hersek‟in turizm
sektörünün geliĢimi açısından önemli bir altyapı ve potansiyele sahip olduğu
rahatlıkla öne sürülebilir. Bosna Hersek'e 2017 yılında gelen turist sayısının ülkelere
göre dağılımında Türkiye %7,3 pay ile, 3. sırayı korumuĢtur.
34/67
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
2.9 HĠZMETLER
2.9.1. BASIN-YAYIN
SavaĢ nedeniyle önemli derecede sıkıntı yaĢayan ve politize olan medyanın yeniden
yapılanması konusu önem taĢımaktadır. Ülkede 2017 yılı itibariyle 8 günlük gazete,
13 tanesi kamu olmak üzere toplam 53 televizyon kanalı, 152 radyo istasyonu
bulunmaktadır. Ülkede toplam 8 haber ajansından Saraybosna‟da altı, Bijeljina ve
Mostar‟da ise birer haber ajansı faaliyet göstermektedir.
2.9.2. BANKACILIK
FBiH'te 15 ve RS'de ise 8 adet olmak üzere Bosna Hersek‟te bugün itibariyle 23
banka faaliyette bulunmaktadır. Bosna Hersek‟te bankacılık sektöründe yabancı
yatırımlar ağırlıklı bir pozisyondadır.
Bosna Hersek'teki bankacılık düzenleme ve denetleme kurulu (FBA-Federal
Bankacılık Ajansı ve Republika Sırpska Bankacılık Ajansı olmak üzere) entitelerde
ayrı ayrı olarak faaliyet göstermektedir.
Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Ajansı'nın son açıkladığı 31.12.2017 tarihli
rapora göre 15 banka bulunan FBiH‟de bankaların sermayesinin % 2,6‟sı kamuya,
% 11,6‟sı yerli özel sermayeye ve % 85,8‟i yabancı özel sermayeye aittir.
Republika Sırpska Bankacılık Ajansı'nın son açıkladığı 30.09.2017 tarihli raporda
ise RS‟de faaliyet gösteren bankaların mülkiyet yapıları incelendiğinde ise, söz
konusu bankaların tümünün özel mülkiyete, ancak bir özel banka sermayesinin
%20'sinin ise kamuya ait olduğu görülmektedir. Ayrıca, banka hisselerinin
%21,6‟sının yerli sermayeye, %78,4‟ünün ise yabancı sermayeye ait olduğu
belirtilmiĢtir.
35/67
2016 yılı sonunda Bosna Hersek‟te faaliyet gösteren bankaların aktifleri 12,8 milyar
Avro iken, 2017 yılı sonunda söz konusu rakam 14,45 milyar Avro‟ya ulaĢmıĢtır.
Ayrıca, anılan bankalardaki sermaye miktarı da 2016 yılında 1,84 milyar Avro'dan
2017 yılında 1,97 milyar Avro'ya ulaĢmıĢtır.
2016 yılında bankalarda bulunan mevduat hesapları 8,75 milyar Avro iken, 2017
yılında bu rakam artarak 10,79 milyar Avro‟ya ulaĢmıĢtır.
Bosna Hersek'te halihazırda faaliyet gösteren bankalara iliĢkin olarak Bosna Hersek
Merkez Bankası tarafından hazırlanmıĢ olan güncel bilgileri içeren listeye
(http://www.cbbh.ba/Content/Read/7) adresinden ulaĢılabilmektedir.
2.9.3. PERAKENDECĠLĠK
SavaĢ sonrasında önemli bir canlanma içerisine giren perakendecilik sektörünün
GSYĠH içindeki payı 2005 yılında % 14‟e yükselmiĢtir. SavaĢ öncesinde devlet
tarafından kontrol edilen büyük perakende Ģirketleri, savaĢ sonrasında sektörden
çekilmek veya faaliyet gösterdikleri yerleri özel sektör kuruluĢlarına kiralamak
zorunda kalmıĢlardır. Böylelikle, devlet teĢebbüslerinin aksine, küçük iĢletmeler
sektöre hakim duruma gelmiĢlerdir.
Sektöre 2000 yılından bu yana özellikle Hırvat, Sloven, Sırp ve Fransız sermayesi
girmiĢ olup, hipermarket düzeyinde perakendecilik büyük ölçüde bu gruplar
tarafından kontrol edilmekle birlikte, son dönemde büyük atılımlar gerçekleĢtiren
yerel sermaye öne çıkmaya baĢlamıĢtır. Bu minvalde, 1993 yılında Tuzla'da kurulan
ve tamamen yerel sermayeli olan 'Bingo doo Export Import Tuzla' Ģirketi, son
dönemde büyük atılım gerçekleĢtirerek, ülke çapında açtığı 188 market ve 7.000'in
üzerinde çalıĢanı ile, ülkenin en büyük mağaza zinciri haline gelmiĢtir.
Diğer taraftan son dönemde Hırvatistan'ın en büyük perakende grubu olan
Agrokor'un iflas erteleme süreci (Lex Agrokor) çerçevesinde yaĢanan geliĢmelere
paralel olarak söz konusu Ģirketin Bosna Hersek'teki iĢtiraki Konzum marketler
zincirinde de finansman problemleri yaĢanmıĢ olup, süreç 2017 yılında Konzum'un
marketlerinin bir bölümünü Sloven Mercator marketler zincirine devri ile
neticelenmiĢtir.
Bosna Hersek‟teki perakende sektöründe önde gelen zincir marketler arasında
Bingo, Mercator, Konzum, FIS, Robot, Tropic&mojMarket, Penny, Amko, HoĢe,
ġkafa, Bazar ve Megamarkt yer almaktadır.
Perakende piyasasında büyük marketler özellikle yabancı sermayenin giriĢiyle
birlikte yaygınlaĢmıĢ olmakla birlikte, ülkede üretici-toptancı-perakendeci sistemi
yaygın olarak dağıtım kanallarında ağırlığını korumaktadır.
36/67
Yabancı sermayeli büyük marketler zinciri sahibi firmalar, kendi ülkelerinden
ithalat yapmayı tercih etmektedirler. Halkın büyük kesimi evlerine yakın
bakkallardan ve küçük marketlerden alıĢveriĢ yapmak yerine giderek artan oranda
büyük marketlerden alıĢveriĢ yapma eğilimi içindedir.
2.10 SAĞLIK HĠZMETLERĠ
Bosna Hersek‟te sağlık sisteminde gerek kamu gerekse özel sektör düzeyinde
insanların tedavi ihtiyaçlarının karĢılanması hususunda yetersizliklerle karĢılaĢıldığı
ve bu durumun iyileĢtirilmesine yönelik olarak reformların yapılması gerektiği hem
ulusal hem de uluslararası çevreler tarafından dile getirilmektedir.
Hastaların devlet hastanelerine baĢvurmalarını müteakiben tomografi, MR vb.
tetkiklerin yapılabilmesi için kendilerine verilen randevu sürelerinin ortalama 3-4
ay civarında olması nedeniyle durumu aciliyet arz eden hastaların genellikle özel
sağlık kuruluĢlarına baĢvurdukları bilinmektedir. Ayrıca, kronik rahatsızlıklar,
doğum kontrolü, diĢ tedavileri vb. sağlık sorunlarına yönelik olarak da zamanında
hizmet almak isteyen ve ekonomik durumları buna elveren kiĢiler de tedavileri için
özel sağlık kuruluĢlarını tercih etmektedirler.
Bosna Hersek‟te 30 kamu, ve 5 üniversite hastanesi bulunmaktadır. Ülkedeki
toplam doktor sayısı 7.200‟dir. Ülkede 1000 kiĢiye düĢen doktor sayısı 2 ve yatak
sayısı ise 3,3 düzeyindedir.
Bosna Hersek‟te erkek ve kadın nüfus arasında en sık rastlanan hastalıklar ve
karĢılaĢılma sıklıkları aĢağıdaki tabloda yer almaktadır.
EN SIK GÖRÜLEN HASTALIKLARIN ERKEK VE KADIN NÜFUSA GÖRE DAĞILIMI*
ERKEK BAYAN
No Hastalıklar Görülme
Sıklığı (%) Hastalıklar
Görülme
Sıklığı (%)
1 Kardiyovasküler Hastalıklar 30.1 Kardiyovasküler Hastalıklar 28.5
2 Nöropsikiyatrik Hastalıklar 16.5 Nöropsikiyatrik Hastalıklar 23.6
3 Habis Tümörler 11.5 Habis Tümörler 9.9
4 ĠstemdıĢı Yaralanmalar 10.5 Kas-Ġskelet Hastalıkları 7
5 Ġstemli Yaralanmalar 4.2 Duyu Organları Hastalıkları 6.6
6 Duyu Organları Hastalıkları 4.1 Solunum Hastalıkları 3.2
7 Sindirim Hastalıkları 4 Sindirim Hastalıkları 3.2
8 Solunum Hastalıkları 3.9 ĠstemdıĢı Yaralanmalar 2.6
37/67
9 Kas-Ġskelet Hastalıkları 3.8 Perinatal Durumlar 2.5
10 Perinatal Durumlar 2.7 BulaĢıcı ve Parazitsel Hastalıklar 1.9
* Dünya Sağlık Örgütü (2014 yılı verileri)
Bosna Hersek‟ten yurt dıĢına tedavi amacıyla hasta gönderilen ülkeler arasında
baĢta Hırvatistan, Avusturya, Türkiye ve Çekya yer almaktadır. Ayrıca, hastaların
kendi imkanlarıyla, gene Türkiye, Sırbistan ve Slovenya‟ya da gittikleri
bilinmektedir. Öte yandan, Bosna Hersek‟e diğer ülkelerden tedavi amacıyla çok az
sayıda hasta gelmekte olup, bu hastaların ise tamamına yakını çevre ülkelerden
gelmektedir.
Ülkedeki mevcut sağlık hizmetlerinin genel durumu ve sektörün alt yapısı göz
önüne alındığında, yurt dıĢına tedavi amacıyla hasta transferi açısından ülkenin
önemli bir potansiyel barındırdığı düĢünülmektedir.
Son zamanda Bosna Hersek'te açılan ülkemiz sermayeli özel hastanelerin Ģube ve
temsilcilik ofislerin sayısının artmasıyla Türk sağlık turizmi de hızla önem
kazanmaktadır.
3. YABANCI YATIRIMLAR
Ülkede özellikle 2000‟li yılların baĢlarından itibaren gelmeye baĢlayan doğrudan
yabancı yatırımlar rakamsal olarak çok yüksek değerlerde bulunmamaktadır. Ülkeye
Mayıs 1994-2017 yılları arasında gelen doğrudan yabancı yatırımların miktarı
yaklaĢık 7 (6,988) milyar Avro olarak gerçekleĢmiĢtir. Kesin olmayan ön verilere
göre 2017 yılında ülkeye gelen doğrudan yabancı yatırımların miktarının 387,6
milyon Avro olduğu belirtilmektedir.
2016 ve 2017 yıllarında ülkeye gelen doğrudan yabancı yatırımların sırasıyla 274
milyon Avro ve 388 milyon Avro olduğu gözetildiğinde, 2016 ve 2017 yıllarında
doğrudan yabancı yatırımlarının ülkenin GSYĠH‟si içindeki payının sırasıyla % 1,7
ve % 2,4 olduğu tespit edilmektedir.
Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından açıklanan verilere göre 2017 yılında 2016
yılında gerçekleĢen doğrudan yabancı yatırımlarının miktarına nazaran %41,6
oranında arttığı tespit edilmiĢtir.
