1/67

T.C.

SARAYBOSNA BÜYÜKELÇĠLĠĞĠ

TĠCARET MÜġAVĠRLĠĞĠ

BOSNA HERSEK ÜLKE RAPORU

MAYIS 2018

2/67

ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR 4

1. GĠRĠġ

1.1 Ülke Kimliği 5

1.2 Temel Ekonomik Göstergeler 6

1.3 Bosna Hersek Tarihine Kısa Bir BakıĢ 7

1.4 Siyasi ve Ġdari Yapı 8

1.5 Ekonomik Yapı ve GeliĢmeler 11

2. SEKTÖREL BAKIġ

2.1 Tarım ve Hayvancılık 16

2.2 Ağaç ve Orman Ürünleri 18

2.3 Sanayi Üretimi 19

2.3.1 Metal ve Metal ĠĢleme 19

2.3.2 Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayii 20

2.3.3 Tekstil 21

2.3.4 Ġçecek 21

2.4 Doğal Kaynaklar ve Madencilik 22

2.5 Enerji 24

2.6 UlaĢtırma ve HaberleĢme/Telekomünikasyon

2.6.1 UlaĢtırma 26

2.6.2 HaberleĢme/Telekomünikasyon 28

2.7 ĠnĢaat ve Müteahhitlik 30

2.8 Turizm 33

2.9 Hizmetler

2.9.1 Basın-Yayın 34

2.9.2 Bankacılık 34

2.9.3 Perakendecilik 35

2.10 Sağlık Hizmetleri 36

3. YABANCI YATIRIMLAR 37

4. SERBEST BÖLGELER 41

5. VERGĠ, TEġVĠK & DIġ TĠCARET MEVZUATI 44

6. BOSNA HERSEK'ĠN DIġ TĠCARETĠ 47

7. BOSNA HERSEK-TÜRKĠYE ĠLĠġKĠLERĠ

7.1 Ġkili Ticaret 55

7.2 Yatırımlar 61

7.3 Ġkili AnlaĢmalar ve Protokoller 62

8. FĠRMALAR ĠÇĠN YARARLI BĠLGĠLER

8.1 Yıl Ġçinde Düzenlenen BaĢlıca Fuarlar 63

8.2 Kurum ve KuruluĢların Ġrtibat Bilgileri 64

8.3 BiH ĠĢ Ortamı Hakkında Kısa Bilgiler 65

9. KAYNAKÇA 67

3/67

T.C.

SARAYBOSNA BÜYÜKELÇĠLĠĞĠ

TĠCARET MÜġAVĠRLĠĞĠ

Bu raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilmeden kısmi ya da bütün olarak

kopyalanamaz ve kullanılamaz.

4/67

KISALTMALAR

AB (Avrupa Birliği)

BiH (Bosna Hersek)

CEFTA (Orta Avrupa Serbest Ticaret AnlaĢması)

EBRD (Avrupa Ġmar ve Kalkınma Bankası)

EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Birliği )

FBiH (Bosna Hersek Federasyonu)

FDI (Doğrudan Yabancı Yatırımlar)

GSYĠH (Gayri Safi Yurt Ġçi Hasıla)

IFC (Uluslararası Finans Kurumu)

RS (Republika Srpska)

STK (Sivil Toplum KuruluĢu)

5/67

1.1 ÜLKE KĠMLĠĞĠ

Resmi Adı Bosna Hersek

KuruluĢ 01 Mart 1992

BaĢkent Saraybosna

Resmi Dili BoĢnakça, Hırvatça, Sırpça (BoĢnakça ve Hırvatça'da Latin, Sırpça‟da Kiril alfabesi kullanılmakta olup, hemen hemen

aynı dillerdir)

Nüfus 3.531.159 1-15 Ekim 2013 tarihlerinde yapılmıĢ olan nüfus sayımı verileri.

Din Ġslam, Hristiyanlık (Katolik ve Ortodoks), Yahudilik BoĢnak (Müslüman) % 50, Sırp (Ortodoks) % 31, Hırvat (Katolik) % 15, Diğerleri % 3

Para Birimi Konvertible Mark (KM) Avro/KM=1.95583 (sabit kur). Diğer para birimlerindeki kurlar değiĢkendir.

Yüzölçümü

51.209 km2

Bosna Hersek Federasyonu 26.345 km2 (% 51.46)

Republika Srpska 24.840 km2 (% 48.52)

Brcko Bölgesi 12 km2 (% 0.02)

KomĢuları Hırvatistan (Kuzey, Güney ve Batıda), Karadağ (Güneyde), Sırbistan (Doğuda)

BaĢlıca ġehirleri Saraybosna, Banja Luka, Zenica, Tuzla, Mostar, Prijedor

Havalimanları Saraybosna, Banja Luka, Tuzla, Mostar

Nehirler Drina (ülkenin en uzun nehri), Neretva, Sava, Bosna, Vrbas, Una, Sana

Limanlar

Ülkenin güneybatısında 20 km‟lik bir sahil Ģeridi vardır, ancak bu bölgede

ticari limanı yoktur. Denize çıkıĢı ağırlıklı olarak Hırvatistan‟daki PloĦe

Limanı üzerinden gerçekleĢmektedir.

Ġklim

Karasal Ġklim, Akdeniz Ġklimi (sadece ülkenin güneybatı kesimindeki Neretva

vadisinde Akdeniz iklimi görülür. Bu bölgelerde meyve bahçeleri, bağlar ve sebzecilik

yapılan alanlar bulunmaktadır) En sıcak ay: Temmuz (18-23

oC), en soğuk ay: Aralık: (0-2

oC). En yağıĢlı ay: Haziran

(ortalama yağıĢ 110-115 mm), en kurak ay Aralık (ortalama yağıĢ 20-70 mm).

Mesai Günleri / Saatleri Pazartesi-Cuma / 08:00-16:00 veya 09:00-17:00 - Haftalık çalıĢma süresi:

40 saat

Ortalama Ömür Kadın (78.8 yıl), Erkek (73.7 yıl)

Okuryazarlık Oranı (%) 97,2

Resmi Tatiller 1-2 Ocak: Yeni yıl, 1 Mart: Bağımsızlık Günü, 1-2 Mayıs: ĠĢçi Bayramı, 25

Kasım: Devlet Günü, Dini Bayramların Ġlk Günleri, Haftasonları

Saat Dilimi GMT +1 / Türkiye ile Saat Farkı (-1)

Uluslararası Telefon Kodu 387

Yol Ağı Uzunluğu Karayolu (24.780 km), Demiryolu (1030 km)

Ölçüm Sistemi Metrik Sistem

Mali Yılı Takvim Yılı

6/67

TEMEL EKONOMĠK GÖSTERGELER

2000 2014 2015 2016 2017

Nominal GSYĠH (milyon €) 5500 13937 14592 15287 15995

Reel GSYĠH ArtıĢ Oranı (%) 5,5 1,1 3,1 3,1 2,7

KiĢi BaĢına DüĢen Gelir (€) 1660 3967 4155 4354 4529*

KM/ABD Doları Paritesi 2,12 1,47 1,76 1,77 1,74

Enflasyon Oranı (%) 4,8 -0,9 -1,0 -1,1 1,3

ĠĢsizlik Oranı (%) 39,7 27,5 27,7 25,4 20,5

Ortalama Net Ücretler (€) 190 424 424 428 435

Sanayi Üretimi Büyüme Oranı (%) 8,8 0,1 2,6 4,3 3,1*

Döviz Rezervi (milyon €) 522 4001 4400 4873 5398

Net Doğrudan Yabancı Sermaye (FDI)

GiriĢi (milyon €) - 415 314 274 388*

FDI/GSYĠH Oranı (%) - 3,0 2,1 1,8 2,4*

Cari ĠĢlemler Dengesi (milyon €) -955 -1033 -795 -741,5 -733,2

Cari Açık/GSYĠH (%) 17,4 7,4 5,4 4,9 4,8

Toplam ĠĢ Gücü 1,03 milyon

Dünya Bankası ĠĢ Yapma Kolaylığı

Sıralaması 86 (190 Ülke arasında 2018 yılında)

Kamu DıĢ Borç (milyon €) 3786 4316 4444 4535 4164

DIġ

TĠC

AR

ET

Ġhracat

(milyon €) 4439 4595 4439 4814 5652

Ġthalat

(milyon €) 8282 8105 8282 8251 9272

Hacim

(milyon €) 12722 12700 12722 13067 14924

Denge (milyon

€) -3843 -3510 -3843 -3437 -3620

Ġhracat/Ġthalat

(%) 53,60 53,6 56,7 58,3 61,0

Ġthalatında BaĢlıca Ürünler: Makine ve UlaĢım Araçları, Kimyasallar, Gıda ve Canlı

Hayvan, Hammadeler (yakıt hariç),

Ġthalatında BaĢlıca Ülkeler: Almanya (%11,6), Ġtalya (%11,4), Sırbistan (%11,2),

Hırvatistan (%10,1), Türkiye (%4,23 payla 8. sırada)

Doğal Kaynaklar Çelik, Kömür, Demir Cevheri, KurĢun, Manganez, Boksit

BaĢlıca Sanayi Dalları Motorlu Araç-Tank ve Uçak Montajı, Tekstil, Tütün

Mamulleri, Ağaçtan Mobilya, Küçük Ev Aletleri, Petrol

Rafinesi

BaĢlıca Tarımsal Üretim Tahıl, Mısır, Meyve-Sebze (Patates, fasulye, lahana, soğan,

yeĢilbiber, domates, mantar, erik, elma, armut, viĢne, kiraz,

Ģeftali, vs.), Canlı Hayvan

7/67

* Bosna Hersek Merkez Bankası/Bosna Hersek Ġstatistik Ajansı 2017 yılı tahmini verileri

1.3 BOSNA HERSEK TARĠHĠNE KISA BĠR BAKIġ

1463 Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedildi ve Rumeli Eyaletine bağlı bir sancak statüsüyle

Osmanlı Ġmparatorluğu‟na katıldı.

1878 Osmanlı-Rus savaĢı sonrası yapılan Berlin AnlaĢması ile Avusturya-Macaristan

Ġmparatorluğu yönetimine bırakıldı.

1908 Avusturya-Macaristan Ġmparatorluğu tarafından ilhak edildi.

1914

Avusturya-Macaristan Ġmparatorluğu veliaht prensi Franz Ferdinand ve eĢinin

Saraybosna‟da Bosnalı Sırp bir öğrenci olan Gavrilo Princip tarafından öldürülmesi ile I.

Dünya SavaĢı baĢladı.

1918 1. Dünya SavaĢı sonrasında Avusturya-Macaristan Ġmparatorluğu‟nun dağılmasını

müteakiben kurulan Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı‟nın bir parçası oldu

1921 Kral Alexander‟in iktidarı ve ülkenin adı Yugoslavya (Güney Slavlar) Krallığı olarak

değiĢti.

1941 Almanya tarafından ilan edilen Bağımsız Hırvatistan Devleti (NDH)'nin yönetimi altına

girdi.

1945 Josip Broz Tito öncülüğündeki mücadele neticesinde bağımsızlığına kavuĢtu.

1948 Tito ve Stalin arasındaki anlaĢmazlık neticesinde Yugoslavya Kominform‟dan ihraç edildi.

1945-1991 Bosna Hersek Sosyalist Cumhuriyeti adıyla Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti‟nin

bir parçası oldu.

1980 Tito hayatını kaybetti.

1991 Slovenya ve Hırvatistan Yugoslavya‟dan ayrıldı.

1 Mart 1992 Referandum akabinde bağımsızlığını ilan etti.

1992-1995 Bosna SavaĢı

1994 Hırvatlar ve BoĢnaklar. aralarındaki çatıĢmaları sona erdiren anlaĢmayı imzaladı. NATO

Bosnalı Sırplara geri çekilmeleri için ültimatom verdi.

1995 NATO'nun askeri müdahalesi gerçekleĢti ve Sırp birlikleri teslim oldu.

14 Aralık 1995

Paris'te imzalanan “Dayton BarıĢ AnlaĢması” ile Bosna SavaĢı sona erdi. Bu anlaĢma ile

"Bosna Hersek Federasyonu", "Republika Srpska" ve "Brčko" bölgelerinden oluĢan Bosna

Hersek Devleti kuruldu.

1996 Dayton BarıĢ AnlaĢması‟nın sivil yönlerini uygulamakla yükümlü Yüksek Temsilcilik Ofisi

(OHR) hayata geçti.

2003 Bosna Hersek ile Türkiye arasında imzalanan Serbest Ticaret AnlaĢması yürürlüğe girdi.

2004 NATO, barıĢ koruma görevlerini Avrupa Birliği'ne (EUFOR) devretti.

2008 Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında Ġstikrar ve Ortaklık AnlaĢması paraflandı.

2015 Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında Ġstikrar ve Ortaklık AnlaĢması 1 Haziran 2015'de

yürürlüğe girdi.

8/67

2016 15 ġubat 2016'da Bosna Hersek Avrupa Birliği'ne resmen adaylık müracaatında bulundu.

2018 28 ġubat 2018'de Bosna Hersek adaylık sürecine yönelik soru formu cevaplarını Avrupa

Birliği'ne iletti.

Günümüz

BoĢnak (Bakir ĠZZETBEGOVĠÇ), Hırvat (Dragan ÇOVĠÇ) ve Sırp (Mladen ĠVANĠÇ)

olmak üzere 3 üyenin bulunduğu CumhurbaĢkanlığı Konseyi tarafından yönetilmektedir. 7

Ekim 2018 tarihinde genel seçimlerin yapılması öngörülmektedir.

1.4 SĠYASĠ VE ĠDARĠ YAPI (I)

9/67

SĠYASĠ VE ĠDARĠ YAPI (II)

Bosna Hersek'te 2 bölgeli (entite) bir yapı mevcut olup, ayrıca özel statüye sahip Brčko

bölgesi bulunmaktadır. Ülkedeki mevcut yapı Ģu Ģekildedir:

BOSNA

HERSEK

(BiH)

- BOSNA HERSEK FEDERASYONU (FBiH)

- REPUBLIKA SRPSKA (RS)

- BRĥKO BÖLGESĠ

YASAMA

BiH Parlamentosu, Temsilciler Meclisi ve Halk Meclisi olmak üzere 2

meclisten oluĢmaktadır. Temsilciler meclisi üyelerinin 2/3'ü FBiH, 1/3'ü RS'den

seçilmektedir. Halk Meclisi ise FBiH ve RS'den 5'er üyeden oluĢur. BiH

Parlamentosu'nun yanı sıra FBiH ve RS'nin kendi parlamentoları bulunmaktadır.

Ayrıca, 10 Kantondan oluĢan FBiH'de her kantonun kendi meclisi vardır.

SEÇĠM TARĠHLERĠ Son Genel Seçim: 12 Ekim 2014, Gelecek Yerel Seçim Tarihi: 7 Ekim 2018

YÜRÜTME

Çok katmanlı bir yapıda olan Yürütme, Ģu organlardan oluĢmaktadır:

- BiH (devlet) düzeyinde BoĢnak, Hırvat ve Sırp üyesi olan 3'lü

CumhurbaĢkanlığı Konseyi (Konsey üyeleri 8'er ayda Konsey BaĢkanlığını

sırayla devralmaktadır) ile BaĢbakan ve 9 Bakandan oluĢan hükümet(Bakanlar

Konseyi),

- FBiH (entite) düzeyinde BoĢnak, Hırvat ve Sırp üyeden oluĢan

CumhurbaĢkanlığı ile BaĢbakan ve 16 Bakandan oluĢan hükümet (Ayrıca,

FBiH'deki 10 kantonun da kendi hükümetleri vardır),

- RS (entite) düzeyinde CumhurbaĢkanı ve 2 CumhurbaĢkanı Yardımcısı,

BaĢbakan ve 2 BaĢbakan Yardımcısı ile 16 Bakandan oluĢan hükümet,

- BrĦko Bölgesi, merkezi hükümetin yetkisi altında özel bir yönetime sahip olan

Brčko Bölgesi de kendi hükümetine sahiptir.

YARGI Bağımsız mahkemeler, Kantonlar, FBiH, RS ve BiH düzeyinde bulunmaktadır.

SĠYASAL PARTĠLER

Demokratik Eylem Partisi (SDA), Demokratik Cephe Partisi (DF), Daha Ġyi Bir

Gelecek Ġçin Ġttifak (SBB BiH), BiH Sosyal Demokratik Parti (SDP BiH), Bosna

Hersek Vatansaver Partisi (BPS), BiH için Parti (S BiH), Bizim Parti (Nasa

Stranka), Halk ve Adalet Partisi (Narod i Pravda) BiH Hırvat Demokratik Birlik

Partisi (HDZ BiH), Hırvat Demokratik Birliği 1990 (HDZ 1990), Bağımsız

Sosyal Demokratlar Birliği (SNSD), Sırp Demokratik Partisi (SDS), ÇalıĢarak

Ġlerleme Halk Partisi (NSRzB), BiH Hırvat Haklar Partisi (HSP BiH),

Demokratik Halk Ġttifakı (DNS), RS Sosyalist Partisi (SPRS)

10/67

SĠYASĠ VE ĠDARĠ YAPI (III)

DEVLET VE ENTĠTE

DÜZEYĠNDE YÖNETĠM

YETKĠLERĠNĠN

KULLANIMI

Merkezi hükümet (devlet düzeyindeki BiH hükümeti) 1995 Dayton BarıĢ

AnlaĢması çerçevesinde sınırlı sorumluluklara sahiptir. Bunlar, Anayasa

Mahkemesi, Yer DeğiĢtirmiĢ KiĢiler Komisyonu, Ġnsan Hakları Komisyonu,

Merkez Bankası, UlaĢtırma ve HaberleĢme faaliyetleri ile telekomünikasyon

hizmetlerini yönetmek ve iĢletmek amacıyla kamu iĢletmeleri, Milli Anıtları

Koruma Komisyonu ve Tahkim Sistemi kurulmasıdır. DıĢ ticaret anlaĢmaları

da BiH hükümeti tarafından müzakere edilmektedir. Dayton AnlaĢması‟nı

takip eden yıllarda, devlet düzeyinde adalet, güvenlik ve savunma

bakanlıkları ihdas edilmiĢ ve BiH Devlet BaĢkanlığı 2003 yılında silahlı

kuvvetlerin komutasını devralmıĢtır. 2006 yılında katma değer vergisinin

hayata geçirilmesini müteakiben BiH genelini kapsayacak Ģekilde birleĢik

Dolaylı Vergi Ġdaresi kurulmuĢtur.

Bosna Hersek‟teki çok katmanlı idari yapıda, daha önce entite

hükümetlerinin düzenleme yetkisinde olan bir çok konu, devlet düzeyinde

oluĢturulan Bakanlıklara ve/veya devlet düzeyinde düzenleme yapmaya

yetkili kuruluĢlara devredilerek kamu yönetiminde etkinlik sağlanmaya

çalıĢılmaktadır.

Ayrıca, yönetimin sadeleĢtirilmesi ve etkinleĢtirilmesine yönelik anayasa

değiĢikliği çalıĢmaları ülkenin siyasi gündeminde yer almaktadır.

FBiH'TEKĠ 10 KANTON Una Sana, Posavina, Tuzla, Zenica-Doboj, Bosna-Podrinje, Merkez Bosna,

Hersek-Neretva, Batı Hersek, Saraybosna, Livno

UL

US

LA

RA

RA

SI

ĠLĠġ

KĠL

ER

DAYTON

ANLAġMASI VE

YÜKSEK

TEMSĠLCĠLĠK

OFĠSĠ (OHR)

Dayton AnlaĢması‟nın uygulanmasının izlenmesi ve uluslararası kuruluĢların

faaliyetlerinin koordinasyonu amacıyla kurulmuĢ olan Yüksek Temsilcilik

Ofisi (OHR), Aralık 1997‟den bu yana anlaĢmazlıkların çözümü ve zorluk

çıkaran yetkililerinin bertaraf edilmesi konularında kararlar alabilmiĢtir.

AVRUPA

BĠRLĠĞĠ

Avrupa Birliği ile 2008 yılında Ġstikrar ve ĠĢbirliği AnlaĢması ile Ticaret ve

Ticaret ile Ġlgili Konularda Geçici AnlaĢma imzalanmıĢtır. Söz konusu

Geçici AnlaĢma kapsamında, AB ile Bosna Hersek arasında tercihli ihracat

rejimi 01/07/2008 itibarıyla yürürlüğe girmiĢtir. Diğer taraftan, Ġstikrar ve

ĠĢbirliği AnlaĢması ise 01/06/2015 itibariyle yürürlüğe girmiĢ

bulunmaktadır. 15/02/2016 tarihinde Avrupa Birliği'ne üyelik için

baĢvurmuĢtur. Bununla birlikte Bosna Hersekli siyasetçiler arasında fikir

birliği eksikliğinin, ülkenin AB'ye entegrasyonunu geciktirmekte olduğu

görülmektedir. 20 Eylül 2016 tarihinde Avrupa Birliği Bosna Hersek'in

üyelik baĢvurusunu kabul etmiĢ olup, 09 Aralık 2016 tarihinde AB Bosna

Hersek'e adaylık süreci değerlendirmesine yönelik soru kitapçığını

(questionnaire) teslim etmiĢtir. Bosna Hersek 28 ġubat 2018 tarihinde

Avrupa Birliği‟ne cevaplanmıĢ soru formunu teslim etmiĢtir.

NATO

NATO, 2010 yılında Bosna Hersek‟e askeri varlıkların tahsisine iliĢkin

anlaĢmaya bağlı olarak “Üyelik Eylem Planı” sunmuĢtur. Anılan eylem planı

kapsamındaki koĢulların yerine getirilmesi hususunda Mart 2012‟de

gerçekleĢen NATO zirvesinde anlaĢmaya varılmakla birlikte, halen plan

üzerinde BiH'in gerekli adımları atması beklenmektedir.

11/67

ÜYE/GÖZLEMCĠ

OLUNAN

ULUSLARARASI

KURULUġLAR

BirleĢmiĢ Milletler (UN)- 1992 yılından beri Üye

Avrupa Güvenlik ve ĠĢbirliği TeĢkilatı (OSCE)-1992 yılından beri Üye

Uluslararası Para Fonu (IMF) - 1995 yılından beri Üye

Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası(EBRD)-1996 yılından beri Üye

Bölgesel ĠĢbirliği Konseyi (RCC)-1999 yılından beri Üye

Avrupa Konseyi (CE) - 2002 yılından beri Üye

Ġslam Konferansı Örgütü (OIC)-1994 yılından beri Gözlemci statüsü

Dünya Ticaret Örgütü (WTO)-1999 yılından beri Gözlemci

1.5 EKONOMĠK YAPI VE GELĠġMELER

Bosna-Hersek, 1992-1995 yıllarındaki savaĢtan önce sanayi altyapısı kuvvetli bir

ülkeydi. Ülkede önemli sanayi kolları (demir çelik, savunma sanayii, çimento, soda,

kağıt, alüminyum, uçak yedek parçaları, rafineri, ağaç ve orman ürünleri, kimya ve

metalürji) mevcuttu ve toplam istihdam ve üretimin yaklaĢık % 50'si bu sanayilerce

karĢılanmaktaydı. SavaĢtan önceki dönemde Bosna Hersek'teki üretim faaliyetleri

temelde Yugoslavya'nın iç pazarının ihtiyaçlarının karĢılanması üzerine kuruluydu.

SavaĢ, Bosna Hersek'teki sanayi yapılanmasına ağır hasar vermiĢtir. Pazar kaybının

yanı sıra sanayi tesislerinin zarar görmesi ve bu tesislerdeki makine ve teçhizatların

çalınması vb. nedenlerle ülkenin sanayiye dayalı ekonomik yapısı bozulmuĢtur.

