Dokument për politika publike
Përmirësimi i qasjes në të drejta dhe mbrojtja e refugjatëve dhe e
migrantëve, me fokus grupet e rrezikuara
Shkup, Nëntor 2017
2
Botues: Shoqata Qytetare Legis
Redaktor: Dr. Tërpe Stojanovski
Autorë:
Mr. Jasmina Gollubovska, Legis
Mersiha Smailoviq, Legis
Në bashkëpunim me Mekanizmin Kombëtar Preventiv Kundër Torturës dhe
Departamentin për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve pranë Zyrës së Avokatit të
Popullit të RM-së
Ky produkt është përgatitur në kuadër të projektit “Qasja në të drejta dhe mbrojtja e grupeve të rrezikuara
të njerëzve të njohur si refugjatë ose migrantë” i financuar nga “Unitarian Universalist Service Committee”
të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Mendimet dhe qëndrimet e paraqitura në këtë përmbajtje jo
gjithmonë i pasqyrojnë mendimet dhe qëndrimet e donatorit. Botues, Legis i përfaqësuar nga kryetari
Jasmin Rexhepi; redaktor, Dr. Tërpe Stojanovski-ekspert; autorë, Мr. Jasmina Gollubovska, Mersiha
Smailoviq-kandidate e studimeve master; lektor Agim Avdiu ; përpunimi grafik dhe shtypi, Relativ CIP –
Katalogizimi i publikimit.
Përmbajtja:
3
Hyrje ............................................................................................................. 4 Metodologjia e hulumtimit……………………………………………………….6 1. Të drejtat e refugjatëve dhe e të huajve në Republikën e Maqedonisë me fokus gratë dhe fëmijët ................................................................................. 7 2.1. Qasja në territor, e drejta e azilit dhe e mbrojtjes së përkohshme të refugjatëve dhe migrantëve ........................................................................ 11 2.1.1 Qasja në territor ................................................................................. 12 2.1.2 Qasja në të drejtën e azilit dhe në mbrojtje të përkohshme ............... 14 2.1. 3 E drejta e lëvizjes në dhe jashtë qendrave kufitare tranzite për azilkërkues dhe të huaj ............................................................................... 17 2.3. Qasja e grupeve të rrezikuara, gra dhe fëmijë, në të drejta dhe mbrojtje në flukset e refugjatëve dhe flukset e përziera të migracionit ..................... 19 3. Përfundime ............................................................................................. 23 4. Rekomandime ........................................................................................ 23 Literatura e përdorur ................................................................................... 27
Hyrje
Në vitin 2015, më shumë shtete të Evropës duke përfshirë edhe Maqedoninë u
përballën me krizë humanitare si rezultat i luftërave disavjeçare, konflikteve të
armatosura, varfërisë dhe faktorëve tjerë socio-ekonomik dhe politik të cilët kontribuuan
dhe edhe më tej kontribuojnë në rritjen e migrimi të njerëzve drejt kontinentit evropian si
dhe Azisë Perëndimore dhe Jugore dhe drejt Afrikës. Organizata Ndërkombëtare e
Migrimit (IOM) njoftoi për numrin e rritur të njerëzve nga lëvizjet e përziera të migrimit
drejt Greqisë ose duke krahasuar: në vitin 2014 në kontinentin evropian kanë arritur
34.442 njerëz përmes Greqisë dhe 170.100 të tjerë përmes Italisë, përderisa në vitin 2015,
853.650 njerëz kanë hyrë përmes Greqisë e 153.842 përmes Italisë, kurse deri më 29 maj
2016 në Evropë kanë hyrë 156.364 njerëz përmes Greqisë dhe 46.856 përmes Italisë. Në
vitin 2014, 2015 dhe 2016 janë regjistruar gjithsejtë 1.415.254 njerëz të cilët kanë
kërkuar status refugjati ose azili. Pas mbylljes së të ashtuquajturës ‘ruta drejt Evropës’,
duke filluar me Republikën e Turqisë në mars të vitit 2016 si dhe me hapjen e zyrave
administrative për azilkërkues dhe/ose tjetër lloj mbrojtjeje në shtetet anëtare të UE në
Greqi, numri i personave të sapo arritur është zvogëluar përreth 90% krahasuar me 2015
dhe 2016.1 Kjo statistikë flet për rritjen e migrimit të njerëzve drejt Evropës, ndërsa është
kryesisht për shkak të rritjes së numrit të refugjatëve si rezultat i konflikteve të
brendshme në Egjipt dhe Libi ose luftës në Siri e cila filloi në vitin 2011. Sipas të
dhënave zyrtare të Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB), vetëm lufta në Siri ka
krijuar 6 milionë njerëz të shpërngulur brenda vendit dhe 5 milionë të tjerë të shpërngulur
jashtë vendit, kurse statistikat e IOM tregojnë për fatin se një numër i vogël i refugjatëve
për një periudhë relativisht të shkurtër, janë nisur drejt Evropës.2
Republika e Maqedonisë u gjend në hartën transite të të ashtuquajturës ‘ruta e
migracionit’ përmes Detit Mesdhe dhe Evropës Juglindore (EJL), duke e pasur parasysh
kufirin jugor me Republikën e Greqisë dhe rolin e saj në menaxhimin e krizës humanitare
si shtet anëtar i Unionit Evropian (UE). Numri i njerëzve që kalonin transit/migronin në
shtet shënoi rritje në tetor të vitit 2014, kurse dukshëm u rrit në fillim të vitit 2015,
gjegjësisht atëherë kur njerëzit ishin të detyruar që në këmbë ta kalojnë territorin përmes
rrugëve jo të sigurta, pyjeve dhe hekurudhave ose me biçikleta të vjetra etj. Domethënë
në këtë periudhë (tetor 2014 – gusht 2015), qeveria ia kishte lënë tërësisht përgjigjen
humanitare organizatave qeveritare dhe joqeveritare, lokale dhe ndërkombëtare, grupeve
të qytetarëve të cilët dolën vullnetarë përgjatë rrugëve jo të sigurta e hekurudhave.
Epilogu i mospjesëmarrjes së qeverisë nënkuptonte mohimin arbitrar të lirisë së
rreth 300 të huajve në qendrën e pranimit të të huajve në Gazi Babë, Shkup dhe si rezultat
i shtypjes nga organizatat lokale, mes të cilave edhe Legisit dhe Avokatit të Popullit si
organ shtetëror, më pas të transferuar në qendrën e hapur për azilkërkues në Vizbeg
1 IOM Arrivals by sea in the Mediterranean 2014-2016: https://www.iom.int/news/mediterranean-migrant-arrivals-2016-160547-deaths-488; IOM: MIGRATION FLOWS TO EUROPE
- 2017 QUARTERLY OVERVIEW - MARCHhttp://migration.iom.int/docs/Q1_2017_statistical_Overview.pdf 2 UNHCR: Total number of Syrian refugees exceeds four million for first time http://www.unhcr.org/news/press/2015/7/559d67d46/unhcr-total-number-syrian-refugees-exceeds-four-million-first-time.html, july 2015
5
përkrah Shkupit. Një pjesë e këtyre personave ishin dëshmitarë në procedura për
vërtetimin e përgjegjësisë për veprën penale “kontrabandë” dhe ishin vendosur në
qendrën e pranimit për të huaj në Gazi Babë, me shtetas të huaj të dyshuar për kryerjen e
veprave penale ku edhe pretendohet se janë bërë shkelje të të drejtave të njeriut të
theksuara në raportin e organizatës ndërkombëtare joqeveritare “Hjuman Rajts Uaç”3
Pjesëmarrja e rritur e qytetarëve të cilët ofronin ndihmë në stacionet hekurudhore
dhe përgjatë hekurudhave nga Gjevgjelia deri në Tabanoc si pikë-dalje, por edhe ngjarjet
tragjike si vdekja e 14 personave të shkelur nga trenat, shtypja nga kufiri jugor dhe
ngjarje të tjera e bënë qeverinë e atëhershme që ta marrë kontrollin në teren në parimin e
kufijve të hapur me hapjen e pikave shtesë të kontrollit në kufirin jugor dhe atë verior
afër zonave kufitare në Gjevgjeli dhe Tabanoc.4 Parimi i kufijve të hapur zgjati rreth 3
muaj dhe më pas më 19 gusht 2015, qeveria, sipas Ligjit për Menaxhimin me Kriza,
shpalli gjendje krize për 30 ditë në kufirin jugor dhe atë verior. Kjo gjendje me
vazhdimin e seancës së fundit në Kuvend është paraparë që të zgjatë deri më 31.12.2017.5
Me shpalljen e gjendjes së krizës, u hap mundësia e hapjes së qendrave të përkohshme
transite, në të cilat për dallim nga koordinimi i deriatëhershëm qytetar për t’u ndihmuar
njerëzve, kontrollin e morën institucionet e shtetit.
Në këtë periudhë u bënë ndryshime të shumta në Ligjin për Azil dhe Mbrojtje të
Përkohshme (LAMP) pa u konsultuar ekspertët publik, me çka në vend që të përshtaten
ligjet me standardet evropiane dhe ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të njeriut si
dhe konventën lidhur me statusin e refugjatëve (viti 1951), u rrit pasiguria juridike për
azilkërkuesit potencialë dhe kërkuesit e mbrojtjes, kurse kritikat e drejtuara dhe
iniciativat e organizatave joqeveritare dhe Avokatit të Popullit për tërheqje të këtyre
amendamenteve, nuk u pranuan.6
Për shkaqet e lartshënuara si dhe për shkak të nevojës për shikimin e tërësishëm të
ambientit juridik dhe politik me të cilin ballafaqohen azilkërkuesit dhe kërkuesit e
mbrojtjes së përkohshme, Legis ka bërë hulumtim në teren si dhe hulumtim juridik për
qasjen në të drejta dhe mbrojtje të personave të njohur si refugjatë dhe migrantë, me
3 Report on detention center Gazi Baba, Human Rights Watch, 2015: , https://www.hrw.org/report/2015/09/21/though-we-are-not-human-beings/police-brutality-against-migrants-and-asylum Observations on the situation of asylum-seekers and refugees in the former Yugoslav Republic of Macedonia, UNHCR, August 2015. Raporti vjetor i Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në RM për krimin nga urrejtja: “Kah fundi i vitit 2014 dhe gjatë vitit 2015, vendi vërejti një numër të madh të refugjatëve të cilët e kalonin vendin transit, në tentim që të hyjnë në zonën Shengen. 21 nga gjithsejtë 44 incidente (48%) në vitin 2014 përfshijnë sulmin ose vjedhjen (duke përfshirë edhe vjedhjet e armatosura) ndaj refugjatëve ose migrantëve gjatë kalimit të tyre transit nëpër vend. Në këto incidente, më së paku 62 (pothuajse 50% e viktimave të regjistruara), shtetas të Sirisë, Afganistanit, Irakut dhe Marokut ndihen viktima të krimeve të urrejtjes.” http://www.mhc.org.mk/system/uploads/redactor_assets/documents/1617/ZLOSTORSTVA_OD_OMRAZA_2015_MK.pdf 4 “Народен Правобранител, Годишен извештај за состојбите со човековите права, 2015 г, http://ombudsman.mk/upload/Godisni%20izvestai/GI-2015/GI_2015-za_pecat.pdf Годишен извештај на Легис за состојбите со бегалската и хуманитарна криза, 2015 г., http://legis.mk/uploads/LEGIS_Annual-Report_2015.pdf Годишен извештај за состојбите со човековите права, 2015, Хелсиншки комитет за човекови права на РМ. http://www.mhc.org.mk/system/uploads/redactor_assets/documents/1929/GODISEN_IZVESTAJ_2015_mk.pdf 5 Службен весник на Република Македонија“ бр.162/15 и 59/16, до 31.12.2015 г. продолжена во 2016, и финално на Седмата седница на Собранието на Република Македонија, одржана на 29 јуни 2017 година продолжена до 31.12.2017 г. 6 ИНИЦИЈАТИВА за измени на Законот за азил и привремена заштита:
http://ombudsman.mk/upload/Inicijativi/Inicijativa-Zakon%20za%20azil-2016.pdf
6
fokus në kategoritë e rrezikuara - gratë dhe fëmijët. Hulumtimi është bërë në
bashkëpunim me mekanizmin preventiv ndaj torturës dhe departamentin për të drejtat e
fëmijëve pranë zyrës së Avokatit të Popullit e me qëllim të verifikimit të të metave
sistematike juridike si dhe propozimit të zgjidhjeve për përmirësimin e kornizës juridike
dhe qasjes politike ndaj çështjeve lidhur me azilkërkuesit dhe kërkuesit e mbrojtjes së
përkohshme në Republikën e Maqedonisë.
Rezultatet nga analizat në terren janë të paraqitura në këtë dokument për politika
publike, përmbajtja e të cilit në tekstin e mëtejshëm ofron informata për:
Standardet ndërkombëtare për qasje në dhe mbrojtje të të drejtave të njeriut si
dhe konsolidimi i legjislaturës kombëtare, në kapitullin e parë,
Shkeljet e të drejtave të njeriut të hasura më shpesh me fokus në grupet e
rrezikuara të njerëzve me nevojë për mbrojtje ndërkombëtare, në të dytin dhe
Përfundimet dhe rekomandimet për përmirësim të qasjes në të drejta dhe
mbrojtjes së azilkërkuesve në Republikën e Maqedonisë.