38/67
* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı
2007 yılında doğrudan yabancı yatırımlarda meydana gelen büyük artıĢın temel
sebebi bazı kamu iktisadi teĢekküllerinin özelleĢtirilmesi (özellikle anılan yılda
yapılan Republika Sırpska Telekom Ģirketinin %65 oranındaki hissesinin yaklaĢık
650 milyon Avro tutar karĢılığında özelleĢtirmeye tabi tutulması) olarak
gösterilmektedir.
2008 yılındaki doğrudan yabancı yatırım performansının ana belirleyicileri olarak
ise üretim sektörüne yapılan yatırımlar ile yeni yatırımlar olarak da ifade
edilen“greenfield investments” sayılabilir.
Küresel ekonomik kriz 2009 yılında ülkeye yönelik doğrudan yabancı yatırımların
performansını bir hayli etkilemiĢ olmasına rağmen, 2010 yılından itibaren doğrudan
yabancı yatırımlarının miktarında iyileĢme yaĢanmaya baĢlamıĢtır.
Bosna Hersek‟e yatırım yapan ülkelerin baĢta Bosna Hersek‟in çevresinde ülkeler
olmak üzere oldukça ağırlıklı bir biçimde Avrupa ülkeleri olduğu
gözlemlenmektedir. Ülkemiz tarafından sermaye yatırımları dıĢında, baĢta TĠKA
olmak üzere çeĢitli kuruluĢlarımız tarafından sağlanan imkanlar da dahil
edildiğinde, savaĢ sonrası dönemden günümüze kadar sağlanan maddi katkı 1 milyar
Avro dolayında olduğu tahmin edilmektedir. Doğrudan yabancı yatırımlara iliĢkin
olarak Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından yapılan açıklamada, Türkiye,
toplam 202 milyon Avro ile 11. sırada yer almaktadır.
39/67
* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı, Bosna Hersek Merkez Bankası (2017 yılı verileri halen
açıklanmamıştır.)
Bosna Hersek‟e 2016 yılında en fazla yatırım yapan ülkeler arasında Hırvatistan,
Avusturya ve BirleĢik Arap Emirlikleri baĢı çekmektedir. 2016 yılında Türkiye
Bosna Hersek'e yabancı yatırım yapan ülkeler arasında 9. sırada yer almaktadır.
* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı (2017 yılı verileri halen açıklanmamıştır.)
Bosna Hersek‟e gelen doğrudan yabancı yatırımların sektörel açıdan çok çeĢitli
alanlara yöneldiği görülmektedir. Bu bağlamda, ülkenin geleneksel olarak güçlü
40/67
sektörlerinden olan üretim sektörü ile bankacılık sektörü, sırasıyla % 34 ve % 24‟lik
payla doğrudan yabancı yatırımlarında en çok rağbet edilen sektörler olarak öne
çıkmaktadır.
* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı
Bosna Hersek‟te yatırım faaliyetlerine iliĢkin diğer hususlar aĢağıda
özetlenmektedir:
SavaĢtan sonra toparlanma yönünde adımların atıldığı, AB ile bütünleĢme
yönündeki çabalar, Avrupa piyasalarına yakınlığı, halihazırda gündemdeki
yerini koruyan yatırım projeleri, doğal kaynakların zenginliği ve stratejik kamu
iĢletmelerinin özelleĢtirme kapsamına alınması olasılığı hesaba katıldığında,
Bosna Hersek yabancı yatırım açısından göz önünde bulundurulmasında fayda
görülen bir ülke olarak değerlendirilmektedir.
Yatırım amaçlı gelen yabancı sermayeye ait mal ve ekipmanlar, rehabilitasyon
ve onarım projeleri için getirilecek mal ve ekipmanlar, ihraç kaydıyla yapılan
ithalat, yatırım amaçlı olarak yapılan komple tesis ve makine ithalatı,
promosyon ve tanıtım amaçlı olarak ülkeye getirilen ürünler, numuneler,
mektup ve posta yolu ile gelen parsiyeller gümrük vergisinden muaftır.
Yabancı yatırımcı hüviyetindeki tüzel kiĢilikler Ģirket kayıt iĢlemlerinin
tamamlanmasının akabinde gayrimenkul alımına hak kazanmaktadırlar. Diğer
taraftan mütekabiliyet esası kapsamında Büyükelçiliğimiz tarafından Bosna
Hersek DıĢiĢleri Bakanlığına gönderilen notaya iliĢkin olarak alınan cevabi
notada gerçek kiĢilerin herhangi bir oturum Ģartı aranmaksızın FBiH'de
gayrimenkul edinmesinin mümkün bulunduğu ifade edilmiĢtir. Yabancı
41/67
sermayeli Ģirketler kârlarını baĢka bir ülkeye serbestçe transfer edebilecekleri
gibi yeni yatırımlarda da kullanabilmektedirler.
Silah ve savunma sanayi sektörü ile doğrudan kamu güvenliğini ilgilendiren
sektörlerde faaliyet gösterecek yabancı sermayeli Ģirketlerde yabancı sermaye
miktarı % 49‟u aĢamaz. Diğer sektörlerde herhangi bir sermaye sınırlaması
bulunmamaktadır.
Bosna Hersek‟te kömür rezervleri stratejik bir öneme sahiptir. Bu konuda FBiH
ve RS farklı politikalar izlemektedir. Republika Sırpska, termik santralleri
kurma ve iĢletme hakkını yabancılara verilmesi konusunda fazla tereddüt
yaĢamazken, FBiH ise bu konuda model oluĢturma tartıĢmaları ve çalıĢmaları
içindedir.
4. SERBEST BÖLGELER
Bosna Hersek‟te serbest bölgeler, Bosna Hersek gümrük bölgesi içinde yer alan,
özel olarak çevrelenmiĢ ve Bosna Hersek Gümrük Politikaları Kanunu ve Serbest
Bölgeler Kanunu‟na istinaden içerisinde özel koĢullar altında faaliyette bulunulan
bölgeler olarak tanımlanmaktadır.
Yerli ve/veya yabancı tüzel ve/veya gerçek kiĢiler serbest bölge kurabilmekte,
iĢleticisi olabilmekte ve ticaret ve/veya üretim faaliyetlerinde bulunabilmektedirler.
Bosna Hersek‟te serbest bölgelerin kanuni esaslar çerçevesinde kurulmasına yönelik
iĢlemler Bosna Hersek DıĢ Ticaret ve Ekonomik ĠliĢkiler Bakanlığınca
yürütülmektedir. Ġlgili Bakanlığın teklifini müteakiben Bakanlar Kurulu karar
vermekte ve olumlu karar çıkması durumunda serbest bölgenin kuruluĢuna iliĢkin
iĢlemler Bosna Hersek DıĢ Ticaret ve Ekonomik ĠliĢkiler Bakanlığı tarafından
tamamlanmaktadır.
Serbest bölgenin kurulumunun ekonomik açıdan uygun olması önem taĢımakta
olup, bunun göstergesi olarak ise kurulacak olan serbest bölgeden ihraç edilecek
ürünlerin en az % 50 katma değer kazanmıĢ olması kabul edilmektedir.
Serbest bölgelerde her türlü endüstriyel, ticari, finansal, bankacılık, sigorta vs.
hizmet faaliyetleri yapılabilmektedir.
Serbest bölge kullanıcıları KDV ve diğer katkı payları (iĢçi ücreti ve maaĢlar hariç)
ile gümrük vergilerinden muaftır. Serbest bölge içerisinde yapılan yatırımlar ile
serbest bölgeden yapılan kar ve yatırım transferlerinden herhangi bir ücret
alınmamaktadır.
42/67
Serbest bölgede üretim yapılmasına yönelik olarak kullanılacak makine ve
teçhizatın serbest bölgeye giriĢinde de gümrük vergisi vs. ücretler alınmamaktadır.
4.1 BOSNA HERSEK'TEKĠ SERBEST BÖLGELER
Bosna Hersek'te halihazırda faaliyet göstermekte olan 4 adet serbest bölge (Visoko,
Vogošća, Hercegovina-Mostar ve Holc) bulunmakta ve bunların tamamı FBiH'de
yer almaktadır.
4.1.1 VISOKO SERBEST BÖLGESĠ
Toplam alanı 200.000 m2, kullanılan alan ise 18.000 m
2 dir.
Saraybosna‟nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna Ģehir merkezine yaklaĢık 40 km,
Saraybosna havaalanında ise 30 km mesafedeki Visoko kasabası sınırları içerisinde
bulunmaktadır.
Ana karayolu (Korridor Vc: Orašje-Doboj-Zenica-Saraybosna) ve ana demiryolu
ağlarına (Zagreb-Belgrad-Vinkovci-Saraybosna-Ploče) yakın bir konumda
bulunmaktadır.
Ġrtibat bilgileri Ģu Ģekildedir:
Müdür: Kemal Beçiroviç
Adres : Kakanjska 4, 71230 Visoko
Tel : +387 32 738 010
Faks : +387 32 738 010
4.1.2 VOGOŠģA SERBEST BÖLGESĠ
Toplam alanı 85.000 m2 dir.
Saraybosna‟nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna Ģehir merkezine 6 km,
Saraybosna havaalanında ise 10 km mesafedeki Vogosca belediyesi sınırları
içerisinde bulunmaktadır.
Ana karayolu ağına (Korridor Vc: Budapeste-Osijek-Saraybosna-Mostar-Ploče) çok
yakındır. Ana demiryolu hattına (Ploče-Saraybosna-Banja Luka-Zagreb/Belgrad)
direk bağlantısı ve Trans-Avrupa gaz ağına bağlantısı vardır.
Ġrtibat bilgileri Ģu Ģekildedir:
Müdür: Ġbrahim Ahmedoviç
Adres: Igmanska 36, 71320 Vogošća
Tel : +387 33 434 534
Faks : +387 33 433 509
E-posta: [email protected]
4.1.3 HERZEGOVINA-MOSTAR SERBEST BÖLGESĠ
43/67
Toplam alanı 435.633 m2 dir.
Ana karayolu ağına (Korridor Vc: Budapeste-Osijek-Saraybosna-Mostar-Ploče), ana
demiryolu hattına (BudapeĢte-Saraybosna-Banja Luka-Zagreb/Belgrad) bağlantısı
vardır. Mostar (Saraybosna‟ya 110 km mesafede) Ģehir merkezine 6 km, Mostar
havaalanına Hırvatistan‟daki Ploče Limanı‟na (Adriyatik Denizi) 60 km uzaklıkta
bulunmaktadır.
Ġrtibat bilgileri Ģu Ģekildedir:
Müdür : Mr. Ante Vidaček
ĠletiĢim: Seka Babić
Adres : Rodoč bb, 88000 Mostar
Tel : +387 36 350 210
Faks : +387 36 350 221
E-posta: [email protected]
4.1.4 HOLC SERBEST BÖLGESĠ
Toplam alanı 75.000 m2, kapalı alanı ise 12.000 m2‟dir.
Saraybosna‟nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna Ģehir merkezine 135 km, Tuzla
Ģehrine 15 km mesafede bulunan Puračić‟te (Lukavac Belediyesi sınırları içerisinde
bir köy) bulunmaktadır.
Tuzla-Doboj karayoluna çok yakın bir konumda bulunmaktadır.
Ġrtibat bilgileri Ģu Ģekildedir:
Müdür: Jasmin Sakiç
Adres : Puračić bb, 75300 Lukavac
Telefon: +387 35 553 096
Faks : +387 35 553 196
E-posta : [email protected]
4.1.5 SERBEST BÖLGELERĠN ĠHRACAT VERĠLERĠ
Bosna Hersek'te faaliyet gösteren serbest bölgelerin 2015 ve 2016 yılı faaliyetlerine
iliĢkin istatistiki veriler aĢağıda yer almaktadır.