SavaĢ sonrası dönemde söz konusu sanayi kapasitesinin bir kısmı devlet tarafından

yeniden iĢletmeye açılmıĢ, bir kısmı özelleĢtirilmiĢ, bir kısmı ise kapatılmıĢtır.

SavaĢtan önce ağırlıklı olarak devlet mülkiyetinde olan veya yönlendirilen üretim

altyapısının özelleĢtirme veya iflaslar yoluyla özel mülkiyete geçmesi süreci

çerçevesinde önemli sayıda iĢletme satılmıĢtır. Ancak, hala satıĢı yürütülen veya

çalıĢmaları devam eden az sayıda da olsa iĢletme bulunmaktadır.

Bilhassa savaĢ sırasında olmak üzere 1990'lı yıllarda ülkenin hiperenflasyon ile karĢı

karĢı kalması nedeniyle, parasal istikrar ülkenin ekonomi politikasındaki en önemli

hedefler arasında yer almıĢtır.

2000'li yılların baĢından beri yüksek düzeylerde seyretmeyen ve 2009 yılında negatife

dönen enflasyon, 2010 yılından itibaren çok yüksek oranlarda olmasa da (bkz.

Enflasyon Oranları Tablosu) yeniden artı değerlere çıkmıĢtır. Uluslararası gıda

fiyatlarındaki artıĢ enflasyondaki artıĢın baĢlıca sebebi olarak gösterilmektedir.

Bununla birlikte 2011 yılından itibaren enflasyonda görülen azalıĢ eğilimi 2015

yılında -1,0 ve 2016 yılında -1,1 devam etmiĢ; 2017 yılında ise 1,3 ile yeniden artıĢa

geçmiĢtir.

12/67

* Bosna Hersek Yabancı Yatırım ve Teşvik Ajansı

Ekonomik istikrar politikaları kapsamında, Temmuz 1998'de Konvertible Mark (KM)

yürürlüğe girmiĢtir. Bu yeni para birimi, Dayton BarıĢ AnlaĢması (1995) gereğince

"Para Kurulu/Currency Board" kuralları altında yönetilmeye baĢlanmıĢtır. Söz konusu

kurallar ve iĢleyiĢ Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından sıkı bir Ģekilde kontrol

edilmektedir.

Ticaret politikalarında uluslararası sistemle bütünleĢme çalıĢmaları kapsamında, 1999

yılında Dünya Ticaret Örgütü‟nde gözlemci statüsü elde edilmiĢtir. DTÖ ile iliĢkiler

kapsamında, ülkenin tarife yapısı DTÖ kuralları ile uyumlu hale getirilmeye

çalıĢılmakta olup, ülkenin DTÖ‟ye üyelik çalıĢmaları nihai aĢamada bulunmaktadır.

Bosna Hersek‟in tarife yapısı oldukça libere bir görünüm sergilemekte olup, ortalama

gümrük vergisi oranı % 7,6 civarındadır. Ayrıca, Bosna Hersek‟in kısa bir zaman

öncesine kadar 8 ülke ile (Hırvatistan, Makedonya, Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan,

Romanya, Türkiye, Moldova ve Arnavutluk) var olan Serbest Ticaret AnlaĢması

(STA) Bosna Hersek'in 2007 yılında CEFTA‟ya katılması (BiH-Türkiye STA hariç)

ile yürürlükten kalkmıĢtır. 01 Temmuz 2013 tarihi itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan

Hırvatistan da bu tarihten itibaren CEFTA kapsamında yer almamaktadır.

2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek ile

Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri Ġsviçre, Ġzlanda, LihtenĢtayn, Norveç)

arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret AnlaĢması imzalanmıĢtır. EFTA ile

STA 01 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir.

Ülkenin önemli gelir kaynakları ve döviz kazandırıcı kalemleri arasında, ihracat ve

yurt dıĢında çalıĢan vatandaĢlar tarafından gönderilen gelirler sayılabilir. Yurt dıĢında

çalıĢan vatandaĢların gönderdiği gelirler GSYĠH‟nın önemli bir kısmını oluĢturmakta

13/67

olup 2011 yılında 1,03 milyar Avro, 2012 yılında 1,07 milyar Avro 2013 yılında ise

1,10 milyar Avro, 2014 yılında 1,17 milyar Avro, 2015 yılında 1,23 milyar Avro ve

2016 yılında 1,22 düzeyinde gerçekleĢmiĢtir. Ülke Raporu tarihi itibariyle 2017 yılı

resmi bilgiler açıklanmamakla birlikte söz konusu katkının 1,31 milyar Avro

düzeyinde gerçekleĢmesi beklenmektedir.

Kısa ve orta vadede dıĢ yardımların azalması ve Bosna Hersek‟te barıĢın ve düzenin

tesis edilmesi için uluslararası kuruluĢlardan ve diğer ülkelerden gelen temsilci

sayısının zamanla azalması nedeniyle gelir kaynaklarının azalmakta olduğu ve bunun

da ülke ekonomisi açısından olumsuzluk oluĢturduğu düĢünülmektedir.

YavaĢ büyüme ve Avrupa piyasalarındaki süregelen dalgalanmaların hakim olduğu

kriz döneminin üstesinden gelebilmek amacıyla ihracat odaklı yeni bir büyüme modeli

planlanmaktadır. Bu stratejinin baĢarılı olabilmesi için, Bosna Hersek'in fiziksel alt

yapısını, iĢ ortamını ve insan kaynaklarını daha iyi hale getirerek daha rekabetçi bir

duruma gelmesinin önem taĢıdığı düĢünülmektedir.

Ülkede yatırımlar genel olarak düĢük düzeylerde seyretmiĢ olup, gerçekleĢtirilen

yatırımlar ise büyük ölçüde yabancı sermaye tarafından finanse edilmiĢtir. Ülkeye

yapılan dıĢ yardımlardaki azalma nedeniyle üretimin ve özellikle ihracatın

artırılabilmesi için doğrudan yabancı yatırıma ihtiyaç duyulmaktadır. Yakın

zamanlarda yabancı sermayenin Bosna Hersek‟e ilgisinde artıĢ olmakla birlikte,

savaĢın olumsuz etkilerinin hala devam etmesi ve eski Yugoslavya pazarının önemli

ölçüde kaybedilmiĢ olması nedeniyle, bu ilginin üretime somut yatırımlara

dönüĢmesinde sıkıntılar yaĢanmaktadır. Ülkenin yeniden yapılandırılması kapsamında

çeĢitli kredi programları uygulamaya konulsa da, söz konusu kredi programları

genelde küçük ve orta ölçekli firmaları hedeflememiĢtir. Diğer taraftan, özellikle

yabancı bankaların ülkede faaliyet göstermeye baĢlamasıyla birlikte, sermaye arzında

nispeten bir artıĢ olsa da, bürokrasi, karmaĢık hukuki altyapı, yasal yaptırımların zayıf

olması vb. sebeplerle sermaye arzındaki bu artıĢ sınai üretiminde yeterince karĢılığını

bulamamıĢtır. Öte yandan, Bosna Hersek‟te bankalar tarafından sağlanan krediler

çoğunlukla tüketime yönelik olup, üretimin fonlanmasında finans kesiminin nispeten

isteksiz davranması üretimin arttırılması önündeki engellerden birisini

oluĢturmaktadır.

Ülke ticaret ve kredi açısından Avrupa'ya oldukça bağımlı durumdadır. Ġhracatın son

yıllarda artıĢ göstermesi (kimyasallar, ağaç ve ağaç ürünleri, tekstil ürünleri) ve

ithalattın düĢmesi sonucu ülkenin dıĢ ticaret açığı azalmaktadır.

Sektörlerin Bosna-Hersek ekonomisindeki ağırlıkları incelendiğinde, tarım, sanayi ve

hizmetler sektörlerinin ülke ekonomisindeki paylarının 2017 yılı itibariyle sırasıyla

yaklaĢık olarak % 7,8, % 26,8 ve % 65,4 olarak gerçekleĢtiği tahmin edilmektedir

(CIA World Factbook).

14/67

Ġç talebin zayıf olması ekonomik resesyonun en önemli sebeplerinden biri olarak kabul

edilmektedir. Yüksek düzeyde seyreden iĢsizlik oranı ve bütçe açığının

giderilebilmesine dönük önlemler hem harcamalar üzerinde baskı unsuru hem de

ekonomik durgunluğun sebepleri arasında gösterilebilir. IMF ile imzalanan stand-by

anlaĢması kapsamında bütçe açığının daraltılmasına yönelik olarak IMF tarafından Ģart

koĢulan kemer sıkma politikaları da kısa vadede ekonomik büyümenin önündeki

kısıtlar olarak değerlendirilebilir.

* Bosna Hersek İstatistik Ajansı

1990'ların sonları ile 2000'li yılların baĢlarında ülkede yüksek kamu harcamaları ve

bütçe açıkları yaĢanmıĢtır. 1998-2000 yılları arasında GSYĠH‟nın % 66‟sına varan

yüksek kamu harcamaları ve GSYĠH‟nın yaklaĢık % 9‟una ulaĢan bütçe açıklarının

azaltılmasına yönelik olarak 2000-2005 yılları arasında IMF ile imzalanan stand-by

düzenlemeleri kapsamında istikrar programları uygulanarak mali yapı konsolide

edilmiĢ ve bu çerçevede kamu harcamaları GSYĠH‟nin yaklaĢık % 50‟sinin altına

gerilemiĢtir.

Bosna-Hersek‟te ekonominin kayıt altına alınması amacıyla 1 Ocak 2006 tarihi

itibariyle tek vergi sistemine geçilmiĢ, daha önce iki entitede (FBiH ve RS) farklı

oranlarda uygulanan „satıĢ‟ ve „hizmet‟ vergileri kaldırılarak bunların yerine Katma

Değer Vergisi (KDV) uygulamasına baĢlanmıĢ ve ülke genelinde uygulamaları

yürütmek üzere Dolaylı Vergilendirme Ġdaresi (ĠTA) kurulmuĢtur. Bosna Hersek‟te

her ürün ve hizmet (sağlık hizmetleri, sosyal sigorta hizmetleri, eğitim vb. sektörlerde

istisnalar bulunmakla birlikte) için halihazırda uygulanmakta olan KDV oranı %

17'dir.

2003-2008 döneminde ekonomik performanstaki iyileĢme büyüme ve milli gelir

rakamlarına yansımakla beraber, cari açık, iĢĢizlik ve düĢük gelir düzeyi ülkenin

önemli ekonomik sorunları olmaya devam etmiĢtir. Küresel mali ve ekonomik krizin

etkisiyle ülke ekonomisi 2009 yılında daralmıĢtır. 2010 ve 2011 yıllarında yaĢanan

15/67

düĢük oranlı büyümeler iç talep ve yatırımlara bağlı olarak gerçekleĢmiĢtir. Ancak,

Avrupa Birliği'nde (AB) ekonomik krizin derinleĢmesi sonucu sanayi imalatının

düĢmesi, iĢsizlikteki artıĢın devam etmesi ve yurtdıĢında çalıĢan vatandaĢların

gönderdiği gelirlerin azalması vb. sebeplerle ekonomi 2012 yılında yeniden negatif

büyümeyle karĢı karĢıya kalmıĢtır.

2008 yılında yaĢanan küresel mali krizin de etkisiyle ekonominin daralması, firmaların

yeniden yapılandırılmalarının beklenen hızda gerçekleĢmemesi ve yüksek vergiler

nedeniyle istihdamın kayıt dıĢı ekonomiye kayması nedeniyle, iĢsizlik rakamlarında

uzun vadede önemli bir düĢme beklenmemektedir. Kayıt dıĢı istihdamın ise emeklilik

gibi konular nedeniyle orta ve uzun vadede önemli bir sosyal soruna neden olması

beklenmektedir. Bu nedenle, Bosna Hersek ekonomisini değerlendirirken “kayıt dıĢı”

ekonominin yüzdesinin oldukça yüksek olduğu gerçeğini de göz ardı etmemek

gerekmektedir. Dünya Bankası tahminlerine göre kayıt dıĢı ekonomi GSYĠH'nin

yaklaĢık %30 oranında bulunmaktadır.

2008 yılından baĢ gösteren küresel mali ve ekonomik kriz ülke ekonomisini olumsuz

etkilemiĢtir ve krizin etkileri hala hissedilmektedir. 2010 yılında % 0,8 daralan

GSYĠH, 2011 ve 2012 yıllarında sırasıyla % 1 ve % -1,2 oranları ile büyüme ve

daralma yaĢadıktan sonra, 2013 yılında % 2,4 ve 2014 yılında 1,1 ile yeniden büyüme

yaĢamıĢtır. GSYĠH 2015 ve 2016 yılında 3,1 oranında büyümüĢtür. Bosna Hersek

Merkez Bankası 2017 yılı tahmini verilerine göre GSYĠH % 2,7 oranında büyüme

göstermiĢtir.

* Bosna Hersek Merkez Bankası

Bosna Hersek Merkez Bankası verilerine göre, 2017 Gayrı Safi Yurt Ġçi Hasıla

büyümesi, %3 olarak öngörülmüĢ iken Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından

yayımlanan ilk verilere göre büyüme, 2016 yılına göre azalarak %2,7 olarak

gerçekleĢmiĢtir.

16/67

Diğer taraftan 2018 yılının ilk çeyreğine iliĢkin olarak bir önceki yılın aynı dönemine

oranla ihracatta %12,1 oranında, ithalatta ise %10,3 oranında artıĢ yaĢanması;

EBRD'nin 2018 yılına iliĢkin %3 seviyesinde GSYĠH büyüme beklentisini destekler

görünümdedir.

2. SEKTÖREL BAKIġ

Bu bölümde Bosna Hersek ekonomisindeki belli baĢlı sektörlere iliĢkin kısa bilgiler ve

değerlendirmeler yer almaktadır.

2.1 TARIM VE HAYVANCILIK

Ülkede tarımsal arazinin hem nitelik hem de nicelik açısından oldukça sınırlı olmasına

karĢın, temiz ve kolayca eriĢilebilen zengin yeraltı ve yerüstü su kaynakları

bulunmaktadır. Ülke topraklarının % 50,3'ü geniĢ anlamda tarımsal arazi, % 48,3'ü ise

ormanlarla kaplıdır. RS‟de bulunan Posavina bölgesi baĢta olmak üzere, tarımsal

arazinin % 62'si ekilebilir durumdadır (Ekilebilir arazinin % 48'si FBiH, % 52'si

RS'dedir). Ekilebilir arazinin ırmak yataklarındaki düzlüklerde bulunan kısmı (toplam

ekilebilir arazinin % 20'sinden az) yoğun tarım yapılmaya elveriĢlidir. FBiH kısmında,

baĢta Neretva nehri olmak üzere bazı nehirler üzerindeki küçük vadilerde ve Hersek

bölgesinde tarımsal üretim yoğunlaĢmıĢtır.

Tarımsal arazinin yaklaĢık % 56'sı çayır ve otlak, % 40'ı iĢlenebilir arazi ve % 4'ü ise

meyve bahçeleri ve bağlardan oluĢmaktadır.

Tarım sektörünün ülke ekonomisindeki payı 2017 yılı verilerine göre yaklaĢık %

7,8'dir. RS‟deki tarımsal üretimin FBiH'deki tarımsal üretimin iki katı olduğu tahmin

edilmektedir.

Ülkedeki tarımsal potansiyelin kısmen kullanılabildiği düĢünülmektedir. Tarımsal

üretimin her kesiminde modernizasyon ihtiyacı (eski teknoloji ve araç gereçlerin

yenilenmesi) ve tarım sektörünün mevcut yapısının iyileĢtirilmesi konusunda yatırım

yapılabilmesi için en önemli engellerden birisi sektörün finansal kaynak ihtiyacıdır.

BaĢta tahıl, et ve süt ürünleri, meyve suları olmak üzere neredeyse tüm tarım

ürünlerini ithal eden ülke tarımda net ithalatçı konumundadır.

Tarımsal üretimin gerçekleĢtiği araziler çoğunlukla özel araziler olup, küçük parçalı

toprak sahipliği yaygındır. Tarımsal üretimin önündeki önemli sorunlardan birisi de

kadastro ve resmi kayıt sisteminin karıĢıklığı ve yeterli bir Ģekilde düzenlenmemiĢ

olmasıdır.

17/67

Ülkede üretilen baĢlıca tarım ürünleri arasında tahıl, mısır, yem, yağlık tohum,

bakliyat, kök ve yumrulu bitkiler ve sebzeler yer almaktadır. Meyve sebze üretimi

mikro klimalar sayesinde çeĢitlilik arz etmektedir.

SavaĢtan önce önemli ölçüde geliĢmiĢ olan hayvancılık sektörü savaĢ yıllarında

gerilemiĢ ve dıĢ yardımlarla yeniden toparlanması amaçlanmaktadır.

Hayvancılığın toplam tarımsal üretimdeki payının % 50 dolaylarında olduğu tahmin

edilmektedir.

Ülke topraklarının büyük bir kısmı (özellikle su kaynakları açısından zengin olan

dağlık orta kesim) yem, otlaklar ve iklimsel koĢullar göz önüne alındığında büyükbaĢ

ve küçükbaĢ hayvancılık, et-süt ve çiftlik üretimi açısından elveriĢlidir. Ancak,

hayvancılıkta da varolan potansiyelin yeterince kullanılamadığı düĢünülmektedir.

Ülkede savaĢ öncesi dönemde tamamı devlet kontrolünde yaklaĢık 970 bin civarında

olan büyükbaĢ hayvan sayısı savaĢ nedeniyle 200 bin civarına düĢmüĢ ve buna paralel

olarak et ve süt üretiminde de çarpıcı düĢüĢler yaĢanmıĢtır. Havyancılığın yeniden

yapılandırılmasına yönelik olarak savaĢ sonrası dönemde aktarılan finansman ile

özellikle 2003 yılından sonra keçi haricinde tüm hayvan cinslerinde sayıca artıĢ

kaydedilmiĢtir.

* Bosna Hersek İstatistik Ajansı

SavaĢtan önce geliĢme gösteren balıkçılık sektörü, savaĢtan sonra da aynı seyrine

devam etmiĢtir. Ülkede bulunan nehirler üzerinde balık yetiĢtiriciliği yaygın olarak

yapılmaktadır.

KirlenmemiĢ akarsuların bolluğu hem aile ölçeğinde hem de endüstriyel balık

üreticiliği açısından önemli bir potansiyel sunmaktadır.

Alabalık ve sazan yetiĢtiriciliği bir hayli geliĢmiĢ durumdadır.

18/67

2.2 AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERĠ

YaklaĢık yarısı (% 48,3) ormanlarla kaplı olan ülkede, geçmiĢteki yasadıĢı

kullanımdan kaynaklanan tahribat ve savaĢ döneminden kalma mayınlar yüzünden

ormanlık arazinin bir kısmı kullanılamamaktadır.

Bosna Hersek‟teki orman arazilerinin % 80,7‟si devlet mülkiyetindedir.

Sert ve yumuĢak odun açısından zengin olan; rekabetçi ve kalifiye iĢ gücüne sahip

Bosna Hersek'te ağaç ve orman ürünleri sektörü gerek yatırım gerekse ihracat odaklı

üretim açısından önemli bir potansiyel barındırmaktadır.

Ağaç ve orman ürünleri sanayii Bosna Hersek sanayi üretiminde önemli bir paya

sahiptir ve ham keresteden mobilyaya kadar geniĢ bir ürün gamında üretim

yapılmaktadır.

Ülkedeki ağaçların miktar, tür ve kalite bakımından zenginliği orman ürünleri sanayii

açısından kayda değer bir kaynak sunmaktadır. Kayın, meĢe, diĢbudak, çam, köknar,

ceviz, elma ve kiraz ağaçlarından ham, yarı ve tam iĢlenmiĢ ürün ihracatı

yapılmaktadır.

Ağaç ve orman ürünleri sektörü (mobilya dahil) ihracat odaklı bir sektör olup,

sektörün ülkenin 2017 yılı ihracatındaki payı % 15,3 olarak gerçekleĢmiĢtir.

SavaĢ öncesi dönemde ülke GSYĠH‟sinin yaklaĢık % 10‟una tekabül eden bir üretim

gerçekleĢtirilen ağaç ve orman ürünleri sektörü günümüzde çoğunluğu özelleĢtirilmiĢ

iĢletmelerden oluĢan bir yapı sergilemektedir. Sektöre yönelik finansman eksikliği ile

bu iĢletmelerdeki ortaklık yapısına iliĢkin sağlıklı öngörülerin yapılamayıĢı gibi

sebepler, bu sektördeki üretim kapasitesindeki düĢüĢün ve teknolojiye ayak

uydurulamamasının en önemli sebepleri arasında gösterilmektedir. Sektörde faaliyet

gösteren iĢletmeler çoğunlukla birincil aĢama üretim yapmaktadır.

Günümüzde olduğu gibi savaĢ öncesi dönemde de ihracata yönelik bir sektör olan ağaç

ve orman ürünleri sektörünün geliĢmesi açısından atılacak en önemli adımları mevcut

teknolojinin yenilenmesi, makine-teçhizatın modernizasyonu, üretimde katma değerin

arttırılması ve destekleyici sanayilerle daha güçlü bağların kurulması olduğu

düĢünülmektedir.

2003 yılında hükümet tarafından düĢük katma değerli ürünler yerine yüksek katma

değerli ürünlerin ihracatının teĢviki amacıyla ihracatta konulan kısıtlamalar kaldırılmıĢ

olup halihazırda bu ürünlerin ihracatında herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır.

19/67

2.3 SANAYĠ ÜRETĠMĠ

SavaĢ sırasında önemli derecede azalarak düĢük seviyelere inen sınai üretim, savaĢın

sona ermesi ile birlikte 1996-1999 yılları arasında güçlü bir büyüme performansı

sergilemiĢtir. Gıda ve içecekler sektörü, ülkede toplam sınai üretiminde önemli bir yer

tutmakta olup, bahse konu sektördeki büyümenin sınırlı kalmasının en önemli

nedenleri olarak, özellikle Hırvatistan (01 Temmuz 2013 itibariyle CEFTA dıĢında yer

almaktadır) ve CEFTA ülkelerinden Sırbistan'dan yapılan ithalat ve AB‟ye yeni üye

olan ülkelerin AB mevzuatı çerçevesinde ticari engelleri Bosna Hersek gibi üçüncü

ülkeler aleyhine yükseltmeleri olarak gösterilmektedir.

Bosna Hersek‟te savaĢ öncesi sınai üretim yapısı ile savaĢ sonrası üretim yapısı

farklılık arz etmektedir. SavaĢtan önceki dönemde metal iĢleme, makine üretimi,

kimyasallar, ağaç iĢleme, gıda, tekstil ve deri sektörlerinde yoğunlaĢan ve katma

değeri nispeten yüksek bir görünüm arz eden üretim yapısı, yerini gıda iĢleme, metal

dıĢı ürünler ve mineraller, ağaç iĢleme ve temel metaller gibi daha düĢük katma

değerli sektörlere bırakmıĢtır.

Bununla birlikte, metal iĢleme, demir çelik, otomotiv parçaları vb. sektörlerde

faaliyetler devam etmekte olup, bu sektörler ülkenin üretim ve ihracatında önemli bir

yer tutmaktadır.

Üretim hem FBiH'de hem de RS‟de genel olarak büyük Ģehirlerde yoğunlaĢmıĢtır.

(FBiH'de Saraybosna, Tuzla, Mostar ve Zenica; RS‟de Banja Luka, Modrica ve

Bijeljina).