Metodologjia e hulumtimit
Legis e ka filluar implementimin e projektit “Qasja në të drejta dhe mbrojtja e
grupeve të rrezikuara të njohur si refugjatë dhe migrantë” me përkrahjen financiare të
„Unitarian Universalist Service Committee“ në mars të vitit 2017.
Për këtë qëllim, në aktivitetet e projektit ishin paraparë edhe hulumtimet në terren
si dhe hulumtimet nga zyra e gjendjes së qasjes në të drejta dhe mbrojtje nga cenimi i të
drejtave të njeriut të personave të cilët llogariteshin si refugjatë ose migrantë, pavarësisht
statusit të tyre juridik si dhe mënyrës se si kishin hyrë në territorin e Republikës së
Maqedonisë, në bashkëpunim me zyrën e Avokatit të Popullit. Hulumtimi ka të bëjë me
tërë popullatën, por me fokus në grupet e rrezikuara siç janë gratë dhe fëmijët, duke pasur
parasysh nevojat e tyre specifike.
Qëllimet e hulumtimit janë: 1.Të përcaktohen cenimet e mundura të të drejtave të njeriut te gratë dhe fëmijët
si viktima potenciale të grupeve të organizuara kriminale, organeve shtetërore, migrimit
të parregullt ose dëbimit ilegal ose qasjes së kufizuar në territor.
2.Të rriten kapacitetet e institucioneve kompetente dhe organeve të cilat janë në
kontakt me gra dhe fëmijë (refugjatë dhe migrantë) në drejtim të kuptimit të nevojave të
tyre dhe shërbimeve në përputhshmëri vendndodhjen gjeografike si dhe qasjen në të
drejta dhe mbrojtjen e tyre.
Rezultate të pritshme janë:
а. Identifikimi i shkeljeve më të shpeshta të të drejtave të azilkërkuesve dhe/ose
kërkuesve të mbrojtjes së përkohshme si dhe të huajve të pa dokumentuar me fokus te
gratë dhe fëmijët, dhe
b. Dokument për politika publike i cili jep rekomandime për përmirësim të
mbrojtjes si dhe për mekanizmat preventiv të shkeljeve të lartpërmendura nga ana e
institucioneve relevante në republikën e Maqedonisë.
7
Në përputhje me nevojat e hulumtimit si dhe analizimin e ambientit juridik-politik
në qasjen në të drejta dhe mbrojtje të azilkërkuesve dhe/edhe kërkuesve të mbrojtjes së
përkohshme, u formuan dy grupe: grupi i hulumtuesve të Legisit dhe Zyra e Avokatit të
Popullit të cilët ishin të ngarkuar me akumulimin e të dhënave me metoda kualitative dhe
analizim të pyetësorëve nga terreni si metodë kuantitative, tërësisht i implementuar nga
grupi i terrenit që përbëhet nga katër anketues (nga dy në qendrat transite të kufirit jugor
dhe atij verior) dhe një grup mobil për ndjekje të migrimit jo të rregullt. Mekanizmi
kombëtar preventiv si dhe departamenti për të drejtat e fëmijëve dhanë edhe vëzhgimet
nga puna disavjeçare me azilkërkues dhe kërkues të mbrojtjes së përkohshme, gjithashtu
të përfshira në raportet vjetore si dhe raportet e posaçme të zyrës së Avokatit të Popullit.
Metoda kualitative: Hulumtimi juridik Metoda kualitative e mbledhjes së të dhënave, bazohet në mbledhjen dhe
analizimin e hulumtimeve juridike, rregullativës ligjore, raporteve kombëtare dhe
ndërkombëtare të institucioneve relevante kombëtare dhe ndërkombëtare në fushën e
azilit dhe mbrojtjes së përkohshme të të huajve.
Metoda kuantitative: Pyetësorët nga terreni Pyetësorët nga terreni janë përpunuar në përputhshmëri me praktikat dhe përvojat
e deritanishme në terren lidhur me qasjen në mbrojtjen e personave të cilët ndodhen në
territorin e Republikës së Maqedonisë në qendrat kufitare transite në Tabanoc dhe
Gjevgjeli, qendrës së hapur për azilkërkues në Shkup, intervistimit të personave në kalim
transit jo të rregullt në të cilët has grupi mobil i Legisit, kryesisht në rajonin e Likovës.
Pyetësori përfshin qasjen në të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, siç janë: qasja
institucionale në të drejtën e azilit ose të drejtën e mbrojtjes së përkohshme, standardet
humanitare për pranimin e refugjatëve, procedurat e veçanta për grupet e rrezikuara në
kriza humanitare dhe /edhe kriza të refugjatëve, shkelja e të drejtave si rezultat i dhunës
fizike dhe psikike dhe/ose torturës së kryer nga personat zyrtarë, grupet e organizuara
kriminale (të vogla dhe të mëdha), dhunën me bazë gjinore dhe seksuale etj.
Në periudhë prej 6 muajve janë mbledhur 108 pyetësorë nga tereni në qendrat
transite kufitare në Gjevgjeli dhe Tabanoc si dhe në rajonin e Likovës, 2 intervista
grupore dhe 4 intervista individuale në të cilat janë theksuar shkelje konkrete të të
drejtave të kryera në rajonin kufitar të kufirit jugor dhe verior, në afërsi të qendrave
transite si dhe/ose dhuna ndaj personave në kalim transit jo të rregullt përmes shtetit.
1. Të drejtat e azilantëve dhe të huajve në Republikën e Maqedonisë me fokus te gratë dhe fëmijët
Me shpalljen e pavarësisë dhe bërjen shtet anëtar i Kombeve të Bashkuara dhe
Këshillit të Evropës, Republika e Maqedonisë ka marrë përsipër obligimin e respektimit
të dokumenteve ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në territorin e shtetit
si dhe në marrëdhëniet ndërkombëtare, me këtë ka marrë përsipër edhe obligimin e
krijimit të mekanizmave institucionalë të cilët do të mundësojnë qasje të lehtë në të
drejta, drejtësi dhe mbrojtje efektive juridike. Dokumentet ndërkombëtare lidhur me të
drejtat e azilantëve dhe të huajve të cilat janë të ratifikuara si dhe të integruara në
8
legjislaturën nacionale, përbëjnë Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut,
Konventën për të Drejtat Qytetare dhe Politike, Konventën për të Drejtat Sociale,
Ekonomike, Kulturore dhe kundër torturës (1968) dhe Konventën Evropiane për të
Drejtat e Njeriut (KEDNJ) si dokumente bazë për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive
themelore të njeriut.
Në janar të vitit 1994 u qas edhe në ratifikimin e dokumenteve specifike, edhe atë
të Konventës lidhur me statusin e refugjatëve të vitit 1951 e cila definon nocionin
refugjat, parimin e moskthimit si dhe qëndrimin në vendin ku është ikur dhe protokollin e
vitit 1967 me statusin e personave pa shtetësi, me çka garantohet e drejta e azilit të të
huajve dhe personave pa shtetësi të dëbuar për shkak të pikëpamjeve politike dhe
aktiviteteve në shtet tjetër dhe me këtë e merr përsipër obligimin e përshtatjes së
legjislacionit nacional dhe implementimit të standardeve të parapara që dalin nga këto
instrumente ndërkombëtare. Konventa për të Drejtat e Fëmijës si dhe Konventa për
Eliminimin e të gjitha formave të Diskriminimit ndaj Gruas përmbajnë norma të posaçme
të cilat i referohen nevojës së mekanizmave të posaçëm për mbrojtjen e këtyre kategorive
nga dhuna. Më pas, Konventa e OKB-së kundër krimit të organizuar trans-nacional me
protokollet përkatëse, Konventa e Këshillit të Evropës për aktivitetet kundër tregtisë me
njerëz, Konventa e Këshillit të Evropës për pengimin si dhe luftën kundër dhunës ndaj
grave dhe dhunës familjare (e nënshkruar por ende e pa ratifikuar / nëntor 2017) si dhe
Konventa tjera plotësuese i obligojnë shtetet që t’i përgatisin dhe t’i ndjekin të
ashtuquajtura procedura standarde operative në rrethana të krizës humanitare/të
refugjatëve, veçanërisht të rëndësishme për bashkëpunimin në preventivën dhe shuarjen e
krimit të organizuar trans-nacional dhe mbrojtjen e grupeve të rrezikuara.
Ratifikimi i dokumenteve ndërkombëtare lidhur me të drejtat e refugjatëve dhe të
huajve e obligojnë shtetin që ta përshtatë legjislaturën nacionale me instrumentet
ndërkombëtare, por nëse shfaqet nevoja, edhe të krijojë kushte për qasje në të drejta dhe
mbrojtje të këtyre kategorive. Menaxhimi me krizën humanitare dhe të refugjatëve dhe
rrjedhimisht lëvizjet e përziera të migrimit të cilat e kapluan Evropën, me këtë edhe
Maqedoninë në vitin 2015, treguan për të metat sistematike juridike në sigurimin e
standardeve nga ana e shtetit. Me mbylljen e të ashtuquajturës ‘rutë ballkanike’ në mars
të vitit 2016 e deri më sot, qasja në territorin e shtetit është tërësisht e kufizuar, me çka
obligimet e marra me konventat e lartshënuara në pjesën më të madhe janë të injoruara,
kurse çështjet lidhur me azilkërkuesit potencialë dhe të huajt e kapur në migrim jo të
rregullt janë tërësisht të anashkaluar.7
Republika e Maqedonisë vepronte në bazë të procedurave standarde operative
lidhur me të miturit e pashoqëruar si dhe me viktimat e tregtisë me njerëz, të sjella në
vitin 2010, atëherë kur kriza humanitare dhe e refugjatëve si mundësi që një gjë e tillë të
ndodhtë në vitin 2015 nuk ishte marrë parasysh. Nëse e marrim parasysh përvojën e
menaxhimit me krizën humanitare dhe të refugjatëve në vitin 2015-2016, përfundojmë se
shteti nuk ka kapacitete përkatëse për vendosjen e viktimave në mesin e refugjatëve dhe
të huajve dhe për këtë aplikohet sistemi i të ashtuquajturave ‘shtëpi të mbrojtura’ ku
bëhet përkujdesja e viktimave të moshave të ndryshme si dhe me nevoja të ndryshme
duke përfshirë edhe fëmijët e mitur të pashoqëruar. Në kundërshtim me standardet
ndërkombëtare, shteti në përgjigjen e deritanishme ndaj krizës ka improvizuar me
7 Ibid, 3 dhe 4.
9
kapacitetet institucionale si dhe me ndihmën e organizatave ndërkombëtare si dhe
organizatave joqeveritare.
Një qëndrim i tillë mbështetet edhe në raportet periodike të Kombeve të
Bashkuara ose në raportin periodik të dytë e deri në të katërtin të Paktit Ndërkombëtar
për të Drejta Ekonomike, Sociale dhe Kulturore. Komitetit për të Drejtat e Njeriut,
Komiteti kundër Torturës, Komiteti pë Eliminimin e Diskriminimit Racor si dhe Komiteti
për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore kanë miratuar dhe drejtuar Vëzhgimet
përfundimtare për Republikën e Maqedonisë në vitin 2015 në të cilat shprehin:
- brengën për mbrojtjen joadekuate të grave viktima të dhunës dhe mos identifikimin e të
gjitha llojeve të dhunës me bazë gjinore,
- shkallën e ulët të personave të dënuar – kryerës të dhunës familjare,
- shkallën e ulët të dënimeve si dhe ndihmën e pamjaftueshme ndaj viktimave të dhunës
familjare, duke përfshirë vendstrehimet,
- ndihmën juridike si dhe trajtimin e efekteve fizike dhe psikike të këtij lloji të dhunës.
Gjithashtu, komitetet konstatojnë edhe mungesën e mbajtjes sistematike të të
dhënave për gjendjen me dhunën familjare dhe format tjera të dhunës ndaj grave dhe
fëmijëve.8
Lëvizje pozitive në drejtim të rritjes së mbrojtjes së grave dhe fëmijëve janë
vërejtur në muajin gusht të vitit 2017. Ministria për Punë dhe Politikë Sociale si dhe
Ministria e Shëndetësisë kanë paralajmëruar masa dhe aktivitete për aderim në
nënshkrimin dhe ratifikimin e Konventës për Preventivën dhe Luftën kundër Dhunës ndaj
Grave dhe Dhunës Familjare e njohur më mirë si Konventa e Stambollit (2011). Për
dallim nga konventat tjera ndërkombëtare për mbrojtjen e gruas, Konventa e Stambollit e
përcakton dhunën ndaj grave si akt të shkeljes së të drejtave të njeriut me çka pritet që të
përmirësohen mekanizmat mbrojtës si dhe qasja e viktimave në drejtësi. Për sa i përket
azilkërkuesve, kjo konventë nënkupton njohje të dhunës me bazë gjinore dhe seksuale si
bazë për parashtrimin e kërkesës për azil.