BOSNA HERSEK SERBEST BÖLGELERĠ'NĠN FAALĠYET VERĠLERĠ (milyon KM)
SERBEST
BÖLGE
Ġthalat
BiH
Piyasasından
AlıĢ
Ġhracat
BĠH
Piyasasına
SatıĢ
Toplam
Üretim
2015 2016 2015 2016 2015 2016 2015 2016 2015 2016
Visoko 295,5 365,2 7,3 12,0 415,0 392,3 13,6 15,2 428,6 407,5
44/67
VogošĤa 18,1 57,9 13,9 19,0 59,0 43,5 0,01 - 59,0 43,5
Herzegovina 21,8 25,4 66,5 57,5 37,8 54,8 21,3 28,0 59,0 82,8
Holc-PuraĦiĤ 7,1 9,1 5,1 6,1 18,1 23,6 0,7 0,4 18,8 24,0
TOPLAM 342,5 457,6 92,8 94,6 529,9 514,2 35,61 43,6 565,4 557,8 * Bosna Hersek Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığı (2017 yılı verileri halen açıklanmamıştır.)
5. VERGĠ,TEġVĠK & DIġ TĠCARET MEVZUATI
5.1 VERGĠ DÜZENLEMELERĠ
01 Ocak 2006 tarihinden itibaren Bosna Hersek‟te tek vergi sistemine geçilmiĢ olup,
daha önce iki entitede farklı oranlarda uygulanan „satıĢ‟ ve „hizmet‟ vergileri
kaldırılmıĢ, bunların yerine Katma Değer Vergisi uygulamasına baĢlanmıĢtır. Bazı
sektörlerde istisnalar/indirimler talep edilmiĢ ancak Ģimdiye kadar söz konusu
uygulamada herhangi bir değiĢiklik yapılmamıĢtır.
Katma Değer Vergisi (KDV) tüm ürünlerde % 17 olarak belirlenmiĢtir.
Kurumlar Vergisi brüt modele göre hesaplanmakta olup, FBiH, RS ve Brcko
Bölgesi'nde % 10 olarak aynı oran uygulanmaktadır.
Gelir Vergisi de, kurumlar vergisinde olduğu gibi, FBiH, RS ve Brcko Bölgesi'nde
% 10 olarak aynı oran uygulanmaktadır.
Yurt dıĢından Bosna Hersek‟e aktarılan kar transferleri vergiye tabi
tutulmamaktadır.
FBiH ve RS‟de ikamet eden (oturum izni olan) yabancı vatandaĢlar Bosna Hersek
topraklarında takvim yılı boyunca elde edilen gelirlere yönelik olarak vergi
ödemekle yükümlüdürler.
FBiH ve RS‟de sürekli ikamet etmeyen (oturum izni olmayıp geçici olarak çalıĢan)
yabancı kiĢiler de elde ettikleri gelirler kapsamında vergi mükellefi olarak kabul
edilmektedir. Brčko Bölgesi‟nde ise 183 günden fazla ikamet eden yabancı
vatandaĢlar vergi mükellefi olarak değerlendirilmektedir.
5.2 TEġVĠK DÜZENLEMELERĠ
Bosna Hersek'te iĢ yapmak isteyen yatırımcılara yönelik olarak sağlanan teĢviklere
iliĢkin bilgiler ana hatlarıyla aĢağıda yer almakta olup, ülkede yabancı yatırımcılara
sağlanan fırsat ve teĢvikler hakkında ayrıntılı ve güncel bilgilere Bosna Hersek
Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı (FIPA)'nın internet sayfasından (www.fipa.gov.ba)
ulaĢılabilmektedir.
45/67
Yerel Ģirketlerle aynı statüde Ģirket sahibi olan yabancı yatırımcılar hem FBiH hem
RS'de devlet bütçesinden tahsis edilen teĢviklere baĢvurma hakkına sahiptir.
Turizmin geliĢtirilmesi, tarımsal sübvansiyonlar, küçük ve orta ölçekli iĢletmelerin
desteklenmesine yönelik projeler vb. faaliyetlere yönelik olarak sağlanan teĢvikler,
ilgili kurumlar tarafından kamu duyurusu olarak ilan edilmekte olup, ilgilenen
Ģirketler söz konusu duyurularda belirtilen koĢulları yerine getirdikten sonra teĢvike
hak kazanmak baĢvurabilmektedirler.
ġirketler aynı zamanda FBiH ve RS'deki yatırım ve kalkınma bankalarının
finansman olanaklarından yararlanabilmek için de baĢvuru yapabilmektedirler.
5.2.1 FBiH
Bosna Hersek Federasyonu Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca yabancı
yatırımcıların yararlanabilecekleri teĢvikler özetle Ģu Ģekildedir:
Firmanın, cari vergi döneminde edindiği karın %50‟sinden fazlasını,
özvarlıklarından üretim ekipmanlarına yatırması halinde, o yıl için kurumlar
vergisinde %30 oranında indirim sağlanmaktadır.
Firmanın beĢ yıl boyunca kesintisiz olarak özvarlıklarından toplam 20 milyon
KM (ilk yıl 4 milyon KM) yatırım yapması durumunda söz konusu 5 yıl
süresince kurumlar vergisi %50 oranında düĢürülmektedir.
Firma, yeni alınan iĢçilere ödediği brüt aylık ücretin iki katına kadar olan tutarı
vergiden düĢürülen gider olarak saymaya aĢağıdaki Ģartlarda hak kazanır:
- ĠĢ sözleĢmesi süresinin asgari 12 ay ve tam zamanlı olması,
- Yeni alınan iĢçinin, önceki beĢ yıl boyunca baĢka bir firmada ya da bağlı
tüzel kiĢilerde çalıĢmamıĢ olması.
5.2.2 RS
RS‟de faaliyet göstermek isteyen yatırımcıların yararlanabilecekleri teĢvikler özetle
Ģu Ģekildedir:
RS sınırları dahilinde ekipman, tesisler ve gayrimenkule yatırım yapan bir
vergi mükellefinin cari vergi döneminde gerçekleĢen karının (vergi tabanının)
% 50'sinden fazlasının üretim faaliyetleri kapsamında oluĢması halinde,
kurumlar vergisi yükümlülüğü % 30 oranında azaltılır.
46/67
5.3 DIġ TĠCARET MEVZUATI
Bosna Hersek tarafından uygulanmakta olan gümrük vergisi oranları % 0-15
bandında değiĢmektedir. Ayrıca, ithalatta % 1 gümrük harcı alınmaktadır.
Bazı gıda ürünlerinin Bosna Hersek‟e ithalatında ise gümrük vergilerinin yanı sıra
aĢağıdaki tabloda belirtilen ek vergiler ve tüketim vergileri uygulanmaktadır.
BAZI ÜRÜNLERĠN ĠTHALATINDA UYGULANAN EK GÜMRÜK VERGĠLERĠ
ÜRÜN ADI UYGULANAN VERGĠ ORANI
Petrol 0.30 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)
Dizel+diğer gaz yağları 0.30 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)
Benzin 0.40 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)
KurĢunsuz benzin 0.35 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)
Mazot 0,45 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)
Biyoyakıt ve biyosıvı 0,30 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)
Alkolsüz içecekler 0.10 KM/lt
Bira 0.25 KM/lt
ġarap 0.25 KM/lt
Alkol ve Alkollü
Ġçecekler 15 KM/lt
Etil Alkol 15 KM/lt
Doğal meyveli rakı 8 KM/lt
Kahve 1.5 – 3.5 KM/kg
Sigara Vergi matrahı üzerinden %42 oranda vergiye ilave olarak kutu sayısına
istinaden ilave tüketim vergisi
Bosna Hersek, ticaretin kolaylaĢtırılması ve yerli/yabancı yatırımcılar için elveriĢli
bir iĢ ortamı sağlanması amacıyla ikili ve çok taraflı serbest ticaret anlaĢmaları
imzalamıĢtır. Bu anlaĢmalar, Arnavutluk, Hırvatistan, Karadağ, Kosova,
Makedonya, Moldova ve Sırbistan'ın içerisinde yer aldığı ve 2007 yılı Kasım
ayından bu yana yürürlükte olan Orta Avrupa Serbest Ticaret AnlaĢması (CEFTA)
ile Türkiye ile imzalanıp 2003 yılından bu yana yürürlükte bulunan serbest ticaret
anlaĢmasıdır. 1 Temmuz 2013 itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan Hırvatistan,
CEFTA kapsamından çıkmıĢ bulunmaktadır.
Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında imzalanmıĢ ve 2008 yılı Temmuz ayından
bu yana yürürlükte bulunan "Ticaret ve Ticaretle Alakalı Konularda Geçici
AnlaĢma" kapsamında, Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında bir serbest ticaret
bölgesi tesis edilmiĢtir. Bu bağlamda, Bosna Hersek menĢeli ürünlerin Avrupa
Birliği piyasasına giriĢi ve Avrupa Birliği'nin Bosna Hersek'e ihracatında 1 Haziran
2015 itibariyle yürürlüğe giren Avrupa Birliği-Bosna Hersek Ġstikrar ve ĠĢbirliği
47/67
AnlaĢması çerçevesinde tercihli sistem uygulanmaktadır. Ayrıca, Bosna Hersek
2000 yılından bu yana Avrupa Birliği'nin otonom ticaret önlemlerinden de
faydalanmaktadır.
Bosna Hersek ile ABD, Belarus, Ġsviçre, Japonya, Kazakistan, Norveç, Rusya ve
Yeni Zelanda arasında GenelleĢtirilmiĢ Tercihler Sistemi uygulanmakta olup, ayrıca
Bosna Hersek ile Ġran arasında tercihli ihracat rejimi bulunmaktadır.
2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek
ile Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri Ġsviçre, Ġzlanda, LihtenĢtayn,
Norveç) arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret AnlaĢması
imzalanmıĢtır. EFTA ile STA 01 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir.
Bosna Hersek-Türkiye Serbest Ticaret AnlaĢması uyarınca, Bosna Hersek‟ten
ülkemize ithal edilecek ürünlerden (bazı tarım ve hayvancılık ürünleri hariç olmak
üzere) gümrük vergisi alınmamaktadır. Ancak, ülkemizden Bosna Hersek‟e ihraç
edilen tüm ürünler gümrük vergilerinden muaftır.
Ülkemizden Bosna Hersek'e ihracat açısından sıkıntı oluĢturacak tarife dıĢı engel ve
anti-damping uygulaması bulunmamaktadır.
Bosna Hersek‟in DıĢ Ticaret mevzuatına iliĢkin ilave bilgiler Ģunlardır:
Çevre ve insan sağlığı için tehlikeli olabilecek malların ithalatı için yetkili
Bakanlıklardan izin alınması gerekmektedir.
Bosna Hersek'e ikinci el araçların ithalatına iliĢkin olarak ulusal kuruluĢlardan
alınan bilgiye göre, Bosna Hersek'te daha önce yürürlükte olan 7 yaĢından
büyük kara taĢıtlarının ve 10 yıldan eski ağır kamyon ve otobüslerin ithalatına
iliĢkin yasak kalkmakla birlikte, motorun emision standardı EURO 4 ve
üstündeki olan ikinci el araçlarının ithalatının mümkündür. 1 Ocak 2013
tarihinden itibaren ikinci el araçların homologasyona (yasal mevzuata)
uygunluğu durumunda ithalatına izin verilmiĢtir. Yukarıda da belirtildiği üzere,
Türkiye ile Bosna Hersek arasinda imzalanan Serbest Ticaret AnlaĢması
çerçevesinde Türk menĢeli sanayi ürünleri icin, EUR1 belgesi sunulabilmesi
durumunda gümrük vergisi sıfır olarak uygulanmakta olup, Bosna Hersek'te
uygulanan genel KDV oranı ise %17'dir.