2.3.1 METAL VE METAL ĠġLEME

Metal ve metal iĢleme sektörü, kapasite kullanımı ve istihdam açısından savaĢ öncesi

dönemdeki seviyesinden uzak olmasına karĢın (1992 yılında 200.000, günümüzde

30.000 civarında istihdam) ülke ekonomisi açısından önemini hala muhafaza

etmektedir.

Metal iĢleme sanayii, özellikle demir ve demir dıĢı metal iĢleme, demir-çelik,

alüminyum, kurĢun, çinko ve bakır olmak üzere oldukça geniĢ bir faaliyet alanını

kapsamaktadır.

Ülkedeki maden rezervlerinin (özellikle demir cevheri, boksit, kurĢun, çinko, bakır)

katkısı ve eski Yugoslavya döneminde ülkenin savunma sanayii merkezi olmasının da

etkisiyle metal iĢleme sektörü ülkenin geleneksel olarak en güçlü sektörü olarak kabul

edilmektedir.

Sektör Bosna Hersek sanayi ve ihracatında önemli bir kalem teĢkil etmektedir.

Özellikle alüminyum, demir-çelik ve otomotiv parçaları ihracatı olmak üzere metal

sektörü ülke ihracatının önde gelen sektörleri arasında yer almakta olup, Bosna Hersek

20/67

metal sektöründe ticaret fazlası vermektedir. Metal ve metal iĢleme sektörü ihracatı

toplam ihracatın yaklaĢık %30'unu kapsamaktadır.

Metal sektöründe üretilen ürünler ağırlıklı olarak Avrupa ve çevre (özellikle CEFTA

ülkeleri) pazarlardaki otomotiv, makine ve metal ürünleri üreticilerine gönderilmesinin

yanı sıra iç piyasada da kullanılmaktadır. 2008 yılındaki küresel mali ve ekonomik

kriz sektörü derinden etkilemiĢ olup, sonraki yıllarda toparlanmıĢtır.

Metal sanayii konjonktürel olarak uluslararası piyasalardaki metal fiyatlarındaki

değiĢkenliğe oldukça duyarlı bir seyir izlemekte ve iç piyasa da bu dalgalanmalardan

etkilenmektedir.

Ülkede metal sanayiinde iĢtigal eden Ģirketlerin % 80'i küçük ölçekli, % 15'i orta

ölçekli ve % 5'i ise büyük ölçekli iĢletmelerdir. Dolayısıyla, sektörün mevcut yapısı

küçük iĢletmelerden oluĢmakta olup, söz konusu küçük iĢletmelerin entegre hale

getirilmesiyle elde edilecek ölçek ekonomisi vasıtasıyla sektörün geliĢiminin

hızlanabileceği düĢünülmektedir.

Ülkenin metal iĢleme sektöründeki birikimi de göz önüne alındığında sektöre giriĢ

yapmak isteyen yatırımcıların bilhassa ortaklık kurma veya özelleĢtirmeler vasıtasıyla

sektör de yatırım yapabilecekleri düĢünülmektedir.

Hemen her sektörde olduğu gibi metal sektöründe de yabancı sermayenin ülkeye

gelmesi ve yatırım yapması için uygun ortam oluĢturulmaya çalıĢılmaktadır. Sektörde

katma değeri yüksek üretimin teĢviki amacıyla yerli ve yabancı yatırımcılar gerek yeni

Ģirket kurulumu gerekse mevcut iĢletmelerin dönüĢümü konusunda desteklenmektedir.

2.3.2 OTOMOTĠV ve OTOMOTĠV YAN SANAYĠĠ

SavaĢ öncesi yıllarda otomotiv sektöründe önemli yabancı Ģirketlerin yatırımlarının

bulunduğu Bosna Hersek'te otomotiv sektörü savaĢ nedeniyle önemli hasara uğramıĢ

ve varolan yabancı yatırımlar büyük ölçüde ülkeyi terketmiĢtir. Ancak, ülkede

otomotiv sektörünün yeniden yapılandırılmasına yönelik olarak metal üretimi, metal

iĢleme, alet yapımı, plastik iĢleme, otomotiv parçaları ve otomotive yönelik tekstil

ürünleri üretimi faaliyetleri halihazırda devam etmektedir.

2017 yılı itibariyle ülke ihracatında % 14,4 pay ile üçüncü sırada bulunan makine ve

ulaĢım araçları sektörünün temel unsurunu otomotiv sanayii oluĢturmaktadır.

Ülkenin otomotiv sektöründeki Ģirketlerce motor diĢli ve parçaları, yüksek kaliteli

metal hassas parçalar, tahrik milleri, fren parçaları ve sistemleri, debriyaj, direksiyon

parça ve sistemleri, pompa, filtre, otomotiv elektrik parçaları (sinyaller, röle,

elektronik anahtarlar), tekstil ve deri ürünleri, plastik enjeksiyon parçaları, alüminyum

jantlar, aküler, yaylar, vidalar, hortumlar, metal, kauçuk ve plastik bileĢenler gibi

muhtelif küçük parçalar vb. geniĢ bir ürün gamında üretim yapılmaktadır.

21/67

Otomotiv yedek parçaları sektörü ihracat odaklı bir sektör konumundadır ve üretimin

yaklaĢık % 90'ı aralarında Almanya, Ġspanya, Ġtalya, Lüksemburg, Slovenya ve

Türkiye'nin de bulunduğu 30'a yakın ülkeye ihraç edilmektedir.

2.3.3 TEKSTĠL

Tekstil sektörünün eski Yugoslavya döneminde Bosna Hersek‟te önemli bir yere sahip

olduğu bilinmektedir. SavaĢ öncesi dönemde Bosna Hersekli tekstil ve ayakkabı

üreticileri ürünlerini (pamuk ipliği, kumaĢ, dokuma, konfeksiyon, ham ve iĢlenmiĢ

deri ürünleri) tüm kıtalara ihraç etmiĢlerdir. GeçmiĢte Almanya ve Ġtalya pazarlarına

tekstil ve ayakkabı tedariği yapmıĢ olan Bosna Hersek, bu anlamda bu sektörde

birikime ve vasıflı bir iĢ gücüne sahiptir.

Tekstil sektörü bugün ülkede birçok küçük üretici vasıtasıyla sürdürülmekte ve çok

çeĢitlenmiĢ bir yapı arz etmektedir. Özellikle makine ve teçhizata yapılacak

yatırımlarla Bosna Hersek tekstil sektörü dinamik bir geliĢim sergileme potansiyeline

sahiptir.

Ülkede tekstil sektöründe yaklaĢık 23.000 kiĢi istihdam edilmektedir.

Tekstil ve tekstil ürünleri sanayinin Bosna Hersek‟in toplam ihracatındaki payı 2017

yılında % 12,2 olarak gerçekleĢmiĢtir.

Tekstil sektörü ihracatının artıĢındaki önemli faktörler arasında birçok kamu

iĢletmelerinin özelleĢtirilmesi ve sektör üretiminin yurt dıĢı piyasaların taleplerine

yönlendirilmesi gösterilmektedir.

Ülkenin tekstil sektöründeki önde gelen ticari partnerleri arasında AB ülkeleri, Doğu

ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri yer almaktadır.

Bosna Hersek tekstil hammaddeleri ticaretinde net ithalatçı konumundadır.

Diğer sektörlerde de vurgulandığı üzere, tekstil sektöründe (konfeksiyon, deri ve

ayakkabı) mevcut altyapı, iĢletmeler ve üretim süreçlerinin modernize edilerek

sektörün uluslararası ölçekte rekabetçi ürünleri üretebilecek hale getirilmesi için

sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda, yabancı yatırımlar sektörün geliĢimi

ve modernizasyonunun gerçekleĢtirilmesi açısından en etkili ve hızlı çözüm yolu

olarak kabul edilmektedir.

2.3.4 ĠÇECEK

Bosna Hersek tatlı su kaynakları bakımından oldukça zengin bir ülkedir. Tatlı su ve

taze meyve-sebze Bosna Hersek'in içecek sektörü açısından önemli bir yer teĢkil

etmektedir.

Ġç piyasada içeceklere yönelik talebin yalnızca % 45'inin yerli üretimle karĢılandığı

tahmin edilmektedir. Arz yetersizliği sektördeki yatırım potansiyelinin önemli bir

göstergesi olarak kabul edilmektedir.

22/67

Bosna Hersek'te yıllık yaklaĢık 400 milyon litre civarında maden suyu tüketilmektedir.

Gelecekte ĢiĢelenmiĢ kaynak suyu tüketiminin maden suyu tüketimden daha fazla

olacağı beklenmektedir. Ülke zengin tatlı su kaynaklarına sahip olmasına karĢın,

kaynak suyu ticaretinde net ithalatçı durumundadır. Ġthalat yapılan ülkeler arasında

Hırvatistan ve Slovenya baĢı çekmektedir.

Bosna Hersek'te yılda üretilen 350 milyon litre suyun % 50'si ĢiĢelenmiĢ kaynak

suyudur. Ülkede kaynak suyu satıĢı gerek hacim gerekse değer açısından gazlı içecek

satıĢından daha fazladır. Bosna Hersek 2017 yılının ilk 11 ayında 68 milyon Avro

değerinde 152,5 milyon su ithal etmiĢtir.

Ülkede yaklaĢık 10.000 meyve bahçesi bulunmaktadır. Verimli toprakları ve ılıman

iklimin olduğu bölgelerde çok çeĢitli meyve yetiĢtirme imkanı bulunmaktadır. Bu

nedenle Bosna Hersek yüksek kalite meyve suyu üretimi için iyi bir potansiyel

barındırmaktadır.

Ülke bira ve Ģarap gibi alkollü içeceklerde de net ithalatçıdır. Biracılıkta yerel üretim

iç talebin yaklaĢık % 70'ini karĢılamakta olup, talep fazlası Hırvatistan ve

Sırbistan'dan ithalat yoluyla karĢılanmaktadır. Ülkede Ģarap üretiminin tamamı Hersek

bölgesinde yapılmaktadır. Yerli üretim Ģaraplara göre fiyat avantajına sahip

olduklarından dolayı Karadağ ve Makedonya, Ģarap ithalatının yapıldığı ülkeler

arasında önde gelmektedir.

2.4 DOĞAL KAYNAKLAR VE MADENCĠLĠK

Bosna Hersek, eski Yugoslavya zamanında ülkedeki zengin maden rezervleri

nedeniyle madencilik ve ağır sanayi alanlarında yoğunlaĢmıĢtı. Dayton BarıĢ

AnlaĢması ve AB süreçleri çerçevesinde Batı Balkanlar‟da sağlanan istikrar ortamı,

Balkanlar‟da oluĢması beklenen enerji arz açığı ile temel madenlerde son yıllarda

yaĢanan fiyat artıĢları, ülkedeki madencilik potansiyelinin kullanımının artırılması

hususunu ekonomi gündeminin en önemli maddelerinden birisi haline getirmiĢtir.

SavaĢtan önce geliĢmiĢ olan ve büyük ölçüde Yugoslavya ağır sanayisine dönük

üretim yapan Bosna Hersek madencilik sektörü, savaĢ boyunca ve daha sonra izleyen

ekonomik daralma ile paralel bir Ģekilde küçülmüĢ ve birçok ocak kapanmıĢtır.

Özellikle 1999 yılında en önemli pazar olan Sırbistan ve Karadağ‟da, Kosova

SavaĢı'ndan dolayı daralma yaĢansa da, sektör daha sonra toparlanmıĢtır. 2003 ve 2004

yıllarında FBiH'de sırasıyla % 4,6 ve % 5,8‟lik büyüme gerçekleĢmiĢ olup, RS‟de bu

oran 2004 yılında % 3,6 olarak gerçekleĢmiĢtir.

FBiH'deki Vares ve Jablanica ile RS'deki Ljubija'da toplam 750 milyon ton demir

cevheri rezervi olduğu tahmin edilmektedir. SavaĢtan önce 1,8 milyon ton demir

üreten ve 20.000 kiĢi istihdam eden sektörün üretimi savaĢ sonrası dönemde

kaydadeğer biçimde azalmıĢtır (2003 yılında 100.000 ton). Ancak, son yıllarda

yeniden toparlanan maden ve cevher ihracatı 2014 yılında 25 milyon, 2015 yılında bu

23/67

rakam 21 milyon, 2016 yılında 24,4 milyon olarak gerçekleĢirken geçen seneye oranla

%39,3 artıĢ ile 2017 yılında 34 milyona yükselmiĢtir.

1998 yılında Zenica Steelworks ve Kuwait Yatırım Otoritesi (KWA – Kuwaiti

Investment Authority) ortaklığı ile BIH Steel kurulmuĢ olup, söz konusu ortaklığın

amacı 45 milyon ABD Doları yatırım yaparak yılda 1 milyon ton üretime ulaĢmak

olarak belirlenmiĢtir. Daha sonra söz konusu ortaklıktaki devlet payı dünyanın en

büyük çelik üreticilerinden Mittal Steel'e (LNM Holding) satılmıĢ olup, üretim hedefi

zamanla 1,5 milyon tona ve yatırım hedefi ise bölgeye yapılacak yatırımlar da dahil

olmak üzere 420 milyon ABD Doları'na çıkmıĢtır.

Ülkedeki çinko ve kurĢun rezervlerinin ise 11,7 milyon ton civarında olduğu tahmin

edilmekte olup, bu rezervler FBiH'de Vares ve Olova‟da, RS‟de ise Srebrenica‟da

bulunmaktadır. 2004 yılında RS Hükümeti Srebrenica‟daki SASE‟nin kurĢun ve çinko

madenleri yönetim hakkını beĢ yıllığına Rus Juruzal Zoloto‟ya devretmiĢtir. Ülkede

ayrıca tuz, barit, kireç ve kalay madenleri ile ülkenin çeĢitli yerlerine dağılmıĢ

durumda düĢük kaliteli boksit yatakları bulunmaktadır.

Madencilik konusunda FBiH ve RS'de farklı politikalar uygulanmaktadır. RS'de açılan

ve sonuçlandırılan 2 termik santral ihalesinin Ģeffaflığı konusundaki tereddütler ulusal

ve uluslararası kamuoyunda sık sık gündeme getirilmektedir. FBiH'de termik

santraller konusundaki kararların FBiH yönetimi düzeyinde, diğer madenlerde ise

Kanton düzeyinde alındığı görülmektedir.

Ülkenin termik ve hidroelektrik enerji kapasitesinin yüksek olduğu dikkate

alındığında, ülkemiz firmalarının bu konuda daha aktif olunması yönünde çaba

göstermelerinin önem arz ettiği değerlendirilmektedir.

Aluminij Mostar Ģirketi, savaĢtan sonra hızla toparlanarak savaĢ öncesi dönemde

olduğu gibi savaĢtan sonra da ülkenin önde gelen ihracatçıları arasında yer almıĢtır.

ġirketin ihracatının büyük bir kısmı Hırvatistan ve Ġsviçre‟ye gerçekleĢtirilmektedir.

Söz konusu Ģirketin hisse yapısına iliĢkin sorunlar yakın bir zamanda çözümlenmiĢ

olup, Ģirket hisselerinin % 44'ü kamuya, % 44'ü küçük hissedarlara, % 12'si ise

yabancı sermayeye aittir. ġirketin özelleĢtirilmesi gündemde yer almaktadır. Ancak,

söz konusu özelleĢtirme konusunda nasıl bir yöntemin uygulanacağı henüz

netleĢtirilmemiĢtir. Bu konudaki karar mercii FBiH hükümetidir.

Tuzla‟da bulunan ve soda üretiminde bulunan Soda-So Lukavac üretim tesisleri, 2006

yılında ġiĢecam iĢtiraki olan Soda Sanayi tarafından alınmıĢtır. Halihazırda

Türkiye'nin ülkedeki en büyük yatırımları arasında yer alan tesis faaliyetlerini

sürdürmektedir.

24/67

2.5 ENERJĠ

Bosna Hersek elektrik hariç enerji ihtiyacının önemli bir kısmını ithalat yoluyla

karĢılamaktadır. SavaĢtan önce 13 hidroelektrik santrali toplam enerji ihtiyacının %

40‟ını, 4 termik santral ise kalan ihtiyacı karĢılamaktaydı.

2000 yılında ülkenin enerji üretimi savaĢ öncesi dönemin % 80‟ine ulaĢmıĢ ve sonraki

dönemlerde daha da toparlanarak artıĢ göstermeye devam etmiĢtir.

RS Hükümeti tarafından 2006 yılı sonunda Bosanski Brod petrol rafinerisi, Modrica

motor yağı fabrikası ve Petrol (petrol istasyonları) özelleĢtirme yoluyla Rus

Zarubezhneft‟e satılmıĢtır. AB mevzuatına uyum çalıĢmaları çerçevesinde satılan

petrol ürünleri içerisinde kükürt değerlerinin düĢürülmesi öngörülmesine karĢılık,

Bosanski Brod rafinerisinde üretilen petrolün düĢük kaliteli olması (kükürt içeriğinin

fazla olması) nedeniyle bu konu uzun süre gündemi meĢgul etmiĢtir.

FBiH‟deki enerji Ģirketi Energopetrol‟un % 67‟si 2006 yılında Macar (MOL)-Hırvat

(INA) ortaklığına satılmıĢtır. Ancak, 2016 yılında INA, MOL Ģirketinin %33,5

hissesini satın alarak % 67 hisse ile en büyük hissedar olmuĢtur.

Bosna Hersek‟in ithalat kompozisyonu incelendiğinde, petrol ve petrol ürünlerinin

önemli bir kalem oluĢturduğu görülmektedir. Ülkemiz ile imzalanan Serbest Ticaret

AnlaĢması kapsamında petrol ürünleri ihtiyacının bir kısmı 2008 yılına kadar

ülkemizden karĢılanmıĢtır. Söz konusu dönemdeki petrol ihracatımız Bosna Hersek‟e

toplam ihracatımızın yaklaĢık % 50‟sine tekabül etmekteydi. Ancak, 2008 yılının son

aylarından itibaren, Bosna Hersek'in AB ile imzaladığı Ticaret ve Ticaretle Ġlgili

Konulara ĠliĢkin Geçici AnlaĢmanın 01/07/2008 tarihinde yürürlüğe girmesi sonrası

ülkemizden Bosna Hersek‟e olan petrol ihracatında ciddi bir düĢüĢ yaĢanmıĢtır.

Enerji sektörü Bosna Hersek‟in geleneksel olarak en güçlü sektörleri arasında yer

almakta olup, ülkenin enerjiye bağımlı Avrupa pazarlarına yakınlığı da göz önüne

alındığında geliĢim olanakları ve yatırım açısından kayda değer potansiyel ve fırsatlar

barındırmaktadır.

Ülkede henüz yeterince iĢlenmemiĢ veya kısmen iĢlenmekte olan çok çeĢitli doğal

kaynaklar arasında tahminen 6 milyar ton rezervi olan kahverengi kömür ve linyit,

tahmini 6000 megavatlık hidroelektrik enerji potansiyeli, tahminen 2000 megavatlık

rüzgar enerjisi potansiyeli, yaklaĢık 1,5 milyon metreküp ahĢap atıkları, talaĢ, cips ve

yontma ahĢabın da dahil olduğu bio-mass enerji, jeotermal ve güneĢ enerjisi

sayılabilir. Ayrıca, ülkede petrol arama çalıĢmaları da yürütülmektedir.

Ülkede enerji sektörünün ana bileĢenleri olarak kömür, elektrik, petrol ve doğalgaz

gösterilebilir.

25/67

Kömür ülkenin en önemli enerji kaynakları arasında yer almaktadır. Linyit ve

kahverengi kömür yatakları hem FBiH hem de RS‟de bulunmaktadır.

Ülkede üretilen kömürün yaklaĢık % 90‟ı termik santraller tarafından kullanılmakta

olup, kalan % 10‟luk kısmın çoğu sanayide ve genel tüketimde sarfedilmekte, çok az

bir kısmı da ihraç edilmektedir.

Bosna Hersek petrolü ithal etmekte ve ithal edilen petrol de ülkedeki rafinerilerde

iĢlenmektedir.

Enerji sektöründe en az geliĢme göstermiĢ olan sektör doğalgazdır. Halihazırda

doğalgaz ihtiyacının tamamı Rusya Federasyonu‟ndan karĢılanmaktadır. Ülkedeki

mevcut doğalgaz boru hattı 191 km uzunluğunda olup yıllık 1 milyar metreküp

kapasiteye sahiptir. Ülkede boru hatlarının yaygınlaĢtırılması konusunda çalıĢmalar

devam etmektedir.

Elektrik ağırlıklı olarak hidroelektrik santralleri ve termik santrallerde üretilmektedir.

Ġç talebin üzerinde gerçekleĢen ve 2017 yılında toplam 136.348 Avro değerinde

gerçekleĢen elektrik ihracatı %17,2 oranında artarak ülke ihracatına katkıda

bulunmaktadır.

Özellikle Balkan ülkeleri ve Avrupa piyasalarındaki elektrik arzındaki açığın

giderilmesi amacıyla ülkede elektrik üretiminin arttırılması için yeni projeler

gündemde bulunmaktadır. Kömür, hidroelektrik enerjisi ve yenilenebilir enerji

kaynaklarına dayalı olarak planlanan söz konusu projeler vasıtasıyla gerek mevcut

tesislerin geniĢletilmesi gerekse yeni üretim tesislerinin inĢası hedeflenmektedir.

Bosna Hersek hidro ve termo enerji kaynakları açısından zengin bir ülkedir. Söz

konusu enerji kaynaklarından daha fazla yararlanmak için ülkede yeni santraller

kurmak amacıyla yatırım ve geliĢim projeleri hazırlanmaktadır. Bu projeler

kapsamında, bölgede ve Avrupa piyasalarında enerji tedariği açığını karĢılamak için

yeni tesislerin kurulması ve mevcut olan tesislerin geniĢletilmesi amaçlanmaktadır.

Kalkınma programları kapsamında 15 adet büyük ve küçük hidroelektrik santrali

inĢası ve 4 santralin de onarım ve geniĢletilmesi planlanmaktadır. (toplam üretim

kapasitesi 2000 MW). Ayrıca, Bosna Hersek‟in nehir havzalarında 1000 MW üretim

kapasiteli 400 potansiyel mini hidroelektrik santrali projesi de planlanmaktadır. Enerji

sektöründe tüm bu yatırım programlarının tamamlanabilmesi için Bosna Hersek‟in

finansman kaynakları yeterli olmayıp sermaye yatırımları gereklidir. Bu nedenle,

Bosna Hersek, bu projelerin gerçekleĢtirilmesine destek verebilecek stratejik partnerler

ve finans kurumları aramaktadır.

Ülkenin güney kesimlerinin rüzgar enerjisi santrallerinin kurulumu açısından en

elveriĢli yerler olduğu ileri sürülmektedir.

26/67

2018 yılının Mart ayında Bosna Hersek'in ilk rüzgar enerji santrali olan Mesihovina

Hersek Bosna Hırvat Birliği Elektrik Ġdaresi tarafından faaliyete açılmıĢtır.

Diğer taraftan, Alman Kalkınma Bankası KfW 'Podvelezje' rüzgar enerji santrali

inĢaası için 3 yıl ödemesiz 15 yıl geri ödemeli kredi onaylamıĢtır. Kredinin yanısıra

santral Bosna Hersek Elektrik Ġdaresi olan Elektroprivreda'nın özsermayesiyle de

finanse edilecektir. Projenin değeri 83.200.000 Avro olup, santralin 2019 yılında

faaliyete geçmesi beklenmektedir.

2.6 ULAġTIRMA VE

HABERLEġME/TELEKOMÜNĠKASYON

2.6.1 ULAġTIRMA

Ülkenin ulaĢtırma alt yapısı geleneksel ulaĢım modlarının (karayolu, demiryolu,

denizyolu ve havayolu) tümünden faydalanılması üzerine kuruludur.