1.1. Korniza juridike për të drejtën e azilit si dhe mbrojtjen e përkohshme në
Republikën e Maqedonisë
Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë si akti më i lartë juridik i garanton liritë
dhe të drejtat e njeriut për të huajt dhe personat pa shtetësi në nenin 29, nën kushtet e
parapara me ligj si dhe me marrëveshje ndërkombëtare, në të njëjtën kohë ua garanton
edhe të drejtën e azilit “të huajve dhe personave pa shtetësi të përndjekur për shkak të
bindjeve dhe aktiviteteve të tyre politike, demokratike”. Neni 29 e përshkruan
anëtarësimin e shtetit në veprimet qeveritare politike, ndërkombëtare, rajonale si dhe të
formave tjera në marrëdhëniet ndërkombëtare si dhe obligimet e marra përmes
dokumenteve ndërkombëtare të arsyetuara në kapitullin paraprak.9 Shteti edhe pse e ka
8 F. 11-14 http://www.glasprotivnasilstvo.org.mk/wp-content/uploads/2016/12/Monitoring-na-zakon-za-SN_final.pdf 9 Kushtetuta, neni 29: Të huajt në Republikën e Maqedonisë i gëzojnë liritë dhe të drejtat e garantuara me Kushtetutë, me kushte të përcaktuara me ligj dhe me marrëveshje ndërkombëtare. Republika ua garanton të drejtën e azilit të huajve dhe personave pa shtetësi, të përndjekur për shkak të bindjeve dhe veprimeve politike demokratike. Ekstradimi i të huajit mund të bëhet vetëm në bazë të marrëveshjes ndërkombëtare të ratifikuar dhe në bazë të parimit të reciprocitetit. I huaji nuk mund të ekstradohet për shkak të veprës penale politike. Veprimet e terrorizmit nuk konsiderohen vepra penale politike.
10
ratifikuar Konventën për të Drejtat e Refugjatëve, protokollin si dhe konventat në të cilat
janë të përcaktuara liritë dhe të drejtat themelore të njeriut qysh herët në vitet e 90-ta,
prapëseprapë ligji për azil dhe mbrojtje humanitare është sjellë në gusht të vitit 2003 si
pjesë e negociatave për anëtarësim me Komisionin Evropian.10
Në vitin 2007, ligji veç më iu nënshtrua ndryshimeve me qëllim të përshtatjes me
direktivën për procedurat e azilit në UE dhe rekomandimet për Maqedoninë nga Këshilli i
Evropës, lidhur me qasjen dhe pasigurinë juridike të azilkërkuesve. Ligji i atëhershëm për
azil dhe mbrojtje humanitare iu nënshtrua ndryshimeve të tjera në vitin 2008 dhe u
zëvendësua humanitarja me mbrojtje të përkohshme si status juridik, me çka azilkërkuesit
të cilët nuk i plotësojnë kushtet për të fituar statusin ndërkombëtar të refugjatit, kurse janë
objekt i përndjekjes nga pushteti ekzekutiv në një shtet të caktuar për shkak të veprimit si
dhe parimeve demokratike e politike, me çka edhe kësaj kategorie të kërkuesve iu
mundësua mjet juridik.11
Në vitin 2009 vijoi edhe një tjetër përshtatje e ligjit me çka në
ligj, për herë të parë u inkorporua edhe parimi i kërkesës së të drejtës së azilit në të
ashtuquajturin “vendin e parë të azilit”, kurse në vitin 2012 u bënë ndryshime në
definicionet për azilkërkues dhe kërkesë për azil dhe që të dyja ishin në përputhje me
standardet ndërkombëtare dhe direktivën për procedurat (mundëson qasje fer dhe të
shpejtë deri te mbrojtja për kategoritë e rrezikuara) dhe direktivën për kualifikimin (baza
për miratimin e mbrojtjes së përkohshme) nga ana e UE-së12
për të ashtuquajturën ‘rutë
ballkanike’. Rritja e numrit të të huajve që kërkonin qasje në territor (deri në 10.000
persona në ditë) në Maqedoni dhe pamundësia që të njëjtit të regjistrohen, të
dokumentohen si dhe të orientohen sipas ligjit për të huajt, e tërhoqi ndryshimin e ligjit
për azil dhe mbrojtje të përkohshme, me çka u mundësua parashtrimi i të ashtuquajturit
“qëllim për parashtrim të kërkesës për azil” me çka u mundësua transiti i lirë përmes
territorit gjatë 72 orëve.
Në fund, me ndryshimet e fundit të ligjit për azil më 4 Prill 2016, në procedurë të
shkurtuar u fut mundësia e refuzimit të azilkërkuesve të cilët kanë hyrë në territorin e
Republikës së Maqedonisë nga i ashtuquajturi “shtet i tretë i sigurt”, pa shqyrtimin
thelbësor të kërkesave të tyre, bashkimi familjar ishte kufizuar në afat prej 3 vitesh pas
marrjes së statusit të azilantit si dhe norma të tjera kontestuese.
Veçanërisht shqetësues është neni 10 i ligjit, ku thuhet se kërkuesi që ka hyrë nga
një vend i UE-së, i NATO-s ose i EFTA-s, plotëson kritere të caktuara, përkatësisht i
kanë ratifikuar Konventën për Mbrojtjen e të Drejtave të Refugjatëve dhe Konventën
Evropiane për të Drejtat e Njeriut, atëherë duhet të kërkojnë të drejtën e azilit në atë shtet
ose të aplikohet parimi “shteti i parë i azilit”. Në këtë nen nuk është thënë se kush dhe si e
bën vlerësimin për shtetin e tretë të sigurt, në të njëjtën kohë nuk ofron të drejtën e
ankesës ndaj vendimit të tillë në kundërshtim me Direktivën 2013/32/EU. Për shembull,
10 Ligji për Azil dhe Mbrojtje të Përkohshme, “Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 49/2003, 66/ 2007, 142/2008, 146/2009, 166/2012, 101/2015, 152/2015, 55/2016 и 71/2016. 11 Direktivat për procedurën e azilit/cila, prej kur? 12 Definimi i fjalss refugjat në ligj është në përputhshmëri me definicionin nga Konventa për të Drejtat e Refugjatëve e vitit 1951, gjithashtu edhe i personave nën mbrojte subsidiare është në përputhshmëri me Direktivën për Kualifikim të EU-së. Ligji për Azil dhe Mbrojtje të Përkohshme në raste të ardhjeve të mëdha; masat mbrojtëse kundër dëbimit; garancinë procedurale për vërtetimin e statusit bazë të refugjatit, duke përfshirë personat me nevoja të veçanta; udhëzime për rastet e ndjekjes së gjinive specifike dhe rasteve me fëmijë; të drejtat dhe detyrimet e personave me interes dhe roli mbikëqyrës i UNHCR-së ne procedurat e lidhura me azil dhe mbrojtje të përkohshme, integrimi eventual etj., Direktiva e Kualifikimit si dhe Direktiva e Procedurave.
11
nëse ky parim aplikohet ndaj azilkërkuesit i cili vjen nga shtetet e lartpërmendura i cili
pretendon se përndiqet për shkak të përcaktimit gjinor dhe/ose orientimit seksual, nuk
mund të parashtrojë ankesë ndaj atij vendimi dhe të arsyetojë se pse në rastin konkret
parimi i shtetit të tretë të sigurt nuk mund të aplikohet dhe i njëjti të fitojë mbrojtje.
Lëvizje pozitive vërehen në përpjekjet e qeverisë së sapozgjedhur më 2017 që të
punojë në përmirësimin e rregullativës ligjore, më konkretisht në ligjin për azil dhe
mbrojtje të përkohshme dhe përshtatjen e tij të mëtutjeshme me legjislaturën e Unionit
Evropian. Hapa konkretë janë parashtruar në të ashtuquajturin ‘Plani 3-6-9’ i cili
përmban edhe paketë-reforma në fushën e migracionit. Megjithatë, në këtë plan nuk është
paraparë edhe pjesëmarrja e Sektorit Civil dhe/ose e Avokatit të Popullit në revizionin e
ligjit për të cilin në bazë të këtij dokumenti veç më është përgatitur ekspertizë.13
Norma nga ligje të tjera me të cilët parashihen të drejtat e azilkërkuesve,
personave me status të njohur të refugjatit ose mbrojtje subsidijare janë pjesë e Ligjit për
Procedurën e Përgjithshme Administrative (LPPA), Ligjit për Kontestet Administrative
(LKA), Ligjit për të Huajt, Ligjit për Mbrojtje Sociale (LMS), Ligjit për Punësimin dhe
Punën për të Huajt (LPPH), Ligjin për Shtetësinë të Republikës së Maqedonisë dhe
Politikat Publike si Strategjia për Integrimin e Azilantëve dhe të Huajve në Republikën e
Maqedonisë 2008-2015 dhe Rezoluta e Republikës së Maqedonisë për Politikën e
Migracionit 2015-2020.
2.Aplikimi i ligjeve dhe qasja e refugjatëve dhe të huajve në të drejta dhe mbrojtje në Republikën e Maqedonisë, me fokus te gratë dhe fëmijët
Kapitulli i dytë i referohet aplikimit të legjislaturës nacionale në rrethanat e krizës
humanitare dhe të refugjatëve dhe analizimin e pyetësorëve nga hulumtimi i realizuar.
Fokusi i hulumtimit në një pjesë të madhe ka të bëjë me periudhën pas hapjes së rutës
(mars 2016-tetor 2017) ose:
- Qasja në territor dhe e drejta e azilit e e mbrojtjes së përkohshme,
- Lëvizja e lirë në dhe jashtë qendrave transite kufitare për azilkërkues dhe të huaj,
- Qasja në të drejta dhe mbrojtja e grupeve të rrezikuara-grave dhe fëmijëve në flukset e
refugjatëve dhe flukset e përziera të migracionit dhe në fund i referohet përvojave nga
aplikimi i Procedurave standarde operative për mbrojtjen e të miturve të pashoqëruar,
personave me nevoja të veçanta dhe të moshuarve si dhe viktimave të tregtisë me njerëz.
2.1. Qasja në territor, e drejta e azilit dhe e mbrojtjes së përkohshme të refugjatëve dhe të huajve
Me mbylljen dhe militarizimin e kufijve, përgjatë rrugës nga Evropa Juglindore,
edhe Republika e Maqedonisë e kufizoi qasjen në territor për azilkërkuesit dhe migrantët
potencialë në kufirin verior dhe jugor. Vendimi për kufizimin e qasjes në territor
arsyetohet me nevojën e rritjes së masave të sigurisë, prej se më shumë shtete evropiane
13 Government of the Republic of Macedonia, Plan 3-6-9, http://vlada.mk/sites/default/files/Plan3-6-9ENG.pdf, f. 6-7,
4.7.2017.
12
perëndimore i rrethuan shtetet e tyre në vijat kufitare dhe e rritën praninë e forcave të
sigurisë, duke tentuar që të vendosin rrugë legale të migracionit për azilkërkuesit dhe/ose
migrantët në disa lokacione në Greqi, Itali dhe Turqi. Republika e Maqedonisë nuk është
shtet anëtar i Unionit Evropian, por praktikon politika që përputhen me shumicën e
shteteve të UE-së, edhe pse është e dallueshme politika e qëndrimit restriktiv sa i përket
kërkesave për të drejtën e azilit dhe lirisë së lëvizjes përmes kufizimit të qasjes në territor.
2.1.1 Qasja në territor
Pas mbylljes së përnjëhershme të kufijve në mars të vitit 2016, në qendrat transite
kufitare u bllokuan rreth 2.000 njerëz të cilët në afat prej vetëm disa muajve e lëshuan
shtetin duke u kthyer në Republikën e Greqisë ose u drejtuan drejt Republikës së Serbisë,
më së shpeshti me qëllim të kalimit jo të rregullt të kufirit. Veç më në mars të vitit 2017,
numri i njerëzve të cilët qëndronin në qendrat transite kufitare përbënte 49 persona në
kufirin verior dhe 14 në kufirin jugor me tendencë të zvogëlimit të mëtejshëm. Deri në
fillim të tetorit të vitit 2017 në bazë të të dhënave të Legisit, 5 persona kanë qëndruar në
qendrën transite kufitare në Gjevgjeli (e cila është në afërsi të kufirit jugor) dhe 23
persona kanë qëndruar në Tabanoc (në afërsi të kufirit verior).14
Sipas të dhënave të mbledhura, mesatarisht në periudhë më të gjatë prej 5 muajsh
në qendrat transite kufitare kanë qëndruar nga 30-40 persona, nga të cilët 11 kanë
qëndruar më shumë në kufirin jugor. Gjatë muajit gusht vetëm 6 persona janë regjistruar
në kufirin jugor si të sapoardhur, kurse në kufirin verior numri më i madh i të
sapoardhurve është vërejtur nga korriku deri në shtator të vitit 2017, kur mesatarisht në
ditë kanë arritur nga 1-8 persona të cilët janë regjistruar ose kanë refuzuar që të
regjistrohen zyrtarisht në qendrën transite kufitare në Tabanoc.15
Statistika zyrtare për
numrin e përgjithshëm të të huajve të cilët kanë kaluar transit dhe/ose janë ndalur në
territorin e republikës së Maqedonisë në vitin 2017, është vështirë të sigurohet duke pasur
parasysh se regjistrimi i të huajve të sapoardhur në qendrat kufitare jo gjithmonë
zbatohet. Deri në 90 persona në grupe më të mëdha janë vërejtur në afërsi të linjave
hekurudhore pranë qendrës transite në Tabanoc në kufirin verior.16
Sipas pyetësorëve të
aplikuar nga gjithsej 100, te 36 prej tyre është konstatuar se janë persona të sapoardhur të
cilët kanë refuzuar të regjistrohen dhe pas një qëndrimi të shkurtër e kanë lëshuar qendrën
transite në Tabanoc.