6. BOSNA HERSEK'ĠN DIġ TĠCARETĠ
Pazar yakınlığı, tarihsel ve kültürel bağlar, eski Yugoslavya zamanındaki sıkı ticari ve
ekonomik iliĢkilerin yansımaları ve lojistik avantajlardan dolayı Bosna Hersek‟in dıĢ
ticaretinin büyük bölümü komĢusu olan ülkeler ve AB ülkeleri ile gerçekleĢmektedir.
Söz konusu unsurlara ilaveten Avusturya‟nın Bosna Hersek pazarına olan ilgisi ile
48/67
Almanya ve Ġtalya‟nın Balkanlar‟a yönelik stratejileri çerçevesinde Bosna Hersek ile
ticari ve ekonomik iliĢkileri geliĢtirmek için yaptıkları çalıĢmalar ve kaynak
ayırımlarının da önemli etkisi olduğu söylenebilir.
Ülkenin dıĢ ticaretinde öne çıkan ülkeler arasında Hırvatistan, Almanya, Sırbistan,
Ġtalya ve Slovenya yer almaktadır. Pazar ve lojistik unsurlarının yanı sıra Bosna
Hersek ile AB arasındaki tercihli ticaret sistemi ve ülkenin CEFTA üyeliği de ülkenin
dıĢ ticaretinde çevre ülkeler ve AB piyasasının ağırlığını pekiĢtiren unsurlar olarak
dikkate alınabilir.
Bosna Hersek‟in 2000 yılından bu yana dıĢ ticaretindeki geliĢmeler incelendiğinde,
2000-2008 döneminde ülkenin ihracatının, ithalatının ve dıĢ ticaret hacminin istikrarlı
bir artıĢ gösterdiği, dıĢ ticaret açığının ufak dalgalanmalar dıĢında yükselmeye devam
ettiği, 2008 yılında küresel mali ve ekonomik krizin etkisiyle ülke ihracatı, ithalatı, dıĢ
ticaret hacmi ve dıĢ ticaret açığında düĢüĢ yaĢandığı ve takip eden dönemde ise söz
konusu kalemlerin dalgalı bir seyir izledikleri söylenebilir. GeliĢmelere iliĢkin sayısal
veriler aĢağıdaki grafikte yer almaktadır.
BOSNA HERSEK DIġ TĠCARETĠNĠN SEYRĠ (2000-2017)* (milyon €)
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
Bosna Hersek‟in dıĢ ticaretinin ülkelere ve ülke gruplarına göre dağılımına aĢağıdaki
tabloda yer verilmektedir. Tabloda da görülebileceği üzere, 2017 yılı itibariyle Bosna
Hersek‟in toplam dıĢ ticaretinde ilk 5 ülke sırasıyla Almanya, Ġtalya, Sırbistan,
Hırvatistan, ve Slovenya; ülkenin ihracatında ilk 5 ülke sırasıyla Almanya, Hırvatistan,
Ġtalya, Sırbistan ve Slovenya; ülkenin ithalatında ise ilk 5 sırada sırasıyla Almanya,
Ġtalya, Sırbistan, Hırvatistan ve Çin yer almaktadır.
2017 yılı itibariyle, AB‟nin ülkenin ihracat, ithalat ve dıĢ ticaretindeki payı sırasıyla %
84,0, % 69,0 ve % 74,0; CEFTA ülkelerinin ise ülkenin ihracat, ithalat ve dıĢ
ticaretindeki payı sırasıyla % 19,0, % 14,4 ve % 16,1 olarak gerçekleĢmiĢtir.
49/67
2017 yılı verilerine göre, Bosna Hersek ile tarihsel, kültürel ve pazar yakınlığı bulunan
5 ülkenin (Hırvatistan, Almanya, Ġtalya, Sırbistan, Slovenya) Bosna Hersek‟in ihracat,
ithalat ve toplam dıĢ ticaretindeki payları sırasıyla % 65,2, % 55,4 ve % 59,1 olmuĢtur.
Bosna Hersek Ġstatistik Kurumu verilerine göre 2018 yılının Ocak-Mart döneminde
ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre % 12,1 artıĢla 2,791 milyar KM (yaklaĢık 1,42
milyar Avro) olarak gerçekleĢmiĢtir. Ġthalatta ise geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre
4,389 milyar KM (yaklaĢık 2,24 milyar Avro) ile % 10,3 oranında artıĢ görülmüĢtür.
Bu çerçevede, anılan dönemde ihracatın ithalatı karĢılama oranı %63,6; dıĢ ticaret
açığı ise 1,597 milyar KM (yaklaĢık 816 milyon Avro) olarak gerçekleĢmiĢtir.
BOSNA HERSEK DIġ TĠCARETĠNĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI
(milyon Avro)
Ülke/Ülke
Grubu Ġhracat Ġthalat Hacim Denge % Ġhr %Ġth %Hacim
Almanya 816 1076 1892 -260 14,4 11,6 12,7
Hırvatistan 656 935 1591 -279 11,6 10,1 10,7
Ġtalya 618 1054 1673 -436 10,9 11,4 11,2
Sırbistan 559 1038 1597 -479 9,9 11,2 10,7
Slovenya 498 467 964 31 8,8 5,0 6,5
Avusturya 460 316 776 143 8,1 3,4 5,2
Türkiye 220 392 612 -172 3,9 4,2 4,1
Karadağ 180 46 226 134 3,2 0,5 1,5
Macaristan 131 122 253 9 2,3 1,3 1,7
Hollanda 131 133 264 -3 2,3 1,4 1,8
Rusya 75 438 513 -363 1,3 4,7 3,4
ABD 37 299 336 -262 0,7 3,2 2,3
Çin 20 606 626 -587 0,3 6,5 4,2
EU 4022 5663 9685 -1641 71 61 65
CEFTA 915 1186 2101 -270 16,2 12,8 14,1
TOPLAM 5652 9272 14924 -3620 77,9 74,7 75,9
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
50/67
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
51/67
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
Bosna Hersek‟in en önemli ihraç kalemleri arasında baz mobilya, tekstil, ayakkabı,
çeiĢtili cihazlar, makine ve ulaĢım araçları, kimyasal ürünler, mineral yakıtlar, gıda,
hayvansal ürünler, hayvansal ve bitkisel yağlar, içecek ve tütün ürünler sayılabilir.
Bosna Hersek‟in baĢlıca ithalat kalemleri arasında ise metaller ve metal dıĢı
ürünleri, kağıt ve odun, tekstil, makine ve ulaĢım araçları, gıda ve hayvansal ürünler,
kimyasal ürünler, mineral yakıtlar, içecek ve tütün ürünler, hayvansal ve bitkisel
yağlar yer almaktadır.
Bosna Hersek‟in ihracat ve ithalattaki ürün kompozisyonuna iliĢkin bilgiler
aĢağıdaki tablolarda yer almaktadır. (SITC tanımına göre oluĢturulan tablolarda,
üretim maddesine göre sınıflandırılmıĢ ürünler grubunda metal ve metal dışı
ürünler, kağıt ve odun, tekstil, iplik, kumaş, deri, kauçuk vs.; üretilmiĢ çeĢitli
maddeler grubunda ise mobilya, giyim eşyası, ayakkabı, sıhhi tesisat ve aydınlatma
cihazları, kontrol ekipmanları vs. yer almaktadır.)
52/67
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
Son olarak, Bosna Hersek‟in ana ihracat ve ithalat kalemleri ile Bosna Hersek‟in bu
ürünleri ihraç ve ithal ettiği baĢlıca ülkeleri gösteren tablolar aĢağıda yer almaktadır.
ÜRÜN GRUPLARI SITC Almanya İtalya Sırbistan Hırvatistan Çin Rusya Slovenya Türkiye Avusturya
Gıda ve Canlı Hayvan 0 86,3 79,3 278,1 152,5 5,4 1,8 25,4 32,3 38,0
İçecekler ve Tütün 1 5,4 0,7 70,8 66,3 0,0 0,4 18,0 0,6 4,5
Hammaddeler (yakıt hariç) 2 8,3 9,3 51,6 35,9 2,6 0,8 7,3 3,1 12,6
Mineral yakıtlar ve yağlar 3 12,6 147,7 129,4 330,0 0,1 354,0 15,9 1,7 3,0
Hayvansal ve bitkisel yağlar,
mumlar4 1,2 2,6 56,8 3,3 0,0 0,0 0,2 0,2 0,3
Kimyasallar 5 189,6 118,7 119,3 93,7 27,4 10,6 98,3 46,1 43,9
Üretim maddesine göre
sınıflandırılmış ürünler6 242,4 429,1 180,0 155,3 134,2 59,4 162,3 122,6 121,8
Makina ve ulaşım araçları 7 468,1 154,9 64,2 54,3 245,8 10,5 104,8 80,7 65,7
Üretilmiş çeşitli maddeler 8 61,8 112,0 87,7 43,5 190,9 0,2 34,5 104,7 26,6
Diğer 9 1,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0
BiH İTHALATINDA ÜLKELERE GÖRE ÜRÜN GRUPLARI (2017 - milyon Avro)
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
53/67
ÜRÜN GRUPLARI SITC Almanya İtalya HırvatistanSırbistan Slovenya Avusturya Türkiye
Gıda ve Canlı Hayvan 0 21,0 18,7 36,2 63,4 10,9 7,7 66,6
İçecekler ve Tütün 1 2,1 1,2 16,4 5,2 0,6 0,8 0,4
Hammaddeler (yakıt hariç) 2 60,9 86,8 71,6 62,2 90,1 35,1 23,5
Mineral yakıtlar ve yağlar 3 6,7 2,2 172,3 194,9 9,4 9,6 1,4
Hayvansal ve bitkisel yağlar,
mumlar4 0,6 0,0 0,5 0,5 1,8 2,1 74,9
Kimyasallar 5 19,5 55,8 28,9 28,6 16,1 5,9 11,9
Üretim maddesine göre
sınıflandırılmış ürünler6 147,1 138,0 182,3 140,3 99,5 127,1 10,8
Makina ve ulaşım araçları 7 170,5 56,3 35,8 29,1 184,0 152,0 5,0
Üretilmiş çeşitli maddeler 8 387,5 258,7 112,1 35,0 85,2 119,6 25,9
Diğer 9 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
BiH İHRACATINDA ÜLKELERE GÖRE ÜRÜN GRUPLARI (2017 - milyon Avro)
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
54/67
BiH - SEKTÖREL DIġ TĠCARET ĠSTATĠSTĠKLERĠ (-000 Avro)
SEKTÖR ĠHRACAT ĠTHALAT
2016 2017 %
DEĞĠġĠM 2016 2017
%
DEĞĠġĠM
TARIM, AVCILIK VE ORMANCILIK 142.391 146.635 0,03 389.699 421.247 7,49
Tarım, Avcılık ve Ġlgili Hizmetler 84.607 84.096 -0,60 380.761 413.931 8,01
Ormancılık ve Ġlgili Hizmetler 52.648 58.390 10,91 5.515 4.154 -32,78
Balıkçılık 5.136 4.150 -19,20 3.423 3.162 -8,23
MADENCĠLĠK ve TAġÇILIK 50.914 60.353 18,54 457.626 605.130 24,38
Kömür ve Turba Madenciliği 14.941 13.635 -8,74 132.376 239.383 44,70
Ham Petrol ve Doğal Gaz Çıkarımı ile Ġlgili
Hizmet Faaliyetleri 0 670 - 305.135 341.660 10,69
Madeni Cevher Madenciliği 24.369 34.045 39,71 516 1.677 69,20
Diğer Madencilik ve TaĢçılık 11.604 12.003 3,44 19.599 22.411 12,55
ĠMALAT 4.332.751 5.043.970 16,41 7.307.935 8.047.282 9,19
Gıda ve Ġçecek 426.651 472.588 10,77 1.108.319 1.158.771 4,35
Tütün Ürünleri 12.328 9.364 -24,05 38.660 35.971 -7,48
Tekstil 58.155 61.283 5,38 354.096 388.679 8,90
Giyim EĢyası;Kürk Boyama ve Mamülleri 209.996 239.713 14,15 196.527 209.021 5,98
Deri üretimi ve benzer ürünler 358.851 390.028 8,69 334.486 341.434 2,03
Ağaç ve ağaç ürünleri,mantar - mobilya hariç 300.631 330.211 9,84 116.124 126.266 8,03
Seluloz, kağıt ve kağıt ürünleri 106.337 121.561 14,32 203.810 208.743 2,36
Kok, rafine edilmiĢ petrol ürünleri ve nukleer
yakıt 147.168 219.034 48,83 477.246 576.681 17,24
Kimyasallar ve Kimya Ürünleri 299.338 437.193 46,05 668.246 1.012.321 33,99
Kauçuk ve plastik ürünleri 163.512 187.981 14,96 428.398 459.861 6,84
Diğer metal dıĢı mineral ürünler 44.211 57.115 29,19 210.994 216.378 2,49
Temel metaller 467.898 570.821 22,00 520.372 690.893 24,68
Metalden ürünler - makina ve ekipman hariç 442.258 535.791 21,15 333.845 374.657 10,89
Makina ve ekipman 296.743 338.254 13,99 554.353 683.173 18,86
Elektrikli makina ve teçhizat (baĢka yerde
sınıflandırılmamıĢ) 175.002 180.970 3,41 564.953 617.144 8,46
Diğer ulaĢım araçları 9.806 13.791 40,65 25.072 15.054 -66,55
Mobilya (BaĢka yerde sınıflandırılmamıĢ
imalat) 497.347 532.931 7,15 88.488 89.373 0,99
Diğer imalat sektörleri 293.341 345.341 17,73 1.083.944 842.862 -28,60
ELEKTRĠK, GAZ, SU (havalandırma ve
buhar dahil edilmiĢtir) 267.839 236.715 -11,62 65.996 162.137 59,30
DĠĞER 20.745 163.946 690,30 30.651 36.101 15,10
TOPLAM 4.814.639 5.651.619 17,38 8.251.906 9.271.898 11,00
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
55/67
7. BOSNA HERSEK-TÜRKĠYE TĠCARĠ VE
EKONOMĠK ĠLĠġKĠLERĠ
7.1. ĠKĠLĠ TĠCARET
Daha önce de belirtildiği üzere, Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ticari iliĢkilerin
geliĢiminde iki ülke arasında 1 Temmuz 2003 tarihi itibariyle yürürlüğe giren Serbest
Ticaret AnlaĢması önemli bir yer tutmaktadır. Söz konusu anlaĢma uyarınca, iki ülke
arasındaki ticarette gümrük ve eĢ etkili vergiler 2007 yılından itibaren sıfırlanmıĢtır.
Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi günümüzde 1990‟ların ortaları ve
2000‟lerin baĢlangıcındaki seviyelere (1996 yılında 24, 2000 yılında 34, 2003 yılında
72 milyon dolar) kıyasla kayda değer bir artıĢ göstermiĢ olmasına (2006 yılında 160,
2008 yılında 597 ve 2017 yılında 618 milyon ABD Doları) rağmen, iki ülke arasında
varolan tarihi ve sosyo-kültürel münasebetlerin ikili ticari ve ekonomik iliĢkilere daha
yüksek düzeyde yansıması beklenmektedir.
Bosna Hersek-Türkiye ticaretinin 2000‟li yılların baĢından bu yana geliĢimine
bakılacak olursa, aĢağıdaki grafikte de görüldüğü üzere, ikili ticarette sürekli olarak
Bosna Hersek açık, Türkiye ise fazla veren ülke konumundadır. Ayrıca, ikili ticaret
2000‟li yılların baĢlarından bu yana hacim olarak yaklaĢık 18 kat artmıĢ
bulunmaktadır (2000 yılında 34 milyon ABD Doları, 2017 yılı itibariyle 618 milyon
ABD Doları). Öte yandan, Bosna Hersek‟in ihracatının düĢük seviyede de olsa
istikrarlı bir artıĢ kaydederken, Türkiye‟nin ihracatının oldukça dalgalı bir seyir
izlediği, 2009 yılından itibaren ise istikrarlı arttığı göze çarpmaktadır.
Ülkemiz ile Bosna Hersek Ġstatistik Kurumu verileri arasında özellikle ülkemizin
Bosna Hersek‟e gerçekleĢtirdiği ihracat rakamlarına iliĢkin olarak önemli
sayılabilecek seviyede farklılıklar görülebilmekte olup, Bosna Hersek Ġstatistik
Kurumu‟ndan alınan resmi cevapta mezkur farklılığın temel sebebinin farklı istatistiki
yöntemlerin esas alınması olduğu değerlendirilmiĢtir.
Anılan Kurum tarafından Bosna Hersek‟e yapılan ithalat verilerinin iĢlenmesinde,
Eurostat tarafından önerildiği belirtilen menĢe ülke esasının benimsendiği ifade
edilmektedir. Bu doğrultuda ülkemiz menĢeli bir ürünün farklı ülkelerden Bosna
Hersek‟e ithalatı durumunda da söz konusu ithalat Türkiye‟den yapılan ithalat olarak
addedilmektedir. Anılan yöntem farklılığı nedeniyle Bosna Hersek ve Çin Halk
Cumhuriyeti verileri arasında da yüksek düzeyde farklılıklar görüldüğü belirtilmiĢtir.
Bu doğrultuda, özellikle Bosna Hersek‟e yapılan ithalat verilerinde görülen farklılığın,
ilgili ülkenin istatistik kurumu tarafından ihracat ülkesi kriteri yerine menĢe ülke
kriterine göre veri analizi yapılması temelli olduğu değerlendirilmektedir.
56/67
BOSNA HERSEK-TÜRKĠYE TĠCARETĠNĠN SEYRĠ (2000-2017)* (milyon $)
T.C. Ekonomi Bakanlığı
Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ihracat, ithalat ve dıĢ ticaret hacmine iliĢkin
istatistiki bilgilerde Bosna Hersek Ġstatistik Kurumu ile T.C. Ekonomi Bakanlığı
verileri arasında yukarıda belirtilen nedenlerle farklılık bulunmakta olup, yukarıdaki
tabloda yer alan ikili ticarete iliĢkin istatistiklerde T.C. Ekonomi Bakanlığınca
hazırlanan veriler baz alınmıĢtır. Bu bağlamda, Bosna Hersek-Türkiye ikili ticaret
geliĢmelerini gösteren grafikte T.C. Ekonomi Bakanlığı verileri kullanılmıĢ; ancak,
Türkiye‟nin ihracat rakamları Bosna Hersek‟in ithalatı, Türkiye‟nin ithalat verileri
Bosna Hersek‟in ihracatı ve Türkiye‟nin dıĢ ticaret dengesi rakamları da Bosna
Hersek‟in dıĢ ticaret dengesi rakamları olarak grafiğe yansıtılmıĢtır.
Bosna Hersek Ġstatistik Ajansı verilerine göre, Türkiye‟nin 2000 yılında Bosna
Hersek‟e gerçekleĢtirdiği ihracat, Bosna Hersek‟in toplam ithalatı içerisinde % 0,06
gibi küçük bir paya sahipken, bu oran 2007 yılında ise % 4,6‟ya yükselmiĢtir. Ancak,
söz konusu oran özellikle 2008 yılından sonraki dönemde Türkiye ihracatının önemli
derecede azalması nedeniyle düĢüĢ göstermiĢ olup 2015 yılında Türkiye‟nin Bosna
Hersek‟in ithalatındaki payının % 4,07, 2016 yılında %4,26, 2017 yılında 4,23 olarak
gerçekleĢtiği görülmüĢtür.
Benzer durum Türkiye‟nin Bosna Hersek‟ten ithalatında da söz konusudur. Bosna
Hersek‟in ihracatında Türkiye‟nin payı 2015 yılı itibariyle % 3,95 ve 2016 yılında ise
% 4,26 olarak gerçekleĢmiĢtir. 2017 yılında bu oran %3,9 seviyesine düĢmüĢtür. 2000
yılında Bosna Hersek‟in ihracatında Türkiye‟nin payının % 0,06, 2010 ve 2011
yıllarında ise % 1,5 civarında olduğu göz önüne alındığında, bugün itibariyle bir
artıĢın söz konusu olduğu görülmektedir.
57/67
* Bosna Hersek Dış Ticaret Odası
Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, 2017 yılı itibariyle Bosna Hersek‟in Türkiye‟ye
ihracatındaki ana kalemler arasında tarımsal ürünler, maden cevherleri, metaller, metal
ürünleri ve hurda, kağıt, ağaç, selüloz ve ilgili ürünler ile basılı yayınlar, deri, kürk ve
tekstil ürünleri, makina, kazan, araç, silah, mühimmat ve bunların parçaları, kimyasal
ürünler (organik, inorganik), plastik, kauçuk ve mineral yakıtlar (kömür, kok, gaz,
petrol) önde gelmektedir.
* Bosna Hersek Dış Ticaret Odası
Yukarıdaki tabloda yer aldığı üzere, 2017 yılı itibariyle Bosna Hersek‟in
Türkiye‟den ithalatındaki ana kalemler arasında tekstil lifleri, kumaĢ, giysi,
ayakkabı, halı, makine, mekanik cihazlar, kazanlar, nükleer reaktörler ve parçaları,
kimyasal ürünler (organik, inorganik), plastik, kauçuk vb. ürünler, metaller, metal
ürünleri ve hurda, tarımsal ürünler, elektrikli makine ve ekipmanlar ile bunların
58/67
parçaları, meyve-sebze ve bunlardan elde edilen ürünler, tahıl ve unlu mamüller,
mobilya, ev tekstili ve yatak yer almaktadır.