Ancak, ülkenin özellikle FBiH‟de yüksek dağlarla kaplı olması ve eski Yugoslavya

döneminde yeterli yatırım alamamıĢ olması gibi sebeplerle karayolu ve demiryolu ağı

yeterince geliĢmemiĢtir. GidiĢ-geliĢ tek yönlü karayolu bağlantısı ülkenin lojistik

açısından dezavantajlı yönü olarak düĢünülmektedir. Bu olumsuzluklara rağmen,

ülkenin diğer ülkelerle ve dıĢ pazarlarla bağlantılarında 4 ulaĢım modu da halihazırda

kullanılabilmektedir.

2.6.1.1. KARAYOLU

Karayolu taĢımacılığı, Bosna Hersek‟te ulaĢım altyapısının en önemli unsurunu

teĢkil etmekte olup, uzunluğu 24.780 km‟dir (3.970 km anayol, 4.610 km

ikincil - bölge karayolları ve 14.200 km diğer karayolları).

Bosna Hersek‟in karayolu ağı, Avrupa‟da az geliĢmiĢ karayolu ağlarından biri

olup, karayolu ağ yoğunluğu 45 km/100 km2, diğer bir deyiĢle 5,7 km/1000

vatandaĢ olarak Batı Avrupa ülkelerine nazaran iki kritere göre 2,5-4 kat daha

düĢüktür.

Arazisinin büyük bölümünün dağlık olması nedeniyle, karayolu yapımı zor ve

pahalıdır. Hırvatistan‟ın Ploçe limanı ile Bosna Hersek üzerinden BudapeĢte ve

Kiev üzerinden Kalaningrad‟a ulaĢacak olan Koridor Vc yolunun yapımına

baĢlanmıĢtır. 2014 yılının sonu itibariyle yaklaĢık 104 km‟lik kısım

tamamlanmıĢ olup 2015, 2016 ve 2017 yıllarında finansman sıkıntıları (kredi

taahhütlerine yönelik ilave mevzuat düzenlemelerinin hayata geçirilememesi)

nedeniyle ilave herhangi bir otoyol bölümü yapılmamıĢtır. Bununla birlikte,

2016 yılında hazırlıkları devam eden ve 2017 yılında çalıĢmalara baĢlanan Vc

otoyol koridoru üzerinde Poçitelj-Buna (7,2 km) ve Donja Graçanica-Zenica

27/67

Tüneli (3,9 km) bölümlerinin yanı sıra, toplam uzunluğu 53 km ve bedeli

yaklaĢık 280 milyon Avro olan LaĢva-Donji Vakuf hızlı yol yapımı öncellikli

projeler arasında bulunmaktadır. Öte yandan Türkiye'nin inisiyatifi üzerine,

biri Saraybosna-Bijeljina hattında kuzey güzergahı, diğeri ise Saraybosna-

Vardiste hattında doğu güzergahı olmak üzere ring formatında Saraybosna-

Belgrad otoyolunun yapımı ile ilgili hazırlık çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır.

Bosna Hersek'te kuzeyde Brod'dan baĢlayarak batıda Bosna Hersek sınırının

hemen yakınındaki Hırvatistan'ın Ploçe limanında biten ve BudapeĢte'yi Ploçe

limanına bağlayan, yaklaĢık 75 kilometresi tünel ve 33 kilometresi köprü

olmak üzere 336 km uzunluğunda olması ve 3 milyar Euro'ya malolması

beklenen Koridor Vc Otoyol Projesi, ülkenin en büyük kalkınma projesi olarak

tanımlanmaktadır. Söz konusu proje kısmi lotlar halinde ihale edilmektedir. Ġlk

defa bir Türk firması (Cengiz ĠnĢaat) 2012 yılında 3 lot ihaleyi kazanmıĢtır.

2017 yılının sonu itibarıyla Koridor Vc‟nin % 35‟i tamamlanmıĢ

bulunmaktadır.

Koridor Vc Projesinin finansmanına yönelik olarak EBRD tarafından kredi

sağlanmaktadır. Ayrıca, söz konusu projeye danıĢmanlık hizmeti sağlanması

konusunda Dünya Bankası grubu kuruluĢu olan IFC ile sözleĢme

imzalanmıĢtır. Projenin finansmanı konusunda uluslararası platformda

arayıĢlar devam etmektedir. Koridor Vc Projesi‟nin hayata geçirilmesi

konusunda Bosna Hersek‟te ve uluslararası toplumda önemli ölçüde kararlılık

bulunmaktadır. EBRD'nin yanı sıra finansmana Avrupa Yatırım Bankası,

OPEC, KFAER, BH Kalkınma Bankası, BHF Hükümeti (özvarlıklarıyla)

katılmaktadır.

2.6.1.2. DEMĠRYOLU

Ülkenin savaĢtan önce (1992-1995) 1.030 km olan demiryolu ağı, savaĢta

önemli ölçüde zarar görmüĢ olup, bu zararın bir kısmı uluslararası kuruluĢların

da yardımıyla onarılmıĢtır.

Demiryolunun taĢımacılıkta daha etkin hale getirilmesi çalıĢmaları devam

etmekte olup, AB 2006 yılında ülke genelinde tek bir demiryolu yönetimini

desteklediğini açıklamıĢtır.

2006 yılında satın alınan Talgo tipi hızlı trenlerı 2016 yılının sonunda yolcu

taĢımacılığı baĢlatarak, 2017 yılından itibaren Saraybosna-Banja Luka ve

Saraybosna-Çapljina seferlerini düzenli olarak yapmaktadır.

2.6.1.3. DENĠZYOLU/SU YOLLARI

28/67

Bosna Hersek‟in 20 km civarında denize çıkıĢı olmakla beraber (Neum), bu

bölgede liman bulunmamaktadır.

Ülke, Hırvatistan kıyısındaki Ploçe limanını, Hırvatistan ile Bosna Hersek

arasında 1998 yılında adıgeçen limanın kullanımı ile ilgili olarak yapılan

AnlaĢma çerçevesinde fiilen kullanmakta olup, limandaki depoların bulunduğu

arazi mülkiyeti ile ilgili görüĢmeler henüz netleĢtirilmemiĢtir.

Sava nehri üzerinde Bosanska Gradiska, Bosanski Brod, Orasje ve Brčko

limanları bulunmakta olup, bu limanlardan en büyüğü Brčko‟dur. Brčko

Limanı, Temmuz 2006 tarihinde uluslararası liman statüsü kazanmıĢtır. Tuna

ve Sava nehirleri vasıtasıyla söz konusu limandan Karadeniz‟e çıkıĢ mümkün

bulunmaktadır.

2.6.1.4. HAVAYOLU

Ülkede 20‟nin üzerinde havalimanı bulunmakta olup, sadece Saraybosna,

Tuzla, Banja Luka ve Mostar havalimanları ticari trafiğe açıktır. Özellikle

Saraybosna ve Tuzla havalimanlarında son yıllarda yaĢanan yoğun yolcu ve

kargo trafiğine yönelik ihtiyaçları gidermek amacıyla, kapasite geniĢletme

çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır.

Ülkenin havayolu Ģirketi, Air Bosna, 2003 yılında iflas etmiĢ olup, 2005

yılında devlet desteği ile BH Airlines adı altında yeniden faaliyete baĢlamıĢtır.

2009 yılında sonuçlanan BH Airlines ihalesini THY kazanmıĢ ve BH

Airlines‟ın % 49 hissesini satın alarak “yönetici ortak” olmuĢtur. Ancak, bu

ortaklık 2012 yılında sona ermiĢtir. BH Airlines takip eden yıllarda ekonomik

olarak varlık gösteremeyerek 2015 yılında tekrar iflas etmiĢtir. ÇeĢitli

havayolu firmaları tarafından bayrak taĢıyıcısı havayolu Ģirketini yeniden

faaliyete geçirme konusundaki çalıĢmalar sürmektedir.

Havalimanlarının özelleĢtirilmesi konusu ülke gündeminde bulunmakla

beraber, siyasi iradenin genel olarak içinde bulunduğu özellikle

özelleĢtirmelerle ilgili isteksiz ve kararsız tutum nedeniyle, bu konu Ģimdilik

askıya alınmıĢtır. Diğer taraftan, Bosna Hersek Kasım 2014 tarihine kadar

kendi hava sahasını kontrol etmemekte olup, bu kontrol Sırbistan ve

Hırvatistan tarafından sağlanmaktaydı. 13 Kasım 2014 tarihinde Bosna Hersek

yaklaĢık 10 km yükseklikteki uçuĢlarda kendi hava sahasını kontrol etmeye

baĢlamıĢtır. Bundan sonra planlanan adım 2019 yılına kadar 10 km üzerindeki

hava sahasının da kontrolünün elde edilmesidir.

2.6.2 HABERLEġME/TELEKOMÜNĠKASYON

Bosna Hersek‟te telekomünikasyon sektörü savaĢtan sonra en hızlı toparlanan

sektörlerden birisi olmuĢtur.

29/67

2005 rakamlarına göre 969.000 (her 100 kiĢiye 25,2 hat) sabit hat mevcutken, 2014

yılında 849.216 (her 100 kiĢiye 22,10 hat), 2015 yılında 785.755 (her 100 kiĢiye

20,45 hat), 2016 yılında 784.223 (her 100 kiĢiye 22,21 hat), 2017 yılında ise

759.351 (her 100 kiĢiye 21,50 hat) sabit hat bulunuduğu bilgisine ulaĢılmıĢtır.

(Kullanıcı sayısının azalmasına rağmen kullanım seviyesinin artması, hesaba alınan

nüfus sayısının değiĢikliğinden kaynaklanmaktadır. 2015 yılında tahmini nüfus

sayısı dikkate alınırken, 2016 yılında nüfus sayısı olarak, 2013 yılında düzenlenen

ve resmi olarak kullanılma kararı alınan nüfus sayımının sonucu (3.531.159) esas

alınmıĢtır.)

2005 yılında 1.6 milyon (her 100 kiĢiye 42 hat) olan cep telefonu hattı sayısı, 2012

yılında, yaklaĢık 3.35 milyon (her 100 kiĢiye 88 hat), 2013 ve 2014 yıllarında 3.49

milyon (her 100 kiĢiye 91 hat), 2015 yılında 3,44 milyon, 2016 yılında 3,4 milyon

(her 100 kiĢiye yaklaĢık 96 hat) iken bu rakam 2017 yılında 3,44 milyona (her 100

kiĢiye yaklaĢık 97,4 hat) yükselmiĢtir. (Kullanıcı sayısının 2016 yılında azalmasına

rağmen kullanım seviyesinin artması, hesaba alınan nüfus sayısının değiĢikliğinden

kaynaklanmaktadır. 2015 yılında tahmini nüfus sayısı dikkate alınırken, 2016

yılında nüfus sayısı olarak, 2013 yılında düzenlenen ve resmi olarak kullanılma

kararı alınan nüfus sayımının sonucu (3.531.159) esas alınmıĢtır.)

Ülkede internete eriĢim konusunda önemli bir mesafe kaydedilmiĢtir. 2004 yılında

585.000 kiĢi olan internet kullanıcısı sayısı, 2013 yılı itibariyle söz konusu yıla

oranla % 274 oranında artarak 2.188.429'a ulaĢmıĢtır. 2014 yılında internet

kullanıcı sayısı 2.227.970 kiĢi, 2015 yılında 2.782.107 kiĢi, 2016 yılında 2.909.236

kiĢi, 2017 yılında ise 3.064.072 olarak belirlenmiĢtir.

BiH'TE ĠNTERNET KULLANIMI

Yıl Internet Kullanıcı Sayısı Endeks

2004 585000 -

2005 805185 137,64

2006 950000 117,99

2007 1055000 111,05

2008 1307585 123,94

2009 1421540 108,71

2010 2000000 140,69

2011 2113100 105,66

2012 2174250 102,89

2013 2188429 100,65

2014 2227970 121,01

2015 2782107 105,06

2016 2909236 104,57

2017 3064072 105,32

*Bosna Hersek İletişim Düzenleme Ajansı

30/67

Telekomünikasyon sektöründe üç büyük operatör (BH Telekom, Telekom Srpske

ve HT Eronet) faaliyet göstermektedir. En büyük ve pazar payı %44,98 olan BH

Telekom operatörü, FBiH hükümetine aittir. Pazar payı %12,68 olan Eronet‟in %

49‟u Deutsche Telekom‟un sahip olduğu Hırvatistan sabit hat operatörü Croatia-T-

HT firmasına aittir. RS hükümetine ait ve pazar payı %42,09 olan Telekom Srpske

ise özelleĢtirme kapsamında Sırbistan‟da yerleĢik Telekom Srbija firmasına 646

milyon Euro (844 milyon ABD doları) karĢılığında satılmıĢtır. Söz konusu

operatörün ismi değiĢtirilmiĢ olup, Ģu and M-TEL unvanıyla faaliyet göstermektedir.

FBiH‟e ait olan BH Telekom‟un ise özelleĢtirme çalıĢmaları devam etmekte olup,

yukarıda da belirtildiği üzere, FBiH‟de siyasi iradenin özelleĢtirmelere karĢı tutumu

nedeniyle bu konudaki çalıĢmalar oldukça yavaĢ ilerlemektedir.

Öte yandan Bosna Hersek Telekomünikasyon pazarında rekabet güçlendirme

faaliyetleri sonucunda 2017 yıl sonu itibariyle alternatif operatörlerinin sayısı 11

olup, bu operatörlerin sabit telefon pazarındaki katılım payı %16,5'e yükselmiĢtir.

2.7 ĠNġAAT VE MÜTEAHHĠTLĠK

Bosna Hersek‟te müteahhitlik sektöründeki faaliyetler arasında mevcut binaların

ıslahı ve yenilenmesi ile yeni binaların yapılması, baĢta yol (karayolu yapımı ve

demiryollarının rekonstrüksiyonu) yapımı olmak üzere altyapı projeleri ve enerji

santrallerinin inĢası yer almakta olup, söz konusu projelerin gerçekleĢtirilmesine

yönelik olarak teknik bilgi, tecrübe ve finansman açısından yabancı

firmaların/kurumların varlığına ihtiyaç duyulmaktadır.

1992-1995 yıllarındaki savaĢ sırasında ülkedeki konutların yaklaĢık % 42‟sinin

yıkıldığı veya hasar gördüğü, günümüzde ülkede doğalgaz kullanımının

yaygınlaĢmaya baĢladığı ve doğalgaz altyapısının geliĢtirilmesi projelerine hız

verilmeye çalıĢıldığı hususları göz önüne alındığında, Bosna Hersek‟in hem yeni

konut yapımı hem de mevcut binaların yenilenmesi/dönüĢtürülmesine iliĢkin olarak

önemli fırsatları barındırdığı söylenebilir.

EUROSTAT tarafından 37 Avrupa ülkesinde yapılan bir araĢtırmaya göre, Bosna

Hersek‟te ortalama inĢaat maliyetinin Avrupa ortalamasının % 62‟sine karĢılık

geldiği ve ülkenin bu bakımdan Makedonya (% 54) ve Arnavutluk (% 58) ile

birlikte Avrupa‟da en uygun koĢullara sahip üç ülkeden biri olması Bosna Hersek‟in

barındırdığı diğer bir avantaj olarak değerlendirilebilmekle beraber, ülkede makine

ve ekipman fiyatları Avrupa ortalamasının % 4 üzerinde olduğu da söz konusu

araĢtırmada yer verilen hususlardan biridir.

Bosna Hersek‟teki yolların genel durumu, alt yapı yatırımlarına olan ihtiyaç ve

ülkenin hidroelektrik ve termik enerji kaynakları açısından zengin olduğu

düĢünülürse, ülkede bu alanlara yönelik hatırı sayılır iĢ fırsatları mevcuttur.

Bilhassa, Avrupa Ġmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Avrupa Kalkınma Bankası

(EIB) ülkedeki altyapı projelerinin finansmanında önemli rol oynamaktadır. Bu

31/67

bağlamda, Saraybosna Havalimanı, Pan European Corridors gibi projelere adı geçen

kuruluĢlar tarafından kredi desteği sağlanmıĢ ve önümüzdeki dönemde de

sağlanmaya devam etmesi planlanmaktadır.

Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı verilerine göre, Bosna Hersek inĢaat

sektörünün 2010 yılı itibariyle Bosna Hersek‟in GSYĠH‟si içerisinde payı yaklaĢık

% 10, ihracatında ise % 6 olarak gerçekleĢmiĢtir. ĠnĢaat sektörünün ekonomideki

diğer sektörlere de doğrudan etki yaptığı düĢünüldüğünde bu sektördeki

geliĢmelerin ekonominin canlanmasına yönelik olarak doğrudan ve pozitif etkiler

yapacağı düĢünülmektedir.

Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı'ndan alınan bilgiye göre, uluslararası

projelerde çalıĢmıĢ olan uzman ve iĢçilerin yurt dıĢında kazandıkları tecrübeleri

Bosna Hersek‟e getirmeleri, Bosna Hersek‟teki üniversiteler ve teknik okulların

mühendislik alanındaki eğitime önem vermeleri, yarı-özel ve kamu müteahhitlik

firmalarının yurt içi ve yurt dıĢı projelere danıĢmanlık desteği sağlamasının Bosna

Hersek‟te halihazırda varolan nitelikli iĢ gücüne önemli katkılarda bulunduğu ve

sektörün geliĢmesinde önemli bir rol oynayabileceği değerlendirilmektedir.

Gerek mevcut yapıların rehabilitasyonu gerekse yeni binaların yapımı ve

havaalanlarından otoyollara kadar altyapı sistemlerinin geliĢtirilmesinde

kullanılacak inĢaat malzemelerinin birçoğunun yerel piyasadan temin edilebilmesi,

mevcut olmayan unsurların ise makul ölçüde yatırımlarla edinilebilmesi olanağı

Bosna Hersek‟te inĢaat sektörünün geliĢimi için diğer elveriĢli unsurlar olarak ön

plana çıkmaktadır.

Bosna Hersek Yabancı Yatırımlar Hakkında Kanun uyarınca, yabancı yatırımcıların

emlak arazisi satın almaları/sahip olmaları hususunda herhangi bir sınırlama

bulunmamakta olup, yabancı yatırımcılar da yerel kiĢiler gibi söz konusu mülklere

% 100 sahip olabilirler. Ancak, bu sahipliğin Bosna Hersek‟te kuracakları Ģirket

adına olması durumunda mülkiyet edinimi daha hızlı gerçekleĢmektedir.

Bosna Hersek‟te inĢaat sektörüne iliĢkin yasal çerçevenin AB mevzuatı ile

uyumlaĢtırılma süreci halihazırda devam etmektedir. Ancak, çoğu alanda olduğu

gibi yatırımlar alanında da bazı yasal düzenlemeler FBiH ile RS arasında farklılık

göstermektedir. Kamu-özel ortaklıklarına iliĢkin mevzuat RS‟de ve FBĠH'de

çıkarılmıĢ olmasına rağmen, uygulamaya geçiĢle ilgili henüz kapsamlı bir giriĢim

mevcut bulunmamaktadır.

Eski Yugoslavya‟da müteahhitlik sektöründe uluslararası ihalelerde boy gösteren

güçlü firmalar bulunduğu ve halihazırda bazı Bosna Hersek firmalarının da yurt

dıĢında iĢ yaptıklarından hareketle, Bosna Hersek‟in bu sektörde iyi bir miras

devraldığı ve önemli büyüklükte müteahhitlik firmalarına sahip olduğu söylenebilir.

Bosna Hersek‟te otoyol ve altyapı proje ve ihalerine katılan diğer ülke firmaları

genelde yerli firmalar ile konsorsiyumlar ve ortaklıklar kurmak suretiyle iĢbirliğine

baĢvurmaktdır. Ayrıca, ülkenin önde gelen müteahhitlik firmalarının özellikle

32/67

Balkanlar, Kuzey Afrika ve Ortadoğu‟da Yugoslavya döneminden bu yana devam

eden güçlü konumlarını farklı ülke firmalarıyla ortaklıklar kurarak ihalelere aday

olma yönünde değerlendirmeye çalıĢtıkları gözlenmektedir.

Türk Müteahhitlik firmaları bugüne kadar Bosna Hersek piyasasında çok fazla

faaliyette bulunmamıĢlardır. Ancak, son dönemde ülkemiz firmaları ihalelerde boy

göstermeye baĢlamıĢ olup, 2012 yılında Koridor Vc üzerinde bulunan 20 km

uzunluğundaki Tarcin-Vlakovo kısmı için 3 ihale açılmıĢ; Cengiz ĠnĢaat A.ġ.

firması bu üç ihaleyi de kazanmıĢ olup, üstlenilen projeler 2014 yılında

tamamlanmıĢtır.

Ayrıca ülkemiz inisiyatifi ile Bosna Hersek ve Sırbistan baĢkentlerini birbirine

bağlayacak ve ülkemizce finanse edilecek ulaĢtırma projesi mahiyetinde

Saraybosna-Belgrad hızlı yol/otoyol hattına iliĢkin olarak Sayın

CumhurbaĢkanımızın baĢkanlığında gerçekleĢtirilen 29/01/2018 tarihli toplantı

ertesinde Saraybosna-Belgrad arasında dairesel güzergah kararı alınmıĢ olup, ayrıca

Sırbistan‟ın Sancak bölgesinin de anılan güzergaha eklenmesi öngörülmüĢtür.

Konuya iliĢkin gerekli fizibilite ve değerlendirme çalıĢmaları ülkemiz tarafından

yürütülmektedir.

Ayrıca, yenilenebilir enerji alanında Bosna Hersek Federasyonu‟nun Livno

Kantonu‟nda faaliyete geçirilmek üzere ülkemiz özel sektör giriĢimi ve Bosna

Hersekli yerel firmalar arasında 2017 yılı Ekim ayında bir mutabakat zaptının

imzalandığı, projenin konusunun 51 MW‟lık rüzgar enerjisi santrali ile 1120

MW‟lık döndürülebilir HES olduğu bilgileri edinilmiĢtir.

Ülkede halihazırda gündemde bulunup müteahhitlik sektöründe faaliyet gösteren

Ģirketleri ilgilendirebilecek yatırım projelerine dair özet bilgiler Ģu Ģekildedir.

Republika Sırpska Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca firmanın üretim

tesislerindeki ekipmanlara yatırım yaptığı taktirde vergi oranlarında indirimi

mevcuttur.

Bosna Hersek‟in ulaĢım altyapısının iyileĢtirilmesi amacıyla hem FBiH hem de

RS‟de otoyol projeleri gündemde önemli bir yer tutmakta olup, söz konusu

projelerin tamamlanmasına yönelik çalıĢmalar devam etmektedir.

Bosna Hersek‟in mevcut doğalgaz boru hattının safhalar halinde geniĢletilmesi

planlanmakta olup, söz konusu geniĢletme çalıĢmalarının 450-500 milyon

ABD Doları‟na mal olması öngörülmektedir.

Bosna Hersek hidroelektrik ve termik enerji kaynakları açısından zengin bir

ülkedir. Sözkonusu enerji kaynaklarından daha fazla yararlanmak için ülkede

yeni santraller kurmak amacıyla yatırım ve geliĢim projeleri gündemde önemli

33/67

bir yer tutmaktadır. Bu projeler kapsamında, bölgede ve Avrupa piyasalarında

enerji tedariği açığını karĢılamak için yeni tesislerin kurulması ve mevcut olan

tesislerin geniĢletilmesi amaçlanmaktadır. Enerji sektöründe tüm bu yatırım

programlarının tamamlanabilmesi için Bosna Hersek‟in finansman kaynakları

yeterli olmayıp yabancı sermaye yatırımları gereklidir. Bu nedenle, bu

projelerin gerçekleĢtirilmesine destek verebilecek stratejik partnerler ve finans

kurumlarının ülkeye gelmeleri önem taĢımaktadır.