Zvogëlimi i numrit të refugjatëve dhe i migrantëve nëpër qendrat ka të bëjë me
ikjen nga qendrat përmes rrugëve jo të rregullta drejt Republikës së Serbisë, deportimeve
grupore të të huajve përmes kufirit jugor drejt Greqisë nga ana e patrullës së përzier
policore dhe kufitare dhe një deportimi të regjistruar me forcë me përdorim të tepruar të
forcës nga 10 persona në qendrën transite në Tabanoc në korrik të vitit 2017. Pretendimet
për largim nga vendi në mënyrë jo të rregullt dhe deportimet grupore në bazë të këtij
parimi janë vërejtur edhe gjatë kryerjes së hulumtimit. Domethënë, më 17.7.2017 në ora
4 e 30 minuta të mëngjesit, është marrë njoftim për zyrtarë policorë të cilët pretendohet se
14 http://www.legis.mk/news/2402/ 15 Raporti tremujor, Legis, 2017. http://www.legis.mk/news/2401/quarterly-report-june-sep-15-2017-help-on-the-route 16 Raporti tremujor, Shoqata Maqedonase e Juristëve të Rinj, http://myla.org.mk/wp-content/uploads/2016/09/Field-
Report-May-Jun-July-2017.pdf , 2017.
13
me përdorim të tepruar të forcës kanë nxjerrë dhjetëra persona nga hapësirat e qëndrimit,
nga të cilët një pjesë janë deportuar për në Greqi, kurse një pjesë e tyre kanë arritur që të
ikin dhe pastaj kanë dhënë deklarata që të sqarohet më sakt se ku dhe kur kanë dhënë
deklarata, ku pas kësaj Avokati i Popullit ka hapur lëndë për vërtetimin e përgjegjësisë së
zyrtarëve policorë të cilët e kanë ndërmarrë këtë aksion.
Në raportin vjetor për gjendjen e të drejtave të njeriut, nga Avokati i Popullit në
vitin 2016 janë vërejtur këto dukuri dhe është kërkuar që të njëjtat të eliminohen, por pas
vërejtjes së kësaj gjendjeje me raportet e fundit për gjendjen në kufirin jugor, është
vërtetuar se personat e zënë në transit jo të rregullt, shkurt mbahen në qendrën transite në
Gjevgjeli para se të kthehen në Greqi, pa iu dhënë vendim për deportim ose dëbim nga
shteti.17
Edhe sipas Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Republikën e
Maqedonisë gjatë këtij muaji, gjithsejtë 118 refugjatë janë kapur nga policia në territorin
e Republikës së Maqedonisë dhe pas një kohe të shkurtër janë kthyer drejt Greqisë. Në
asnjërin prej këtyre rasteve nuk është ngritur procedurë individuale për deportim e as që
ka qenë lëndë shqyrtimi nga organi kompetent gjë për të cilën dëshmon mungesa e
vendimeve për “depërtim”.18
Legis ka bërë 6 intervista, nga të cilat 2 intervista grupore (grupi 1–5 të
intervistuar, grupi 2–6 të intervistuar) dhe 4 intervista individuale me persona të
sapoardhur në qendrën transite kufitare në Tabanoc, për vërtetimin e praktikave specifike
të kthimit jolegal të të huajve drejt territorit të Republikës së Maqedonisë në kufirin
verior, nga zyrtarët policorë dhe policia kufitare në Republikën e Serbisë. Në deklaratat e
të intervistuarve të të dyja grupeve sqarohet se ata janë kapur në transit jolegal në
territorin e Republikës së Serbisë nga policia kufitare në rastin e parë si dhe në rastin e
dytë nga policia e rregullt në afërsi të Beogradit. Në të dyja rastet u është premtuar se do
të dërgohen në Beograd, në qendër azili, por në vend të kësaj ata janë dërguar në pyll,
kurse dokumentet të cilat u janë dhënë nga Republika e Greqisë u janë marrë dhe u janë
shkatërruar, me çka grupi i parë është pranuar nga zyrtarët policorë në Maqedoni dhe janë
dërguar në qendrën transite në Tabanoc, përderisa grupi i dytë kanë arritur që në këmbë të
mbërrijnë deri në qendër. Akuza të ngjashme janë përfshirë edhe në raportet javore të
Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut gjatë muajve prill, maj, qershor, korrik dhe
shtator të vitit 2017.19
në kamp për çdo ditë arrijnë refugjatë të cilët janë kthyer nga
Serbia pasi kanë qëndruar atje ose vetëm kanë tentuar që ta kalojnë kufirin me çka janë
kapur nga policia serbe. Sipas dëshmive të tyre, shpeshherë janë viktima të dhunës së
zyrtarëve policorë dhe grupeve të organizuara kriminale në Serbi.
Analizë detale e deportimit jolegal të grupeve më të mëdha të migrantëve drejt
Republikës së Maqedonisë nga forcat policore në Republikën e Serbisë në rajonin kufitar
të kufirit verior është bërë nga një grup hulumtuesish në Serbi, ku ka marrë pjesë edhe
Legis. Pjesa më e madhe e akuzave për përdorim të tepruar të dhunës kanë të bëjnë me
forcat policore në Kroaci dhe Serbi; për Republikën e Serbisë janë grumbulluar
17 Raporti vjetor për gjendjen e të drejtave të njeriut, Avokati i Popullit, 2016
http://ombudsman.mk/upload/Godisni%20izvestai/GI-2016/GI-2016.pdf, f. 12; f. 44-50. 18 Raporti mujor, Tetor 2017, Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në RM,
http://mhc.org.mk/system/uploads/redactor_assets/documents/2535/Sostojbata_na_granicnite_premini_oktomvri2017.pdfhttp://mhc.org.mk/reports/652?locale=mk#.WhLRJNKnE2x Raporti tremujor, Shoqata Maqedonase e Juristëve të Rinj, http://myla.org.mk/wp-content/uploads/2016/09/Field-Report-May-Jun-July-2017.pdf, 2017.
19 Raportet e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në RM për gjendjen e kalimeve kufitare. http://mhc.org.mk/pages/reports?locale=mk&y=2017#.WhNkddKnE2w.
14
pretendime për vendosjen e praktikave të deportimit masiv, marrjen e dokumenteve dhe
largimin me forcë (shtyrjen) e grupeve më të mëdha të migrantëve drejt kufirit të
Maqedonisë me qëllim të pamundësimit të argumentimit të nevojës për mbrojtje.
Gjithashtu hulumtimi (shih fusnotën 20), tregon se dokumentet të cilat veç më u janë
dhënë në kampet transite në Greqi dhe/ose në Maqedoni në vitin 2015-2016 mundësojnë
fillimin e procedurës së azilit në shtetet anëtare të UE-së, nëse të njëjtit kthehen në Greqi
dhe nisin procedurën në ndonjërën nga qendrat administrative.20
2.1.2 Qasja në të drejtën e azilit dhe në mbrojtje të përkohshme
Siç theksuam edhe në kapitullin paraprak, kufizimi i qasjes në territorin e
Republikës së Maqedonisë në kufirin jugor dhe deportimet jolegale të grupeve më të
mëdha drejt Maqedonisë në kufirin verior reflektohen edhe në numrin e kërkesave të
parashtruara për azil dhe mbrojtje të përkohshme në vitin 2017. Për dallim nga viti
2015/2016 kur janë parashtruar rreth 340.000 qëllime për dorëzim të kërkesës për azil,
vetëm 3 persona e kanë kryer procedurën dhe e kanë fituar statusin e refugjatit kurse 7 të
tjerë janë vënë nën mbrojtje të përkohshme, në vitin 2017 nuk kemi të dhëna statistikore
zyrtare për numrin e qëllimeve të parashtruara, kërkesave ose në përgjithësi transitit dhe
pranimit të të huajve nga ana e MPB-së.21
Të dhënat e fundit statistikore të shpallura në
ueb faqen zyrtare të MPB-së për gjendjen në kalimet kufitare datojnë në qershor të vitit
2016.
Për këtë, si relevante i marrim të dhënat e publikuara nga UNHCR-ja për
periudhën janar-gusht 2017 ku janë regjistruar 2216 tentime për hyrje jo të rregullt të të
huajve, nga të cilat 91 kanë kërkuar azil dhe 4 të tjerëve u është dhënë mbrojtja e
përkohshme, me çka numri i përgjithshëm për vitin 2015-2017 është 11 dhe 5 persona
janë vendosur në të ashtuquajtura “Shtëpi të mbrojtura”.22
Për dallim nga mbrojtja e
përkohshme, në vitin 2017 nuk është ndarë asnjë status refugjati, me çka numri i
përgjithshëm i kërkesave të aprovuara për 2 vitet e kaluara bëhet 4. Kjo praktikë mbetet e
pandryshuar deri në shpalljen e këtij dokumenti për politika publike, gjegjësisht nuk janë
parashtruar kërkesa të reja për azil si dhe nuk janë aprovuar kërkesa veç më të
parashtruara. Sa i përket hulumtimit të Legisit, asnjë qëllim e asnjë kërkesë për azil nuk
është regjistruar në periudhën mars-tetor 2017.
Qasja në territor në mënyrë direkte lidhet me qasjen në të drejtën e azilit dhe në
mbrojtje të përkohshme e cila në mënyrë më të detajuar është shqyrtuar në kapitullin
vijues, por është e rëndësishme të theksohet se praktikat e lartpërmendura të deportimit
jolegal nga Republika e Maqedonisë drejt Greqisë dhe kthimi jolegal i të huajve nga
Republika e Serbisë drejt Maqedonisë është bërë praktikë e themeluar, kështu që mund të
përfundojmë se vërehet mungesë e implementimit të procedurave të pranuara
ndërkombëtare për identifikimin, profilizimin, udhëzimin dhe ndjekjen e azilkërkuesve,
20 GOVERNING THE BALKAN ROUTE: MACEDONIA, SERBIA AND THE EUROPEAN BORDER REGIMEhttp://bordermonitoring.eu/berichte/2017-mazedonien-serbien/, 2017. 21 Ibid, 20 http://ombudsman.mk/upload/Godisni%20izvestai/GI-2016/GI-2016.pdf f. 46. 22http://www.unhcr.org/excom/speeches/59db2b617/statement-former-yugoslav-republic-
macedonia.html?query=Macedonia
15
më pas azilkërkuesve me nevoja të veçanta (viktima të tregtisë me njerëz, viktima të
dhunës me bazë seksuale dhe gjinore, personave të moshuar dhe personave me pengesa,
të miturve jo të shoqëruar dhe viktimave tjera të grupeve të organizuara kriminale.), kurse
me këtë edhe de fakto kufizohet qasja në të drejtën e azilit dhe në mbrojtjen e
përkohshme përmes kufizimit të qasjes në territor.23
Në mënyrë plotësuese, neni 4 i
KEDNJ flet për ndalimin e dëbimit kolektiv të të huajve. Dëbimi i tillë kolektiv i një
grupi do të arsyetohej vetëm nëse shteti në mënyrë objektive i shqyrton rastet individuale
të secilit anëtar të grupit veçmas, gjë që në tekstin më sipër u konstatua se nuk është bërë,
gjegjësisht nuk është dhënë ndonjë vendim i tillë juridik nga organi kompetent si dhe
mosrespektimi i parimit të moskthimit (non-refoulementrule) është definuar në
Konventën Ndërkombëtare për Statusin e Refugjatëve e miratuar në vitin 1951 si dhe
nënkupton një nga parimet bazë në të cilat ajo bazohet.24
Neni 33 parasheh që asnjë
refugjat të mos kthehet në territorin në të cilin ekziston kërcënim real se ndaj të njëjtit do
të kryhet torturë trajtim jonjerëzor dhe degradues. Për praktikën e themeluar të deportimit
jolegal që bëhet në kufijtë veriorë dhe jugorë (Serbi-Maqedoni-Greqi) duhet të gjenden
zgjidhje përkatëse të cilat nuk do ta kufizojnë qasjen në të drejtat e njeriut dhe mbrojtjen
e të huajve në Republikën e Maqedonisë dhe mund të tejkalohen me praktikimin e
vazhdueshëm dhe respektimin e procedurave të parapara me marrëveshjet për ripranim në
mes shteteve.