2017 yılı itibariyle T.C. Ekonomi Bakanlığı‟ndan edinilen Bosna Hersek-Türkiye
ikili ticaretinde 6‟lı GTĠP olarak ihracat ve ithalattaki ilk 40 ürüne iliĢkin bilgiler ve
gerçekleĢmeler Ģu Ģekildedir:
59/67
TÜRKĠYE'NĠN BOSNA HERSEK'TEN ĠHRACATINDA BAġLICA ÜRÜNLER (ABD Doları)
GTIP MADDE TANIMI (GTĠP 6'lı Kod) 2015 2016 2017
610910 TĠġÖRT, FANĠLA, ATLET, KAġKORSE VB. GĠYĠM EġYASI;
PAMUKTAN (ÖRME VEYA KROġE) 6.699.197 9.122.500 11.148.303
852872 TELEVĠZYON; DĠĞERLERĠ, RENKLĠ OLANLAR 5.958.225 4.957.393 7.998.689
570242 HALILAR VE DĠĞER YER KAPLAMALARI; SENT. / SUNĠ DOKUMAYA
ELVERĠġLĠ MADDELERDEN, HAV YAPISINDA, HAZIR 7.818.384 7.507.301 7.971.233
300490 TEDAVĠDE/KORUNMADA KULLANILMAK ÜZERE HAZIRLANAN
DĠĞER ĠLAÇLAR 7.110.954 6.289.504 7.875.941
391620 VĠNĠL KLORÜR POLĠMERLERĠNDEN MONOFĠL, ÇUBUK, PROFĠLLER-
ENĠ KESĠTĠ >1MM 8.280.885 8.100.373 6.325.209
590320 MENSUCAT; POLĠÜRETAN EMDĠRĠLMĠġ, SIVANMIġ, KAPLANMIġ 6.734.933 6.218.052 5.777.110
732219 DEMĠR/ÇELĠKTEN RADYATÖR, AKSAM VE PARÇALARI 4.114.958 4.430.936 5.574.851
870210 MĠNĠBÜS, MĠDĠBÜS VE OTOBÜS; DĠZEL VY YARI DĠZEL,
KAPASĠTESĠ >=10 KĠġĠ 675.637 2.331.412 4.778.149
721070 DEMĠR/ALAġIMSIZ ÇELĠKTEN YASSI HADDE MAMULLERĠ
(GENĠġLĠK=>600MM, BOYANMIġ, VERNĠKLENMĠġ/PLASTĠK MADD 4.303.546 2.926.740 4.499.196
620342 ERKEK/ERKEK ÇOCUK ĠÇĠN KISA PANTOLON, ġORT VS.
PAMUKTAN 2.088.511 3.611.900 4.354.258
851660 DĠĞER ELEKTRĠKLĠ FIRINLAR, OCAKLAR, IZGARALAR VB. 4.429.879 3.579.060 4.184.807
845011 TAM OTOMATĠK ÇAMAġIR YIKAMA MAKĠNE-KAPASĠTESĠ=<10 KG 3.690.478 4.332.176 4.018.258
611020 KAZAKLAR, SÜVETERLER, HIRKALAR, YELEKLER VB. EġYA;
PAMUKTAN (ÖRME VEYA KROġE) 1.873.580 2.576.397 3.985.104
600522 ÇÖZGÜ TĠPĠ ÖRGÜLÜ DĠĞER MENSUCAT (PAMUKTAN, BOYANMIġ) 208.490 448.732 3.802.447
080550 LĠMON VE TATLI LĠMON (TAZE/KURUTULMUġ) 1.933.924 2.721.153 3.263.895
170490 KAKAO ĠÇERMEYEN DĠĞER ġEKER MAMULLERĠ 2.871.069 2.517.132 3.173.802
760429 ALUMĠNYUM ALAġIMLARINDAN DĠĞER ÇUBUK VE PROFĠLLER 2.294.162 2.574.784 2.800.773
611595 DĠĞER ÇORAPLAR; PAMUKTAN (ÖRME VEYA KROġE) 1.913.334 2.542.572 2.757.931
842211 EVLERDE KULLANILAN BULAġIK YIKAMA MAKĠNELERĠ 2.423.577 2.186.899 2.357.597
870323 MOTORLU TAġIT; KIVILCIM ATEġLEMELĠ
(1500CM3<SĠLĠNDĠR=<3000 CM3) 498.092 1.160.170 2.311.904
190590 DĠĞER EKMEKÇĠ MAMULLERĠ 1.779.295 2.104.233 2.302.183
600622 PAMUKTAN DĠĞER ÖRME VEYA KROġE MENSUCAT; BOYANMIġ 1.751.215 2.262.960 2.253.342
392410 PLASTĠKTEN SOFRA VE MUTFAK EġYASI 1.633.593 1.989.029 2.228.184
620462 KADIN/KIZ ÇOCUK ĠÇĠN PANTOLON, ġORT VS. PAMUKTAN 1.085.924 1.560.442 2.151.492
760421 ALUMĠNYUM ALAġIMLARINDAN ĠÇĠ BOġ PROFĠLLER 1.109.462 1.765.523 2.136.829
870331 MOTORLU TAġIT; DĠZEL/YARI DĠZEL (SĠLĠNDĠR HACMĠ=<1500CM3) 2.558.871 2.402.454 2.135.237
691090 SERAMĠKTEN MUSLUK TAġI, LAVABO VE AYAKLARI, KÜVET VB. 1.573.514 1.844.958 2.129.664
070200 DOMATES (TAZE/SOĞUTULMUġ) 1.288.291 2.221.408 2.093.683
630532 DÖKME MADDELER ĠÇĠN SENTETĠK VEYA SUNĠ MADDELERDEN
ESNEK MAHFAZALAR 1.335.087 1.438.909 2.051.966
620520 ERKEK/ERKEK ÇOCUK ĠÇĠN GÖMLEK; PAMUKTAN 1.649.471 1.846.270 2.014.294
392043 VĠNĠLKLORÜR POLĠMERLERĠNDEN LEVHA, ġERĠTLER,
PLAKA;AĞIRLIK;%6'DAN FAZLA PLASTĠFĠYEN ĠÇEREN 1.177.035 1.478.736 1.999.874
630260 TUVALET VE MUTFAK BEZLERĠ [PAMUKTAN (HAVLU
MENSUCATTAN)] 1.421.628 1.698.525 1.949.945
180690 DĠĞER ÇĠKOLATA, KAKAO ĠÇEREN GIDA MÜSTAHZARLARI 1.668.408 1.909.106 1.937.479
610821 KADIN/KIZ ÇOCUK ĠÇĠN SLĠPLER VE KÜLOTLAR; PAMUKTAN
(ÖRME VEYA KROġE) 1.568.662 2.112.718 1.905.814
830242 MOBĠLYALAR ĠÇĠN ADĠ METALLERDEN DĠĞER DONANIM,
TERTĠBAT VB. EġYA 1.264.094 1.824.204 1.895.407
391729 TÜPLER, BORULAR, HORTUMLAR (SERT) DĠĞER PLASTĠKLERDEN 205.671 199.179 1.893.106
870899 KARA TAġITLARI ĠÇĠN DĠĞER AKSAM, PARÇALARI 1.703.024 2.145.243 1.818.505
392190 PLASTĠKTEN DĠĞER LEVHA, YAPRAK, PELĠKÜL, VARAK VE
LAMLAR 1.365.362 1.711.821 1.812.385
848180 DĠĞER MUSLUKÇU EġYASI 1.058.471 1.413.139 1.737.745
841850 VĠTRĠN, TEZGAH VB. TĠPĠ SOĞUTUCU-DONDURUCULAR 1.181.026 1.068.266 1.734.892
60/67
TÜRKĠYE'NĠN BOSNA HERSEK'TEN ĠTHALATINDA BAġLICA ÜRÜNLER (ABD Doları)
GTIP MADDE TANIMI (GTĠP 6'lı Kod) 2015 2016 2017
151211 AYÇĠÇEĞĠ TOHUMU YAĞLARI; HAM 40.713.229 39.497.687 46.486.669
151219 AYÇĠÇEĞĠ TOHUMU YAĞLARI (DĠĞER) 25.166.314 44.708.187 45.683.321
110100 BUĞDAY UNU/MAHLUT UNU 1.160.813 20.531.651 33.045.285
720449 DĠĞER DÖKÜNTÜ VE HURDALAR 6.539.528 6.387.403 19.224.791
630493 DĠĞER MEFRUġAT EġYASI; SENTETĠK LĠFLERDEN (ÖRME VEYA
KROġE HARĠÇ)
16.115.979 15.972.963 17.822.783
100199 BUĞDAY (MAKARNALIK DURUM BUĞDAYI HARĠÇ) VE MAHLUT;
TOHUMLUK OLMAYAN
5.395.859 20.229.067 10.580.022
100590 MISIR (DĠĞER) 16.687.684 10.365.941 9.671.953
930630 DĠĞER FĠġEKLER VB. AKSAM, PARÇALARI 1.173.023 877.658 8.979.862
480421 TORBA ĠMALĠ ĠÇĠN BĠRĠNCĠ ELYAF (KRAFT) KAĞITLARI;
BEYAZLATILMAMIġ
8.102.829 5.471.117 5.754.256
731822 DEMĠR/ÇELĠKTEN DĠĞER RONDELALAR; DĠġ AÇILMAMIġ 4.320.205 5.192.670 4.949.884
360300 FĠTĠLLER, ĠNFĠLAK FĠTĠLLERĠ, AĞIZ OTLARI/ĠNFĠLAK KAPSÜLLERĠ;
ATEġLEYĠCĠ MADDELER
2.845.470 4.858.459 4.809.243
640299 AYAKKABI; DIġ TABAN YÜZÜ KAUÇUK, DĠĞER 445.907 3.128.022 3.959.669
841330 ĠÇTEN YANMALI PĠSTONLU MOTORLAR YAKIT, YAĞ/SOĞUTMA
POMPALARI
3.495.073 3.215.907 3.895.389
170240 GLĠKOZ VE GLĠKOZ ġURUBU (KURU HALDE AĞIRLIK; %20-%50
FRUKTOZ ĠÇEREN)
475.475 8.985.735 3.649.543
284210 KOMPLEKS/ÇĠFT SĠLĠKATLAR 47.606 65.217 2.978.566
930690 SĠLAHLARA AĠT MERMĠLER VE MÜHĠMMAT 282.042 100.410 2.632.267
120510 REP/KOLZA TOHUMLARI; DÜġÜK ERUSĠK ASĠTLĠ 840.712 2.528.595
291714 MALEĠK ANHĠDRĠT 1.188.075 1.231.090 2.389.980
020130 BÜYÜKBAġ HAYVANLARININ ETLERĠ; KEMĠKSĠZ
(TAZE/SOĞUTULMUġ)
52.314.220 41.551.141 2.241.421
081120 AHUDUDU, DUT, SĠYAH, BEYAZ VE KIRMIZI FRENK VE BEKTAġĠ
ÜZÜMÜ (DONDURULMUġ)
2.364.080 2.987.532 2.210.811
382499 KĠMYA SANAYĠĠ VEYA KĠMYA SANAYĠĠNE BAĞLI SANAYĠLERDE
KULLANILAN DĠĞER KĠMYASAL ÜRÜNLER VE MÜSTAHZARL
2.151.668
120600 AYÇĠÇEĞĠ TOHUMU 129.688 1.793.300
640419 TABANI KAUÇUK/PLASTĠK, YÜZÜ DOKUMA MADDESĠ DĠĞER
AYAKKABI
325.669 688.999 1.520.398
120890 DĠĞER YAĞLI TOHUM VE MEYVELERĠN UN VE KÜSPELERĠ
(HARDAL HARĠÇ)
1.374.070
230630 AYÇĠÇEĞĠ TOHUMU YAĞI ÜRETĠMĠNDEN ARTA KALAN KÜSPE VE
KATI ATIKLAR
1.333.953
170230 GLĠKOZ VE GLĠKOZ ġURUBU (KURU HALDE AĞIRLIK; < 20%
FRUKTOZ ĠÇEREN)
858.904 584.038 1.153.159
210690 DĠĞER GIDA MÜSTAHZARLARI 768.111 878.447 1.141.942
870899 KARA TAġITLARI ĠÇĠN DĠĞER AKSAM, PARÇALARI 10.063 39.578 1.111.748
230230 BUĞDAYDAN ELDE EDĠLEN KEPEK, KAVUZ VE DĠĞER KALINTILAR 57.487 1.104.502
410210 KOYUN VE KUZULARIN YÜNÜ ALINMAMIġ HAM DERĠLERĠ 756.621 660.724 1.073.656
842131 ĠÇTEN YANMALI MOTORLAR ĠÇĠN HAVA FĠLTRELERĠ 408.233 528.705 1.053.820
480431 KRAFT KAĞIT/KARTON (M2 =< 150 GR.) BEYAZLATILMAMIġ 1.147.722 1.111.728 1.027.984
851030 ELEKTRĠKLĠ EPĠLASYON CĠHAZLARI 1.239.407 1.590.617 980.700
110430 HUBUBAT EMBRĠYOLARI-BÜTÜN, YASSILAġTIRILMIġ, FLOKON
HALĠNE GETĠRĠLMĠġ/ÖĞÜTÜLMÜġ
322.964 675.574 844.347
720529 TOZLAR; DÖKME, AYNALI, DEMĠR/ÇELĠK 495.440 725.095 780.360
281820 ALUMĠNYUM OKSĠT (SUNĠ KORENDON HARĠÇ) 283.259 771.112
283630 SODYUM HĠDROJEN KARBONAT [SODYUM BĠKARBONAT
(KARBONAT)]
631.450 1.132.858 755.757
841710 METAL CEVHERLERĠ ĠġLEM FIRINLARI; ELEKTRĠKSĠZ 750.000
991900 EVLĠLĠK, MĠRAS, ÖĞRENCĠ, TABUT, ĠNSANĠ YARDIM KURULUġU,
MALÜL, SAKAT, ENGELLĠ, KĠġĠSEL, YOLCU BERABE
706.368
732310 DEMĠR/ÇELĠKTEN YÜN, SÜNGER VE TEMĠZLEME/PARLATMA ĠÇĠN
EġYA, ELDĠVEN VB
503.897 509.974 627.236
61/67
7.2 YATIRIMLAR
Bosna Hersek Merkez Bankası verilerine göre Mayıs 1994-Aralık 2016 döneminde
Türkiye‟den Bosna Hersek‟e 202 milyon Avro yatırım gerçekleĢmiĢtir. Türkiye‟nin
söz konusu dönemde Bosna Hersek‟e yapılan doğrudan yabancı yatırımlardaki payı %
3,0 olmuĢtur. Bu yatırım miktarı ile ülkemiz, Bosna Hersek‟e en çok yatırım yapan
ülkeler sıralamasında 11. sırada yer almaktadır. Bununla birlikte, Dayton
AnlaĢması‟ndan günümüze kadar Türkiye‟nin Bosna Hersek‟te faaliyet gösteren
Ģirketleri ve diğer kurum ve kuruluĢları vasıtasıyla ülkeye yaptığı katkı 1 milyar
Avro‟nun üzerinde bulunmaktadır1.