2.8 TURĠZM

Bosna Hersek çok çeĢitli turizm faaliyetlerinin yapılabilmesine olanak sağlayan

tarihsel, coğrafi ve kültürel bir miras ve zenginliğe sahiptir.

Ülkede kıĢ sporları, kaplıca turizmi ve avcılıktan doğa sporlarına, milli ve doğal

parklarda eko turizmden kültür ve inanç turizmine kadar birçok değiĢik turizm

faaliyetinin gerçekleĢtirilmesi olanağı bulunmaktadır.

Ülkenin Adriyatik Denizi‟nde 20 km uzunluğunda bir kıyısı bulunmakta olup, bu

bölgedeki sahilde çeĢitli turistik tesisler bulunmaktadır.

SavaĢtan önce belirli bir seviyeye gelmiĢ olan turizm sektörü, savaĢtan sonra

ülkenin güvenli olmayan bir yer olarak algılanması, yol ve turistik tesisler gibi

altyapı yatırımlarının yetersiz kalması nedenleriyle kaydadeğer bir geliĢim

gösterememiĢtir.

Turizm, Bosna Hersek tarafından stratejik sektör olarak belirlenmiĢ olup, ülke

tanıtımının aktif bir Ģekilde yapılması yönünde çalıĢmalar devam etmektedir.

Bosna Hersek 1984 yılında KıĢ Olimpiyatları‟na ev sahipliği yapmıĢ olup,

Saraybosna Havalimanı‟nın Ģehirdeki kıĢ sporları merkezlerine (Bjelasnica ve

Jahorina) yarım saat uzaklıkta olması Saraybosna‟yı kıĢ sporları açısından cazibe

merkezi olarak öne çıkarmaktadır. Ancak, söz konusu merkezlerde konut amaçlı

binaların fazla olmaması, otel kapasitesinin sınırlı olması ve küresel ısınma

nedeniyle sezonun kısalması gibi nedenlerle bu potansiyelden yeterince

yararlanılamamaktadır. Ancak, yapay kar sistemlerinin kurulmasıyla birlikte bu

olumsuzluk önemli ölçüde giderilmeye baĢlanmıĢtır.

Ülkenin ekonomik kalkınma politikasında turizm sektörüne en öncelikli sektörler

arasında yer verilmiĢ olduğu da hesaba katıldığında, Bosna Hersek‟in turizm

sektörünün geliĢimi açısından önemli bir altyapı ve potansiyele sahip olduğu

rahatlıkla öne sürülebilir. Bosna Hersek'e 2017 yılında gelen turist sayısının ülkelere

göre dağılımında Türkiye %7,3 pay ile, 3. sırayı korumuĢtur.

34/67

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

2.9 HĠZMETLER

2.9.1. BASIN-YAYIN

SavaĢ nedeniyle önemli derecede sıkıntı yaĢayan ve politize olan medyanın yeniden

yapılanması konusu önem taĢımaktadır. Ülkede 2017 yılı itibariyle 8 günlük gazete,

13 tanesi kamu olmak üzere toplam 53 televizyon kanalı, 152 radyo istasyonu

bulunmaktadır. Ülkede toplam 8 haber ajansından Saraybosna‟da altı, Bijeljina ve

Mostar‟da ise birer haber ajansı faaliyet göstermektedir.

2.9.2. BANKACILIK

FBiH'te 15 ve RS'de ise 8 adet olmak üzere Bosna Hersek‟te bugün itibariyle 23

banka faaliyette bulunmaktadır. Bosna Hersek‟te bankacılık sektöründe yabancı

yatırımlar ağırlıklı bir pozisyondadır.

Bosna Hersek'teki bankacılık düzenleme ve denetleme kurulu (FBA-Federal

Bankacılık Ajansı ve Republika Sırpska Bankacılık Ajansı olmak üzere) entitelerde

ayrı ayrı olarak faaliyet göstermektedir.

Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Ajansı'nın son açıkladığı 31.12.2017 tarihli

rapora göre 15 banka bulunan FBiH‟de bankaların sermayesinin % 2,6‟sı kamuya,

% 11,6‟sı yerli özel sermayeye ve % 85,8‟i yabancı özel sermayeye aittir.

Republika Sırpska Bankacılık Ajansı'nın son açıkladığı 30.09.2017 tarihli raporda

ise RS‟de faaliyet gösteren bankaların mülkiyet yapıları incelendiğinde ise, söz

konusu bankaların tümünün özel mülkiyete, ancak bir özel banka sermayesinin

%20'sinin ise kamuya ait olduğu görülmektedir. Ayrıca, banka hisselerinin

%21,6‟sının yerli sermayeye, %78,4‟ünün ise yabancı sermayeye ait olduğu

belirtilmiĢtir.

35/67

2016 yılı sonunda Bosna Hersek‟te faaliyet gösteren bankaların aktifleri 12,8 milyar

Avro iken, 2017 yılı sonunda söz konusu rakam 14,45 milyar Avro‟ya ulaĢmıĢtır.

Ayrıca, anılan bankalardaki sermaye miktarı da 2016 yılında 1,84 milyar Avro'dan

2017 yılında 1,97 milyar Avro'ya ulaĢmıĢtır.

2016 yılında bankalarda bulunan mevduat hesapları 8,75 milyar Avro iken, 2017

yılında bu rakam artarak 10,79 milyar Avro‟ya ulaĢmıĢtır.

Bosna Hersek'te halihazırda faaliyet gösteren bankalara iliĢkin olarak Bosna Hersek

Merkez Bankası tarafından hazırlanmıĢ olan güncel bilgileri içeren listeye

(http://www.cbbh.ba/Content/Read/7) adresinden ulaĢılabilmektedir.

2.9.3. PERAKENDECĠLĠK

SavaĢ sonrasında önemli bir canlanma içerisine giren perakendecilik sektörünün

GSYĠH içindeki payı 2005 yılında % 14‟e yükselmiĢtir. SavaĢ öncesinde devlet

tarafından kontrol edilen büyük perakende Ģirketleri, savaĢ sonrasında sektörden

çekilmek veya faaliyet gösterdikleri yerleri özel sektör kuruluĢlarına kiralamak

zorunda kalmıĢlardır. Böylelikle, devlet teĢebbüslerinin aksine, küçük iĢletmeler

sektöre hakim duruma gelmiĢlerdir.

Sektöre 2000 yılından bu yana özellikle Hırvat, Sloven, Sırp ve Fransız sermayesi

girmiĢ olup, hipermarket düzeyinde perakendecilik büyük ölçüde bu gruplar

tarafından kontrol edilmekle birlikte, son dönemde büyük atılımlar gerçekleĢtiren

yerel sermaye öne çıkmaya baĢlamıĢtır. Bu minvalde, 1993 yılında Tuzla'da kurulan

ve tamamen yerel sermayeli olan 'Bingo doo Export Import Tuzla' Ģirketi, son

dönemde büyük atılım gerçekleĢtirerek, ülke çapında açtığı 188 market ve 7.000'in

üzerinde çalıĢanı ile, ülkenin en büyük mağaza zinciri haline gelmiĢtir.

Diğer taraftan son dönemde Hırvatistan'ın en büyük perakende grubu olan

Agrokor'un iflas erteleme süreci (Lex Agrokor) çerçevesinde yaĢanan geliĢmelere

paralel olarak söz konusu Ģirketin Bosna Hersek'teki iĢtiraki Konzum marketler

zincirinde de finansman problemleri yaĢanmıĢ olup, süreç 2017 yılında Konzum'un

marketlerinin bir bölümünü Sloven Mercator marketler zincirine devri ile

neticelenmiĢtir.

Bosna Hersek‟teki perakende sektöründe önde gelen zincir marketler arasında

Bingo, Mercator, Konzum, FIS, Robot, Tropic&mojMarket, Penny, Amko, HoĢe,

ġkafa, Bazar ve Megamarkt yer almaktadır.

Perakende piyasasında büyük marketler özellikle yabancı sermayenin giriĢiyle

birlikte yaygınlaĢmıĢ olmakla birlikte, ülkede üretici-toptancı-perakendeci sistemi

yaygın olarak dağıtım kanallarında ağırlığını korumaktadır.

36/67

Yabancı sermayeli büyük marketler zinciri sahibi firmalar, kendi ülkelerinden

ithalat yapmayı tercih etmektedirler. Halkın büyük kesimi evlerine yakın

bakkallardan ve küçük marketlerden alıĢveriĢ yapmak yerine giderek artan oranda

büyük marketlerden alıĢveriĢ yapma eğilimi içindedir.

2.10 SAĞLIK HĠZMETLERĠ

Bosna Hersek‟te sağlık sisteminde gerek kamu gerekse özel sektör düzeyinde

insanların tedavi ihtiyaçlarının karĢılanması hususunda yetersizliklerle karĢılaĢıldığı

ve bu durumun iyileĢtirilmesine yönelik olarak reformların yapılması gerektiği hem

ulusal hem de uluslararası çevreler tarafından dile getirilmektedir.

Hastaların devlet hastanelerine baĢvurmalarını müteakiben tomografi, MR vb.

tetkiklerin yapılabilmesi için kendilerine verilen randevu sürelerinin ortalama 3-4

ay civarında olması nedeniyle durumu aciliyet arz eden hastaların genellikle özel

sağlık kuruluĢlarına baĢvurdukları bilinmektedir. Ayrıca, kronik rahatsızlıklar,

doğum kontrolü, diĢ tedavileri vb. sağlık sorunlarına yönelik olarak da zamanında

hizmet almak isteyen ve ekonomik durumları buna elveren kiĢiler de tedavileri için

özel sağlık kuruluĢlarını tercih etmektedirler.

Bosna Hersek‟te 30 kamu, ve 5 üniversite hastanesi bulunmaktadır. Ülkedeki

toplam doktor sayısı 7.200‟dir. Ülkede 1000 kiĢiye düĢen doktor sayısı 2 ve yatak

sayısı ise 3,3 düzeyindedir.

Bosna Hersek‟te erkek ve kadın nüfus arasında en sık rastlanan hastalıklar ve

karĢılaĢılma sıklıkları aĢağıdaki tabloda yer almaktadır.

EN SIK GÖRÜLEN HASTALIKLARIN ERKEK VE KADIN NÜFUSA GÖRE DAĞILIMI*

ERKEK BAYAN

No Hastalıklar Görülme

Sıklığı (%) Hastalıklar

Görülme

Sıklığı (%)

1 Kardiyovasküler Hastalıklar 30.1 Kardiyovasküler Hastalıklar 28.5

2 Nöropsikiyatrik Hastalıklar 16.5 Nöropsikiyatrik Hastalıklar 23.6

3 Habis Tümörler 11.5 Habis Tümörler 9.9

4 ĠstemdıĢı Yaralanmalar 10.5 Kas-Ġskelet Hastalıkları 7

5 Ġstemli Yaralanmalar 4.2 Duyu Organları Hastalıkları 6.6

6 Duyu Organları Hastalıkları 4.1 Solunum Hastalıkları 3.2

7 Sindirim Hastalıkları 4 Sindirim Hastalıkları 3.2

8 Solunum Hastalıkları 3.9 ĠstemdıĢı Yaralanmalar 2.6

37/67

9 Kas-Ġskelet Hastalıkları 3.8 Perinatal Durumlar 2.5

10 Perinatal Durumlar 2.7 BulaĢıcı ve Parazitsel Hastalıklar 1.9

* Dünya Sağlık Örgütü (2014 yılı verileri)

Bosna Hersek‟ten yurt dıĢına tedavi amacıyla hasta gönderilen ülkeler arasında

baĢta Hırvatistan, Avusturya, Türkiye ve Çekya yer almaktadır. Ayrıca, hastaların

kendi imkanlarıyla, gene Türkiye, Sırbistan ve Slovenya‟ya da gittikleri

bilinmektedir. Öte yandan, Bosna Hersek‟e diğer ülkelerden tedavi amacıyla çok az

sayıda hasta gelmekte olup, bu hastaların ise tamamına yakını çevre ülkelerden

gelmektedir.

Ülkedeki mevcut sağlık hizmetlerinin genel durumu ve sektörün alt yapısı göz

önüne alındığında, yurt dıĢına tedavi amacıyla hasta transferi açısından ülkenin

önemli bir potansiyel barındırdığı düĢünülmektedir.

Son zamanda Bosna Hersek'te açılan ülkemiz sermayeli özel hastanelerin Ģube ve

temsilcilik ofislerin sayısının artmasıyla Türk sağlık turizmi de hızla önem

kazanmaktadır.

3. YABANCI YATIRIMLAR

Ülkede özellikle 2000‟li yılların baĢlarından itibaren gelmeye baĢlayan doğrudan

yabancı yatırımlar rakamsal olarak çok yüksek değerlerde bulunmamaktadır. Ülkeye

Mayıs 1994-2017 yılları arasında gelen doğrudan yabancı yatırımların miktarı

yaklaĢık 7 (6,988) milyar Avro olarak gerçekleĢmiĢtir. Kesin olmayan ön verilere

göre 2017 yılında ülkeye gelen doğrudan yabancı yatırımların miktarının 387,6

milyon Avro olduğu belirtilmektedir.

2016 ve 2017 yıllarında ülkeye gelen doğrudan yabancı yatırımların sırasıyla 274

milyon Avro ve 388 milyon Avro olduğu gözetildiğinde, 2016 ve 2017 yıllarında

doğrudan yabancı yatırımlarının ülkenin GSYĠH‟si içindeki payının sırasıyla % 1,7

ve % 2,4 olduğu tespit edilmektedir.

Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından açıklanan verilere göre 2017 yılında 2016

yılında gerçekleĢen doğrudan yabancı yatırımlarının miktarına nazaran %41,6

oranında arttığı tespit edilmiĢtir.

38/67

* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı

2007 yılında doğrudan yabancı yatırımlarda meydana gelen büyük artıĢın temel

sebebi bazı kamu iktisadi teĢekküllerinin özelleĢtirilmesi (özellikle anılan yılda

yapılan Republika Sırpska Telekom Ģirketinin %65 oranındaki hissesinin yaklaĢık

650 milyon Avro tutar karĢılığında özelleĢtirmeye tabi tutulması) olarak

gösterilmektedir.

2008 yılındaki doğrudan yabancı yatırım performansının ana belirleyicileri olarak

ise üretim sektörüne yapılan yatırımlar ile yeni yatırımlar olarak da ifade

edilen“greenfield investments” sayılabilir.

Küresel ekonomik kriz 2009 yılında ülkeye yönelik doğrudan yabancı yatırımların

performansını bir hayli etkilemiĢ olmasına rağmen, 2010 yılından itibaren doğrudan

yabancı yatırımlarının miktarında iyileĢme yaĢanmaya baĢlamıĢtır.

Bosna Hersek‟e yatırım yapan ülkelerin baĢta Bosna Hersek‟in çevresinde ülkeler

olmak üzere oldukça ağırlıklı bir biçimde Avrupa ülkeleri olduğu

gözlemlenmektedir. Ülkemiz tarafından sermaye yatırımları dıĢında, baĢta TĠKA

olmak üzere çeĢitli kuruluĢlarımız tarafından sağlanan imkanlar da dahil

edildiğinde, savaĢ sonrası dönemden günümüze kadar sağlanan maddi katkı 1 milyar

Avro dolayında olduğu tahmin edilmektedir. Doğrudan yabancı yatırımlara iliĢkin

olarak Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından yapılan açıklamada, Türkiye,

toplam 202 milyon Avro ile 11. sırada yer almaktadır.

39/67

* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı, Bosna Hersek Merkez Bankası (2017 yılı verileri halen

açıklanmamıştır.)

Bosna Hersek‟e 2016 yılında en fazla yatırım yapan ülkeler arasında Hırvatistan,

Avusturya ve BirleĢik Arap Emirlikleri baĢı çekmektedir. 2016 yılında Türkiye

Bosna Hersek'e yabancı yatırım yapan ülkeler arasında 9. sırada yer almaktadır.

* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı (2017 yılı verileri halen açıklanmamıştır.)

Bosna Hersek‟e gelen doğrudan yabancı yatırımların sektörel açıdan çok çeĢitli

alanlara yöneldiği görülmektedir. Bu bağlamda, ülkenin geleneksel olarak güçlü

40/67

sektörlerinden olan üretim sektörü ile bankacılık sektörü, sırasıyla % 34 ve % 24‟lik

payla doğrudan yabancı yatırımlarında en çok rağbet edilen sektörler olarak öne

çıkmaktadır.

* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı

Bosna Hersek‟te yatırım faaliyetlerine iliĢkin diğer hususlar aĢağıda

özetlenmektedir:

SavaĢtan sonra toparlanma yönünde adımların atıldığı, AB ile bütünleĢme

yönündeki çabalar, Avrupa piyasalarına yakınlığı, halihazırda gündemdeki

yerini koruyan yatırım projeleri, doğal kaynakların zenginliği ve stratejik kamu

iĢletmelerinin özelleĢtirme kapsamına alınması olasılığı hesaba katıldığında,

Bosna Hersek yabancı yatırım açısından göz önünde bulundurulmasında fayda

görülen bir ülke olarak değerlendirilmektedir.

Yatırım amaçlı gelen yabancı sermayeye ait mal ve ekipmanlar, rehabilitasyon

ve onarım projeleri için getirilecek mal ve ekipmanlar, ihraç kaydıyla yapılan

ithalat, yatırım amaçlı olarak yapılan komple tesis ve makine ithalatı,

promosyon ve tanıtım amaçlı olarak ülkeye getirilen ürünler, numuneler,

mektup ve posta yolu ile gelen parsiyeller gümrük vergisinden muaftır.

Yabancı yatırımcı hüviyetindeki tüzel kiĢilikler Ģirket kayıt iĢlemlerinin

tamamlanmasının akabinde gayrimenkul alımına hak kazanmaktadırlar. Diğer

taraftan mütekabiliyet esası kapsamında Büyükelçiliğimiz tarafından Bosna

Hersek DıĢiĢleri Bakanlığına gönderilen notaya iliĢkin olarak alınan cevabi

notada gerçek kiĢilerin herhangi bir oturum Ģartı aranmaksızın FBiH'de

gayrimenkul edinmesinin mümkün bulunduğu ifade edilmiĢtir. Yabancı

41/67

sermayeli Ģirketler kârlarını baĢka bir ülkeye serbestçe transfer edebilecekleri

gibi yeni yatırımlarda da kullanabilmektedirler.

Silah ve savunma sanayi sektörü ile doğrudan kamu güvenliğini ilgilendiren

sektörlerde faaliyet gösterecek yabancı sermayeli Ģirketlerde yabancı sermaye

miktarı % 49‟u aĢamaz. Diğer sektörlerde herhangi bir sermaye sınırlaması

bulunmamaktadır.

Bosna Hersek‟te kömür rezervleri stratejik bir öneme sahiptir. Bu konuda FBiH

ve RS farklı politikalar izlemektedir. Republika Sırpska, termik santralleri

kurma ve iĢletme hakkını yabancılara verilmesi konusunda fazla tereddüt

yaĢamazken, FBiH ise bu konuda model oluĢturma tartıĢmaları ve çalıĢmaları

içindedir.

4. SERBEST BÖLGELER

Bosna Hersek‟te serbest bölgeler, Bosna Hersek gümrük bölgesi içinde yer alan,

özel olarak çevrelenmiĢ ve Bosna Hersek Gümrük Politikaları Kanunu ve Serbest

Bölgeler Kanunu‟na istinaden içerisinde özel koĢullar altında faaliyette bulunulan

bölgeler olarak tanımlanmaktadır.

Yerli ve/veya yabancı tüzel ve/veya gerçek kiĢiler serbest bölge kurabilmekte,

iĢleticisi olabilmekte ve ticaret ve/veya üretim faaliyetlerinde bulunabilmektedirler.

Bosna Hersek‟te serbest bölgelerin kanuni esaslar çerçevesinde kurulmasına yönelik

iĢlemler Bosna Hersek DıĢ Ticaret ve Ekonomik ĠliĢkiler Bakanlığınca

yürütülmektedir. Ġlgili Bakanlığın teklifini müteakiben Bakanlar Kurulu karar

vermekte ve olumlu karar çıkması durumunda serbest bölgenin kuruluĢuna iliĢkin

iĢlemler Bosna Hersek DıĢ Ticaret ve Ekonomik ĠliĢkiler Bakanlığı tarafından

tamamlanmaktadır.

Serbest bölgenin kurulumunun ekonomik açıdan uygun olması önem taĢımakta

olup, bunun göstergesi olarak ise kurulacak olan serbest bölgeden ihraç edilecek

ürünlerin en az % 50 katma değer kazanmıĢ olması kabul edilmektedir.

Serbest bölgelerde her türlü endüstriyel, ticari, finansal, bankacılık, sigorta vs.

hizmet faaliyetleri yapılabilmektedir.

Serbest bölge kullanıcıları KDV ve diğer katkı payları (iĢçi ücreti ve maaĢlar hariç)

ile gümrük vergilerinden muaftır. Serbest bölge içerisinde yapılan yatırımlar ile

serbest bölgeden yapılan kar ve yatırım transferlerinden herhangi bir ücret

alınmamaktadır.

42/67

Serbest bölgede üretim yapılmasına yönelik olarak kullanılacak makine ve

teçhizatın serbest bölgeye giriĢinde de gümrük vergisi vs. ücretler alınmamaktadır.

4.1 BOSNA HERSEK'TEKĠ SERBEST BÖLGELER

Bosna Hersek'te halihazırda faaliyet göstermekte olan 4 adet serbest bölge (Visoko,

Vogošća, Hercegovina-Mostar ve Holc) bulunmakta ve bunların tamamı FBiH'de

yer almaktadır.

4.1.1 VISOKO SERBEST BÖLGESĠ

Toplam alanı 200.000 m2, kullanılan alan ise 18.000 m

2 dir.

Saraybosna‟nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna Ģehir merkezine yaklaĢık 40 km,

Saraybosna havaalanında ise 30 km mesafedeki Visoko kasabası sınırları içerisinde

bulunmaktadır.

Ana karayolu (Korridor Vc: Orašje-Doboj-Zenica-Saraybosna) ve ana demiryolu

ağlarına (Zagreb-Belgrad-Vinkovci-Saraybosna-Ploče) yakın bir konumda

bulunmaktadır.

Ġrtibat bilgileri Ģu Ģekildedir:

Müdür: Kemal Beçiroviç

Adres : Kakanjska 4, 71230 Visoko

Tel : +387 32 738 010

Faks : +387 32 738 010

4.1.2 VOGOŠģA SERBEST BÖLGESĠ

Toplam alanı 85.000 m2 dir.

Saraybosna‟nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna Ģehir merkezine 6 km,

Saraybosna havaalanında ise 10 km mesafedeki Vogosca belediyesi sınırları

içerisinde bulunmaktadır.

Ana karayolu ağına (Korridor Vc: Budapeste-Osijek-Saraybosna-Mostar-Ploče) çok

yakındır. Ana demiryolu hattına (Ploče-Saraybosna-Banja Luka-Zagreb/Belgrad)

direk bağlantısı ve Trans-Avrupa gaz ağına bağlantısı vardır.

Ġrtibat bilgileri Ģu Ģekildedir:

Müdür: Ġbrahim Ahmedoviç

Adres: Igmanska 36, 71320 Vogošća

Tel : +387 33 434 534

Faks : +387 33 433 509

E-posta: skoda-bh@bih.net.ba

4.1.3 HERZEGOVINA-MOSTAR SERBEST BÖLGESĠ

43/67

Toplam alanı 435.633 m2 dir.