Si shkak i dytë i cili tregon për problemet sistematike të qasjes në azil është
tejzgjatja e procedurës në Sektorin për Azil pranë MPB-së. Në raportin vjetor të Zyrës së
Avokatit të Popullit lidhur me gjendjen e të drejtave dhe lirive të njeriut, viti 2016/2017,
konstatohet mos informimi i vazhdueshëm i njerëzve në qendrat transite kufitare nga ana
e institucioneve kompetente lidhur me të drejtat e tyre, pretendimet për mosinteresimin
për parashtrim të kërkesave për azil bien ndesh me procedurat veç më të filluara për azil
në të cilat nuk është vepruar nga ana e Sektorit për Azil pranë Ministrisë së Punëve të
Brendshme për më shumë se një vit, që pas vërejtjes së Avokatit të Popullit i ka filluar
këto procedura.25
MPB, gjegjësisht policia e rregullt dhe ajo kufitare, është institucioni primar
kompetent për implementimin e procedurave dhe udhëzimin e azilkërkuesve deri te
Sektori për Azil pranë ministrisë, për të cilin UNHCR-ja në vitin 2015 i ka nxjerrë të
metat kyçe në qasjen në të drejtën e azilit dhe në mbrojtje të përkohshme të të huajve siç
janë: njohja e gjuhëve dhe/edhe prania e përkthyesve dhe interpretuesve përgjatë
kalimeve kufitare në kufirin verior dhe jugor, trajnimi i zyrtarëve policorë në tema lidhur
me azilin bëhet, por megjithatë trajnimet fokusohen në procedurat për azil dhe jo në
procedurat për identifikim, profilizim dhe udhëzim, zyrtarët kanë kapacitete të kufizuara
për identifikimin e personave në nevojë të mbrojtjes ndërkombëtare, duke përfshirë
azilkërkuesit si dhe viktimat e tregtisë me njerëz etj.
Sa i përket procedurave për azil dhe mbrojtje të përkohshme vërehen të metat në
vijim: Dhënia me vonesë e dokumenteve adekuate për identifikim (dhe brenga lidhur me
përpunimin e kërkesave) i vë azilkërkuesit në rrezik të mos fitojnë mbrojtje
23 Procedurat për trajtimin e kategorive të veçanta të personave, UNHCR, Refugee Protection and Mixed Migration: A
10-Point Plan of Action, January 2007, Rev. 1, http://www.refworld.org/docid/45b0c09b2.html 24 Ibid, 20. 25 Ibid, 20-44.
16
ndërkombëtare ose të mos i realizojnë të drejtat lidhur me mbrojtjen ndërkombëtare.
Kualiteti i vendosjes lidhur me kërkesat për azil edhe më tej është joadekuat, sepse
vendimet shpeshherë nuk kanë as edhe arsyetim të qartë kurse shprehja e brengës për
sigurinë nacionale jashtëzakonisht merret si bazë për refuzimin e kërkesave për mbrojtje
ndërkombëtare. Gjithashtu, azilkërkuesi nuk ka qasje në mjete juridike efektive, sepse
rastet nuk shqyrtohen me vlerësim individual të kërkesës, kurse shqyrtimi gjyqësor dhe
vendimi gjyqësor e ndjek arsyetimin e organit të shkallës së parë i cili zakonisht është i
përgjithshëm dhe nuk korrespondon me rastin konkret dhe karakteristikat e tij. Mbrojtje
të tjera themelore procedurale, siç është qasja në informata dhe interpretimi i tyre, jo
gjithmonë sigurohet.26
Këto praktika të vërejtura gjatë vitit 2016 dhe 2017, gjegjësisht
procedurat e azilit zhvillohen përpara Sektorit për Azil dhe Gjykatës Administrative dhe
jo përpara gjykatës kompetente themelore/civile ku azilkërkuesit do të parashtronin
kërkesën e tyre para gjykatësit kompetent.
Si rezultat i të metave në sistemin e azilit dhe mbrojtjes së përkohshme, praktika e
dhënies së vendimeve negative nga Sektori për Azil dhe Gjykata Administrative është
vënë në pah edhe në raportin vjetor të Avokatit të Popullit me çka tregohet për praktikë e
cila ka zgjatur edhe në vitet 2016/2017. Gjegjësisht edhe praktikën e Sektorit për Azil i
cili për kontrollimin e informatave të dhëna nga parashtruesi i kërkesës deri te Drejtoria
për Siguri dhe Kundërzbulim për atë se azilkërkuesi a parqet kërcënim potencial për
sigurinë e shtetit. Domethënë, Avokati i Popullit konstaton se nëse drejtoria jep mendim
negativ, sektori e pranon këtë mendim pa i shqyrtuar rrethanat e azilkërkuesit dhe jep
vendim negativ i cili mund të ankimohet në afat prej 30 ditëve para Gjykatës
Administrative. Praktika e gjykatës, duke e pasur parasysh numrin e konsiderueshëm të
vendimeve të vërtetuara negative, është që ta konfirmojë vendimin e sektorit, pa e
dëgjuar parashtruesin e kërkesës ndërkohë, respektivisht në gjykatë shfaqet ekskluzivisht
përfaqësuesi ligjor.
Gjithashtu, LAMP në nenin 18, në mënyrë plotësuese e vështirëson procesin me
atë se kërkuesi gjatë tërë procedurës informohet në gjuhë për të cilën në mënyrë të
arsyeshme konsiderohet se azilkërkuesi e kupton ose në një nga gjuhët e huaja të
pranuara gjerësisht me çka cenohet neni 6 i KEDNJ ose e drejta e procedurës së drejtë
gjyqësore. Nga fillimi i krizës së refugjatëve e deri më sot asnjë refugjati që ka kaluar
transit ose që ka qëndruar në territorin e Republikës së Maqedonisë për më gjatë, nuk i
është mundësuar që t’i drejtohet gjykatës kompetente në gjuhën të cilën e kupton atëherë
kur të drejtat e tij/saj janë shkelur nga bartësit e kompetencave publike.27
Në fund, ndryshimet e LAMP në prill të vitit 2016, në rrethana të ndërprerjes së
krizës humanitare dhe të refugjatëve, u dëshmua si një pengesë tjetër me të cilën do të
dekurajohen azilkërkuesit potencialë dhe kërkuesit e ndihmës së përkohshme. Me ligjin e
propozuar parashihen tre ndryshime të cilat janë në kundërshtim direkt me normat e
parapara ndërkombëtare dhe standardet për bashkimin familjar si dhe definimin preciz të
institutit “Shtet i tretë i sigurt” si çdo shtet anëtar i UE-së, i Aleancës Veriatlantike
(NATO-s) ose shtet anëtar i Asociacionit Evropian për Tregti të Lirë (EFTA) dhe çdo
azilkërkues ose kërkues i mbrojtjes së përkohshme i cili vjen nga “vendi i parë i azilit”
26 Ibid, 24. 27 Ibid, 20.
17
anëtare e ndonjërës nga organizatat e lartshënuara do të kthehet pa arsyetim, pa vendim
juridik ose të drejtë ankese ndaj një vendimi të tillë. Avokati i Popullit dhe organizatat
qytetare: Makedonsko Zdruzhenie na Mlladi Pravnici, Otvorena Porta – La Strada, Legis
dhe Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në RM në qershor të vitit 2016 deri te
parlamenti i Republikës së Maqedonisë kanë dorëzuar iniciativën me të cilën kërkohet
anulimi dhe fshirja e ndryshimeve të prillit 2016 në LAMP dhe përshtatja e
terminologjisë/ kthimi i neneve paraprake të ligjit lidhur me bashkimin familjar.
Njëkohësisht, normat e këtilla janë në mënyrë direkte në kundërshtim me direktivat
evropiane, KEDNJ dhe vërejtjet e organizatave relevante ndërkombëtare si dhe
Konventës për Statusin e Refugjatëve e cila si parim bazë e parashtron ndalimin e dëbimit
ose kthimit (“non-refoulment”). 28
Në këtë kontekst, çdo ndryshim i Ligjit për Azil dhe Mbrojtje të Përkohshme
duhet të jetë pjesë e diskutimit publik dhe pjesëmarrjes së gjerë të ekspertëve publikë,
ministrive kompetente, Sektorit Civil, Avokatit të Popullit dhe palëve tjera të interesuara
në këtë ligj. Veçanërisht se ligji në të ardhmen duhet të sigurojë qasje në mbrojtjen
gjyqësore të azilkërkuesve dhe kërkuesve të mbrojtjes së përkohshme, kushte fer dhe
vendime të drejta në prani të parashtruesve të kërkesës, përfaqësuesit ligjor dhe
përkthyesit me përvojë në punë në fushën e migracionit dhe në të drejtën humanitare.
2.1. 3 Liria e lëvizjes brenda dhe jashtë qendrave transitore kufitare si dhe në qendrat për azil kërkues dhe për të huaj
Legis dhe Avokati i Popullit kanë vërejtur praktika të mbajtjes si dhe kufizimit të
lëvizjes së njerëzve në kampet transitore kufitare, të cilët pas mbylljes së kufijve në mars
të vitit 2016 mbahen në qendrat kufitare pa marrë asnjë vendim juridik për mbajtje apo
për privim nga liria e lëvizjes nga ana e ndonjë organi kompetent. Në mungesë të njohjes
së statusit të refugjatit dhe/apo të personit nën mbrojtje të përkohshme, ata nuk munden
që lirshëm të dalin apo të hyjnë në qendrat transitore afër kufitare në Kumanovë dhe
Gjevgjeli pa shoqërinë e ndonjë organi kompetent, pavarësisht nevojës.29
Ky lloj i
ndalesës filloi të zbatohet me pranimin e propozimit të grupit për vlerësimin e krizave
deri te qeveria për shpalljen e gjendjes së jashtëzakonshme, e votuar në parlament më 19
Gusht 2015. Gjendja e jashtëzakonshme u vazhdua më 2016 edhe pse rreziqet e sigurisë
nga ardhja e grupeve të mëdha të njerëzve nga Greqia u zvogëlua me mbylljen e kufijve.
Pothuajse një vit e gjysmë kaloi nga mbyllja e kufijve dhe rënies drastike të numrit të
kërkuesve për azil, sidoqoftë, gjendja e jashtëzakonshme u vazhdua në qershor të vitit
2017 për 6 muaj, ndërsa me të edhe ndalesa e lëvizjes së lirë jashtë kampeve kufitare.30
Megjithatë, vendimi për vazhdimin e gjendjes së jashtëzakonshme mundet, por
nuk është edhe e patjetërsueshme që të parasheh edhe ndalesa të lëvizjes së lirë, kështu që
mbetet e paqartë se përse nuk u morën rekomandimet e organizatave qytetare dhe të
avokatit të popullit në konsideratë, të cilat vunë në dukje se mbajtja më e gjatë dhe
kufizimi i lëvizjes nuk është i paraparë në asnjë vendim juridik të shkruar nga ndonjë
organ kompetent, ku ka raste që njerëz kanë ndenjur më shumë se 5 muaj në qendrat
28 Iniciativa për ndryshimin e Ligjit për Azil dhe Mbrojtje të Përkohshme
http://ombudsman.mk/upload/Inicijativi/Inicijativa-Zakon%20za%20azil-2016.pdf 29 Ibid, f. 20; f. 44. 30 Ibid.
18
kufitare pa pasur mundësi që të socializohen dhe ambientohen me rrethinat lokale në
komunat e Kumanovës dhe Gjevgjelisë. Izolimi i qendrave kufitare nga zona e qytetit,
ndalesa dhe kufizimi i lëvizjes së lirë e cila zgjati pothuajse një vit e gjysmë pas mbylljes
së kufijve në Mars 2016, tregon për krijimin e kushteve për torturë dhe trajtim johuman
në qendrat e përkohshme, de-fakto të tipit të mbyllur në shtetin tonë.
Analizat nga terreni tregojnë se njerëzit në qendrat kufitare kanë qenë të privuar
nga lidhjet shoqërore/sociale, komunikimi dhe nga qasja deri te lajmet dhe informatat nga
bota e jashtme. Kjo gjendje është prezente posaçërisht pas mbylljes së kufijve, me të cilën
u ndalua që të ishin të informuar edhe për të drejtat e tyre dhe mundësitë për vetë
organizim dhe marrjen e vendimeve në qendrat transitore. Pranuesit e shërbimeve nuk
janë të përfshirë as edhe në mbledhjet e punës të cilat mbahen një herë në javë, ku
vendoset për të gjitha aktivitetet në qendrat transitore, njashtu edhe për menynë javore të
ushqimit. Kjo qasje institucionale, është një indikacion për funksionimin de-fakto të një
institucioni të tipit të mbyllur, ku edhe praktikohet mbajtja me elemente të privimit të
lirisë dhe jo të një qendre kufitare transitore. Gjithashtu nuk ka mundësi të realizimit të
ndonjë lloj të komunikimit apo lidhjes shoqërore me botën e jashtme.
Është vërejtur përmirësim i qasjes në shërbime në sferën e ndihmës juridike,
kujdesit shëndetësor primar, përderisa ka rënie në mbajtjen e aktiviteteve të karakterit
arsimor, kulturor dhe shoqëror, pjesërisht për shkak të numrit të vogël të njerëzve të cilët
rrinë për një kohë më të gjatë në qendrat kufitare. Përderisa programet arsimore mbahen
në gjuhë të ndryshme për komunikim, programet edukative për fëmijë të cilat mbahen
nga ana e organizatave joqeveritare, prapëseprapë ka mungesë të institucionale në edukim
dhe arsimim në qendrat transitore dhe në qendrën për pranim të azilkërkuesve dhe
mbrojtje të përkohshme.