Türk Ģirketi Sektör BiH ġirketi Yatırım Türü
Kastamonu Entegre Üretim
"Natron-Hayat"
d.o.o. Maglaj ÖzelleĢtirme
Soda Sanayii A.ġ. Üretim
„Sisecam Soda
Lukavac“ d.o.o. ÖzelleĢtirme
T.C. Ziraat Bankası Bankacılık
"Ziraat Bank BH"
d.d. Sarajevo Greenfield
Söz konusu dönem içinde 2009 yılında Türkiye‟den Bosna Hersek‟e ciddi miktarda
yatırım yapılmıĢtır. 2009 yılında gerçekleĢtirilen yatırım miktarı toplam 94,90 milyon
Avro‟ya ulaĢmıĢ olup, bu rakam 1994-2012 dönemindeki toplam yatırımların %
64‟üne tekabül etmektedir.
Türkiye‟den Bosna Hersek‟e yönelik olarak bugüne kadar yapılan en önemli yatırımlar
olarak bankacılık sektöründe Ziraat Bankası (ilk yabancı sermayeli yabancı banka),
üretim sektöründe ise ''Natron-Hayat'' (Hayat Holding tarafından özelleĢtirme
kapsamında alınmıĢ olup, kraft kağıdı ve karton ambalaj üretmektedir), ġiĢecam
(Lukavac‟ta soda üretimi yapmaktadır) yer almaktadır.
Bosna Hersek‟te ticari faaliyette bulunan ve MüĢavirliğimiz firma veritabanına kayıt
iĢlemi gerçekleĢtiren yaklaĢık 100 civarında Türk Ģirketi bulunmaktadır.
1 2017 yılına iliĢkin resmi veriler BH Merkez Bankası tarafından raporun yayımlandığı Mayıs 2018 itibariyla
açıklanmamıĢtır.
62/67
7.3 ĠKĠLĠ ANLAġMALAR VE PROTOKOLLER
Bosna Hersek ile Türkiye arasından imzalanan anlaĢmalar, protokoller,
gerçekleĢtirilen KEK toplantıları ile Üçlü Ticaret Komitelerine iliĢkin bilgiler
aĢağıdaki tabloda yer almaktadır.
BOSNA HERSEK ĠLE TÜRKĠYE ARASINDA ĠMZALANAN ANLAġMA VE PROTOKOLLER
ANLAġMA / PROTOKOL ĠMZA TARĠHĠ YÜRÜRLÜĞE GĠRĠġ
TARĠHĠ
Ticaret ve Ekonomik ĠĢbirliği AnlaĢması 7 Kasım 1995 3 Ocak 1997
YKTK AnlaĢması 21 Ocak 1998 29 Ocak 2002
Karayolu TaĢımacılığı AnlaĢması 21 Ocak 1998 14 Ocak 2002
Serbest Ticaret AnlaĢması 3 Temmuz 2002 1 Temmuz 2003
STA AnlaĢmasına iliĢkin EUR 1. DolaĢım Sertifikaları
Yönetmeliği 15 Eylül 2003
Türkiyr RG: 15 Eylül
2003/25230
Sosyal Güvenlik SözleĢmesi ve Sosyal Güvenlik
SözleĢmesi'nin Uygulamasına ĠliĢkin Ġdari AnlaĢma 27 Mayıs 2003 1 Eylül 2004
Gümrük Ġdarelerinin KarĢılıklı YardımlaĢmasına Dair
AnlaĢma 3 Temmuz 2002 1 Ağustos 2004
Veterinerlik Alanında ĠĢbirliği AnlaĢması 13 Aralık 2002 Türkiye RG: 23 Ocak 2003
Bitki Koruma ve Bitki Karantina Alanında ĠĢbirliği
Protokolü 13 Aralık 2002 Türkiye RG: 23 Ocak 2003
Çifte Vergilendirme Önlenmesi AnlaĢması 16 ġubat 2005 1 Ocak 2009
Hukuki ve Ticari Konularda Adli ĠĢbirliği AnlaĢması - BH RG: 28 Ekim 2005/10
Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) II - Protokolü 22-24 Kasım 2004 24 Kasım 2004
Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) III - Protokolü 14 Mayıs 2009 14 Mayıs 2009
Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) IV - Protokolü 26-27 Haziran 2012 27 Haziran 2012
TR-BH-SRB Üçlü Ticaret Komitesi'nin Kurulmasına
ĠliĢkin Deklarasyon 14 Mayıs 2013 14 Mayıs 2013
TR-BH-SRB Üçlü Ticaret Komitesi – I. Dönem,
Bakanlararası Sonuç Bildirgesi ve Uygulama Usul ve
Esasları
18 Ağustos 2015 18 Ağustos 2015
TR-BH-SRB Üçlü Ticaret Komitesi – II. Dönem, Orta
Vadeli Program ve Programın Eylem Planı 19 Ekim 2015 19 Ekim 2015
TR-BH-SRB Üçlü Ticaret Komitesi – III. Dönem,
Bakanlararası Sonuç Bildirgesi 26 Ekim 2016 26 Ekim 2016
Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) V - Protokolü 7-8 Aralık 2017 7-8 Aralık 2017
Bosna Hersek, ticaretin kolaylaĢtırılması ve yerli/yabancı yatırımcılar için elveriĢli bir
iĢ ortamı sağlanması amacıyla ikili ve çok taraflı serbest ticaret anlaĢmaları
imzalamıĢtır. Bu anlaĢmalar, Arnavutluk, Hırvatistan, Karadağ, Kosova, Makedonya,
Moldova ve Sırbistan'ın içerisinde yer aldığı ve 2007 yılı Kasım ayından bu yana
yürürlükte olan Orta Avrupa Serbest Ticaret AnlaĢması (CEFTA) ile Türkiye ile
63/67
imzalanıp 2003 yılından bu yana yürürlükte bulunan serbest ticaret anlaĢmasıdır. 1
Temmuz 2013 itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan Hırvatistan, CEFTA kapsamından
çıkmıĢ bulunmaktadır.
Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında imzalanmıĢ ve 2008 yılı Temmuz ayından
bu yana yürürlükte bulunan "Ticaret ve Ticaretle Alakalı Konularda Geçici AnlaĢma"
kapsamında, Avrupa Birliği tarafından Bosna Hersek'e belirli ürünlerde imtiyazlı dıĢ
ticaret imkanı tanınmıĢtır. Bu bağlamda, Bosna Hersek menĢeli ürünlerin Avrupa
Birliği piyasasına giriĢi ve Avrupa Birliği'nin Bosna Hersek'e ihracatında tercihli
sistem uygulanmaktadır. Diğer taraftan, 1 Haziran 2015 itibariyle Avrupa Birliği-
Bosna Hersek arasındaki Ġstikrar ve ĠĢbirliği AnlaĢması yürürlüğe girmiĢ bulunmakta
olup, Bosna Hersek tarafından yerine getirilmesi öngörülen taahütler dahilinde ülkenin
öncelikle aday ülke statüsüne hazırlanmasını ve bu kapsamda kademeli olarak Avrupa
Birliği ve Bosna Hersek arasında bir serbest ticaret alanının oluĢmasını
hedeflemektedir. Ayrıca, Bosna Hersek 2000 yılından bu yana Avrupa Birliği'nin
otonom ticaret önlemlerinden de faydalanmaktadır. Bosna Hersek ile ABD, Belarus,
Ġsviçre, Japonya, Kazakistan, Norveç, Rusya ve Yeni Zelanda arasında
GenelleĢtirilmiĢ Tercihler Sistemi uygulanmakta olup, ayrıca Bosna Hersek ile Ġran
arasında tercihli ihracat rejimi bulunmaktadır.
2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek ile
Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri Ġsviçre, Ġzlanda, LihtenĢtayn, Norveç)
arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret AnlaĢması imzalanmıĢtır. EFTA ile
Serbest Ticaret AnlaĢması 01 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir.
Bosna Hersek-Türkiye Serbest Ticaret AnlaĢması uyarınca, Bosna Hersek‟ten
ülkemize ithal edilecek ürünlerden (bazı tarım ve hayvancılık ürünleri hariç olmak
üzere) gümrük vergisi alınmamaktadır. Ancak, ülkemizden Bosna Hersek‟e ihraç
edilen tüm ürünler gümrük vergilerinden muaftır.
8. FĠRMALAR ĠÇĠN YARARLI BĠLGĠLER
8.1 YIL ĠÇĠNDE DÜZENLENEN BAġLICA FUARLAR
Bosna Hersek‟te her yıl irili ufaklı yaklaĢık 30 kadar fuar düzenlenmekte olup, bu
fuarların çoğu yerel/bölgesel nitelikte ve nispeten küçük fuarlardır. Ülkede
ihracatçılarımız açısından önem arz eden ve katılımında fayda görülen fuarlar aĢağıda
yer almaktadır.
Mostar Uluslararası Ekonomi Fuarı: Nisan ayında Mostar‟da düzenlenen bir
fuar olup, genel nitelikli bir fuardır. 2016 yılında ilk defa ülkemiz Partner Ülke
statüsü ile katılım sağlamıĢtır.
ZEPS: Ekim ayında Zenica‟da düzenlenen bir fuar olup, genel nitelikli ve
Bosna Hersek‟te düzenlenen en büyük fuardır.
64/67
INTERIO: Mart ayında Saraybosna‟da düzenlenen fuar, mobilya ve
aksesuarları da dahil olmak üzere ev içi ürünler ve ev dekorasyonu sektörlerini
kapsamaktadır.
ENERGA-Uluslararası Enerji Fuarı: GeçmiĢ yıllarda Tuzla Ģehrinde
düzenlenmekte olan ve bu sene Haziran ayında Saraybosna‟da düzenlenen
fuar enerji sektörünün bütün segmentlerini hedeflemektedir.