Ana karayolu ağına (Korridor Vc: Budapeste-Osijek-Saraybosna-Mostar-Ploče), ana

demiryolu hattına (BudapeĢte-Saraybosna-Banja Luka-Zagreb/Belgrad) bağlantısı

vardır. Mostar (Saraybosna‟ya 110 km mesafede) Ģehir merkezine 6 km, Mostar

havaalanına Hırvatistan‟daki Ploče Limanı‟na (Adriyatik Denizi) 60 km uzaklıkta

bulunmaktadır.

Ġrtibat bilgileri Ģu Ģekildedir:

Müdür : Mr. Ante Vidaček

ĠletiĢim: Seka Babić

Adres : Rodoč bb, 88000 Mostar

Tel : +387 36 350 210

Faks : +387 36 350 221

E-posta: sz.hercegovina@tel.net.ba

4.1.4 HOLC SERBEST BÖLGESĠ

Toplam alanı 75.000 m2, kapalı alanı ise 12.000 m2‟dir.

Saraybosna‟nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna Ģehir merkezine 135 km, Tuzla

Ģehrine 15 km mesafede bulunan Puračić‟te (Lukavac Belediyesi sınırları içerisinde

bir köy) bulunmaktadır.

Tuzla-Doboj karayoluna çok yakın bir konumda bulunmaktadır.

Ġrtibat bilgileri Ģu Ģekildedir:

Müdür: Jasmin Sakiç

Adres : Puračić bb, 75300 Lukavac

Telefon: +387 35 553 096

Faks : +387 35 553 196

E-posta : doo.holc@bih.net.ba

4.1.5 SERBEST BÖLGELERĠN ĠHRACAT VERĠLERĠ

Bosna Hersek'te faaliyet gösteren serbest bölgelerin 2015 ve 2016 yılı faaliyetlerine

iliĢkin istatistiki veriler aĢağıda yer almaktadır.

BOSNA HERSEK SERBEST BÖLGELERĠ'NĠN FAALĠYET VERĠLERĠ (milyon KM)

SERBEST

BÖLGE

Ġthalat

BiH

Piyasasından

AlıĢ

Ġhracat

BĠH

Piyasasına

SatıĢ

Toplam

Üretim

2015 2016 2015 2016 2015 2016 2015 2016 2015 2016

Visoko 295,5 365,2 7,3 12,0 415,0 392,3 13,6 15,2 428,6 407,5

44/67

VogošĤa 18,1 57,9 13,9 19,0 59,0 43,5 0,01 - 59,0 43,5

Herzegovina 21,8 25,4 66,5 57,5 37,8 54,8 21,3 28,0 59,0 82,8

Holc-PuraĦiĤ 7,1 9,1 5,1 6,1 18,1 23,6 0,7 0,4 18,8 24,0

TOPLAM 342,5 457,6 92,8 94,6 529,9 514,2 35,61 43,6 565,4 557,8 * Bosna Hersek Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığı (2017 yılı verileri halen açıklanmamıştır.)

5. VERGĠ,TEġVĠK & DIġ TĠCARET MEVZUATI

5.1 VERGĠ DÜZENLEMELERĠ

01 Ocak 2006 tarihinden itibaren Bosna Hersek‟te tek vergi sistemine geçilmiĢ olup,

daha önce iki entitede farklı oranlarda uygulanan „satıĢ‟ ve „hizmet‟ vergileri

kaldırılmıĢ, bunların yerine Katma Değer Vergisi uygulamasına baĢlanmıĢtır. Bazı

sektörlerde istisnalar/indirimler talep edilmiĢ ancak Ģimdiye kadar söz konusu

uygulamada herhangi bir değiĢiklik yapılmamıĢtır.

Katma Değer Vergisi (KDV) tüm ürünlerde % 17 olarak belirlenmiĢtir.

Kurumlar Vergisi brüt modele göre hesaplanmakta olup, FBiH, RS ve Brcko

Bölgesi'nde % 10 olarak aynı oran uygulanmaktadır.

Gelir Vergisi de, kurumlar vergisinde olduğu gibi, FBiH, RS ve Brcko Bölgesi'nde

% 10 olarak aynı oran uygulanmaktadır.

Yurt dıĢından Bosna Hersek‟e aktarılan kar transferleri vergiye tabi

tutulmamaktadır.

FBiH ve RS‟de ikamet eden (oturum izni olan) yabancı vatandaĢlar Bosna Hersek

topraklarında takvim yılı boyunca elde edilen gelirlere yönelik olarak vergi

ödemekle yükümlüdürler.

FBiH ve RS‟de sürekli ikamet etmeyen (oturum izni olmayıp geçici olarak çalıĢan)

yabancı kiĢiler de elde ettikleri gelirler kapsamında vergi mükellefi olarak kabul

edilmektedir. Brčko Bölgesi‟nde ise 183 günden fazla ikamet eden yabancı

vatandaĢlar vergi mükellefi olarak değerlendirilmektedir.

5.2 TEġVĠK DÜZENLEMELERĠ

Bosna Hersek'te iĢ yapmak isteyen yatırımcılara yönelik olarak sağlanan teĢviklere

iliĢkin bilgiler ana hatlarıyla aĢağıda yer almakta olup, ülkede yabancı yatırımcılara

sağlanan fırsat ve teĢvikler hakkında ayrıntılı ve güncel bilgilere Bosna Hersek

Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı (FIPA)'nın internet sayfasından (www.fipa.gov.ba)

ulaĢılabilmektedir.

45/67

Yerel Ģirketlerle aynı statüde Ģirket sahibi olan yabancı yatırımcılar hem FBiH hem

RS'de devlet bütçesinden tahsis edilen teĢviklere baĢvurma hakkına sahiptir.

Turizmin geliĢtirilmesi, tarımsal sübvansiyonlar, küçük ve orta ölçekli iĢletmelerin

desteklenmesine yönelik projeler vb. faaliyetlere yönelik olarak sağlanan teĢvikler,

ilgili kurumlar tarafından kamu duyurusu olarak ilan edilmekte olup, ilgilenen

Ģirketler söz konusu duyurularda belirtilen koĢulları yerine getirdikten sonra teĢvike

hak kazanmak baĢvurabilmektedirler.

ġirketler aynı zamanda FBiH ve RS'deki yatırım ve kalkınma bankalarının

finansman olanaklarından yararlanabilmek için de baĢvuru yapabilmektedirler.

5.2.1 FBiH

Bosna Hersek Federasyonu Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca yabancı

yatırımcıların yararlanabilecekleri teĢvikler özetle Ģu Ģekildedir:

Firmanın, cari vergi döneminde edindiği karın %50‟sinden fazlasını,

özvarlıklarından üretim ekipmanlarına yatırması halinde, o yıl için kurumlar

vergisinde %30 oranında indirim sağlanmaktadır.

Firmanın beĢ yıl boyunca kesintisiz olarak özvarlıklarından toplam 20 milyon

KM (ilk yıl 4 milyon KM) yatırım yapması durumunda söz konusu 5 yıl

süresince kurumlar vergisi %50 oranında düĢürülmektedir.

Firma, yeni alınan iĢçilere ödediği brüt aylık ücretin iki katına kadar olan tutarı

vergiden düĢürülen gider olarak saymaya aĢağıdaki Ģartlarda hak kazanır:

- ĠĢ sözleĢmesi süresinin asgari 12 ay ve tam zamanlı olması,

- Yeni alınan iĢçinin, önceki beĢ yıl boyunca baĢka bir firmada ya da bağlı

tüzel kiĢilerde çalıĢmamıĢ olması.

5.2.2 RS

RS‟de faaliyet göstermek isteyen yatırımcıların yararlanabilecekleri teĢvikler özetle

Ģu Ģekildedir:

RS sınırları dahilinde ekipman, tesisler ve gayrimenkule yatırım yapan bir

vergi mükellefinin cari vergi döneminde gerçekleĢen karının (vergi tabanının)

% 50'sinden fazlasının üretim faaliyetleri kapsamında oluĢması halinde,

kurumlar vergisi yükümlülüğü % 30 oranında azaltılır.

46/67

5.3 DIġ TĠCARET MEVZUATI

Bosna Hersek tarafından uygulanmakta olan gümrük vergisi oranları % 0-15

bandında değiĢmektedir. Ayrıca, ithalatta % 1 gümrük harcı alınmaktadır.

Bazı gıda ürünlerinin Bosna Hersek‟e ithalatında ise gümrük vergilerinin yanı sıra

aĢağıdaki tabloda belirtilen ek vergiler ve tüketim vergileri uygulanmaktadır.

BAZI ÜRÜNLERĠN ĠTHALATINDA UYGULANAN EK GÜMRÜK VERGĠLERĠ

ÜRÜN ADI UYGULANAN VERGĠ ORANI

Petrol 0.30 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)

Dizel+diğer gaz yağları 0.30 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)

Benzin 0.40 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)

KurĢunsuz benzin 0.35 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)

Mazot 0,45 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)

Biyoyakıt ve biyosıvı 0,30 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.25 KM/lt (otoyol vergisi)

Alkolsüz içecekler 0.10 KM/lt

Bira 0.25 KM/lt

ġarap 0.25 KM/lt

Alkol ve Alkollü

Ġçecekler 15 KM/lt

Etil Alkol 15 KM/lt

Doğal meyveli rakı 8 KM/lt

Kahve 1.5 – 3.5 KM/kg

Sigara Vergi matrahı üzerinden %42 oranda vergiye ilave olarak kutu sayısına

istinaden ilave tüketim vergisi

Bosna Hersek, ticaretin kolaylaĢtırılması ve yerli/yabancı yatırımcılar için elveriĢli

bir iĢ ortamı sağlanması amacıyla ikili ve çok taraflı serbest ticaret anlaĢmaları

imzalamıĢtır. Bu anlaĢmalar, Arnavutluk, Hırvatistan, Karadağ, Kosova,

Makedonya, Moldova ve Sırbistan'ın içerisinde yer aldığı ve 2007 yılı Kasım

ayından bu yana yürürlükte olan Orta Avrupa Serbest Ticaret AnlaĢması (CEFTA)

ile Türkiye ile imzalanıp 2003 yılından bu yana yürürlükte bulunan serbest ticaret

anlaĢmasıdır. 1 Temmuz 2013 itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan Hırvatistan,

CEFTA kapsamından çıkmıĢ bulunmaktadır.

Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında imzalanmıĢ ve 2008 yılı Temmuz ayından

bu yana yürürlükte bulunan "Ticaret ve Ticaretle Alakalı Konularda Geçici

AnlaĢma" kapsamında, Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında bir serbest ticaret

bölgesi tesis edilmiĢtir. Bu bağlamda, Bosna Hersek menĢeli ürünlerin Avrupa

Birliği piyasasına giriĢi ve Avrupa Birliği'nin Bosna Hersek'e ihracatında 1 Haziran

2015 itibariyle yürürlüğe giren Avrupa Birliği-Bosna Hersek Ġstikrar ve ĠĢbirliği

47/67

AnlaĢması çerçevesinde tercihli sistem uygulanmaktadır. Ayrıca, Bosna Hersek

2000 yılından bu yana Avrupa Birliği'nin otonom ticaret önlemlerinden de

faydalanmaktadır.

Bosna Hersek ile ABD, Belarus, Ġsviçre, Japonya, Kazakistan, Norveç, Rusya ve

Yeni Zelanda arasında GenelleĢtirilmiĢ Tercihler Sistemi uygulanmakta olup, ayrıca

Bosna Hersek ile Ġran arasında tercihli ihracat rejimi bulunmaktadır.

2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek

ile Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri Ġsviçre, Ġzlanda, LihtenĢtayn,

Norveç) arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret AnlaĢması

imzalanmıĢtır. EFTA ile STA 01 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir.

Bosna Hersek-Türkiye Serbest Ticaret AnlaĢması uyarınca, Bosna Hersek‟ten

ülkemize ithal edilecek ürünlerden (bazı tarım ve hayvancılık ürünleri hariç olmak

üzere) gümrük vergisi alınmamaktadır. Ancak, ülkemizden Bosna Hersek‟e ihraç

edilen tüm ürünler gümrük vergilerinden muaftır.

Ülkemizden Bosna Hersek'e ihracat açısından sıkıntı oluĢturacak tarife dıĢı engel ve

anti-damping uygulaması bulunmamaktadır.

Bosna Hersek‟in DıĢ Ticaret mevzuatına iliĢkin ilave bilgiler Ģunlardır:

Çevre ve insan sağlığı için tehlikeli olabilecek malların ithalatı için yetkili

Bakanlıklardan izin alınması gerekmektedir.

Bosna Hersek'e ikinci el araçların ithalatına iliĢkin olarak ulusal kuruluĢlardan

alınan bilgiye göre, Bosna Hersek'te daha önce yürürlükte olan 7 yaĢından

büyük kara taĢıtlarının ve 10 yıldan eski ağır kamyon ve otobüslerin ithalatına

iliĢkin yasak kalkmakla birlikte, motorun emision standardı EURO 4 ve

üstündeki olan ikinci el araçlarının ithalatının mümkündür. 1 Ocak 2013

tarihinden itibaren ikinci el araçların homologasyona (yasal mevzuata)

uygunluğu durumunda ithalatına izin verilmiĢtir. Yukarıda da belirtildiği üzere,

Türkiye ile Bosna Hersek arasinda imzalanan Serbest Ticaret AnlaĢması

çerçevesinde Türk menĢeli sanayi ürünleri icin, EUR1 belgesi sunulabilmesi

durumunda gümrük vergisi sıfır olarak uygulanmakta olup, Bosna Hersek'te

uygulanan genel KDV oranı ise %17'dir.

6. BOSNA HERSEK'ĠN DIġ TĠCARETĠ

Pazar yakınlığı, tarihsel ve kültürel bağlar, eski Yugoslavya zamanındaki sıkı ticari ve

ekonomik iliĢkilerin yansımaları ve lojistik avantajlardan dolayı Bosna Hersek‟in dıĢ

ticaretinin büyük bölümü komĢusu olan ülkeler ve AB ülkeleri ile gerçekleĢmektedir.

Söz konusu unsurlara ilaveten Avusturya‟nın Bosna Hersek pazarına olan ilgisi ile

48/67

Almanya ve Ġtalya‟nın Balkanlar‟a yönelik stratejileri çerçevesinde Bosna Hersek ile

ticari ve ekonomik iliĢkileri geliĢtirmek için yaptıkları çalıĢmalar ve kaynak

ayırımlarının da önemli etkisi olduğu söylenebilir.

Ülkenin dıĢ ticaretinde öne çıkan ülkeler arasında Hırvatistan, Almanya, Sırbistan,

Ġtalya ve Slovenya yer almaktadır. Pazar ve lojistik unsurlarının yanı sıra Bosna

Hersek ile AB arasındaki tercihli ticaret sistemi ve ülkenin CEFTA üyeliği de ülkenin

dıĢ ticaretinde çevre ülkeler ve AB piyasasının ağırlığını pekiĢtiren unsurlar olarak

dikkate alınabilir.

Bosna Hersek‟in 2000 yılından bu yana dıĢ ticaretindeki geliĢmeler incelendiğinde,

2000-2008 döneminde ülkenin ihracatının, ithalatının ve dıĢ ticaret hacminin istikrarlı

bir artıĢ gösterdiği, dıĢ ticaret açığının ufak dalgalanmalar dıĢında yükselmeye devam

ettiği, 2008 yılında küresel mali ve ekonomik krizin etkisiyle ülke ihracatı, ithalatı, dıĢ

ticaret hacmi ve dıĢ ticaret açığında düĢüĢ yaĢandığı ve takip eden dönemde ise söz

konusu kalemlerin dalgalı bir seyir izledikleri söylenebilir. GeliĢmelere iliĢkin sayısal

veriler aĢağıdaki grafikte yer almaktadır.

BOSNA HERSEK DIġ TĠCARETĠNĠN SEYRĠ (2000-2017)* (milyon €)

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

Bosna Hersek‟in dıĢ ticaretinin ülkelere ve ülke gruplarına göre dağılımına aĢağıdaki

tabloda yer verilmektedir. Tabloda da görülebileceği üzere, 2017 yılı itibariyle Bosna

Hersek‟in toplam dıĢ ticaretinde ilk 5 ülke sırasıyla Almanya, Ġtalya, Sırbistan,

Hırvatistan, ve Slovenya; ülkenin ihracatında ilk 5 ülke sırasıyla Almanya, Hırvatistan,

Ġtalya, Sırbistan ve Slovenya; ülkenin ithalatında ise ilk 5 sırada sırasıyla Almanya,

Ġtalya, Sırbistan, Hırvatistan ve Çin yer almaktadır.

2017 yılı itibariyle, AB‟nin ülkenin ihracat, ithalat ve dıĢ ticaretindeki payı sırasıyla %

84,0, % 69,0 ve % 74,0; CEFTA ülkelerinin ise ülkenin ihracat, ithalat ve dıĢ

ticaretindeki payı sırasıyla % 19,0, % 14,4 ve % 16,1 olarak gerçekleĢmiĢtir.

49/67

2017 yılı verilerine göre, Bosna Hersek ile tarihsel, kültürel ve pazar yakınlığı bulunan

5 ülkenin (Hırvatistan, Almanya, Ġtalya, Sırbistan, Slovenya) Bosna Hersek‟in ihracat,

ithalat ve toplam dıĢ ticaretindeki payları sırasıyla % 65,2, % 55,4 ve % 59,1 olmuĢtur.

Bosna Hersek Ġstatistik Kurumu verilerine göre 2018 yılının Ocak-Mart döneminde

ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre % 12,1 artıĢla 2,791 milyar KM (yaklaĢık 1,42

milyar Avro) olarak gerçekleĢmiĢtir. Ġthalatta ise geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre

4,389 milyar KM (yaklaĢık 2,24 milyar Avro) ile % 10,3 oranında artıĢ görülmüĢtür.

Bu çerçevede, anılan dönemde ihracatın ithalatı karĢılama oranı %63,6; dıĢ ticaret

açığı ise 1,597 milyar KM (yaklaĢık 816 milyon Avro) olarak gerçekleĢmiĢtir.

BOSNA HERSEK DIġ TĠCARETĠNĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI

(milyon Avro)

Ülke/Ülke

Grubu Ġhracat Ġthalat Hacim Denge % Ġhr %Ġth %Hacim

Almanya 816 1076 1892 -260 14,4 11,6 12,7

Hırvatistan 656 935 1591 -279 11,6 10,1 10,7

Ġtalya 618 1054 1673 -436 10,9 11,4 11,2

Sırbistan 559 1038 1597 -479 9,9 11,2 10,7

Slovenya 498 467 964 31 8,8 5,0 6,5

Avusturya 460 316 776 143 8,1 3,4 5,2

Türkiye 220 392 612 -172 3,9 4,2 4,1

Karadağ 180 46 226 134 3,2 0,5 1,5

Macaristan 131 122 253 9 2,3 1,3 1,7

Hollanda 131 133 264 -3 2,3 1,4 1,8

Rusya 75 438 513 -363 1,3 4,7 3,4

ABD 37 299 336 -262 0,7 3,2 2,3

Çin 20 606 626 -587 0,3 6,5 4,2

EU 4022 5663 9685 -1641 71 61 65

CEFTA 915 1186 2101 -270 16,2 12,8 14,1

TOPLAM 5652 9272 14924 -3620 77,9 74,7 75,9

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

50/67

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

51/67

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

Bosna Hersek‟in en önemli ihraç kalemleri arasında baz mobilya, tekstil, ayakkabı,

çeiĢtili cihazlar, makine ve ulaĢım araçları, kimyasal ürünler, mineral yakıtlar, gıda,

hayvansal ürünler, hayvansal ve bitkisel yağlar, içecek ve tütün ürünler sayılabilir.

Bosna Hersek‟in baĢlıca ithalat kalemleri arasında ise metaller ve metal dıĢı

ürünleri, kağıt ve odun, tekstil, makine ve ulaĢım araçları, gıda ve hayvansal ürünler,

kimyasal ürünler, mineral yakıtlar, içecek ve tütün ürünler, hayvansal ve bitkisel

yağlar yer almaktadır.

Bosna Hersek‟in ihracat ve ithalattaki ürün kompozisyonuna iliĢkin bilgiler

aĢağıdaki tablolarda yer almaktadır. (SITC tanımına göre oluĢturulan tablolarda,

üretim maddesine göre sınıflandırılmıĢ ürünler grubunda metal ve metal dışı

ürünler, kağıt ve odun, tekstil, iplik, kumaş, deri, kauçuk vs.; üretilmiĢ çeĢitli

maddeler grubunda ise mobilya, giyim eşyası, ayakkabı, sıhhi tesisat ve aydınlatma

cihazları, kontrol ekipmanları vs. yer almaktadır.)

52/67

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

Son olarak, Bosna Hersek‟in ana ihracat ve ithalat kalemleri ile Bosna Hersek‟in bu

ürünleri ihraç ve ithal ettiği baĢlıca ülkeleri gösteren tablolar aĢağıda yer almaktadır.