Përveç daljes nga qendrat transitore, deri në muajin korrik të vitit 2017, nuk ishte
e lejuar edhe hyrja e kërkuesve potencialë të azilit dhe të të huajve. Pas hulumtimit në
terren me kërkesën e Legisit, Avokati i Popullit kërkoi nga ana e MPB-së që t’ju
mundësohet hyrja nëpër këto qendra të gjithë personave që kërkojnë ndihmë, pavarësisht
statusit të tyre. Pas disa vizitave të njëpasnjëshme të paparalajmëruara nga ana e zyrës së
Ombudsmanit, u vërtetua se udhëzimet e dhëna respektohen në varshmëri nga vullneti i
zyrtarëve policorë të ndërrimit. Kah fundi i muajit tetor të vitit 2017, është vërejtur
zvogëlim i numrit të të huajve në qendrën transitore në Tabanoc, kurse zmadhim i pranisë
së grupeve jashtë qendrës. Ne vlerësojmë se ka disa arsye të mundshme për këtë gjendje:
- njerëzit të cilët transitojnë në mënyrë jo të rregullt nëpër shtet, i ikin ndihmës
institucionale, me qëllim të daljes më të shpejtë jashtë territorit të Maqedonisë për në
Serbi,
- mungesa e reagimit nga institucionet shtetërore, gjegjësisht Ministrisë për Punë të
Brendshme, është për shkak të ikjes së implementimit të Ligjit për Azil dhe për Mbrojtje
të Përkohshme dhe Ligjit për të Huajt, posaçërisht kur bëhet fjalë për regjistrim,
dokumentim si dhe udhëzim të secilit person dhe/ose ikja e procedurave administrative
për readmisim të emigrantëve për në Republikën e Greqisë,
- ndërprerja e lëvizjeve të përziera të migracionit për në Evropë përmes Maqedonisë.
Pavarësisht arsyeve, njerëzve të cilët gjenden përreth qendrës transitore në
Tabanoc, duhet t’ju mundësohet qasja e lirë në shërbimet në qendrën transitore, ku do të
ishin të regjistruar dhe ku do të udhëzoheshin për të drejtat dhe detyrimet e tyre në
19
pajtueshmëri me Ligjin për Azil dhe për Mbrojtje të Përkohshme dhe/ose në bazë të Ligjit
për të Huajt. Me këtë, Ministria e Punëve të Brendshme mund të krijojë sërish praktika
për mbajtjen e statistikave ditore (në dispozicion në ueb-faqe) për numrin e personave të
cilët rezidojnë dhe/ose kërkojnë azil ose mbrojte të përkohshme në qendrat transitore në
Gjevgjeli dhe Tabanoc, qendrën për pranim e azilkërkuesve në Vizbeg - Shkup, qendrën
për pranim të të huajve Gazi Babë-Shkup, praktikë e cila ishte e lëshuar nga ana e
ministrisë në qershor të vitit 2016.
Në përputhshmëri me kushtet e përkohshme të banimit në qendrat transitore,
mendojmë se duhet të shikohet mundësia që të gjithë personat të cilët janë mbajtur më
shumë se 72 orë në qendrat kufitare, të relokohen në qendrën për azilkërkues në Shkup,
ku shfrytëzohet vetëm 10% e kapacitetit të mundshëm dhe ofron kushte shumë më të
mira për qëndrim më të gjatë. Qendra duhet të përmirësojë kualitetin e ushqimit, për të
cilën veç më ka vërejtje nga ana e njerëzve të cilët qëndrojnë aty.31
Në fund, institucionet e tipit të mbyllur në Maqedoni, shpeshherë kritikohen për
kapacitetet e vendosjes dhe standardet e respektimit të të drejtave të njeriut të cilat lihen
pas dore. Po ashtu edhe Qendra e Pranimit për të Huajt e Ministrisë së Brendshme, nuk i
plotëson standardet ndërkombëtare për mbajtjen e njerëzve. Në këtë qendër në vitin 2016
dhe 2017, me mbajtje të pabazë të të huajve (refugjatëve/emigrantëve) u është kufizuar e
Drejta Universale për Lirinë e Lëvizjes, vendosjes në kushte të kënaqshme, ndarja e
personave minorë nga ata madhorë pa ndonjë vendim të shkruar nga ndonjë organ
kompetent. Kjo praktikë është e ndryshuar pas intervenimit të Avokatit të Popullit,
mirëpo vendimet jepen në gjuhën maqedonase, të cilat vendime personat e ndaluar nuk
mund t’i kuptojnë dhe nuk u sigurohet përkthyes për të njëjtën. Kur flasim për kushtet
higjienike dhe kushtet tjera materiale, janë vërejtur përmirësime, përderisa prapëseprapë
ka ankesa për kualitetin e ushqimit të cilin e marrin.32
2.3.Qasja në të drejta dhe mbrojtja e grupeve të cenueshme në fluksin e refugjatëve dhe migracionit të përzier – gra dhe fëmijë
Në vitin 2016-2017 filloi rishikimi dhe përpilimi i PSO-ve, duke e pasur parasysh
mungesën në procedurat paraprake, gjithashtu edhe trajtimin trevjeçar të refugjatëve dhe
të huajve, grupeve të cenueshme, siç janë gratë, fëmijët dhe minorët e pashoqëruar të cilët
vijnë nga kontinenti afrikan dhe aziatik. Në vitin 2017 u prezantua edhe PSO-ja për
dhunën me bazë seksuale dhe gjinore. Nuk kemi të dhëna për zbatimin faktik të
procedurave të reja, mirëpo përderisa i marrim parasysh raportet e progresit të shtetit tonë
nga ana e Komisionit Evropian si dhe raportet periodike të KB, Republika e Maqedonisë
shpeshherë është kritikuar për mosekzistimin e objekteve për strehim të viktimave të
dhunës, dhunës në familje dhe viktimave të trafikimit me njerëz, gjithashtu për mungesë
të kuadrove profesionale për të vepruar me viktima potenciale, ndër të cilat kategori të
cenueshme siç janë gratë dhe fëmijët, në të gjitha institucionet relevante me theks të
veçantë në Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe Ministrinë për Punë dhe Politikë
31 Ibid. Raporti 20 vjeçar, 2016, Avokati i Popullit. 32 Raport i veçantë, Mekanizmi Kombëtar Parandalues http://ombudsman.mk/upload/NPM-dokumenti/2017/Poseben%20izvestaj-Vizbegovo-28.07.2017.pdfд. Avokati i Popullit, 2017.
20
Sociale.33
Në aspektin e qasjes në azil dhe mbrojtje të përkohshme të kategorive të
cenueshme, mund të vijmë në përfundim se me mbylljen e kufijve dhe me kryerjen e
deportimeve në grupe drejt Greqisë, u pamundësohet madje edhe qasja në territorin tonë
kategorive të cenueshme, siç janë gratë dhe fëmijët.
Sa i përket mekanizmave për njohjen dhe mbrojtjen e viktimave potenciale,
Republika e Maqedonisë shpeshherë është e kritikuar për zotësinë e policisë së rregullt
kufitare e cila e para ka kontakt me azilkërkuesit potencial. Nga ana e sektorit për azil
organizohen trajnime për zyrtarët policorë (për ata të vendosur në vendkalimet kufitare
dhe stacionet policore), mirëpo edhe ata janë të fokusuar vetëm në procedurat për azil dhe
jo edhe në veprimet për identifikim, profilizim dhe udhëzim. Në stacionet policore
rrallëherë ka përkthyes në dispozicion (mbase nuk ka fare), kështu që broshura e
aplikuesit shpeshherë përmban vetëm të dhëna bazike e jo edhe informatat tjera të cilat
janë relevante për statusin e refugjatit ose të personit nën mbrojtje të veçantë. Kjo i vë në
dyshim kapacitetet e zyrtarëve policorë dhe ekzistimin e mekanizmave për identifikimin
e personave me nevoja për mbrojte ndërkombëtare, duke përfshirë refugjatë dhe viktima
të trafikimit me njerëz, konstatohet në raportin e UNHCR-së për vitin 2015.34
Kapacitetet
e zyrtarëve policorë nuk përparuan deri më vitin 2017, pjesërisht për shkak të ndryshimit
të PSO-ve të përgjithshme dhe përgatitjes së PSO-së së veçantë për dhunën me bazë
seksuale e gjinore. Mirëpo, duke e pasur parasysh se administrata për ekzekutimin e
sanksioneve nuk ka programe të zhvilluara ose të parapara për kësi lloji trajnimesh, nuk
mund të presim ndonjë ndryshim të gjendjes në të ardhmen.
Në të njëjtën kohë, në Maqedoni qasja në të drejtat e viktimave të dhunës në
familje është thuajse e pamundur, për shkak se Ligji për Parandalimin e Dhunës në
Familje i sjellë në vitin 2015, vetëm një vit më pas iu nënshtrua revizionit, ndërsa Rrjeti
Nacional kundër Dhunës ndaj Gruas dhe Dhunës në Familje vjen në përfundim se votimi
i ligjit pa ndryshim në përmbajtje nuk mund të implementohet, sepse nuk është miratuar
strategjia kombëtare nga ana e qeverisë për preventivë, parandalim dhe mbrojtje nga
dhuna në familje të cilën e parasheh ligji. Ligji gjithashtu parasheh krijimin e trupit
koordinues kombëtar kundër dhunës në familje i cili nuk funksionon për shkak të
ndërrimit të shpeshtë të ministrave për punë sociale të cilët duhet ta udhëheqin me këtë
organ, madje nuk ekzistojnë informata se kush janë anëtarët e këtij organi, as se kur saktë
është formuar, nëse trupi ka miratuar ndonjë dokument pune dhe nëse ka dërguar raport
për punën e bërë deri te qeveria e Republikës së Maqedonisë. Në këtë trup janë të
paraparë edhe përfaqësuesit e organizatave qytetare, me qëllim që të vendoset sistem
institucional i monitorimit të gjendjes së parandalimit dhe mbrojtjes nga dhuna ndaj grave
dhe dhunës në familje. Në ligj nuk është e paraparë mbrojtje e veçantë dhe/apo veprimi
me viktima - të huaj, përderisa kapacitetet për vendosjen dhe mbrojtjen e viktimave më
shumë se një dekadë tashmë janë objekt i kritikave në aspektin e kushteve, numrin e
shtretërve dhe profesionalizmin e kuadrove të cilët punojnë në lidhje me dhunën gjinore
dhe atë në familje e cila nuk është e përfshirë me ndryshimet e lartpërmendura.35
33 Ibid, 24. 34 Ibid, 24. 35 Analiza Zëri kundër dhunës, http://www.glasprotivnasilstvo.org.mk/wp-content/uploads/2016/12/Monitoring-na-zakon-za-SN_final.pdf Raportet: Njoftim publik me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Gruas: http://www.mhc.org.mk/announcements/489?locale=en#.WgMaXI9Sw2w
21
Mungesa e zyrtarëve policorë me trajnim adekuat e pamundëson identifikimin në kohë të
viktimave potenciale dhe udhëzimin e duhur për mbrojtje të mëtutjeshme nga dhuna.36
Në këtë drejtim nuk mbeti as improvizimi me mbrojtjen e grupeve të cenueshme,
grave dhe fëmijëve në krizën me refugjatë dhe migracion të përzier. Për shembull,
kapacitetet ekzistuese të strehimoreve për viktimat e dhunës, nuk i plotësojnë standardet
dhe nuk ofrojnë programe adekuate për përkrahje psiko-sociale dhe staf profesional të
punëtorëve socialë dhe mjekësorë. Si zgjidhje për tejkalimin e mangësive, MPPS në vitin
2015, në bashkëpunim me organizatat ndërkombëtare dhe ato lokale, siguroi vendbanim
në lokacione të sigurta në Shkup, ku të gjitha viktimat e njohura, duke i përfshirë edhe
minorët e pashoqëruar u vendosën në një kompleks, d.m.th. në një shtëpi të sigurt,
përderisa punëtorët socialë të emëruar i vlerësojnë nevojat e grupeve të cenueshme, në
bazë të cilave vlerësime emërohen punëtorë socialë e mjekësorë etj.
Mirëpo, monitorimi i punës së punëtorëve socialë mungoi, kështu që në vitin 2016
u paraqit një ankesë për dhunë të ushtruar nga ana e një punëtori social-kujdestar ndaj një
të mituri i cili e paraqiti rastin deri te një përfaqësues i Legisit, ndërsa rastin e mori
përsipër zyra e Avokatit të Popullit. I njëjti pas një vlerësimit të një punëtori tjetër social,
u transferua në Qendrën për Azilkërkues në Vizbeg ku ka qenë fizikisht i sulmuar nga një
grup azilkërkuesish të moshës madhore, me të cilët ka qenë i vendosur në kundërshtim
me standardet për mbrojtjen e të miturve të pashoqëruar. Pas reagimit të Legisit dhe disa
organizatave tjera, i mituri dukshëm i traumatizuar u kthye sërish në shtëpinë e sigurt, ku
pas disa muajsh iku. Nga hapja e kësaj shtëpie të sigurt e deri në këto momente (nëntor
2017), Legisit iu është lejuar vetëm një herë që ta vizitojë këtë shtëpi, edhe pse disa herë
është kërkuar leje me qëllim të dërgimit të ndihmave humanitare të cilat shpeshherë janë
kërkuar nga refugjatët e vendosur aty.