ĠnĢaat Fuarı: Mart ayında Banja Luka‟da düzenlenmektedir.
Turizm Fuarı: Mayıs ayında Lukavac‟da düzenlenmektedir.
Kitap Fuarı: Nisan ayı içerisinde Saraybosna‟da düzenlenmektedir.
Bosna Hersek‟te yıl içerisinde düzenlenen bütün fuarlar ve etkinliklere iliĢkin
bilgilere http://komorabih.ba/wp-content/uploads/2018/02/Kalendar-sajmova-i-
manifestacija-u-Bosni-i-Hercegovini-2018.pdf adresinden ulaĢılabilmektedir.
8.2 KURUM VE KURULUġLARIN ĠRTĠBAT BĠLGĠLERĠ
Bosna Hersek'te ticari ve ekonomik iliĢkilerde faaliyet gösteren önemli kurum ve
kuruluĢların isimleri ve irtibat bilgileri Ģu Ģekildedir:
Bosna Hersek Hükümeti (www.vijeceministara.gov.ba)
Bosna Hersek DıĢ Ticaret ve Ekonomik ĠliĢkiler Bakanlığı
(www.mvteo.gov.ba)
Bosna Hersek Federasyonu Hükümeti (www.fbihvlada.gov.ba)
Republika Srpska Hükümeti (www.vladars.net)
Bosna Hersek Dolaylı Vergilendirme Ġdaresi (www.uino.gov.ba)
Bosna Hersek Merkez Bankası (www.cbbh.ba)
Bosna Hersek Ġstatistik Kurumu (www.bhas.ba)
Bosna Hersek Ekonomik Planlama Müdürlüğü (http://www.dep.gov.ba)
Bosna Hersek DıĢ Ticaret Odası (www.komorabih.ba)
Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı (FIPA) (www.fipa.gov.ba)
Bosna Hersek Standartlar Enstitüsü (www.bas.gov.ba)
Bosna Hersek Metroloji Enstitüsü (www.met.gov.ba)
Bosna Hersek Entellektüel Mülkiyet Enstitüsü (www.ipr.gov.ba)
Bosna Hersek Federasyonu Ġstatistik Kurumu (www.fzs.ba)
Bosna Hersek Federasyonu Ticaret Odası (www.kfbih.com)
Republika Srpska Ticaret Odası (www.komorars.ba)
Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Kurumu (www.fba.ba)
Republika Srpska Bankacılık Kurumu (www.abrs.ba)
Bosna Hersek Federasyonu ÖzelleĢtirme Kurumu (www.apf.com.ba)
Republika Srpska Yatırım ve Kalkınma Bankası (Republika Sırpska‟daki
ÖzelleĢtirmeleri Yürüten Kurum) (http://www.irbrs.org)
Bosna Hersek Federasyonu Haber Ajansı (www.fena.ba)
65/67
8.3 BiH Ġġ ORTAMI HAKKINDA KISA BĠLGĠLER
Bosna Hersek‟te faaliyette bulunan/bulunmayı planlayan iĢ adamları, yatırımcılar ve
müteahhitlik firmalarının göz önünde bulundurmalarında fayda görülen hususlar Ģu
Ģekilde sıralanabilir:
Vize Muafiyeti: Türk vatandaĢları Bosna Hersek‟e giriĢlerinde vize
uygulamalarından muaftırlar. Bu durum, gerek iki ülke arasındaki
münasebetlerin daha da geliĢmesine gerekse iĢ ve yatırım amaçlı pazar
araĢtırması ziyaretlerinin daha esnek takvimlerle ve daha sık biçimde
yapılmasına olanak sağlamaktadır.
Ülkenin Birçok Üründe DıĢa Bağımlılığı: Ülkenin gıda, içecek ve tekstil
baĢta olmak üzere birçok üründe dıĢa bağımlı ve net ithalatçı olması, ülkemiz
firmalarının Bosna Hersek pazarındaki bu açığı ya ticari bağlantılarını
arttırarak ya da arz açığı olan sektörlerde ülkeye yatırım yaparak
değerlendirebilecekleri düĢünülmektedir.
Ülkenin GeliĢme Potansiyeli: Bosna Hersek, ihtiyaç duyulan alt ve üst yapı
yatırımları ve enerji projeleri ile önemli bir potansiyel barındırmakta olup, bu
geliĢim döneminde açılmakta olan ihalelere yakın ilgi gösterilmesinin isabetli
olacağı düĢünülmektedir.
Ülkenin Avantajlı Konumu: Ülkenin Avrupa pazarlarına yakınlığı ve geçiĢ
noktasında olması, burada ticaret ve yatırım yapmak isteyen Ģirketler için
avantaj teĢkil etmektedir. Buna ilaveten, Bosna Hersek ile Türkiye arasında bir
Serbest Ticaret AnlaĢması‟nın bulunması, Bosna Hersek‟in CEFTA üyesi
olması, AB ile tercihli ticaret sisteminin bulunması, EFTA ile yakın bir zaman
öncesinde Serbest Ticaret AnlaĢması imzalamıĢ olması ve birçok ülke ile
tercihli ticaret sisteminin bulunması, ticari ve ekonomik açıdan bu ülkede
faaliyette bulunmayı düĢünen firmaların diğer pazarlara giriĢlerinde Bosna
Hersek‟i bir üs olarak kullanabilmeleri imkanını sunmaktadır. Diğer bir
deyiĢle, Bosna Hersek yaklaĢık 4 milyon nufüsa sahip küçük bir ülke olmasına
rağmen, buraya yatırım yapmak isteyen firmaların pazarın küçüklüğünden
ziyade, çevre ülkelere ve AB pazarına giriĢte Bosna Hersek‟i bir hareket
noktası olarak değerlendirmelerinde yarar bulunduğu düĢünülmektedir.
Ülkenin Doğal Kaynaklar Bakımından Zenginliği: Özellikle orman ürünleri,
kömür, su vs. bakımından zengin olması, bu kaynaklara yönelik sektörlerde
ticaret ve yatırım olanaklarını arttırmaktadır.
Nitelikli ĠĢ Gücü ve Maliyet Avantajları: Ülkenin müteahhitlik sektöründe
nitelikli ve teknik açıdan eğitimli iĢ gücüne sahip olması inĢaat faaliyetlerinin
sorunsuz iĢlemesi açısından önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca, inĢaat
maliyetlerinin Avrupa standartlarına oranla uygun olması müteahhitlik sektörü
açısında avantaj teĢkil etmektedir.
66/67
Projelerin Finansmanı: Bosna Hersek‟teki enerji ve otoyol ihalelerinde
finansmanın büyük kısmı yabancı sermaye tarafından karĢılanmaktadır.
Ülkemiz firmalarının bu ülkede yapacakları yatırımlarda ihtiyaç duyacakları
uzun vadeli finansman konusunda bu hususu dikkate almalarında yarar
bulunmaktadır.
Uzun Vadeli Strateji Eksikliği: Diğer ülke firmalarının (Hırvatistan ve
Slovenya baĢta olmak üzere) Bosna Hersek‟te açılması muhtemel ihalelere
ilgilerinin çok uzun bir zamana yayıldığı, bu konuda gerek kamu gerekse diğer
kurumlar nezdinde uzun zamandır lobi yapıldığı, hatta bu konuda kamu
kurumları tarafından yapılan teknik çalıĢmalara dahi katkı sağlandığı
görülmektedir.
Bosna Hersek’teki YönetiĢim Sorunları: Bosna Hersek‟in idari yapısı üç
etnik gruba dayanması nedeniyle çok katmanlı bir yapı arz etmektedir. Bu idari
yapıdaki karar vericileri ve karar vericileri yönlendirilenleri teĢhis etmek ilk
baĢta her zaman mümkün olamayabilmektedir. Bu nedenle, ülkemizden Bosna
Hersek pazarına girmeyi planlayan firmaların gerek ticari gerekse ihale
süreçleri gibi konularda makul bir süre öncesinden bir öğrenme sürecinden
geçmelerinin yararlı olacağı düĢünülmektedir.
Yerli Ortak ġartı: Bosna Hersek‟te bilhassa enerji ve inĢaat sektörlerinde
açılması planlanan ihalelerin büyük çoğunluğunun yerli ortak Ģartına
bağlanması beklenmekte olup, yerli ortağın kapasitesi ve etkinliğinin de
ihalenin baĢarılı sonuçlanmasında etkili olacağı düĢünülmektedir. Bunun için
de, firmalarımızın ihale açılmadan makul bir süre öncesinde çalıĢmalara
baĢlamaları önem arz etmektedir.
Ticaret ve Yatırım Faaliyetleri Hakkında Değerlendirme: Bosna Hersek
temel ekonomik göstergeler açısından (enflasyon, büyüme oranları, faiz vb.)
riskin yüksek olmadığı bir ülke olarak değerlendirilmekte olup, yatırım ve
ticaret bakımından idari yapının insiyatifine büyük ölçüde ihtiyaç duymayan
firmaların bu konudaki çalıĢmalarına ara vermemesi tavsiye edilmektedir. Zira,
Bosna Hersek de dahil olmak üzere, Batı Balkanlar‟da yer alan ülkelerin,
Avrupa Birliği ile bütünleĢme süreci çerçevesinde, ılımlı büyüme oranlarını
büyük ölçüde kesintisiz olarak sürdürecekleri beklenmektedir. Bu kapsamda,
ticaret boĢluk sevmez tezinden hareketle, ülkemiz firmaları tarafından özellikle
ticarette doldurulmayan boĢluğun baĢka ülkelerin firmaları tarafından
doldurulacağı ve ilk gelenin her zaman daha avantajlı bir konumda olacağı
dikkate alındığında, firmalarımızın özellikle ticarette sürdürülebilir pazar
paylarını elde etmeleri açısından hızlı hareket etmeleri gerektiği
düĢünülmektedir. Buna ilaveten, yatırımlarda etkin bir pozisyon alınarak
bilhassa ülkenin net ithalatçı olduğu sektörler ile enerji ve müteahhitlik
alanlarına yatırım yapılmasında fayda görülmektedir.
67/67
9. KAYNAKÇA
- Bosna Hersek Ġstatistik Kurumu. “İstatistikler”, (http://www.bhas.ba)
- Bosna Hersek Ekonomik Planlama Müdürlüğü. “2017 yılı Yıllık Rapolar”
(http://www.dep.gov.ba)
- Bosna Hersek DıĢ Ticaret Odası. (February 2018). “Overview and Analysis of Foreign
Trade Exchange of Bosnia and Herzegovina for the Period January-December
2017/2016”.
- Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı. “İstatistikler, Raporlar ve Broşürler”,
(http://www.fipa.gov.ba)
- T.C. Ekonomi Bakanlığı. “Dış Ticaret Verileri”, (http://www.ekonomi.gov.tr)
- Bosna Hersek Merkez Bankası. “İstatistikler”, (http://www.cbbh.ba)
- Bosnia Daily, Poenta d.o.o. Saraybosna. “Çeşitli Sayılar”
- B&H Business Daily, Poenta d.o.o. Saraybosna. “Çeşitli Sayılar”
- Economist Intelligence Unit. “Country Report: Bosnia and Herzegovina”,
(www.eiu.com)
- Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Ajansı. “Raporlar”, (http://www.fba.ba)
- Republika Srpska Bankacılık Ajansı. “Raporlar”, (http://www.abrs.ba)
- BBC News. “Bosnia Herzegovina Timeline”,
(http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1066981.stm)
- Bosna Hersek ĠletiĢim Düzenleme Ajansı. (http://rak.ba)
- Dünya Sağlık Örgütü (http://www.who.int/en/)
- CIA World Factbook (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-
factbook/geos/bk.html)