ÜRÜN GRUPLARI SITC Almanya İtalya Sırbistan Hırvatistan Çin Rusya Slovenya Türkiye Avusturya

Gıda ve Canlı Hayvan 0 86,3 79,3 278,1 152,5 5,4 1,8 25,4 32,3 38,0

İçecekler ve Tütün 1 5,4 0,7 70,8 66,3 0,0 0,4 18,0 0,6 4,5

Hammaddeler (yakıt hariç) 2 8,3 9,3 51,6 35,9 2,6 0,8 7,3 3,1 12,6

Mineral yakıtlar ve yağlar 3 12,6 147,7 129,4 330,0 0,1 354,0 15,9 1,7 3,0

Hayvansal ve bitkisel yağlar,

mumlar4 1,2 2,6 56,8 3,3 0,0 0,0 0,2 0,2 0,3

Kimyasallar 5 189,6 118,7 119,3 93,7 27,4 10,6 98,3 46,1 43,9

Üretim maddesine göre

sınıflandırılmış ürünler6 242,4 429,1 180,0 155,3 134,2 59,4 162,3 122,6 121,8

Makina ve ulaşım araçları 7 468,1 154,9 64,2 54,3 245,8 10,5 104,8 80,7 65,7

Üretilmiş çeşitli maddeler 8 61,8 112,0 87,7 43,5 190,9 0,2 34,5 104,7 26,6

Diğer 9 1,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,0

BiH İTHALATINDA ÜLKELERE GÖRE ÜRÜN GRUPLARI (2017 - milyon Avro)

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

53/67

ÜRÜN GRUPLARI SITC Almanya İtalya HırvatistanSırbistan Slovenya Avusturya Türkiye

Gıda ve Canlı Hayvan 0 21,0 18,7 36,2 63,4 10,9 7,7 66,6

İçecekler ve Tütün 1 2,1 1,2 16,4 5,2 0,6 0,8 0,4

Hammaddeler (yakıt hariç) 2 60,9 86,8 71,6 62,2 90,1 35,1 23,5

Mineral yakıtlar ve yağlar 3 6,7 2,2 172,3 194,9 9,4 9,6 1,4

Hayvansal ve bitkisel yağlar,

mumlar4 0,6 0,0 0,5 0,5 1,8 2,1 74,9

Kimyasallar 5 19,5 55,8 28,9 28,6 16,1 5,9 11,9

Üretim maddesine göre

sınıflandırılmış ürünler6 147,1 138,0 182,3 140,3 99,5 127,1 10,8

Makina ve ulaşım araçları 7 170,5 56,3 35,8 29,1 184,0 152,0 5,0

Üretilmiş çeşitli maddeler 8 387,5 258,7 112,1 35,0 85,2 119,6 25,9

Diğer 9 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

BiH İHRACATINDA ÜLKELERE GÖRE ÜRÜN GRUPLARI (2017 - milyon Avro)

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

54/67

BiH - SEKTÖREL DIġ TĠCARET ĠSTATĠSTĠKLERĠ (-000 Avro)

SEKTÖR ĠHRACAT ĠTHALAT

2016 2017 %

DEĞĠġĠM 2016 2017

%

DEĞĠġĠM

TARIM, AVCILIK VE ORMANCILIK 142.391 146.635 0,03 389.699 421.247 7,49

Tarım, Avcılık ve Ġlgili Hizmetler 84.607 84.096 -0,60 380.761 413.931 8,01

Ormancılık ve Ġlgili Hizmetler 52.648 58.390 10,91 5.515 4.154 -32,78

Balıkçılık 5.136 4.150 -19,20 3.423 3.162 -8,23

MADENCĠLĠK ve TAġÇILIK 50.914 60.353 18,54 457.626 605.130 24,38

Kömür ve Turba Madenciliği 14.941 13.635 -8,74 132.376 239.383 44,70

Ham Petrol ve Doğal Gaz Çıkarımı ile Ġlgili

Hizmet Faaliyetleri 0 670 - 305.135 341.660 10,69

Madeni Cevher Madenciliği 24.369 34.045 39,71 516 1.677 69,20

Diğer Madencilik ve TaĢçılık 11.604 12.003 3,44 19.599 22.411 12,55

ĠMALAT 4.332.751 5.043.970 16,41 7.307.935 8.047.282 9,19

Gıda ve Ġçecek 426.651 472.588 10,77 1.108.319 1.158.771 4,35

Tütün Ürünleri 12.328 9.364 -24,05 38.660 35.971 -7,48

Tekstil 58.155 61.283 5,38 354.096 388.679 8,90

Giyim EĢyası;Kürk Boyama ve Mamülleri 209.996 239.713 14,15 196.527 209.021 5,98

Deri üretimi ve benzer ürünler 358.851 390.028 8,69 334.486 341.434 2,03

Ağaç ve ağaç ürünleri,mantar - mobilya hariç 300.631 330.211 9,84 116.124 126.266 8,03

Seluloz, kağıt ve kağıt ürünleri 106.337 121.561 14,32 203.810 208.743 2,36

Kok, rafine edilmiĢ petrol ürünleri ve nukleer

yakıt 147.168 219.034 48,83 477.246 576.681 17,24

Kimyasallar ve Kimya Ürünleri 299.338 437.193 46,05 668.246 1.012.321 33,99

Kauçuk ve plastik ürünleri 163.512 187.981 14,96 428.398 459.861 6,84

Diğer metal dıĢı mineral ürünler 44.211 57.115 29,19 210.994 216.378 2,49

Temel metaller 467.898 570.821 22,00 520.372 690.893 24,68

Metalden ürünler - makina ve ekipman hariç 442.258 535.791 21,15 333.845 374.657 10,89

Makina ve ekipman 296.743 338.254 13,99 554.353 683.173 18,86

Elektrikli makina ve teçhizat (baĢka yerde

sınıflandırılmamıĢ) 175.002 180.970 3,41 564.953 617.144 8,46

Diğer ulaĢım araçları 9.806 13.791 40,65 25.072 15.054 -66,55

Mobilya (BaĢka yerde sınıflandırılmamıĢ

imalat) 497.347 532.931 7,15 88.488 89.373 0,99

Diğer imalat sektörleri 293.341 345.341 17,73 1.083.944 842.862 -28,60

ELEKTRĠK, GAZ, SU (havalandırma ve

buhar dahil edilmiĢtir) 267.839 236.715 -11,62 65.996 162.137 59,30

DĠĞER 20.745 163.946 690,30 30.651 36.101 15,10

TOPLAM 4.814.639 5.651.619 17,38 8.251.906 9.271.898 11,00

* Bosna Hersek İstatistik Kurumu

55/67

7. BOSNA HERSEK-TÜRKĠYE TĠCARĠ VE

EKONOMĠK ĠLĠġKĠLERĠ

7.1. ĠKĠLĠ TĠCARET

Daha önce de belirtildiği üzere, Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ticari iliĢkilerin

geliĢiminde iki ülke arasında 1 Temmuz 2003 tarihi itibariyle yürürlüğe giren Serbest

Ticaret AnlaĢması önemli bir yer tutmaktadır. Söz konusu anlaĢma uyarınca, iki ülke

arasındaki ticarette gümrük ve eĢ etkili vergiler 2007 yılından itibaren sıfırlanmıĢtır.

Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi günümüzde 1990‟ların ortaları ve

2000‟lerin baĢlangıcındaki seviyelere (1996 yılında 24, 2000 yılında 34, 2003 yılında

72 milyon dolar) kıyasla kayda değer bir artıĢ göstermiĢ olmasına (2006 yılında 160,

2008 yılında 597 ve 2017 yılında 618 milyon ABD Doları) rağmen, iki ülke arasında

varolan tarihi ve sosyo-kültürel münasebetlerin ikili ticari ve ekonomik iliĢkilere daha

yüksek düzeyde yansıması beklenmektedir.

Bosna Hersek-Türkiye ticaretinin 2000‟li yılların baĢından bu yana geliĢimine

bakılacak olursa, aĢağıdaki grafikte de görüldüğü üzere, ikili ticarette sürekli olarak

Bosna Hersek açık, Türkiye ise fazla veren ülke konumundadır. Ayrıca, ikili ticaret

2000‟li yılların baĢlarından bu yana hacim olarak yaklaĢık 18 kat artmıĢ

bulunmaktadır (2000 yılında 34 milyon ABD Doları, 2017 yılı itibariyle 618 milyon

ABD Doları). Öte yandan, Bosna Hersek‟in ihracatının düĢük seviyede de olsa

istikrarlı bir artıĢ kaydederken, Türkiye‟nin ihracatının oldukça dalgalı bir seyir

izlediği, 2009 yılından itibaren ise istikrarlı arttığı göze çarpmaktadır.

Ülkemiz ile Bosna Hersek Ġstatistik Kurumu verileri arasında özellikle ülkemizin

Bosna Hersek‟e gerçekleĢtirdiği ihracat rakamlarına iliĢkin olarak önemli

sayılabilecek seviyede farklılıklar görülebilmekte olup, Bosna Hersek Ġstatistik

Kurumu‟ndan alınan resmi cevapta mezkur farklılığın temel sebebinin farklı istatistiki

yöntemlerin esas alınması olduğu değerlendirilmiĢtir.

Anılan Kurum tarafından Bosna Hersek‟e yapılan ithalat verilerinin iĢlenmesinde,

Eurostat tarafından önerildiği belirtilen menĢe ülke esasının benimsendiği ifade

edilmektedir. Bu doğrultuda ülkemiz menĢeli bir ürünün farklı ülkelerden Bosna

Hersek‟e ithalatı durumunda da söz konusu ithalat Türkiye‟den yapılan ithalat olarak

addedilmektedir. Anılan yöntem farklılığı nedeniyle Bosna Hersek ve Çin Halk

Cumhuriyeti verileri arasında da yüksek düzeyde farklılıklar görüldüğü belirtilmiĢtir.

Bu doğrultuda, özellikle Bosna Hersek‟e yapılan ithalat verilerinde görülen farklılığın,

ilgili ülkenin istatistik kurumu tarafından ihracat ülkesi kriteri yerine menĢe ülke

kriterine göre veri analizi yapılması temelli olduğu değerlendirilmektedir.

56/67

BOSNA HERSEK-TÜRKĠYE TĠCARETĠNĠN SEYRĠ (2000-2017)* (milyon $)

T.C. Ekonomi Bakanlığı

Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ihracat, ithalat ve dıĢ ticaret hacmine iliĢkin

istatistiki bilgilerde Bosna Hersek Ġstatistik Kurumu ile T.C. Ekonomi Bakanlığı

verileri arasında yukarıda belirtilen nedenlerle farklılık bulunmakta olup, yukarıdaki

tabloda yer alan ikili ticarete iliĢkin istatistiklerde T.C. Ekonomi Bakanlığınca

hazırlanan veriler baz alınmıĢtır. Bu bağlamda, Bosna Hersek-Türkiye ikili ticaret

geliĢmelerini gösteren grafikte T.C. Ekonomi Bakanlığı verileri kullanılmıĢ; ancak,

Türkiye‟nin ihracat rakamları Bosna Hersek‟in ithalatı, Türkiye‟nin ithalat verileri

Bosna Hersek‟in ihracatı ve Türkiye‟nin dıĢ ticaret dengesi rakamları da Bosna

Hersek‟in dıĢ ticaret dengesi rakamları olarak grafiğe yansıtılmıĢtır.

Bosna Hersek Ġstatistik Ajansı verilerine göre, Türkiye‟nin 2000 yılında Bosna

Hersek‟e gerçekleĢtirdiği ihracat, Bosna Hersek‟in toplam ithalatı içerisinde % 0,06

gibi küçük bir paya sahipken, bu oran 2007 yılında ise % 4,6‟ya yükselmiĢtir. Ancak,

söz konusu oran özellikle 2008 yılından sonraki dönemde Türkiye ihracatının önemli

derecede azalması nedeniyle düĢüĢ göstermiĢ olup 2015 yılında Türkiye‟nin Bosna

Hersek‟in ithalatındaki payının % 4,07, 2016 yılında %4,26, 2017 yılında 4,23 olarak

gerçekleĢtiği görülmüĢtür.

Benzer durum Türkiye‟nin Bosna Hersek‟ten ithalatında da söz konusudur. Bosna

Hersek‟in ihracatında Türkiye‟nin payı 2015 yılı itibariyle % 3,95 ve 2016 yılında ise

% 4,26 olarak gerçekleĢmiĢtir. 2017 yılında bu oran %3,9 seviyesine düĢmüĢtür. 2000

yılında Bosna Hersek‟in ihracatında Türkiye‟nin payının % 0,06, 2010 ve 2011

yıllarında ise % 1,5 civarında olduğu göz önüne alındığında, bugün itibariyle bir

artıĢın söz konusu olduğu görülmektedir.

57/67

* Bosna Hersek Dış Ticaret Odası

Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, 2017 yılı itibariyle Bosna Hersek‟in Türkiye‟ye

ihracatındaki ana kalemler arasında tarımsal ürünler, maden cevherleri, metaller, metal

ürünleri ve hurda, kağıt, ağaç, selüloz ve ilgili ürünler ile basılı yayınlar, deri, kürk ve

tekstil ürünleri, makina, kazan, araç, silah, mühimmat ve bunların parçaları, kimyasal

ürünler (organik, inorganik), plastik, kauçuk ve mineral yakıtlar (kömür, kok, gaz,

petrol) önde gelmektedir.

* Bosna Hersek Dış Ticaret Odası

Yukarıdaki tabloda yer aldığı üzere, 2017 yılı itibariyle Bosna Hersek‟in

Türkiye‟den ithalatındaki ana kalemler arasında tekstil lifleri, kumaĢ, giysi,

ayakkabı, halı, makine, mekanik cihazlar, kazanlar, nükleer reaktörler ve parçaları,

kimyasal ürünler (organik, inorganik), plastik, kauçuk vb. ürünler, metaller, metal

ürünleri ve hurda, tarımsal ürünler, elektrikli makine ve ekipmanlar ile bunların

58/67

parçaları, meyve-sebze ve bunlardan elde edilen ürünler, tahıl ve unlu mamüller,

mobilya, ev tekstili ve yatak yer almaktadır.

2017 yılı itibariyle T.C. Ekonomi Bakanlığı‟ndan edinilen Bosna Hersek-Türkiye

ikili ticaretinde 6‟lı GTĠP olarak ihracat ve ithalattaki ilk 40 ürüne iliĢkin bilgiler ve

gerçekleĢmeler Ģu Ģekildedir:

59/67

TÜRKĠYE'NĠN BOSNA HERSEK'TEN ĠHRACATINDA BAġLICA ÜRÜNLER (ABD Doları)

GTIP MADDE TANIMI (GTĠP 6'lı Kod) 2015 2016 2017

610910 TĠġÖRT, FANĠLA, ATLET, KAġKORSE VB. GĠYĠM EġYASI;

PAMUKTAN (ÖRME VEYA KROġE) 6.699.197 9.122.500 11.148.303

852872 TELEVĠZYON; DĠĞERLERĠ, RENKLĠ OLANLAR 5.958.225 4.957.393 7.998.689

570242 HALILAR VE DĠĞER YER KAPLAMALARI; SENT. / SUNĠ DOKUMAYA

ELVERĠġLĠ MADDELERDEN, HAV YAPISINDA, HAZIR 7.818.384 7.507.301 7.971.233

300490 TEDAVĠDE/KORUNMADA KULLANILMAK ÜZERE HAZIRLANAN

DĠĞER ĠLAÇLAR 7.110.954 6.289.504 7.875.941

391620 VĠNĠL KLORÜR POLĠMERLERĠNDEN MONOFĠL, ÇUBUK, PROFĠLLER-

ENĠ KESĠTĠ >1MM 8.280.885 8.100.373 6.325.209

590320 MENSUCAT; POLĠÜRETAN EMDĠRĠLMĠġ, SIVANMIġ, KAPLANMIġ 6.734.933 6.218.052 5.777.110

732219 DEMĠR/ÇELĠKTEN RADYATÖR, AKSAM VE PARÇALARI 4.114.958 4.430.936 5.574.851

870210 MĠNĠBÜS, MĠDĠBÜS VE OTOBÜS; DĠZEL VY YARI DĠZEL,

KAPASĠTESĠ >=10 KĠġĠ 675.637 2.331.412 4.778.149

721070 DEMĠR/ALAġIMSIZ ÇELĠKTEN YASSI HADDE MAMULLERĠ

(GENĠġLĠK=>600MM, BOYANMIġ, VERNĠKLENMĠġ/PLASTĠK MADD 4.303.546 2.926.740 4.499.196

620342 ERKEK/ERKEK ÇOCUK ĠÇĠN KISA PANTOLON, ġORT VS.

PAMUKTAN 2.088.511 3.611.900 4.354.258

851660 DĠĞER ELEKTRĠKLĠ FIRINLAR, OCAKLAR, IZGARALAR VB. 4.429.879 3.579.060 4.184.807

845011 TAM OTOMATĠK ÇAMAġIR YIKAMA MAKĠNE-KAPASĠTESĠ=<10 KG 3.690.478 4.332.176 4.018.258

611020 KAZAKLAR, SÜVETERLER, HIRKALAR, YELEKLER VB. EġYA;

PAMUKTAN (ÖRME VEYA KROġE) 1.873.580 2.576.397 3.985.104

600522 ÇÖZGÜ TĠPĠ ÖRGÜLÜ DĠĞER MENSUCAT (PAMUKTAN, BOYANMIġ) 208.490 448.732 3.802.447

080550 LĠMON VE TATLI LĠMON (TAZE/KURUTULMUġ) 1.933.924 2.721.153 3.263.895

170490 KAKAO ĠÇERMEYEN DĠĞER ġEKER MAMULLERĠ 2.871.069 2.517.132 3.173.802

760429 ALUMĠNYUM ALAġIMLARINDAN DĠĞER ÇUBUK VE PROFĠLLER 2.294.162 2.574.784 2.800.773

611595 DĠĞER ÇORAPLAR; PAMUKTAN (ÖRME VEYA KROġE) 1.913.334 2.542.572 2.757.931

842211 EVLERDE KULLANILAN BULAġIK YIKAMA MAKĠNELERĠ 2.423.577 2.186.899 2.357.597

870323 MOTORLU TAġIT; KIVILCIM ATEġLEMELĠ

(1500CM3<SĠLĠNDĠR=<3000 CM3) 498.092 1.160.170 2.311.904

190590 DĠĞER EKMEKÇĠ MAMULLERĠ 1.779.295 2.104.233 2.302.183

600622 PAMUKTAN DĠĞER ÖRME VEYA KROġE MENSUCAT; BOYANMIġ 1.751.215 2.262.960 2.253.342

392410 PLASTĠKTEN SOFRA VE MUTFAK EġYASI 1.633.593 1.989.029 2.228.184

620462 KADIN/KIZ ÇOCUK ĠÇĠN PANTOLON, ġORT VS. PAMUKTAN 1.085.924 1.560.442 2.151.492

760421 ALUMĠNYUM ALAġIMLARINDAN ĠÇĠ BOġ PROFĠLLER 1.109.462 1.765.523 2.136.829

870331 MOTORLU TAġIT; DĠZEL/YARI DĠZEL (SĠLĠNDĠR HACMĠ=<1500CM3) 2.558.871 2.402.454 2.135.237

691090 SERAMĠKTEN MUSLUK TAġI, LAVABO VE AYAKLARI, KÜVET VB. 1.573.514 1.844.958 2.129.664

070200 DOMATES (TAZE/SOĞUTULMUġ) 1.288.291 2.221.408 2.093.683

630532 DÖKME MADDELER ĠÇĠN SENTETĠK VEYA SUNĠ MADDELERDEN

ESNEK MAHFAZALAR 1.335.087 1.438.909 2.051.966

620520 ERKEK/ERKEK ÇOCUK ĠÇĠN GÖMLEK; PAMUKTAN 1.649.471 1.846.270 2.014.294

392043 VĠNĠLKLORÜR POLĠMERLERĠNDEN LEVHA, ġERĠTLER,

PLAKA;AĞIRLIK;%6'DAN FAZLA PLASTĠFĠYEN ĠÇEREN 1.177.035 1.478.736 1.999.874

630260 TUVALET VE MUTFAK BEZLERĠ [PAMUKTAN (HAVLU

MENSUCATTAN)] 1.421.628 1.698.525 1.949.945

180690 DĠĞER ÇĠKOLATA, KAKAO ĠÇEREN GIDA MÜSTAHZARLARI 1.668.408 1.909.106 1.937.479

610821 KADIN/KIZ ÇOCUK ĠÇĠN SLĠPLER VE KÜLOTLAR; PAMUKTAN

(ÖRME VEYA KROġE) 1.568.662 2.112.718 1.905.814

830242 MOBĠLYALAR ĠÇĠN ADĠ METALLERDEN DĠĞER DONANIM,

TERTĠBAT VB. EġYA 1.264.094 1.824.204 1.895.407

391729 TÜPLER, BORULAR, HORTUMLAR (SERT) DĠĞER PLASTĠKLERDEN 205.671 199.179 1.893.106

870899 KARA TAġITLARI ĠÇĠN DĠĞER AKSAM, PARÇALARI 1.703.024 2.145.243 1.818.505

392190 PLASTĠKTEN DĠĞER LEVHA, YAPRAK, PELĠKÜL, VARAK VE

LAMLAR 1.365.362 1.711.821 1.812.385

848180 DĠĞER MUSLUKÇU EġYASI 1.058.471 1.413.139 1.737.745

841850 VĠTRĠN, TEZGAH VB. TĠPĠ SOĞUTUCU-DONDURUCULAR 1.181.026 1.068.266 1.734.892

60/67

TÜRKĠYE'NĠN BOSNA HERSEK'TEN ĠTHALATINDA BAġLICA ÜRÜNLER (ABD Doları)

GTIP MADDE TANIMI (GTĠP 6'lı Kod) 2015 2016 2017

151211 AYÇĠÇEĞĠ TOHUMU YAĞLARI; HAM 40.713.229 39.497.687 46.486.669

151219 AYÇĠÇEĞĠ TOHUMU YAĞLARI (DĠĞER) 25.166.314 44.708.187 45.683.321

110100 BUĞDAY UNU/MAHLUT UNU 1.160.813 20.531.651 33.045.285

720449 DĠĞER DÖKÜNTÜ VE HURDALAR 6.539.528 6.387.403 19.224.791

630493 DĠĞER MEFRUġAT EġYASI; SENTETĠK LĠFLERDEN (ÖRME VEYA

KROġE HARĠÇ)

16.115.979 15.972.963 17.822.783

100199 BUĞDAY (MAKARNALIK DURUM BUĞDAYI HARĠÇ) VE MAHLUT;

TOHUMLUK OLMAYAN

5.395.859 20.229.067 10.580.022

100590 MISIR (DĠĞER) 16.687.684 10.365.941 9.671.953

930630 DĠĞER FĠġEKLER VB. AKSAM, PARÇALARI 1.173.023 877.658 8.979.862

480421 TORBA ĠMALĠ ĠÇĠN BĠRĠNCĠ ELYAF (KRAFT) KAĞITLARI;

BEYAZLATILMAMIġ

8.102.829 5.471.117 5.754.256

731822 DEMĠR/ÇELĠKTEN DĠĞER RONDELALAR; DĠġ AÇILMAMIġ 4.320.205 5.192.670 4.949.884

360300 FĠTĠLLER, ĠNFĠLAK FĠTĠLLERĠ, AĞIZ OTLARI/ĠNFĠLAK KAPSÜLLERĠ;

ATEġLEYĠCĠ MADDELER

2.845.470 4.858.459 4.809.243

640299 AYAKKABI; DIġ TABAN YÜZÜ KAUÇUK, DĠĞER 445.907 3.128.022 3.959.669

841330 ĠÇTEN YANMALI PĠSTONLU MOTORLAR YAKIT, YAĞ/SOĞUTMA

POMPALARI

3.495.073 3.215.907 3.895.389

170240 GLĠKOZ VE GLĠKOZ ġURUBU (KURU HALDE AĞIRLIK; %20-%50

FRUKTOZ ĠÇEREN)

475.475 8.985.735 3.649.543

284210 KOMPLEKS/ÇĠFT SĠLĠKATLAR 47.606 65.217 2.978.566

930690 SĠLAHLARA AĠT MERMĠLER VE MÜHĠMMAT 282.042 100.410 2.632.267

120510 REP/KOLZA TOHUMLARI; DÜġÜK ERUSĠK ASĠTLĠ 840.712 2.528.595

291714 MALEĠK ANHĠDRĠT 1.188.075 1.231.090 2.389.980

020130 BÜYÜKBAġ HAYVANLARININ ETLERĠ; KEMĠKSĠZ

(TAZE/SOĞUTULMUġ)

52.314.220 41.551.141 2.241.421

081120 AHUDUDU, DUT, SĠYAH, BEYAZ VE KIRMIZI FRENK VE BEKTAġĠ

ÜZÜMÜ (DONDURULMUġ)

2.364.080 2.987.532 2.210.811

382499 KĠMYA SANAYĠĠ VEYA KĠMYA SANAYĠĠNE BAĞLI SANAYĠLERDE

KULLANILAN DĠĞER KĠMYASAL ÜRÜNLER VE MÜSTAHZARL

2.151.668

120600 AYÇĠÇEĞĠ TOHUMU 129.688 1.793.300

640419 TABANI KAUÇUK/PLASTĠK, YÜZÜ DOKUMA MADDESĠ DĠĞER

AYAKKABI

325.669 688.999 1.520.398

120890 DĠĞER YAĞLI TOHUM VE MEYVELERĠN UN VE KÜSPELERĠ

(HARDAL HARĠÇ)

1.374.070

230630 AYÇĠÇEĞĠ TOHUMU YAĞI ÜRETĠMĠNDEN ARTA KALAN KÜSPE VE

KATI ATIKLAR

1.333.953

170230 GLĠKOZ VE GLĠKOZ ġURUBU (KURU HALDE AĞIRLIK; < 20%

FRUKTOZ ĠÇEREN)

858.904 584.038 1.153.159

210690 DĠĞER GIDA MÜSTAHZARLARI 768.111 878.447 1.141.942

870899 KARA TAġITLARI ĠÇĠN DĠĞER AKSAM, PARÇALARI 10.063 39.578 1.111.748

230230 BUĞDAYDAN ELDE EDĠLEN KEPEK, KAVUZ VE DĠĞER KALINTILAR 57.487 1.104.502

410210 KOYUN VE KUZULARIN YÜNÜ ALINMAMIġ HAM DERĠLERĠ 756.621 660.724 1.073.656

842131 ĠÇTEN YANMALI MOTORLAR ĠÇĠN HAVA FĠLTRELERĠ 408.233 528.705 1.053.820

480431 KRAFT KAĞIT/KARTON (M2 =< 150 GR.) BEYAZLATILMAMIġ 1.147.722 1.111.728 1.027.984

851030 ELEKTRĠKLĠ EPĠLASYON CĠHAZLARI 1.239.407 1.590.617 980.700

110430 HUBUBAT EMBRĠYOLARI-BÜTÜN, YASSILAġTIRILMIġ, FLOKON

HALĠNE GETĠRĠLMĠġ/ÖĞÜTÜLMÜġ

322.964 675.574 844.347

720529 TOZLAR; DÖKME, AYNALI, DEMĠR/ÇELĠK 495.440 725.095 780.360

281820 ALUMĠNYUM OKSĠT (SUNĠ KORENDON HARĠÇ) 283.259 771.112

283630 SODYUM HĠDROJEN KARBONAT [SODYUM BĠKARBONAT

(KARBONAT)]

631.450 1.132.858 755.757

841710 METAL CEVHERLERĠ ĠġLEM FIRINLARI; ELEKTRĠKSĠZ 750.000

991900 EVLĠLĠK, MĠRAS, ÖĞRENCĠ, TABUT, ĠNSANĠ YARDIM KURULUġU,

MALÜL, SAKAT, ENGELLĠ, KĠġĠSEL, YOLCU BERABE

706.368

732310 DEMĠR/ÇELĠKTEN YÜN, SÜNGER VE TEMĠZLEME/PARLATMA ĠÇĠN

EġYA, ELDĠVEN VB

503.897 509.974 627.236

61/67

7.2 YATIRIMLAR

Bosna Hersek Merkez Bankası verilerine göre Mayıs 1994-Aralık 2016 döneminde

Türkiye‟den Bosna Hersek‟e 202 milyon Avro yatırım gerçekleĢmiĢtir. Türkiye‟nin

söz konusu dönemde Bosna Hersek‟e yapılan doğrudan yabancı yatırımlardaki payı %

3,0 olmuĢtur. Bu yatırım miktarı ile ülkemiz, Bosna Hersek‟e en çok yatırım yapan

ülkeler sıralamasında 11. sırada yer almaktadır. Bununla birlikte, Dayton

AnlaĢması‟ndan günümüze kadar Türkiye‟nin Bosna Hersek‟te faaliyet gösteren

Ģirketleri ve diğer kurum ve kuruluĢları vasıtasıyla ülkeye yaptığı katkı 1 milyar

Avro‟nun üzerinde bulunmaktadır1.