Sipas vlerësimit tonë, në këtë shtëpi mund të takohen njëkohësisht minorë të
pashoqëruar, familje të vogla me fëmijë të vegjël dhe persona madhorë si dhe viktima
potencialë të dhunës dhe/ose tregtisë me njerëz. Qasja në PSO në punën me kategoritë e
cenueshme ishte në tërësi e pazbatueshme gjatë periudhës së krizës dhe pas saj ose nga
viti 2015 deri më 2017. Shtëpia e sigurt nuk i plotëson kushtet teknike të jetesës për
grupet e përziera të viktimave të dhunës seksuale dhe gjinore, siç janë banjat e veçanta,
hapësira të ndara vetëm për gra/meshkuj, mbështetje psiko-sociale pas vlerësimeve
individuale të rasteve etj. Në aspektin e mbrojtjes së grave dhe vajzave, konstatohet se
nuk ka kushte për mbrojtjen e tyre nga tregtia me njerëz, dhuna dhe dhuna në bazë
gjinore e seksuale.
Sa i përket qasjes në azil dhe mbrojtjes së përkohshme të minorëve të
pashoqëruar, nuk ka të dhëna zyrtare të publikuara nga ana e ndonjë organi kompetent
për shkak se një numër i madh i minorëve të pashoqëruar kanë qenë me kohë të
regjistruar dhe marrë përsipër nga ana e qendrës për punë sociale, në përputhshmëri me
PSO për minorët e pashoqëruar. Megjithatë, duke e pasur parasysh qasjen e kufizuar deri
në territor të shtetit tonë, deportimet ilegale si dhe regjistrimin e parregullt të të ardhurve
të rinj në qendrën transitore në Tabanoc gjatë periudhave hulumtuese, është indikacion se
cila do statistikë mund të merret si e përafërt, mirëpo jo edhe plotësisht e vërtetuar.
Gjithashtu, mund të merret parasysh se ata njerëz të cilët nuk posedojnë dokumente për
identifikim personal, si rezultat i deportimeve ilegale për në Maqedoni nga ana e Serbisë,
36 Ibid, 24.
22
japin informacione të cilat në shumicën e kohës janë të pasakta dhe me të cilat nuk do të
mbahen në shtetin tonë. Posaçërisht për shkak se Legisi ka vërejtur minorë të pashoqëruar
të cilët e kanë lëshuar kampin transitor në Tabanoc, të cilëve u është humbur gjurma, në
ndërkohë janë të regjistruar në pyetësorët e terrenit, ka apo ngërthen dy nga ata, një
person minorë nga Pakistani dhe një nga Afganistani, ndërsa në një rast pas lajmërimit
nga ana e Legisit për një person minor i cili gjendej në afërsi të kampit transitor jugor
deri te zyra e Avokatit të Popullit, ai pastaj u dërgua deri në Qendrën e Pranimit të
azilkërkuesve në Shkup. Braktisja e njerëzve që qëndrojnë në qendrat transitore është e
zakonshme, përderisa qasja në qendrën për të huajt e sapoardhur është pjesërisht e
kufizuar, prandaj qasja për mbrojtjen e fëmijëve, sidomos të të miturve të pashoqëruar
dështon në zbatimin praktik të ligjeve që lidhen me të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës.
Modelet alternative për kujdes ndaj kategorive të cenueshme, sidomos për të
miturit e pashoqëruar, hidhen poshtë si të pamundura nën pretekstin se nuk ka familje të
cilat u përgjigjen nevojave kulturore dhe fetare të fëmijëve të refugjatëve dhe
pamundësisë për të siguruar përkthim 24 orë.37
Në këtë kontekst, organizatat qytetare dhe
vullnetarët pohojnë se heterogjeniteti kulturor, etnik dhe fetar i vendit iu siguron qasje në
familje që flasin gjuhën arabe dhe gjuhë të tjera, megjithatë asnjëherë nuk janë përfshirë
në diskutimet për modelet alternative të adaptimit dhe integrimit të azilkërkuesve, përveç
një rasti në maj të vitit 2015, kur përfaqësuesit e Legisit kuptuan se një i mitur i
pashoqëruar nga Iraku ishte vendosur në Qendrën për Pranimin e të Huajve në Gazi
Babë. Pas reagimit të shpejtë nga ana e Mekanizmit Preventiv Kombëtarë nga Zyra e
Avokatit të Popullit, Qendra për Punë Sociale e caktoi një punëtor social/kujdestar i cili u
zëvendësua nga një tjetër kujdestar pas marrjes së statusit të azilkërkuesit, d.m.th. me një
punëtor social nga ana e MPPS-së. Pas këmbënguljes nga ana e Legisit dhe nga i mituri i
pashoqëruar, i mituri u vendos në një familje e cila nuk e kishte statusin e kujdestarisë,
mirëpo kishte një anëtar që e fliste gjuhën arabe si dhe ishte në gjendje të mirë materiale.
MPPS pasi e bëri vlerësimin e situatës dhe pas një procedure të shkurtër, i mituri u
vendos në këtë familje. Rast tjetër mund të përmendet vendosja e një të mituri, babai i të
cilit kishte vdekur në Gjevgjeli në vitin 2015 në një familje e cila kishte anëtarë të cilët e
njihnin gjuhën dhe kulturën arabe.
Përfshirja e organizatave qytetare në krijimin e zgjidhjeve ligjore dhe politikave
publike në vitin 2015 dhe 2016/2017 ishte pjesërisht e kufizuar dhe selektive, ku si
rrjedhojë të gjitha ndryshimet dhe politikat e miratuara hapën probleme të reja në vend se
t’i përmirësojnë problemet ekzistuese. Kjo praktikë vazhdoi deri në korrik 2017, kur u
publikua një draft strategji për integrimin e refugjatëve dhe të huajve, për të cilën nuk u
konsultua asnjë organizatë lokale para publikimit të dokumentit. Ne konsiderojmë që
proceset integruese duhet të shqyrtohen kur të tejkalohen pengesat themelore ligjore për
qasje në azil dhe mbrojtje të përkohshme si dhe pas tejkalimit të mangësive sistematike të
identifikuara në kapacitetet e Ministrisë të Punëve të Brendshme, të Punës dhe Politikës
Sociale, të Ministrisë së Mbrojtjes dhe të qendrave për punë sociale me kategoritë e
cenueshme, azilkërkues dhe persona në mbrojtje të përkohshme. Me mbylljen e kufijve
37 Njoftim për shtyp: http://myla.org.mk/%D0%B7%D0%B3%D1%80%D0%B8%D0%B6%D1%83%D0%B2%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8-%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%98%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0-%D0%BA%D0%B0%D0%BA%D0%BE-%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA-%D0%B7%D0%B0-%D0%B7/
23
janë përmbushur kushtet për harmonizimin formal-ligjor të standardeve për mbrojtjen e
këtyre kategorive, veçanërisht në shpalljen e ratifikimit të Konventës së Stambollit,
shtetet nënshkruese duhet të sigurojnë kushte për strehim për viktimat e trafikimit me
njerëz, grave si viktima të dhunës, viktimave të dhunës në bazë gjinore, seksuale dhe asaj
në familje dhe me këtë të përmirësohen edhe kapacitetet për të gjitha kategoritë e
prekshme në territorin e vendit.
3. Konkluzione
Ndërhyrjet e shpeshta në Ligjin për Azil dhe Mbrojtje të Përkohshme e kanë
vështirësuar realizimin e të drejtës së garantuar të refugjatëve për mbrojtje
ndërkombëtare, me futjen e kufizimit kohor në parimin e ribashkimit familjar dhe
krijimin e një baze ligjore që refugjatët që arrijnë në territorin e Republikës së
Maqedonisë, të kthehen në shtetet anëtare të BE-së, NATO dhe EFTA-së, pa iu
dhënë mundësia që të dëshmojnë se këta vende nuk janë të sigurta për ta, duke pasur
parasysh rrethanat e tyre personale.
Ndryshimet e Ligjit për Azil dhe Mbrojtje të Përkohshme janë bërë pa pjesëmarrjen
e një publiku ekspert dhe civil më të gjerë, duke kontribuar kështu në krijimin e
kushteve të pasigurisë ligjore për kërkuesit e mundshëm të azilit dhe/ose për
mbrojtje të përkohshme dhe nuk sigurohet një mjet ligjor efektiv dhe qasje në të
drejta për azilkërkuesit dhe atyre në mbrojtje të përkohshme dhe gjithashtu është në
kundërshtim me Konventën për Statusin e Refugjatëve dhe Konventës Evropiane për
të Drejtat dhe Liritë e Njeriut.
Për azilkërkuesit dhe atyre në mbrojtje të përkohshme nuk ka mjet ligjor efektiv për
realizimin e të drejtave në atë gjuhë që ata e kuptojnë dhe as në gjuhën që aplikuesit
e flasin, përderisa në të drejtën për ankimim ndaj vendimit negativ të sektorit të
azilit, nuk mundësohet prania e aplikuesit në procedurat administrative pastaj edhe
ato gjyqësore, me atë edhe mundësia që ai/ajo ta kuptojë sistemin juridik. Procedurat
e gjata dhe mendimet negative të përsëritura për aplikimet e refuzuara të
azilkërkuesve rëndojnë edhe më tej procesin.
Mungesa e kapaciteteve dhe e trajnimeve për oficerët e policisë dhe për punëtorët
social të vendosur në vendkalimet kufitare dhe në stacionet policore, për procedurat
e identifikimit, profilizimit dhe udhëzimit të azilkërkuesve dhe viktimave potenciale
të fluksit të migracionit të përzier. Në stacionet policore dhe në qendrat për punë
sociale, rrallëherë ka përkthyes në dispozicion (shpeshherë nuk ka fare), kështu që
udhëzimet për aplikuesin shpeshherë përmbajnë vetëm të dhënat bazike e jo edhe
informata tjera relevante për statusin e refugjatëve dhe atyre për në mbrojtje të
posaçme. Kjo e vë në pikëpyetje edhe kapacitetin e zyrtarëve policorë dhe
mekanizmat ekzistues për identifikimin në kohë të personave me nevojë për mbrojtje
ndërkombëtare, duke i përfshirë edhe refugjatët dhe viktimat e tregtisë me njerëz,
viktimat e të gjitha formave të dhunës ndaj femrave dhe fëmijëve dhe formave tjera
të dhunës të kryera nga ana e grupeve kriminale, zyrtarëve policorë dhe popullsisë
lokale.
24
Deportimet grupore drejt Greqisë dhe pranimi i grupeve të deportuara ilegalisht për
në Maqedoni nga ana e Serbisë, pa u ndjekë asnjë evidencë e mirëfilltë, regjistrim
dhe dokumentim i të huajve, është bërë praktikë e cila e pamundëson qasjen në
territor të kërkuesve potencial të azilit dhe atyre për mbrojtje të përkohshme dhe
jashtë marrëveshjeve bilatelare për riadmisim ndërmjet shteteve. Madje edhe më tej,
në grupet e deportuara nuk bëhet profilizimi i viktimave potenciale, për shkak se
grupet e ndaluara gjatë transitit jo të rregullt ose gjatë hyrjes në shtet, menjëherë
kthehen për në Greqi. Profilizimi dhe identifikimi me kohë, kërkojnë
profesionalizëm dhe qasje individuale të çdo rasti të hyrjes jo të rregullt ose transiti
në shtet.
Vazhdimi i gjendjes së jashtëzakonshme në pikëkalimet kufitare deri më 31.12.2017,
është i paqartë duke pasur parasysh se kriza humanitare ka mbaruar me mbylljen e
kufijve në mars 2016. Përveç regjistrimit jo të rregullt dhe kampeve pjesërisht të
hapura për pranimin e të huajve, pa dallim nëse kanë apo nuk kanë shprehur qëllim
ose/dhe nëse kanë kërkuar azil dhe kufizimi i i lirisë së lëvizjes pa ndonjë vendim
zyrtar të miratuar nga ndonjë organ kompetent, si praktika me të cilat nuk
respektohen të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, nuk u vërejt asnjë shembull,
ndryshim pozitiv gjatë zbatimit të rregullave.
Të dhënat statistikore për numrin e njerëzve/të huajve që kanë qëndruar më gjatë
dhe/ose më shkurtë ose/dhe atyre që vetëm kanë transituar, nuk është në dispozicion
në web-faqen zyrtare të MPB-së nga qershori i vitit 2016, për të cilën janë dëshmi
raportet e shumta të organizatave qytetare, të cilat tregojnë për praninë e njerëzve në
regjione të pasigurta në kufirin verior, të cilët njerëz janë jashtë kampit transit në
Tabanoc dhe/ose jashtë qendrës për pranim të azilkërkuesve dhe atyre për mbrojtje të
përkohshme, me të cilën praktikat për deportim ilegal të grupeve drejt Greqisë,
bëhen jashtë rregullave pozitive të shtetit, me të cilën thyhen të drejtat që garantohen
me kushtetutë për të huaj në Maqedoni.
Ministria e Punëve të Brendshme, në kundërshtim me rregullat ligjore sjell vendime
për mbajtjen e personave në qendrën për pranimin e të huajve, me qëllim të
vërtetimit të identitetit të tyre, ku rrjedhimisht vazhdon praktika e mbajtjes për kohë
më të gjatë të huajve si nevojë për sigurimin e tyre në rolin e dëshmitarëve në
procedurat penale. Është vërtetuar gjithashtu edhe sjellje jo e rregullt e vendimeve,
me të cilët personave të ndaluar u pamundësohet që të kuptojnë përmbajtjen e atyre
vendimeve a të njëjtat edhe në afat ligjor t’i apelojnë/ankimojnë;
Emigrantëve/refugjatëve në Maqedoni u është shkelur e drejta e lëvizjes së lirë e jo
diskriminimit dhe të drejta të tjera, me të cilat shkelje nuk janë respektuar parimet
themelore të Konventës për Sigurimin dhe Garantimin e Personave me Nevojë për
Mbrojtje Ndërkombëtare që të arrijnë t’i realizojnë të drejtat e tyre gjatë fluksit
masovik të migracionit;
Kapacitetet e strehimit të viktimave për më shumë se një dekadë janë subjekt i
kritikave lidhur me kushtet, numrin e shtretërve dhe aftësisë së kuadrove në punën
me viktimat e dhunës në familje, me bazë gjinore dhe seksuale dhe viktimave të
tregtisë me njerëz. Nuk ka informata për zbatimin praktik të PSO-ve të ndryshuara
25
në kushte të krizës humanitare në trajtimin e grupeve të cenueshme dhe viktimave të
dhunës në bazë gjinore dhe seksuale.
Mungesa e kapacitetit strehimor të minorëve të pashoqëruar si dhe strehimi i tyre në
të ashtuquajtura shtëpi të sigurta, ku janë të pranishëm edhe persona madhorë,
strehimi i tyre pavarësisht përcaktimit seksual apo gjinor dhe mungesa e një kuadroje
profesionale e pamundësojnë mbrojtjen e drejtë dhe qasjen në të drejtat e fëmijës.
Modelet alternative të strehimit si p.sh. në familje kujdestare, nuk praktikohen edhe
pse për atë ka kushte.
Mospjesëmarrja dhe injorimi i sektorit civil, publikut ekspert si dhe Zyrës së
Avokatit të Popullit në miratimin e zgjidhjeve të reja juridike si dhe ndryshimin e
atyre ekzistuese për kërkuesit potencial të azilit dhe atyre për mbrojtje të
përkohshme, rezultoi me vendimet e vitit 2015, 2016 dhe 2017 me të cilat
potencialisht rrezikohet e drejta për jetë, për lëvizje të lirë, qasje në territor dhe qasje
në azil, me të edhe rritet mundësia për shkeljen e lirive dhe të drejtave të njeriut nga
ana e institucioneve shtetërore.
4. Rekomandime
Pranimi i mocionit të ngritur nga ana e Avokatit të Popullit dhe përfaqësuesve të
organizatave qytetare, për shfuqizimin e dispozitave kontestuese të Ligjit për Azil dhe
për Mbrojtje të Përkohshme të bëra me datën 4.4.2016. Njëkohësisht edhe fillimi i
grupeve punuese ndërsektoriale/ndërinstitucionale për hartimin e propozim-
ndryshimit të ligjit, me të cilat do të bëhen ndryshime plotësuese në atë drejtim që të
jenë në pajtueshmëri me dokumentet ndërkombëtare, për ofrimin e një mbrojtje më të
gjerë të refugjatëve gjatë ushtrimit të të drejtave ligjore të garantuara me Konventën
mbi Statusin e Refugjatëve dhe akte të tjera ndërkombëtare. Në grupet e punës të jenë
të përfshirë edhe përfaqësues të sektorit civil, ekspertë dhe Zyra e Avokatit të
Popullit;
Ndalimi i praktikës së deportimeve masive pa ndjekur ndonjë procedurë formale-
juridike dhe pa respektimin e tërësishëm të rregullativave ndërkombëtare dhe atyre
vendore dhe zbatimin e marrëveshjeve të nënshkruara për riadmisim. Me këtë t’ju
mundësohet qasje e papenguar refugjatëve në njohjen e procedurës dhe të drejtës për
azil. Ministria e Punëve të Brendshme të mbajë evidencë për numrin e personave të
cilët në mënyrë të parregullt kanë hyrë në shtetin tonë dhe të mbajë dokumente
zyrtare për mënyrën dhe procedurën e kthimit të tyre në ato shtete nga ku kanë kryer
hyrje të parregullt dhe e njëjta të jetë në dispozicion për publikun më të gjerë. Është e
nevojshme që të merren masa konkrete për rregullimin e statusit ligjor të personave të
cilët strehohen në qendrat e përkohshme transitore dhe të rregullohet qëndrimi i tyre,
përveç nëse nuk tregojnë qëllim ose nuk aplikojnë për azil edhe/ose për mbrojtje të
përkohshme;
26
Krijimi i një trajtimi të njëjtë në lidhje me lirinë e lëvizjes së emigrantëve/refugjatëve,
gjegjësisht në të dy kampet transitore të ekzistojë mundësia për largim të lirë dhe
lëvizje të papenguar jashtë kufijve të kampeve si dhe mbajtja e regjistrimeve zyrtare
për numrin e personave të cilët arrijnë, për ata që lëshojnë përgjithmonë ose për një
kohë të shkurtër kampet (të kategorizuar në bazë të moshës, gjinisë, datës së arritjes
në kamp etj);
Ministria e Punëve të Brendshme ta ndërpresë praktikën e miratimit të vendimeve për
mbajtjen e e të huajve në Qendrën për Pranimin e të Huajve, me shkak të vërtetimit të
identitetit të tyre, me vetë faktin se për sjelljen e vendimeve të tilla në bazë të Ligjit
për të Huaj, kompetent është vetëm gjyqi, dhe gjithashtu duhet të ndërpritet mbajtja e
emigrantëve/refugjatëve për nevoja të tyre për të siguruar dëshmitarë gjatë
procedurave penale. Është e patjetërsueshme që vendimet të shpërndahen në mënyrë
të rregullt, në mënyrë që personat e ndaluar të njëjtat të kenë mundësi t’i ankimojnë
në afatin e paraparë ligjor;
Është e domosdoshme të përmirësohet cilësia dhe sasia e ushqimit që sigurohet për
personat në Qendrat për Pranimin e të Huajve si dhe respektimi dhe realizimi i të
drejtave të parapara me rregulloren për rregullat e shtëpisë, duke përfshirë të drejtën
për shëtitje ditore edhe të drejtën për përkthyes si dhe rekomandimet e tjera të dhëna
nga ana e Avokatit të popullit dhe të miratuara nga ana e Kuvendit dhe Qeverisë në
tetor 2017;
Praktikimi në vazhdimësi i parimeve të punës me minorë të pashoqëruar, në përputhje
me procedurat standarde të veprimit, trajnimi i polocëve dhe punëtorëve social për
identifikimin e viktimave potenciale në mesin e kësaj popullate si dhe gjetja e
modeleve alternative për kujdesin në familje kujdestare ose kujdesin e fëmijëve pa
prind/kujdestar, duke u bazuar në praktikat pozitive të kujdestarisë, siç vepron
organizata ndërkombëtare ‘SOS children’s village’, janë vetëm një pjesë e mundësive
me të cilat mund të avancohet mbrojta e fëmijëve;
Është e domosdoshme përfshirja e organizatave qytetare të cilat punojnë me viktimat
e trafikimit me njerëz, viktimat e dhunës në familje, viktimat e bazuara në gjini dhe
ato seksuale, ata të cilët punojnë në mbrojtjen e kategorive të cenueshmërisë janë
gratë, fëmijët dhe minorët e pashoqëruar, në gjetjen e zgjidhjeve për ngritjen e
kapacitetit gjithëpërfshirës së kuadrove nëpër institucione, përmirësimin e kushteve
në strehimoret për viktimat si dhe identifikimi i mëhershëm i viktimave potenciale
dhe mbrojtja e tyre gjatë krizës humanitare dhe krizës së migracionit të përzier para
ratifikimit të Konventës së Stambollit, me çka do të tejkaloheshin problemet
shumëvjeçare në lidhje me mbrojtjen, qasjen deri te të drejtat dhe me risocializimin e
grave dhe fëmijëve si viktima të dhunës. Mekanizmat vendorë për preventivë dhe
mbrojtje të hyjnë në funksion, sidomos organi kombëtarë koordinues i paraparë për
mbledhjen e statistikave dhe të dhënave mbi tendencat e dhunës ndaj grupeve të
cenueshme dhe jep udhëzime të duhura për parandalimin e këtyre fenomeneve.
27
Literatura e përdorur
Raporte nga organizata ndërkombëtare, qeveritare dhe joqeveritare:
Organizata Ndërkombëtare për Emigrantë (International Office for Migration- IOM)
Observations on the situation of asylum-seekers and refugees in the former Yugoslav
Republic of Macedonia,
UNHCR, Web portal on the Refugee Crisis in the Mediterranean and onward movements,
http://data.unhcr.org/mediterranean/regional.php
UNHCR, “Europe’s Refugee Emergency Response” Updates #1 – #30, covering the
period from June, 2015 to August, 2016. October 2015 – August 2016. “FYROM –
Interagency Operational Updates” October 2015 – March 2016 UNHCR, official
statement on the access to territory and asylum, January-august, 2017.
The Former Yugoslav Republic of Macedonia as a Country of Asylum: Observations on
the Situation of Asylum-Seekers and Refugees in the Former Yugoslav Republic of
Macedonia”, August 2015.
Report on detention center Gazi Baba, Human Rights Watch, 2015: ,
https://www.hrw.org/report/2015/09/21/ Observations on the situation of asylum-seekers
and refugees in the former Yugoslav Republic of Macedonia, UNHCR, 2015.
UNHCR, Refugee Protection and Mixed Migration: A 10-Point Plan of Action, January
2007, Rev.1.
OHCHR, Committee Against Torture, Concluding observations on the third periodic
report of the former Yugoslav Republicof Macedonia, May 2015.
UNHCR comments on the European Commission’s Amended Proposal for a Directive of
the European Parliament and of the Council on common procedures for granting and
withdrawing international protection status (Recast) COM (2011) 319 final, January
2012, European Union Directive on common procedures for granting and withdrawing
international protection, 2013/32/EU, 26 June 2013, http://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013L0032&from=en
UNHCR, Guidelines on International Protection No. 8: Child Asylum Claims under
Articles 1(A)2 and 1(F) of the 1951 Convention and/or 1967 Protocol relating to the
Status of Refugees, HCR/GIP/09/08, 22 December 2009.
European Commission, The Former Yugoslav Republic of Macedonia 2012/21014/15/16
Progress Reports; https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/countries/package_en
Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë.
Ligji mbi azilin dhe mbrojte të përkohëshme: Gazeta zyrtare e R.M., nr. 49/2003, 66/
2007, 142/2008, 146/2009, 166/2012, 101/2015, 152/2015, 55/2016 и 71/2016)
Ligji për të huaj („Gazeta zyrtare e R.M.“ бр. 35/2006, 66/2007, 117/2008, 92/2009,
156/2010, 158/2011, 84/2012, 13/2013, 147/2013, 148/2015 и 217/2015), Ligji mbi
procedurën e përgjithshme administrative, Gz. Zyrtare e R.M. 124/2015
28
Raporte të organizatave qytetare dhe mekanizmave të pavarur për mbrojtjen e të drejtave
të njeriut:
Raportet e Mekanizmit kombëtarë për parandalim në kuadër të avokatit të populit të RM
2015/16/17 ., Raport për vizitë të pa paralajmëruar në Qendrën e pranimit për të huaj,
korrik 2016/2017 ,dhe raporti vjetorë i mekanizmit kombëtarë për parandalim për vitin
2016
Raporte javore, mujore dhe vjetore të Komitetit të Helsinkut për të drejtat e njerut dhe të
Shoqatës maqedonase të juristëve të rinjë nga shkupi, për vitin 2015/16/17
Analiza e të dhënave nga hulumtimet e kryera dhe pyetësorët e mbledhur, raportet
tremujore dhe ato javore mbi situatën e respektimit të drejtave të njeriut në dhe jashtë
qendrae tranzitore kufitare, për qasjen në territor dhe azil për të huajt, të kryera nga ana e
Legis.
Publikime/Analiza me të dhëna specifike për mbrojtjen e grupeve të cënueshme në
Maqedoni:
Анализа: Глас против Насилство, http://www.glasprotivnasilstvo.org.mk/wp-
content/uploads/2016/12/Monitoring-na-zakon-za-SN_final.pdfМрежа за заштита на
жената од насилство, семејно, родово и сексуално базирано насилство.
GOVERNING THE BALKAN ROUTE: MACEDONIA, SERBIA AND THE
EUROPEAN BORDER REGIME
http://bordermonitoring.eu/berichte/2017-mazedonien-serbien/
Instrumentet ndërkombëtare:
Deklarata univerzale për të drejtat e njeriut
Konventa për të drejtat civile dhe politike
Konventa për të drejtat sociale, ekonimike dhe kulturore
Konventa kundër torturës
Konventa europiane për të drejtat e njeriut
Konventa lidhur me statusin e refugjatëve të vitit 1951 si dhe Protokolli i vitit 1967, me
statusin e personave pa shtetësi
Konventa për të drejtat e fëmijës
Konventa për eliminimin e të gjitha formave të dhunës ndaj grave
Konventa kundër krimit të organizuar ndërkombëtarë dhe Protokolli kundër trafikimit me
qenije njerëzore
Konventa për parandalimin dhe luftimin e dhunës ndaj grave dhe dhunës në familje
Direktiva për procedurat e azilit të BE-së dhe të tjera.