Türk Ģirketi Sektör BiH ġirketi Yatırım Türü

Kastamonu Entegre Üretim

"Natron-Hayat"

d.o.o. Maglaj ÖzelleĢtirme

Soda Sanayii A.ġ. Üretim

„Sisecam Soda

Lukavac“ d.o.o. ÖzelleĢtirme

T.C. Ziraat Bankası Bankacılık

"Ziraat Bank BH"

d.d. Sarajevo Greenfield

Söz konusu dönem içinde 2009 yılında Türkiye‟den Bosna Hersek‟e ciddi miktarda

yatırım yapılmıĢtır. 2009 yılında gerçekleĢtirilen yatırım miktarı toplam 94,90 milyon

Avro‟ya ulaĢmıĢ olup, bu rakam 1994-2012 dönemindeki toplam yatırımların %

64‟üne tekabül etmektedir.

Türkiye‟den Bosna Hersek‟e yönelik olarak bugüne kadar yapılan en önemli yatırımlar

olarak bankacılık sektöründe Ziraat Bankası (ilk yabancı sermayeli yabancı banka),

üretim sektöründe ise ''Natron-Hayat'' (Hayat Holding tarafından özelleĢtirme

kapsamında alınmıĢ olup, kraft kağıdı ve karton ambalaj üretmektedir), ġiĢecam

(Lukavac‟ta soda üretimi yapmaktadır) yer almaktadır.

Bosna Hersek‟te ticari faaliyette bulunan ve MüĢavirliğimiz firma veritabanına kayıt

iĢlemi gerçekleĢtiren yaklaĢık 100 civarında Türk Ģirketi bulunmaktadır.

1 2017 yılına iliĢkin resmi veriler BH Merkez Bankası tarafından raporun yayımlandığı Mayıs 2018 itibariyla

açıklanmamıĢtır.

62/67

7.3 ĠKĠLĠ ANLAġMALAR VE PROTOKOLLER

Bosna Hersek ile Türkiye arasından imzalanan anlaĢmalar, protokoller,

gerçekleĢtirilen KEK toplantıları ile Üçlü Ticaret Komitelerine iliĢkin bilgiler

aĢağıdaki tabloda yer almaktadır.

BOSNA HERSEK ĠLE TÜRKĠYE ARASINDA ĠMZALANAN ANLAġMA VE PROTOKOLLER

ANLAġMA / PROTOKOL ĠMZA TARĠHĠ YÜRÜRLÜĞE GĠRĠġ

TARĠHĠ

Ticaret ve Ekonomik ĠĢbirliği AnlaĢması 7 Kasım 1995 3 Ocak 1997

YKTK AnlaĢması 21 Ocak 1998 29 Ocak 2002

Karayolu TaĢımacılığı AnlaĢması 21 Ocak 1998 14 Ocak 2002

Serbest Ticaret AnlaĢması 3 Temmuz 2002 1 Temmuz 2003

STA AnlaĢmasına iliĢkin EUR 1. DolaĢım Sertifikaları

Yönetmeliği 15 Eylül 2003

Türkiyr RG: 15 Eylül

2003/25230

Sosyal Güvenlik SözleĢmesi ve Sosyal Güvenlik

SözleĢmesi'nin Uygulamasına ĠliĢkin Ġdari AnlaĢma 27 Mayıs 2003 1 Eylül 2004

Gümrük Ġdarelerinin KarĢılıklı YardımlaĢmasına Dair

AnlaĢma 3 Temmuz 2002 1 Ağustos 2004

Veterinerlik Alanında ĠĢbirliği AnlaĢması 13 Aralık 2002 Türkiye RG: 23 Ocak 2003

Bitki Koruma ve Bitki Karantina Alanında ĠĢbirliği

Protokolü 13 Aralık 2002 Türkiye RG: 23 Ocak 2003

Çifte Vergilendirme Önlenmesi AnlaĢması 16 ġubat 2005 1 Ocak 2009

Hukuki ve Ticari Konularda Adli ĠĢbirliği AnlaĢması - BH RG: 28 Ekim 2005/10

Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) II - Protokolü 22-24 Kasım 2004 24 Kasım 2004

Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) III - Protokolü 14 Mayıs 2009 14 Mayıs 2009

Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) IV - Protokolü 26-27 Haziran 2012 27 Haziran 2012

TR-BH-SRB Üçlü Ticaret Komitesi'nin Kurulmasına

ĠliĢkin Deklarasyon 14 Mayıs 2013 14 Mayıs 2013

TR-BH-SRB Üçlü Ticaret Komitesi – I. Dönem,

Bakanlararası Sonuç Bildirgesi ve Uygulama Usul ve

Esasları

18 Ağustos 2015 18 Ağustos 2015

TR-BH-SRB Üçlü Ticaret Komitesi – II. Dönem, Orta

Vadeli Program ve Programın Eylem Planı 19 Ekim 2015 19 Ekim 2015

TR-BH-SRB Üçlü Ticaret Komitesi – III. Dönem,

Bakanlararası Sonuç Bildirgesi 26 Ekim 2016 26 Ekim 2016

Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) V - Protokolü 7-8 Aralık 2017 7-8 Aralık 2017

Bosna Hersek, ticaretin kolaylaĢtırılması ve yerli/yabancı yatırımcılar için elveriĢli bir

iĢ ortamı sağlanması amacıyla ikili ve çok taraflı serbest ticaret anlaĢmaları

imzalamıĢtır. Bu anlaĢmalar, Arnavutluk, Hırvatistan, Karadağ, Kosova, Makedonya,

Moldova ve Sırbistan'ın içerisinde yer aldığı ve 2007 yılı Kasım ayından bu yana

yürürlükte olan Orta Avrupa Serbest Ticaret AnlaĢması (CEFTA) ile Türkiye ile

63/67

imzalanıp 2003 yılından bu yana yürürlükte bulunan serbest ticaret anlaĢmasıdır. 1

Temmuz 2013 itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan Hırvatistan, CEFTA kapsamından

çıkmıĢ bulunmaktadır.

Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında imzalanmıĢ ve 2008 yılı Temmuz ayından

bu yana yürürlükte bulunan "Ticaret ve Ticaretle Alakalı Konularda Geçici AnlaĢma"

kapsamında, Avrupa Birliği tarafından Bosna Hersek'e belirli ürünlerde imtiyazlı dıĢ

ticaret imkanı tanınmıĢtır. Bu bağlamda, Bosna Hersek menĢeli ürünlerin Avrupa

Birliği piyasasına giriĢi ve Avrupa Birliği'nin Bosna Hersek'e ihracatında tercihli

sistem uygulanmaktadır. Diğer taraftan, 1 Haziran 2015 itibariyle Avrupa Birliği-

Bosna Hersek arasındaki Ġstikrar ve ĠĢbirliği AnlaĢması yürürlüğe girmiĢ bulunmakta

olup, Bosna Hersek tarafından yerine getirilmesi öngörülen taahütler dahilinde ülkenin

öncelikle aday ülke statüsüne hazırlanmasını ve bu kapsamda kademeli olarak Avrupa

Birliği ve Bosna Hersek arasında bir serbest ticaret alanının oluĢmasını

hedeflemektedir. Ayrıca, Bosna Hersek 2000 yılından bu yana Avrupa Birliği'nin

otonom ticaret önlemlerinden de faydalanmaktadır. Bosna Hersek ile ABD, Belarus,

Ġsviçre, Japonya, Kazakistan, Norveç, Rusya ve Yeni Zelanda arasında

GenelleĢtirilmiĢ Tercihler Sistemi uygulanmakta olup, ayrıca Bosna Hersek ile Ġran

arasında tercihli ihracat rejimi bulunmaktadır.

2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek ile

Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri Ġsviçre, Ġzlanda, LihtenĢtayn, Norveç)

arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret AnlaĢması imzalanmıĢtır. EFTA ile

Serbest Ticaret AnlaĢması 01 Ocak 2015 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir.

Bosna Hersek-Türkiye Serbest Ticaret AnlaĢması uyarınca, Bosna Hersek‟ten

ülkemize ithal edilecek ürünlerden (bazı tarım ve hayvancılık ürünleri hariç olmak

üzere) gümrük vergisi alınmamaktadır. Ancak, ülkemizden Bosna Hersek‟e ihraç

edilen tüm ürünler gümrük vergilerinden muaftır.

8. FĠRMALAR ĠÇĠN YARARLI BĠLGĠLER

8.1 YIL ĠÇĠNDE DÜZENLENEN BAġLICA FUARLAR

Bosna Hersek‟te her yıl irili ufaklı yaklaĢık 30 kadar fuar düzenlenmekte olup, bu

fuarların çoğu yerel/bölgesel nitelikte ve nispeten küçük fuarlardır. Ülkede

ihracatçılarımız açısından önem arz eden ve katılımında fayda görülen fuarlar aĢağıda

yer almaktadır.

Mostar Uluslararası Ekonomi Fuarı: Nisan ayında Mostar‟da düzenlenen bir

fuar olup, genel nitelikli bir fuardır. 2016 yılında ilk defa ülkemiz Partner Ülke

statüsü ile katılım sağlamıĢtır.

ZEPS: Ekim ayında Zenica‟da düzenlenen bir fuar olup, genel nitelikli ve

Bosna Hersek‟te düzenlenen en büyük fuardır.

64/67

INTERIO: Mart ayında Saraybosna‟da düzenlenen fuar, mobilya ve

aksesuarları da dahil olmak üzere ev içi ürünler ve ev dekorasyonu sektörlerini

kapsamaktadır.

ENERGA-Uluslararası Enerji Fuarı: GeçmiĢ yıllarda Tuzla Ģehrinde

düzenlenmekte olan ve bu sene Haziran ayında Saraybosna‟da düzenlenen

fuar enerji sektörünün bütün segmentlerini hedeflemektedir.

ĠnĢaat Fuarı: Mart ayında Banja Luka‟da düzenlenmektedir.

Turizm Fuarı: Mayıs ayında Lukavac‟da düzenlenmektedir.

Kitap Fuarı: Nisan ayı içerisinde Saraybosna‟da düzenlenmektedir.

Bosna Hersek‟te yıl içerisinde düzenlenen bütün fuarlar ve etkinliklere iliĢkin

bilgilere http://komorabih.ba/wp-content/uploads/2018/02/Kalendar-sajmova-i-

manifestacija-u-Bosni-i-Hercegovini-2018.pdf adresinden ulaĢılabilmektedir.

8.2 KURUM VE KURULUġLARIN ĠRTĠBAT BĠLGĠLERĠ

Bosna Hersek'te ticari ve ekonomik iliĢkilerde faaliyet gösteren önemli kurum ve

kuruluĢların isimleri ve irtibat bilgileri Ģu Ģekildedir:

Bosna Hersek Hükümeti (www.vijeceministara.gov.ba)

Bosna Hersek DıĢ Ticaret ve Ekonomik ĠliĢkiler Bakanlığı

(www.mvteo.gov.ba)

Bosna Hersek Federasyonu Hükümeti (www.fbihvlada.gov.ba)

Republika Srpska Hükümeti (www.vladars.net)

Bosna Hersek Dolaylı Vergilendirme Ġdaresi (www.uino.gov.ba)

Bosna Hersek Merkez Bankası (www.cbbh.ba)

Bosna Hersek Ġstatistik Kurumu (www.bhas.ba)

Bosna Hersek Ekonomik Planlama Müdürlüğü (http://www.dep.gov.ba)

Bosna Hersek DıĢ Ticaret Odası (www.komorabih.ba)

Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı (FIPA) (www.fipa.gov.ba)

Bosna Hersek Standartlar Enstitüsü (www.bas.gov.ba)

Bosna Hersek Metroloji Enstitüsü (www.met.gov.ba)

Bosna Hersek Entellektüel Mülkiyet Enstitüsü (www.ipr.gov.ba)

Bosna Hersek Federasyonu Ġstatistik Kurumu (www.fzs.ba)

Bosna Hersek Federasyonu Ticaret Odası (www.kfbih.com)

Republika Srpska Ticaret Odası (www.komorars.ba)

Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Kurumu (www.fba.ba)

Republika Srpska Bankacılık Kurumu (www.abrs.ba)

Bosna Hersek Federasyonu ÖzelleĢtirme Kurumu (www.apf.com.ba)

Republika Srpska Yatırım ve Kalkınma Bankası (Republika Sırpska‟daki

ÖzelleĢtirmeleri Yürüten Kurum) (http://www.irbrs.org)

Bosna Hersek Federasyonu Haber Ajansı (www.fena.ba)

65/67

8.3 BiH Ġġ ORTAMI HAKKINDA KISA BĠLGĠLER

Bosna Hersek‟te faaliyette bulunan/bulunmayı planlayan iĢ adamları, yatırımcılar ve

müteahhitlik firmalarının göz önünde bulundurmalarında fayda görülen hususlar Ģu

Ģekilde sıralanabilir:

Vize Muafiyeti: Türk vatandaĢları Bosna Hersek‟e giriĢlerinde vize

uygulamalarından muaftırlar. Bu durum, gerek iki ülke arasındaki

münasebetlerin daha da geliĢmesine gerekse iĢ ve yatırım amaçlı pazar

araĢtırması ziyaretlerinin daha esnek takvimlerle ve daha sık biçimde

yapılmasına olanak sağlamaktadır.

Ülkenin Birçok Üründe DıĢa Bağımlılığı: Ülkenin gıda, içecek ve tekstil

baĢta olmak üzere birçok üründe dıĢa bağımlı ve net ithalatçı olması, ülkemiz

firmalarının Bosna Hersek pazarındaki bu açığı ya ticari bağlantılarını

arttırarak ya da arz açığı olan sektörlerde ülkeye yatırım yaparak

değerlendirebilecekleri düĢünülmektedir.

Ülkenin GeliĢme Potansiyeli: Bosna Hersek, ihtiyaç duyulan alt ve üst yapı

yatırımları ve enerji projeleri ile önemli bir potansiyel barındırmakta olup, bu

geliĢim döneminde açılmakta olan ihalelere yakın ilgi gösterilmesinin isabetli

olacağı düĢünülmektedir.

Ülkenin Avantajlı Konumu: Ülkenin Avrupa pazarlarına yakınlığı ve geçiĢ

noktasında olması, burada ticaret ve yatırım yapmak isteyen Ģirketler için

avantaj teĢkil etmektedir. Buna ilaveten, Bosna Hersek ile Türkiye arasında bir

Serbest Ticaret AnlaĢması‟nın bulunması, Bosna Hersek‟in CEFTA üyesi

olması, AB ile tercihli ticaret sisteminin bulunması, EFTA ile yakın bir zaman

öncesinde Serbest Ticaret AnlaĢması imzalamıĢ olması ve birçok ülke ile

tercihli ticaret sisteminin bulunması, ticari ve ekonomik açıdan bu ülkede

faaliyette bulunmayı düĢünen firmaların diğer pazarlara giriĢlerinde Bosna

Hersek‟i bir üs olarak kullanabilmeleri imkanını sunmaktadır. Diğer bir

deyiĢle, Bosna Hersek yaklaĢık 4 milyon nufüsa sahip küçük bir ülke olmasına

rağmen, buraya yatırım yapmak isteyen firmaların pazarın küçüklüğünden

ziyade, çevre ülkelere ve AB pazarına giriĢte Bosna Hersek‟i bir hareket

noktası olarak değerlendirmelerinde yarar bulunduğu düĢünülmektedir.

Ülkenin Doğal Kaynaklar Bakımından Zenginliği: Özellikle orman ürünleri,

kömür, su vs. bakımından zengin olması, bu kaynaklara yönelik sektörlerde

ticaret ve yatırım olanaklarını arttırmaktadır.

Nitelikli ĠĢ Gücü ve Maliyet Avantajları: Ülkenin müteahhitlik sektöründe

nitelikli ve teknik açıdan eğitimli iĢ gücüne sahip olması inĢaat faaliyetlerinin

sorunsuz iĢlemesi açısından önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca, inĢaat

maliyetlerinin Avrupa standartlarına oranla uygun olması müteahhitlik sektörü

açısında avantaj teĢkil etmektedir.

66/67

Projelerin Finansmanı: Bosna Hersek‟teki enerji ve otoyol ihalelerinde

finansmanın büyük kısmı yabancı sermaye tarafından karĢılanmaktadır.

Ülkemiz firmalarının bu ülkede yapacakları yatırımlarda ihtiyaç duyacakları

uzun vadeli finansman konusunda bu hususu dikkate almalarında yarar

bulunmaktadır.

Uzun Vadeli Strateji Eksikliği: Diğer ülke firmalarının (Hırvatistan ve

Slovenya baĢta olmak üzere) Bosna Hersek‟te açılması muhtemel ihalelere

ilgilerinin çok uzun bir zamana yayıldığı, bu konuda gerek kamu gerekse diğer

kurumlar nezdinde uzun zamandır lobi yapıldığı, hatta bu konuda kamu

kurumları tarafından yapılan teknik çalıĢmalara dahi katkı sağlandığı

görülmektedir.

Bosna Hersek’teki YönetiĢim Sorunları: Bosna Hersek‟in idari yapısı üç

etnik gruba dayanması nedeniyle çok katmanlı bir yapı arz etmektedir. Bu idari

yapıdaki karar vericileri ve karar vericileri yönlendirilenleri teĢhis etmek ilk

baĢta her zaman mümkün olamayabilmektedir. Bu nedenle, ülkemizden Bosna

Hersek pazarına girmeyi planlayan firmaların gerek ticari gerekse ihale

süreçleri gibi konularda makul bir süre öncesinden bir öğrenme sürecinden

geçmelerinin yararlı olacağı düĢünülmektedir.

Yerli Ortak ġartı: Bosna Hersek‟te bilhassa enerji ve inĢaat sektörlerinde

açılması planlanan ihalelerin büyük çoğunluğunun yerli ortak Ģartına

bağlanması beklenmekte olup, yerli ortağın kapasitesi ve etkinliğinin de

ihalenin baĢarılı sonuçlanmasında etkili olacağı düĢünülmektedir. Bunun için

de, firmalarımızın ihale açılmadan makul bir süre öncesinde çalıĢmalara

baĢlamaları önem arz etmektedir.

Ticaret ve Yatırım Faaliyetleri Hakkında Değerlendirme: Bosna Hersek

temel ekonomik göstergeler açısından (enflasyon, büyüme oranları, faiz vb.)

riskin yüksek olmadığı bir ülke olarak değerlendirilmekte olup, yatırım ve

ticaret bakımından idari yapının insiyatifine büyük ölçüde ihtiyaç duymayan

firmaların bu konudaki çalıĢmalarına ara vermemesi tavsiye edilmektedir. Zira,

Bosna Hersek de dahil olmak üzere, Batı Balkanlar‟da yer alan ülkelerin,

Avrupa Birliği ile bütünleĢme süreci çerçevesinde, ılımlı büyüme oranlarını

büyük ölçüde kesintisiz olarak sürdürecekleri beklenmektedir. Bu kapsamda,

ticaret boĢluk sevmez tezinden hareketle, ülkemiz firmaları tarafından özellikle

ticarette doldurulmayan boĢluğun baĢka ülkelerin firmaları tarafından

doldurulacağı ve ilk gelenin her zaman daha avantajlı bir konumda olacağı

dikkate alındığında, firmalarımızın özellikle ticarette sürdürülebilir pazar

paylarını elde etmeleri açısından hızlı hareket etmeleri gerektiği

düĢünülmektedir. Buna ilaveten, yatırımlarda etkin bir pozisyon alınarak

bilhassa ülkenin net ithalatçı olduğu sektörler ile enerji ve müteahhitlik

alanlarına yatırım yapılmasında fayda görülmektedir.

67/67

9. KAYNAKÇA

- Bosna Hersek Ġstatistik Kurumu. “İstatistikler”, (http://www.bhas.ba)

- Bosna Hersek Ekonomik Planlama Müdürlüğü. “2017 yılı Yıllık Rapolar”

(http://www.dep.gov.ba)

- Bosna Hersek DıĢ Ticaret Odası. (February 2018). “Overview and Analysis of Foreign

Trade Exchange of Bosnia and Herzegovina for the Period January-December

2017/2016”.

- Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı. “İstatistikler, Raporlar ve Broşürler”,

(http://www.fipa.gov.ba)

- T.C. Ekonomi Bakanlığı. “Dış Ticaret Verileri”, (http://www.ekonomi.gov.tr)

- Bosna Hersek Merkez Bankası. “İstatistikler”, (http://www.cbbh.ba)

- Bosnia Daily, Poenta d.o.o. Saraybosna. “Çeşitli Sayılar”

- B&H Business Daily, Poenta d.o.o. Saraybosna. “Çeşitli Sayılar”

- Economist Intelligence Unit. “Country Report: Bosnia and Herzegovina”,

(www.eiu.com)

- Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Ajansı. “Raporlar”, (http://www.fba.ba)

- Republika Srpska Bankacılık Ajansı. “Raporlar”, (http://www.abrs.ba)

- BBC News. “Bosnia Herzegovina Timeline”,

(http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1066981.stm)

- Bosna Hersek ĠletiĢim Düzenleme Ajansı. (http://rak.ba)

- Dünya Sağlık Örgütü (http://www.who.int/en/)

- CIA World Factbook (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-

factbook/geos/bk.html)